Batsoali—Khethang Lintho tsa ho Bapala tsa Ngoana oa Lōna ka Bohlale

BANA ke “lefa la Jehova,” ho rialo Bibele. (Pesaleme ea 127:3) Ka lebaka leo batsoali ba tšabang Molimo ba hlokomela boikarabelo ba bona ba ho koetlisa bana ba bona “ka khalemelo le kelello e laoloang ke Jehova.” (Ba-Efese 6:4, NW) Ha ba tlohelle baetsi ba lintho tsa ho bapala hore ba bōpe botho ba bana ba bona.

Lintho tsa ho bapala li ka phetha karolo e khōlō tšusumetsong ea khōlo ea maikutlo le ea kelello ea bana. Leha ho le joalo, sena ha se bolele hore batsoali ba tlameha ho ntša chelete e ngata bakeng sa thepa ea theknoloji e rarahaneng. Tse ling tsa lintho tsa ho bapala tse hahang le tse susumetsang ka ho fetisisa li ka u qosa chelete e fokolang.

Lebokose le lenyenyane le ka fetoloa mantloane, sefofane, kapa ntho leha e le efe eo kelello e mahlaha-hlaha ea ngoana e ka e tšoantšang. Emere le kharafu li lumella ngoana ho haha liqhobosheane tsa lehlabathe. Lintho tsa ho bapala tsa ho haha, moraba-raba, letsopa, le lipene tsa ’mala le tsona ka ho tšoanang li ka fana ka lihora tsa boithabiso bo hahang. Bakeng sa bana ba baholoanyane, thepa ea ho etsa litšoantšo le pokello ea lintho tse etsoang ho itlosa bolutu li ka fana ka thuto ea tsebo ea bohlokoa le ho fana ka mokhoa oa ho ntša matla a ho etsa lintho—e leng ho khotsofatsang haholo ho feta litšoantšo tse thunngoang tsa video.

Lipapali tse ling ho hang ha li hloke thepa e khethehileng. Ho tsamaea ka morung e ka ba phihlelo e thahasellisang ho ngoana, haholo-holo ha a na le motsoali ea lerato, ea amehileng. Ka sebele, esita le tsebo ea motheo ea ho hlokomela lelapa e ka rutoa e le mesebetsi e monate. Penelope Leach oa ngola bukeng ea hae Your Growing Child: “Ho pheha kuku kapa lijo, ho lema jareteng, ho hlatsoa koloi kapa ho penta siling, ho ea mabenkeleng kapa ho hlatsoa ngoana, kaofela e ka ba mesebetsi ho uena, empa ho ngoana oa hao eka tse ling tsa lipapali tse ratehang ka ho fetisisa.”

Lintlha tse Supileng tse Tataisang

Ka ho hlakileng, lintho tsa ho bapala li na le sebaka sa tsona. ’Me haeba chelete ea ho li reka e le teng, u ka batla ho ipotsa lipotso tse latelang pele u ka li reka:

1. Na ntho eo ea ho bapala e susumetsa ho batla ho tseba ho eketsehileng le monahano oa ngoana oa ka? Ha ho se joalo, e tla mo tena ka potlako. Ntho ea ho bapala e ka shebahala hantle papatsong ea TV, empa hopola: Libapali tsa thelevishene tsa bana li lefetsoe ho bonahala li thabetse ntho eo ea ho bapala. Ngoana oa hao a ka ’na a se itšoare ka tsela e tšoanang. Leka ho mo sheba ha a bapala kapa a le ka lebenkeleng la lintho tsa ho bapala. O sekametse linthong tsa ho bapala tsa mofuta ofe?

Ka linako tse ling batsoali ba ba le boikutlo ba hore ntho ea ho bapala ha e-na molemo ntle le haeba e “fana ka thuto.” Leha ho le joalo, Moprofesa Janice T. Gibson oa re hopotsa: “Bana ba ithuta linthong tsohle tsa ho bapala tseo ba bapalang ka tsona. Sa bohlokoa ke hore ba natefeloe e le hore ba ka tsoela pele ba bapala ka litsela tse molemo ho bona.”

2. Na ntho eo ea ho bapala e loketse bakeng sa matla a ngoana oa ka a ’mele le kelello? Ka linako tse ling ngoana a ka ’na a se be matla ho lekana, a se be le mamello e lekaneng, kapa a se be chatsi ho lekana ho sebelisa ntho e itseng ea ho bapala. Leha ho le joalo, motsoali a ka ’na a e reka hobane e na le ho ipiletsa ho itseng ha boikutlo bo matla ba ho lakatsa ho boela boemong bo itseng. Empa na kannete moshemane ea lilemo li tharo a ka tseba ho sebelisa sete ea terene ea motlakase—kapa ho tsokotsa molamu oa baseball? Ke hobane’ng ha u sa emele ngoana oa hao hore a hōle ka ho lekaneng ’meleng le kelellong hore a ananele lintho tse joalo tsa ho bapala?

3. Na ntho eo ea ho bapala e sireletsehile? Bana ba banyenyane ba na le tšekamelo ea ho kenya ntho e ’ngoe le e ’ngoe ka hanong ’me ba ka khangoa habonolo ke mapolanka a manyenyane kapa lintho tsa polasetiki. Lintho tse nchocho kapa tse motsu li ka ba kotsi ho bana ba lilemo leha e le life. U ka boela ua rata ho ipotsa hore na ntho eo ea ho bapala e ka betsetsoa kapa ea sebelisoa e le sebetsa ho ngoan’abo.

United States, lintho tse ling tsa ho bapala li tšoailoe ho bontša hore li etselitsoe bana ba lilemo life. Ho ipapisa le likhothalletso tse joalo ho ka sireletsa ngoana oa hao kotsing. Haeba u e-na le pelaelo ka ntho ea ho bapala, leka ho botsa mosebetsi oa lebenkele hore na ho na le mohlala oa pontšo oo u ka o hlahlobisisang.

4. Na ntho eo ea ho bapala e entsoe hantle le ho ba thata? Makasine Parents oa re hopotsa: “Bana ba banyenyane ba ratang ho lihela, ho betsa, le ho latsoa ntho e ’ngoe le e ’ngoe ba ka senya lintho tsa ho bapala tse seng thata.”

5. Na ntho eo ea ho bapala e tšoanela chelete eo e e qosang? Lipapatso tsa TV hase kamehla li tšohlang theko, empa lintho tsa ho bapala li ja ho itseng. Boholo ba chelete bo lefella lebitso ho e-na le lintho tse sebelisitsoeng. Ho feta moo, hangata lipapatso li hlaolela litebello tseo eseng ’nete baneng, tse ka fellang ka ho soaba ho hoholo.

Ruta bana ba hao ho ba bareki ba hlokolosi. Liproverbia 14:15 e re: “Sethoto se lumela litaba tsohle, empa ea nang le kelello o qamakisisa moo a hatang teng.” Sehlooho se seng ho The New York Times se ile sa re: “Ka linako tse ling u ka bona esale pele hore na ke hobane’ng ha ntho e itseng ea ho bapala e entsoe ka tsela e sa khotsofatseng kapa e rekisoa ka tsela e khelosang.” Times e ile ea eketsa: “Bana e ba bareki ba hlokolosi haholoanyane ha chelete e tsoa lipokothong tsa bona eseng ea hao.”

Ka ho hlakileng, molemo oa sebele oa ntho ea ho bapala o feta lintho tse e entseng kapa bokhabane boo e entsoeng ka bona. Mabaka a bohlokoa ke hore na ngoana oa hao o tla e sebelisa haholo hakae, le hore na e tla mo fa monyaka o mokae. Mesoinki e ka batla e le theko e holimo empa e ka fana ka lihora tse ngata tsa monyaka ka lilemo tse ’maloa. Ntho ea ho bapala e seng theko e holimo e ka behelloang ka thōko kapele qetellong e ka ipaka e le tšenyo ea chelete.

6. Ntho eo ea ho bapala e ruta melemo efe le litekanyetso? Moprofesa oa phuputso ea bana David Elkind o lemosa hore “lintho tsa ho bapala li lokela ho susumetsa menahano ea bana ka litsela tse lokileng, eseng tse fosahetseng.” Qoba lintho tsa ho bapala tse mabifi, tseo ka ho hlakileng li khothalletsang pefo, kapa tse tšoantšang boitšoaro bo hlephileng ba batho ba baholo, joaloka papali ea chelete.

Ho thoe’ng ka lintho tsa ho bapala tse thehiloeng libapaling tse tummeng tsa litšōmo kapa tsa litšōmo tsa saense? Hangata lipale tse joalo li sebetsana le botle bo hlōlang bobe. Kahoo batsoali ba bang ba talima ‘metheo ea boselamose’ ea lipale tsena e le liponahatso feela tsa menahano ea bana ’me ha ba bone kotsi ka ho lumella bana ba bona ho li thabela. Ba bang ba ka ’na ba tšaba hore lipale tseo li ka susumetsa thahasello ea tšebelisano le meea. (Deuteronoma 18:10-13) Ntle le ho ahlola ba bang, batsoali ba tlameha ho iketsetsa liqeto tabeng ena, ba shebisisa liphello tseo lipale tse joalo—le lintho tsa ho bapala tse thehiloeng ho tsona—li ka bang le tsona ho bana ba bona.

Hape hopola molao-motheo o ho 1 Ba-Korinthe 10:23: “Ke lumeletsoe ntho tsohle, empa hase tsohle tse nang le molemo.” Le hoja ntho ea ho bapala e tummeng e ke ke ea ba mpe ho uena, na kannete ho molemo ho e reka? Na e ka khelosa kapa ho khopa ba bang?

Lintho tsa ho bapala tse boleloang li ruta le tsona li lokela ho hlahlobisisoa ke batsoali, haholo-holo ha li bolela hore li ruta bana ka litaba tsa likamano tsa botona le botšehali le ho ima. Na ngoana eo o loketse boitsebiso bo joalo? Na boitsebiso boo bo ne bo ka fetisoa hamolemo ka lipuisano mahareng a hao le ngoana oa hao? Lintho tse itseng tsa ho bapala li ka fetisa litšobotsi tse bonahalang feela tsa litaba tse joalo, empa na li fetisa boikutlo bo nepahetseng ba boitšoaro?

7. Na ka sebele ke batla hore ngoana oa ka a be le ntho eo ea ho bapala? U ka ’na ua ba le boikutlo ba hore ngoana oa hao o se a ntse a e-na le lintho tse ngata haholo tsa ho bapala, hore ntho eo ea ho bapala ho hang e ke ke ea sebetsa maemong a hao, kapa hore ntho eo ea ho bapala e etsa lerata le lengata ho feta kamoo u ka mamellang. Haeba mathata a joalo a ke ke a rarolloa, u ka tlameha ho re che. Sena ha se bonolo. Empa ho inehela takatsong le hohle ho batloang ke ngoana ho ke ke ha thusa ngoana oa hao ho ba motho e moholo ea leka-lekaneng. Hlokomela molao-motheo o ho Liproverbia 29:21 (BPN): “Ea bokotsang khoba la hae [kapa ngoana] ha a le hōlisa, le tla qetella le mo hlokela teboho.”

Sena ha se bolele hore joaloka motsoali, u lokela ho ba ea hatellang le ea sa beheng mabaka. Seo se ka halefisa ngoana oa hao le ho etsa hore a tlale thohako. “Bohlale bo tsoang holimo . . . bo bonolo.” (Jakobo 3:17) Setsebi se seng sa tlhokomelo ea bana se ile sa beha taba tjena: “U lokela ho lula fatše le ngoana oa hao ’me u hlalose ka hloko hore na hobane’ng u sa batle ho mo fa lintho tse itseng tsa ho bapala.”

Lintho tse Ling tse Bohlokoa ho Feta Lintho tsa ho Bapala

Le hoja lintho tsa ho bapala e ka ba likofuto tsa bohlokoa tsa ho ruta le ho thabisa, ke lintho feela tse sa pheleng. Ngoana a ka rata ntho ea ho bapala, empa ntho ea ho bapala e ka se rate ngoana. Bana ba hloka tlhokomelo e lerato eo batsoali feela ba ka fanang ka eona. Dr. Magdalena Grey o re: “Ha e le hantle motsoali ke ntho ea ho bapala e molemohali e kileng ea etsoa.” Ha batsoali ba bapala le bana ba bona, ba thusa ho haha kamano ea maikutlo e haufi le ho tlatsetsa khōlong ea boitšoaro le maikutlo a lokileng.

E, bana ba hloka papali e hahang. Empa habohlokoa le ho feta, ba hloka tataiso ea boitšoaro le ea moea. Bibele e re: “’Me bophelo bo sa feleng ke hore ba u tsebe, uena Molimo o ’notši oa ’nete, le Jesu Kreste eo u mo romileng.” (Johanne 17:3) Batsoali ba ka phetha karolo ea bohlokoa ho thusa bana ba bona ho fumana tsebo ena e pholosang bophelo. Malapa a Lipaki tsa Jehova a leka ho etsa thuto ea Bibele karolo ea kemiso ea ’ona ea kamehla. Hangata a etsa joalo ka thuso ea likhatiso tse kang Buka ea ka ea Lipale tsa Bibele, Ho Mamela Mosuoe e Moholo, le Lipotso Bacha Baa Botsa—Likarabo tse Sebetsang, tseo ka ho khetheha li ngolletsoeng bacha. Libuka tsena ha li thabise feela—li thusitse bana ba likete ho hōlisa tumelo e tiileng ho Molimo. Bana ba boetse ba ananela lik’hasete tsa audio tsa litšoantšiso tsa Bibele le tsa likhatiso tse kang The Greatest Man Who Ever Lived.

Ka hona Bakreste ba ’nete ba etsa ho fetang feela ho bapala le bana ba bona—ba boetse ba rapela le bona, ba ithuta le bona, ’me ba bua le bona. Ho fana ka tlhokomelo e joalo e lerato ho hloka nako le boiteko bo bongata. Empa qetellong, ho fa ngoana thabo ea nako e teletsana ho feta ntho leha e le efe ea ho bapala kapa papali e ncha e ipiletsang ho ka fanang ka eona!

[Mongolo o botlaaseng ba leqephe]

Bona lihlooho tsa thuto ea likamano tsa botona le botšehali tse tokollong ea Tsoha! ea March 8, 1992.

Li hatisitsoe ke Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.

[Litšoantšo tse leqepheng la 8. 9]

Bana ba thabela lintho tsa ho bapala tse entsoeng hae—libasekete tsa liaparo tse litšila e-ba likoloi; mabokose a lieta e-ba literene