Një Perandori e humbur që shqetësoi kritikët e Biblës

«Dikur historia e Perandorisë Asiriane ishte një nga kapitujt më të errët të kronikave botërore.» «Gjithçka që dihej për Ninivën e lashtë ishte përfshirë në iluzionet e përhapura, në profecitë e përmendura aty-këtu në Bibël dhe në lajmet e copëzuara të rastit për historinë asiriane nga Diodor Sikuli . . . dhe të tjerë.»​—Cyclopædia of Biblical Literature, volumet 1 dhe 2, 1862.

HISTORIANI grek Diodor Sikuli jetoi 2.000 vjet më parë. Ninivia,—deklaroi ai,—ishte një qytet në formën e katërkëndëshit; të katër anët arrinin gjatësinë prej 480 stadesh. Ky është një perimetër prej 96 kilometrash! Bibla bën një përshkrim të ngjashëm, duke e pasqyruar Ninivën si një qytet të madh «me një gjatësi prej tri ditësh ecje».​—Jonai 3:3.

Kritikë biblikë të shekullit XIX, nuk pranuan të besojnë se një qytet i panjohur i botës së lashtë, mund të ketë qenë me përmasa kaq të mëdha. Madje, ata thoshin gjithashtu, se nëse Ninivia ka ekzistuar, duhet të ketë qenë pjesë e një qytetërimi më të lashtë se Babilonia e mëparshme.

Kjo pikëpamje ishte në kundërshtim me Zanafillën kapitulli 10, i cili pohon se stërnipi i Noes, Nimrodi, krijoi shtetin e parë politik në krahinën e Babelit ose Babilonisë. «Nga ky vend,—shton Bibla,—ai shkoi tutje në Asiri dhe u vu vetë të ndërtonte Ninivën; Rehobot-Ir-in, Kalahun dhe Resenin në mes të Ninivës dhe Kalahut: ky është qyteti i madh.» (Zanafilla 10:8-12, NW) Vërej se Shkrimet përshkruajnë katër qytetet e reja asiriane si një qytet i vetëm i quajtur «qyteti i madh».

Më 1843 një arkeolog francez, Paul-Émile Botta, zbuloi rrënojat e një pallati që vërtetonin se ishin pjesë e një qyteti asirian. Kur lajmi i këtij zbulimi u përhap gjithandej, shkaktoi një trazirë të madhe. «Interesi i përgjithshëm u ngrit më lart,—shpjegon Alan Millard në librin e tij,—kur u provua se pallati i përkiste mbretit asirian, Sargonit, të quajtur në Isaia 20:1, ekzistenca e të cilit ishte vënë në dyshim sepse ishte i panjohur.»​—Treasures from Bible Times.

Ndërkohë, një arkeolog tjetër, Austen Henry Layard, filloi gërmimin e rrënojave në një vend të quajtur Nimrud rreth 42 kilometra në jug-perëndim të Khorsabadit. Rrënojat rezultonin të ishin nga Kalahu, një nga 4 qytetet asiriane të përmendura në Zanafillën 10:11. Mbas kësaj, në 1849, Layard nxori në dritë rrënojat e një pallati madhështor në një vend të quajtur Kuyunjik, ndërmjet Kalahut dhe Khorsabadit. U provua se pallati ishte pjesë e Ninivës. Ndërmjet Khorsabadit dhe Kalahut ndodhen rrënojat e një vendbanimi tjetër duke përfshirë një kodrinë të quajtur Karamles. «Nëse shqyrtojmë katër kodrinat e mëdha të Nimrúdit [Kalah], Kuyunjik [Ninivë], Khorsabad dhe Karamles si kënde të një kuadrati,—vëren Layard,—do të shikojmë se katër anët e tij i përgjigjen mjaft saktësisht 480 stadëve ose 96 kilometrave gjeografike që llogaritet me 3 ditë udhëtim të profetit [Jonait].»

Siç duket, pra, Jonai i konsideroi të gjitha këto vendbanime si një «qytet të madh» të vetëm, duke e thirrur atë me një emër qyteti të dëgjuar për herë të parë në Zanafillën 10:11, të quajtur Niniva. I njëjti emër përdoret edhe sot. Për shembull, ekziston një ndryshim midis qyetetit origjinal të Londrës dhe periferisë së saj, e cila formon atë që shpesh quhej: «Londra e madhe».

Një mbret asirian arrogant

Pallati në Ninivë përmban më shumë se 70 dhoma, me pothuajse 2 kilometra mure. Në këto mure gjendeshin mbetjet e djegura të skulpturave që përkujtonin fitoret ushtarake dhe arritje të tjera. Në të shumtën e rasteve ishin dëmtuar shumë keq. Megjithatë, nga fundi i qëndrimit të tij, Layard zbuloi një dhomë, të ruajtur në gjendje të mrekullueshme. Mbi mure ishte paraqitur pushtimi i një qyteti mjaft mirë të fortifikuar ku shiheshin robër që ishin detyruar të marshonin përpara mbretit pushtues, i cili gjendej i ulur mbi një fron jashtë qytetit. Mbi figurën e mbretit është një mbishkrim të cilin studiuesit e epigrafisë asiriane e përkthejnë kështu: «Senakerib, mbreti i botës, mbreti i Asirisë, ulej mbi një fron-nimedu dhe kalonte në rishikim gjithë plaçkën e grabitur (të marrë) nga Laçish (La-ki-su).»

Sot ky ekspozim dhe mbishkrimi është ekspozuar në Muzeun Britanik. Ajo përputhet me ngjarjen historike të përshkruar në Bibël tek 2. Mbretërve 18:13, 14: «Në vitin e katërmbëdhjetë të mbretit Hezekia, Senakeribi, mbreti i Asirisë, doli kundër të gjithë qyteteve të fortifikuara të Judës dhe i pushtoi. Atëherë Hezekia, mbreti i Judës, dërgoi që t’i thonë mbretit të Asirisë në Laçish: ‘Kam mëkatuar. Tërhiqu prej meje. Çfarëdo që do të caktosh për mua unë do ta kryej.’ Në këtë mënyrë mbreti i Asirisë i caktoi Hezekias, mbretit të Judës 300 talenta argjendi dhe 30 talenta ari.» (NW)

Mbishkrime të tjera ishin gjetur ndër rrënojat e Ninivës duke dhënë hollësi plotësuese për pushtimin e Judës nga Senakeribi dhe haraçin e paguar nga Hezekia. «Ndoshta njëra nga koincidencat më të çuditshme të dëshmisë historike të regjistruar është vlera e thesarit në ar e paguar nga Hezekia, 30 talenta, që përputhet në mënyrë të përsosur në të dy tregimet»,—shkroi Layard. Zoti Henry Rawlinson, i cili ndihmoi në deshifrimin e shkrimeve asiriane, lajmëroi se këto mbishkrime «nxirrnin jashtë hapësirës së diskutimeve identitetin historik të [Senakeribit].» Përveç kësaj, Layard në libirin e tij Niniva dhe Babilonia (Ninevah and Babylon) pyet: «Kush mund të besonte përpara këtyre gjetjeve se nën atë pirg dheu dhe mbeturinash i cili shënon qytetin e Ninivës mund të gjendej historiku i luftërave ndërmjet Hezekias dhe Senakeribit, i shkruar nga vetë Senakeribi tamam në kohën e ngjarjeve dhe që korrespondon deri në hollësitë më të vogla të tregimit bibilik?»

Patjetër, disa hollësi të regjistrimit të Senakeribit nuk janë në pajtim me Biblën. Për shembull, arkeologu Alan Millard vëren: «Fakti më mahnitës vjen në fund të [regjistrimit të Senakeribit]. Ezekieli i dërgoi lajmëtarin e tij dhe gjithë haraçin Senakeribit «më pas Ninivës». Ushtria asiriane këtë radhë nuk i solli fitoren atdheut të vet si gjithmonë». Bibla bën të ditur se haraçi ishte paguar më parë se mbreti i Asirisë të kthehej në Ninivë. (2. Mbretërve 18:15-17) Po ky ndryshim? Përse Senakeribi ishte i paaftë të mburrej për mposhtjen e Jeruzalemit, kryeqytetit të Judës, ashtu siç bëri në mposhtjen e qytetit të fortifikuar judaik, Laçish? Përgjigjen e japin tre shkrimtarë të Biblës. Njëri prej tyre, dëshmitar okular, shkroi: «Engjëlli i Jehovait vazhdonte të shkonte përpara dhe shkatërronte 185.000 në kampin e asirianëve. Kur populli ngrihej herët në mëngjes, ja, aty të gjithë ishin kufoma, të vdekur. Kështu që Senakeribi, mbreti i Asirisë u nis, shkoi, u kthye dhe zuri vend në Ninivë.»​—Isaia 37:36, 37, NW; 2. Mbretërve 19:35, NW; 2. Kronikat 32:21, NW.

Në librin e tij, Millard përfundon: «Nuk ekziston asnjë arsye për të vënë në dyshim këtë raport . . . Është e kuptueshme se Senakeribi s’ka dashur të regjistrojë një katastrofë të tillë që ta lexonin pasardhësit e tij dhe ta diskreditonin» (Treasures From Bible Times). Por, Senakeribi mundohej të linte përshtypjen se pushtimi i Judës ka qenë një sukses dhe se Hezekia vazhdonte t’i nënshtrohej, duke i dërguar haraçin në Ninivë.

Të konfirmura origjinat e Asirisë

Bibliotekat që përmbanin dhjetëra e qindra pllaka të vogla prej argjile ishin zbuluar, gjithashtu, në Ninivë. Këto dokumenta vërtetojnë se Perandoria Asiriane i kishte rrënjët e saj në jug të Babilonisë, tamam siç bën të ditur Zanafilla 10:11. Duke ndjekur këtë informacion, arkeologët filluan të përqëndrojnë përpjekjet e tyre më në jug. Enciklopedia Biblike shpjegon: «Asirianët, në gjithçka që kanë lënë mbrapa tyre tregojnë origjinën e tyre nga Babilonia. Gjuha e folur, mënyra e të shkruarit, feja dhe shkencat e tyre ishin të mbartura prej fqinjëve të tyre jugorë, por me pak modifikim.»

Zbulime të tilla si ato të shkruara më sipër kanë detyruar kritikët e Biblës për të zbutur pikëpamjet e tyre. Në fakt, një shqyrtim i sinqertë i Biblës zbulon se ajo është shkruar nga shkrimtarë të kujdesshëm dhe të ndershëm. Një ish-kryegjyqtar i Gjyqit të Lartë të Shteteve të Bashkurara, Salmon P. Chase mbas shqyrtimit të Biblës tha: «Ishte një studim i gjatë, serioz dhe i thellë: duke ndjekur të njëjtat parime të dëshmisë në këtë çështje fetare ashtu siç bëj shpesh në çështjet botërore, kam nxjerrë si përfundim se Bibla është një libër i mbinatyrshëm që vjen nga Perëndia.»​—The Book of Books: An Introduction.

Po, është e vërtetë. Bibla është më shumë se një histori e saktë. Ajo është fjalë e frymëzuar nga Perëndia, një dhuratë në dobi të njerëzimit. (2. Timoteut 3:16) Prova për këtë mund të gjejmë duke shqyrtuar gjeografinë biblike. Ky argument do të trajtohet në botimin e ardhshëm.

[Figurat në faqet 6, 7]

Sipër: Tri pjesë të marra nga muri i gdhendur.

Poshtë: Vizatim i murit të gdhendur Asirian që përshkruan rrethimin e Laçish-it.

[Burimet]

(Me nderim nga Muzeu Britanik)

(Nga Bibla në Muzeun Britanik, botuar nga British Muzeum Press)

[Burimi i figurës në faqen 4]

Me nderim nga drejtorët e Muzeut Britanik