Ndzima Ya Vukhume
Ku Tshembisiwa Ka Hosana Ya Ku Rhula
1. Xana vanhu va langutane na yini ku sukela enkarhini wa Kayini?
EMALEMBENI ya kwalomu ka tsevu wa magidi lama hundzeke, ku velekiwe n’wana wo sungula la nga munhu wa nyama. Vito rakwe a ku ri Kayini, naswona ku tswariwa kakwe a ku hlawulekile swinene. Vatswari vakwe, ni tintsumi hambi ku ri Muvumbi a va nga si tshama va vona n’wana la nga munhu wa nyama. Xihlangi lexi xa ha ku tswariwaka a xi ta va xi tise ntshembo erixakeni ra vanhu leri avanyisiweke. Anakanya ndlela leyi swi khomiseke gome ha yona leswi xi hundzukeke mudlayi loko se xi kurile! (1 Yohane 3:12) Ku sukela enkarhini wolowo vanhu va vone ku dlayiwa ka vanhu vo tala. Vanhu, tanihi leswi va voyameleke eku endleni ka leswo biha, a va na ku rhula exikarhi ka vona swin’we ni le ka Xikwembu.—Genesa 6:5; Esaya 48:22.
2, 3. Hi yihi mintshembo leyi veke kona hikwalaho ka Yesu Kreste, naswona hi fanele hi endla yini leswaku hi kuma mikateko yo tano?
2 Kwalomu ka mune wa magidi ya malembe endzhaku ka ku velekiwa ka Kayini, ku velekiwe n’wana un’wana. Vito ra yena a ku ri Yesu, naswona ku velekiwa ka yena a ku hlawulekile swinene. U velekiwe hi nhwana, hi matimba ya moya lowo kwetsima—ku veleka ko fana na kona a ku si tshama ku endleka ematin’wini. Enkarhini wa ku velekiwa kakwe, vunyingi bya tintsumi leti tsakeke byi yimbelele swidzuniso swa Xikwembu, byi ku: “Ku vangama a ku ve ehenhla-henhla eka Xikwembu, ni le henhla ka misava ku va ni ku rhula exikarhi ka vanhu lava amukelekaka.” (Luka 2:13, 14) Ematshan’weni ya ku va mudlayi, Yesu u pfulele vanhu ndlela ya ku va ni ku rhula ni Xikwembu ni ku kuma vutomi lebyi nga heriki.—Yohane 3:16; 1 Vakorinto 15:55.
3 Esaya u profete leswaku Yesu a a ta vitaniwa “Hosana ya Ku Rhula.” (Esaya 9:6) A a ta nyikela vutomi byakwe hikwalaho ka vanhu, xisweswo a endla leswaku ku va ni ndzivalelo wa swidyoho. (Esaya 53:11) Namuntlha, ku rhula swin’we ni Xikwembu ni ku rivaleriwa ka swidyoho swi nga kumiwa hi ku kombisa ripfumelo eka Yesu Kreste. Kambe mikateko yo tano a yi tiendlekeli. (Vakolosa 1:21-23) Lava va yi lavaka va fanele va dyondza ku yingisa Yehovha Xikwembu. (1 Petro 3:11; ringanisa Vaheveru 5:8, 9.) Esikwini ra Esaya, miti ya Israyele na Yuda yi endle swo hambana ni sweswo.
Ku Hundzukela Eka Madimona
4, 5. Xana xiyimo a xi ri njhani esikwini ra Esaya, naswona van’wana va hundzukele eka mani leswaku va pfuniwa?
4 Hi ku ka va nga yingisi, lava hanyaka enkarhini wa Esaya va le xiyin’weni lexi hlomulaka mbilu, ekheleni lerikulu ra munyama wa moya. Hambi ku ri mfumo wa le dzongeni wa Yuda, laha tempele ya Xikwembu yi nga kona, a wu na ku rhula. Hi ku ka va nga tshembeki, vanhu va tiko ra Yuda va xungetiwa hi nhlaselo wa Vaasiriya, naswona va ha ta langutana ni minkarhi ya mangava. Xana va ya eka mani leswaku va kuma mpfuno? Lexi twisaka ku vava, vo tala va hundzukela eka Sathana, ku nga ri eka Yehovha. A swi vuli leswaku va vitana Sathana hi vito rakwe. Kambe, ku fana na Hosi Sawulo wa khale, va endla vungoma, va lava ku lulamiseriwa swiphiqo swa vona hi ku ringeta ku vulavula ni vafi.—1 Samuwele 28:1-20.
5 Van’wana va bumabumela xiendlo lexi. Esaya u vulavula hi vugwinehi byebyo loko a ku: “Loko vo tshuka va mi byela va ku: ‘Vutisani vangoma kumbe lava nga ni moya wa ku vhumbha lava n’unun’utaka ni ku hlevetela,’ xana tiko rihi ni rihi a ri fanelanga ri vutisa Xikwembu xa rona? Xana swi fanerile ku kombelela vanhu lava hanyaka eka vanhu lava feke?” (Esaya 8:19) Vangoma va swi kota ku yenga vanhu, ‘va n’unun’uta ni ku hlevetela.’ Marito yo tano, lawa ku vuriwaka leswaku ma huma eka mimoya ya lava feke, ma nga phofuriwa hi ku tirhisa swivumbiwa swin’wana leswi hanyaka. Kambe, minkarhi yin’wana madimona ma nga ha katseka hi ku kongoma kutani ma tiendla vanhu lava feke, hilaha swi nga vaka swi endleke hakona loko Sawulo a ya emungomeni wa le Eni-dori.—1 Samuwele 28:8-19.
6. Ha yini Vaisrayele lava va tirhiseke vungoma va ri ni nandzu lowukulu?
6 Swilo leswi hinkwaswo swi endleka eYuda hambileswi Yehovha a yiriseke vungoma. Ehansi ka Nawu wa Muxe, a ku ri nandzu lowu faneriwaka hi rifu. (Levhitika 19:31; 20:6, 27; Deteronoma 18:9-12) Ha yini vanhu lava nga rifuwo ro hlawuleka ra Yehovha va endla xidyoho xexo xo chavisa? Swi vangiwa hileswi va fularheleke Nawu wa Yehovha ni ndzayo yakwe va tlhela va “nonon’hwisiwa hi matimba ya vuxisi ya xidyoho.” (Vaheveru 3:13) “Mbilu ya vona yi tlanyarile ku fana ni mafurha,” naswona va hambukile eka Xikwembu.—Pisalema 119:70.a
7. Xana vo tala namuntlha va fana hi ndlela yihi ni Vaisrayele va siku ra Esaya, naswona vumundzuku bya vona byi ta va njhani loko va nga hundzuki?
7 Kumbexana va tibyela leswi, ‘Xana Nawu wa Yehovha wu ta hi pfuna yini leswi hi langutaneke ni nhlaselo lowu tshineleke wa Vaasiriya?’ Va lava ku huma hi ku hatlisa ni hi ku olova ekhombyeni ra vona naswona a va lorhi hi ku rindza Yehovha leswaku a hetisisa ku rhandza kakwe. Ni le sikwini ra hina, vo tala va honisa nawu wa Yehovha kutani va ya eka vangoma, va ya eka lava vhumbaka hi tinyeleti, ni ku tirhisa mixaka yin’wana ya mihivahivana leswaku va tlhantlha swiphiqo swa vona. Hambiswiritano, mhaka ya leswaku lava hanyaka va ya lava mpfuno eka lava feke yi hume endleleni namuntlha ku fana ni le nkarhini wolowo. Vumundzuku bya lava va endlaka swilo sweswo byi ta fana ni bya “lava dlayaka hi vomu ni timbhisa ni . . . vagandzeri va swifaniso swa hava ni vahembi hinkwavo.” Va hava ntshembo wa ku hanya enkarhini lowu taka.—Nhlavutelo 21:8.
“Nawu Ni Xitiyisekiso” Swa Xikwembu
8. I yini “nawu” ni “xitiyisekiso,” leswi hina namuntlha hi faneleke hi kuma nkongomiso eka swona?
8 Nawu wa Yehovha lowu yirisaka vungoma, swin’we ni milawu yin’wana ya yena, a yi nga fihlekanga eka tiko ra Yuda. A yi hlayisiwile hi ku tsariwa. Namuntlha Rito ra yena ra kumeka ri tsariwile hinkwaro. I Bibele, leyi nga ni milawu ya Xikwembu ni swiletelo swa xona naswona yi ni rungula ra ndlela leyi Xikwembu xi tirhisanaka ha yona ni vanhu va xona. Rungula leri ra Bibele leri hlamuselaka ndlela leyi Yehovha a tirhaka ha yona i xitiyisekiso kumbe vumbhoni, lebyi byi hi dyondzisaka xiyimo xa Yehovha ni timfanelo ta yena. Ematshan’weni yo tihlanganisa ni lava feke, xana Vaisrayele a va fanele va wu lava kwihi nkongomiso? Esaya wa angula: “I swa nawu ni xitiyisekiso!” (Esaya 8:20a) Ina, lava lavaka ku voningeriwa ka ntiyiso va fanele va tirhisa Rito ra Xikwembu leri tsariweke.
9. Xana ku tshaha Bibele minkarhi yin’wana swi ni nkoka wo karhi eka vadyohi lava nga hundzukiki?
9 Vaisrayele van’wana lava pfaka va tirhisa vungoma swi nga ha endleka va ehleketa leswaku va xixima Rito ra Xikwembu leri tsariweke. Kambe leswi va swi vulaka a swi kona naswona i vukanganyisi. Esaya u ri: “Hakunene va ta hambeta va vulavula malunghana ni mhaka leyi, leswi nga ta ka swi nga tsuvukeriwi hi vurhonga.” (Esaya 8:20b) Hi yihi mhaka leyi Esaya a vulavulaka ha yona laha? Kumbexana i mhaka leyi nge: “I swa nawu ni xitiyisekiso!” Swi nga ha endleka leswaku Vaisrayele van’wana lava gwineheke va kombetela eRitweni ra Xikwembu, hilaha vagwinehi ni van’wana namuntlha va nga ha tshahaka hakona Matsalwa. Kambe i mhaka leyi vuriwaka hi nomu ntsena. Ku tshaha Matsalwa a ku nge tisi ku “tsuvukeriw[a] hi vurhonga,” kumbe ku voningeriwa hi Yehovha, loko ku nga fambisani ni ku endla ku rhandza ka Yehovha ni ku papalata swiendlo leswi thyakeke.b
“Ndlala, Ku Nga Ri Ya Xinkwa”
10. Xana tiko ra Yuda ri xaniseka njhani hikwalaho ka ku ala Yehovha?
10 Ku ala ku yingisa Yehovha swi vanga munyama emianakanyweni. (Vaefesa 4:17, 18) Hi tlhelo ra moya, vanhu va tiko ra Yuda va fe mahlo, a va na kona ku twisisa. (1 Vakorinto 2:14) Esaya u hlamusela xiyimo xa vona a ku: “Un’wana ni un’wana u ta hundza etikweni a tikeriwa, a ri ni ndlala.” (Esaya 8:21a) Hikwalaho ka leswi tiko ri nga tshembekiki—ngopfu-ngopfu enkarhini wa ku fuma ka Hosi Akazi—ku tilawula ka mfumo wa tiko ra Yuda ka xungetiwa. Tiko ri rhendzeriwe hi valala. Vuthu ra Asiriya ri hlasela miti ya Yuda hi ku tlhandlamana ka yona. Nala u lovisa tiko leri humesaka mihandzu, a endla leswaku swakudya swi pfumaleka. Vo tala va “tikeriwa, [va] ni ndlala.” Kambe ku ni ndlala ya muxaka wun’wana etikweni. Eka malembe-xidzana ma nga ri mangani lama hundzeke, Amosi u profetile: “‘Waswivo! Masiku ma ta,’ ku vula Yehovha, Hosi leyi Lawulaka, ‘kutani ndzi ta rhumela ndlala etikweni, ndlala, ku nga ri ya xinkwa, ni torha, ku nga ri ra mati, kambe ra ku twa marito ya Yehovha.’” (Amosi 8:11) Tiko ra Yuda sweswi ra sika hi ndlala yoleyo ya moya!
11. Xana tiko ra Yuda ri ta dyondza eka ndzayo leyi ri yi kumaka?
11 Xana tiko ra Yuda ri ta dyondza kutani ri tlhelela eka Yehovha? Xana vanhu va rona va ta fularhela vungoma ni vugandzeri bya swikwembu swa hava kutani va tlhelela eka “nawu ni xitiyisekiso”? Yehovha u yi vona ka ha ri emahlweni ndlela leyi va nga ta angula ha yona: “Hikwalaho ka leswi a nga ni ndlala ni leswi a hlundzukeke, entiyisweni u ta rhukana hosi yakwe ni Xikwembu xakwe naswona hakunene u ta languta ehenhla.” (Esaya 8:21b) Ina, vo tala va ta sola hosi ya vona leyi nga munhu hi ku va yisa eka xiyimo xexo. Van’wana hi vuphukuphuku va ta sola Yehovha hikwalaho ka makhombo ya vona! (Ringanisa Yeremiya 44:15-18.) Namuntlha, vo tala va titwa hi ndlela yoleyo, va sola Xikwembu hikwalaho ka makhombo lama vangiwaka hi vubihi bya munhu.
12. (a) Xana ku fularhela Xikwembu swi ri vangele yini tiko ra Yuda? (b) Hi swihi swivutiso swa nkoka leswi tlakusiwaka?
12 Xana ku rhukana Xikwembu swi ta tisa ku rhula eka vaaki va Yuda? E-e. Esaya wa profeta a ku: “U ta languta misava, kutani waswivo, ku ta va ni maxangu ni munyama, ku phumela, minkarhi yo nonon’hwa ni ku dzwihala, ku ri hava ku vangama.” (Esaya 8:22) Endzhaku ko tlakusela mahlo etilweni va sola Xikwembu, va tlhela va languta emisaveni, va tlhelela eka ntshembo wa vona wa hava. Ku fularhela ka vona Xikwembu ku vange khombo. (Swivuriso 19:3) Kambe, ku vuriwa yini hi switshembiso leswi Xikwembu xi swi endleke eka Abrahama, Isaka na Yakobe? (Genesa 22:15-18; 28:14, 15) Xana Yehovha u ta tsandzeka ku swi hetisisa? Xana Vaasiriya kumbe mavuthu man’wana ma nga herisa ndyangu wa vuhosi lowu tshembisiweke Yuda na Davhida? (Genesa 49:8-10; 2 Samuwele 7:11-16) Xana Vaisrayele va ta tshama emunyameni hi masiku?
Tiko Leri ‘Hlekuriwaka’
13. “Galeliya wa matiko” i yini, naswona wu “hlekuriwa” hi ndlela yihi?
13 Esaya sweswi u vulavula hi xin’wana xa swiendlakalo swa khombo swinene leswi welaka vatukulu va Abrahama: “Munyama a wu nge fani ni le nkarhini lowu tiko a ri ri ni maxangu ha wona, ku fana ni le nkarhini wo sungula laha a ku hlekuriwa tiko ra Zebuloni ni tiko ra Neftali ni le nkarhini lowu landzeleke loko ku endliwe leswaku ri xiximiwa—ndlela ya le kusuhi ni lwandle, exifundzheni xa Yordani, Galeliya wa matiko.” (Esaya 9:1) Galeliya i ndhawu leyi nga en’walungwini wa mfumo wa Israyele. Eka vuprofeta bya Esaya, wu katsa “tiko ra Zebuloni ni tiko ra Neftali” swin’we ni “ndlela ya le kusuhi ni lwandle,” ndlela ya khale leyi a yi lulama ni Lwandle ra Galeliya yi ya eLwandle ra Mediteraniya. Esikwini ra Esaya, ndhawu leyi a yi vitaniwa “Galeliya wa matiko,” kumbexana hikwalaho ka leswi miti ya kona yi nga ni vaaki lava nga riki Vaisrayele.c Xana tiko leri ri “hlekuriwa” hi ndlela yihi? Vaasiriya va vahedeni va ri hlula, va yisa Vaisrayele evukhumbini, kutani ndhawu yoleyo hinkwayo, va tshamisa vahedeni lava nga riki vatukulu va Abrahama. Xisweswo, mfumo wa le n’walungwini wa tinyimba ta khume wa nyamalala ematin’wini tanihi tiko leri nga hanyiki!—2 Tihosi 17:5, 6, 18, 23, 24.
14. Xana “munyama” wa tiko ra Yuda wu ta hambana njhani ni wa mfumo wa tinxaka ta khume?
14 Tiko ra Yuda na rona ri le hansi ka ntshikilelo wa Vaasiriya. Xana ri ta nghena ‘emunyameni’ hilaha ku nga heriki ku fana ni mfumo wa tinxaka ta khume leti a ti yimeriwa hi Zebuloni na Neftali? E-e. ‘Enkarhini lowu landzelaka,’ Yehovha u ta tisa mikateko endhawini ya mfumo wa Yuda wa le dzongeni ni le tikweni leri eku sunguleni a ri lawuriwa hi mfumo wa le n’walungwini. Njhani?
15, 16. (a) Hi wihi ‘nkarhi lowu landzeleke’ lowu xiyimo xi nga ta cinca ha wona “emigangeni ya Zebuloni na Neftali”? (b) Xana tiko leri a ri hlekuriwa ri katekisiwa njhani?
15 Muapostola Matewu u angula xivutiso lexi eka rhekhodo yakwe leyi huhuteriweke ya vutirheli bya Yesu bya laha misaveni. Loko a hlamusela masiku yo sungula ya vutirheli byebyo, Matewu u ri: “Loko a suka eNazareta, [Yesu] u fike a tshama eKapernawume etlhelo ka lwandle, emigangeni ya Zebuloni na Neftali, leswaku ku hetiseka leswi nga vuriwa hi nomu wa Esaya lowa muprofeta, a ku: ‘Wena tiko ra Zebuloni ni tiko ra Neftali, ku lulama ni gondzo ra lwandle, entsungeni wa Yordani, Galeliya wa matiko, vanhu lava tshamaka emunyameni va vone ku vonakala lokukulu, kambe loko ku ri lava tshamaka exivandleni xa ndzhuti wa rifu, ku vonakala ku tsuvuke ehenhla ka vona.’”—Matewu 4:13-16.
16 Ina, ‘nkarhi lowu landzeleke’ lowu profetiweke hi Esaya i nkarhi wa vutirheli bya Kreste bya laha misaveni. Yesu u hete nkarhi wo tala wa vutomi byakwe bya laha misaveni a ri eGaleliya. U sungule vutirheli byakwe emugangeni wa Galeliya kutani a sungula ku huwelela a ku: “Mfumo wa matilo wu tshinele.” (Matewu 4:17) Kwale Galeliya, u vule Dyondzo yakwe ya le Ntshaveni leyi dumeke, u hlawule kona vaapostola vakwe, u endle kona singita rakwe ro sungula, naswona u humelele eka valandzeri va kwalomu ka 500 endzhaku ka ku pfuxiwa ka yena. (Matewu 5:1–7:27; 28:16-20; Marka 3:13, 14; Yohane 2:8-11; 1 Vakorinto 15:6) Hi ndlela yoleyo Yesu u hetisise vuprofeta bya Esaya hi ku katekisa “tiko ra Zebuloni ni tiko ra Neftali.” Ina, Yesu a nga endlanga vutirheli byakwe eka vanhu va le Galeliya ntsena. Hi ku chumayela mahungu lamanene etikweni hinkwaro, Yesu u ‘endle leswaku ku katekisiwa’ tiko hinkwaro ra Israyele, ku katsa ni ra Yuda.
“Ku Vonakala Lokukulu”
17. Xana “ku vonakala lokukulu” ku vangamisa ku yini eGaleliya?
17 Kambe, ku vuriwa yini hi leswi Matewu a swi vulaka “ku vonakala lokukulu” eGaleliya? Marito lawa na wona a ma tshahiwa eka vuprofeta bya Esaya. Esaya u tsarile: “Vanhu lava a va famba emunyameni va vone ku vonakala lokukulu. Loko ku ri lava tshamaka etikweni ra ndzhuti lowukulu, ku vonakala ku va voningerile.” (Esaya 9:2) Eka lembe-xidzana ro sungula C.E., ku vonakala ka ntiyiso a ku tumbetiwile hi mavunwa ya vuhedeni. Varhangeri va tiko ra Yuda a va nyanyise xiphiqo lexi hi ku namarhela mindhavuko ya vona ya vukhongeri leyi ha yona va ‘endleke rito ra Xikwembu ri nga tirhi.’ (Matewu 15:6) Lava titsongahataka a va tshikileriwa ni ku pfilunganyiwa, va landzela “vakongomisi lava feke mahlo.” (Matewu 23:2-4, 16) Loko Yesu, ku nga Mesiya, a humelela, mahlo ya vanhu vo tala lava titsongahataka ma pfuriwile hi ndlela yo hlamarisa. (Yohane 1:9, 12) Ntirho wa Yesu loko a ri emisaveni ni mikateko leyi tisiweke hi ku tikarhata ka yena, swi fanisiwa khwatsi ni “ku vonakala lokukulu” evuprofeteni bya Esaya.—Yohane 8:12.
18, 19. Xana lava amukeleke ku vonakala a va ri ni xivangelo xihi xa ku tsaka ngopfu?
18 Lava va amukeleke ku vonakala a va ri ni swivangelo swo tala swo tsaka. Esaya u ye emahlweni a ku: “Wena u endle leswaku tiko ri tala; u endle ku tsaka ka rona ku va kukulu. Va tsakile emahlweni ka wena kukotisa loko va tsakela nkarhi wo tshovela, ku fana ni lava tsakaka loko va ava leswi phangiweke.” (Esaya 9:3) Hikwalaho ka ntirho wo chumayela wa Yesu ni valandzeri vakwe, vanhu va timbilu letinene va tile, va tikombisa va tsakela ku gandzela Yehovha hi moya ni ntiyiso. (Yohane 4:24) Ehansi ka malembe ya mune, vunyingi byi amukele Vukreste. Ku khuvuriwe vanhu va 3 000 hi siku ra Pentekosta ya 33 C.E. Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo, “nhlayo ya vavanuna yi fika kwalomu ka 5 000.” (Mintirho 2:41; 4:4) Loko vadyondzisiwa va ri karhi va vangamisa ku vonakala hi ku hiseka, “nhlayo ya vadyondzisiwa yi ya yi andza ngopfu eYerusalema; naswona ntshungu lowukulu wa vaprista wu yingisa vupfumeri lebyi.”—Mintirho 6:7.
19 Ku fana ni lava tsakisiwaka hi ntshovelo lowukulu kumbe lava tsakelaka ku aviwa ka leswi phangiweke endzhaku ka ku hlula enyimpini leyikulu, valandzeri va Yesu va tsakele ku andza loku. (Mintirho 2:46, 47) Hi ku famba ka nkarhi, Yehovha u vangamise ku vonakala exikarhi ka matiko. (Mintirho 14:27) Hikwalaho vanhu va tinxaka hinkwato va tsakisiwe hi mhaka ya leswi va pfuleriweke ndlela yo tshinela eka Yehovha.—Mintirho 13:48.
“Ku Fana Ni Le Sikwini Ra Midiyani”
20. (a) Xana Vamidiyani a va ri valala va Israyele hi tindlela tihi, naswona Yehovha u herise nxungeto wa vona hi ndlela yihi? (b) Xana ‘esikwini ra Midiyani’ ra nkarhi lowu taka Yesu u ta wu herisa njhani nxungeto wa valala va vanhu va Xikwembu?
20 Vuyelo bya ntirho wa Mesiya byi tshama hi masiku, hilaha swi kombisiwaka hakona hi marito ya Esaya lama landzelaka: “Joko ra ndzhwalo wa vona ni nhonga leyi nga emakatleni ya vona, nhonga ya loyi a va susumetelaka ku tirha, u swi fayeterile ku fana ni le sikwini ra Midiyani.” (Esaya 9:4) Malembe-xidzana yo tala emahlweni ka siku ra Esaya, Vamidiyani va bohe kungu swin’we ni Vamowabu leswaku va kokela Israyele exidyohweni. (Tinhlayo 25:1-9, 14-18; 31:15, 16) Endzhaku, Vamidiyani va xanise Vaisrayele hi ku hlasela ni ku phanga miti ya vona ni masimu ku ringana malembe ya nkombo. (Vaavanyisi 6:1-6) Kambe Yehovha, hi ku tirhisa nandza wakwe Gidiyoni, u hlule mavuthu ya le Midiyani. Endzhaku ka “le sikwini ra Midiyani,” ku hava vumbhoni bya leswaku vanhu va Yehovha va tlhele va xanisiwa hi Vamidiyani. (Vaavanyisi 6:7-16; 8:28) Ku nga ri khale, Yesu Kreste, Gidiyoni lonkulu, u ta lovisa valala va manguva lawa va vanhu va Yehovha. (Nhlavutelo 17:14; 19:11-21) Kutani, “ku fana ni le sikwini ra Midiyani,” ku hlula loku heleleke, loku tshamaka hi masiku ku ta va kona hikwalaho ka matimba ya Yehovha, ku nga ri hi ntamu wa vanhu. (Vaavanyisi 7:2-22) Vanhu va Xikwembu a va nge he tlheli va tshikileriwa!
21. Xana vuprofeta bya Esaya byi kombisa yini malunghana ni vumundzuku bya nyimpi?
21 Ku kombisiwa ka matimba ya Xikwembu a hi ku tlakusiwa ka nyimpi. Yesu la pfuxiweke i Hosana ya Ku Rhula, naswona hi ku lovisa valala vakwe, u ta tisa ku rhula loku tshamaka hi masiku. Sweswi Esaya u vula leswaku nhundzu ya nyimpi yi lovisiwa hi ndzilo: “Ntangu yin’wana ni yin’wana ya loyi a kandziyelaka hi swigingi ni nkhancu lowu petiweke engatini swi hisiwe kukotisa swakudya swa ndzilo.” (Esaya 9:5) Swigingi swa lava kandziyaka hi tintangu ta masocha lama gwirimaka a swi nge he twiwi. Swiambalo leswi nga ni ngati swa tinhenha letikulu ta nyimpi a swi nge he voniwi. Nyimpi a yi nge he vi kona!—Pisalema 46:9.
“Mutsundzuxi Wo Hlamarisa”
22. Hi rihi vito leri vulaka swo tala hi tlhelo ra vuprofeta leri Yesu a thyiwaka rona ebukwini ya Esaya?
22 Enkarhini wa ku velekiwa kakwe hi ndlela yo hlamarisa, loyi a velekeriweke ku va Mesiya u thyiwe vito leri nge Yesu, leswi vulaka leswaku “Yehovha I Ku Ponisa.” Kambe u ni mavito man’wana, mavito ya vuprofeta lawa ma kombisaka ntirho wakwe lowukulu ni xikhundlha xakwe xo tlakuka. Rin’wana vito ra kona hi leri nge Emanuwele, leswi vulaka leswaku “Xikwembu Xi Na Hina.” (Esaya 7:14, nhlamuselo ya le hansi ya NW) Sweswi Esaya u hlamusela vito rin’wana ra vuprofeta: “Hi velekeriwe n’wana, hi nyikiwe n’wana wa jaha; naswona ku fuma ka vuhosana ku ta va ekatleni ra yena. Kutani vito ra yena u ta thyiwa Mutsundzuxi wo Hlamarisa, Xikwembu xa Matimba, Tatana La Nga Riki Na Makumu, Hosana ya Ku Rhula.” (Esaya 9:6) Anakanya hi nhlamuselo leyi fuweke ya vito leri ri hlamuselaka swo tala hi tlhelo ra vuprofeta.
23, 24. (a) Xana Yesu i “Mutsundzuxi wo Hlamarisa” hi ndlela yihi? (b) Xana vatsundzuxi va Vakreste va nga xi tekelela njhani xikombiso xa Yesu namuntlha?
23 Mutsundzuxi i munhu la tsundzuxaka kumbe la layaka. Loko a ri emisaveni Yesu Kreste u nyike ndzayo yo hlamarisa. EBibeleni hi hlaya leswaku “mintshungu yi hlamarisiw[e] hi ndlela yakwe yo dyondzisa.” (Matewu 7:28) I Mutsundzuxi wo tlhariha la nga ni ntwela-vusiwana, loyi a twisisaka xiyimo xa vona hi ndlela yo hlawuleka. Ndzayo yakwe a hi ya ku tshinya ni ku holovela ntsena. Hakanyingi, u laya hi ku letela ni ku tsundzuxa hi rirhandzu. Ndzayo ya Yesu ya hlamarisa hikuva minkarhi hinkwayo i ya vutlhari, yi hetisekile naswona yi hava swihoxo. Loko yi landzeleriwa, yi yisa evuton’wini lebyi nga heriki.—Yohane 6:68.
24 Ndzayo ya Yesu a yi humi emianakanyweni yakwe yo tlhariha. Ematshan’weni ya sweswo, u ri: “Leswi ndzi swi dyondzisaka a hi swa mina, kambe i swa loyi a ndzi rhumeke.” (Yohane 7:16) Hilaha a swi ri hakona eka Solomoni, Yehovha Xikwembu i Xihlovo xa vutlhari bya Yesu. (1 Tihosi 3:7-14; Matewu 12:42) Xikombiso xa Yesu xi fanele xi susumetela vadyondzisi ni vatsundzuxi evandlheni ra Vukreste leswaku nkarhi hinkwawo va letela hi ku landza Rito ra Xikwembu.—Swivuriso 21:30.
“Xikwembu Xa Matimba” Ni “Tatana La Nga Riki Na Makumu”
25. Xana vito leri nge, “Xikwembu xa Matimba” ri hi byela yini hi Yesu wa le tilweni?
25 Hi hala tlhelo Yesu i “Xikwembu xa Matimba” ni “Tatana La Nga Riki Na Makumu.” Sweswo a swi vuli leswaku u teka vulawuri ni xikhundlha xa Yehovha, loyi a nga “Xikwembu Tata wa hina.” (2 Vakorinto 1:2) ‘[Yesu] a nga ehleketanga hi ku lwa, ku nga ku lwela ku ringana ni Xikwembu.’ (Vafilipiya 2:6) U vitaniwa Xikwembu xa Matimba, ku nga ri Xikwembu xa Matimba Hinkwawo. Yesu a nga si tshama a titeka a ri Xikwembu xa Matimba Hinkwawo, hikuva loko a vulavula hi Tata wakwe u vule leswaku i “Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso,” ku nga Xikwembu xi ri xin’we lexi faneleke ku gandzeriwa. (Yohane 17:3; Nhlavutelo 4:11) EMatsalweni, rito leri nge “xikwembu” ri nga ha vula “la nga ni matimba” kumbe “la tiyeke.” (Eksoda 12:12; Pisalema 8:5; 2 Vakorinto 4:4) Loko Yesu a nga si ta emisaveni, a a ri “xikwembu,” “a a ri ni xivumbeko xa Xikwembu.” Endzhaku ka ku pfuxiwa kakwe, u tlhelele exikhundlheni xo tlakuka swinene ematilweni. (Yohane 1:1; Vafilipiya 2:6-11) Ku tlula kwalaho, xithopo lexi nge “xikwembu” xi vula ni swin’wana swo tala. Vaavanyisi eIsrayele a va vitaniwa “swikwembu”—na Yesu hi byakwe u tshama a va vitana tano. (Pisalema 82:6; Yohane 10:35) Yesu i Muavanyisi la vekiweke hi Yehovha, “loyi a nga ta avanyisa lava hanyaka ni lava feke.” (2 Timotiya 4:1; Yohane 5:30) Ina, swi fanerile leswi a vuriwaka Xikwembu xa Matimba.
26. Ha yini swi faneleka leswaku Yesu a vitaniwa “Tatana La Nga Riki Na Makumu”?
26 Xithopo lexi nge, “Tatana La Nga Riki Na Makumu” xi vula matimba ya Hosi ya Vumesiya ni vulawuri bya ku nyika vanhu ntshembo wa vutomi lebyi nga heriki emisaveni. (Yohane 11:25, 26) Ndzhaka leyi siyiweke hi mutswari wa hina wo rhanga, ku nga Adamu, i rifu. Yesu, Adamu wo hetelela, “u ve moya lowu nyikaka vutomi.” (1 Vakorinto 15:22, 45; Varhoma 5:12, 18) Tanihi leswi Yesu, Tatana La Nga Riki Na Makumu, a nga ta hanya hi masiku, ni vanhu lava yingisaka va ta vuyeriwa hilaha ku nga heriki tanihi leswi a nga ta va tata wa vona.—Varhoma 6:9.
“Hosana Ya Ku Rhula”
27, 28. Hi byihi vuyelo lebyi tsakisaka lebyi kumiwaka hi vafumiwa va “Hosana ya Ku Rhula” sweswi ni le nkarhini lowu taka?
27 Handle ka vutomi lebyi nga heriki, vanhu va fanele va va ni ku rhula, swin’we ni Xikwembu ni vanhu-kulobye. Ninamuntlha, lava va titsongahatelaka ku fumiwa hi “Hosana ya Ku Rhula” va ‘fule mabanga ya vona ma va swikomu ni mafumu ya vona ma va swikhutulo.’ (Esaya 2:2-4) A va ri fukameli rivengo hikwalaho ka ku hambana ni van’wana hi tipolitiki, mindzilikana, rixaka kumbe hi xiyimo xa timali. Va ni vun’we evugandzerini bya Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, ku nga Yehovha, naswona va tikarhatela ku hlayisa ku rhula ni vaakelani, endzeni ni le handle ka vandlha.—Vagalatiya 6:10; Vaefesa 4:2, 3; 2 Timotiya 2:24.
28 Hi nkarhi lowu Xikwembu xi wu vekeke, Kreste u ta simeka ku rhula emisaveni loku ku nga ta va ka misava hinkwayo, ku yima ku tiya, ku tshama hi masiku. (Mintirho 1:7) “Ku tala ka ku fuma ka vuhosana ni ku rhula a swi nge vi na makumu, exiluvelweni xa Davhida ni le mfun’weni wa yena leswaku a wu simeka wu tiya ni ku wu seketela hi vululami ni hi ku tshembeka, ku sukela sweswi ku ya enkarhini lowu nga riki na makumu.” (Esaya 9:7a) Loko a tirhisa vulawuri byakwe tanihi Hosana ya Ku Rhula, Yesu a nge wu tirhisi nsele. Vafumiwa vakwe a va nge tekeriwi ntshunxeko wa vona kutani va fumiwa hi nkani. Ematshan’weni ya sweswo, hinkwaswo leswi a nga ta swi hetisisa swi ta endliwa “hi vululami ni hi ku tshembeka.” Kunene ku ta va ku cinca loku phyuphyisaka!
29. Xana hi fanele hi endla yini loko hi navela ku kuma nkateko wa ku rhula loku nga heriki?
29 Hi ku ya hi swilo swo hlamarisa leswi vito ra Yesu ra vuprofeta ri vulaka swona, leswi Esaya a swi vulaka eku gimeteni ka xiyenge lexi xa vuprofeta byakwe swa nyanyula hakunene. Wa tsala: “Ku hiseka ka Yehovha wa mavuthu ku ta swi endla.” (Esaya 9:7b) Ina, Yehovha u endla swilo hi ku hiseka. A xi kona lexi a xi endlaka ku nga ri hi mbilu hinkwayo. Hi nga tiyiseka leswaku hinkwaswo leswi a swi tshembisaka, u ta swi hetisisa hi xitalo. Kutani, loko a ri kona loyi a navelaka ku rhula loku nga heriki, onge a nga tirhela Yehovha hi mbilu hinkwayo. Ku fana na Yehovha Xikwembu na Yesu, Hosana ya Ku Rhula, onge malandza hinkwawo ya Xikwembu ma nga va “lava hisekelaka mintirho leyinene.”—Tito 2:14.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Vo tala va vula leswaku Pisalema 119 yi tsariwe hi Hezekiya a nga si va hosi. Loko swi ri tano, swi vula leswaku yi tsariwe loko Esaya a ha profeta.
b Marito lama nge “mhaka leyi” eka Esaya 8:20 ma nga ha vula mhaka leyi khumbaka vungoma, leyi tshahiweke eka Esaya 8:19. Loko swi ri tano, Esaya u vula leswaku lava hlohlotelaka vungoma etikweni ra Yuda va ta hambeta va khutaza van’wana leswaku va ya eka vangoma, hikwalaho va nga ka va nga ku kumi ku voningeriwa hi Yehovha.
c Van’wana va ringanyeta leswaku miti ya 20 ya Galeliya leyi Hosi Solomoni a yi nyikeke Hiramu hosi ya Tiri, kumbexana eka yona a ku tshama vanhu lava nga riki Vaisrayele.—1 Tihosi 9:10-13.
[Mepe/Xifaniso lexi nga eka tluka 122]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
Korazini
Betsayida
Kapernawume
Rivala ra Genesareta
Lwandle ra Galeliya
Magadani
Tiberiyo
Nambu wa Yordani
GADARA
Gadara
[Swifaniso leswi nga eka tluka 119]
Ku tswariwa ka Kayini na Yesu a ku hlawulekile hakumbirhi. Ku tswariwa ka Yesu hi kona ntsena loku veke ni vuyelo byo tsakisa
[Xifaniso lexi nga eka tluka 121]
Ku ta va ni ndlala leyi nga ta yi tlula ekule ndlala ya xinkwa ni torha ra mati
[Xifaniso lexi nga eka tluka 127]
Yesu a a ri ku vonakala etikweni