ጠርጥዮስ ናይ ጳውሎስ እሙን ጸሓፊ
ጠርጥዮስ ኣሸጋሪ ዕማም ኣጋጢምዎ ነበረ። ሃዋርያ ጳውሎስ ናብቶም ኣብ ሮሜ ዝነበሩ ክርስትያን ብጾት ነዊሕ መልእኽቲ ክጽሕፍ ከሎ: ጸሓፊኡ ገይሩ ክጥቀመሉ ደለየ። እዚ ኣሸጋሪ ዕዮ ኢዩ ነይሩ።
ኣብ ቀዳማይ ክፍለ-ዘበን ከ.ኣ.ዘ. ጸሓፊ ምዃን ኣዝዩ ኣሸጋሪ ዝነበረ ስለምንታይ ኢዩ፧ ከምዚ ዝበለ ዕዮ ብኸመይ ኢዩ ዝግበር ነይሩ፧ ኣብቲ ግዜ እቲኸ እንታይ ናይ ጽሕፈት መሳርሒታት ኢዩ ክርከብ ዝከኣል ዝነበረ፧
ኣብ ግዜ ጥንቲ ዝነበሩ ጸሓፍቲ
ኣብቲ ጥንታዊ ናይ ሮሜን ግሪኽን ሕብረተሰብ: እተፈላለዩ ዓይነት ጸሓፍቲ ኢዮም ነይሮም። ገሊኦም ሰብኡት ናይ መንግስቲ ጸሓፍቲ: ማለት ኣብ ላዕለዋይ ኣብያተ ፍርዲ ዝዓዩ ናይ መንግስቲ ሰብ መዚ: ብምዃን የገልግሉ ነበሩ። ኣብ ናይ ዕዳጋ ቦታታት ንህዝቢ ኣገልግሎት ዝህቡ ጸሓፍቲ እውን ነይሮም ኢዮም። ናይ ብሕቲ ጸሓፍቲ (መብዛሕትኡ ግዜ ባሮት) ድማ በቶም ሃብታማት ስራሕ ይቝጸሩ ነበሩ። ንኻልኦት ሰባት ደብዳበ ንኽጽሕፉ ባህ ዝብሎም ፍቓደኛታት ዝዀኑ ኣዕሩኽ እውን ነይሮም ኢዮም። ብመሰረት ኢ. ራንዶልፍ ሪቻርድስ እተባህለ ምሁር: ናይዞም ዘይወግዓውያን ጸሓፍቲ ክእለት: “ናይቲ ቛንቋ ከምኡውን/ወይ ናይቲ ኣገባብ ኣጸሓሕፋ ዝወሓደ ዓቕሚ ካብ ምህላው ኣትሒዝካ ክሳዕ ሓደ ቅኑዕ: ግቡእ: ከምኡውን ባህ ዘብል ደብዳበ ብዝቐልጠፈ ናይ ምጽሓፍ ዝለዓለ ውሕልና ምርኣይ ክዝርጋሕ ይኽእል ኢዩ።”
መን ኢዩ ጸሓፍቲ ዝጥቀም ዝነበረ፧ ቅድሚ ዅሉ: እቶም ምንባብን ምጽሓፍን ዘይክእሉ ሰባት ኢዮም ነይሮም። ኣብ ግዜ ጥንቲ ዝግበሩ ዝነበሩ ብዙሓት ውዕላትን ናይ ንግዲ ደብዳበታትን: እቲ ጸሓፊ: እቲ ስራሕ ብሕድሪ ዝሃቦ ሰብ ክእለት ስለ ዘይብሉ ነቲ ሰነድ ባዕሉ ከም ዝጸሓፎ ዘረጋግጽ መዘኻኸሪ ብምጽሓፍ ኢዩ ዝዕጾ ነይሩ። ጸሓፊ ዝቝጸረሉ ካልኣይ ምኽንያት ድማ ኣብ ሓንቲ ካብ ቴበዝ: ግብጺ: እተረኽበት ጥንታዊት ደብዳበ ተገሊጹ ኣሎ። ንሓደ ኣስክሊፒያዲ እተባህለ ሰብ እተጻሕፈት ኢያ: ኣብ መደምደምታ ድማ ከምዚ ትብል:- “ብዙሕ ቅልጥፍ ኢሉ ስለ ዘይጽሕፍ . . . ኤቭመሊስ ወዲ አርማ ኢዩ ጽሒፍሉ።”
እምበኣር: ኣንቢብካን ጽሒፍካን ምኽኣል እውን ጸሓፊ ንኸይትጥቀም ዝውስን ኣይመስልን ኢዩ። ብመሰረት ጆን ኤል. ማኬንዘ እተባህለ ናይ መጽሓፍ ቅዱስ ወሃብ ሓሳብ: ሰባት ኣብ ኣገልግሎት ናይቶም ጸሓፍቲ ከም ዝውከሉ ዝገበሮም “ምናልባት እቲ ሰነድ ክንበብ ምኽኣሉ ጥራይ ዘይኰነስ: ጽቡቕ ኣጸሓሕፋ: ወይ እንተወሓደ ኣብ ጽሬቱ እውን ይግደሱ ብምንባሮም ክኸውን ይኽእል ኢዩ።” ነቶም ምሁራት ዝነበሩ ሰባት እውን ከይተረፈ: ብፍላይ ነዊሕን ተወሳኺ መግለጺ ዘድልዮን ጽሑፍ እንተድኣ ኰይኑ ምጽሓፍ ዘሰልቹ ዕዮ ኢዩ ነይሩ። ጀይ. ኤ. አሽሊማን እተባህለ ምሁር: ጸሓፊ ክጥቀም ዝኽእል ዝዀነ ይኹን ሰብ “ነቶም ክኢላታት ጸሓፍቲ ዝዀኑ ባሮት ሕድሪ ብምሃብ: ነዚ ዕዮ እዚ እናተሓጐሰ ኢዩ ዝሓድጎ” ይብል። ኣብ ርእሲ እዚ: ነቲ ዝዝውተር ዝነበረ ናይ ጽሕፈት መሳርሒታት ከምኡውን ነቲ እትጽሕፈሉ ቦታን ኵነታትን ምስ እትርኢ: ሰባት ስለምንታይ ናይ ገዛእ ርእሶም ደብዳበታት ባዕላቶም ክጽሕፉ ከም ዘይፈትዉ ንምርድኡ ቀሊል ኢዩ።
እቲ ኣብ ቀዳማይ ክፍለ-ዘበን ከ.ኣ.ዘ. ንመጽሓፊ ዝዝውተር ዝነበረ ፓፒረስ ኢዩ ነይሩ። ካብ ሕመረት ናይቲ ተኽሊ ንቑመት ብምቝራጽ: ቀጠንቲ ቅላጣት ይወጽእ። እቲ ቅላጣት ይዝርጋሕ። ኣብ ልዕሊ እቲ መጀመርታ እተዘርግሐ ቅላጣት ከኣ ካልእ ቅላጣት ብማዕረ ይድረብ። ክልቲኡ ተጸቒጡ ምስ ተላገበ ኸኣ ሓደ ቘጽሊ “ወረቐት” ይስራሕ ነበረ።
ኣብ ልዕሊ እዚ ምጽሓፍ ቀሊል ኣይነበረን። ሓርፋፍን ጽሕግታት ዝበዝሖን ኢዩ ነይሩ። ብመሰረት ኣንጄሎ ፔና እተባህለ ምሁር: “እቲ መናፊት ዝመስል ከፋት ቦታ ዘለዎ ጽሕግታት ናይቲ ፓፒረስ: ብፍላይ ኣብ መንጎ እቲ ቀጢን መስመራቱ ዝተርፍ ቦታ ነቲ ቐለም ፋሕ ከም ዝብል ኢዩ ዝገብሮ።” እቲ ጸሓፊ ኣብ ምድሪ ኣእጋሩ ኣመሳቒሉ ኮፍ ብምባል ነቲ ናይ ፓፒረስ ወረቐት ኣብ ልዕሊ ጸፊሕ ዕንጨይቲ ደጊፉ ብምሓዝ ብሓደ ኢዱ ይጽሕፍ ነይሩ ክኸውን ይኽእል ኢዩ። ተመክሮ ዘይብሉ ወይ እቲ ናይ ጽሕፈት መሳርሒታት ዝበለጸ ዓይነት እንተድኣ ዘይኰይኑ: እቲ ካብ ክንቲት: ወይ ካብ ሰልሰላ እተሰርሐ ብርዑ: ኣብቲ ፓፒረስ ክሽከል: እቲ ወረቐት ክቕደድ: ወይ እቲ ጽሕፈት ዘይንበብ ክኸውን ይኽእል ኢዩ።
እቲ ቐለም ጠቐርን ዕንዲዳን ብምሕዋስ እተሰርሐ ኢዩ ነይሩ። ናይ ሳሙና ቕርጺ ዘለዎ ኰይኑ ይሽየጥ ብምንባሩ: ምጽሓፍ ቅድሚ ምጅማርካ ኣብ መዕቈሪ ቐለም ምስ ማይ ሓዊስካ ክብጽበጽ ነበሮ። ንኸም ጠርጥዮስ ዝኣመሰለ ጸሓፊ ክህልዎ ዝኽእል ዝነበረ ካልእ መሳርሒታት: ነቲ ካብ ሰልሰላ እተሰርሐ ብርዒ መጽረቢ ዝኸውን ካራን ጌጋኡ ዝድምስሰሉ ዝጠልቀየ ሰፍነግን ኢዩ። ነፍሲ ወከፍ ፊደል ብጥንቃቐ ክትጸሓፍ ነበራ። ስለዚ እምበኣር ጽሕፈት ቀስ ኢልካን እናተጻገምካን ኢዩ ዝግበር ነይሩ።
‘ኣነ ጠርጥዮስ: ሰላም እብለኩም ኣለኹ’
ኣብታ ንሰብ ሮሜ እተጻሕፈት መልእኽቲ: ሓደ ካብቲ ኣብ መወዳእታ ዘሎ ሰላምታታት: ናይቲ “ኣነ ጠርጥዮስ: ነዛ መልእኽቲ እዚኣ ዝጸሐፍኩ: ብጐይታ ሰላም እብለኩም አሎኹ” ብምባል ዝጸሓፈ ናይ ጳውሎስ ጸሓፊ ኢዩ ነይሩ። (ሮሜ 16:22) ኣብቲ ናይ ጳውሎስ መልእኽትታት ካብቶም ጸሓፍቱ ሓደ ተፈልዩ እተጠቕሰላ ኣጋጣሚ እዚኣ ጥራይ ኢያ።
ብዛዕባ ጠርጥዮስ እንፈልጦ ሒደት ኢዩ። ኣብቲ ሰላምታኡ “ብጐይታ” ኢሉ ስለ ዘሎ: እሙን ክርስትያን ምንባሩ ክንድምድም ንኽእል ኢና። ምናልባት ኣባል ናይታ ኣብ ቈረንቶስ ዝነበረት ጉባኤ ኰይኑ ኣብ ሮሜ ድማ ንብዙሓት ክርስትያናት ዝፈልጥ ነይሩ ክኸውን ይኽእል ኢዩ። ናይ መጽሓፍ ቅዱስ ምሁር ዝዀነ ጁዘፐ ባርባሊዮ: ጠርጥዮስ ባርያ ወይ ናጻ ዝወጸ ሰብ ከም ዝነበረ ሓሳብ ይህብ። ስለምንታይ፧ ቀዳማይ ነገር: “ጸሓፍቲ ብሓፈሻ ባሮት ወይ ናጻ ዝወጹ ሰባት ኢዮም ነይሮም፣ ብዘይ እዚ ድማ እቲ ናይ ላቲን ስሙ . . . ኣብቶም ባሮትን ናጻ ዝወጹ ሰባትን ኣዝዩ እተለምደ ስም ኢዩ ነይሩ።” ባርባሊዮ ከምዚ ይብል:- “ስለዚ እምበኣር: ጠርጥዮስ እቲ ዝጽሕፎ ዝነበረ ነገር ‘ዘይምልከቶ’ ናይ ጽሕፈት በዓል ሞያ ኣይነበረን: ጳውሎስ ነታ ዝነውሐትን ኣዝያ ድማ ንጽርቲ ዝነበረትን መልእኽቱ ምእንቲ ክጽሕፍ ዝሓገዞ መተዓይይቱ ኢዩ ነይሩ:- እዚ ንጳውሎስ ግዜን ድኻምን ክንኪ ዘኽእሎ ጠቓሚ ኣገልግሎት ኢዩ ነይሩ።”
እዚ ናይ ጠርጥዮስ ዕዮ ብርግጽ ክቡር ኢዩ ነይሩ። ከምቲ ስልዋኖስ ንጴጥሮስ ዝገበረሉ: ባሩኽ እውን ንኤርምያስ ተመሳሳሊ ዕዮ ገይርሉ ኢዩ። (ኤርምያስ 36:4፣ 1 ጴጥሮስ 5:12) ከምዚኣቶም ዝበሉ መተዓይይትስ ኣየ ከመይ ዝበለ መሰል ኰን ኢዩ ነይርዎም!
ናብ ሰብ ሮሜ ምጽሓፍ
እታ ናብ ሰብ ሮሜ እተላእከት ደብዳበ: ጳውሎስ ምስ ጋይዮስ ጋሻ ኰይኑ እናተቐመጠ ኸሎ: ምናልባት ኣብ ቈረንቶስ ኢያ ተጻሒፋ። እዚ ብ56 ከ.ኣ.ዘ. ኣቢሉ: ኣብቲ ሳልሳይ ሚስዮናዊ ጕዕዞ ናይቲ ሃዋርያ ኢዩ ነይሩ። (ሮሜ 16:23) ጳውሎስ ነዛ መልእኽቲ እዚኣ ንኽጽሕፍ ንጠርጥዮስ ጸሓፊኡ ገይሩ ከም እተጠቕመሉ ኣርጊጽና ንፈልጥ እኳ እንተዀንና: ብኸመይ መልክዕ ጸሓፊኡ ገይሩ ከም እተጠቕመሉ ግን ብልክዕ ኣይንፈልጥን ኢና። እቲ ኣገባብ እንታይ ምዃኑ ብዘየገድስ: እቲ ዕዮ ብቐሊሉ ክግበር ዝከኣል ኣይነበረን። ይኹን እምበር: ልክዕ ከምቲ ኻልእ ዝተረፈ ክፍሊ መጽሓፍ ቅዱስ: እታ ጳውሎስ ንሰብ ሮሜ ዝሰደደሎም መልእኽቲ ‘መንፈስ ኣምላኽ ዝነፈሳ’ ከም ዝነበረት ርግጸኛታት ክንከውን ንኽእል ኢና።—2 ጢሞቴዎስ 3:16, 17
እዛ መልእኽቲ እዚኣ ክትውዳእ ከላ: ጠርጥዮስን ጳውሎስን ብዙሕ ናይ ፓፒረስ ወረቓቕቲ ብምጥቃም ብኣሽሓት ዝቝጸር ቃላት ጽሒፎም ነበሩ። እዚ ወረቓቕቲ እዚ ጫፉ ብምትሕሓዝ ንሓድሕዱ ምስ ተላገበ: ምናልባት ገለ 3-4 ሜትሮ ዝኸውን ቁመት ዘለዎ ጥቕላል ሰርሐ። እታ መልእኽቲ ብጥንቃቐ ተጠቕለለትን ተሓትመትን። ድሕርዚ ጳውሎስ ነታ ንሮሜ ክትገይሽ ተበጊሳ ዝነበረት ጓል ክንክርኤስ: ፌበን: ኣማሊእዋ ክኸውን ኣለዎ።—ሮሜ 16:1, 2
ካብ ቀዳማይ ክፍለ-ዘበን ኣትሒዙ: ጽሑፋት ዝዳለወሉ ኣገባባት ዓቢ ለውጢ ገይሩ ኢዩ። ኣብ ብምሉኡ እዚ ዝሓለፈ ዘበናት ግን: ኣምላኽ ነታ ኣብ ሮሜ ናብ ዝነበሩ ክርስትያናት እተላእከት ደብዳበ ዓቂብዋ ኢዩ። ነዛ ብሓገዝ ናይቲ እሙንን ጻዕረኛን ጸሓፊ ናይ ጳውሎስ ዝነበረ ጠርጥዮስ እተጻሕፈት ክፍሊ ቃል የሆዋ ክሳዕ ክንደይ ኰን ኢና መመስገንቲ ክንከውን እንኸእል!