Je, Ukosefu wa Haki Ni Jambo Lisiloepukika?

“Bila kujali hali yoyote ile bado naamini kwamba kwa kweli watu wana moyo mzuri. Siwezi kuweka matumaini yangu juu ya msingi ulio na vurugu, taabu, na kifo.”—Anne Frank.

ANNE FRANK, msichana Myahudi mwenye umri wa miaka 15, aliandika maneno hayo katika kitabu chake cha kumbukumbu muda mfupi kabla ya kifo chake. Kwa zaidi ya miaka miwili, familia yake ilikuwa imejisitiri, kwa kujificha darini katika Amsterdam. Matumaini yake ya ulimwengu ulio bora yalivunjwa wakati mtoa-habari alipowafichulia Wanazi mahali walikokuwa. Mwaka uliofuata, 1945, Anne alikufa kutokana na homa kali iletwayo na chawa, akiwa katika kambi ya mateso ya Bergen-Belsen. Wayahudi wengine milioni sita walipatwa na afa hilohilo.

Mpango mkatili wa Hitler wa kuharibu kabisa kikundi kizima cha watu huenda ulikuwa jambo baya zaidi la ukosefu wa haki wa jamii katika karne yetu, lakini si huo tu. Katika 1994 zaidi ya Watutsi nusu milioni walichinjwa Rwanda, kwa sababu tu walikuwa wa kabila “tofauti.” Na wakati wa vita ya ulimwengu ya kwanza, karibu Waarmenia milioni moja walikufa katika utakasaji wa kikabila.

Zile Sehemu Dhalimu za Ukosefu wa Haki

Maangamizi ya jamii nzima-nzima si sehemu pekee ya ukosefu wa haki. Ukosefu wa haki wa jamii huweka sehemu moja kwa tano ya jamii ya binadamu katika maisha ya umaskini wenye kuangamiza hatua kwa hatua. Lililo baya hata zaidi, kikundi cha kutetea haki za binadamu kiitwacho Anti-Slavery International chakadiria kwamba zaidi ya watu 200,000,000 wako utumwani. Huenda kukawa na watumwa wengi zaidi ulimwenguni leo kuliko wakati mwingine wowote katika historia. Huenda wasiuzwe kwenye minada ya watu wote, lakini hali zao za kufanya kazi mara nyingi ni mbaya zaidi kuliko za watumwa walio wengi wa nyakati za zamani.

Ukosefu wa haki wa kisheria huwanyima mamilioni ya watu haki zao za msingi. “Ukatili dhidi ya haki za binadamu hufanywa karibu kila siku, mahali fulani ulimwenguni,” yasema ripoti ya 1996 ya Amnesty International. “Walio rahisi kudhuriwa ni maskini na wasio na uwezo, hasa wanawake, watoto, wazee-wazee na wakimbizi.” Ripoti hiyo ilisema: “Katika nchi fulani, muundo wa serikali ya taifa karibu umepoteza nguvu kabisa, ukiwa bila mamlaka ya kisheria ya kulinda walio dhaifu dhidi ya wenye nguvu.”

Wakati wa 1996 makumi ya maelfu walizuiwa na kuteswa. Na miaka ya karibuni, mamia ya maelfu ya watu wametoweka, au kutekwa nyara na majeshi ya ulinzi au vikundi vya utekaji-nyara. Wengi wao hudhaniwa kwamba wamekufa.

Bila shaka, ukosefu wa haki katika shughuli za vita ni jambo lisiloepukika, lakini linazidi kuwa hivyo. Shughuli za vita za kisasa hulenga raia, kutia ndani wanawake na watoto. Na hiyo si kwa sababu tu ya kulipua majiji kwa mabomu bila busara. Wanawake na wasichana hubakwa kwa kawaida na vikosi vya kijeshi, na vikundi vingi vya askari-waasi huwateka nyara watoto kwa nguvu ili kuwazoeza wawe wauaji. Ikieleza kuhusu mazoea kama hayo, ripoti ya Umoja wa Mataifa “Athari ya Mapambano ya Vita juu ya Watoto” yasema hivi: “Watu wengi zaidi ulimwenguni wamekosa maadili kabisa.”

Hakuna shaka kwamba ukosefu huo wa maadili umefanya ulimwengu ukakolezwa kabisa na ukosefu wa haki—uwe unahusu jamii za watu, wa kishirika, wa kisheria, au wa kijeshi. Hilo si jambo jipya, bila shaka. Zaidi ya miaka elfu mbili mia tano iliyopita, nabii Mwebrania aliomboleza hivi: “Sheria imelegea na haifai, wala haki, haifanywi kamwe. Watu waovu huwashinda watu waadilifu, na hivyo haki imepotoshwa.” (Habakuki 1:4, Today’s English Version) Ijapokuwa ukosefu wa haki sikuzote umeenea pote, karne ya 20 lazima iwe katika daraja la enzi ambayo ukosefu wa haki umefikia vilele vipya.

Ukosefu wa Haki Ni Jambo la Kufikiriwa?

Ni jambo la kufikiriwa ikiwa unapatwa na ukosefu wa haki. Ni jambo la kufikiriwa kwa sababu hunyang’anya jamii nyingi za binadamu haki yao ya kuwa na furaha. Na pia ni jambo la kufikiriwa kwa sababu ukosefu wa haki mara nyingi huchochea, mapambano yenye ukatili, ambayo baadaye, huendeleza hali ya ukosefu wa haki.

Amani na furaha zaunganishwa kabisa na haki, bali ukosefu wa haki huondoa tumaini na kuangamiza kabisa matumaini mema. Kama vile Anne Frank alivyogundua kwa kuhuzunisha, watu hawawezi kuweka matumaini yao juu ya msingi ulio na vurugu, taabu, na kifo. Kama yeye, sisi sote twatamani sana hali zilizo bora.

Tamaa hiyo imeongoza watu wenye moyo mweupe wajaribu kuletea jamii ya binadamu kiasi fulani cha haki. Kuhusiana na hilo, Tangazo la Ulimwengu la Haki za Binadamu, lililoanzishwa na Kusanyiko Kuu la Umoja wa Mataifa katika 1948, lasema: “Wanadamu wote wanazaliwa wakiwa huru na sawa katika adhama na haki. Wamejaliwa uwezo wa kusababu na dhamiri pia, nao wapaswa kutendeana kwa roho ya udugu.”

Hayo kwa kweli ni maneno mazuri, lakini mwanadamu angali mbali na kufikia ule mradi upaswao kutunzwa sana, yaani, jamii yenye haki ambayo kila mtu hufurahia haki zilizo sawa na kila mtu humtendea mwenzake kama ndugu yake. Kuufikia mradi huo, kama vile dibaji ya Tangazo la UM inavyoonyesha, kutakuwa “msingi wa uhuru, haki, na amani ulimwenguni.”

Je, ukosefu wa haki ni mwingi sana katika muundo wa jamii ya binadamu hivi kwamba hautang’olewa kabisa? Au msingi ufaao wa uhuru, haki, na amani kwa kiasi fulani utawekwa? Ikiwa ndivyo, ni nani awezaye kuuanzisha na ahakikishe kwamba watu wote watanufaika?

[Hisani ya Picha katika ukurasa wa 3]

UPI/Corbis-Bettmann