Samting i Winim Tru Ol Mani na Bilas Bilong Isip

MOSES em i wanpela bilong ol man i bin stap bipo i gat nem tru long ol samting ol i bin mekim. Fopela buk bilong Baibel​​—⁠Buk Kisim Bek i go inap long Buk Lo​​—⁠klostu olgeta stori bilong ol i stori long ol samting God i bin mekim long ol Israel aninit long wok bos bilong Moses. Em i bringim ol i go lusim Isip, na em i stap namelman bilong kontrak bilong Lo, na em i soim rot long ol Israel i go inap long boda bilong Graun Bilong Promis. Moses i go bikpela insait long haus bilong king bilong Isip, tasol em i kamap man God i makim bilong bosim ol manmeri bilong Em, na em i kamap profet, na jas, na man em spirit bilong God i kirapim bilong raitim tok bilong Baibel. Tasol em i “man bilong daunim em yet.”​​—⁠Namba 12:⁠3.

Klostu olgeta stori bilong Moses long Baibel i toktok long laspela 40 yia bilong em, kirap long taim ol Israel i lusim wok kalabus i go inap long taim Moses i dai taim em i gat 120 krismas. Taim em i gat 40 krismas i go inap 80 krismas, em i lukautim ol sipsip long Midian. Tasol wanpela man i tok, “ating samting i no klia tumas long i stap bilong em,” em dispela 40 yia bilong em, kirap long taim mama i karim em i go inap long taim em i ranawe lusim Isip. Tasol olsem wanem long i stap bilong em long dispela 40 yia? Ol samting i bin painim Moses taim em i wok long go bikpela, olsem wanem dispela i stiaim em taim em i bikpela man pinis? Wanem ol samting inap pulim tingting bilong em? Ating wanem ol hevi i bin painim em? Na ol dispela samting inap lainim yumi long wanem samting?

Wok Kalabus Long Isip

Buk Kisim Bek i stori long wanpela king bilong Isip i kamap na em i pret long ol Israel, long wanem, ol i kamap planti tumas. Em i ting em i “painim wanpela rot” bilong pasim ol bai ol i no ken kamap planti tumas​—⁠ol i mas wok kalabus aninit long ol bosman nogut i save wipim ol​​—⁠ol i mas karim ol hevipela samting, wokim ol brik, na ol i mas wokim wankain namba long olgeta de.​​—⁠Kisim Bek 1:​8-​14; 5:​6-​18.

Dispela pasin bilong Isip em Moses i bin kamap insait long en i stret wantaim ol samting i bin kamap bipo. Ol olpela rait na piksa i stap long wanpela matmat i stori long ol wokboi nating i save wokim ol brik long yia olsem 1500 B.C.E. o paslain long en. Ol ofisa i lukautim wok bilong kisim ol brik ol i save bungim ol planti handet wokboi nating i go long ol grup i gat 6-pela i go inap 18 man long wanpela grup, na ol wan wan grup i stap aninit long wanpela bos. Ol i mas digim wanpela kain graun bilong wokim brik na bungim gras i drai na kisim i go long ples bilong wokim brik. Ol wokboi i save pulimapim wara, na tanim graun wantaim wara na gras i drai. Ol i putim insait long ol bokis bilong brik na bihain ol i rausim ol brik. Taim ol brik i drai pinis long san, ol i save pulimapim long basket na putim long plang na karim long sol na kisim i go long ples bilong wokim haus, na sampela taim ol i mas karim i go antap long lata. Ol bosman Isip i save holim stik na sindaun o ol i wokabaut isi isi na was long ol man i wok i stap.

Wanpela olpela pepa i stori long 602 wokboi i wokim 39,118 brik, na dispela i makim olsem, wanpela man i wokim inap olsem 65 brik insait long ol aua bilong em long wok. Na wanpela rait bilong yia 1200 B.C.E. samting i tok: “Ol man i wokim . . . ol brik inap long mak ol i mas wokim long olgeta wan wan de.” Dispela i wankain long wok ol Israel i mas mekim, em Buk Kisim Bek i stori long en.

Maski “ol Isip i wok long bagarapim ol Israel nogut tru, tasol ol Israel i kamap planti moa yet  . . . , olsem na ol Isip i pret tru long ol Israel.” (Kisim Bek 1:​10, 12) Olsem na pastaim king i tokim ol meri i save helpim ol meri Hibru long taim ol i laik karim pikinini long kilim i dai ol nupela pikinini man bilong ol Israel, na bihain em i tokim olgeta Isip long mekim. Long dispela taim nogut, Jokebet na Amram i kamapim wanpela naispela pikinini man, em Moses.​​—⁠Kisim Bek 1:​15-22; 6:20; Aposel 7:⁠20.

Ol i Haitim, Painim, na Kisim

Papamama bilong Moses i no bihainim lo bilong king long kilim i dai pikinini na tupela i haitim liklik pikinini man bilong tupela. Ating ol i bin haitim pikinini maski i gat ol man bilong lukstil na sekim haus ol i raun i stap bilong painim ol pikinini? Yumi no inap save tru. Tasol bihain long 3-pela mun papamama i no inap haitim em moa. Olsem na mama bilong em i wokim basket long gras na em i putim kolta bilong pasim ol hul na bai wara i no ken go insait na em i putim pikinini insait long basket. Samting Jokebet i mekim i olsem em i bihainim tok bilong king olsem ol i mas tromoi ol liklik pikinini man bilong ol Hibru i go insait long wara Nail. Bikpela susa bilong Moses, em Miriam, em i sanap longwe liklik bilong lukim wanem samting bai kamap.​​—⁠Kisim Bek 1:22–2:⁠4.

Ating Jokebet i laik bai pikinini meri bilong king i painim Moses taim em i kam waswas long wara o nogat, em yumi no save, tasol pikinini meri bilong king i luksave olsem dispela pikinini em i bilong ol Hibru. Em bai mekim wanem? Em bai bihainim tok bilong papa na tokim ol long kilim pikinini i dai? Nogat, pasin pikinini meri bilong king i mekim em pasin ol meri bai mekim. Em i mekim pasin sori.

Kwiktaim Miriam i go klostu long pikinini meri bilong king na i askim em: “Inap mi go singautim wanpela meri Hibru long givim susu long pikinini na lukautim bilong yu?” Susa bilong Moses i mekim pasin i narapela kain long king, em i bin wok long painim rot bilong pasim ol Hibru long kamap planti. Yumi save, Moses inap i stap gut sapos pikinini bilong king i orait long tok bilong Miriam. Pikinini meri bilong king i tok: “I orait, yu ken mekim olsem.” Miriam i go singautim mama bilong em i kam. Orait pikinini meri bilong king i pasim tok wantaim Jokebet na i baim em bilong mekim bikpela long pikinini bilong em yet na pikinini bai stap aninit long lukaut bilong king.​​—⁠Kisim Bek 2:​5-9.

Pasin sori bilong pikinini meri bilong king i narapela kain long pasin nogut papa bilong em i mekim. Em i save dispela pikinini em i wanpela Hibru, na i no olsem ol i bin giamanim em. Em i gat gutpela bel na dispela i kirapim em long kisim pikinini, na taim em i orait long wanpela meri Hibru i lukautim na givim susu long pikinini, dispela i soim olsem em i no tingting nogut long ol narapela lain olsem papa i mekim.

I Stap Bilong Moses na Skul Em i Kisim

Jokebet i “kisim pikinini na givim susu long em na lukautim em gut. Taim pikinini i kamap bikpela liklik, mama i kisim em i go long pikinini meri bilong king. Na pikinini meri bilong king i mekim dispela pikinini man i kamap olsem pikinini bilong em yet.” (Kisim Bek 2:​9, 10) Baibel i no stori long hamas yia Moses i bin stap wantaim papamama. Sampela i ting em i bin i stap wantaim ol i go inap em i lusim susu pinis​—⁠olsem tupela o tripela krismas​—⁠tasol ating em i bin stap longpela taim liklik. Buk Kisim Bek i tok tasol olsem em i “kamap bikpela” wantaim papamama, na dispela inap makim kain kain krismas. Insait long dispela taim Amram na Jokebet i helpim Moses long save em i wanpela Hibru na ol i skulim em long Jehova. Gutpela wok bilong papamama bilong Moses long putim bilip long bel bilong em na long laikim stretpela pasin i kamap ples klia bihain.

Taim ol i givim Moses long pikinini meri bilong king, Moses i skul “long olgeta save bilong ol Isip.” (Aposel 7:22) Dispela i makim olsem skul em i kisim i bilong em i ken mekim wok bilong gavman. Bikpela hap skul bilong ol Isip em olkain matematiks, wokim ol stail bilong haus, wokim haus, na ol narapela kain save. Ating famili bilong king i laik em i mas kisim skul long ol samting bilong lotu bilong Isip.

Ating Moses i kisim dispela bikpela skul wantaim ol pikinini long famili bilong king. Sampela i bin kisim dispela kain bikpela skul, em ‘ol pikinini bilong ol king bilong ol narapela kantri em ol i bin salim i kam, o ol i kam olsem kalabus long Isip na bai ol i ken skul na ‘kisim pasin bilong ol Isip.’ Orait bihain taim ol Isip i salim ol i go bek ol bai i stap olsem gutpela wokman bilong king.’ (The Reign of Thutmose IV, bilong Betsy M. Bryan) Ol haus bilong lukautim ol pikinini i stap klostu long haus king, na long ol dispela haus ol i lainim ol pikinini long mekim wok olsem wokman bilong king.a Ol olpela rait bilong Isip long bipo i kamapim klia olsem sampela wokman na ol nambawan ofisa bilong king i holim biknem olsem “Pikinini Bilong Haus Bilong Ol Pikinini” maski ol i bikpela man pinis.

Sindaun bilong Moses long haus king bai traim em, olsem mani kago na bikpela namba. Na dispela inap traim pasin bilong em long i stap stret. Orait Moses bai mekim wanem? Na em bai stap gut long husat? Olsem wanem? Tru tru em i man bilong lotuim Jehova na i stap brata bilong ol Hibru i wok long kisim nogut long han bilong ol Isip, o em i laik kisim ol gutpela samting bilong Isip?

Wanpela Bikpela Samting Em i Mekim

Taim em i gat 40 krismas, long dispela taim Moses inap kamap pinis olsem man Isip, tasol “em i go lukim ol Hibru, em ol wantok bilong en. Na em i lukim ol i wok hat tru long mekim wok bilong king.” Pasin em i mekim i no makim olsem em i laik save tasol long ol samting i painim ol, nogat; em i gat laik long helpim ol. Taim em i lukim wanpela Isip i paitim wanpela Hibru, em i helpim dispela Hibru na em i kilim i dai dispela man Isip. Dispela pasin i soim olsem Moses i givim bel long ol brata bilong em. Man Moses i kilim i dai em i mas wanpela ofisa, na Moses i kilim em taim em i mekim wok bilong em. Long ai bilong ol Isip, i gat as tru na Moses i mas i stap gut long king. Tasol narapela samting tu i kirapim Moses long kilim i dai dispela man Isip i olsem em i laikim stretpela pasin, na dispela i kamap ples klia long de bihain taim em i toktok wantaim wanpela Hibru i wok long paitim wantok bilong em. Moses i laik helpim ol lain Hibru long lusim wok kalabus bilong ol, tasol taim king i harim olsem Moses i no stap gut long em, em i traim long kilim i dai Moses. Olsem na Moses i mas ranawe i go long Midian.​​—⁠Kisim Bek 2:​11-​15; Aposel 7:​23-​29.b

Dispela taim Moses i makim bilong helpim lain bilong God i no wankain long taim Jehova i makim. Tasol pasin em i mekim i kamapim klia bilip bilong em. Hibru 11:​24-​26 i tok: “Moses i bilip long God, na taim em i kamap bikpela pinis, em i no laik bai ol i kolim em pikinini bilong pikinini meri bilong king bilong Isip. Nogat. Em i ting, mobeta em i kisim hevi wantaim ol lain bilong God. Em i no laik bihainim pasin bilong sin na kisim amamas bilong sotpela taim tasol.” Bilong wanem? Long wanem, “em i ting, sapos em i kisim sem long nem bilong Krais, dispela bai i winim tru olgeta mani na bilas samting bilong Isip. Em i ting long dispela gutpela pe God i laik givim em, na em i sanap strong.” Dispela tok “Krais” i olsem “man God i makim,” na dispela nem i stret tru long Moses, long wanem, bihain em i kisim wanpela bikpela wok i kam long Jehova stret.

Tingim! Moses i bin kisim bikpela skul em ol pikinini bilong king tasol inap long kisim. Dispela inap opim rot long em bilong kisim wanpela gutpela wok mani na kain kain amamas, tasol em i givim baksait long en. Em i pilim olsem i stap bilong em long haus bilong king, em man bilong mekim nogut long ol Hibru, i no stret wantaim pasin bilong laikim Jehova na stretpela pasin. Moses i save long tok promis God i bin givim long ol tumbuna bilong em, em Abraham, Aisak, na Jekop, na em i tingim tingim long bel, na dispela i mekim na em i laik bai God yet i orait long em. Olsem na Jehova inap mekim wok long Moses long mekim wanpela bikpela wok bilong kamapim laik bilong em.

Yumi olgeta i save makim wanem ol samting i bikpela samting long i stap bilong yumi. Wankain olsem Moses, ating sampela taim yu hatwok long makim samting yu mas mekim. Olsem wanem? Yu mas lusim sampela samting yu save mekim o i olsem gutpela samting, maski yu mas lusim planti samting? Sapos dispela em samting yu mas skelim, tingim Moses, em i bin ting olsem pasin bilong i stap pren bilong Jehova i bikpela samting, winim olgeta mani na bilas bilong Isip, na em i no bel hevi long samting em i mekim.

[Ol Futnot]

[Blok long pes 11]

Kontrak Bilong Baim Meri Long Givim Susu Long Pikinini

Ol mama yet i save givim susu long ol bebi bilong ol. Tasol long buk Journal of Biblical Literature, saveman Brevard Childs i tok: “Long sampela taim ol famili i gat biknem [long hap bilong Midel-Is] ol i save baim wanpela meri bilong givim susu long liklik pikinini bilong ol. Ol i save mekim olsem taim mama i no inap givim susu long pikinini bilong em yet o taim ol i no save long mama bilong pikinini. Dispela meri ol i baim, em i mas mekim bikpela long pikinini na givim susu long em tu long dispela taim ol i makim. Sampela pepa bilong ol dispela kain kontrak bilong bipo long hap bilong Midel-Is ol i stap yet. Dispela ol pepa i kamapim klia olsem dispela pasin i stap long planti hap, kirap long taim bilong ol Sumeria i go olgeta long taim bilong ol Grik i bosim Isip. Ol dispela pepa i gat tok bilong ol dispela meri i insait long kontrak, na kontrak i makim hamas yia ol bai wok, na pasin bilong lukautim pikinini, na hamas mani ol i mas givim sapos ol i brukim lo bilong kontrak, na hamas pe ol bai kisim. Saveman Childs i tok moa olsem: “Taim bilong lukautim ol liklik pikinini em i olsem tupela i go inap tripela yia. Na dispela meri bai lukautim pikinini long haus bilong em yet, tasol long wan wan taim em i mas kisim pikinini i go long papamama na bai ol i sekim.”

[Ol Piksa long pes 9]

Long nau pasin bilong wokim brik long Isip i klostu wankain olsem long taim bilong Moses, olsem ol piksa bilong bipo i makim

[Ol Kredit Lain]

Antap: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; daunbilo: Erich Lessing/Art Resource, NY