Lain Kolesian—Pasin Bilong Stadi Long Baibel i Mekim Ol i Narapela Kain

Olsem wanem? Yu bin harim wanpela man i toktok long lain Kolesian?

Ol i wanpela liklik lotu long holan i bin stap olsem 400 yia i go pinis na ol i narapela kain long ol olpela misin i bin stap long dispela taim. Wanem samting i mekim ol i narapela kain? Na yumi ken lainim wanem samting long ol? Bilong save long dispela samting, yumi ken ting olsem yumi stap long taim bilong ol.

LONG yia 1587, Jekopas Aminias (o, Jekop Hamensen) i kamap long biktaun Amstedam. Em i no hatwok long kisim wok mani, long wanem, em i bin kisim bikpela skul. Taim em i gat 21 krismas, em i pinisim skul long Yunivesiti Bilong Leiden long Holan. Bihain long dispela, em i stap 6-pela yia long Swiselan na Tiodor Bese i skulim em long ol tok bilong lotu​—⁠Bese em i senis bilong Jon Kalvin, em wanpela Talatala i bin go pas long senisim sampela lo bilong lotu. Long dispela as ol Talatala long Amstedam ol i amamas long makim Aminias i gat 27 krismas long kamap wanpela pasto bilong ol! Tasol sampela yia bihain, planti man bilong lotu ol i bel hevi long dispela samting ol i bin mekim. Bilong wanem?

Bikpela Tok i Kamap

Bihain liklik long Aminias i kamap pasto, kros i kamap namel long ol Talatala long Amstedam long dispela bilip olsem God i makim pinis ol samting i mas painim ol man. Dispela bilip em i nambawan bikpela bilip bilong lain bilong Kalvin, tasol sampela man bilong lotu ol i ting olsem sapos God i makim sampela bilong kisim bek ol na sampela bilong kisim strafe, em i mas olsem man bilong hatpela pasin na pasin i no stret. Bese i bin skulim Aminias, na long dispela as, lain bilong Kalvin i ting Aminias bai stretim tingting bilong ol man i no wanbel long dispela bilip. Tasol Aminias i no mekim olsem, long wanem, em tu i no wanbel long dispela bilip, na lain bilong Kalvin i kirap nogut long dispela. Long 1593 dispela kros i kamap olsem wanpela bikpela tok pait na i brukim lain Talatala bilong Amstedam i go long tupela lain​—⁠wanpela lain i orait long dispela bilip na wanpela lain i givim baksait long en.

Insait long sampela yia tasol, dispela tok pait i bin stap long wanpela hap tasol em i kamap bikpela moa yet na ol Talatala long olgeta hap bilong kantri i bruk i go long tupela lain. Bihain moa, long Novemba 1618, wanpela bikpela samting i kamap bilong stretim dispela hevi. Lain bilong Kalvin, em ami na planti narapela i givim strong long ol, em i tokim ol man i no wanbel long bilip bilong misin (long dispela taim ol i gat nem Remonstranta) long kam long wanpela bung bilong lotu Talatala long Dotrek. Long pinis bilong miting, lain i bosim dispela bung ol i givim tupela rot long olgeta pasto bilong lain Remonstrant: Ol i ken sainim wanpela pepa na tok promis olsem ol i no ken autim tok gen, o ol i ken lusim kantri. Planti ol i lusim kantri na go stap long narapela hap. Ol man i strong long bihainim tingting bilong Kalvin ol i kisim ples bilong ol pasto bilong lain Remonstrant, em ol i lusim pinis kantri. Long tingting bilong lain i bin bosim dispela bung, lain bilong Kalvin i win.

Lain Kolesian i Kamap na i Go Bikpela

Olsem long ol narapela ples, lain Remonstrant long liklik ples Vamont, klostu long Leiden, ol i no gat pasto moa. Tasol ol i no olsem ol narapela ples na orait long kisim pasto em lain bilong bosim misin i bin makim bilong lukautim ol, nogat. Na taim wanpela pasto Remonstrant i redi long lusim laip bilong em long kam bek long Vamont long 1620 bilong lukautim dispela lain, sampela ol i sakim em tu. Dispela lain i bin kirap long mekim ol miting bilong lotu bilong ol long pasin hait, maski ol i no gat pasto. Bihain, ol i kolim ol dispela miting olsem koles, na ol man i kam long ol dispela miting, Kolesian.

Ol pasto i lusim kantri pinis na dispela i mekim na lain Kolesian i kamap; i no olsem ol i tingim sampela tok bilong Baibel na ol i kamap, nogat. Tasol bihain, dispela samting i senis. Wanpela bilong dispela lain, em Kisbat van de Koda, i tok taim ol i bung na i no gat pasto i bosim miting, ol i bihainim gut ol tok bilong Baibel na pasin bilong ol Kristen bilong pastaim​—⁠long dispela samting ol i winim ol olpela misin. Em i tok, taim ol aposel i dai pinis, ol i kamapim lain pris pasto bilong givim wok long ol man i no laik lain long wanpela wok, olsem wok kamda samting.

Long 1621, Van de Koda na ol man i gat wankain tingting olsem em, ol i putim ol miting bilong ol i go long wanpela liklik ples i stap klostu, em Rinsbek.b Sampela yia bihain, taim ol man i no birua moa long lotu bilong narapela, gutnem bilong ol miting bilong ol Kolesian i go kamap long olgeta hap bilong kantri, na olsem saveman Siegfried Zilverberg i tok, dispela i pulim ‘ol man bilong kain kain sindaun.’ Ol i bilong lain Remonstrant, Menonait, Sosinian, na sampela ol i tisa bilong lotu. Sampela moa ol i fama. Na sampela ol i dokta, na man bilong raitim stori, na prinim buk, na mekim wok olsem kamda samting. Saveman Spinosa (Benediktus de Spinosa) na tisa Johan Amos Komenius (o, Jan Komenski), na man i gat nem long malenim piksa, Rembrant van Rin, ol tu i laikim dispela lotu. Ol dispela man bilong lotu ol i gat narapela narapela tingting long ol samting na dispela i stiaim tingting bilong ol Kolesian long ol samting ol i bilip long en.

Bihain long 1640, dispela lain i gat bikpela strong em i go bikpela hariap. Planti koles, olsem miting, i kamap long Rotadam, Amstedam, Levadan, na long sampela biktaun moa. Saveman Andrew C. Fix i tok, long ol yia namel long 1650 na 1700 ‘lain Kolesian i kamap olsem nambawan bikpela lain bilong lotu long Holan na ol i gat bikpela strong.’

Ol Bilip Bilong Ol Kolesian

Pasin bilong skelim gut ol samting long tingting, na larim narapela i ken bihainim laik bilong em na mekim wanem wanem tok em i laik mekim, dispela em i bikpela mak tru bilong lain Kolesian, olsem na ol wan wan Kolesian yet ol i stap fri long holimpas ol narapela narapela bilip. Tasol i gat sampela samting i pasim olgeta wantaim. Olgeta Kolesian i save olsem i bikpela samting long ol wan wan yet i mas stadi long Baibel. Wanpela Kolesian i tok, ol wan wan yet i mas ‘skelim ol samting na save long God na ol i no ken mekim long rot bilong narapela man.’ Tru tumas, ol i save mekim olsem. Saveman Jacobus C. van Slee, em mama i karim em long 1841, em i tok, ol Kolesian i save gut long planti tok bilong Baibel, winim ol narapela misin i stap long taim bilong ol. Ol birua tu ol i litimapim ol Kolesian olsem wanpela lain i save gut long mekim wok long Baibel.

Taim ol Kolesian i stadi long Baibel, ol i kisim sampela bilip i narapela kain long ol olpela misin. Ol buk ol i bin raitim namel long yia 1670 samting i kam inap nau, ol i stori long sampela bilip bilong ol olsem:

Misin Bilong Pastaim. Adam Boral em wanpela Kolesian na tisa bilong lotu na long 1644 em i raitim tok olsem taim misin bilong pastaim i go insait long wok politik long taim bilong King Konstantin, em nau, misin i no pas moa wantaim Krais na misin i no gat spirit holi moa. Em i tok, dispela i mekim na planti bilip giaman i kamap na ol i stap yet.

Wok Bilong Stretim Bek Lotu. Bihain long yia 1500, Luter na Kalvin na sampela moa ol i laik stretim bek lotu na ol i bruk long Misin Katolik, tasol dispela i no stretim tru ol samting. Olsem wanpela Kolesian na dokta, em Kalanas Abrahams (1622-1706) i tok, taim ol i bruk long misin Katolik, dispela i kamapim samting i moa nogut​—⁠tok pait na bel nogut. Pasin bilong stretim tru ol samting i mas senisim bel bilong man, tasol dispela wok bilong stretim bek lotu i no bin mekim olsem.

Misin na Lain Pris Pasto. Ol olpela misin i save mekim pasin giaman, na ol i insait long ol samting bilong dispela graun, na namba ol i mekim wok long en i no kam long God. Sapos man i givim bel tru long lotu, orait em i mas lusim misin bilong em na bai em i no gat hap asua long ol rong bilong en. Ol Kolesian i tok, pasin bilong holim wok pris o pasto em i no stret wantaim ol tok bilong Baibel na inap ‘nogutim lain Kristen long ol samting bilong spirit.’

Kingdom na Paradais. Wanpela man bilong kamapim koles long Amstedam, em Daniel de Bren (1594-​1664), em i tok Kingdom bilong Krais em i no wanpela kingdom spirit i stap insait long bel bilong man. Tisa Jekop Ostens, em wanpela Kolesian long Rotadam, i tok ‘ol man olsem Abraham na Aisak na Jekop ol i bilip na wetim ol gutpela samting i kamap long graun.’ Na olsem tasol, ol Kolesian i bin bilip na wetim graun i kamap wanpela paradais.

God Triwan. Sampela Kolesian i gat nem ol i bin kisim tingting bilong Sosinus na ol i sakim tok bilong God Triwan.c Olsem: Daniel Swika (1621-1678) i tok sapos wanpela bilip, olsem tok bilong God Triwan, i no stret liklik long tingting bilong yumi, orait dispela i kamapim klia olsem dispela tok em i “wanpela tok nating na i giaman.” Long 1694 ol i prinim wanpela Baibel, em wanpela Kolesian, Renier Rolio, i bin tanim tok bilong en. Em i tanim laspela hap bilong Jon 1:1 olsem: “Na tok em i wanpela god.” Em i no bihainim ol olpela Baibel i tok: “Na tok em yet i God.”d

Ol Miting Long Olgeta Wik

Tru, sampela Kolesian ol i no wanbel long sampela bilip bilong ol, tasol ol narapela narapela koles bilong ol long ol biktaun ol i mekim wok long wankain pasin. Saveman Van Slee i tok, taim lain Kolesian i kamap nupela, ol i no save redim pastaim ol tok bai kamap long ol miting. Ol Kolesian i tingim tok bilong aposel Pol na ol i ting olgeta man i gat wok long “autim tok bilong God olsem profet” long laik bilong ol yet. (1 Korin 14:​1, 3, 26) Olsem na sampela miting ol i mekim i go inap biknait tru na sampela i kam bung ol i “slip i dai.”

Bihain, ol i stretim pasin bilong wokim ol miting. Ol Kolesian i bung long Sande na long ol apinun namel long wik tu. Bilong man bilong mekim tok na ol lain i sindaun harim ol i ken redi pastaim long olgeta miting i laik kamap long wanpela yia, ol i prinim wanpela program i gat lista bilong ol ves bilong Baibel na nem bilong ol man bilong mekim tok. Ol i mekim singsing na beten bilong kirapim miting, na nau man bilong mekim tok i kamapim as bilong ol ves bilong Baibel. Taim em i mekim pinis, em i askim ol man long kamapim tingting bilong ol long samting em i toktok pinis long en. Orait nau narapela man i kamapim as bilong ol dispela wankain ves. Ol i pinisim miting long beten na singsing.

Ol Kolesian long taun Harlingen long provins Frieslan, ol i tingim wanpela samting ol i ken mekim bilong helpim ol miting long bihainim stret taim bilong en. Olsem: Man i kalapim ol minit bilong tok em i mas givim liklik mani, olsem strafe.

Ol Bikpela Bung

Ol Kolesian i save ol i mas mekim ol bikpela bung tu. Olsem na kirap long 1640, ol Kolesian long olgeta hap bilong kantri ol i go long Rinsbek tupela taim long olgeta yia. Saveman Fix i tok, ol dispela bung i givim rot long ol i ken “save long tingting na bilip bilong ol brata bilong ol i bin kam long ol narapela narapela hap na long ol wok ol i save mekim.”

Sampela Kolesian i kam long Rinsbek ol i rentim ol rum bilong ol man bilong ples, na sampela ol i stap long Groote Huis, olsem Bikpela Haus, i gat 30 rum na i bilong ol Kolesian yet. Long dispela haus ol i save givim kaikai long 60 i go inap 70 manmeri. Taim ol i kaikai pinis, ol inap wokabaut long bikpela gaden bilong dispela haus na amamas long lukim ‘ol gutpela plaua samting God i bin wokim, o toktok wantaim narapela, o tingim sampela samting.’

Maski sampela Kolesian i no tingim baptais em i bikpela samting, planti ol i bilip em i bikpela samting. Olsem na long ol bikpela bung i gat rot long ol man i ken kisim baptais. Saveman Van Slee i tok ol i save mekim dispela samting long Sarere long moningtaim. Ol i mekim singsing na beten na bihain wanpela tok i kamap i stori long as na man i mas kisim baptais. Orait nau man i mekim dispela tok em i tokim ol man i laik kisim baptais long autim bilip bilong ol olsem, “Mi bilip olsem Krais Jisas em i Pikinini bilong God i gat laip.” Man i beten bilong pinisim tok bilong em, na nau olgeta manmeri i wokabaut i go long ples bilong kisim baptais na ol i lukim ol man na meri long wara ol i brukim skru, na wara i kam antap inap long sol bilong ol. Orait nau man bilong baptaisim ol em i holim het bilong nupela bilipman na isi isi em i subim i go daun long wara. Taim em i mekim pinis, olgeta i go bek long sia bilong ol na harim narapela tok i kamap.

Long Sarere apinun long 5 klok, bilong kirapim miting, ol i kaunim sotpela hap bilong Baibel, na mekim singsing na beten. Ol koles bilong Rotadam, Leiden, Amstedam, na Noten Holan, ol i senis senis long salim sampela man bilong mekim tok long olgeta wan wan kibung, na long dispela rot ol i no sot long man bilong mekim tok. Sande long moningtaim ol i mekim Kaikai Bilong Bikpela. Taim tok na beten na singsing i pinis, ol man i kisim bret na wain, na bihain ol meri i kisim. Long Sande long apinun ol i mekim sampela tok moa, na long Mande long moningtaim olgeta i kam bung bilong harim laspela tok. Van Slee i tok, klostu olgeta tok long ol dispela kibung ol i bilong helpim ol man​—⁠ol i no skelim tumas ol liklik liklik samting.

Ol man bilong Rinsbek ol i amamas ol dispela kibung i kamap long ples bilong ol. Bihain long yia 1700 wanpela man i tok, bikpela lain i save kam bung long dispela ples na ol i baim planti kaikai samting, na dispela i bin helpim ples long kisim planti mani. Na tu, taim olgeta wan wan kibung i pinis, ol Kolesian i givim mani long ol rabisman bilong Rinsbek. Bihain long 1787, ol i no mekim moa ol dispela miting, na ating ol manmeri bilong dispela ples ol i bel hevi long dispela samting. Bihain long dispela, lain Kolesian i wok long pinis. Bilong wanem?

Bilong Wanem Ol i Pinis?

Klostu long yia 1700, wanpela tok pait i kamap long pasin bilong skelim gut ol samting long tingting na long wok bilong en insait long lotu. Sampela Kolesian i ting wok bilong skelim gut ol samting long tingting em i bikpela samting na i winim ol tok i kam long God, tasol sampela i no wanbel long dispela tingting. Bihain moa, dispela tok pait i brukim lain Kolesian i go long tupela lain. Taim ol gopas bilong dispela tupela lain ol i dai pinis, tupela lain i kamap wanpela gen. Tasol olsem saveman Fix i tok, samting i bin brukim dispela lain em i mekim na dispela lain i ‘no stap wankain gen olsem pastaim.’

Long ol yia namel long 1700 na 1800, ol misin Talatala i orait liklik long ol man i ken i stap fri long mekim ol samting bilong lotu, na dispela tu i mekim na lain Kolesian i wok long go liklik. Taim planti man i kirap na kisim tingting bilong ol Kolesian, olsem pasin bilong skelim gut long tingting ol samting na larim narapela i ken bihainim tingting bilong em, orait nau ‘i no ol Kolesian tasol i holim dispela tingting, nogat; nau Taim Bilong Save i kamap na planti man i holim dispela kain tingting.’ Klostu long yia 1800, klostu olgeta Kolesian i bin go insait long lain bilong Menonait na ol narapela lain bilong lotu.

Ol Kolesian i no bin wok long helpim ol wan wan insait long lain bilong ol long stap wanbel long tingting, olsem na kain kain tingting i stap namel long ol. Ol i save pinis long dispela samting, olsem na ol i no tok ol i “stap wanlain tru long wankain tingting” olsem aposel Pol i bin tokim ol Kristen long mekim. (1 Korin 1:​10) Tasol ol Kolesian i wetim wanpela taim i kamap na ol i gat wankain tingting long ol as bilip Kristen.

Long taim bilong ol Kolesian, maski stretpela save i no bin kamap bikpela tru, ol i stap olsem gutpela piksa em planti lotu long nau inap tingim. (Skelim wantaim Daniel 12:⁠4.) Ol i tokaut strong olsem ol man i mas stadi long Baibel, na dispela i stret wantaim tok bilong aposel Pol: “Yupela i mas skelim gut olgeta tok na pasin.” (1 Tesalonaika 5:​21) Long rot bilong stadi long Baibel, Jekopas Aminias na sampela moa ol i kisim save olsem i gat sampela tok na pasin bilong lotu em Baibel i no as bilong en. Taim ol i save pinis long dispela samting, ol i strongim bel na ol i no pret long stap narapela kain long ol olpela misin. Olsem wanem? Sapos yu bin stap long taim bilong ol, bai yu tu yu mekim olsem?

[Ol Futnot]

[Piksa long pes 24]

Rembrant van Rin

[Ol Piksa long pes 26]

Liklik ples Vamont, ol Kolesian i kirap long dispela ples, na wara Da Vilet, ol i bin baptaisim ol man long dispela wara

[Piksa Kredit Lain long pes 23]

Piksa mipela putim ol rait antap long en: Mipela kisim long American Bible Society Library, New York