Πυρηνική Απειλή—Ασφαλώς Δεν Έχει Εκλείψει

«Η διάδοση των υπερόπλων αποτελεί τώρα την πιο επικίνδυνη απειλή για αυτόν τον πλανήτη».—ΚΡΙΣΙΜΗ ΜΑΖΑ (CRITICAL MASS), ΤΩΝ ΓΟΥΙΛΙΑΜ Ε. ΜΠΑΡΟΟΥΖ ΚΑΙ ΡΟΜΠΕΡΤ ΓΟΥΙΝΤΡΕΜ.

ΤΑ ΞΗΜΕΡΩΜΑΤΑ της 25ης Ιανουαρίου 1995, ένα απειλητικό στίγμα εμφανίστηκε ξαφνικά στις οθόνες των ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης στη βόρεια Ρωσία. Ένας πύραυλος είχε εκτοξευτεί από κάποιο σημείο στα ανοιχτά των ακτών της Νορβηγίας! Οι χειριστές των ραντάρ ειδοποίησαν τη Μόσχα για την πιθανή άφιξη πυρηνικής βόμβας. Μέσα σε λίγα λεπτά, δόθηκε στο Ρώσο πρόεδρο μια βαλίτσα με ηλεκτρονικές συσκευές που θα του έδιναν τη δυνατότητα να διατάξει μια καταστροφική πυρηνική αντεπίθεση. Ο ολοκληρωτικός πυρηνικός πόλεμος φαινόταν να απέχει λίγες μόλις στιγμές.

Ευτυχώς, επικράτησαν οι ψυχραιμότεροι, και διαπιστώθηκε ότι η τροχιά του πυραύλου δεν απειλούσε τη Ρωσία. Αργότερα έγινε γνωστό ότι ο πύραυλος μετέφερε εξοπλισμό για μετεωρολογικές έρευνες. Ωστόσο, ένα άρθρο στην εφημερίδα Δε Ουάσινγκτον Ποστ (The Washington Post) σχολίασε: «Εκείνες οι στιγμές ίσως ήταν από τις πιο επικίνδυνες της πυρηνικής εποχής. Μας δίνουν μια γεύση του πώς ο πανέτοιμος μηχανισμός εκτόξευσης πυρηνικών όπλων του Ψυχρού Πολέμου παραμένει ενεργός και θα μπορούσε να οδηγήσει κατά λάθος σε καταστροφικές εξελίξεις, παρ’ όλο που έχει τερματιστεί ο ανταγωνισμός των μεγάλων υπερδυνάμεων».

Κατάσταση Πλήρους Ετοιμότητας

Επί δεκαετίες η στάση τόσο της πρώην Σοβιετικής Ένωσης όσο και των Ηνωμένων Πολιτειών απέναντι στα πυρηνικά όπλα βασιζόταν σε ένα αποτρεπτικό δόγμα γνωστό ως εξασφαλισμένη αμοιβαία καταστροφή (Mutual Assured Destruction [MAD]). Ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της MAD ήταν μια στρατηγική γνωστή ως «εκτόξευση κατά την προειδοποίηση» (launch on warning). Αυτή έδινε σε κάθε πλευρά τη ζοφερή διαβεβαίωση ότι, αν επιτιθόταν, ο εχθρός θα ανταπέδιδε με μαζικές εκτοξεύσεις προτού καν προλάβουν οι επιτιθέμενες πυρηνικές κεφαλές να φτάσουν στους στόχους τους. Ο δεύτερος ακρογωνιαίος λίθος της MAD ήταν μια στρατηγική γνωστή ως «εκτόξευση κατά την επίθεση» (launch on attack). Αυτή αναφερόταν στη δυνατότητα που είχε η κάθε πλευρά να ανταποδίδει τα χτυπήματα ακόμη και όταν οι εχθρικές πυρηνικές κεφαλές είχαν ήδη κάνει τη ζημιά τους.

Μολονότι ο Ψυχρός Πόλεμος έχει υποχωρήσει, το φάντασμα της MAD εξακολουθεί να κατατρέχει την ανθρωπότητα. Ναι, τα αμερικανικά και ρωσικά πυρηνικά αποθέματα έχουν μειωθεί σημαντικά—σύμφωνα με μερικούς, μέχρι και στο 50 τοις εκατό—αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν χιλιάδες πυρηνικές κεφαλές. Υπάρχει, λοιπόν, η πιθανότητα να εκτοξευτούν κάποια όπλα κατά λάθος ή χωρίς εξουσιοδότηση. Επειδή δε και τα δύο αυτά κράτη εξακολουθούν να φοβούνται το φαινομενικά απίθανο, δηλαδή να επιτεθεί η άλλη πλευρά πρώτη, διατηρούν μεγάλο αριθμό πυραύλων σε κατάσταση πλήρους ετοιμότητας.

Είναι αλήθεια ότι το 1994 οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία συμφώνησαν να πάψουν να στοχεύουν η μια την άλλη με τους στρατηγικούς πυραύλους τους. «Αυτή η αλλαγή, μολονότι είναι μια καλοδεχούμενη χειρονομία, έχει μικρή στρατιωτική σημασία», παρατηρεί το περιοδικό Σαϊεντίφικ Αμέρικαν (Scientific American). «Οι στρατιωτικοί που είναι υπεύθυνοι για τους πυραύλους μπορούν μέσα σε δευτερόλεπτα να εισαγάγουν και πάλι τις συντεταγμένες των στόχων στους κομπιούτερ που ελέγχουν το σύστημα κατεύθυνσης».

Νέα Όπλα στον Ορίζοντα;

Κάτι που δεν πρέπει να παραβλέπεται είναι το γεγονός ότι η έρευνα και η ανάπτυξη στον τομέα των πυρηνικών όπλων συνεχίζεται. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, λόγου χάρη, ο ετήσιος προϋπολογισμός για αυτά τα όπλα είναι περίπου 4,5 δισεκατομμύρια δολάρια (περ. 1,35 τρισ. δρχ.)! Το 1997, η εφημερίδα Δε Τορόντο Σταρ (The Toronto Star) ανέφερε: «Το παράξενο είναι ότι οι Η.Π.Α. ξοδεύουν τώρα περισσότερα από όσα ξόδευαν στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου για τη διατήρηση αυτής της πυρηνικής πολεμικής μηχανής. Και μερικά από αυτά τα χρήματα χρησιμοποιούνται για αμφιλεγόμενα προγράμματα τα οποία, σύμφωνα με τους επικριτές, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε έναν καινούριο παγκόσμιο ανταγωνισμό των εξοπλισμών».

Παραδείγματος χάρη, έχει υπάρξει μεγάλη αντιλογία σχετικά με ένα αμερικανικό κρατικό πρόγραμμα πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων που ονομάζεται Πρόγραμμα Συντήρησης και Διαχείρισης Αποθέματος. Μολονότι ο φαινομενικός σκοπός αυτού του προγράμματος είναι η συντήρηση των υπαρχόντων πυρηνικών όπλων, οι επικριτές λένε ότι εξυπηρετεί και άλλους πιο σκοτεινούς σκοπούς. Το Δελτίο των Ατομικών Επιστημόνων (The Bulletin of the Atomic Scientists) αναφέρει: «Υπάρχουν σχέδια για μετατροπές, τροποποιήσεις, αναβαθμίσεις και αντικαταστάσεις—όχι απλώς για την παράταση της ζωής του πυρηνικού οπλοστασίου . . . αλλά και για τη “βελτίωσή” του».

Το 1997 ξεσηκώθηκε θύελλα αντιδράσεων σε σχέση με την ανάπτυξη μιας πυρηνικής βόμβας που ονομάστηκε B-61 και η οποία έχει τη δυνατότητα να διαπερνά την επιφάνεια της γης προτού εκραγεί. Μπορεί, λοιπόν, να καταστρέφει υπόγειους σταθμούς διοίκησης, εργοστάσια και εργαστήρια. Μολονότι οι υποστηρικτές ισχυρίζονται πως πρόκειται απλώς για μετατροπή παλιότερης βόμβας, οι ενάντιοι υποστηρίζουν ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για μια καινούρια βόμβα—πράγμα που αποτελεί χονδροειδή παραβίαση των υποσχέσεων που έδωσε η αμερικανική κυβέρνηση ότι δεν θα ανέπτυσσε καινούρια πυρηνικά όπλα.

Όπως και αν έχουν τα πράγματα, ο Τεντ Τέιλορ, πυρηνικός φυσικός στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον, παρατήρησε: «Υποθέτω ότι παρόμοιες έρευνες με αυτές που διεξάγονται τώρα (στις Η.Π.Α.) διεξάγονται επίσης στη Ρωσία, στη Γαλλία, στη Γερμανία και σε άλλα μέρη, και πιστεύω ότι μερικά από τα προγράμματά μας οδηγούν τον κόσμο σε έναν καινούριο ανταγωνισμό των εξοπλισμών». Οι επικριτές ισχυρίζονται, επίσης, ότι η έρευνα, η ανάπτυξη και η σχεδίαση καινούριων όπλων προωθείται ενεργά από τους ίδιους τους σχεδιαστές όπλων. Ο πληγωμένος εγωισμός, το μειωμένο κύρος και οι οικονομικές δυσκολίες ίσως αποτελούν ισχυρά κίνητρα τα οποία κάνουν αυτούς τους ειδικευμένους επιστήμονες να πιέζουν για την επανέναρξη των ερευνών στον τομέα των όπλων.

Καινούριες Δυνάμεις στην Πυρηνική Σκηνή

Υπάρχουν, επίσης, οι αλλαγές στο παγκόσμιο πολιτικό σκηνικό. Κατά παράδοση, οι πυρηνικές δυνάμεις ήταν πέντε—η Βρετανία, η Γαλλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα και η Ρωσία. Ωστόσο, γενικά εκτιμάται ότι και άλλες χώρες έχουν αναπτύξει πυρηνικά όπλα. Η Ινδία και το Πακιστάν, λόγου χάρη, έκαναν πρόσφατα πυρηνικές δοκιμές οι οποίες δημιούργησαν φόβους για έντονο ανταγωνισμό των εξοπλισμών στη νοτιοανατολική Ασία. Άλλα κράτη για τα οποία υπάρχουν υποψίες ότι αναπτύσσουν πυρηνικά όπλα είναι η Αλγερία, η Βόρεια Κορέα, το Ιράκ και το Ιράν. Πάνω από 180 κράτη έχουν υπογράψει τη Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1970. Αλλά μέχρι σήμερα δεν την έχουν υπογράψει αρκετές δυνάμεις για τις οποίες υπάρχουν σοβαρές υποψίες ότι αποκρύπτουν τις πυρηνικές τους φιλοδοξίες.

Το περιοδικό Έζιαγουίκ (Asiaweek) αναφέρει: «Οι ειδικοί σε θέματα διάδοσης των πυρηνικών όπλων εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η πραγματική απειλή προέρχεται από τον αυξανόμενο αριθμό χωρών των οποίων οι ηγέτες θα επιθυμούσαν να έχουν το δάχτυλό τους στην πυρηνική “σκανδάλη”». Ορισμένοι παρατηρητές πιστεύουν ότι η Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων δεν θα μπορέσει να σταματήσει τις κυβερνήσεις οι οποίες είναι αποφασισμένες, παρά τις κυρώσεις, να αποκτήσουν την τεχνολογία και τα υλικά που χρειάζονται για να κατασκευάσουν πυρηνικά όπλα στα κρυφά. Ο Τζέιμς Κλάπερ, διευθυντής της Αμερικανικής Αμυντικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, έκανε την εξής πρόβλεψη: «Ως το τέλος του αιώνα μας, πολλές χώρες θα μπορούσαν να έχουν τη δυνατότητα να συνδυάσουν μια [χημική, βιολογική ή πυρηνική] κεφαλή με έναν πύραυλο εγχώριας παραγωγής».

Ούτε είναι πιθανό ότι θα υποκύψουν όλα τα κράτη στην πίεση για την απαγόρευση των πυρηνικών δοκιμών. Όταν ασκήθηκαν πιέσεις σε αρκετά κράτη για να υπογράψουν τη Συνθήκη για την Πλήρη Απαγόρευση των Πυρηνικών Δοκιμών το 1996, ένα κύριο άρθρο στο περιοδικό Έζιαγουίκ παρατήρησε: «Είναι εύκολο για τους Αμερικανούς και τους Ευρωπαίους να κάνουν κήρυγμα σε σχέση με την απαγόρευση των πυρηνικών δοκιμών, εφόσον οι ίδιοι έχουν ήδη δοκιμάσει αρκετά πυρηνικά όπλα και μπορούν τώρα να επεξεργάζονται με την ησυχία τους τις πληροφορίες που έχουν συλλέξει».

Λαθρεμπόριο Πυρηνικών Υλικών και Τρομοκρατία

Σύμφωνα με την άποψη ορισμένων ατόμων, η μεγαλύτερη απειλή είναι ότι θα μπορούσε κάποια τρομοκρατική ομάδα να αποκτήσει ένα πυρηνικό όπλο και να αποφασίσει να το πυροδοτήσει—ή τουλάχιστον να απειλεί ότι θα το πυροδοτήσει—θέλοντας να ασκήσει πίεση για την επίτευξη των πολιτικών της επιδιώξεων. Εκφράζονται, επίσης, φόβοι ότι κάποια εγκληματική οργάνωση θα μπορούσε με παρόμοιο τρόπο να χρησιμοποιήσει ραδιενεργό υλικό για να εκβιάσει μια κυβέρνηση ή κάποιον οργανισμό. Ένα άρθρο στο περιοδικό Σαϊεντίφικ Αμέρικαν εξηγεί: «Θα ήταν πολύ εύκολο για έναν “πυρηνικό” εκβιαστή να αποδείξει ότι δεν αστειεύεται, αφήνοντας ένα δείγμα για ανάλυση. Αν στη συνέχεια απειλούσε ότι θα μόλυνε τον αέρα ή τα αποθέματα νερού, ή ακόμη και ότι θα πυροδοτούσε ένα μικρό πυρηνικό όπλο, οι απειλές του θα μπορούσαν να έχουν μεγάλη βαρύτητα». Οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου έχουν ήδη αποκαλύψει απόπειρες για λαθρεμπόριο πυρηνικού υλικού. Αυτό επαληθεύει τους φόβους ότι κάποιες αδίστακτες ομάδες ίσως προσπαθούν ήδη να αναπτύξουν πυρηνικά οπλικά συστήματα.

Ομολογουμένως, ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι το λαθρεμπόριο πυρηνικών υλικών δεν αποτελεί παρά ασήμαντη απειλή. Λένε ότι τα υλικά που άλλαξαν χέρια είναι λίγα και ότι τα περισσότερα από αυτά, με ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν πλησιάζουν καν την ποιότητα που απαιτείται για την κατασκευή όπλων. Αλλά το περιοδικό Σαϊεντίφικ Αμέρικαν υπενθυμίζει στους αναγνώστες ότι, «σχεδόν σε όλες τις παράνομες αγορές, μόνο η κορυφή του παγόβουνου είναι ορατή, και δεν υπάρχει λόγος να αποτελεί εξαίρεση η μαύρη αγορά των πυρηνικών υλικών. . . . Θα ήταν ανόητο να πιστεύουμε ότι οι αρχές σταματούν πάνω από το 80 τοις εκατό του εμπορίου. Εξάλλου, ακόμη και ένα μικρό ποσοστό διαρροής θα μπορούσε να έχει τεράστιες συνέπειες».

Μολονότι η ακριβής ποσότητα αποτελεί εφτασφράγιστο μυστικό, υπολογίζεται ότι η κατασκευή μιας πυρηνικής βόμβας απαιτεί από 3 ως 25 κιλά εμπλουτισμένου ουρανίου ή από 1 ως 8 κιλά πλουτωνίου κατάλληλου για την κατασκευή όπλων. Κάτι που συμφέρει πολύ τους λαθρεμπόρους είναι ότι 7 κιλά πλουτωνίου καταλαμβάνουν όγκο περίπου ίσο με ένα συνηθισμένο κουτάκι αναψυκτικού. Μερικοί πιστεύουν ότι ακόμη και το πλουτώνιο που χρησιμοποιείται στους αντιδραστήρες—το οποίο είναι ευκολότερο να το βρει κανείς από ό,τι το πλουτώνιο που είναι κατάλληλο για την κατασκευή όπλων—θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή μιας υποτυπώδους, αλλά ωστόσο καταστροφικής, πυρηνικής βόμβας. Αν, όπως ισχυρίζονται πολλοί ειδικοί, τα αποθέματα ραδιενεργών υλικών προστατεύονται ανεπαρκώς, μπορεί να κινδυνεύουν από κλοπή περισσότερο από όσο αντιλαμβάνονται οι περισσότεροι άνθρωποι. Ο Μιχαήλ Κουλίκ, ένας Ρώσος αξιωματούχος, δήλωσε περιπαικτικά: «Ακόμη και οι πατάτες πιθανώς φρουρούνται πολύ καλύτερα από τα ραδιενεργά υλικά».

Είναι, λοιπόν, σαφές ότι ο πυρηνικός κίνδυνος εξακολουθεί να κρέμεται πάνω από την ανθρωπότητα σαν δαμόκλειος σπάθη. Υπάρχει ελπίδα να εξαλειφθεί;

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 8]

«Οι ειδικοί σε θέματα διάδοσης των πυρηνικών όπλων εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η πραγματική απειλή προέρχεται από τον αυξανόμενο αριθμό χωρών των οποίων οι ηγέτες θα επιθυμούσαν να έχουν το δάχτυλό τους στην πυρηνική “σκανδάλη”».—Έζιαγουίκ

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 6]

Βιολογικές και Χημικές Απειλές

Τα επιθετικά κράτη που δεν είναι τόσο εύπορα ώστε να μπορούν να αναπτύξουν πυρηνικό οπλοστάσιο ίσως στραφούν σε πυραύλους μέσου βεληνεκούς εξοπλισμένους με δηλητηριώδη αέρια ή με βιολογικά όπλα. Αυτά έχουν ονομαστεί «πυρηνικά όπλα των φτωχών». Μάλιστα πολλοί αναλυτές φοβούνται ότι αυτά τα συστήματα θα μπορούσαν να γίνουν τα αγαπημένα όπλα και τρομοκρατικών ομάδων.

Εντούτοις, τα βιολογικά και χημικά όπλα μπορούν να σκορπίσουν τον όλεθρο ακόμη και χωρίς την ύπαρξη ενός συστήματος εκτόξευσης υψηλής τεχνολογίας. Ο Αμερικανός Υπουργός Άμυνας Γουίλιαμ Κοέν είπε το Νοέμβριο του 1997: «Λόγω της προηγμένης τεχνολογίας και του γεγονότος ότι ο κόσμος έχει γίνει μικρότερος και τα σύνορα ευπρόσβατα, η δυνατότητα προξένησης ασθένειας, θανάτου και καταστροφής σε μαζική κλίμακα έχει πάρει σήμερα πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις. Ένας μοναχικός τρελός ή μια ομάδα φανατικών με ένα μπουκάλι χημικών ουσιών, με ένα μείγμα επιδημιογόνων βακτηρίων ή με μια υποτυπώδη πυρηνική βόμβα μπορούν να απειλήσουν ή να θανατώσουν δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους με μία και μόνο απάνθρωπη ενέργεια». Αυτού του είδους οι φόβοι αποδείχτηκαν βάσιμοι όταν τα μέλη μιας θρησκευτικής τρομοκρατικής ομάδας χρησιμοποίησαν το σαρίν, ένα αέριο νεύρων, για να επιτεθούν σε ανθρώπους που πήγαιναν στη δουλειά τους με τον υπόγειο σιδηρόδρομο του Τόκιο, το ­Μάρτιο του 1995. Δώδεκα άτομα έχασαν τη ζωή τους και 5.500 τραυματίστηκαν.

«Αν μια χημική επίθεση είναι τρομακτική, ένα βιολογικό όπλο μπορεί να γίνει χειρότερος εφιάλτης», σχολιάζει ο καθηγητής πολιτικών επιστημών Λέναρντ Κόουλ. «Οι χημικές ουσίες είναι άψυχες, αλλά τα βακτήρια, οι ιοί και άλλοι ζωντανοί παράγοντες μπορούν να μεταδίδονται και να αναπαράγονται. Αν εγκατασταθούν στο περιβάλλον, ίσως αρχίσουν να πολλαπλασιάζονται. Σε αντίθεση με οποιοδήποτε άλλο όπλο, έχουν τη δυνατότητα να γίνονται ολοένα και πιο επικίνδυνα με το πέρασμα του χρόνου».

Σε μια προσπάθεια να αναχαιτιστεί η διάδοση των χημικών και βιολογικών όπλων, τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη για τα Βιολογικά και Τοξικά Όπλα το 1972 και η Σύμβαση για τα Χημικά Όπλα το 1993. Ωστόσο, το περιοδικό Δι Ικόνομιστ (The Economist) σχολιάζει ότι, παρά τις καλές προθέσεις, «κανένας μηχανισμός ελέγχου των εξοπλισμών δεν είναι τέλειος. . . . Δεν είναι δυνατόν να εντοπίσει κάθε παράβαση». Η ίδια πηγή παρατηρεί: «Και, φυσικά, οι πραγματικοί παραβάτες είναι απίθανο να υπογράψουν αυτές τις συνθήκες ούτως ή άλλως».

[Εικόνες]

Οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου φοβούνται ότι τα χημικά και βιολογικά όπλα θα μπορούσαν εύκολα να χρησιμοποιηθούν από τρομοκράτες

[Χάρτης στη σελίδα 7]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Κράτη που έχουν πυρηνικές δυνατότητες

ΒΡΕΤΑΝΙΑ

ΓΑΛΛΙΑ

ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ

ΚΙΝΑ

ΡΩΣΙΑ

Κράτη που είναι γνωστό ότι έχουν κάνει πυρηνικές δοκιμές

ΙΝΔΙΑ

ΙΣΡΑΗΛ

ΠΑΚΙΣΤΑΝ

Κράτη που πιστεύεται ότι αναπτύσσουν πυρηνικές δυνατότητες

ΑΛΓΕΡΙΑ

ΙΡΑΚ

ΙΡΑΝ

ΒΟΡΕΙΑ ΚΟΡΕΑ

[Εικόνα στη σελίδα 4, 5]

Ρίψη μιας πυρηνικής βόμβας Β-61, η οποία είναι σχεδιασμένη για να καταστρέφει υπόγειες εγκαταστάσεις

[Ευχαριστίες]

Φωτογραφία U.S. Air Force

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 4]

Φωτογραφία U.S. Air Force