Ku Lawula Ku Chava Vanhu

“Nchumu wa nkoka lowu vanhu lava nga ni minchavo va faneleke ku wu tsundzuka hi leswaku mavabyi lama vangiwaka hi nchavo ma tshunguleka. A hi nchumu lowu nga ta hambeta wu va komba maxangu.” —Dok. Chris Sletten.

LEXI tsakisaka, vanhu vo tala lava chavaka vanhu va pfuniwile leswaku va antswisa nchavo wa vona ni ku pfuniwa leswaku va langutana ni swiyimo leswi a va swi chava malembe yo tala. Loko u karhatiwa hi ku chava vanhu, tiyiseka leswaku na wena u nga dyondza tindlela letinene ta ku langutana ni xiphiqo lexi. Leswaku u kota ku endla tano, u fanele ku tiva (1) swikombiso swa vuvabyi bya wena, (2) mianakanyo leyi u nga na yona malunghana ni xiyimo lexi u xi chavaka (3) vuyelo lebyi vangiwaka hi ku chava ka wena.

Misinya ya milawu ya Bibele ya pfuna. I ntiyiso, Rito ra Xikwembu a hi buku ya swa vutshunguri naswona a yi na rona rito leri nge “social phobia,” (ku chava vanhu). Hambiswiritano, Bibele yi nga ku pfuna leswaku u “hlayisa v̌utlhari ni ku twisisa” loko u ri karhi u langutana ni minchavo ya wena.—Swivuriso 3:21; Esaya 48:17.

Ku Lawula Ku Karhateka Ka Wena

Swikombiso swa vuvabyi bya ku chava vanhu a swi fani eka vanhu hi ku hambana ka vona. Xana miri wa wena wu endla yini loko u tshinela eka xiyimo lexi u xi chavaka? Xana mavoko ya wena ma rhurhumela? Xana mbilu ya wena yi ba hi ku hatlisa? Xana u khomiwa hi le ndzeni? Xana u dzuka nyuku kumbe ku khomiwa hi tingana, kumbe xana nomu wa wena wa oma?

I ntiyiso, a swi tsakisi ku tianakanya u ri karhi u dzuka nyuku, u nghanghamela kumbe u rhurhumela emahlweni ka van’wana. Kambe ku chava swilo leswi nga ha endlekaka a swi pfuni nchumu. Hikwalaho xivutiso xa Yesu xa twala: “I mani eka n’wina loyi a nga engetelaka xisungunu xin’we eka mpimo wakwe wa vutomi hikwalaho ka ku vilela?” (Matewu 6:27; ringanisa Swivuriso 12:25.) Entiyisweni, ku anakanyisisa hi swiyimo swa ku karhateka ka wena ni leswi vanhu van’wana va swi ehleketaka hi wena swi ta endla leswaku swiyimo swi nyanya ku biha. “Ku anakanya leswaku van’wana va xiya ku chuha ka vona swi endla leswaku vanhu lava chavaka vanhu va nyanya ku karhateka,” ku vula The Harvard Mental Health Letter. “Va sungula ku anakanya ku tikeriwa loku va nga na kona ni ku tsandzeka ka vona—ku nga mianakanyo leyi vangaka ku chuha loko va langutana ni swiyimo leswi va swi chavaka.”

U nga ha hunguta ku karhateka ka wena hi ku titoloveta ku hefemula hi ku nonoka hi ku koka moya hi diaphragm. (Vona bokisi leri nge “Tivonele Eka Ndlela Leyi U Hefemulaka Ha Yona!”) Xin’wana lexi pfunaka i ku endla vutiolori nkarhi na nkarhi ni ku wisisa miri. (1 Timotiya 4:8) Nakambe u nga ha boheka ku endla mindzulamiso yo karhi evuton’wini. Hi xikombiso, Bibele ya tsundzuxa: “Šandla ši ri šiṅwe le’ši teleke hi ku wisa, ši sasekile ku tlula ŝandla ŝimbiri le’ŝi teleke hi ku karala ni ku lanḍa mheho.” (Eklesiasta 4:6) Hikwalaho tiyiseka leswaku u tinyika nkarhi wa ku wisa lowu ringaneke. Ku engetela kwalaho, hlawula swakudya swa wena hi vukheta. U nga tshiki ku dya kumbe ku dya hi minkarhi leyi u nga tolovelangiki ku dya ha yona. Swi nga va swinene ku va u hunguta swakudya leswi nga ni khafeyini, yi nga ha va muvangi-nkulu wa nchavo.

Xa nkoka swinene, lehisa mbilu. (Eklesiasta 7:8) Ntlawa wun’wana wa madokodela wu ri: “Hi ku famba ka nkarhi u ta swi xiya leswaku, hambiloko wa ha ri ni minchavo yo karhi eka swiyimo swin’wana leswi u hlanganaka ni vanhu eka swona, ku karhateka ka wena emirini ku ta antswa swinene. Xa nkoka ngopfu, hi ku hambeta u titoloveta, ku titshemba ka wena ku ta engeteleka naswona hi ndlela leyinene u ta va u lunghekele ku hlangana ni vanhu eka swiyimo leswi u swi chavaka.”

Ku Kambisisa Minchavo Leyi U Nga Na Yona

Ku vuriwa leswaku a wu nge vi na yona miehleketo yo karhi handle ka ku rhanga u anakanya. Leswi swi tikomba swi ri tano malunghana ni ku chava vanhu. Hikwalaho leswaku u hunguta swiphiqo swa wena swa miri, u nga ha boheka ku kambisisa “miv̌ilelo” leyi endlaka leswaku swi nyanya ku biha.—Pisalema 94:19.

Entiyisweni, vativi van’wana va vula leswaku ku chava vanhu i ku chava ku nyenyiwa. Hi xikombiso, loko a tshame ni vanhu van’wana, munhu la chavaka vanhu embilwini yakwe a nga ku ‘ndzi languteka tanihi xihunguki. Vanhu va fanele va swi vona leswaku a ndzi faneriwi hi ku va endhawini leyi. Ndza swi vona leswaku un’wana ni un’wana u ndzi endla xihlekiso.’ Tracy la chavaka vanhu a ri ni malangutelo yo tano. Hambiswiritano, hi ku famba ka nkarhi u kambisise leswi a swi anakanyaka. U sungule ku swi xiya leswaku vanhu va khathalela swilo leswi khumbaka vona vini ematshan’weni ya ku xopaxopa yena ni ku n’wi sandza. Tracy u gimete hi ku: “Hambiloko ndzi vula swin’wana leswi nyenyetsaka, xana swa fanela leswaku un’wana a nyenya leswi ndzi nga xiswona hikwalaho ka sweswo?”

Tanihi Tracy, swi nga va swinene leswaku u kambisisa mianakanyo leyi hoxeke ya leswaku swi nga ha endleka leswaku—u vona maxangu—u vengiwa ni ku nyenyiwa hi vanhu van’wana. Xana hakunene xi kona xivangelo lexi twalaka xa ku anakanya leswaku vanhu va nga ha ku hlundzukela loko u khomiwa hi minchavo ya wena leyikulu? Hambiloko van’wana va ku hlundzukerile, xana xi kona xivangelo xa ku anakanya leswaku a wu nge xi hluli xiphiqo lexi? Xana leswi munhu un’wana a swi anakanyaka hi wena, entiyisweni swi nga cinca ntikelo wa wena tanihi munhu? Hi vutlharhi Bibele ya tsundzuxa: “U nga hlayisi marito hikwawo lama v̌uriwaka.”—Eklesiasta 7:21.

Ntlawa wun’wana wa madokodela, loko wu tsala malunghana ni ku chava vanhu, wu te: “Swiphiqo swi va kona loko vanhu va vilerisiwa ngopfu hi ku nyenyiwa loku nga papalatekiki evuton’wini. Ku nyenyiwa ku khomisa tingana swinene. Entiyisweni ka vavisa. Kambe u nga hetiwi matimba hikwalaho ka swona. Phela a hi nchumu lowukulu handle ka loko wena u swi teka hi ndlela yoleyo.”

Bibele ya hi pfuna leswaku hi va ni langutelo lerinene eka hina hi hexe. Yi ri: “Hinkwerhu ha khunguvanyeka minkarhi yo tala.” (Yakobo 3:2) Ina, ku hava la nga balekelaka ku nga hetiseki ni swiendlo swin’wana leswi khomisaka tingana leswi vangiwaka hi ku chava vanhu. Ku twisisa xiyimo lexi swi hi pfuna ku khomela van’wana swihoxo swa vona naswona swi hi khutaza leswaku na vona va hi anakanyela. Naswona ku tlula kwalaho, Vakreste va swi tiva leswaku loyi swi nga swa nkoka ku amukeriwa hi yena i Yehovha Xikwembu—naswona a nga swi xopaxopi swihoxo swa hina.—Pisalema 103:13, 14; 130:3.

Ku Langutana Ni Minchavo Ya Wena

Leswaku u hlula xiphiqo xa wena xa ku chava vanhu, hi ku famba ka nkarhi u ta boheka ku langutana ni minchavo ya wena. Eku sunguleni, mhaka leyi yi nga ha ku chavisa. Ku fikela sweswi, swi nga ha endleka leswaku a wu papalata tindhawu leti nga ni vanhu leti a ti ta tlhontlha minchavo ya wena. Hambiswiritano, swi nga ha endleka leswaku leswi swi herise ku titshemba ka wena ivi swi endla leswaku minchavo ya wena yi dzima timitsu. Hi xivangelo lexi twalaka, Bibele yi ri: “Munhu l’a tihlawulaka e ka vaṅwana o lav̌a ku tiṭakisa ntsena, wa hlunamela hikwaŝo le’ŝi nga ni fanelo.”—Swivuriso 18:1.

Ku hambana ni sweswo, ku langutana ni minchavo ya wena swi nga ha ku pfuna leswaku u antswisa ku chava ka wena.a Dok. John R. Marshall u ri: “Hakanyingi hi khutaza vavabyi va hina lava chavaka vanhu—ngopfu-ngopfu lava minchavo ya vona yi va sivelaka ku endla swo karhi, ku fana ni ku vulavula emahlweni ka vanhu—leswaku va tiboha ku va kona eka swiendlakalo ni le ka tinhlengeletano leti nga ta endla leswaku swi koteka ku hlangana ni vanhu.”

Ku langutana ni swiyimo leswi u swi chavaka swi ta ku khorwisa (1) leswaku swihoxo leswi khomisaka tingana hakanyingi a swi nge endli leswaku u nyenyiwa hi van’wana ni (2) leswaku hambiloko swi endla leswaku van’wana va ku nyenya, a swi vuli nchumu. Kahle-kahle, tsundzuka leswaku u fanele u lehisa mbilu malunghana ni ku endla ka wena nhluvuko. Ku hlakarhela a ku fikeleriwi hi ku tsopeta ka tihlo, naswona a hi vutlharhi ku langutela leswaku swiendlo leswi fambisanaka ni ku chava vanhu swi fanele swi nyamalala hinkwaswo. Hi ku ya hi Dok. Sally Winston, xikongomelo xa ku nyikela vutshunguri, a hi ku herisa swiyimo leswi swa nchavo, kambe i ku endla leswaku swi nga vuli nchumu. U vula leswaku loko swi nga vuli nchumu, swa nyamalala kumbe swi antswa.

Vakreste va ni nsusumeto lowukulu leswaku va hlula ku chava vanhu. Entiyisweni, va byeriwa leswaku va ‘khathalelana ni ku khutazana erirhandzwini ni le mintirhweni leyinene, ni ku nga fularheli ku hlengeletana ka vona.’ (Vaheveru 10:24, 25) Tanihi leswi ntirho wa Vukreste hakanyingi wu katsaka leswaku u tihlanganisa ni vanhu van’wana, ku tikarhatela ku lawula ku chava ka wena vanhu swi nga ku pfuna ngopfu leswaku u endla nhluvuko wa moya. (Matewu 28:19, 20; Mintirho 2:42; 1 Vatesalonika 5:14) Yisa mhaka eka Yehovha hi xikhongelo, hikuva yena a nga ku nyika “matimba lama tlulaka lama tolovelekeke.” (2 Vakorinto 4:7; 1 Yohane 5:14) Kombela Yehovha Xikwembu leswaku a ku pfuna leswaku u va ni langutelo lerinene malunghana ni ndlela leyi van’wana va ku langutaka ha yona ni ku tlhela u hlakulela vutshila lebyi lavekaka leswaku u ta kota ku endla leswi a swi languteleke eka wena.

Entiyisweni, swiphiqo swa un’wana ni un’wana la chavaka vanhu a swi fani ni swa un’wana, naswona un’wana ni un’wana u ta va ni swiphiqo swo hambana-hambana leswi a nga ta langutana na swona ni ku kuma matimba lama nga ringaniki. Van’wana va endle nhluvuko lowukulu hi ku tirhisa swiringanyeto leswi se swi hlamuseriweke. Ku ni swiyimo swin’wana leswi eka swona ku lavekaka mpfuno lowu engetelekeke. Hi xikombiso van’wana, va pfuniwe hi mirhi ya vutshunguri.b Van’wana va kombele ku pfuniwa hi mutivi wa rihanyo ra mianakanyo. Xalamuka! a yi bumabumeli kumbe ku seketela muxaka wo karhi wa vutshunguri. Loko Mukreste a lava vutshunguri byo tano i swa yena n’wini. Hambiswiritano, u fanele a tivonela leswaku vutshunguri byin’wana ni byin’wana lebyi a nyikiwaka byona a byi lwisani ni misinya ya milawu ya Bibele.

Vanhu ‘Lava Nga Ni Mintlhaveko Leyi Fanaka Ni Ya Hina’

Bibele yi nga ku nyika xikhutazo xa risima swinene, hikuva yi ni swikombiso swa xiviri swa vanhu lava hluleke swihinga swa vona leswaku va endla leswi Xikwembu xi swi languteleke eka vona. Anakanya hi Eliya. Tanihi hi un’wana wa vaprofeta lavakulu va Israyele, u kombise xivindzi xa nghala. Hambiswiritano, Bibele ya hi tiyisekisa leswaku “Eliya a a ri munhu la nga ni mintlhaveko yo fana ni ya hina.” (Yakobo 5:17) Minkarhi yin’wana u khomiwe hi ku chava ni ku karhateka lokukulu.—1 Tihosi 19:1-4.

Pawulo, muapostola wa Mukreste u ye eKorinto a “ri ni ku tsana ni ku chava ni hi ku rhurhumela lokukulu,” swi le rivaleni leswaku a ri ni ku kanakana lokukulu malunghana ni vuswikoti bya yena. Naswona a nyenyiwa hi vanhu van’wana. Entiyisweni vakaneti van’wana va byele Pawulo va ku: “Loko a ri kona hi xiviri u tsanile naswona mhaka yakwe ya soleka.” Hambiswiritano, a ku na lexi kombisaka leswaku Pawulo u pfumelele langutelo leri hoxeke ra van’wana ri khumba ndlela leyi yena n’wini a tilanguta ha yona kumbe vuswikoti byakwe.—1 Vakorinto 2:3-5; 2 Vakorinto 10:10.

Muxe a a nga titshembi eka vuswikoti byakwe malunghana ni ku ya vulavula na Faro, u vule leswaku u ni “nomu wo tika, ni ririmi ro nonoṅhwa.” (Eksoda 4:10) Hambiloko Yehovha Xikwembu a n’wi tshembise leswaku u ta n’wi pfuna, Muxe u kombele hi mbilu yakwe hinkwayo a ku: “E-e, Hosi, ndzi kombela u rhuma un’wana.” (Eksoda 4:13, Today’s English Version) Muxe a nga swi koti ku vona vuswikoti byakwe kambe Yehovha a byi vona. U vone Muxe tanihi la fanelekaka emianakanyweni ni le mirini leswaku a hetisisa xiavelo xexo. Hambiswiritano, hi rirhandzu Yehovha u nyike Muxe munhu la nga ta n’wi pfuna. A nga kalanga a sindzisa Muxe leswaku a ya eka Faro a ri yexe.—Eksoda 4:14, 15.

Yeremiya na yena i xikombiso lexinene emhakeni leyi. Loko a nyikiwe xiavelo xa ku va muprofeta wa Xikwembu, jaha leri ri te: “Oho! Hosi Yehova! v̌ona a nḍi tiv̌i ku v̌ulav̌ula, hikuv̌a nḍa ha ri šihlangi.” Yeremiya a nga tswariwanga na wona matimba ya ku endla xiavelo xakwe. Hambiswiritano, Yehovha a n’wi seketela. U pfune Yeremiya leswaku a va “muti wa khokholo, ni mhanḍe ya nsimbi, ni rirhangu ra kopor e mahlweni ka tiko hikwaro.” —Yeremiya 1:6, 18, 19.

Hikwalaho, loko minchavo ni ku karhateka swi ku vangela maxangu, u nga anakanyi leswaku u pfumala ripfumelo kumbe ku anakanya leswaku Yehovha u ku cukumetile. Ku ri na sweswo, “Yehova o kusuhi ni la’v̌a nga ni timbilu le’ti ṭhov̌ekeke, wa ponisa v̌a mimoya le’yi khinyekeke.”—Pisalema 34:18.

Entiyisweni, swikombiso swa le Bibeleni leswi boxiweke laha henhla swi kombisa leswaku hambi ku ri vavanuna lava va nkhinkhi lava nga ni ripfumelo va lwisane ni mintlhaveko ya ku tivona va nga pfuni nchumu. Hambileswi a nga langutelanga leswaku un’wana ni un’wana wa vona a endla leswi a nga ta swi kota, Yehovha u pfune Eliya, Pawulo, Muxe na Yeremiya leswaku va endla swo tala ku tlula leswi vona a va langutele swona. Tanihi leswi Yehovha a “tiv̌a[ka] leši hi endliweke ha šona, wa ṭunḍuka leŝaku hi nṭhuri,” tiyiseka leswaku u ta endla leswi fanaka ni le ka wena.—Pisalema 103:14.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Leswaku u kota ku susa ku karhateka ka wena, hlawula swakudya swa wena hi vukheta, endla vutiolori nkarhi nkarhi u tlhela u tinyika nkarhi lowu ringaneke wa ku wisa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Yehovha u pfune vavanuna vo tanihi Muxe leswaku va endla swo tala entirhweni wa vona ku tlula leswi a va swi languterile