Sura ya 22

Sehemu ya 2—Kuwa Mashahidi Hadi Sehemu ya Mbali Zaidi Sana ya Dunia

Kazi ya kupiga mbiu ya Ufalme tokea 1914 hadi 1935 inazungumziwa katika kurasa 423 hadi 443. Mashahidi wa Yehova huonyesha mwaka 1914 kuwa wakati ambapo Yesu Kristo alitawazwa akiwa Mfalme wa kimbingu akiwa na mamlaka juu ya mataifa. Alipokuwa duniani, Yesu alitabiri kwamba kazi ya kuhubiri ujumbe wa Ufalme duniani pote kujapokuwa mnyanyaso mkali ingekuwa sehemu ya ishara ya kuwapo kwake katika uweza wa Ufalme. Ni jambo gani hasa lililotukia wakati wa miaka iliyofuata 1914?

VITA ya kwanza ya ulimwengu iligharikisha Ulaya haraka katika 1914. Kisha ikafikilia na kuhusisha ndani nchi zenye asilimia iliyokadiriwa kuwa 90 ya idadi ya watu wa ulimwengu. Matukio yaliyoshirikishwa na vita hiyo yaliathirije utendaji wa kuhubiri wa watumishi wa Yehova?

Ile Miaka Yenye Msiba ya Vita ya Ulimwengu 1

Wakati wa ile miaka ya mapema ya vita, hakukuwa na kizuizi hata kidogo isipokuwa Ujerumani na Ufaransa. Trakti ziligawanywa bila kizuizi katika mahali pengi, na “Photo-Drama” iliendelea kutumiwa, ingawa kwa kadiri ndogo zaidi baada ya 1914. Kadiri harara ya vita ilivyoongezeka, makasisi katika Indies Magharibi ya Uingereza walitoa uvumi kwamba E. J. Coward, aliyewakilisha Watch Tower Society, alikuwa jasusi wa Ujerumani, hivyo aliamriwa aondoke. Wakati ugawanyaji wa kitabu The Finished Mystery ulipoanza katika 1917, upinzani ukawa wenye kuenea.

Umma ulikuwa na hamu ya kupata kitabu hicho. Ilikuwa lazima kuongeza agizo la kwanza la Sosaiti kwa wachapaji kwa zaidi ya mara kumi katika muda wa miezi michache. Lakini makasisi wa Jumuiya ya Wakristo walikasirika sana kwa kufunuliwa kwa mafundisho yao bandia. Walitumia harara ya wakati wa vita ili kushutumu Wanafunzi wa Biblia mbele ya maofisa wa serikali. Kotekote Marekani, wanaume na wanawake walioshirikishwa na ugawanyaji wa fasihi za Wanafunzi wa Biblia walishambuliwa na wafanyaghasia, na pia wakapakwa lami na kutiwa manyoya. Katika Kanada, makao yalipekuliwa, na watu waliopatikana na vichapo fulani vya Shirika la Kimataifa la Wanafunzi wa Biblia walitozwa faini kubwa au wakatiwa gerezani. Hata hivyo, Thomas J. Sullivan, ambaye wakati huo alikuwa katika Port Arthur, Ontario, aliripoti kwamba katika pindi moja, wakati alipotiwa jela kwa usiku mmoja, polisi katika jiji hilo walichukua nakala za fasihi zilizopigwa marufuku wakaenda nazo nyumbani kwa ajili yao wenyewe na marafiki wao, hivyo wakagawanya akiba yote iliyopatikana—nakala kama 500 au 600.

Makao makuu ya Watch Tower Society yenyewe yalishambuliwa, na washiriki wa wafanyakazi wasimamizi walihukumiwa vifungo virefu gerezani. Ilionekana kwa maadui wao kwamba Wanafunzi wa Biblia walikuwa wamepigwa pigo la kifo. Kazi yao ya kutoa ushahidi kwa njia iliyovuta uangalifu mwingi wa umma kwa kweli ilikoma.

Ingawa hivyo, hata Wanafunzi wa Biblia waliofungwa gerezani walipata fursa za kuongea na wafungwa wenzao juu ya kusudi la Mungu. Wakati maofisa wa Sosaiti na washirika wao wa karibu walipowasili gerezani katika Atlanta, Georgia, kwanza walikatazwa kuhubiri. Lakini walizungumza Biblia miongoni mwao wenyewe, na wengine walivutwa kwao na tabia yao, njia yao ya maisha. Baada ya miezi michache, makamu wa mkuu wa gereza aliwapa mgawo wa kutoa maagizo ya kidini kwa wafungwa wengine. Idadi iliongezeka hadi kufikia 90 wakawa wakihudhuria darasa.

Wakristo wengine waaminifu-washikamanifu walipata pia njia za kutoa ushahidi wakati wa miaka hiyo ya vita. Nyakati nyingine hiyo ilitokeza kuenezwa kwa ujumbe wa Ufalme katika nchi ambako habari njema hazikuwa zimehubiriwa. Hivyo, katika 1915 Mwanafunzi wa Biblia katika New York, Mkolombia, alipeleka kwa posta chapa ya Kihispania ya The Divine Plan of the Ages kwa mwanamume mmoja katika Bogotá, Kolombia. Baada ya miezi sita hivi, jibu likawasili kutoka kwa Ramón Salgar. Alikuwa amejifunza kitabu hicho kwa uangalifu, kikampendeza, naye alitaka nakala 200 azigawanye kwa wengine. Ndugu J. L. Mayer, kutoka Brooklyn, New York, pia alipeleka kwa posta nakala za Kihispania za Bible Students Monthly. Idadi kubwa yazo ilienda Hispania. Na wakati Alfred Joseph, aliyekuwa katika Barbados wakati ule, alipochukua kazi ya mkataba katika Sierra Leone, Afrika Magharibi, alitumia kwa faida fursa za kutoa ushahidi juu ya kweli za Biblia alizokuwa amejifunza karibuni.

Kwa makolpota, ambao huduma yao ilihusu kutembelea makao na mahali pa biashara, mara nyingi ilikuwa vigumu zaidi. Lakini idadi kadhaa waliokwenda El Salvador, Honduras, na Guatemala walikuwa na shughuli nyingi huko katika 1916 wakishiriki pamoja na watu kweli zenye kutoa uhai. Wakati wa pindi hiyo, Fanny Mackenzie, kolpota mmoja Mwingereza, alisafiri mara mbili kwenda nchi za Mashariki kwa meli, akitua katika China, Japani, na Korea ili kugawanya fasihi za Biblia, na kisha akafuatia kupendezwa kwa kuandika barua.

Hata hivyo, kulingana na rekodi zipatikanazo, idadi ya Wanafunzi wa Biblia walioripotiwa kuwa walikuwa na ushiriki fulani katika kazi ya kuhubiri habari njema kwa wengine wakati wa 1918 ilipungua kwa asilimia 20 ulimwenguni pote ilinganishwapo na ripoti ya 1914. Baada ya kutendewa vikali wakati wa miaka hiyo ya vita, je, wangeendelea na huduma yao?

Watiwa Uhai Mpya

Katika Machi 26, 1919, msimamizi wa Watch Tower Society na washirika wenzake waliachiliwa kutoka kifungo chao kisicho cha haki. Mipango ilifanywa haraka ili kusonga mbele na kazi ya kupiga mbiu ya habari njema ya Ufalme wa Mungu ulimwenguni pote.

Kwenye mkusanyiko mkuu katika Cedar Point, Ohio, katika Septemba wa mwaka huo, J. F. Rutherford, wakati huo akiwa msimamizi wa Sosaiti, alitoa hotuba iliyokazia kwamba kazi ya kutangaza kuja kwenye utukufu kwa Ufalme wa Mungu wa Kimesiya ndiyo kazi ya maana kwelikweli kwa watumishi wa Yehova.

Hata hivyo, idadi hasa ya waliokuwa wakishiriki katika kazi hiyo wakati huo ilikuwa ndogo. Wengine waliokuwa wamejizuia kutoa ushahidi kwa ajili ya woga wakati wa 1918 wakawa watendaji tena, na wachache zaidi wakajiunga na idadi zao. Lakini rekodi zipatikanazo huonyesha kwamba katika 1919 walikuwako kama 5,700 tu waliokuwa wakitoa ushahidi kwa bidii katika nchi 43. Hata hivyo Yesu alikuwa ametabiri: “Habari njema hii ya ufalme itahubiriwa katika dunia yote inayokaliwa kwa ajili ya kuwa ushahidi kwa mataifa yote.” (Mt. 24:14, NW) Hiyo ingetimizwaje? Hawakujua, wala hawakujua kazi ya kutoa ushahidi ingeendelea kwa muda mrefu kadiri gani. Hata hivyo, wale waliokuwa watumishi wa Mungu waaminifu-washikamanifu walikuwa na nia na hamu ya kuendelea na kazi. Walikuwa na uhakika kwamba Yehova angeelekeza mambo kupatana na mapenzi yake.

Wakitiwa bidii na yale waliyoona yameonyeshwa waziwazi katika Neno la Mungu, walianza kufanya kazi. Katika muda wa miaka mitatu idadi iliyokuwa ikishiriki sehemu katika kazi ya kupiga mbiu ya Ufalme wa Mungu ikakaribia kuwa mara tatu, kulingana na ripoti zipatikanazo, na wakati wa 1922 walikuwa na shughuli wakihubiri katika nchi 15 zaidi ya ilivyokuwa katika 1919.

Habari Yenye Kuvutia

Lo! ni ujumbe wenye kusisimua kama nini walioutangaza—“Mamilioni wanaoishi sasa hawatakufa kamwe!” Ndugu Rutherford alikuwa ametoa hotuba juu ya habari hiyo katika 1918. Ilikuwa pia kichwa cha kijitabu cha kurasa 128 kilichotangazwa katika 1920. Tokea 1920 hadi 1925, habari hiyohiyo ilitolewa tena na tena ulimwenguni pote katika mikutano ya hadhara katika maeneo yote ambako wasemaji walipatikana na kwa lugha zaidi ya 30. Badala ya kusema, kama isemavyo Jumuiya ya Wakristo, kwamba watu wote wema wangeenda mbinguni, hotuba hiyo ilikazia fikira tumaini lenye msingi wa Biblia la uhai wa milele katika dunia iliyo paradiso kwa wanadamu watiifu. (Isa. 45:18; Ufu. 21:1-5) Na ilionyesha usadikisho wa kwamba wakati wa utimizo wa tumaini hilo ulikuwa karibu sana.

Taarifa katika magazeti ya habari na karatasi zilizoangikwa kwenye mbao zilitumiwa kutangaza mihadhara hiyo. Habari hiyo ilikuwa yenye kuvutia sana. Katika Februari 26, 1922, watu zaidi ya 70,000 walihudhuria katika mahali mbalimbali 121 katika Ujerumani pekee. Ilikuwa kawaida idadi ya kikao kimoja cha wasikilizaji kufikia maelfu. Kwa kielelezo, katika Cape Town, Afrika Kusini, 2,000 walikuwapo wakati mhadhara huo ulipotolewa katika Opera House. Kwenye jumba la chuo kikuu katika jiji kuu la Norway, si kwamba tu viti vyote vilijazwa bali pia wengi sana walizuiwa kuingia kwa kukosa nafasi hivi kwamba ilikuwa lazima kurudia programu hiyo saa moja na nusu baadaye—katika jumba lililojaa tena.

Katika Klagenfurt, Austria, Richard Heide alimwambia baba yake hivi: “Mimi nitaenda kusikia hotuba hiyo hata yeyote aseme nini. Mimi nataka kujua kama huu ni udanganyifu tu au kama mna ukweli wowote!” Alichochewa sana na yale aliyosikia, na upesi yeye na dada yake, pamoja na wazazi wao, walikuwa wakiisimulia wengine.

Lakini ujumbe huo wa Biblia haukuwa tu wa watu ambao wangehudhuria mhadhara wa watu wote. Wengine vilevile walihitaji kujulishwa. Si umma tu kwa ujumla bali pia viongozi wa kisiasa na wa kidini walihitaji kuusikia. Hilo lingetimizwaje?

Ugawanyaji wa Majulisho Yenye Nguvu

Habari iliyochapwa ilitumiwa ili kufikia mamilioni ya watu ambao kwa wakati uliopita walikuwa wamesikia tu ujumbe ambao Wanafunzi wa Biblia walitangaza. Tokea 1922 hadi 1928, ushahidi wenye mafanikio ulitolewa kwa njia ya majulisho saba yenye nguvu, maazimio yaliyokubaliwa kwenye mikusanyiko ya kila mwaka ya Wanafunzi wa Biblia. Hesabu ya nakala zilizochapwa za mengi ya maazimio hayo moja moja yaliyogawanywa kufuatia mikusanyiko hiyo ilijumlika kuwa milioni 45 hadi 50—utimizo wenye kustaajabisha kwelikweli kwa kikosi hicho kidogo cha wapiga-mbiu wa Ufalme kilichokuwa kikitumikia wakati huo!

Azimio la 1922 lilikuwa na kichwa “Mwito kwa Viongozi wa Ulimwengu”—naam, wito wathibitishe dai lao la kwamba wangeweza kuleta amani, ufanisi, na furaha kwa ajili ya wanadamu au, wakishindwa, wakiri kwamba ni Ufalme wa Mungu ulio mikononi mwa Mesiya wake uwezao kutimiza mambo hayo. Katika Ujerumani, azimio hilo lilipelekwa kwa posta kwa maliki Mjerumani aliyekuwa uhamishoni, kwa rais, na kwa washiriki wote wa Bunge la Ujerumani; na nakala milioni nne unusu hivi zikapelekewa umma. Katika Afrika Kusini, Edwin Scott, akibeba mgongoni fasihi zilizokuwa katika mfuko na bakora ikiwa mkononi mwake ili kufukuza mbwa wakali, alitembelea miji 64, akigawanya binafsi nakala 50,000. Baadaye, wakati makasisi Waholanzi katika Afrika Kusini walipotembelea makao ya washiriki wa parishi wao ili kukusanya michango, wengi wao walitikisa azimio hilo usoni pa makasisi na kusema: “Yawapasa msome hili nanyi hamngekuja tena kupata pesa kutoka kwetu.”

Katika 1924 azimio lenye kichwa “Makasisi Washtakiwa” lilifunua mafundisho na mazoea ya makasisi yasiyo ya Kimaandiko, likafunua fungu lao wakati wa vita ya ulimwengu, na likahimiza watu wajifunze Biblia ili wapate kujua binafsi juu ya maandalizi ya ajabu aliyofanya Mungu kwa ajili ya kubariki wanadamu. Katika Italia wakati huo, wachapaji walitakwa kuandika jina lao katika kila kitu walichochapa, na pia walionwa kuwa na daraka juu ya yaliyomo. Mwanafunzi wa Biblia aliyesimamia kazi katika Italia alipeleka nakala ya azimio hilo kwa maofisa wa serikali walioichunguza na kwa urahisi wakatoa ruhusa ichapwe na kugawanywa. Wachapaji pia walikubali kuichapa. Akina ndugu katika Italia waligawanya nakala 100,000. Hasa walihakikisha kwamba papa na maofisa wengine wa vyeo vya juu wa Vatikani walipokea nakala moja kila mmoja wao.

Katika Ufaransa, ugawanyaji wa azimio hilo ulitokeza itikio kali na mara nyingi lenye jeuri kutoka kwa makasisi. Kwa kukata tamaa kasisi mmoja katika Pomerania, Ujerumani, alishtaki Sosaiti na meneja wayo mahakamani, lakini kasisi huyo alishindwa kesi wakati mahakama iliposikia yaliyokuwamo katika azimio hilo lote. Ili kazi yao isisumbuliwe na wale wasiotaka watu wajue kweli, Wanafunzi wa Biblia katika mkoa wa Quebec, katika Kanada, waliacha maazimio hayo katika makao ya watu wakati wa saa za alfajiri, kuanzia saa 9:00 za usiku. Hizo zilikuwa nyakati zenye kusisimua!

Kuonyesha Shukrani kwa Majibu Yenye Kuridhisha

Wakati wa Vita ya Ulimwengu 1, Waarmenia wengi walifukuzwa bila huruma kutoka makao na nchi yao walimozaliwa. Miongo miwili tu mapema kidogo, mamia ya maelfu ya Waarmenia walikuwa wamechinjwa, na wengine walikuwa wamekimbia ili kuokoa uhai wao. Wachache kati ya watu hao walikuwa wamesoma vichapo vya Watch Tower Society katika nchi yao. Lakini walio wengi kati yao walipewa ushahidi katika nchi ambako walisafiri wakiwa wakimbizi.

Baada ya ukatili waliokuwa wamevumilia, wengi walikuwa na maswali mazito kuhusu kwa nini Mungu aliruhusu uovu. Ungeendelea kwa muda mrefu kadiri gani? Ungekoma wakati gani? Baadhi yao walishukuru kujifunza majibu yenye kuridhisha yapatikanayo katika Biblia. Vikundi vya Wanafunzi wa Biblia Waarmenia vikasitawi haraka katika majiji mbalimbali ya Mashariki ya Kati. Bidii yao kwa ajili ya kweli ya Biblia ilikuwa na matokeo katika maisha za wengine. Katika Ethiopia, Argentina, na Marekani, Waarmenia wenzao walikubali habari njema na wakakubali kwa furaha daraka la kuzishiriki pamoja na wengine. Mmoja wao alikuwa Krikor Hatzakortzian, ambaye akiwa painia peke yake alieneza ujumbe wa Ufalme katika Ethiopia katika miaka ya katikati ya 1930. Katika pindi moja, aliposhtakiwa kwa uwongo na wapinzani, hata alikuwa na fursa ya kutoa ushahidi kwa maliki, Haile Selassie.

Kupeleka Kweli Zenye Thamani Kwenye Nchi za Kwao

Tamaa yenye kuwaka ya kushiriki kweli muhimu za Biblia ilihimiza watu wengi warudi kwenye nchi zao walimozaliwa ili kushiriki katika kazi ya kueneza evanjeli. Itikio lao lilikuwa kama lile la watu wa kutoka nchi nyingi waliokuwa katika Yerusalemu katika 33 W.K. na ambao walipata kuwa waamini wakati roho takatifu iliposukuma mitume na washiriki wao waseme kwa lugha nyingi, kuhusu “mambo yenye fahari ya Mungu.” (Mdo. 2:1-11, NW) Kama vile tu waamini hao wa karne ya kwanza walivyopeleka kweli kwenye nchi zao, ndivyo na hawa wanafunzi wa kisasa.

Wanaume kwa wanawake waliokuwa wamejifunza kweli ng’ambo walirudi Italia. Walitoka Amerika, Ubelgiji, na Ufaransa wakatangaza kwa bidii ujumbe wa Ufalme mahali walipokaa. Makolpota kutoka mkoa wa Tisino wa Uswisi wenye kusema Kiitalia walihamia Italia pia waendelee na kazi yao. Ingawa idadi yao ilikuwa ndogo, kama tokeo la utendaji wao wa umoja, upesi walifikia karibu kila jiji kuu na vingi vya vijiji vya Italia. Wao hawakuwa wakihesabu saa walizotumia katika kazi hiyo. Wakisadiki kwamba walikuwa wakihubiri kweli ambazo Mungu alitaka watu wazijue, mara nyingi walifanya kazi tokea asubuhi hadi usiku ili kufikia watu wengi iwezekanavyo.

Wagiriki waliokuwa wamekuwa Wanafunzi wa Biblia katika Albania ya karibu na mbali kama vile Amerika pia walielekeza fikira kwenye nchi ya kwao. Walisisimuka kujifunza kwamba ibada ya sanamu si ya Kimaandiko (Kut. 20:4, 5; 1 Yoh. 5:21), kwamba watenda dhambi hawachomwi katika moto wa helo (Mhu. 9:5, 10; Eze. 18:4; Ufu. 21:8), na kwamba Ufalme wa Mungu ndio tumaini pekee la kweli kwa wanadamu (Dan. 2:44; Mt. 6:9, 10). Walikuwa na hamu ya kushiriki kweli hizo pamoja na wananchi wenzao—kibinafsi au kwa barua. Kama tokeo, vikundi vya Mashahidi wa Yehova vikaanza kusitawi katika Ugiriki na visiwa vya Ugiriki.

Kufuatia Vita ya Ulimwengu 1, maelfu ya watu kutoka Poland walihamia Ufaransa ili kufanya kazi ya kuchimba makaa-mawe. Makutaniko ya Kifaransa hayakuwapuuza kwa sababu walisema lugha tofauti. Walipata njia za kushiriki kweli za Biblia pamoja na wachimbaji hao na familia zao, na idadi ya walioitikia vizuri ikazidi upesi ile ya Mashahidi Wafaransa. Wakati serikali ilipotoa amri ya kuwarudisha kwao, 280 walilazimika kurudi Poland katika 1935, hiyo ilitumika tu kuimarisha kazi ya kueneza ujumbe wa Ufalme huko. Hivyo, katika 1935, kulikuwa wapiga-mbiu wa Ufalme 1,090 walioshiriki kutoa ushahidi nchini Poland.

Wengine waliitikia mialiko ya kuondoka nchi za kwao wakachukue utumishi katika mashamba ya kigeni.

Waeneza-Evanjeli Wenye Bidii wa Ulaya Wasaidia Katika Mashamba ya Kigeni

Kwa ushirikiano wa kimataifa, Nchi za Baltiki (Estonia, Latvia, na Lithuania) zilisikia ile kweli yenye kuchangamsha moyo juu ya Ufalme wa Mungu. Wakati wa miaka ya 1920 na ya 1930, ndugu na dada wenye bidii kutoka Denmark, Uingereza, Finland, na Ujerumani walifanya kazi nyingi ya kutoa ushahidi katika eneo hilo. Fasihi nyingi ziliangushwa, nao maelfu wakasikia hotuba za Biblia zilizotolewa. Kutoka Estonia programu za Biblia zilizotangazwa kwa redio kwa ukawaida kwa lugha kadhaa zilifikia hata ile iliyokuwa wakati huo Muungano wa Sovieti.

Kutoka Ujerumani wafanyakazi wenye moyo wa kupenda wakati wa miaka ya 1920 na ya 1930 walichukua migawo katika sehemu nyingi kama vile Austria, Ubelgiji, Bulgaria, Chekoslovakia, Ufaransa, Luxembourg, Uholanzi, Hispania, na Yugoslavia. Willy Unglaube alikuwa miongoni mwao. Baada ya kutumikia kwa wakati katika Betheli ya Magdeburg, katika Ujerumani, alisonga mbele akashughulikie migawo akiwa mweneza-evanjeli wa wakati wote katika Ufaransa, Algeria, Hispania, Singapore, Malasia, na Thailand.

Wakati mwito ulipotolewa kutoka Ufaransa wa kupata msaada wakati wa miaka ya 1930, makolpota kutoka Uingereza walitoa ithibati kwamba walikuwa wanajua kwamba utume wa Kikristo wa kuhubiri ulitaka kueneza evanjeli si katika nchi yao tu bali pia katika sehemu nyingine za dunia. (Mk. 13:10) John Cooke alikuwa mmojawapo wa wafanyakazi wenye bidii aliyeitikia mwito wa Kimakedonia. (Linganisha Matendo 16:9, 10.) Wakati wa miongo sita iliyofuata, yeye alishughulikia migawo ya utumishi katika Ufaransa, Hispania, Ireland, Ureno, Angola, Msumbiji, na Afrika Kusini. Kaka yake Eric aliacha kazi kwenye Benki ya Barclay akajiunga na John katika huduma ya wakati wote Ufaransa; baadaye, yeye vilevile alitumikia katika Hispania na Ireland na akashiriki katika kazi ya mishonari katika Rhodesia Kusini (sasa ni Zimbabwe) na Afrika Kusini.

Katika Mei 1926, George Wright na Edwin Skinner, wakiwa Uingereza, walikubali mwaliko wakasaidie kupanua kazi ya Ufalme katika India. Mgawo wao ulikuwa mkubwa sana! Ulitia ndani sehemu za Afghanistan, Burma (sasa ni Myanmar), Ceylon (sasa ni Sri Lanka), India, na Persia (sasa ni Iran). Walipowasili Bombay, walilakiwa na mvua ya majira. Hata hivyo, kwa kuwa hawakuhangaikia kupita kiasi starehe au raha ya kibinafsi, upesi walikuwa wakisafiri kwenda sehemu za mbali za nchi ili kuwatafuta Wanafunzi wa Biblia waliojulikana ili kuwatia moyo. Pia waliangusha kiasi kikubwa cha fasihi ili kuchochea kupendezwa miongoni mwa wengine. Kazi ilifanywa kwa bidii. Hivyo wakati wa 1928 wale wapiga-mbiu wa Ufalme 54 katika Travancore (Kerala), katika kusini mwa India, walipanga mikutano ya watu wote 550 iliyohudhuriwa na watu 40,000 hivi. Katika 1929 mapainia wanne zaidi kutoka shamba la Uingereza walihamia India kusaidia kazi. Na katika 1931 wengine watatu kutoka Uingereza waliwasili Bombay. Walijitahidi tena na tena kufikia sehemu mbalimbali za nchi hiyo kubwa, wakigawanya fasihi si katika Kiingereza tu bali pia katika lugha za Kihindi.

Wakati huohuo, kulikuwa kukitukia nini katika Ulaya Mashariki?

Vuno la Kiroho

Kabla ya vita ya ulimwengu ya kwanza, mbegu za kweli ya Biblia zilikuwa zimetawanywa katika Ulaya Mashariki, na baadhi yazo zilikuwa zimetia mizizi. Katika 1908 Andrásné Benedek, mwanamke Mhungaria mnyenyekevu, alikuwa amerudi Austria na Hungaria, ili kushiriki pamoja na wengine mambo mema aliyokuwa amejifunza. Miaka miwili baadaye, Károly Szabó na József Kiss walikuwa wamerudi pia kwenye nchi hiyo na walikuwa wakieneza kweli ya Biblia hasa katika maeneo ambayo baadaye yalikuja kujulikana kuwa Rumania na Chekoslovakia. Ujapokuwa upinzani wenye jeuri kutoka kwa makasisi wenye hasira, vikundi vya funzo vilifanyizwa, na kazi kubwa ya kutoa ushahidi ikafanywa. Wengine walijiunga nao katika kujulisha hadharani imani yao, na kufikia 1935 idadi ya wapiga-mbiu wa Ufalme katika Hungaria ilikuwa imekua kufikia 348.

Rumania ilikaribia kuwa na ukubwa maradufu wakati ramani ya Ulaya iliporekebishwa na washindi kufuatia Vita ya Ulimwengu 1. Iliripotiwa kwamba katika nchi hiyo iliyoongezewa ukubwa, katika 1920, kulikuwa vikundi 150 hivi vya Wanafunzi wa Biblia, ambavyo watu 1,700 walishirikiana navyo. Mwaka uliofuata, kwenye mwadhimisho wa Mlo wa Jioni wa Bwana, karibu 2,000 walishiriki mifano ya Ukumbusho, kuonyesha kwamba walidai kuwa ndugu za Kristo watiwa-mafuta kwa roho. Hesabu hiyo iliongezeka kwa njia yenye kutokeza wakati wa miaka minne iliyofuata. Katika 1925, kulikuwa 4,185 katika hudhurio la Ukumbusho, na kama ilivyokuwa desturi wakati huo, walio wengi wao bila shaka walishiriki mifano. Hata hivyo, imani ya hao wote ingetahiniwa. Je, wangethibitika kuwa “ngano” halisi, au mwigo tu? (Mt. 13:24-30, 36-43) Je, kweli wangefanya kazi ya kutoa ushahidi ambayo Yesu alikuwa amegawia wafuasi wake? Je, wangestahimili katika kazi hiyo wakabiliwapo na upinzani mkali? Je, wangekuwa waaminifu hata wakati wengine waonyeshapo roho kama ile ya Yuda Iskariote?

Ripoti ya 1935 huonyesha kwamba si wote waliokuwa na imani ya aina iliyowawezesha kuvumilia. Katika mwaka huo, walikuwa 1,188 tu waliokuwa na ushiriki fulani katika kazi ya kutoa ushahidi katika Rumania, ingawa hesabu iliyo zaidi ya mara mbili yayo walikuwa wakishiriki mifano ya Ukumbusho katika wakati huo. Hata hivyo, wale waaminifu waliendelea kujishughulisha na utumishi wa Bwana-Mkubwa. Walishiriki na watu wengine wanyenyekevu kweli za Biblia zilizowaletea shangwe katika mioyo yao wenyewe. Njia moja yenye kutokeza waliyotumia kufanya hivyo ni kugawanya fasihi. Kati ya 1924 na 1935, walikuwa tayari wameangushia wenye kupendezwa vitabu na vijitabu zaidi ya 800,000, kuongezea trakti.

Vipi Chekoslovakia, iliyokuwa imekuwa taifa katika 1918 baada ya kuanguka kwa Milki ya Austria na Hungaria? Huko kazi ya kutoa ushahidi kwa bidii hata zaidi ilikuwa ikichangia vuno la kiroho. Kazi ya kuhubiri ya mapema zaidi ilikuwa imefanywa katika Kihungaria, Kirusi, Kirumania, na Kijerumani. Halafu, katika 1922, Wanafunzi wa Biblia kadhaa walirudi kutoka Amerika ili kuelekeza fikira zao kwenye idadi ya watu wasemao Kislovaki, na mwaka uliofuata wenzi wa ndoa kutoka Ujerumani walianza kukazia fikira eneo la Wacheki. Makusanyiko ya ukawaida, ingawa madogo, yalisaidia kuwatia moyo na kuwaunganisha akina ndugu. Baada ya makutaniko kupangwa kitengenezo vizuri zaidi kwa ajili ya kazi ya kueneza evanjeli nyumba hadi nyumba katika 1927, ukuzi ulipata kuwa wazi zaidi. Katika 1932 kichocheo chenye nguvu kwa kazi kilitolewa na mkusanyiko wa kimataifa katika Prague, uliohudhuriwa na watu 1,500 hivi kutoka Chekoslovakia na nchi jirani. Kuongezea hayo, vikundi vikubwa vya umati viliona namna ya “Photo-Drama of Creation” ya saa nne iliyoonyeshwa toka upande mmoja wa nchi hadi ule mwingine. Katika pindi ya mwongo mmoja tu, fasihi mbalimbali za Biblia zaidi ya 2,700,000 ziligawanywa kwa vile vikundi mbalimbali vya lugha katika nchi hiyo. Kazi yote hiyo ya kupanda, kupalilia, na kumwagilia maji ilichangia vuno ambalo kwalo wapiga-mbiu wa Ufalme 1,198 walishiriki katika mwaka 1935.

Yugoslavia (iliyojulikana awali kuwa Ufalme wa Waserbia, Wakroati, na Waslovenia) ilikuwa imetokea kama tokeo la kurekebishwa kwa ramani ya Ulaya kufuatia vita ya ulimwengu ya kwanza. Mapema sana kama 1923, iliripotiwa kwamba kikundi cha Wanafunzi wa Biblia kilikuwa kikitoa ushahidi katika Belgrade. Baadaye ile “Photo-Drama of Creation” ilionyeshwa kwa vikundi vikubwa vya watu kotekote nchini. Wakati Mashahidi wa Yehova walipokuja chini ya mnyanyaso mkali katika Ujerumani, idadi katika Yugoslavia iliimarishwa na mapainia Wajerumani. Bila kuhangaikia raha ya kibinafsi, walijitahidi kufikia sehemu za mbali za nchi hii yenye milima ili kuhubiri. Wengine kati ya mapainia hao walienda Bulgaria. Jitihada zilikuwa zikifanywa pia kuhubiri habari njema katika Albania. Katika sehemu hizo zote, mbegu za kweli ya Ufalme zilipandwa. Baadhi ya mbegu hizo zilizaa tunda. Lakini ingekuwa baada ya miaka mingi kwamba kungekuwa vuno kubwa zaidi katika sehemu hizi.

Kusini zaidi, katika bara la Afrika, habari njema zilikuwa zikienezwa pia na wale waliothamini sana pendeleo la kuwa mashahidi wa Aliye Juu Zaidi.

Nuru ya Kiroho Yaangaza Katika Afrika Magharibi

Miaka saba hivi baada ya Mwanafunzi wa Biblia kutoka Barbados kwenda kwanza katika Afrika Magharibi kwa ajili ya mkataba wa kazi, aliandikia ofisi ya Watch Tower Society katika New York kuwaarifu kwamba watu wengi kiasi walikuwa wakionyesha kupendezwa na Biblia. Miezi michache baadaye, katika Aprili 14, 1923, kwa mwaliko wa Ndugu Rutherford, W. R. Brown, aliyekuwa akitumikia katika Trinidad, aliwasili Freetown, Sierra Leone, pamoja na familia yake.

Mipango ilifanywa mara hiyo ili Ndugu Brown atoe hotuba katika Jumba la Ukumbusho la Wilberforce. Katika Aprili 19, kulikuwa hudhurio la watu 500 hivi, kutia na walio wengi wa makasisi wa Freetown. Jumapili iliyofuata alitoa hotuba tena. Habari yake ilikuwa ile ambayo C. T. Russell alikuwa ametumia mara nyingi—“Kwenda Helo na Kurudi. Nani Walio Humo?” Hotuba za Ndugu Brown zilitia ndani kwa ukawaida manukuu ya Maandiko yaliyoangaziwa kwa slaidi za taa ili wasikilizaji waweze kuyaona. Alipokuwa akihutubu, alikuwa akisema hivi kwa kurudiarudia: “Si Brown anayesema, bali Biblia yasema.” Kwa sababu ya hilo, yeye akaja kuitwa “Bible Brown.” Na kama tokeo la utoaji wake wa Kimaandiko, wenye kupatana na akili, baadhi ya washiriki mashuhuri wa kanisa waliondoka kanisani na kuanza utumishi wa Yehova.

Alisafiri sana ili kuanzisha kazi ya Ufalme katika maeneo zaidi. Kwa kusudi hilo, alitoa mihadhara mingi ya Biblia, na kugawanya kiasi kikubwa cha fasihi, naye aliwatia moyo wengine wafanye vivyo hivyo. Kazi yake ya kueneza evanjeli ilimpeleka katika Gold Coast (sasa ni Ghana), Liberia, Gambia, na Nigeria. Kutoka Nigeria wengine walipeleka ujumbe wa Ufalme katika Benin (wakati huo ikijulikana kuwa Dahomey) na Kamerun. Ndugu Brown alijua kwamba umma hawakuwa na staha kwa ile waliyoiita “dini ya mzungu,” hivyo katika Jumba la Ukumbusho la Glover katika Lagos, alitoa hotuba juu ya kushindwa kwa dini ya Jumuiya ya Wakristo. Baada ya mkutano wasikilizaji hao wenye kuchangamka walipata vitabu 3,900 wavisome na kuvishiriki na wengine.

Wakati Ndugu Brown alipokwenda Afrika Magharibi kwa mara ya kwanza, ni watu wachache tu waliokuwa wamesikia ujumbe wa Ufalme. Wakati alipoondoka miaka 27 baadaye, walikuwa Mashahidi wa Yehova watendaji zaidi ya 11,000 katika eneo hilo. Uwongo wa kidini ulikuwa ukifunuliwa wazi; ibada ya kweli ilikuwa imeanzishwa na ilikuwa ikienea haraka.

Kuelekea Juu Kwenye Pwani ya Afrika Mashariki

Mapema sana katika karne ya 20, baadhi ya vichapo vya C. T. Russell vilikuwa vimeenezwa katika sehemu ya kusini-mashariki mwa Afrika na watu mmoja-mmoja waliokuwa wamekubali mawazo machache ya vitabu hivyo lakini walikuwa wameyachanganya na falsafa zao wenyewe. Matokeo yakawa zile zilizoitwa eti harakati za Watchtower ambazo hazikuwa na uhusiano wowote na Mashahidi wa Yehova. Baadhi yazo zilikuwa na maelekeo ya kisiasa, zikichochea msukosuko miongoni mwa Waafrika wenyeji. Kwa miaka mingi ile sifa mbaya ya vikundi hivyo ilitokeza vizuizi kwa kazi ya Mashahidi wa Yehova.

Hata hivyo, hesabu fulani ya Waafrika walitambua kati ya kweli na uwongo. Wafanyakazi wenye kusafirisafiri walipeleka habari njema za Ufalme wa Mungu kwenye nchi jirani na kuzishiriki pamoja na watu waliosema lugha za Kiafrika. Idadi ya watu wasemao Kiingereza katika kusini-mashariki mwa Afrika sanasana ilipokea ujumbe, kwa njia ya mawasiliano na Afrika Kusini. Hata hivyo, katika nchi nyinginezo, upinzani mkali wa maofisa wa serikali, ukichochewa na makasisi wa Jumuiya ya Wakristo, ulizuia kazi ya kuhubiri kwa upande wa Mashahidi Wazungu miongoni mwa vikundi vyenye kusema lugha za Kiafrika. Hata hivyo, kweli ilienea, ingawa watu wengi walioonyesha kupendezwa katika ujumbe wa Biblia walihitaji msaada zaidi ili wafanye utumizi sahihi wenye mafaa wa yale waliyokuwa wakijifunza.

Baadhi ya wakuu wa serikali wasiopendelea upande wowote hawakukubali bila kuuliza maswali yale mashtaka ya kikatili yaliyofanywa na makasisi wa Jumuiya ya Wakristo dhidi ya Mashahidi. Ndivyo ilivyokuwa kwa habari ya kamishna wa polisi katika Nyasaland (sasa ni Malawi) aliyejifanya asiweze kutambulika akaenda kwenye mikutano ya Mashahidi wenyeji ili apate kujionea mwenyewe walikuwa watu wa aina gani. Alivutiwa vizuri. Wakati kibali kilipotolewa na serikali ili kuwa na mwakilishi Mzungu mkazi, Bert McLuckie na baadaye ndugu yake Bill walitumwa huko katika miaka ya katikati ya 1930. Waliendelea kuwasiliana na polisi na makamishna wa wilaya ili maofisa hao waweze kuwa na uelewevu ulio wazi wa utendaji wao na ili wasichanganyikiwe kati ya Mashahidi wa Yehova na yoyote ya zile harakati ziitwazo Watchtower kibandia. Wakati huohuo, walifanya kazi kwa saburi, pamoja na Gresham Kwazizirah, Shahidi mwenyeji aliyekomaa, ili wasaidie mamia ya wale waliotaka kushirikiana na makutaniko watambue kwamba ukosefu wa adili kingono, matumizi mabaya ya vileo, na ushirikina ni mambo yasiyofaa maishani mwa Mashahidi wa Yehova.—1 Kor. 5:9-13; 2 Kor. 7:1; Ufu. 22:15.

Katika 1930, kulikuwa Mashahidi wa Yehova kama mia moja tu katika sehemu yote ya kusini mwa Afrika. Hata hivyo, walikuwa na mgawo uliotia ndani karibu Afrika yote kusini mwa ikweta na baadhi ya maeneo yaliyoenea kaskazini mwa ikweta. Kueneza eneo lenye mweneo mkubwa sana kadiri hiyo kwa ujumbe wa Ufalme kulitaka mapainia halisi. Frank na Gray Smith walikuwa wa aina hiyo.

Walisafiri kwa meli kilometa 4,800 mashariki na kaskazini kutoka Cape Town na kisha wakaendelea kwa gari muda wa siku nne katika barabara mbovumbovu ili wafike Nairobi, Kenya (katika Afrika Mashariki ya Uingereza). Katika muda uliopungua mwezi mmoja, waliangusha vibweta 40 vya fasihi ya Biblia. Lakini, kwa kusikitisha, wakiwa katika safari yao ya kurudi, Frank akafa kwa maleria. Ijapokuwa hivyo, muda mfupi baadaye, Robert Nisbet na David Norman walifunga safari tena—wakati huu wakiwa na vibweta 200 vya fasihi—wakahubiri katika Kenya na Uganda, pia Tanganyika na Zanzibar (zote mbili sasa ni Tanzania), wakifikia watu wengi kwa ujumbe wa Ufalme kadiri ilivyowezekana. Safari nyingine kama hizo zilieneza ujumbe wa Ufalme kwenye visiwa vya Mauritius na Madagaska katika Bahari ya Hindi na St. Helena katika Bahari Atlantiki. Mbegu za kweli zilipandwa, lakini hazikumea na kukua mara hiyo kila mahali.

Kutoka Afrika Kusini kazi ya kuhubiri habari njema ilienea pia katika Basutoland (sasa ni Lesotho), Bechuanaland (sasa ni Botswana), na Swaziland, mapema sana kama 1925. Kama miaka minane baadaye, wakati mapainia walipokuwa wakihubiri tena katika Swaziland, Mfalme Sobhuza 2 aliwakaribisha kifalme. Alikusanya walinzi wake wa kibinafsi, mashujaa-wa-vita mia moja, akasikiliza ushahidi kamili, na kisha akapata vichapo vyote vya Sosaiti ambavyo ndugu walikuwa navyo.

Hatua kwa hatua hesabu ya Mashahidi wa Yehova ilikua katika sehemu hii ya shamba la ulimwengu. Wengine walijiunga na wale wachache walioanzisha kazi barani Afrika mapema katika karne hii ya 20, na kufikia 1935 walikuwa 1,407 katika bara la Afrika walioripoti kuwa walishiriki katika kazi ya kutoa ushahidi juu ya Ufalme wa Mungu. Hesabu kubwa zao zilikuwa katika Afrika Kusini na Nigeria. Vikundi vingine vikubwa vilivyojitambulisha kuwa Mashahidi wa Yehova vilikuwa katika Nyasaland (sasa ni Malawi), Rhodesia Kaskazini (sasa ni Zambia), na Rhodesia Kusini (sasa ni Zimbabwe).

Wakati wa pindi hiyohiyo, fikira zilikuwa zikielekezwa pia kwenye nchi zenye kusema Kihispania na Kireno.

Kupalilia Mashamba ya Hispania na Ureno

Vita ya Ulimwengu 1 ilipokuwa ingali inaendelea, Watch Tower lilichapwa kwa mara ya kwanza katika Kihispania. Lilikuwa na anwani ya ofisi katika Los Angeles, California, iliyokuwa imefunguliwa ili kutoa uangalifu wa pekee kwa shamba la wasemao Kihispania. Akina ndugu kutoka ofisi hiyo walitoa msaada mwingi wa kibinafsi kwa wenye kupendezwa katika Marekani na pia katika nchi zilizokuwa kusini.

Juan Muñiz, aliyekuwa amekuwa mmoja wa watumishi wa Yehova katika 1917, alitiwa moyo na Ndugu Rutherford katika 1920 aondoke Marekani arudi Hispania, nchi ya kwao, ili akapange kitengenezo kazi ya kuhubiri Ufalme huko. Hata hivyo, matokeo yalikuwa madogo, si kwa sababu ya ukosefu wa bidii kwa upande wake, bali kwa sababu ya kufuatwafuatwa daima na polisi; kwa hiyo baada ya miaka michache, alihamishwa akatumwa Argentina.

Katika Brazili waabudu wachache wa Yehova walikuwa tayari wanahubiri. Mabaharia wanane wanyenyekevu walikuwa wamejifunza kweli walipokuwa likizoni kutoka meli zao katika New York. Waliporudi Brazili mapema katika 1920, walikuwa na shughuli wakishiriki ujumbe wa Biblia pamoja na wengine.

George Young, Mkanada, alitumwa Brazili katika 1923. Hakika alisaidia kuchochea kazi. Akitoa mihadhara mingi kupitia wakalimani, alionyesha yale Biblia inayosema kuhusu hali ya wafu, akafunua uwasiliano na roho kuwa ibada ya mashetani, na kueleza kusudi la Mungu kwa ajili ya kubariki familia zote za dunia. Mihadhara yake ilikuwa yenye kushawishi zaidi kwa sababu nyakati nyingine alionyesha maandiko ya Biblia yaliyozungumzwa kwenye kiwambo ili kwamba wasikilizaji wake waweze kuyaona katika lugha yao wenyewe. Alipokuwa katika Brazili, Bellona Ferguson, wa São Paulo, aliweza kubatizwa hatimaye, pamoja na wanne kati ya watoto wake. Alikuwa amengojea fursa hiyo kwa miaka 25. Miongoni mwa wale waliokubali kweli, baadhi yao walijitolea wakati huo kusaidia katika kazi ya kutafsiri fasihi katika Kireno. Upesi kukawa na ugavi mwingi wa vichapo katika lugha hiyo.

Kutoka Brazili, Ndugu Young alisonga mbele hadi Argentina katika 1924 na kupanga ugawanyaji wa bila malipo wa fasihi 300,000 katika Kihispania katika 25 kati ya ile miji na majiji makubwa. Mwaka huohuo yeye binafsi alisafiri pia kwenda Chile, Peru, na Bolivia ili kugawanya trakti.

Upesi George Young akasafiri tena ili kushughulikia mgawo mpya. Wakati huu ilikuwa Hispania na Ureno. Baada ya kujulishwa kwa maofisa wa serikali nchini na balozi wa Uingereza, aliweza kupangia Ndugu Rutherford ahutubie wasikilizaji katika Barcelona na Madrid, pamoja na jiji kuu la Ureno. Kufuatia hotuba hizo, jumla ya watu 2,350 walitoa majina na anwani zao wakiomba wapate habari zaidi. Baada ya hapo, hotuba hiyo ilitangazwa katika mojawapo magazeti ya habari ya Hispania makubwa, na kwa namna ya trakti ilipelekewa watu kwa posta kotekote nchini. Ilitokea pia katika magazeti ya Ureno.

Kwa njia hiyo ujumbe ulifika mbali kupita mipaka ya Hispania na Ureno. Kufikia mwisho wa 1925, habari njema zilikuwa zimepenya kuingia Visiwa Cape Verde (sasa ni Jamhuri ya Cape Verde), Visiwa Madeira, Afrika Mashariki ya Ureno (sasa Msumbiji), Afrika Magharibi ya Ureno (sasa Angola), na visiwa katika Bahari ya Hindi.

Mwaka uliofuata mipango ilifanywa ya kuchapa lile azimio lenye nguvu “Ushuhuda kwa Watawala wa Ulimwengu” kwenye gazeti la Kihispania La Libertad. Matangazo ya redio na ugawanyaji wa vitabu, vijitabu, na trakti, pamoja na kuonyeshwa kwa “Photo-Drama of Creation,” kulisaidia kuzidisha ushahidi. Katika 1932 mapainia kadhaa Waingereza waliitikia mwaliko wa kusaidia katika shamba hili, nao walieneza kwa utaratibu sehemu kubwakubwa za nchi kwa fasihi za Biblia mpaka Vita ya Wenyewe kwa Wenyewe ya Hispania ilipowalazimisha kuondoka.

Wakati huohuo, alipowasili katika Argentina, Ndugu Muñiz alikuwa ameanza kuhubiri upesi, huku akijiruzuku kwa kurekebisha saa. Kuongezea kazi yake katika Argentina, alitoa uangalifu kwa Chile, Paraguai, na Uruguai. Kwa ombi lake baadhi ya ndugu walitoka Ulaya ili kutoa ushahidi kwa idadi ya watu wasemao Kijerumani. Miaka mingi baadaye Carlos Ott alisimulia kwamba walianza utumishi wao wa siku saa 10:00 za usiku kwa kuacha trakti chini ya kila mlango katika eneo. Baadaye mchana, walikuwa wakizuru kutoa ushahidi zaidi na kutoa fasihi zaidi ya Biblia kwa wenye nyumba wenye kupendezwa. Kutoka Buenos Aires wale walioshiriki katika huduma ya wakati wote walitawanyika kotekote nchini, kwanza kwa kufuata njia za reli zilizoanzia kwenye jiji kuu na kugawanyika kama vidole vya kiganja chako kwenda umbali wa mamia ya kilometa, kisha kwa kutumia kila njia nyingine ya usafiri ambayo wangeweza kupata. Walikuwa na vitu vichache sana vya kimwili na walivumilia magumu mengi, lakini walikuwa tajiri kiroho.

Mmojawapo wafanyakazi hao wenye bidii katika Argentina alikuwa Nicolás Argyrós, Mgiriki. Mapema katika 1930, alipopata baadhi ya fasihi zilizotangazwa na Watch Tower Society, alivutiwa hasa na kijitabu chenye kichwa Hell, kikiwa na vichwa vidogo vilivyouliza “Hiyo Ni Nini? Nani Walio Humo? Je, Waweza Kutoka?” Alishangaa kuona kwamba kijitabu hicho hakikuwaonyesha watenda dhambi kuwa wakichomwa katika kichoma-nyama. Ulikuwa mshangao kama nini alipojua kwamba moto wa helo ni uwongo wa kidini uliobuniwa kuogopesha watu, kama vile ulivyokuwa umemwogopesha yeye! Mara hiyo alianza kushiriki kweli hiyo—kwanza na Wagiriki; kisha, pamoja na wengine, kadiri Kihispania chake kilivyokua. Kila mwezi alitumia kati ya saa 200 na 300 kushiriki habari njema pamoja na wengine. Kwa kutembea na kwa kutumia njia nyingine yoyote iliyopatikana ya kusafiri, alieneza kweli za Biblia katika mikoa 14 kati ya ile 22 ya Argentina. Alipokuwa akitoka mahali pamoja hadi pengine, alilala vitandani wakati watu wenye ukaribishaji-wageni walipomwandalia kitanda, mara nyingi alilala nje, na hata katika zizi huku kilio cha punda kikimwamsha asubuhi!

Mwingine aliyekuwa na roho ya painia halisi alikuwa Richard Traub, aliyekuwa amejifunza kweli katika Buenos Aires. Alikuwa na hamu ya kushiriki habari njema pamoja na watu kwenye ile ng’ambo nyingine ya Andes, katika Chile. Katika 1930, miaka mitano baada ya kubatizwa, aliwasili katika Chile—Shahidi pekee katika nchi ya watu 4,000,000. Mwanzoni, alikuwa na Biblia tu ya kutumia kufanya kazi, lakini alianza kutembelea watu nyumba hadi nyumba. Hakukuwa na mikutano ya kutaniko ambayo angeweza kuhudhuria, hivyo, Jumapili, katika ule wakati wa kawaida wa mikutano, alikuwa akitembea kwenda kwenye Mlima San Cristóbal, na kuketi chini ya kivuli cha mti na kujizamisha katika funzo la kibinafsi na sala. Baada ya kukodi nyumba, alianza kualika watu kwenye mkutano humo. Yule mtu pekee aliyekuja kwa ajili ya mkutano wa kwanza alikuwa Juan Flores, aliyeuliza hivi: “Na wale wengine, watakuja lini?” Ndugu Traub alijibu tu: “Watakuja.” Nao walikuja. Katika muda uliopungua mwaka mmoja, 13 wakawa watumishi wa Yehova waliobatizwa.

Miaka minne baadaye, Mashahidi wawili ambao hawakuwa wamekutana tena waliungana ili kuhubiri habari njema katika Kolombia. Baada ya mwaka wenye matokeo huko, Hilma Sjoberg alilazimika kurudi Marekani. Lakini Kathe Palm aliabiri kwa meli hadi Chile, akitumia zile siku 17 baharini kutolea ushahidi wafanyakazi na abiria pia. Wakati wa mwongo uliofuata, alifanya kazi kutoka bandari ya Arica ya juu kaskazini, hadi chini kusini, katika Tierra del Fuego. Alizuru sehemu za biashara na akatolea ushahidi maofisa wa serikali. Alifikia kambi za wachimba migodi na malisho ya kondoo ya mbali sana, huku akichukua fasihi zake kwa mfuko alioweka mabegani, alimotia ndani mahitaji yake kama vile blanketi ya kulalia. Hayo yalikuwa maisha ya painia halisi. Na kulikuwa wengine waliokuwa na roho hiyohiyo—wengine wakiwa waseja, wengine wakiwa wamefunga ndoa, vijana kwa wazee.

Wakati wa mwaka 1932, jitihada ya pekee ilifanywa kueneza ujumbe wa Ufalme katika nchi za Amerika ya Latini ambako kazi kidogo sana ya kuhubiri ilikuwa imefanywa. Katika mwaka huo kile kijitabu The Kingdom, the Hope of the World kiligawanywa kwa njia yenye kutokeza sana. Kijitabu hicho kilikuwa na hotuba iliyokuwa tayari imesikiwa katika matangazo ya redio ya kimataifa. Sasa nakala zipatazo 40,000 za hotuba hiyo kwa namna ya chapa ziligawanywa katika Chile, nakala 25,000 katika Bolivia, nakala 25,000 katika Peru, nakala 15,000 katika Ekuado, nakala 20,000 katika Kolombia, nakala 10,000 katika Santo Domingo (sasa ni Jamhuri ya Dominika), na nakala nyingine 10,000 katika Puerto Riko. Kwelikweli, ujumbe wa Ufalme ulikuwa ukipigiwa mbiu, na kwa bidii nyingi.

Kufikia 1935, kulikuwa katika Amerika Kusini yenyewe watu 247 tu waliokuwa wameunga sauti zao katika kupiga mbiu kwamba Ufalme wa Mungu tu ndio utaletea wanadamu furaha ya kudumu. Lakini lo, ni ushahidi mkubwa kama nini waliokuwa wakitoa!

Kufikia Watu Katika Maeneo ya Mbali Hata Zaidi

Mashahidi wa Yehova hawakuwa wakichukua hata kidogo maoni ya kwamba daraka lao mbele za Mungu lilikuwa limetimizwa ikiwa waliongea tu na wachache waliokuwa majirani wao. Walijitahidi kufikia kila mtu kwa habari njema.

Watu walioishi katika sehemu ambazo Mashahidi hawangeweza kusafiri wao binafsi wakati ule wangeweza kufikiwa kwa njia nyinginezo. Hivyo, katika miaka ya mwishomwisho ya 1920, Mashahidi katika Cape Town, Afrika Kusini, walipeleka kwa posta vijitabu 50,000 kwa wakulima, watunzaji wa minara yenye taa, watunza misitu wote, na wengineo walioishi katika sehemu zilizo ngumu kufikia. Kitabu cha anwani cha posta kwa ajili ya sehemu yote ya nchi ya Kusini-Magharibi mwa Afrika (sasa yajulikana kuwa Namibia), chenye habari za karibuni zaidi kilipatikana pia, na nakala ya kile kijitabu The Peoples Friend ilipelekwa kwa posta kwa kila mtu ambaye jina lake lilionekana katika kitabu hicho cha anwani.

Katika 1929, F. J. Franske aliwekwa asimamie mashua ya Watch Tower Society iitwayo Morton na akapewa mgawo, pamoja na Jimmy James, afikie watu katika Labrador na vijiji vyote vya uvuvi vya Newfoundland. Katika majira ya kipupwe mara nyingi Ndugu Franske alisafiri pwani hiyo kwa kutumia kigari kilichokokotwa na kundi la mbwa. Ili kugharimia fasihi za Biblia alizowaachia, Waeskimo na wakazi wa Newfoundland walimpa vitu kama vile bidhaa za ngozi na samaki. Miaka michache baadaye, alijitahidi kuwatembelea wachimba madini, wakataji miti, wategaji wanyama, wafugaji, na Wahindi-Waamerika walioishi katika nchi yenye milimamilima ya Cariboo ya British Columbia. Alipokuwa akisafiri, aliwinda wanyama ili kupata nyama, akachuma beri za mwituni, na kuoka mkate kwa kikaangio juu ya moto wa kambi usiokingwa. Halafu, katika wakati mwingine, yeye na mwenzake walitumia mashua ya kuvua samaki-salmoni ikiwa njia yao ya usafiri walipokuwa wakipeleka ujumbe wa Ufalme kwenye kila kisiwa, ghuba ndogo, kambi za wakataji miti, minara yenye taa, na vijiji vilivyokuwa kandokando ya pwani ya magharibi ya Kanada. Yeye alikuwa mmoja tu wa wengi waliokuwa wakitia jitihada ya pekee kufikia watu walioishi katika sehemu za mbali za dunia.

Kuanzia mwishoni-mwishoni mwa 1920, Frank Day alisafiri kaskazini kupitia vijiji vya Alaska, akihubiri, akiangusha fasihi, na kuuza miwani ili kujitimizia mahitaji yake ya kimwili. Ingawa alikuwa akichechemea kwa mguu bandia, alieneza eneo lililotapakaa kuanzia Ketchikan hadi Nome, umbali wa kilometa kama 1,900. Mapema sana kama 1897, mchimba dhahabu mmoja alikuwa amepata nakala za Millennial Dawn na Watch Tower alipokuwa katika California naye alikuwa akifanya mipango ya kurudi nazo Alaska. Na katika 1910, Captain Beams, wa mashua ya kuwinda nyangumi, alikuwa ameangusha fasihi kwenye bandari za Alaska alipotua. Lakini utendaji wa kuhubiri ulianza kupanuka wakati Ndugu Day alipofunga safari zake za wakati wa kiangazi kuingia katika Alaska tena na tena kwa muda wa miaka zaidi ya 12.

Mashahidi wengine wawili, wakitumia motaboti ya urefu wa meta 12 iliyoitwa Esther, walifanya kazi kuelekea kaskazini mwa pwani ya Norway hadi ndani sana ya Aktiki. Walitoa ushahidi kwenye visiwa, minara yenye taa, katika vijiji vya pwani, na sehemu zilizo peke yazo nyuma sana kwenye milima. Watu wengi waliwakaribisha, na katika muda wa mwaka mmoja, waliweza kuangusha vitabu na vijitabu 10,000 hadi 15,000 vyenye kuelezea kusudi la Mungu kwa wanadamu.

Visiwa Vyasikia Sifa za Yehova

Si visiwa vile tu vilivyokuwa karibu na fuo za bara ambavyo vilipewa ushahidi. Huko mbali katikati ya Bahari Pasifiki, katika miaka ya mapema ya 1930, Sydney Shepherd alitumia miaka miwili akisafiri kwa mashua kuhubiri katika Visiwa vya Cook na Tahiti. Mbali zaidi magharibi, George Winton alikuwa akitembelea New Hebrides (sasa ni Vanuatu) akiwa na habari njema.

Karibu na wakati huohuo, Joseph Dos Santos, Mreno-Mwamerika, alisafiri pia akafikie eneo lisiloguswa. Kwanza alitoa ushahidi katika visiwa vya njenje vya Hawaii; kisha akaanza safari ya kuhubiri ya duniani pote. Hata hivyo, alipofika Filipino, alipokea barua kutoka kwa Ndugu Rutherford ikimwomba akae huko na kujenga na kupanga kitengenezo utendaji wa kuhubiri Ufalme. Alifanya hivyo, kwa miaka 15.

Katika wakati huo, tawi la Sosaiti katika Australia lilikuwa likielekeza fikira kwenye kazi katika Pasifiki Kusini. Mapainia wawili waliotumwa kutoka huko walitoa ushahidi mwingi katika Fiji katika 1930-1931. Samoa ilipokea ushahidi katika 1931. New Caledonia ilifikiwa katika 1932. Wenzi wa ndoa mapainia kutoka Australia hata walichukua utumishi katika China katika 1933 nao walitoa ushahidi katika 13 kati ya majiji yayo makubwa wakati wa miaka michache iliyofuata.

Akina ndugu katika Australia walitambua kwamba mengi zaidi yangeweza kutimizwa ikiwa wangekuwa na mashua ya kutumia. Baada ya wakati waliunda mashua ya urefu wa meta 16 iliyoitwa Lightbearer, na kuanzia mapema katika 1935, wakaitumia kuwa kituo cha utendaji kwa miaka kadhaa kwa ajili ya kikundi cha ndugu wenye bidii walipokuwa wakitoa ushahidi katika Indies Mashariki ya Uholanzi (sasa ni Indonesia), Singapore, na Maleya. Kuwasili kwa mashua hiyo sikuzote kulivuta uangalifu mwingi, na jambo hilo mara nyingi lilifungua njia kwa akina ndugu ya kuhubiri na kuangusha fasihi nyingi.

Wakati huohuo, kwenye ule upande mwingine wa dunia, dada wawili mapainia kutoka Denmark waliamua kufunga safari ya kwenda likizo kwenye Visiwa vya Faeroe katika Bahari ya Atlantiki Kaskazini katika 1935. Lakini walikusudia zaidi ya safari ya kutazama mandhari tu. Walikwenda wakiwa na maelfu ya fasihi mbalimbali, nao waliitumia vizuri. Bila kujali upepo na mvua na uhasama wa makasisi, walieneza sehemu kubwa ya visiwa vilivyokaliwa kadiri walivyoweza wakati wa kukaa kwao.

Mbali zaidi magharibi, Georg Lindal, wa kutoka Iceland-Kanada, alianza mgawo uliochukua muda mrefu zaidi. Kwa dokezo la Ndugu Rutherford, alihamia Iceland katika 1929 ili kupainia. Alionyesha uvumilivu kama nini! Kwa sehemu iliyo kubwa ya miaka 18 iliyofuata, alitumikia humo peke yake. Alitembelea miji na vijiji tena na tena. Fasihi mbalimbali makumi ya maelfu iliangushwa, lakini wakati huo hakuna watu wa Iceland waliojiunga naye katika utumishi wa Yehova. Isipokuwa katika mwaka mmoja tu, hakukuwa na Mashahidi ambao angeweza kushirikiana nao katika Iceland mpaka 1947, wakati wamishonari wawili waliozoezwa Gileadi walipowasili.

Wanadamu Wanapokataza Aliyoamuru Mungu

Walipokuwa wakishiriki katika huduma yao ya hadharani, lilikuwa jambo la kawaida, hasa kuanzia miaka ya 1920 hadi miaka ya 1940, kwa Mashahidi kupata upinzani, kwa kawaida ukichochewa na makasisi wenyeji na nyakati nyingine na maofisa wa serikali.

Katika maeneo ya mashambani kaskazini mwa Vienna, Austria, Mashahidi walijipata wamekabiliwa na umati wa wanavijiji wenye uhasama wakiwa wamechochewa na padri mwenyeji, aliyekuwa anaungwa mkono na polisi. Mapadri walikuwa wameazimia kwamba Mashahidi wa Yehova hawangehubiri katika vijiji vyao. Lakini Mashahidi, wakiwa wameazimia kutimiza mgawo wao waliopewa na Mungu, walichukua njia tofauti na kurudi siku nyingine, wakiingia vijijini kwa vijia vya kandokando.

Bila kujali vitisho na madai ya wanadamu, Mashahidi wa Yehova walijua kwamba walikuwa na wajibu kwa Mungu wa kupiga mbiu ya Ufalme wake. Walichagua kumtii Mungu akiwa mtawala kuliko wanadamu. (Mdo. 5:29) Mahali ambako maofisa wenyeji walijaribu kuwanyima Mashahidi wa Yehova uhuru wa kidini, Mashahidi walileta tu Mashahidi zaidi ili kuongezea nguvu wale waliopo.

Baada ya kukamatwa mara nyingi katika sehemu moja ya Bavaria, katika Ujerumani, katika 1929, walikodi magarimoshi mawili ya pekee—moja lianzie Berlin na jingine Dresden. Yaliunganishwa pamoja katika Reichenbach, na kama saa 8:00 za usiku garimoshi moja liliingia eneo la Regensburg likiwa na abiria 1,200 waliokuwa na hamu ya kushiriki katika kutoa ushahidi. Usafiri ulikuwa ghali, na kila mmoja alikuwa amelipa nauli yake mwenyewe. Kwenye kila kituo cha reli, baadhi yao walishuka. Hesabu fulani yao walikuwa wamekuja na baiskeli ili waweze kufikia sehemu za ndani zaidi za mashambani. Wilaya yote ilienezwa katika siku moja. Walipoona matokeo ya jitihada yao ya umoja, walikumbuka ahadi ya Mungu kwa watumishi wake: “Kila silaha itakayofanyika juu yako haitafanikiwa.”—Isa. 54:17.

Mashahidi katika Ujerumani walikuwa wenye bidii sana hivi kwamba kati ya 1919 na 1933, inakadiriwa kwamba waligawanya angalau vitabu, vijitabu, na magazeti 125,000,000, pamoja na mamilioni ya trakti. Hata hivyo, kulikuwa familia kama 15,000,000 tu katika Ujerumani wakati huo. Wakati wa pindi hiyo Ujerumani ilipata ushahidi kamili kama ule wa nchi nyingine yoyote duniani. Katika sehemu hiyo ya dunia ilipatikana idadi kubwa zaidi ya watu waliodai kuwa wafuasi watiwa-mafuta kwa roho wa Kristo. Lakini wakati wa miaka iliyofuata, walipatwa pia na mitihani ya uaminifu-maadili iliyo migumu zaidi.—Ufu. 14:12.

Katika mwaka 1933, upinzani wa kiserikali kwa kazi ya Mashahidi wa Yehova katika Ujerumani uliongezeka sana. Makao ya Mashahidi na ofisi ya tawi ya Sosaiti vilipekuliwa na Gestapo mara nyingi. Utendaji wa Mashahidi ulipigwa marufuku katika mikoa mingi ya Ujerumani, na baadhi yao walikamatwa. Tani nyingi za Biblia zao na fasihi za Biblia zilichomwa hadharani. Katika Aprili 1, 1935, sheria ya kitaifa ilipitishwa kupiga marufuku Ernste Bibelforscher (International Association of Earnest Bible Students, au Mashahidi wa Yehova), na jitihada za utaratibu zilifanywa za kuwanyang’anya riziki yao. Mashahidi kwa upande wao, walifanya mikutano yao katika vikundi vidogovidogo, wakapanga kutokeza tena habari yao ya funzo la Biblia kuwa katika namna ambayo Gestapo hawangeitambua kwa urahisi, na wakaanza kutumia njia za kuhubiri zisizotambuliwa kwa urahisi.

Hata kabla ya hilo, tangu 1925, akina ndugu katika Italia walikuwa wamekuwa wakiishi chini ya udikteta wa Kifashisti, na katika 1929 mwafaka ulikuwa umetiwa sahihi kati ya Kanisa Katoliki na Serikali ya Kifashisti. Wakristo wa kweli waliwindwa bila huruma. Baadhi yao walikutana katika mazizi na vibanda vya chakula cha mifugo ili kuepuka kukamatwa. Katika wakati huo Mashahidi wa Yehova katika Italia walikuwa wachache sana katika hesabu; hata hivyo, jitihada zao za kueneza ujumbe wa Ufalme ziliongezewa nguvu katika 1932 wakati Mashahidi 20 kutoka Uswisi walipovuka mpaka na kuingia Italia, na kugawanya kwa haraka sana nakala 300,000 za kijitabu The Kingdom, the Hope of the World.

Katika Mashariki ya Mbali pia, mkazo ulikuwa ukiongezeka. Mashahidi wa Yehova walikuwa wakikamatwa katika Japani. Kiasi kikubwa cha fasihi zao za Biblia kiliharibiwa na maofisa katika Seoul (katika ile ambayo sasa ni Jamhuri ya Korea) na Pyongyang (katika ile ambayo sasa ni Jamhuri ya Kidemokrasi ya Watu wa Korea).

Katikati ya mkazo huo uliokuwa ukiongezeka, katika 1935, Mashahidi wa Yehova walipata uelewevu ulio wazi kutoka katika Biblia wa utambulisho wa ile “halaiki kubwa,” au “umati mkubwa,” wa Ufunuo 7:9-17. (KJ, NW) Uelewevu huo uliwawezesha kupata kujua juu ya kazi ya haraka na isiyotazamiwa. (Isa. 55:5) Hawakuwa tena na maoni ya kwamba wote ambao si wa “kundi dogo” la warithi wa Ufalme wa kimbingu wangepata fursa wakati fulani ujao ya kupatanisha maisha zao na matakwa ya Yehova. (Luka 12:32) Walitambua kwamba wakati ulikuwa umefika wa kufanya wanafunzi wa watu hao sasa ili wapate kuokolewa kuingia katika ulimwengu mpya wa Mungu. Hawakujua kukusanywa kwa huo umati mkubwa kutoka mataifa yote kungeendelea kwa muda mrefu kadiri gani, ingawa walihisi kwamba mwisho wa mfumo mwovu wa mambo lazima uwe ulikuwa karibu sana. Hawakuwa na hakika kazi hiyo ingetimizwaje kwa sababu ya kuelekeana na mnyanyaso uliokuwa ukienea na kuzidi kuwa wenye ukatili. Hata hivyo, walikuwa na uhakika kwamba—kwa kuwa ‘mkono wa Yehova si mfupi mno,’ yeye angewafungulia njia ili watimize mapenzi yake.—Isa. 59:1.

Katika mwaka 1935, Mashahidi wa Yehova walikuwa kidogo wachache—56,153 tu ulimwenguni pote.

Walikuwa wakihubiri katika nchi 115 wakati wa mwaka huo; lakini katika karibu nusu ya nchi hizo, kulikuwa Mashahidi wanaopungua kumi. Ni nchi mbili tu zilizokuwa na Mashahidi wa Yehova watendaji 10,000 au zaidi (Marekani, ikiwa na 23,808; Ujerumani, ikiwa na waliokadiriwa kuwa 10,000 kati ya wale 19,268 waliokuwa wameweza kuripoti miaka miwili mapema). Nchi nyingine saba (Australia, Chekoslovakia, Kanada, Poland, Rumania, Ufaransa, na Uingereza) kila moja iliripoti Mashahidi zaidi ya 1,000 lakini wasiozidi 6,000. Rekodi ya utendaji katika nchi nyinginezo 21 huonyesha Mashahidi kati ya 100 na 1,000 kila moja. Hata hivyo, wakati wa mwaka huo mmoja, kikosi hicho cha Mashahidi wenye bidii kilitumia saa 8,161,424 ulimwenguni pote kupiga mbiu ya Ufalme wa Mungu kuwa tumaini pekee kwa wanadamu.

Kuongezea zile nchi ambazo katika hizo walikuwa wakihubiri kwa bidii wakati wa 1935, tayari walikuwa wameeneza habari njema kwenye sehemu nyinginezo, hivi kwamba nchi 149 na vikundi vya visiwa vilikuwa vimefikiwa na ujumbe wa Ufalme kufikia wakati huo.

[Blabu katika ukurasa wa 424]

Ingawa walifungwa gerezani, walipata fursa za kuhubiri

[Blabu katika ukurasa wa 425]

Wenye nia na hamu ya kuendelea na kazi!

[Blabu katika ukurasa wa 441]

Hawakujali upepo, mvua, na uhasama wa makasisi

[Blabu katika ukurasa wa 442]

Ushahidi mwingi ajabu ulitolewa katika Ujerumani kabla ya “Ernste Bibelforscher” kupigwa marufuku humo

[Ramani/Picha katika ukurasa wa 423]

Ulimwengu ulipokuwa ukijizamisha katika vita, R. R. Hollister na Fanny Mackenzie walikuwa wakipeleka ujumbe wa amani kwa watu wa China, Japani, na Korea

[Ramani]

(Ona mpangilio kamili katika nakala iliyochapishwa)

KOREA

JAPANI

CHINA

BAHARI YA PASIFIKI

[Ramani katika ukurasa wa 428]

(Ona mpangilio kamili katika nakala iliyochapishwa)

Wakati wahamaji kutoka nchi zilizotajwa katika ramani hii walipojifunza juu ya kusudi la ajabu la Mungu la kubariki wanadamu, walihisi wakilazimika kurudi wapeleke habari hiyo katika nchi za kwao

MABARA YA AMERIKA

↓ ↓

AUSTRIA

BULGARIA

SAIPRASI

CHEKO-SLOVAKIA

DENMARK

FINLAND

UJERUMANI

UGIRIKI

HUNGARIA

ITALIA

UHOLANZI

NORWAY

POLAND

URENO

RUMANIA

HISPANIA

SWEDEN

USWISI

UTURUKI

YUGOSLAVIA

[Ramani katika ukurasa wa 432]

(Ona mpangilio kamili katika nakala iliyochapishwa)

Wakati wa miaka ya 1920 na ya 1930, waeneza-evanjeli walitoka Ujerumani wakaenda nchi nyingi ili kutoa ushahidi

UJERUMANI

↓ ↓

AMERIKA KUSINI

AFRIKA KASKAZINI

ASIA

[Ramani/Picha katika ukurasa wa 435]

Mapainia wenye bidii kama vile Frank Smith na ndugu yake Gray (anayeonyeshwa katika picha iliyo upande wa juu) walieneza habari njema katika pwani ya mashariki ya Afrika

[Ramani]

(Ona mpangilio kamili katika nakala iliyochapishwa)

UGANDA

KENYA

TANZANIA

AFRIKA KUSINI

[Ramani/Picha katika ukurasa wa 439]

Kotekote katika Kusini-Magharibi mwa Afrika (sasa ni Namibia) watu walipokea kijitabu hiki kwa posta katika 1928

[Ramani]

(Ona mpangilio kamili katika nakala iliyochapishwa)

NAMIBIA

[Ramani/Picha katika ukurasa wa 440]

Wakiwa ndani ya “Lightbearer,” mapainia wenye bidii walieneza ujumbe wa Ufalme katika Kusini-Mashariki mwa Asia

[Ramani]

(Ona mpangilio kamili katika nakala iliyochapishwa)

MALEYA

BORNEO

CELEBES

SUMATRA

JAVA

TIMOR

NEW GUINEA

AUSTRALIA

BAHARI YA PASIFIKI

[Picha katika ukurasa wa 426]

Katika nchi nyingi mhadhara “Mamilioni Wanaoishi Sasa Hawatakufa Kamwe” ulivutia idadi kubwa ya wasikilizaji

[Picha katika ukurasa wa 427]

Edwin Scott, katika Afrika Kusini, aligawanya yeye binafsi nakala 50,000 za “Mwito kwa Viongozi wa Ulimwengu”

[Picha katika ukurasa wa 429]

Akiitikia wito wa waeneza-evanjeli, Willy Unglaube alitumikia katika Ulaya, Afrika, na nchi za Mashariki

[Picha katika ukurasa wa 430]

Kufikia 1992, Eric Cooke na ndugu yake John (aketiye) kila mmoja alikuwa amekuwa katika utumishi wa wakati wote kwa zaidi ya miaka 60, wakifurahia mambo yaliyoonwa yenye kusisimua katika Ulaya na Afrika

[Picha katika ukurasa wa 431]

Alipokwenda India katika 1926, Edwin Skinner alikuwa na mgawo uliotia ndani nchi tano; aliendelea kuhubiri huko kwa uaminifu kwa miaka 64

[Picha katika ukurasa wa 433]

Alfred na Frieda Tuček, wakiwa wamejitayarisha kwa mahitaji ya maisha na fasihi ili kutoa ushahidi, walitumikia wakiwa mapainia katika Yugoslavia ya Kale

[Picha katika ukurasa wa 434]

Kotekote katika Afrika Magharibi, “Bible Brown” alishiriki kwa juhudi katika kufunua ibada bandia

[Picha katika ukurasa wa 436]

George Young alishiriki kueneza sana upigaji mbiu ya Ufalme wa Mungu katika Amerika Kusini, Hispania, na Ureno

[Picha katika ukurasa wa 437]

Juan Muñiz (kushoto), aliyekuwa amekuwa akihubiri katika Amerika Kusini tangu 1924, alikuwapo kumkaribisha N. H. Knorr wakati alipotembelea Argentina kwa mara ya kwanza miaka 20 baadaye

[Picha katika ukurasa wa 438]

Nicolás Argyrós alieneza kweli ya Biblia yenye kuleta uhuru katika mikoa 14 ya Argentina

[Picha katika ukurasa wa 439]

F. J. Franske, akisafiri kupitia nchi kavu na kwa mashua, alijitahidi kufikia vijiji vya mbali kuvipelekea kweli ya Biblia