4. ንዘርኢ እታ ሰበይቲ ዜቝሙ መን እዮም፧ እቲ ዘርኢ እቲኸ እንታይ እዩ ኺገብር፧

⁴ የሆዋ ብድሕሪ እቲ ኣብ ኤድን እተፈጸመ ዕልወት፡ ሓንቲ “ሰበይቲ፡” “ዘርኢ” ኸም እትፈሪ ተመባጽዐ።a (ዘፍጥረት 3:15 ኣንብብ።) እቲ ዘርኢ እቲ ኸኣ ንርእሲ እቲ ተመን፡ ማለት ንርእሲ ሰይጣን ዚጭፍልቕ እዩ። ድሕሪ ገለ ግዜ ድማ፡ የሆዋ እቲ ዘርኢ ኻብ ኣብርሃም፡ ካብ ህዝቢ እስራኤል፡ ካብ ይሁዳ፡ ካብ መስመር ወለዶ ንጉስ ዳዊት ከም ዚመጽእ ገለጸ። (ዘፍ. 22:15-18፣ 49:10፣ መዝ. 89:3, 4፣ ሉቃ. 1:30-33) ቀንዲ ኽፍሊ እቲ ዘርኢ፡ ክርስቶስ የሱስ ምዃኑ ተፈልጠ። (ገላ. 3:16) ካልኣይ ክፍሊ እቲ ዘርኢ ኸኣ በቶም ብመንፈስ እተቐብኡ ኣባላት እታ ክርስትያናዊት ጉባኤ ዝቘመ እዩ። (ገላ. 3:26-29) የሱስን እዞም ቅቡኣት እዚኣቶምን ሓቢሮም ነታ ኣምላኽ ንሰይጣን ንምጭፍላቕ ዚጥቀመላ መንግስቲ ኣምላኽ የቝሙ።—ሉቃ. 12:32፣ ሮሜ 16:20።

5, 6. (ሀ) ዳንኤልን ዮሃንስን ክንደይ ዓበይቲ ሓይልታት ከም ዘለዋ እዮም ገሊጾም፧ (ለ) እቲ ኣብ ራእይ ዮሃንስ ተገሊጹ ዘሎ ርእሲ እቲ ኣራዊት ንምንታይ የመልክት፧

⁵ ኣብቲ ኣብ ኤድን እተዋህበ ናይ መጀመርታ ትንቢት፡ ሰይጣን ዘርኢ ኸም ዚፈሪ እውን ተገሊጹ ኣሎ፣ ዘርኢ እቲ ተመን ንዘርኢ እታ ሰበይቲ ኺጸልኦ ምዃኑ እውን ተሓቢሩ ኣሎ። ንዘርኢ እቲ ተመን ዜቝሙ መን እዮም፧ ዘርኢ እቲ ተመን፡ ንዅሎም እቶም ንኣምላኽ ብምጽላእን ንህዝቡ ብምጽራርን ንሰይጣን ዚመስልዎ ፍጥረታት እዩ ዜመልክት። ሰይጣን ኣብ ምሉእ ታሪኽ፡ ንዘርኡ ናብ እተፈላለየ ፖለቲካዊ ምንቅስቓሳት፡ ወይ መንግስትታት ኪውድቦ ጸኒሑ እዩ። (ሉቃ. 4:5, 6) ገለ ኻብዘን መንግስትታት እዚኣተን ንህዝቢ ኣምላኽ፡ ማለት ንህዝቢ እስራኤል ወይ ንጉባኤ ቕቡኣት ክርስትያናት ብቐጥታ ተዋጊኤናኦም እየን። እዚ ኸኣ፡ እቲ ዳንኤልን ዮሃንስን ዝረኣይዎ ራእያት፡ ሓያሎ መንግስትታት ነይረን ክነሰን ስለምንታይ ሸሞንተ መንግስትታት ጥራይ ከም ዚጠቅስ ንኽንርዳእ ይሕግዘና።

 7. እቲ ቐዳማይ ርእሲ ንመን የመልክት፧ ስለምንታይከ፧

⁷ እቲ ቐዳማይ ርእሲ እቲ ኣራዊት ንግብጺ የመልክት። ከምኡ እተባህለ ስለምንታይ እዩ፧ ምኽንያቱ፡ ግብጺ ንህዝቢ ኣምላኽ እተጻረረት ናይ መጀመርታ ሓይሊ ዓለም እያ ነይራ። ኣምላኽ ንኣብርሃም ዘርኢ እታ ሰበይቲ ብዘርኡ ኸም ዚመጽእ ነጊርዎ ነበረ። ዘርኢ ኣብርሃም ከኣ ኣብ ግብጺ ሰሰኑ። ድሕሪ እዚ፡ ግብጻውያን ንእስራኤላውያን ጨቈንዎም። ሰይጣን እቲ ዘርኢ ቕድሚ ምምጻኡ ንህዝቢ ኣምላኽ ኬጽንቶም ፈተነ። ብኸመይ፧ ንፈርኦን ንዅሎም ደቂ ተባዕትዮ እስራኤላውያን ህጻናት ምእንቲ ኼጽንቶም ብምድራኽ እዩ። የሆዋ ነቲ ፈተነ እቲ ኣፍሸሎ፡ ንህዝቡ ኸኣ ካብ ባርነት ግብጺ ሓራ ኣውጽኦም። (ዘጸ. 1:15-20፣ 14:13) ድሕሪኡ ንእስራኤላውያን ኣብ ምድሪ ተስፋ ኣንበሮም።

 8. እቲ ኻልኣይ ርእሲ ንመን እዩ ዜመልክት፧ እንታይ ኪገብርከ እዩ ፈቲኑ፧

⁸ እቲ ኻልኣይ ርእሲ እቲ ኣራዊት ንኣሶር የመልክት። እዛ ሓያል ዝነበረት መንግስቲ ኣሶር እውን ንህዝቢ ኣምላኽ ከተጽንቶም ፈቲና እያ። ሓቂ እዩ፡ የሆዋ ብኣሶር ገይሩ ነቶም ካብኡ ዓልዮም ኣብ ኣምልኾ ጣኦት ዝወደቑ ዓሰርተ ነገድ መንግስቲ እስራኤል ቀጺዕዎም እዩ። ይኹን እምበር፡ ኣሶር ቀጺላ እውን ንየሩሳሌም ኣጥቂዓታ እያ። ሰይጣን ነቲ ናብ የሱስ ዚመርሕ መስመር ወለዶ ነገስታት ኪድምስሶ ሃቂኑ ነይሩ ኪኸውን ይኽእል እዩ። እቲ ኣብ የሩሳሌም ዝወረደ መጥቃዕቲ ኽፍሊ ዕላማ ኣምላኽ ስለ ዘይነበረ፡ ኣምላኽ ነቶም ወረርቲ ብምጥፋእ ነቶም እሙናት ህዝቡ ብተኣምራዊ መገዲ ኣድሓኖም።—2 ነገ. 19:32-35፣ ኢሳ. 10:5, 6, 12-15።

¹³ የሆዋ ኸምቲ ኣቐዲሙ እተነበዮ ባቢሎን ብሜዶንን ፋርስን ከም እትሰዓር፡ እስራኤላውያን ከኣ ናብ ሃገሮም ከም ዚምለሱ ገበረ። (2 ዜና 36:22, 23) ይኹን እምበር፡ ሓይሊ ዓለም ሜዶንን ፋርስን ጸኒሓ ንህዝቢ ኣምላኽ ከተጽንቶም ተሃንዲዳ ነበረት። እታ ኽፍሊ መጽሓፍ ቅዱስ ዝዀነት መጽሓፍ ኣስቴር፡ ሃማን ዝስሙ ቐዳማይ ሚኒስተር ፋርስ ውዲት ከም ዝኣለመ ትገልጽ። ሃማን ሓንቲ ፍልይቲ መዓልቲ መዲቡ ንዅሎም እቶም ኣብቲ ሰፊሕ ግዝኣት ፋርስ ዚነብሩ ኣይሁድ ኬጽንቶም ወጢኑ ነበረ። ይኹን እምበር፡ የሆዋ ኢዱ ኣእትዩ ንህዝቡ ኻብቶም ዘርኢ ሰይጣን ዝዀኑ ጸላእቲ ኣዕቘቦም። (ኣስ. 1:1-3፣ 3:8, 9፣ 8:3, 9-14) ስለዚ እምበኣር፡ ሜዶንን ፋርስን ራብዓይ ርእሲ እቲ ኣብ ራእይ ዮሃንስ እተገልጸ ኣራዊት ክትብሃል ትኽእል እያ።

16. ኣንቲከስ ራብዓይ እንታይ እዩ ገይሩ፧

¹⁶ ግሪኽ ንሓይሊ ዓለም ፋርስ ምስ ሰዓረታ፡ ኣብ እስራኤል ክትገዝእ ጀመረት። ኣብቲ ግዜ እቲ፡ ኣይሁድ ናብ ምድሪ ተስፋ ተመሊሶም ነታ ኣብ የሩሳሌም ዝነበረት ቤተ መቕደስ እንደገና ሃኒጾምዋ ነበሩ። ሽዑ ኣይሁድ፡ ሕሩያት ህዝቢ ኣምላኽ እዮም ነይሮም፣ እታ እንደገና እተሃንጸት ቤተ መቕደስ ከኣ ማእከል ናይ ሓቂ ኣምልኾ እያ ነይራ። ይኹን እምበር፡ ኣብ ካልኣይ ዘመን ቅ.ክ.፡ እታ ነቲ ሓምሻይ ርእሲ እቲ ኣራዊት እተመልክት ግሪኽ ንህዝቢ ኣምላኽ ኣጥቅዓቶም። ሓደ ኻብቶም ነታ እተመቓቐለት መንግስቲ እስክንድር ዝወረሰ፡ ኣንቲከስ ራብዓይ እዩ ነይሩ፣ ንሱ ኣብታ ኣብ የሩሳሌም ዝነበረት ቤተ መቕደስ መሰውኢ ኣረማውያን ኣቘመ፣ ነቶም ሃይማኖት ኣይሁድ ዚስዕቡ ኸኣ ብሞት ከም ዚቕጽዑ ገበረ። ኣብዚ እውን ክፍሊ ዘርኢ ሰይጣን ንህዝቢ ኣምላኽ ይዋግኦም እዩ ነይሩ። ይኹን እምበር፡ ግሪኽ እውን ነዊሕ ከይጸንሐት ብኻልእ ሓይሊ ዓለም ተተክአት። እቲ ሻድሻይ ርእሲ እቲ ኣራዊት መን እዩ፧

17. ኣገዳሲ ኽፋል እቲ ኣብ ዘፍጥረት 3:15 ተመዝጊቡ ዘሎ ትንቢት፡ በቲ ሻድሻይ ርእሲ ፍጻሚኡ ዝረኸበ ብኸመይ እዩ፧

¹⁷ ዮሃንስ፡ ራእይ እቲ ኣራዊት ኣብ ዝረኣየሉ ግዜ፡ ሮሜ ሓይሊ ዓለም ነበረት። (ራእ. 17:10) ሓደ ኣገዳሲ ኽፋል እቲ ኣብ ዘፍጥረት 3:15 ተመዝጊቡ ዘሎ ትንቢት፡ በዚ ሻድሻይ ርእሲ እቲ ኣራዊት እውን ፍጻሚኡ ረኺቡ እዩ። ሰይጣን ብሰበ ስልጣን ሮሜ ተጠቒሙ ን“ሸዀና” እቲ ዘርኢ ነኺስዎ እዩ። ብኸመይ፧ ሰበ ስልጣን ሮሜ ነቲ ናይ ሓሶት ክሲ ተቐቢሎም ንየሱስ ኪስቀል ፈሪዶምዎ እዮም። (ማቴ. 27:26) ይኹን እምበር፡ የሆዋ ንየሱስ ስለ ዘተንስኦ እቲ ቝስሊ ቐልጢፉ ሓወየ።

18. (ሀ) የሆዋ እንታይ ሓድሽ ህዝቢ እዩ መሪጹ፧ ስለምንታይከ፧ (ለ) ዘርኢ እቲ ተመን ንዘርኢ እታ ሰበይቲ ዝነበሮ ጽልኢ ብኸመይ እዩ ቐጺልዎ፧

¹⁸ መራሕቲ ሃይማኖት እስራኤል ምስ ሮማውያን ተመሻጢሮም ንየሱስ ኣሕሊፎም ሂቦምዎ እዮም፣ መብዛሕትኦም ህዝቢ እስራኤል ከኣ ነጺጎምዎ እዮም። ስለዚ፡ የሆዋ ነቶም ህዝቡ ዝነበሩ ብስጋ እስራኤላውያን ነጸጎም። (ማቴ. 23:38፣ ግብ. 2:22, 23) ድሕሪኡ፡ “ናይ ኣምላኽ እስራኤል” ተባሂሎም እተጸውዑ ሓድሽ ህዝቢ ሓረየ። (ገላ. 3:26-29፣ 6:16) እቶም ህዝቢ፡ ኣይሁድን ኣህዛብን ዝሓቘፉ ቕቡኣት ክርስትያናት እዮም ነይሮም። (ኤፌ. 2:11-18) ድሕሪ ሞትን ትንሳኤን የሱስ እውን ከይተረፈ፡ ዘርኢ እቲ ተመን ንዘርኢ እታ ሰበይቲ ዝነበሮ ጽልኢ ቐጺልዎ እዩ። ሮማውያን ካብ ሓደ ግዜ ንላዕሊ ነታ ኻልኣይ ክፍሊ እቲ ዘርኢ ዝዀነት ክርስትያናዊት ጉባኤ ኼጥፍእዋ ፈቲኖም እዮም።c