Kwa Nini Ni Rahisi Sana Kusema Uwongo?
HAKUNA yeyote atakaye kuambiwa uwongo. Hata hivyo, watu kotekote ulimwenguni huambiana uwongo kwa sababu mbalimbali. Uchunguzi mmoja uliotokea katika kitabu The Day America Told the Truth, cha James Patterson na Peter Kim, ulifunua kwamba asilimia 91 ya Waamerika husema uwongo kwa ukawaida. Watungaji hao walitaarifu hivi: “Wengi wetu huliona kuwa jambo gumu kumaliza juma moja bila kusema uwongo. Mmoja kati ya watano hawawezi kumalizi siku moja—na tunamaanisha uwongo wa kufahamu, uliopangwa kimbele.”
Kusema uwongo ni zoea la kawaida katika karibu sehemu zote za maisha ya ki-siku-hizi. Viongozi wa kisiasa husema uwongo kwa watu wao na wao kwa wao. Mara kwa mara, wametokea katika televisheni wakikana uhusiano wowote katika mipango ya kashifa ambayo kwa kweli walikuwa wamehusika sana nayo. Sissela Bok, katika kitabu chake Lying—Moral Choice in Public and Private Life, aonelea hivi: “Katika sheria na uandikaji habari, katika serikali na katika sayansi za kijamii, udanganyifu huchukuliwa vivi hivi unapohisiwa kuwa jambo liwezalo kuachiliwa na wale wanaosema uwongo na wanaoelekea pia kuzifanya kanuni.”
Likirejezea usemaji uwongo wa kisiasa katika United States, Common Cause Magazine la Mei/Juni 1989 lilionelea hivi: “Watergate na [vita ya] Vietnam kwa hakika vilifanana na ile kashifa ya Irani-Kontra kwa habari ya udanganyifu wa serikali na kutotumaini kwa umma. Kwa hiyo ni nini kilichofanya miaka ya Reagan iwe tofauti hivyo? Wengi walisema uwongo, lakini ni wachache waliotubu.” Kwa hiyo, ni kwa sababu nzuri kwamba watu wa kawaida hawatumaini viongozi wao wa kisiasa.
Katika mahusiano ya kimataifa viongozi wa jinsi hiyo huliona kuwa jambo gumu kutumainiana. Mwanafalsafa Mgiriki Plato alionelea hivi: “Watawala wa Serikali . . . wanaweza kuruhusiwa waseme uwongo kwa faida ya Serikali.” Katika mahusiano ya kimataifa ni kama vile unabii wa Biblia kwenye Danieli 11:27 inavyosema: “Watasema uongo walipo pamoja mezani.”
Katika ulimwengu wa biashara, kusema uwongo juu ya mazao au utumishi mbalimbali ni zoea la kawaida. Wanunuzi wanahitaji kuingia maafikiano ya kimkataba kwa hadhari, wakihakikisha kwamba wameyaelewa vizuri. Nchi nyinginezo zina mashirika katika serikali yenye mamlaka ya kuwalinda watu dhidi ya matangazo bandia, bidhaa zenye kudhuru zinazoonyeshwa kuwa zenye kunufaisha au zisizodhuru, na upunjaji. Zijapokuwa jitihada hizo, watu huendelea kuteseka kifedha kutokana na wafanya biashara waongo.
Kwa baadhi ya watu, kusema uwongo ni jambo rahisi sana hivi kwamba kunakuja kuwa desturi. Wengine husema kweli kwa kawaida, lakini wanapopatwa na matatizo watasema uwongo. Wachache hukataa kusema uwongo chini ya hali zozote.
Uwongo unafasiliwa kuwa “1. taarifa au tendo bandia, hasa linalofanywa na nia ya kudanganya . . . 2. jambo lolote linalotoa au linalokusudiwa kutoa wazo bandia.” Kusudi ni kuwasababisha wengine waamini jambo fulani ambalo mwongo ajua si la kweli. Kwa uwongo au kweli nusu-nusu, yeye anajaribu kuwadanganya wale walio na haki ya kujua kweli.
Sababu za Kusema Uwongo
Watu husema uwongo kwa sababu nyingi. Baadhi ya watu hufikiri wana wajibu wa kusema uwongo juu ya uwezo wao mbalimbali ili kufanikiwa katika ulimwengu huu wenye ushindani. Wengine hujaribu kufunika makosa au hatia kwa uwongo mbalimbali. Wengine bado hubadili ripoti kwa udanganyifu ili waonyeshe kwamba wamefanya kazi ambayo hawajafanya. Halafu kuna wale ambao husema uwongo ili kuharibu sifa njema ya mwingine, ili kuepuka aibu, ili kutetea uwongo mbalimbali wa nyuma, au ili kupunja pesa za watu.
Utetezi wa kawaida kwa uwongo ni kwamba unamlinda mtu mwingine. Baadhi ya watu huona huo kuwa uwongo mweupe kwa sababu wanafikiri haumdhuru yeyote. Lakini huo uitwao eti uwongo mweupe kwa kweli hauna matokeo mabaya?
Chunguza Matokeo
Uwongo mweupe waweza kuweka kiolezo kiwezacho kuongoza kwenye zoea la kusema uwongo ambao huenda ukahusisha mambo mazito zaidi. Sissela Bok aeleza hivi: “Uwongo wote unaotetewa kuwa ‘mweupe’ hauwezi kuachiliwa rahisi hivyo. Kwanza, kutokudhuru kwa uwongo hubishaniwa sana. Lile ambalo mwongo hutambua kuwa halidhuru au hata kuwa la faida huenda lisiwe hivyo machoni pa yule aliyedanganywa.”
Uwongo, haidhuru ikiwa huonwa kuwa jambo lisilo la hatia kadiri gani, huharibu mahusiano mazuri ya kibinadamu. Uaminiko wa mwongo huvunjwavunjwa, na huenda sana kukawa na mvunjiko wa tumaini wenye kudumu. Mwandishi wa insha maarufu Ralf Waldo Emerson aliandika hivi: “Mvunjo wowote wa kweli si namna tu ya kujiua mwenyewe kwa mwongo, bali ni mchomo kwenye afya ya jamii ya kibindamu.”
Ni rahisi kwa mwongo kufanya taarifa bandia juu ya mtu mwingine. Ingawa hatoi uthibitisho wowote, uwongo wake hutokeza shaka, na wengi humwamini bila kuchunguza dai lake. Hivyo sifa ya mtu asiye na hatia inaharibiwa, na mtu huyo abeba mzigo wa kuthibitisha kutokuwa kwake na hatia. Kwa hiyo, inafadhaisha wakati watu wanapomwamini mwongo badala ya mtu asiye na hatia, na hilo huharibu uhusiano kati ya asiye na hatia na yule aliyesema uwongo.
Mwongo aweza kwa urahisi kusitawisha zoea la kusema uwongo. Uwongo mmoja kwa kawaida huongoza kwenye mwingine. Thomas Jefferson, rais wa mapema wa Amerika, alionelea hivi: “Hakuna hila yoyote yenye uchoyo sana, yenye kusikitisha sana, yenye kuchukiza sana; na yeye anayejiruhusu kusema uwongo mara moja, huliona kuwa jambo rahisi zaidi kufanya hivyo mara ya pili na ya tatu, mpaka hatimaye linakuja kuwa desturi.” Ni barabara inayoelekea kwenye anguko la kiadili.
Sababu Kwa Nini Ni Rahisi Kusema Uwongo
Kusema uwongo kulianza wakati malaika mwasi alipomwambia mwanamke wa kwanza uwongo, akimwambia kwamba hangekufa ikiwa hangemtii Muumba wake. Hilo lilitokeza madhara yasiyopimika kwa jamii nzima ya kibinadamu, likileta kutokamilika, ugonjwa, na kifo kwa wote.—Mwanzo 3:1-4; Warumi 5:12.
Tangu wakati wa Adamu na Hawa wasiotii, uvutano wenye hila wa huyo baba ya uwongo umetokeza hali katika ulimwengu wa ainabinadamu inayochochea kusema uwongo. (Yohana 8:44) Huo ni ulimwengu ulioharibika ambamo kweli ni wa kadiri tu. The Saturday Evening Post la Septemba 1986 lilionelea kwamba tatizo la kusema uwongo “linaathiri biashara, serikali, elimu, vitumbuizo, na mahusiano sahili ya kila siku kati ya raia na majirani wenzetu. . . . Tumekubali nadharia ya ukadiri, ule uwongo mkubwa mmoja unaosema hakuna kweli zilizo kamili.”
Hayo ndiyo maoni ya waongo wa kawaida, wasio na hisia-mwenzi yoyote kwa wale wanaodanganya. Kusema uwongo ni jambo rahisi kwao. Ni njia yao ya maisha. Lakini wengine ambao si waongo wa kawaida huenda wakasema uwongo kwa kusitasita kwa sababu ya hofu—hofu ya kufichuliwa, hofu ya kuadhibiwa, na kadhalika. Huo ni udhaifu wa mnofu usio mkamilifu. Mahali pa mwelekeo huo waweza kuchukuliwaje na azimio la kusema kweli?
Kwa Sababu Gani Tuwe Wenye Kusema Kweli?
Kweli ndiyo kiwango ambacho Muumba wetu mkuu amewawekea wote. Neno lake lililoandikwa, Biblia, hutaarifu kwenye Waebrania 6:18 kwamba “Mungu hawezi kusema uongo.” Kiwango icho hicho kiliungwa mkono na Mwana wake, Yesu Kristo, aliyekuwa mwakilishi wa kibinafsi wa Mungu duniani. Yesu alisema hivi kwa viongozi wa kidini Wayahudi waliojaribu kumwua: “Sasa mnatafuta kuniua mimi, mtu ambaye nimewaambia iliyo kweli niliyosikia kwa Mungu. . . . Nikisema ya kwamba simjui, nitakuwa mwongo kama ninyi.” (Yohana 8:40, 55) Alituachia kielelezo kwa habari ya kwamba “hakutenda dhambi, wala hila haikuonekana kinywani mwake.”—1 Petro 2:21, 22.
Muumba wetu, ambaye jina lake ni Yehova, huchukia kusema uwongo, kama vile Mithali 6:16-19 hutaarifu kwa wazi: “Kuna vitu sita anavyovichukia BWANA [Yehova, NW]; naam, viko saba vilivyo chukizo kwake. Macho ya kiburi, ulimi wa uongo, na mikono imwagayo damu isiyo na hatia; moyo uwazao mawazo mabaya; miguu iliyo myepesi kukimbilia maovu; shahidi wa uongo asemaye uongo; naye apandaye mbegu za fitina kati ya ndugu.”
Mungu huyo mwenye kusema kweli hutaka sisi tuishi kulingana na viwango vyake ili tupokee kibali chake. Neno lake lililopuliziwa roho hutuamuru hivi: “Msiambiane uongo, kwa kuwa mmevua kabisa utu wa kale, pamoja na matendo yake.” (Wakolosai 3:9) Watu ambao hukataa kuacha zoea la kusema uwongo hawakubaliki kwake; hawatapokea zawadi yake ya uhai. Kwa kweli, Zaburi 5:6 husema waziwazi kwamba Mungu “[a]tawaharibu wasemao uongo.” Ufunuo 21:8, NW, huongeza kwa kusema kwamba sehemu ya “waongo wote” ni “kifo cha pili,” ambacho ni uharibifu wa milele. Kwa hiyo kukubali kwetu maoni ya Mungu juu ya kusema uwongo kunatupa sisi sababu yenye nguvu ya kusema kweli.
Lakini ni nini kipasacho kufanywa katika hali ambapo huenda kweli ikasababisha hali yenye kuaibisha au hisia mbaya? Kusema uwongo si suluhisho kamwe, lakini kutosema chochote ndilo suluhisho nyakati nyingine. Kwa nini useme uwongo ambao waweza tu kuharibu uaminiko wako na kukufanya ukose kibali cha kimungu?
Kwa sababu ya hofu na udhaifu wa kibinadamu, huenda mtu akashawishwa apate kimbilio katika uwongo. Huo ndio mwendo rahisi zaidi kufuata au ni fadhili isiyofaa. Mtume Petro alishindwa na kishawishi hicho alipokana mara tatu kwamba hakumjua Yesu Kristo. Baadaye, alichomwa moyo kwa ajili ya kusema uwongo. (Luka 22:54-62) Toba yake ya kweli ilimsukuma Mungu amsamehe, kama ilivyo wazi katika kubarikiwa kwake baadaye na mapendeleo mengi ya utumishi. Toba pamoja na uamuzi wenye azimo la kuacha kusema uwongo ndio mwendo uletao msamaha wa kimungu kwa ajili ya kufanya lile ambalo Mungu huchukia.
Lakini badala ya kujaribu kupata msamaha baada ya kusema uwongo, hifadhi uhusiano mzuri pamoja na Muumba wako na udumishe uaminiko wako na wengine kwa kusema kweli. Kumbuka yale ambayo Zaburi 15:1, 2 husema: “BWANA [Yehova, NW], ni nani atakayekaa katika hema yako? Ni nani atakayefanya maskani yake katika kilima chako kitakatifu? Ni mtu aendaye kwa ukamilifu, na kutenda haki. Asemaye kweli kwa moyo wake.”