Η Στάση της Καθολικής Εκκλησίας Απέναντι στη Βίβλο στο Παρελθόν

ΤΟ βιβλίο Ένας Οδηγός στα Καθολικά Αναγνώσματα κάνει την ακόλουθη ενδιαφέρουσα δήλωση: «Οι περισσότεροι λαϊκοί Καθολικοί της παλαιότερης γενιάς θα συμφωνήσουν ότι η ανάγνωση της Βίβλου, χωρίς την πρέπουσα επιτήρηση, αποδοκιμαζόταν από τους περισσότερους Καθολικούς ιερείς και καλόγριες. Ευτυχώς η κατάσταση άλλαξε ριζικά και σήμερα οι Καθολικοί παροτρύνονται, ενθαρρύνονται και νουθετούνται, από κάθε άποψη, να διαβάζουν το Βιβλίο των Βιβλίων.»

Αναντίρρητα, η στάση της Καθολικής Εκκλησίας προς τη Βίβλο έχει «αλλάξει ριζικά» στις προηγούμενες λίγες δεκαετίες. Περισσότερες λαϊκές Καθολικές μεταφράσεις της Βίβλου στις σύγχρονες γλώσσες έχουν εμφανιστεί στη διάρκεια των περασμένων 30 χρόνων, παρά στη διάρκεια των προηγούμενων αιώνων. Αλλά τι είναι 30 χρόνια στην ιστορία μιας εκκλησίας, που αξιώνει ότι χρονολογείται από τον καιρό των αποστόλων; Ποια υπήρξε η ιστορία της Καθολικής Εκκλησίας στο διάβα των αιώνων; Επέδειξε αγάπη για τη Βίβλο, καθιστώντας την προσιτή στους Καθολικούς και ενθαρρύνοντάς τους να τη διαβάσουν; Ή έδειξε μίσος για τους θαυμαστές της Βίβλου;

Πριν και Μετά τον Καρλομάγνο

Με κάθε ειλικρίνεια, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η Εκκλησία της Ρώμης πρώτη ευνόησε τη μετάφραση των Αγίων Γραφών στην καθομιλουμένη. Δεν θα πρέπει, να ξεχάσουμε ότι η κοινή γλώσσα ανάμεσα στους πρώτους Χριστιανούς ήταν η Ελληνική. Και συνέχισε να είναι για αρκετούς αιώνες μετά τη δημιουργία της αποστασίας με το θάνατο των αποστόλων. Την απόδειξη γι’ αυτό μπορούμε να τη δούμε στο γεγονός ότι στην Πρώτη Οικουμενική Σύνοδο, που έγινε στη Νίκαια το 325 μ.Χ., οι συνεδριάσεις έγιναν, όχι στα Λατινικά, αλλά στα Ελληνικά, και το περίφημο Σύμβολο της Νικαίας, που λέγεται ότι είναι η «ακλόνητη βάση» της Καθολικής πίστης, συντάχθηκε στα Ελληνικά.

Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στη Ρώμη και στο Βυζάντιο (Κωνσταντινούπολη), για το ποια θα ήταν η θρησκευτική πρωτεύουσα της Εκκλησίας, αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του τέταρτου αιώνα μ.Χ., και η γλώσσα πήρε μέρος και αυτή στον ανταγωνισμό αυτό. Το ανατολικό μέρος της εκκλησίας, κάτω από τον Πατριάρχη της Κωνσταντινουπόλεως, χρησιμοποιούσε τα Ελληνικά στις εκκλησιαστικές τελετουργίες του, και είχε ολόκληρη τη Βίβλο στα Ελληνικά (τη μετάφραση των Εβδομήκοντα των Εβραϊκών Γραφών και τις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές). Όμως, η κοινή γλώσσα που μιλούσαν στη Δύση δεν ήταν τα Ελληνικά, αλλά τα Λατινικά. Εκεί υπήρχαν διάφορες μεταφράσεις των Γραφών στα «αρχαία Λατινικά», αλλά καμιά απ’ αυτές δεν επικράτησε σαν πρότυπη μετάφραση. Έτσι, προς το τέλος του τέταρτου αιώνα, ο Δάμασος, επίσκοπος της Ρώμης, ανέθεσε σ ένα λόγιο που λεγόταν Ιερώνυμος, να φτιάξει μια τέτοια πρότυπη μετάφραση της Βίβλου στα Λατινικά.

Ο Ιερώνυμος δεν χρησιμοποίησε τα κλασσικά Λατινικά, αλλά την κοινή (λαϊκή) Λατινική γλώσσα—τη γλώσσα του κοινού λαού. Τελικά η μετάφρασή του έγινε γνωστή σαν η Βουλγάτα (έκδοση Βουλγάτα, κοινή, δηλαδή λαϊκή έκδοση). Έγινε η πρότυπη Βίβλος της Καθολικής Εκκλησίας για παραπάνω από χίλια χρόνια, και παρέμεινε στη θέση αυτή και μετά, που τα Λατινικά έγιναν νεκρή γλώσσα. Αλλά το σημαντικό γεγονός είναι ότι η Λατινική Βουλγάτα ήταν αρχικά μια Βίβλος στην κοινή γλώσσα.

Με τη διάλυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και του κοσμικού σχολικού συστήματος, που επικρατούσε στους Ρωμαϊκούς χρόνους, ο ανώτερος κλήρος της Καθολικής Εκκλησίας είχε το ουσιαστικό μονοπώλιο στον τομέα της παιδείας. Δυστυχώς παραμέλησε το προνόμιο αυτό, πράγμα το οποίο κατέληξε στην ολοκληρωτική αμορφωσιά που υπήρξε το χαρακτηριστικό του Μεσαίωνα.

Προς το τέλος του 8ου αιώνα ο Αυτοκράτορας Καρλομάγνος θρήνησε για τη μεγάλη αμάθεια του λαού και του κατώτερου κλήρου στο βασίλειό του. Ονομάστηκε ο «δημιουργός της μεσαιωνικής εκπαιδεύσεως». Συγκέντρωσε στην αυλή του λόγιους, όπως ο Άγγλος θεολόγος Αλκουίνος, ο οποίος αναθεώρησε το νοθευμένο κείμενο της Βουλγάτας του Ιερώνυμου. Ο Καρλομάγνος διέταξε να δημιουργηθούν τα σκριπτόρια, δηλαδή αίθουσες για γραφική εργασία, στα μοναστήρια, για την αντιγραφή των χειρογράφων. Οι προσπάθειές του να προωθήσει την παιδεία ωφέλησαν κυρίως τον κλήρο και τους ευγενείς, γιατί αυτά τα χειρόγραφα ήταν στα Λατινικά, τα οποία, τότε, είχαν αντικατασταθεί από τις τοπικές γλώσσες ανάμεσα στον κοινό λαό της Ευρώπης.

Ψίχουλα για τον Κοινό Λαό

Αλήθεια, κάτω από την επιρροή του Καρλομάγνου, η Σύνοδος της Τουρ, στη Γαλλία, που συγκαλέστηκε το 813, εξέδωσε διάταγμα οι ομιλίες, δηλαδή τα κηρύγματα για τον κοινό λαό να μεταφράζονται στην τοπική γλώσσα. Αλλά κανένα τέτοιο διάταγμα δεν εκδόθηκε για τη μετάφραση της ίδιας της Βίβλου για το λαό. Σαν να ζητάει συγγνώμη η «Καθολική Εγκυκλοπαίδεια» δηλώνει:

«Τα βιβλία υπήρχαν μόνο σε μορφή χειρογράφου και, επειδή ήταν ακριβά, δεν μπορούσαν να τα αποκτήσουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Εκτός απ’ αυτό, ακόμη κι’ αν θα ήταν δυνατόν να περάσουν τα βιβλία στην κατοχή του πλήθους, δεν θα μπορούσαν να διαβαστούν, γιατί στους απαίδευτους εκείνους καιρούς, η μόρφωση ήταν προνόμιο των λίγων. Πράγματι, μόλις που μπορούσε κανείς να διαβάσει έξω από τις τάξεις του κλήρου και των μοναχών.» Αλλά ποιανού σφάλμα ήταν το γεγονός ότι οι μάζες παρέμεναν αγράμματες; Και γιατί η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία περίμενε τον βασιλιά Καρλομάγνο για να προωθήσει τη μόρφωση, ακόμη και ανάμεσα στον κατώτερο κλήρο; .

Αντί να ευνοήσει την παιδεία ανάμεσα στις μάζες και τις μεταφράσεις της Βίβλου στις τοπικές γλώσσες, η Καθολική Εκκλησία ενεθάρρυνε την παραγωγή των ‘βιβλίων των αμαθών’: εικονογραφημένες Γραφές (όπως τα Μπίμπλια παουπέρουμ, δηλαδή η Βίβλος των φτωχών), Βιβλικές ιστορίες, θεατρικά έργα με θαύματα, αγάλματα και γλυπτά, τοιχογραφίες στους ναούς και υαλογραφίες στα παράθυρα με Βιβλικά θέματα. Αυτά ήταν τα ψιχία, που ο Καθολικός κλήρος άφηνε να πέφτουν από το πλούσιο πνευματικό τραπέζι της Βιβλικής γνώσεως, το οποίο κρατούσαν για λογαριασμό τους και για τους λίγους προνομιούχους βασιλιάδες και ευγενείς.

Απροσδόκητες Συνέπειες

Η εκπαιδευτική εκστρατεία του Καρλομάγνου είχε απροσδόκητες συνέπειες για τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Μετά το θάνατο του Καρλομάγνου—καθώς η μόρφωση εξαπλωνόταν ανάμεσα στον κατώτερο κλήρο και στους ευγενείς, και καθώς τα χειρόγραφα της Βίβλου κυκλοφορούσαν στα Λατινικά—οι ιερείς, καλόγεροι, βασιλιάδες, βασίλισσες, μεσαιωνικοί άρχοντες και οι ευγενείς κυρίες άρχισαν να κάνουν ερωτήσεις για το Καθολικό πιστεύω συγκρίνοντάς το με την Αγία Γραφή. Επίσης απαιτούσαν να κυκλοφορήσει η Αγία Γραφή στην καθομιλουμένη και τον καιρό εκείνο η Ρωμαϊκή Εκκλησία, επέτρεψε να μεταφραστούν μεγάλα μέρη των Αγίων Γραφών για τον κλήρο και για τους ευγενείς.

Ορισμένοι από κείνους που διάβαζαν τη Βίβλο—ακόμη και ορισμένοι από τον κλήρο—έγιναν προμεταρρυθμιστές διαφωνούντες. Για ν’ αναφέρουμε ορισμένους, ο Μπερανζέ από την Τουρ (πέθανε το 1088), ο Πιερ από το Μπριύ (πέθανε το 1140) και ο Ανρύ από τη Λωζάνη ή από το Κλινύ (πέθανε στη φυλακή μετά το 1148) ήταν όλοι Γάλλοι ιερείς οι οποίοι τοποθετούσαν τη Βίβλο πάνω από το Καθολικό δόγμα και δεινοπάθησαν γι’ αυτό.

Επιπρόσθετα, καθώς ο κοινός λαός άκουγε τα κηρύγματα στην τοπική του γλώσσα, και έβλεπε τα Βιβλικά θέματα να επεξηγούνται στις εικονογραφημένες Βίβλους (γραμμένες στα Λατινικά) και σε διάφορα έργα θρησκευτικής τέχνης, άνοιγε η όρεξή του για παραπέρα Βιβλική γνώση. «Ανεπίσημες» μεταφράσεις από μέρη της Βίβλου άρχισαν να κυκλοφορούν και ομάδες διαφωνούντων, όπως οι Ουαλδένσιοι, άρχισαν να κηρύττουν τις αλήθειες της Βίβλου στη Γαλλία, στην Ιταλία, στην Ισπανία και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό ήταν κάτι που η Ρώμη δεν είχε υπολογίσει. Έτσι, από τον 12ο και 13ο αιώνα και μετά, η στάση της Καθολικής Εκκλησίας προς τη Βίβλο άλλαξε ριζικά. Για τη Ρώμη έγινε το επικίνδυνο βιβλίο, όπως θα δείξουν τα ακόλουθα ιστορικά γεγονότα.

[Εικόνα στη σελίδα 4]

Με εντολή του Δαμάσου, επισκόπου της Ρώμης, ο Ιερώνυμος μετάφρασε τις Γραφές στην καθομιλουμένη Λατινική

[Εικόνες στη σελίδα 5]

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Καρλομάγνου ωφέλησε κυρίως τον κλήρο και τους ευγενείς

[Εικόνα στη σελίδα 6]

Όταν οι διαφωνούντες άρχισαν να κηρύττουν τη Βίβλο, η στάση της εκκλησίας προς τη Βίβλο άλλαξε