Mazgu gha Yehova Ngamoyo
Fundo Zikuru za m’Buku la Nehemiya
PAKAJUMPHA vilimika 12 kufuma apo vinthu vyaumaliro ivyo vili kulembeka mu buku la Ezra vikacitikira. Kukakhala pacoko kuti “dango la kuwezga na kuzengaso Yerusalemu” lifiskike. Kufiskika kwa dango ili ukaŵa uyambiro wa masabata 70 gha vilimika ivyo vikutifiska mu nyengo iyo Mesiya wakawonekera. (Daniel 9:24-27) Buku la Nehemiya likulongosora ivyo ŵanthu ŵa Ciuta ŵakacitanga pakuzengaso linga la Yerusalemu. Likulongosora ivyo vikacitika mu vilimika 12, kwambira mu 456 B.C.E. kuzakafika cadera kuumaliro wa 443 B.C.E.
Buku ili wakalemba ni Kazembe Nehemiya, ndipo muli nkhani zakukondweska za kukwezgeka kwa kusopa kwaunenesko para ŵanthu ŵaŵikapo mtima na kugomezga fikepo Yehova Ciuta. Likulongoraso makora umo Yehova wakulongozgera vinthu kuti wafiske khumbo lake. Kweniso ni mbiri ya mulongozgi wankhongono kweniso wacikanga. Uthenga uwo uli mu buku la Nehemiya ngwakuzirwa comene ku ŵasopi ŵaunenesko lero, cifukwa ‘mazgu gha Ciuta ngamoyo ndipo ngankhongono.’—Ŵahebere 4:12.
“NTHEURA LINGA LIKAMARA”
Nehemiya wakaŵa mu msumba wa Shushani, wakateŵeteranga Themba Artazerkses Longimanus. Nehemiya citima cikamukora comene wakati wapulika kuti ŵanthu ŵakwake “ŵali mu suzgo yikuru na mu kukhozgeka soni; linga la Yerusalemu labwanganduka ndipo vipata vyake vyocheka na moto.” Wakaŵeyelera Ciuta kuti wamulongozge. (Nehemiya 1:3, 4) Themba likawona kuti Nehemiya wali na citima, ndipo likamuzomerezga kuti walute ku Yerusalemu.
Nehemiya wakati wafika mu Yerusalemu, wakendera linga nausiku, ndipo wakaphalira Ŵayuda kuti wakukhumba kuzengaso linga. Nchito ya kuzenga yikambako. Ndipo ŵalwani nawo ŵakamba kwimikana nayo nchito iyi. Kweni mwakulongozgeka na Nehemiya munthu wacikanga, “linga likamara.”—Nehemiya 6:15.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
1:1; 2:1—Kasi “cilimika ca makhumi ghaŵiri” ico cikuzunurika mu mavesi ghaŵiri agha cikapendeka kufuma pa cilimika cakuyana waka? Inya, cilimika ca makhumi ghaŵiri cikaŵa ca kuwusa kwa themba Artazerkses. Kweni kapendero ka vilimika mu mavesi agha kakaŵa kakupambana. Mdauko ukulongora kuti Artazerkses wakamba kuwusa mu 475 B.C.E. Ntheura pakuti ŵalembi ŵa ku Babulone ŵakatemwanga kupenda vilimika vya mafumu gha Peresiya kwamba mu mwezi Nisani (Malici/Epulero) mpaka mu Nisani, ipo Artazerkses wakamba kuwusa mu Nisani, cilimika ca 474 B.C.E. Lekani cilimika ca makhumi ghaŵiri ca kuwusa ico cikuzunurika pa Nehemiya 2:1 cikamba mu Nisani, 455 B.C.E. Mwezi wa Kislev (Novemba/Disemba) uwo ukuzunurika pa Nehemiya 1:1 comene ukaŵa wa cilimika cakumanyuma ca 456 B.C.E. Nehemiya wakazunura mwezi uwu kuti ukaŵa mukati mwa cilimika ca makhumi ghaŵiri ca kuwusa kwa Artazerkses. Apa panyake wakapendanga vilimika kufuma pa zuŵa ilo themba lira likakhalira pa citengo. Vingacitikaso kuti Nehemiya wakapendanga nyengo kuyana na cilimika ico Ŵayuda lero ŵakuti nchapadera, ico cikwamba mu mwezi wa Tishri, uwo ukuyana na Seputemba/Okutoba. Kwali ndimo viliri panji yayi, kweni ico tikumanya nchakuti dango lakuti Yerusalemu wazengekeso likapelekeka mu cilimika ca 455 B.C.E.
4:17, 18—Kasi munthu wakacitanga wuli nchito na woko limoza? Ici cikaŵa cakusuzga yayi kwa awo ŵakayeghanga katundu. Malinga ŵathwika katundu pa mutu panji pa viŵegha, ŵakakorangako na woko limoza uku “linyake likakolera homwa.” Kweni pakuti ŵazengi ŵakakhumbikwiranga kugwira nchito na mawoko ghose, waliyose “wakakakilira lupanga lwake mu ciwuno mwake, ŵakazenganga ntheura.” Ŵakaŵa ŵakunozgeka kujivikilira para ŵalwani ŵaŵawukira.
5:7—Ni mwauli umo Nehemiya ‘wakaŵasuskira na kuŵacenya ŵakamphanda na ŵakazembe’? Ŵanthu aŵa ŵakakhumbanga canduro panji katapila kwa Ŵayuda ŵanyawo uko kukaŵa kunangira Dango la Mozesi. (Leviticus 25:36; Duteronome 23:19) Kweniso canduro ico ŵakakhumbanga kwa ŵanyawo para ŵaŵabwereka kanthu cikaŵa cikuru comene. Ciŵenge kuti canduro ico cikapelekekanga mwezi uliwose, mphanyi “cigaŵa cimo ca makhumikhumi” cikayana waka na 12 peresenti pa cilimika. (Nehemiya 5:11) Zikaŵa nkhaza zikuru comene kuŵacitira nthena ŵanthu ŵara cifukwa ŵakazotofyeka kale na misonkho kweniso ŵakaŵavya cakurya cakukwana. Nehemiya wakaŵasanga na mlandu ŵasambazi, ndipo wakaŵasuska na kuŵacenya na Dango la Ciuta, ntheura uheni wawo ukamanyikwa.
6:5—Pakuti makalata ghacisisi ŵakaghaŵikanga mu thumba lakujarika, cifukwa wuli Sanbalat wakatuma “kalata wakujurikajurika” kwa Nehemiya? Khumbo la Sanbalat likwenera likaŵa lakuti ŵanthu ŵamanye milandu yautesi iyo wakalemba mu kalata lekani wakayituma yakujurika. Panyake wakagomezganga kuti Nehemiya wakwiyenge comene mwakuti walekenge kuzenga na kwiza kwa iyo kuti wajivikilire. Panji Sanbalat wakaghanaghana kuti ivyo vikaŵa mu kalata vingaŵawofya Ŵayuda mwakuti ŵangaleka nchito ya kuzenga. Nehemiya wakawopa yayi ndipo wakulutilira na nchito iyo Ciuta wakamupa mtima uli mu malo.
Ivyo Tikusambirapo:
1:4; 2:4; 4:4, 5. Para vinthu vyatisuzga panji para tikughanaghana vyakucita pa vinthu vyakuzirwa, ‘tifwilirenge mu kulomba’ na kucita vinthu mwakuyana na ulongozgi wa Ciuta.—Ŵaroma 12:12.
1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Yehova wakuzgora ŵateŵeti ŵake para ŵakumulomba kufumira pasi pa mtima.—Salmo 86:6, 7.
1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Nehemiya wakaŵa munthu walusungu, kweniso wakaŵa cakuwonerapo ciwemi pakuŵa munthu wamwamphu na wambura kusunkhunyika pakucita urunji.
1:11–2:3. Nehemiya wakaŵa wacimwemwe cifukwa ca udindo wapacanya wa kupeleka vyakumwa kwa themba yayi, kweni cifukwa cakuti wakawovwira kuti kusopa kwaunenesko kulutilire. Asi kusopa Yehova na vyose ivyo vikovwira kuti kulutilire ndivyo vikwenera kuŵa mu mitima yithu na kutipa cimwemwe?
2:4-8. Yehova wakacitiska Artazerkses kuzomerezga Nehemiya kuluta ku Yerusalemu kukazengaso linga. Lemba la Zintharika 21:1 likuti: “Mtima wa themba uli [nga] mronga wa maji mu woko la Yehova; Iye wakuwuzgolera kwenekuko wakukhumba.”
3:5, 27. Tileke kuwona nchito za mawoko zakukhozgera kusopa kwaunenesko kuŵa zapasi nga umo ŵakacitira “ŵakuru” ŵa Ŵatekowa. Kweni tiyezge ŵanthu bweka ŵa Ŵatekowa awo ŵakajipeleka na mtima wose pa mulimo wa kuzenga.
3:10, 23, 28-30. Penepapo ŵanyake ŵakukwaniska kusamira uko ŵapharazgi ŵa Ufumu mbakucepa, taŵanandi tikukhozgera kusopa kwaunenesko kukwithu. Tingacita nthena para tikucitako nchito ya kuzenga Nyumba za Ufumu panji kovwira mu nyengo ya soka, kweni comene mu nchito ya kupharazga Ufumu.
4:14. Para ŵanthu ŵakwimikana nase, wofi ungamara para tikukumbuka “mukuru na wakofya.”
5:14-19. Ŵakhristu awo mbalaŵiliri ŵakwenera kusambira kwa Kazembe Nehemiya pa kujiyuyura, kuleka kujighanaghanira, na mahara. Nangauli wakaŵa na mwamphu pakuciska ŵanthu kulondezga Dango la Ciuta, wakakandilizganga ŵanyake yayi. Kweni wakacitira lusungu ŵakuyuzgika na ŵakavu. Pakuŵa walusungu, Nehemiya wali kuleka cakuwonerapo ciwemi comene kwa ŵateŵeti wose ŵa Ciuta.
“MUNDIKUMBUKE ‘MWE CIUTA WANE, MWA UWEMI”
Linga la Yerusalemu likati lazengeka, Nehemiya wakaŵikapo vijaro na kwimika ŵalinda kuti ŵavikilirenge msumba. Wakamba kulemba miwiro ya ŵanthu. Ŵanthu wose ŵakati ŵawungana mu “bwalo panthazi pa Cipata Maji,” Ezra mupristi wakaŵazga buku la Dango la Mozesi, ndipo Nehemiya na Ŵalevi ŵakaŵapataulira ŵanthu. (Nehemiya 8:1) Ŵakati ŵamanya za Ciphikiro ca Misasa, ŵakacita ungano ukuru ndipo wose ŵakakondwera comene.
Ŵakacitaso ungano unyake, apo “Ŵaisrayeli” ŵakazomera uheni wawo wose, Ŵalevi ŵakakumbuska Israyeli malango gha Ciuta, ndipo ŵanthu ŵakacita cilapo “kwenda mu dango la Ciuta.” (Nehemiya 9:1, 2; 10:29) Pakuti nyengo yira mu Yerusalemu mukaŵa mucali ŵanthu ŵacoko, ŵakacita mayere kuti ŵatore yumoza mwa ŵanthu khumi kuwaro kwa msumba kuti wanjire mukati. Kufuma apo ŵakapatulira linga na kukondwa kukuru mwakuti “cimwemwe ca Yerusalemu cikapulikikwa kutali.” (Nehemiya 12:43) Pakati pajumpha vilimika 12 kufuma apo Nehemiya wakizira ku Yerusalemu, wakawelera ku nchito yake kwa themba Artazerkses. Nyengo yicoko waka, Ŵayuda ŵakamba kucita vyaunyankhasi. Nehemiya wakati wizaso ku Yerusalemu, wakacitapo kanthu kuti wanozge vinthu. Wakajilombera mwakujiyuyura kuti: “Mundikumbuke, ‘mwe Ciuta wane, mwa uwemi.”—Nehemiya 13:31.
Mafumbo gha m’Malemba Ghazgoleka:
7:6-67—Cifukwa wuli mazina gha ŵanthu awo ŵakawelera ku Yerusalemu na Zerubabeli agho Nehemiya wakalemba ghakupambana na gha Ezra kuyana na unandi wa mbumba yiliyose? (Ezra 2:1-65) Cifukwa cingaŵa cakuti Ezra na Nehemiya ŵakakopera mazina agha kufuma mu mabuku ghakupambana. Mwaciyelezgero, unandi wa awo ŵakalembeska kuti ŵawelerenge ukwenera kuti ukaŵa wakupambana na wa awo ŵakawelera nadi. Kweniso nkhani ziŵiri izi zikupambana cifukwa cakuti Ŵayuda awo pakwamba ŵakatondeka kujima mukoka wawo ŵakwenera kuti ŵakazakawumanya paumaliro wake. Kweni nkhani zose ziŵiri zikukolerana pa cinthu cimoza: Ŵanthu awo ŵakawera ulendo wakwamba ŵakaŵa 42,360, padera pa ŵazga na ŵakwimba.
10:34—Cifukwa wuli ŵanthu ŵakeneranga kupeleka nkhuni? Dango la Mozesi likayowoyapo yayi kuti ŵanthu ŵapelekenge nkhuni. Kweni dango ili likaŵikika cifukwa ca kusoŵerwa. Pakakhumbikwanga nkhuni zinandi zakuwochera sembe pa jochero. Apa cikulongora kuti ŵateŵeti ŵa pa tempele awo ŵakaŵa Ŵaisrayeli yayi ŵakaŵa ŵakucepa. Lekani ŵakacita mayere kuti ŵanthu ŵizenge na nkhuni.
13:6, 7—Kasi Nehemiya wakafumako ku Yerusalemu kwautali wuli? Baibolo likuti waka “pamanyuma pa mazuŵa ghanji,” Nehemiya wakapempha themba kuti wawelereso ku Yerusalemu. Ntheura mphakusuzga kuti timanye utali wa nyengo iyo Nehemiya kukaŵavya ku Yerusalemu. Kweni wakati wawelera, Nehemiya wakasanga kuti ŵanthu ŵaleka kovwira ŵapristi kweniso kusunga dango la Sabata. Ŵanandi ŵakatora ŵanakazi mu ŵamitundu, ndipo ŵana ŵawo ŵakatondekanga nanga nkhuyowoya ciyowoyero ca Ŵayuda. Pakuti vinthu vikanangika comene, ndikuti Nehemiya wakakhalako nyengo yitali comene uko wakaluta.
13:25, 28—Padera pa ‘kususka’ Ŵayuda ŵakuwelera nyuma, kasi ni vici vinyake ivyo Nehemiya wakacita kuti wanozge vinthu? Nehemiya ‘wakaŵakalipira’ mwa kuŵaphalira vyeruzgo ivyo vikusangika mu Dango la Ciuta. Ŵanyake ‘wakaŵatimba,’ panyake wakaŵeruzga pa ivyo ŵakacita. Kulongora kuti wakakwenyelera comene, ŵanyake ‘wakaŵakunyura masisi.’ Kweniso wakacimbizga muzukuru wa Musofi Mukuru Eliyashibu, uyo wakatora mwana msungwana wa Sanbalat Muhoroni.
Ivyo Tikusambirapo:
8:8. Pakuŵa ŵasambizgi ŵa Mazgu gha Ciuta, ‘tikughapatawura’ mwa kuzunura makora mazgu na kudidimizga pakulongosora Malemba, kulongora makora ivyo ghakung’anamura.
8:10. Tingaŵa na “cimwemwe ca Yehova” usange tikumanya kuti ndise ŵakavu mwauzimu na kukhorweska ukavu withu mwa kulondezga ulongozgi wa Ciuta. Ipo nchakuzirwa comene kuti tilimbikirenge kusambira Baibolo, kufika pa maungano nyengo zose, na kucita na mwamphu mulimo wa kupharazga Ufumu na kusambizga.
11:2. Munthu wakenera kutaya vinandi kuti waleke ciharo cake na kusamira mu Yerusalemu. Awo ŵakajipeleka kucita nthena ŵakalongora kuti ŵakaŵa na mzimu wa kujipata. Nase tingalongora mzimu uwu para mwaŵi wasangika wakuti tijipeleke kuteŵetera ŵanyithu pa maungano ghakuru na mu vyakucitika vinyake.
12:31, 38, 40-42. Kwimba ni nthowa yiwemi ya kumulumba na kumuwonga Yehova. Tikwenera kwimba na mtima wose pa maungano.
13:4-31. Tikwenera kucenjera kuti kutemwa usambazi, vimbundi, na ucigaruka vileke kunjira mu umoyo withu.
13:22. Nehemiya wakamanya makora kuti wazamufumbika pamaso pa Ciuta. Nase tikwenera kumanya kuti ivyo tikucita tizamufumbika na Yehova.
Thumbiko la Yehova Ndakuzirwa!
Wamasalmo wakimba kuti: “Kwambura kuti Yehova wakuzenga nyumba awo ŵakuyizenga ŵakutokatoka waka.” (Salmo 127:1) Buku la Nehemiya likulongora nadi kuti mazgu agha ngaunenesko!
Tikutorapo sambiro liwemi comene. Usange tikukhumba kuti vinthu vitiyendere makora pa vyose ivyo tikucita, tipemphe dankha thumbiko kwa Yehova. Kasi Yehova wangatitumbika usange tikutondeka kudangizga kusopa kwaunenesko mu umoyo withu? Ipo nga Nehemiya, tiyeni nase tiŵe na mtima wakuti kusopa Yehova kulutilire.
[Cithuzithuzi pa peji 28]
“Mtima wa themba uli [nga] mronga wa maji mu woko la Yehova”
[Cithuzithuzi pa peji 29]
Nehemiya, munthu wa mwamphu kweniso walusungu, wakiza ku Yerusalemu
[Cithuzithuzi pa peji 30, 31]
Kasi mukumanya ‘kupatawura’ Mazgu gha Ciuta?