Ana Baibulo Jili Buku Jakutyochela Kwa Mlungu?

1, 2. Ligongo chichi Baibulo jili mtuka wambone wakutyochela kwa Mlungu?

ANA akusapikana uli naga mjawo ŵapele mtuka wanganawujembecheyaga? Akusasachilila kuti amanyilile yayili mkati mwakwe, soni akusasangala kuti mjawojo akusiŵaganichisyaga. Akusamyamichila ligongo lyakwapa mtukawo.

² Nombenajo Baibulo jili mtuka wakutyochela kwa Mlungu. Jikusatukamuchisya kumanyilila yindu yakuti ngaŵa mkuyipata kulikose. Mwambone, jikusatusalila kuti Mlungu jwapanganyisye kwinani, chilambo chapasi, soni jwamlume ni jwamkongwe jwandanda. Jikusatusalilasoni yampaka yitukamuchisye patusimene ni yakusawusya. M’Baibulo ni mwatukusalijiganya yachachitenda Mlungu pakusaka kwanilisya chakulinga chakwe chakuchilinganya chilambo chapasichi kuti chiŵe malo gambone. M’yoyo, Baibulo jili mtuka wambone.

 3. Ana chachimanyilila yatuli pakulijiganya Baibulo?

³ Pakulijiganya Baibulo chachimanyilila kuti Mlungu akusasaka kuti wawojo aŵe najo paunasi. Pakulijiganya yejinji yakwamba Mlungu nikuti unasi wawo ni jwalakwe uchiŵa wakulimba mnope.

 4. Ana chichi chachikwasangalasya ni kuwanda kwa Baibulo?

⁴ Baibulo jigopoleledwe m’yiŵecheto chiŵandika 2,600, soni mabaibulo gamajinji agapanganyisye. Ŵandu ŵakupunda 90 pa 100 ŵaliwose pachilambopa mpaka akombole kuŵalanga Baibulo m’chiŵecheto chawo. Nambosoni chijuma chilichose, ŵandu ŵakupunda 1 miliyoni akusapataga Baibulo. M’yoyo pangali buku jampaka jilandane ni Baibulo.

 5. Ana ligongo chichi mpaka tujile kuti Baibulo ‘jasalilidwe ni Mlungu’?

⁵ Baibulo jalembedwe ‘mwakusalilidwa ni Mlungu.’ (Aŵalanje 2 Timoteo 3:16) Nambo ŵane mpaka awusye kuti, ‘Pakuŵa Baibulo jalembedwe ni ŵandu, ana mpaka yikomboleche chatuli kuti jiŵe jakutyochela kwa Mlungu?’ Baibulo jikusajanga kuti, ‘Msimu weswela waŵechetekasisye [kapena kuti kwalongola] jemanjajo maloŵe gakutyochela kwa Mlungu.’ (2 Petulo 1:21) Yeleyi mpaka tuyilandanye ni nganga jwam’ŵendile mwanache kuti amlembele chikalata. Ana pelepa mpaka tujile kuti msyene chikalatacho ali ŵani? Ali ngangajo, ngaŵaga mwanachejo. Mwakulandana ni yeleyi, Mlungu ni jwali msyene Baibulo ngaŵaga ŵandu ŵaŵakamulichisye masengo pakulemba. Mlungu ŵagambile kwalongolela kuti alembe nganisyo syakwe. M’yoyo, yisyesyene yakwe ni yakuti Baibulo jili “maloŵe ga Mlungu.”—1 Atesalonika 2:13; alole Maloŵe Gakumbesi 2.

6, 7. Ana ligongo chichi mpaka tujile kuti Baibulo jili buku jakamulana?

⁶ Pajigele yaka yakupunda 1,600 kuti Baibulo jilembedwe. Ŵakulemba ŵakwe ŵatemi mu ndaŵi syakulekanganalekangana. Ŵane mwa jemanjaji ŵaliji ŵalijiganye mnope, nambo ŵane nganaŵa ŵalijiganye mnope. Mwambone, jwine mwa jemanjaji jwaliji dokotala. Ŵane ŵaliji alimi, ŵakuwulaga somba, ŵakuchinga, ŵakulochesya, ŵakwelusya, soni mayimwene. Atamose kuti ŵaliji ŵakulekangana m’yiyi, nambo Baibulo josope jili jakamulana. Mtwe wine wa Baibulo wangasala yakusisyana ni yayili mu mtwe wine.a

⁷ Mitwe jandanda m’Baibulo jikusasala muyatandile yakusawusya pachilambo chapasi. Mitwe jakumalisya jikusatusalila yachachitenda Mlungu pakumasya yakusawusyayo, mwakuchilinganya chilambochi kuŵa paladaiso. Baibulo jikusasala yayiŵele mkutendekwa pasikati pa ŵandu kwa yaka yejinji, soni jikusalosya kuti chakulinga cha Mlungu chikusakwanilichikwa ndaŵi syosope.

 8. Asale yisyasyo yakulosya kuti Baibulo jikusasala yisyesyene pajikusala ya sayansi.

⁸ Baibulo nganajilemba kuti jitujiganyeje sayansi, kapena kuti tujikamulichisyeje masengo mpela buku jakulijiganyila kusukulu. Nambo yajikusasala pakwamba ya sayansi yikusaŵa yisyesyene. Yeleyi ni yampaka tuyijembecheye kutyochela ku buku jakutyochela kwa Mlungu. Mwambone, buku ja Lefitiko jana malamusi ga Mlungu gaŵagakamulichisyaga masengo Ayisalayeli pakusaka kuŵambala kuwandisya yilwele. Yeleyi ŵayilembile kala ŵandu mkanakopochele yayikusatendekwa kuti tulombo twangawoneka ni meso tutandisye ulwele. Baibulo jikusasalasoni yisyesyene kuti chilambo chapasichi chakolechedwe mumlengalenga. (Yobu 26:7) Soni ŵandu ŵajinji paŵakulupililaga kuti chilambo chapasichi chili chafulati, Baibulo jaliji jili jisasile kala kuti chili chesyungulile.—Yesaya 40:22.

 9. Ana kulemba yindu mwachilungamo kwa ŵakulemba Baibulo kukusatukamuchisya kupikanichisya chichi?

⁹ Baibulo jikusasalasoni yisyesyene pajikusala mbili jakala. Nambo mabuku gamajinji gangasala yisyesyene yosope pagakusala ya mbili jakala, ligongo lyakuti ŵakulemba ŵakwe nganasakaga kulemba yindu mwachilungamo. Mwambone, ndaŵi syejinji jemanjaji nganalembaga naga mtundu wawo wagomechedwe pangondo. Mwakulekangana ni jemanjaji, ŵakulemba Baibulo nganasisaga naga mtundu wawo ugomechedwe, jemanjaji ŵalembaga yisyesyene. Ŵakulemba Baibuloŵa ŵalembagasoni yakulepela yawo. Mwambone, m’buku ja Numeri, Mose akusatusalila ya chakulepela chakwe chekulungwa, soni kuti Mlungu ŵampele chilango ligongo lya chakulepelacho. (Numeli 20:2-12) Kusala yindu mwachilungamo kweleku kukulosya kuti Baibulo jili buku jakutyochela kwa Mlungu. Yeleyi yikugopolela kuti Baibulo mpaka tujikulupilile.

10. Ana ligongo chichi Baibulo jili buku jakamuchisya masiku agano?

¹⁰ ‘Baibulo jasalilidwe ni Mlungu, m’yoyo jili jakamuchisya pakwiganya, pakwamuka, soni pakolosya yindu.’ (2 Timoteo 3:16) Yili yisyene kuti yajikusasala Baibulo yili yakamuchisya masiku agano. Pakuŵa Baibulo jasalilidwe ni Yehofa, jwalakwe akusamanyilila kapanganyidwe ketu, m’yoyo akusapikanichisya mwatukusaganichisya soni mwatukusapikanila mumtima. Jwalakwe akusatumanyilila chenene kupunda mwatukusalimanyilila achimsyeŵe, soni akusasaka kuti tuŵeje ŵandu ŵakusangalala. Akusamanyililasoni yampaka yiŵe yambone soni yakusakala kwa m’weji.

11, 12. (a) Ana yindu yapi yakamuchisya yaŵasasile Yesu m’buku ja Mateyu mtwe 5 mpaka 7? (b) Ana yindu yine yapi yampaka tulijiganye m’Baibulo?

¹¹ M’buku ja Mateyu mtwe 5 mpaka 7, tukusaŵalanga yaŵasasile Yesu yampaka yitukamuchisye kuŵa ŵakusangalala, ŵakamulana ni ŵandu ŵane, kapopele, soni mwatukusasiwonela mbiya. Atamose kuti ŵasasile yeleyi yaka yakupunda 2,000 yipiteyo, nambo yaŵasasileyi yili yakamuchisya mpaka lelojino.

¹² M’Baibulo, Yehofa akusatujiganyasoni fundo syampaka situkamuchisye kola liŵasa lyakusangalala, kuŵa ŵamasengo ŵambone, soni kutama mwamtendele ni achimjetu. Fundo sya m’Baibulo sili syakamuchisya ndaŵi syosope mwangajigalila kuti m’weji tuli ŵani, tukusatama kwapi, soni tukwete yakusawusya yamtuli.—Aŵalanje Yesaya 48:17; alole Maloŵe Gakumbesi 3.

13. Ana Yesaya ŵasasile kuti msinda wa Babulo uchisimana ni yatuli?

¹³ Yakulochesya yejinji ya m’Baibulo yakwanilichikwe. Mwambone, Yesaya jwalochesye kuti msinda wa Babulo uchijonanjidwa. (Yesaya 13:19) Jwalakwe jwasasile chenene yayichitendekwa kuti msindawu ugomechedwe. Msindawu wakwete yindu yakuwuchinjila mpela matanga gekulungwa soni gakulimba ni lusulo lwalwasyungulile msindawo. Nambo Yesaya jwasasile mkanipaŵe kuti achimmagongo chachijumusya mesi ga m’lusulolo soni kuti chachigamba kusimana yipata ya mumsindamo yili yewugule. Achimmagongowo chachigamba kusumula msindawo mwangalajila kuputa ngondo. Yesaya ŵayikenesoni pakusala lina lya mundu jwachachigomeka msinda wa Babulo, kuti chachiŵa Kolesi.—Aŵalanje Yesaya 44:27–45:2; alole Maloŵe Gakumbesi 4.

14, 15. Ana yaŵalochesye Yesaya yakwanilichikwe chatuli?

¹⁴ Pali papite yaka 200, panyuma pakuti yakulochesyayi yilembedwe, asilikali ŵayiche kukonaga Babulo. Ana ŵani ŵaŵalongolelaga asilikaliwo? Mwakamulana ni yakulochesya yila, mundu juŵagomeche msindawo jwaliji Kolesi, mwenye ja Pelesiya. Yosope yaliji m’malo mwakwe kuti yakulochesya yosope yakwamba nganiji yakwanilichikwe.

¹⁵ Chilo chele achimmagongo ŵayiche kukugomeka msindawu, ababulowo ŵaliji mkusangalala pachindimba. Jemanjaji ŵaliwonaga kuti pangali champaka chatendechele ligongo lutenje lwa msindawo lwaliji lwekulungwa soni lusulo lwakamuchisyaga. Nambo kusa kwa msindawo, Kolesi ni asilikali ŵakwe ŵasosile ngalande pakusaka kusepusya mesi ga m’lusolo mula kuti gapwe. Mesi gala pagapwele, asilikali ŵachipelesiya ŵajombweche. Nambo ana akajinjile chatuli mkati pakuŵa mapupa ga msinda wa Babulo galiji gekulungwa? Mwakamulana ni yakulochesya yila, yipata ya msindawo ŵagambile kuyileka yangawugala. M’yoyo jemanjajo ŵagomeche msindawo mwangalajila kuputa ngondo.

16. (a) Ana Yesaya jwalochesye yatuli pakwamba ya sogolo ja msinda wa Babulo? (b) Ana tukumanyilila chatuli kuti yakulochesya ya Yesaya yakwanilichikwe?

¹⁶ Yesaya jwalochesyesoni kuti mkupita kwandaŵi mumsinda wa Babulo ngasatamamo jwalijose. Jwalakwe jwalembile kuti, “Mu Babulo ngasimutamasoni ŵandu, soni ngasimutamidwasoni kwa mbagwilo ni mbagwilo.” (Yesaya 13:20) Ana yeleyi yakwanilichikwe? Pamalo pawaliji msinda wa Babulo pagambile kuŵa masame. Maloga gali pa lutando lwa makilomita 80 kummwela kwa msinda wa Baghdad m’chilambo cha Iraq. Lelojino pangali jwalijose jwakusatamaga pamaloga. Yehofa jwapyajile Babulo ni “lisache lya chonasiko.”—Yesaya 14:22, 23.b

17. Ligongo chichi mpaka tukulupilile yilanga yosope ya Mlungu?

¹⁷ Kwanilichikwa kwa yakulochesya yejinji ya m’Baibulo, mpaka kutukamuchisye kulupilila yajikusasala Baibulo pakwamba ya yindu yachiyikwanilichikwe msogolo. Pelepa mpaka tuŵe ŵakusimichisya kuti Yehofa chachikwanilisya chilanga chakwe chakulinganya chilambo chapasi kuŵa paladaiso. (Aŵalanje Numeli 23:19) M’yoyo yili yisyene kuti tukwete chembecheyo cha “umi wangamala chele Mlungu jwanganaŵa alambwisye ŵatulaguchisye kalakala.”—Tito 1:2.c

18. Ana Paulo jwalembile yamtuli pakwamba ya “Maloŵe ga Mlungu”?

¹⁸ Tulijiganyisye kuti pangali buku jakulandana ni Baibulo. Baibulo jili jakamulana, soni pajikusala yakwamba sayansi, kapena mbili jakala, jikusasala yisyesyene. Jikusatusalilasoni yakutukamuchisya soni jana yakulochesya yejinji yayikwanilichikwe. Nambosoni Baibulo mpaka jitukamuchisye kupunda pelepa. Ndumetume Paulo jwalembile kuti: “Maloŵe ga Mlungu gali ga umi soni gamachili.” Ana yeleyi yikugopolela chichi?—Aŵalanje Ahebeli 4:12.

19, 20. (a) Ana Baibulo mpaka jakamuchisye chamtuli kulimanyilila mwaŵelele? (b) Ana mpaka alosye chamtuli kuti akusayamichila mtuka watupele Mlungu wa Baibulo?

¹⁹ Baibulo mpaka jichenje umi wawo. Mpaka jakamuchisye kulimanyilila kuti ali mundu jwamtuli. Soni mpaka jakamuchisye kumanyilila yatukusayiganichisya mnope soni yayili mumtima mwetu. Mwambone, komboleka kuganisya kuti tukusamnonyelaga Mlungu. Nambo kuti tusimichisye kuti yeleyi yili yisyesyene tukusosekwa kukamulichisyaga masengo yajikusasala Baibulo.

²⁰ Kusala yisyene Baibulo jili buku jakutyochela kwa Mlungu. Jwalakwe akusasaka kuti tujiŵalanjeje, tulijiganyeje soni tujinonyeleje. Kwende tuyamichileje kuti ŵatupele mtukawu, soni tujendelechele kulijiganya Baibulo. Naga tukutenda yeleyi tuchipikanichisya chakulinga cha Mlungu kwa ŵandu. Mumtwe wakuyichisya, tuchilijiganya yejinji yakwamba chakulingachi.