ሕቶታት ካብ ኣንበብቲ
እተን “ቴትራግራማተን ” (ስም ኣምላኽ ዘመልክታ ኣርባዕተ ናይ እብራይስጢ ፊደላት ) ኣብ መበል 14 ክፍለ-ዘበን ዝነበረ ሼም- ቶብ ቤን ኣይሲክ ኢብን ሻፕሩት እተባህለ ኣይሁዳዊ ሓኪም ኣብ ዝቐድሖ ብእብራይስጢ እተጻሕፈ ወንጌል ማቴዎስ ይርከባ ድየን፧
ኣይፋለን። ይኹን እምበር: ከምቲ ኣብ ናይ 15 ነሓሰ 1996 ግምቢ ዘብዐኛ ገጽ 13 ተገሊጹ ዘሎ: እዚ ናይ ማቴዎስ ጽሑፍ እዚ ሃሽ·ሸም ’ (ብምሉእ ወይ ድማ ብሓጺር እተጻሕፈ) ዝብል 19 ግዜ ይጥቀም ኢዩ።
እታ ሃሽ·ሸም ’ እትብል ናይ እብራይስጢ መግለጺት “እቲ ስም” ማለት ኢያ: እዚ ድማ ብርግጽ ነቲ መለኮታዊ ስም ዘመልክት ኢዩ። ንኣብነት: ኣብ ናይ ሼም-ቶፕ ጽሑፍ ኣብቲ ማቴዎስ ካብ ኢሳይያስ 40:3 ዝጠቐሶ ኣብ ማቴዎስ 3:3 ዘሎ ትሕዝቶ ናይታ ሃሽ·ሸም ’ እትብል ቃል ሓጺር ኣጸሓሕፋ ኣሎ። ማቴዎስ ካብቲ ቴትራግራማተን ዘለዎ ናይ እብራይስጢ ቅዱሳት ጽሑፋት ጥቕሲ ክጠቅስ ከሎ ነቲ መለኮታዊ ስም ኣብቲ ወንጌሉ የእትይዎ ኢልና ክንድምድም ምኽንያታዊ ኢዩ። ስለዚ ዋላ እኳ እቲ ሼም-ቶፕ ዘዳለዎ ናይ እብራይስጢ ጽሑፍ ቴትራግራማተን ዘይጥቀም እንተዀነ: ከምቲ ኣብ ማቴዎስ 3:3 ዘሎ ዝኣመሰለ: “እቲ ስም” ዝብል ምጥቃሙ ግን: ኣብ ናይ ክርስትያን ግሪኽ ጽሑፋት “የሆዋ” ዝብል ስም ይጥቀሙ ምንባሮም ዝድግፍ ኢዩ።
ሼም-ቶፕ ነቲ ብእብራይስጢ እተጻሕፈ ወንጌል ማቴዎስ ኣብታ ’ኤ ʹቨን ቦ ʹቻን እትብል ናይ ክርክር ጽሕፍቱ ቀዲሕዎ ኣሎ። ይኹን እምበር: ምንጪ ናይቲ ናይ እብራይስጢ ጽሑፍ እንታይ ኢዩ ነይሩ፧ ብዛዕባ እዚ ጕዳይ እዚ ሰፊሕ መጽናዕቲ ዝገበረ ፕሮፌሰር ጆርጅ ሃዋርድ “እቲ ሼም-ቶፕ ብእብራይስጢ ዘዳለዎ ወንጌል ማቴዎስ: ኣብ ገለ ካብቲ ናይ መጀመርታ ኣርባዕተ ክፍለ-ዘበናት ናይ መዋእል ክርስትና እተጸሕፈ ኢዩ” ዝብል ሓሳብ ሃበ።a ካልኦት ብዛዕባ እዚ ምስኡ ኣይሰማምዑን ይዀኑ።
ሃዋርድ ከምዚ ኢሉ ይገልጽ:- “እቲ ኣብዚ ጽሑፍ እዚ ኣትዩ ዘሎ ብእብራይስጢ እተጻሕፈ ማቴዎስ ብፍላይ በቲ ምስቲ ብግሪኽ እተጻሕፈ ማቴዎስ ዘለዎ ብዙሕ ፍልልያት ኢዩ ዝፍለጥ።” ንኣብነት: ብመሰረት ናይ ሼም-ቶፕ ጽሑፍ: የሱስ ንዮሃንስ “ብሓቂ እብለኩም አሎኹ፤ ካብ ኣንስቲ ኻብ እተወልዱ ኻብ ዮሃንስ መጥምቕ ዚዐቢ ሓደ እኳ ኣይተንስኤን” በሎ። ነተን የሱስ ቀጺሉ “ኣብ መንግስተ ሰማያት ግና እቲ ዚንእስ ካብኡ ይዐቢ” ዝበለን ቃላት ግን ኣውጽአን። (ማቴዎስ 11:11) ነዚ ብዝመሳሰል ካልእ መገድታት: ኣብ መንጎ እቲ ዘሎ ብእብራይስጢ እተጻሕፈ ናይ እብራይስጢ ቅዱሳት ጽሑፋትን ኣብቲ መመሳስልቱ ዝዀነ ጥቕሲ ናይ ግሪኽ ትርጕም ሰፕቱጀንትን ብዙሕ ፍልልያት ኣለዎ። ነቲ ዘለዎ ፍልልይ ኣፍልጦ ንህበሉ እኳ እንተዀንና: ከምዚ ዝበለ ናይ ጥንቲ ጽሑፋት ኣብቲ ብምውድዳር ዝግበር መጽናዕቲ ገለ ቦታ ኣለዎ።
ከምቲ ኣብ ላዕሊ እተጠቕሰ: ሼም-ቶፕ ዘዳለዎ ወንጌል ማቴዎስ: ማቴዎስ ባዕሉ ነተን ቴትራግራማተን ተጠቒሙለን ክኸውን ኣለዎ ኢልና ክንኣምነሉ ኣብ እንኽእል ቦታታት “እቲ ስም” ዝብል ኣእትዩ ኣሎ። ስለዚ ድማ: ካብ 1950 ጀሚሩ እዚ ናይ ሼም-ቶፕ ጽሑፍ ነቲ መለኮታዊ ስም ኣብ ናይ ክርስትያን ግሪኽ ቅዱሳት ጽሑፋት ንኽኣቱ ከም ደገፍ ጠቒሙ ኢዩ: ኣብ ናይ እንግሊዝኛ ናይ ቅዱሳት ጽሑፋት ትርጕም ሓዳስ ዓለም—ምስ መወከሲኡ ከይተረፈ እውን ይጥቀስ ኢዩ።b
[እግረ-ጽሑፋት]
a ኣብቲ ብ1 ጥሪ 1997 እተዳለወ ኒው ቴሰታመንት ስታዲስ ጥራዝ 43 ቍጽሪ 1 ገጽ 58-71 (እንግሊዝኛ) እውን ርአ።
b ብማሕበር ግምቢ ዘብዐኛ መጽሓፍ ቅዱስን ትራክትን ትካል ኒው ዮርክ ብ1984 እተሓትመት።