Buku Ya Bibele Ya Vu-2—Eksoda

Mutsari: Muxe

Ndhawu Ya Vutsari: eMananga

Ku Hetiwa Ka Vutsari : 1512 B.C.E.

Nkarhi Lowu Hlanganisiweke: 1657-1512 B.C.E.

 1. (a) Xana hi tihi tinhla-nkulu ta Eksoda? (b) I mavito wahi lama nyikiweke Eksoda, naswona yi yisa mhaka yihi emahlweni?

TIMHAKA leti nyanyulaka moya-xiviri ta swikombiso ni masingita ya ntikelo leswi Yehova a swi endleke eku kutsuleni ka vanhu va vito rakwe eminhlaselweni ya Egipta, ku hlela ka yena Israyele tanihi nhundzu ya yena leyi hlawulekeke tanihi “tiko ra vaprista, etiko leri hlawuriweke,” ni ku sungula ka matimu ya Israyele tanihi tiko ra le tilweni—leti i tinhla ta buku ya Bibele ya Eksoda. (Eks. 19:6) Hi Xiheveru yi vitaniwa Weʼelʹleh shemohthʹ, leswi vulaka ku “Sweswi hi lawa mavito,” kumbe Shemohthʹ, “Mavito,” hi ku ya hi marito ya rona yo sungula. Vito ra manguva lawa ri huma eka Septuagint ya Xigriki, laha ri vitaniwaka Eʹxo·dos, leri endliweke Xilatini ri va Exodus, leswi vulaka “Ku Famba” kumbe “Ku Rhurha.” Leswaku Eksoda i ku ya emahlweni ka mhaka leyi nga eka Genesa swi kombisiwa hi rito ro sungula leri nge (NW), “Sweswi” (hi ku kongoma, “Naswona”), naswona hi ku tlhela ku xaxametiwa mavito ya vana va Yakobo, hi laha ma tekiweke ha kona eka rhekhodo leyi taleke ya Genesa 46:8-27.

 2. Eksoda yi paluxa yini malunghana ni vito leri nge YEHOVA?

² Buku ya Eksoda yi hlavutela vito ra Xikwembu lerikulu, YEHOVA, hi ku vangama hinkwako ka ku kwetsima ni ku hlawuleka ka rona. Hi laha xi yeke emahlweni xi kombisa ku enta ka nhlamuselo ya vito ra xona ha kona, Xikwembu xi byele Muxe xi ku: “NDZI TA TIKOMBA NDZI RI LOYI NDZI NGA TA TIKOMBA NDZI RI YENA,” naswona xi engetele leswaku u fanele ku byela Israyele a ku, “NDZI TA TIKOMBA LESWI NDZI NGA SWONA [Xiheveru: אהיה, ʼEh·yehʹ, leri humaka eka riendli ra Xiheveru leri nge ha·yahʹ] u ndzi rhumile eka n’wina.” Vito leri nge YEHOVA (יהוה, YHWH) ri huma eka riendli leri yelanaka ra Xiheveru leri nge ha·wahʹ, “ku va,” naswona kahle-kahle ri vula ku “U Vangela Leswaku Swi Va Kona.” Hakunene matimba ni swiendlo leswi chavisaka swa Yehova leswi a yeke emahlweni a swi tisa eka vanhu va yena, Israyele, swi kurisile ni ku ambexa vito rero hi ku kwetsima lokunene, swi ri endla xitsundzuxo “etinxakeni ta tinxaka,” vito leri ri faneleke ku xiximiwa hi nkarhi lowu nga riki na makumu. Eswilweni hinkwaswo swa pfuna swinene leswaku hi tiva matimu lama hlamarisaka lama rhendzelaka vito rero ni leswaku hi gandzela Xikwembu xa ntiyiso ntsena, Lexi xi nge, “Hi mina Yehova.”a—Eks. 3:14, (NW) 15; 6:6.

 3. (a) Hi swi tivisa ku yini leswaku Muxe a a ri mutsari wa Eksoda? (b) Eksoda yi tsariwe rini, naswona yi hlanganisa nkarhi wihi?

³ Muxe i mutsari wa Eksoda, hi laha swi kombisiwaka ha kona hi ku va ka yona vholumo ya vumbirhi ya Tibuku ta Ntlhanu. Buku leyi hi yoxe yi tsala swikombiso swinharhu swa ku endla ka Muxe rhekhodo leyi tsariweke hi ku kongomisiwa hi Yehova. (17:14; 24:4; 34:27) Hi ku ya hi vadyondzi va Bibele Westcott na Hort, Yesu ni vatsari va Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki va tshaha kumbe ku kombetela eka Eksoda hi makhamba lama tlulaka 100, ku fana ni loko Yesu a te: “Xana Muxe a nga mi nyikanga Nawu xana?” Eksoda yi tsariwe emananga ya Sinayi, hi lembe ra 1512 B.C.E., lembe rin’we endzhaku ka loko vana va Israyele va sukile aEgipta. Yi hlanganisa nkarhi wa 145 wa malembe, ku sukela eku feni ka Yosefa hi 1657 B.C.E. ku ya eku yimisiweni ka tabernakele ya vugandzeri bya Yehova hi 1512 B.C.E.—Yoh. 7:19; Eks. 1:6; 40:17.

 4, 5. Hi byihi vumbhoni bya vuyimburi lebyi seketelaka mhaka ya Eksoda?

⁴ Hi ku xiya leswaku swiendlakalo swa Eksoda swi humelerile kwalomu ka 3 500 wa malembe lama hundzeke, ku ni ntsengo lowu hlamarisaka wa vumbhoni bya vuyimburi ni byin’wana bya le handle lebyi tiyisaka ku pakanisa ka rhekhodo leyi. Mavito ya Xiegipta ya tirhisiwe kahle eka Eksoda, naswona swithopo leswi boxiweke swi fambelana ni matsalwa ya le Egipta. Vuyimburi byi komba leswaku a ku ri ntolovelo wa Vaegipta ku pfumelela valuveri ku tshama aEgipta kambe va hambana na vona. Mati ya Nile a ma tirhisiwa ku hlamba, leswi hi tsundzuxaka leswaku n’wana Faro wa nhwanyana a a hlamba kona. Switina swi kumiwile swi endliwe swi ri ni byanyi ni leswi swi nga hava. Nakambe, hi siku ra ntsako wa Egipta vangoma a va dumile.—Eks. 8:22; 2:5; 5:6, 7, 18; 7:11.

⁵ Matsalwa ya komba leswaku Vafaro hi voxe a va rhangela vakhandziyi va vona va makalichi enyimpini, naswona Eksoda yi komba leswaku Faro wa le sikwini ra Muxe u landzele mukhuva lowu. Ku tsongahatiwa ka yena ku fanele ku ve lokukulu ngopfu! Kambe swi tisa ku yini leswaku tirhekhodo ta khale ta Egipta ti nga vuli nchumu hi ku tshama ka Vaisrayele etikweni ra vona kumbe khombo leri weleke Egipta? Vuyimburi byi kombise leswaku a wu ri ntolovelo wa hosi leyintshwa ya Egipta ku sula xin’wana ni xin’wana lexi ku nga twananiwiki na xona eka tirhekhodo leti hundzeke. A va kalanga va rhekhoda ku hluriwa loku tsongahataka. Minhlaselo yo lwisana ni swikwembu swa Egipta—tanihi xikwembu xa Nile, xikwembu xa machela ni xikwembu xa dyambu—leswi swi suseke ku dzuneka eka swikwembu leswi swa mavunwa ivi swi kombisa Yehova a ri lonkulu, a swi nga ta nghenisiwa eka tirhekhodo ta lembe na lembe ta tiko leri tinyungubyisaka.—14:7-10; 15:4.b

 6. Xana mixaxa yo sungula ya Vaisrayele hakanyingi yi katsiwa ni swivandla swihi?

⁶ Malembe ya Muxe ya 40 ya ntirho tanihi murisi ehansi ka Yetro ya n’wi tolovete swiyimo swa xiviri ni tindhawu ta mati ni swakudya endhawini yoleyo, xisweswo swi n’wi fanelekisela kahle ku rhangela Ku Rhurha loku. Ndlela leyi kongomeke ya Ku Rhurha yi nga ka yi nga landzeleriwi hi ku tiyiseka namuntlha, tanihi leswi tindhawu to hambana-hambana leti boxiweke emhakeni leyi ti nga kumiwiki hi laha ku heleleke. Hambi swi ri tano, Mara, wun’wana wa mixaxa yo sungula eka Xihlala-ntsongo xa Sinayi hakanyingi wu hlanganisiwa na ‛Ein Hawwara, 80 wa tikhilomitara eDzongeni ka Dzonga-vuxa wa Suez wa manguva lawa. Elim, xivandla xa vumbirhi xa mixaxa, hi mukhuva xi katsiwa na Wadi Gharandel, kwalomu ka 88 wa tikhilomitara eDzongeni ka Dzonga-vuxa wa Suez. Lexi tsakisaka, xivandla lexi xa manguva lawa xi tiviwa tanihi ndhawu ya mati leyi nga ni swimilana ni micindzu, leswi swi hi tsundzuxaka Elim ya Bibele, leyi a yi ri ni “swihlovo swa khume na swimbirhi ni mimpfun’wana ya ntlhanu wa makume na makume mambirhi.”c Hambi swi ri tano, ntiyiso wa mhaka ya Muxe, a wu titsheganga hi xitiyisekiso xa vayimburi va swivandla swo hambana-hambana endleleni.—15:23, 27.

 7. Hi byihi vumbhoni byin’wana, ku katsa ni ku akiwa ka tabernakele, lebyi tiyisaka Eksoda tanihi leyi huhuteriweke?

⁷ Mhaka ya ku akiwa ka tabernakele etimbaleni emahlweni ka Sinayi yi pfumelelana ni swiyimo swa kwalaho. Mudyondzi un’wana u te: “Hi xivumbeko, mayimele ni switirhisiwa, tabernakele i ya le mananga hi laha ku heleleke. Timhandzi leti tirhisiweke emuakweni ti kumeka kona hi vunyingi.”d Hambi hi le xivandleni xa mavito, mikhuva, vukhongeri, tindhawu, ntivo-misava, kumbe switirhisiwa, ku hlengeletiwa ka vumbhoni bya le handle ku tiyisa mhaka leyi huhuteriweke ya Eksoda, sweswi kwalomu ka 3 500 wa malembe lama hundzeke.

 8. Eksoda yi kombisiwa yi ri leyi hlanganaka ni Matsalwa laman’wana hinkwawo tanihi leyi huhuteriweke ni leyi pfunaka hi ndlela yihi?

⁸ Vatsari van’wana va Bibele va kombetele eka Eksoda nkarhi na nkarhi, va komba ntikelo ni nkoka wa yona wa vuprofeta. Malembe lama tlulaka 900 endzhaku, Yeremiya u tsale hi “Xikwembu lexikulu, xa matimba, lexi vito ra xona a nga Yehova wa mavandla,” lexi humeseke vanhu va xona, Israyele, aEgipta, “hi swikombiso ni mahlori, ni xandla xa matimba, ni voko leri tshambulukeke, ni ku chavisa lokukulu.” (Yer. 32:18-21) Malembe lama tlulaka 1 500 endzhaku, Stefano u seketele byo tala bya vumbhoni lebyi nyanyulaka lebyi yiseke eku feleni ka yena ripfumelo eka rungula leri nga eka Eksoda. (Mintirho 7:17-44) Vutomi bya Muxe byi tshaheriwa hina tanihi xikombiso xa ripfumelo eka Vaheveru 11:23-29, naswona Pawulo u endla tinhlamuselo tin’wana nkarhi na nkarhi eka Eksoda eku vekeni ka swikombiso ni switsundzuxo eka hina namuntlha. (Mintirho 13:17; 1 Vakor. 10:1-4, 11, 12; 2 Vakor. 3:7-16) Leswi hinkwaswo swi hi pfuna ku twisisa ndlela leyi swiyenge swa Bibele swi hlanganisiweke ha yona, xiyenge xin’wana ni xin’wana xi hlanganyela eku hlavuteleni ka xikongomelo xa Yehova hi ndlela leyi yi pfunaka.

LESWI NGA ENDZENI KA EKSODA

 9. Muxe u velekiwa ni ku kurisiwa ehansi ka swiyimo swihi?

⁹ Yehova u lerisa Muxe, a kandziyisa vito ra Yena n’wini leri Tsundzukekaka (1:1–4:31). Endzhaku ka ku boxa mavito ya vana va Israyele lava va teke aEgipta, Eksoda yi ya emahlweni yi rhekhoda rifu ra Yosefa. Hi nkarhi lowu faneleke hosi leyintshwa ya humelela aEgipta. Loko yi vona leswaku Vaisrayele va hambeta va “engeteleka, va andza, va tala ngopfu,” u veka mimpimo yo tika, ku katsa ni ntirho wa nsindziso, naswona u ringeta ku hunguta vaaki va xinuna va Israyele hi ku lerisa ku lovisiwa ka vana hinkwavo lava ha ku tswariwaka va xinuna. (1:7) Hi le hansi ka swiyimo leswi laha n’wana a velekiwaka hi Muisrayele wa yindlu ya Levhi. N’wana loyi i wa vunharhu endyangwini. Loko a ri na tin’hweti tinharhu hi vukhale, mana wakwe u n’wi fihla ebokisini ra papirasi exikarhi ka tinhlanga eribuweni ra Nambu wa Nile. U kumiwa hi nhwana wa Faro, loyi a tsakelaka mufana ivi a n’wi tekela ku n’wi wundla. Mana wa yena n’wini u va nandza loyi a n’wi hlayisaka, naswona hikwalaho, u kulela ekaya ra Muisrayele. Endzhakunyana u tisiwa endlwini ya vuhosi, ya Faro. U thyiwa Muxe, hi leswaku “La humesiweke matini.”—Eks. 2:10; Mintirho 7:17-22.

10. I swiendlakalo swihi leswi yisaka eku lerisiweni ka Muxe leswaku a endla ntirho lowu hlawulekeke?

¹⁰ Muxe loyi u khathalela vuhlayiseki bya Vaisrayele-kulobye. U dlaya Muegipta hikwalaho ka ku xanisa Muisrayele. Hikwalaho ke, u boheka ku baleka, kutani u ta etikweni ra Midiyani. Kwalaho u tekana na Tsipora n’wana wa nhwanyana wa Yetro, muprista wa Midiyani. Hi ku famba ka nkarhi Muxe u va tata wa vana vambirhi, Gerixomu na Eliyazari. Endzhaku, loko a ri na 80 wa malembe, endzhaku ka loko a hete 40 wa malembe emananga, Muxe u lerisiwa hi Yehova ku endla ntirho wo hlawuleka eku kwetsimiseni ka vito ra Yehova. Siku rin’wana loko a risa ntlhambi wa Yetro ekusuhi na Horeb, “entshaveni ya Xikwembu [xa ntiyiso],” Muxe u vona xihlahla xa mitwa lexi pfurhaka kambe xi nga tshwi. Loko a ya eku langutiseni, ntsumi ya Yehova yi vulavula na yena, yi n’wi byela xikongomelo xa Xikwembu xo humesa vanhu va xona ‘vana va Israyele aEgipta.’ (Eks. 3:1, 10) Muxe u fanele ku tirhisiwa tanihi xitirho xa Yehova eku ntshunxeni ka Israyele evuhlongeni bya Egipta.—Mintirho 7:23-35.

11. Yehova sweswi u tivisa vito ra yena hi mongo wihi lowu hlawulekeke?

¹¹ Muxe kutani u vutisa ndlela leyi a faneleke ku tivisa Xikwembu eka vana va Israyele ha yona. Hi kona laha, laha ro sungula Yehova a tivisaka nhlamuselo ya xiviri ya vito ra yena, a ri hlanganisa ni xikongomelo xakwe lexi kongomeke ni ku xi simeka tanihi xitsundzuxo. “Hi leswi leswi u nga ta swi byela vana va Israyele, ‘NDZI TA TIKOMBA LESWI NDZI NGA SWONA’ u ndzi rhumile eka n’wina . . . Yehova Xikwembu xa vatata wa n’wina, Xikwembu xa Abrahama, Xikwembu xa Isaka ni Xikwembu xa Yakobo, xi ndzi rhumile eka n’wina.’” Vito ra yena, Yehova, ri n’wi tivisa tanihi loyi a nga ta vangela swikongomelo swakwe mayelana ni vanhu va vito ra yena ku humelela. Eka vanhu lava, vatukulu va Abrahama, u ta va nyika tiko leri tshembisiweke vatata wa vona, “[tiko] ra ntswamba ni vulombe.”—Eks. 3:14, 15 (NW), 17.

12. Yehova u n’wi hlamusela yini Muxe malunghana ni ku ntshunxiwa ka Vaisrayele, naswona xana vanhu va amukela swikombiso hi ndlela yihi?

¹² Yehova u hlamusela Muxe leswaku hosi ya Egipta yi nga ka yi nga va pfumeleli Vaisrayele ku famba hi ku ntshunxeka kambe leswaku U ta sungula hi ku hlasela Egipta hi mintirho ya Yena hinkwayo leyi hlamarisaka. Makwavo wa Muxe, ku nga Aroni, u nyikiwa yena tanihi muvulavuleri, naswona va amukela swikombiso swinharhu swo swi endla ku tiyisekisa Vaisrayele leswaku va ta hi vito ra Yehova. Loko va ri endleleni yo ya aEgipta, n’wana wa Muxe wa mufana u fanele ku yimbisiwa ku sivela rifu endyangwini, swi tsundzuxa Muxe hi swilaveko swa Xikwembu. (Gen. 17:14) Muxe na Aroni va hlengeleta vakulukumba va vana va Israyele ivi va va tivisa xikongomelo xa Yehova xa ku va humesa aEgipta ni ku va yisa eTikweni leri Tshembisiweke. Va endla swikombiso, naswona vanhu va kholwa.

13. Ku humelela yini loko Muxe a hlangana na Faro ro sungula?

¹³ Minhlaselo aEgipta (5:1–10:29). Muxe na Aroni kutani va ya eka Faro ivi va tivisa leswaku Yehova, Xikwembu xa Israyele, u te: “Tshika tiko ra mina.” Hi rito ro sandza, Faro la tinyungubyisaka wa hlamula a ku: “Yehova i mani leswaku ndzi yingisa rito ra yena, ndzi tshika Israyele a famba? Yehova a ndzi n’wi tivi, na Israyele ndzi nga ka ndzi nga n’wi tshiki a famba.” (5:1, 2) Ematshan’wini yo ntshunxa Vaisrayele, u veka mintirho yo nonon’hwa eka vona. Hambi swi ri tano, Yehova u pfuxeta switshembiso swakwe swa ku kutsula, nakambe a hlanganisa leswi ni ku kwetsimisiwa ka vito ra yena: “Hi mina Yehova . . . ndzi [ta tikomba ndzi ri] Xikwembu xa n’wina . . . hi mina Yehova.”—6:6-8.

14. Vaegipta va sindzisiwa ku xiya “rintiho ra Xikwembu” hi ndlela yihi?

¹⁴ Singita leri Muxe a ri endlaka emahlweni ka Faro, hi ku endla leswaku Aroni a lahlela nhonga yakwe ehansi leswaku yi hundzuka nyoka leyikulu, ri tekeleriwa hi vaprista lava tirhisaka vungoma va Egipta. Hambi leswi tinyoka ta vona ti mitiwaka hi nyoka leyikulu ya Aroni, mbilu ya Faro ya ha va leyi nonon’hwaka. Yehova sweswi u ya emahlweni a tisa minhlaselo leyi landzelelanaka yo vava ya khume ehenhla ka Egipta. Wo sungula, nambu wa vona Nile ni mati hinkwawo ya Egipta ma hundzuka ngati. Kutani ntungu wa mintlambya wa ta eka vona. Minhlaselo leyi mimbirhi ya tekeleriwa hi vaprista lava tirhisaka vungoma, kambe nhlaselo wa vunharhu, lowuya wa tin’hwala eka vanhu ni swiharhi, a wu tekeleriwi. Vaprista va Egipta va fanele ku xiya leswaku leri i “rintiho ra Xikwembu.” Hambi swi ri tano, Faro a nge n’wi tshiki Israyele a famba.—8:19.

15. I makhombo wahi lama hlaselaka Vaegipta ntsena, naswona hikwalaho ka yini ntsena Yehova a pfumelela Faro ku hambeta a hanya?

¹⁵ Minhlaselo minharhu yo sungula yi ta eka Vaegipta ni Vaisrayele hi ku fanana, kambe ku sukela eka wa vumune ku ya emahlweni, i Vaegipta ntsena lava hlaseriwaka, Israyele a nga khumbeki ehansi ka nsirhelelo wa Yehova. Nhlaselo wa vumune i mintlawa leyikulu ya mabawa. Kutani ku landzela ntungu ehenhla ka swiharhi hinkwaswo swa Egipta, wu landzeriwa hi swilondza eka vanhu ni swiharhi, lerova hambi va ri vaprista lava tirhisaka vungoma va nga swi koti ku yima emahlweni ka Muxe. Yehova nakambe u pfumelela mbilu ya Faro ku nonon’hwa, a n’wi byela hi ku tirhisa Muxe a ku: “Kambe ndzi ku tshikile hikwalaho leswaku u vona ematimba ya mina, ni leswaku vito ra mina ri twakala emisaveni hinkwayo.” (9:16) Muxe endzhaku u tivisa Faro nhlaselo lowu landzelaka, ‘xihangu lexikulu swinene,’ naswona laha Bibele yi rhekhoda ro sungula leswaku van’wana exikarhi ka malandza ya Faro va chava rito ra Yehova ivi va teka goza ha swona. Minhlaselo ya vunhungu ni ya vukaye—ku hlasela ka tinjiya ni munyama lowukulu—swi landzela hi ku landzelelana ka xihatla, naswona Faro la tinonon’hwisaka, la hlundzukeke u xungeta Muxe hi rifu loko a ringeta ku vona mombo wa yena nakambe.—9:18.

16. Yehova u lerisa yini malunghana ni Paseka ni Nkhuvo wa Swinkwa swo Pfumala Comela?

¹⁶ Paseka ni ku fa ka mativula (11:1–13:16). Yehova sweswi u ri, “Ndza ha ta tisa ekhombo rin’we henhla ka Faro ne henhla ka Egipta”—rifu ra mativula. (11:1) U lerisa leswaku n’hweti ya Abib yi va yo sungula ya tin’hweti ta Israyele. Hi siku ra vu-10, va fanele ku teka nyimpfu kumbe mbuti—ya xinuna, ya lembe rin’we hi vukhale, leyi nga hava xivati—naswona hi siku ra vu-14, va fanele ku yi dlaya. Eka madyambu wolawo va fanele ku teka ngati ya xifuwo lexi ivi va yi tota emarimbeni mambirhi ni xiyenge xa le henhla xa nyangwa, naswona endzhaku va fanele ku tshama endzeni ka yindlu kutani va dya xifuwo lexi oxiweke, lexi ku nga hava ni rhambu ni rin’we ra xona leri faneleke ku tshoviwa. A ku fanelanga ku va ni comela endlwini, naswona va fanele ku dya hi ku hatlisa, va ambarile ni ku tilulamisela ku macha. Paseka yi fanele ku tirha tanihi xitsundzuxo, nkhuvo wa Yehova etinxakeni ta vona hinkwato. Yi fanele ku landzeriwa hi Nkhuvo wa masiku ya nkombo wa Swinkwa Swo Pfumala Comela. Vana va vona va fanele ku leteriwa hi xitalo hi nhlamuselo ya leswi hinkwaswo. (Endzhakunyana, Yehova u nyika swiletelo swin’wana mayelana ni minkhuvo leyi, kutani u lerisa leswaku mativula hinkwawo ya xinuna ya Israyele, ya vanhu ni ya swiharhi, ya fanele ku va lama kwetsimaka eka yena.)

17. I swiendlakalo swihi leswi funghaka lebyi tanihi vusiku lebyi fanelaka ku tsundzukiwa?

¹⁷ Israyele u endla hi laha Yehova a lerisaka ha kona. Endzhaku khombo ra hlasela! Exikarhi ka vusiku Yehova u dlaya mativula hinkwawo ya Egipta, loko a hundza ivi a ponisa mativula ya Israyele. “Sukani tikweni ra mina,” ku huwelela Faro. Naswona ‘Vaegipta va sungula ku sindzisa vanhu’ ku famba hi ku hatlisa. (12:31, 33) Vaisrayele a va suki va nga ri na nchumu, hikuva va kombela ni ku amukela swilo swa silivhere ni swa nsuku ni swiambalo eka Vaegipta. Va macha va huma aEgipta hi xivumbeko xa nyimpi, hi nhlayo ya 600 000 wa vavanuna lava tiyeke, kun’we ni mindyangu ya vona ni ntshungu lowukulu lowu hlanganeke wa lava nga riki Vaisrayele, kun’we ni mintlhambi ya swifuwo swo tala. Leswi swi fungha ku hela ka malembe ya 430 ku sukela eku tsemakanyeni ka Abrahama ka nambu wa Yufrata a nghena etikweni ra Kanana. Lebyi hakunene i vusiku lebyi faneleke ku tsundzukiwa.—Eks. 12:40 (NW), nhlamuselo ya vumbirhi ya le hansi; Vagal. 3:17.

18. I ku kwetsimisiwa kwihi loku ku chaputaka ka vito ra Yehova loku endlekaka eLwandle lero Tshwuka?

¹⁸ Vito ra Yehova ri kwetsimisiwa eLwandle lero Tshwuka (13:17–15:21). Loko a va kongomisa ninhlikanhi hi tshuka ra papa naswona ni vusiku hi tshuka ra ndzilo, Yehova u rhangela Israyele a n’wi humesa hi ndlela ya Sukoti. Nakambe Faro u va loyi a nonon’hwaka, a va hlongorisa hi makalichi yakwe lama hlawuriweke ya nyimpi ivi a va phasa, hi laha a ehleketaka ha kona, eLwandle lero Tshwuka. Muxe u tlhela a tiyisekisa vanhu, a ku: “Mi nga chavi; yimani mi ta vona hi laha Yehova a nga ta mi lamulela ha kona namuntlha.” (14:13) Yehova kutani u endla leswaku lwandle ri pfuleka, a vumba muhocho wo baleka ha wona lowu Muxe a rhangelaka Vaisrayele hi ku hlayiseka ha wona va ya eribuweni ra le vuxeni. Mavandla ya Faro ya matimba ya nghena endzhaku ka vona, ivi ya phasiwa ni ku nwela ematini lama vuyaka. Mayana ku kwetsimisiwa loku chaputaka ka vito ra Yehova! Mawaku xivangelo lexikulu swonghasi xa ku tsaka eka yena! Ku tsaka koloko endzhaku ku phofuriwile eka risimu lerikulu ro sungula ra ku hlula eBibeleni: “Ndzi ta yimbelela Yehova, hikuva u titlakusile ngopfu; u wisile lwandle ehanci ni mukhandziyi wa yona. Yehova i matimba ya mina ni risimu ra mina; hi yena Mukutsuri wa mina. . . . Yehova u ta fuma hi masiku lama nga heriki.”—15:1, 2, 18.

19. I swiendlakalo swihi leswi funghaka riendzo ro ya eSinayi?

¹⁹ Yehova u endla ntwanano wa Nawu eSinayi (15:22–34:35). Hi swiyimo leswi landzelelanaka, hi laha Yehova a kongomiseke ha kona, Israyele u famba a kongoma eSinayi, ntshava ya Xikwembu xa ntiyiso. Loko vanhu va n’unun’uta hi mati layo bava eMara, Yehova u va nyanganyisela wona. Nakambe, loko va n’unun’uta hi ku pfumaleka ka nyama ni vuswa, u va nyika switsatsatsa nimadyambu ni manna layo tsokombela, ku fana ni mberha ehenhla ka misava nimixo. Manna lawa ma fanele ku tirhisiwa tanihi vuswa bya Vaisrayele hi malembe ya 40 lama landzelaka. Nakambe, ro sungula ematin’wini, Yehova u lerisa ku hlayisa siku ra ku wisa, kumbe savata, a lerisa Vaisrayele ku teka mpimo wa manna lowu andzisiweke kambirhi hi siku ra vutsevu ivi va hlayisela ra vunkombo mphakelo. U tlhela a va humesela mati eRefidimi ni ku va lwela eka Vaamaleke, a lerisa Muxe ku rhekhoda ku avanyisa ka Yena ka leswaku Vaamaleke va ta heriseriwa makumu.

20. Xana ku hleleka loku antswaka ku endlisiwa ku yini?

²⁰ Mukon’wana wa Muxe, Yetro, endzhaku u n’wi tisela nsati wakwe ni vana vambirhi va majaha. Sweswi nkarhi wa ku hleleka loku antswaka a wu fikile eIsrayele, naswona Yetro u nyikela xitsundzuxo lexinene lexi tirhaka. U tsundzuxa Muxe leswaku a nga rhwali vutihlamuleri hinkwabyo a ri yexe kambe a veka vavanuna lava fanelekaka, lava chavaka Xikwembu leswaku va avanyisa vanhu tanihi tihosi ta magidi, madzana, makume-ntlhanu ni makume. Muxe wa swi endla leswi, lerova sweswi ku ta milandzu leyo nonon’hwa ntsena eka yena.

21. I xitshembiso xihi lexi Yehova a xi endlaka endzhaku, kambe eka swiyimo swihi?

²¹ Hi tin’hweti tinharhu endzhaku ka Ku Rhurha, Israyele u dzima mixaxa emananga ya Sinayi. Laha Yehova wa tshembisa a ku: “Kutani sweswi, loko mi yingisa rito ra mina, mi hlayisa entwanano wa mina, mi ta va rifuwo ra mina kunene ehenhla ka matiko man’wana hinkwawo, hikuva misava hinkwayo i ya mina. Mi ta va tiko ra vaprista, etiko leri hlawuriweke.” Vanhu va hlambanya va ku: “Hinkwaswo leswi Yehova a swi vuleke, hi ta swi endla.” (19:5, 6, 8) Endzhaku ka ku basisiwa ka Israyele, Yehova u xikela ehenhla ka ntshava hi siku ra vunharhu, a yi vangela ku mbuluka musi ni ku tsekatseka.

22. (a) I swileriso swihi leswi swi nga eka Marito ya Khume? (b) I swiboho swihi swin’wana swa ku avanyisa leswi andlariwaka emahlweni ka Israyele, naswona tiko ri nghenisiwa eka ntwanano wa Nawu hi ndlela yihi?

²² Kutani Yehova u ya emahlweni a nyika Marito ya Khume, kumbe Milawu ya Khume. Yona yi kandziyisa ku tinyiketela eka Yehova ntsena, loko yi yirisa swikwembu swin’wana, ku gandzela swifaniso ni ku tlanga hi vito ra Yehova. Vaisrayele va lerisiwa ku tirha ntirho hi masiku ya tsevu, ivi va hlayisela Yehova savata, ni ku xixima tatana na manana. Milawu leyi lwisanaka ni ku dlaya, ku oswa, ku yiva, vumbhoni bya mavunwa ni mavondzo yi hetisa Marito ya Khume. Kutani Yehova u ya emahlweni a andlala swiboho swa ku avanyisa emahlweni ka vona, swiletelo swa tiko lerintshwa leswi hlanganisaka ni vuhlonga, ku hlasela, ku vaviseka, ntwela-vusiwana, vukhamba, ku onha ka ndzilo, vugandzeri bya mavunwa, vukanganyisi, ku khomiwa ka tinoni ni swisiwana hi ndlela yo biha, ku lomba ni timhaka tin’wana to tala. Milawu ya savata ya nyikiwa, naswona minkhuvo minharhu ya lembe na lembe yi lunghiseleriwa vugandzeri bya Yehova. Kutani Muxe u tsala marito ya Yehova ehansi, magandzelo ma nyikeriwa, naswona hafu ya ngati ya xuviwa ealtarini. Buku ya ntwanano yi hlayeriwa vanhu, naswona endzhaku va tlhela va tiyisa ku tiyimisela ka vona ku yingisa, ngati leyin’wana hinkwayo yi xuviwa ebukwini ni le ka vanhu hinkwavo. Xisweswo Yehova u endla ntwanano wa Nawu na Israyele hi ku tirhisa muhlanganisi, Muxe.—Vahev. 9:19, 20.

23. I swiletelo swihi leswi Yehova a swi nyikaka Muxe entshaveni?

²³ Kutani Muxe u ya eka Yehova entshaveni leswaku a ya kuma Nawu. Hi masiku ni vusiku bya 40, u nyikiwa swiletelo swo tala malunghana ni swilo swo aka tabernakele, vuxokoxoko bya swilo leswi nga ta va endzeni ka yona, tinhlamuselo leti kongomeke ta tabernakele hi yoxe ni maendlelo ya tinguvu ta vaprista, ku katsa ni ndyelo ya nsuku lowu tengeke, leyi tsariweke ku, “Eku kwetsima ka Yehova,” eka xihuku xa Aroni. Ku vekiwa ni ntirho wa vuprista swi nyikeriwa hi vuxokoxoko, naswona Muxe u tsundzuxiwa leswaku Savata ku ta va xikombiso exikarhi ka Yehova ni vana va Israyele ‘hi laha ku nga riki na makumu.’ Muxe endzhaku u nyikiwa maribye mambirhi ya Vumbhoni lama tsariweke hi “voko ra Xikwembu.”—Eks. 28:36; 31:17, 18.

24. (a) I xidyoho xihi lexi vanhu va xi endlaka, naswona hi vuyelo byihi? (b) Yehova endzhaku u paluxa vito ni ku kwetsima ka yena eka Muxe hi ndlela yihi?

²⁴ Hi nkarhi lowu fanaka vanhu va hela mbilu kutani va kombela Aroni ku endla xikwembu leswaku xi va rhangela. Aroni wa swi endla leswi, a vumba rhole ra nsuku, leri vanhu va ri gandzelaka eka leswi a swi vulaka “nkhuvo wa Yehova.” (32:5) Yehova u vulavula hi ku herisa Israyele, kambe Muxe wa va kombelela, hambi leswi a fayaka maribye hi vukari bya yena lebyi pfurhaka. Vana va Levhi sweswi va yima etlhelweni ra vugandzeri bya ntiyiso, va dlayetela 3 000 wa lava va tlangelaka nkhuvo. Yehova u tlhela a va tisela makhombo. Endzhaku Muxe u kombela Xikwembu ku hambeta xi rhangela vanhu va xona, u byeriwa leswaku a nga vona ku kwetsima ka Xikwembu naswona u lerisiwa ku vatla maribye man’wana mambirhi lama Yehova a nga ta tlhela a tsala Marito ya Khume eka wona. Loko Muxe a tlhandlukela entshaveni ra vumbirhi, Yehova u hambeta a n’wi tivisa vito ra Yehova loko A hundza: “Yehova, Yehova, Xikwembu xa tintswalo ni vunene, lexi hlwelaka ku kariha, lexi teleke tintswalo ni ku tshembeka, lexi tsetselelaka etinxaka ta madzana ya khume.” (34:6, 7) Kutani u hlamusela marito ya ntwanano wa yena, naswona Muxe u ma tsala ehansi hi laha hi nga na wona ha kona namuntlha eka Eksoda. Loko Muxe a xika eNtshaveni ya Sinayi, nhlonge ya nghohe ya yena ya vangama hikwalaho ka ku kwetsima ka Yehova loku paluxiweke. Hikwalaho, u boheka ku tlhandleka nguvu enghoheni ya yena.—2 Vakor. 3:7-11.

25. Rhekhodo yi hlamusela yini malunghana ni tabernakele ni ku kombisiwa kun’wana ka ku kwetsima ka Yehova?

²⁵ Ku akiwa ka tabernakele (35:1–40:38). Kutani Muxe u hlengeleta Israyele ivi a hundzisela marito ya Yehova eka vona, a va byela leswaku lava va nga ni timbilu leti swi rhandzaka va na lunghelo ro nyikela eka tabernakele, naswona lava nga na timbilu leto tlhariha va ni lunghelo ro tirha eka yona. Hi ku hatlisa ka vikiwa eka Muxe: “Etiko ri tisile eku hundzisa leswi ringanaka ntirho lowu Yehova a leriseke leswaku wu ta endliwa.” (36:5) Ehansi ka vukongomisi bya Muxe vatirhi lava tatiweke hi moya wa Yehova va hambeta va aka tabernakele ni swilo swa le ndzeni ka yona ni ku endla tinguvu hinkwato ta vaprista. Lembe rin’we endzhaku ka Ku Rhurha, tabernakele ya hetiwa naswona yi akiwe erivaleni emahlweni ka Ntshava ya Sinayi. Yehova u kombisa ku swi amukela ka yena hi ku funengeta tende ra nhlengeletano hi papa ni ku tata tabernakele hi ku kwetsima ka yena, lerova Muxe a nga swi koti ku nghena etendeni. Papa leri ri fanaka ninhlikanhi, ni ndzilo nivusiku swi fungha vukongomisi bya Yehova eka Israyele hi nkarhi wa maendzo ya vona hinkwawo. Sweswi i lembe ra 1512 B.C.E., naswona rhekhodo ya Eksoda yi helela laha, vito ra Yehova ri hlawulekisiwe swinene hi ku tirhisa mintirho yakwe ya mahlori lama endliweke hikwalaho ka Israyele.

MHAKA LEYI YI PFUNAKA HA YONA

26. (a) Eksoda yi vumba ripfumelo eka Yehova hi ndlela yihi? (b) Ku kombetela eka Eksoda eMatsalweni ya Vukriste ya Xigriki ku engetela ripfumelo ra hina hi ndlela yihi?

²⁶ Hi ndlela leyi xiyekaka, Eksoda yi paluxa Yehova tanihi Muponisi ni Muhleri lonkulu ni Muhetisisi wa swikongomelo swa yena leswikulu, naswona yi vumba ripfumelo ra hina eka yena. Ripfumelo leri ra engeteleka loko hi dyondza tinhlamuselo to tala ta Eksoda eka Matsalwa ya Vukriste ya Xigriki, lama kombisaka ku hetiseka ka swivumbeko swo tala swa ntwanano wa Nawu, xitiyisekiso xa ku pfuxiwa eku feni, lunghiselelo ra Yehova ro tiyisa vanhu va yena, swiendlakalo swa le mahlweni swa ntirho lowu ntshunxaka wa Vukriste, xitsundzuxo ehenhleni ko xixima vatswari, swilaveko swa ku kuma vutomi ni ndlela yo xiya vululami lebyi xupulaka ha yona. Nawu eku heteleleni wu katsakanyiwe wu va milawu mimbirhi malunghana ni ku kombisa rirhandzu eka Xikwembu ni le ka munhu-kulobye.—Mat. 22:32—Eks. 4:5; Yoh. 6:31-35 na 2 Vakor. 8:15—Eks. 16:4, 18; Mat. 15:4 na Vaef. 6:2—Eks. 20:12; Mat. 5:26, 38, 39—Eks. 21:24; Mat. 22:37-40.

27. Rhekhodo ya matimu leyi nga eka Eksoda yi na mpfuno wihi eka Mukriste?

²⁷ Eka Vaheveru 11:23-29 hi hlaya hi ripfumelo ra Muxe ni vatswari va yena. Hi ripfumelo u suke aEgipta, hi ripfumelo u tlangele Paseka, naswona hi ripfumelo u rhangele Israyele a tsemakanya Lwandle lero Tshwuka. Vaisrayele va khuvuriwile hi Muxe naswona va dye swakudya swa moya ni ku nwa swakunwa swa moya. A va langutele ribye leri tiyeke ra moya, kumbe Kriste, kambe hambi swi ri tano a va amukeriwanga hi Xikwembu, hikuva va ringe Xikwembu kutani va va vaphahli va swikwembu swa hava, vaoswi ni lava n’unun’utaka. Pawulo u hlamusela leswaku leswi swa tirha eka Vakriste namuntlha: “Swilo leswi swi va humelerile ku endla xitsundzuxo; naswona swi tsariwile leswaku na hina hi tsundzuxiwa ha swona, hina lava hi nga emasikwini ya ku hetelela ka minkarhi. Hikokwalaho, loyi a anakanyaka leswaku wa ha yimile, a a tivonele leswaku a nga wi.”—1 Vakor. 10:1-12; Vahev. 3:7-13.

28. Mindzhuti ya Nawu ni xinyimpfana xa Paseka yi hetisisiwe hi ndlela yihi?

²⁸ Swo tala swa nkoka lowukulu emoyeni swa Eksoda, kun’we ni ku tirhisiwa ka yona ka vuprofeta, swi nyikeriwa ematsalweni ya Pawulo, ngopfu-ngopfu eka Vaheveru ndzima 9 na 10. “Leswi Nawu wu nga ndzhuti ntsena wa leswo saseka leswi nga ta humelela, ematshan’wini ya ku va xivumbeko xa xiviri xa swilo swa kona, wu nga ka wu nga swi koti, hi magandzelo man’we ni lama humesiwaka kambe na kambe malembe hinkwawo, ku endla leswaku lava tshinelelaka Xikwembu va va lava hetisekeke.” (Vahev. 10:1) Hikwalaho, hi tsakela ku tiva ndzhuti ni ku twisisa leswi wu vulaka swona. Kriste ‘u nyikele gandzelo rin’we ra swidyoho hi laha ku nga heriki.’ U hlamuseriwa tanihi “Xinyimpfana xa Xikwembu.” Ku hava ni rhambu na rin’we ra “Xinyimpfana” lexi leri tshoviweke, ku fana ni lexi xi xi fanekiseleke. Muapostola Pawulo u ri: “Kriste, la nga xinyimpfana xa hina xa Paseka, ú tlhaviwile. Hikokwalaho, a hi endleni nkhuvo ku nga ri hi comela xa khale, ku nga ri hi comela xa vudyoho ni ku homboloka, kambe ku ri hi xinkwa xo-ke-comela, xo tenga ni xa ntiyiso.”—Vahev. 10:12; Yoh. 1:29 na 19:36—Eks. 12:46; 1 Vakor. 5:7, 8—Eks. 23:15.

29. (a) Kombisa ku hambana ka ntwanano wa Nawu ni ntwanano lowuntshwa. (b) I magandzelo wahi lama Vaisrayele va moya va ma nyikelaka eka Xikwembu sweswi?

²⁹ Yesu u ve Muhlanganisi wa ntwanano lowuntshwa, tanihi leswi Muxe a a ri muhlanganisi wa ntwanano wa Nawu. Ku hambana exikarhi ka mintwanano leyi na kona ku hlamuseriwe kahle hi muapostola Pawulo, loyi a vulavulaka hi ‘tsalwa ra milawu leri tsariweke hi voko’ leri herisiweke hi ku fa ka Yesu emhandzini ya nxaniso. Yesu la pfuxiweke tanihi Muprista Lonkulu hi “la tirhaka exivandleni lexi hlawulekeke ni le [n]tsongeni wa xiviri, lowu yimisiweke ku nga ri hi munhu kambe hi [Yehova].” Vaprista lava a va ri ehansi ka Nawu va nyikele “ntirho [lowo hlawuleka] lowu nga xifaniso ni ndzhuti wa leswi tirhiwaka ematilweni” hi ku ya hi xikombiso lexi nyikiweke hi Muxe. “[Yesu] ú kumile ntirho lowu tlulaka ngopfu lowa khale hi ku saseka, tanihi leswi ntwanano lowu a nga muyimeri wa wona wu nga wa ku antswa, hikuva lowa khale wu bohiwile hi ku ya hi switshembiso leswi nga swa ku antswa.” Ntwanano wa khale wu ve lowu nga ha tirhiki naswona wu herisiwile tanihi nawu lowu kongomisaka eku feni. Vayuda lava nga swi twisisiki leswi va hlamuseriwa tanihi lava va feke dzano, kambe vapfumeri lava va twisisaka leswaku Israyele wa moya u ve ehansi ka ntwanano lowuntshwa va nga ‘kombisa ku kwetsima ka Yehova ku fana ni swivoni hi tinghohe leti fununguriweke,’ va ri lava fanelekaka kahle tanihi vatirheli va wona. Hi ripfalo leri basisiweke lava va swi kota ku nyikela ‘magandzelo ya vona vini ya ku dzunisa, hi leswaku, mihandzu ya milomu leyi tivisaka vito ra yena eka vanhu.’—Vakol. 2:14; Vahev. 8:1-6, 13; 2 Vakor. 3:6-18; Vahev. 13:15; Eks. 34:27-35.

30. Ku kutsuriwa ka Israyele ni ku kurisa vito ra Yehova aEgipta a swi fanekisela yini?

³⁰ Eksoda yi kurisa vito ni vuhosi bya Yehova, yi kombetela emahlweni eku kutsuriweni loku vangamaka ka tiko ra Vakriste ra Israyele wa moya, leri ha rona ku vuriwaka leswi: “N’wina, mi rixaka leri hlawuriweke, mi vaprista va Hosi, mi tiko leri hlawulekeke, vanhu lava nga va Xikwembu hi xiviri, leswaku mi ta kota ku twarisa mintirho leyo saseka ya loyi a mi vitaneke ku huma emunyameni, mi ta nghena eku vonakaleni ka yena loku hlamarisaka. Khale a mi nga ri vanhu, kambe sweswi mi vanhu va Xikwembu.” Matimba ya Yehova hi laha ma kombisiweke ha kona eku hlengeletiweni ka Israyele wa yena wa moya a huma emisaveni leswaku a kurisa vito ra yena a hi singita lerintsongo ku tlula matimba lama a ma kombiseke hikwalaho ka vanhu va yena aEgipta wa khale. Hi ku endla leswaku Faro a hambeta a hanya leswaku A n’wi kombisa matimba ya Yena ni leswaku vito ra Yena ri ta twarisiwa, Yehova u fanekisele vumbhoni lebyikulu swinene lebyi faneleke ku hetisisiwa hi Timbhoni ta Yena ta Vakriste.—1 Pet. 2:9, 10; Varhoma 9:17; Nhlav. 12:17.

31. Eksoda yi fanekisela yini malunghana ni mfumo ni vukona bya Yehova?

³¹ Xisweswo, hi nga vula hi ku ya hi Matsalwa leswaku tiko leri vumbiweke ehansi ka Muxe a ri kombetela eka tiko lerintshwa ehansi ka Kriste ni le ka mfumo lowu wu nga ta ka wu nga tsekatsekisiwi. Hikwalaho ka leswi, hi khutaziwa ku ‘nyikela Xikwembu ntirho lowu wu hlawulekeke hi ku chava Xikwembu ni ku rhurhumela.’ Tanihi leswi vukona bya Yehova byi funengeteke tabernakele emananga, kutani hi ndlela yoleyo u tshembisa ku va ni lava va n’wi chavaka hi laha ku nga heriki: “Vonani, vuako bya Xikwembu byi le vanhwini. Xi ta aka na vona, kutani va ta va vanhu va xona; Xikwembu hi xoxe xi ta va na vona. . . . Tsala, hikuva marito lawa ma tshembekile, ma ni ntiyiso.” Eksoda hakunene i xiphemu xa ntikelo ni lexi pfunaka xa rhekhodo ya Bibele.—Eks. 19:16-19—Vahev. 12:18-29; Eks. 40:34—Nhlav. 21:3, 5.

[Tinhlamuselo ta le hansi]