NOTAKUÉRA
1 JEHOVÁ
Ñandejára ningo héra Jehová, upe téra heʼise “Haʼe ojapo upe oipotáva oiko”. Jehová ningo pe Todopoderóso, haʼe ojapo vaʼekue opaite mbaʼe, ha oreko podér ojapo hag̃ua oimeraẽ mbaʼe ojaposéva.
Idióma hebréope Ñandejára réra ojeskrivi hag̃ua ojepuru vaʼekue cuatro létra. Umi létra oñerrepresenta kóicha: YHWH térã JHVH. Ñandejára réra oĩ haimete 7 mil vése Escrituras Hebréaspe. Naentéroi umi hénte oĩva ko múndope opronunsia Jehová réra peteĩcha, síno káda uno opronunsia ojeleeháicha iñidiómape.
2 LA BIBLIA “OU ÑANDEJÁRAGUI”
La Biblia ningo Ñandejára Ñeʼẽ, péro haʼe ojevale vaʼekue unos kuánto kuimbaʼére oskrivi hag̃ua la Biblia. Ñantende porãve hag̃ua ikatu ñakompara peteĩ karai ojerurévare itajýrape oskrivimi hag̃ua chupe peteĩ kárta oguerahakaséva ótra persónape. Haʼe odikta chupe ha itajýra katu oskrivi. Upéicha avei, ijespíritu sánto rupive, Ñandejára heʼi umi kuimbaʼépe oskrivi hag̃ua la Bíbliape umi mbaʼe haʼe oipotáva jaikuaa ha umi mbaʼe haʼe opensáva. Ñandejára espíritu sánto oipytyvõ chupekuéra heta hendáicha, sapyʼánte visión térã suéño rupive oikuaauka chupekuéra mbaʼépa oskrivi vaʼerã.
3 PRINSÍPIO
Prinsípio haʼe hína umi konsého oĩva la Bíbliape ha ñanepytyvõva jadesidi porã hag̃ua. Por ehémplo, pe konsého heʼíva: “Penejúnta vaírõ ndapejapomoʼãvéima umi mbaʼe porã pejepokuaáva pejapo”, ñanepytyvõ jaiporavo porã hag̃ua ñane amigorã (1 Corintios 15:33). Pe konsého heʼíva: “Entéro mbaʼe oñotỹva peteĩ persóna, upéva avei omonoʼõta”, ohechauka porã ñandéve entéro mbaʼe jajapóva orekoha konsekuénsia (Gálatas 6:7).
4 PROFESÍA
Profesía haʼe hína peteĩ mensáhe oúva Ñandejáragui. Ikatu hína omombeʼu peteĩ mandamiénto, peteĩ enseñánsa, peteĩ kastígo térã umi mbaʼe oikótava amo gotyove. La Bíbliape oĩ heta profesía oñekumplíma vaʼekue yma.
5 UMI PROFESÍA OÑEʼẼVA PE MESÍASRE
La Bíbliape ningo oĩ heta profesía oñeʼẽva pe Mesías rehe, ha umíva oñekumplipaite Jesúsre. Ehecha pe rrekuádro heʼíva “Umi profesía oñeʼẽva pe Mesíasre”.
▸ Kapítulo 2, párrafo 17, nóta
6 MBAʼÉPA OIPOTA ÑANDEJÁRA ÑANDÉVE G̃UARÃ
Jehová ojapórõ guare ko yvy, oprepara vaʼekue peteĩ hardín iporãitereíva ikatu hag̃uáicha umi yvypóra ohayhúva chupe oiko upépe. Ha koʼag̃aite peve haʼe oipota gueteri upéva. Upévare, koʼẽrõitéma haʼe ohundíta umi hénte iñaña ha ojapóvape mbaʼe vai ha omeʼẽta vída etérna entéro oservívape chupe.
7 SATANÁS
Satanás ningo haʼe pe ánhel opuʼã ñepyrũ vaʼekue Ñandejárare. Pe téra Satanás heʼise “oñemoĩva ótrore”, oñehenói chupe upéicha opuʼã rupi Jehováre. Oñembohéra avei chupe Diablo, heʼiséva “otakýva ótrore”. Oñehenói chupe upéicha heʼi rupi heta japu Ñandejárare ha yvyporakuérare.
8 ÁNHEL
Jehová ningo okrea vaʼekue umi ánhelpe heta tiémpo ojapo mboyve ko yvy. Ñandejára ojapo chupekuéra oiko hag̃ua yvágape. Yvágape oĩ mas de 100 millón de ánhel (Daniel 7:10). Haʼekuéra ningo iñumildeterei, upéicha rupi ndoipotái yvyporakuéra omombaʼeguasu chupekuéra. Umi ánhel ningo idiferentepa ojuehegui, káda uno oreko héra ha itraváho, ha oĩ avei umi ipoderosovéva. Algúno siémpre oĩ Jehová tróno renondépe oservi hag̃ua chupe, oĩ oñenkargáva oñekumpli hag̃ua umi huísio Jehová ojapóva, oĩ oñenkargáva ogueraha hag̃ua Ñandejára mensáhe, oĩ oprotehe ha ogiáva Jehová siervokuérape ha oĩ avei umi odirihíva pe predikasión (Salmo 34:7; Apocalipsis 14:6; 22:8, 9). Armagedónpe umi ánhel oñorairõta Jesús ykére (Apocalipsis 16:14, 16; 19:14, 15).
9 PEKÁDO
Pekádo haʼe hína oimeraẽ mbaʼe vai jajapóva, ñañandúva térã ñapensáva. Japeka jave ningo japyta vai Ñandejára renondépe, upévare haʼe omeʼẽ ñandéve heta léi ha konsého ñanepytyvõva jajehekýi hag̃ua heta pekádogui. Adán ha Eva ningo perfékto vaʼekue, péro haʼekuéra ou kuri naiñeʼẽrenduvéi Jehovápe, opeka ha operde pe perfeksión. Upéicha rupi haʼekuéra kon el tiémpo ituja, ig̃uaig̃ui ha omano. Haʼekuéra ningo ñande ru ha ñande sy ypykue, ha entéro ñande jajúva chuguikuéra ñanaséma pekadór ha upéva káusare ñamano.
10 ARMAGEDÓN
Péicha héra pe gérra ojapótava Jehová ohundi hag̃ua Satanáspe ha entéro umi hénte iñaña ha ojapóvape mbaʼe vai.
11 ÑANDEJÁRA RRÉINO
Ñandejára Rréino haʼe hína pe goviérno Jehová omoĩva yvágape. Jesucristo haʼe pe Rréi omoakãva upe goviérno. Ko Rréino rupive Jehová ohundipaitéta umi ojapóvape ivaíva. Ñandejára Rréino ogovernáta yvága guive ko múndo.
12 JESUCRISTO
Ñandejára ojapo vaʼekue Jesúspe ojapo mboyve opa mbaʼe. Jehová ombou kuri chupe ko yvy ape ári omano hag̃ua ñanderehehápe. Jesúspe ojejuka rire, Jehová omoingove jey chupe ha koʼág̃a haʼe ogovernáma hína yvágape Ñandejára Rréinope.
13 PE PROFESÍA OÑEʼẼVA UMI 70 SEMÁNARE
La Biblia ningo oprofetisa vaʼekue opakuévo umi 69 semána ojekuaataha mávapa pe Mesías. Upe tiémpo oñepyrũ oñekonta áño 455 a.C. guive, ha opa áño 29 d.C.a
¿Mbaʼérepa jaʼekuaa umi 69 semána opa hague áño 29 d.C.? Umi 69 semána oñepyrũ oñekonta áño 455 a.C. guive, pe rréi de Persia, Artajerjes omeʼẽrõ guare permíso oñemopuʼã jey hag̃ua Jerusalén murálla (Daniel 9:25; Nehemías 2:1, 5-8). Una semána ningo oreko 7 día, ha ko profesíape káda día oñekonta kómo 1 áño, upéicharõ 1 semána ojapo hína 7 áño (Números 14:34; Ezequiel 4:6). Upévare ñamultiplikárõ 69 x 7, kavalete omeʼẽta ñandéve 483 áño. Ha áño 455 a.C. guive ñakontáramo 483 áño, kavalete opa áño 29 d.C. Ha upe áñope Jesús ojevautisa ha oiko chugui pe Mesías (Lucas 3:1, 2, 21, 22).
Pe profesía oĩva Daniélpe heʼi avei kuri ohasa rire umi 483 áño, oĩvetaha 1 semána, térã 7 áño. Upe tiémpope ojejuka kuri Jesúspe, pe áño 33-pe. Ha oñepyrũvo pe áño 36 oñemombeʼúma avei entéro tetãyguápe umi notísia porã oñeʼẽva Ñandejára Rréinore, ndahaʼevéima umi judíope añónte (Daniel 9:24-27).
14 TRINIDA
La Biblia omboʼe Jehová haʼeha opa mbaʼe Apohare ha avei ojapo hague Jesúspe opa mbaʼe mboyve (Colosenses 1:15, 16). Jesús ningo ndahaʼéi pe Ñandejára Todopoderóso. Haʼe arakaʼeve voi noñembojojáiva Ñandejárare. Peteĩ vuéltape heʼi voi: “Pe Túa ipoderosove chehegui” (Juan 14:28; 1 Corintios 15:28). Oĩ rrelihión omboʼéva pe Trinida, ha heʼi hikuái pe Túa, pe Taʼýra ha pe espíritu sánto peteĩnteha. Péro pe palávra Trinida ningo ndaipóri la Bíbliape, upévare ikatu jaʼe upe enseñánsa ndouiha Ñandejáragui.
Pe espíritu sánto ndahaʼéi peteĩ persóna, síno pe fuérsa Ñandejára oipurúva ojapo hag̃ua opa mbaʼe. Por ehémplo, la Biblia heʼi peteĩ jey Jesús disipulokuéra “henyhẽ [hague] espíritu sántogui”. Jehová heʼi vaʼekue avei: “Añohẽta peteĩ párte che espíritugui entéro persónape” (Hechos 2:1-4, 17, nóta).
15 KURUSU
¿Mbaʼérepa umi oadoráva Jehovápe ndoipurúi pe kurusu?
Ymaiterei guivéma ningo umi rrelihión fálsa oipuru pe kurusu oadora hag̃ua pe naturalésa, ha ojepuru avei umi fiésta ojejapohápe mbaʼe tieʼỹ. Jesús omano rire, 300 áñore umi kristiáno ndoipurúi vaʼekue pe kurusu oadora hag̃ua Ñandejárape. Jesús nomanóiramo jepe peteĩ kurusúre, heta tiémpo rire, pe emperadór rrománo Constantino heʼi pe kurusu orrepresentaha umi rrelihión kristiánape. Haʼe ojapo upéicha ikatu hag̃uáicha hetave hénte oike avei umi rrelihión kristiánape. Peteĩ Enciclopedia heʼi: “Pe kurusu ojepurúma vaʼekue heta tiémpo Jesús ou mboyve, ha oipuru vaʼekue avei umi ndojeroviáiva Jesúsre” (New Catholic Encyclopedia).
Jesús nomanói vaʼekue peteĩ kurusúre. Umi palávra griega ojetradusíva “kurusu” heʼise hína “yvyra oñemboʼýva”, “póste”, térã “yvyra”. Peteĩ lívro heʼi: “Umi Escrituras Griégaspe [térã Nuévo Testaménto] ndaipóri mbaʼeve ohechaukáva umi palávra griega ojepuru vaʼekue heʼiseha kurusu” (The Companion Bible). Upéicharõ Jesús omano vaʼekue peteĩ yvyra oñemboʼývare, ndahaʼéi peteĩ kurusúre.
Jehová ndoipotái jaipuru imáhen térã sánto jaadora hag̃ua chupe (Éxodo 20:4, 5; 1 Corintios 10:14).
16 KONMEMORASIÓN
Yma, káda 14 de Nisán umi israelita omboarete vaʼekue pe Páskua. Péro upéi Jesús omanda vaʼekue idisipulokuérape pe Páskua rekovia ogueromanduʼa hag̃ua haʼe omano hague ára. Pe pan oñembohasáva jepi Konmemorasionhápe orrepresenta Jesús rete ha pe víno orrepresenta huguy. Umi ohótava yvágape ogoverna hag̃ua Jesús ndive, hoʼu pe pan ha víno oñembohasáva Konmemorasionhápe. Péro umi oikótava opa árare ko yvy ape ári, ndoʼúi pe pan ni pe víno. Upéicharõ jepe, káda áño oho avei ogueromanduʼa hag̃ua upe fécha iñimportantetéva.
17 ÁLMA
La Bíbliape, pe palávra “álma” ojepuru oñeñeʼẽ hag̃ua mbohapy mbaʼére, 1) persónare, 2) animál rehe, ha 3) persóna ha animál rekovére. Jahechamína mbohapy ehémplo ohechaukáva upéva:
Oñeʼẽ jave persónare. “Noé tiémpope [...] ocho persónante [térã álmante] ojesalva vaʼekue ohóvo pe y apére” (1 Pedro 3:20, nóta). Koʼápe pe palávra “álma” ojepuru oñeñeʼẽ hag̃ua persónare. Ko téxtope oñeñeʼẽ Noé ha hembirekóre, avei umi mbohapy itaʼýra ha hembirekokuérare.
Oñeʼẽ jave animál rehe. “Upéi Ñandejára heʼi: ‘Pe ýpe tahenyhẽ opa mbaʼe oikovéva [térã álma], ha toveve yvágare opaichagua guyra ha vícho’”. “Upéi Ñandejára heʼi: ‘Toñepyrũ pe yvy ári opaichagua animál [térã álma], káda uno asegún ikláse, animál imánsova, animál otyryrýva, animál hesaitéva oĩva yvy ape ári asegún ikláse’. Ha upeichaite oiko” (Génesis 1:20, 24, nóta).
Oñeʼẽ jave persóna térã animál rekovére. Apóstol Pedro heʼi vaʼekue: “Yma ningo peẽ peiko ovecha okañy vaʼekuéicha, péro koʼág̃a peju jey pende pastór ha pene ansiáno rendápe, oñangarekóva hína penderehe [térã pene álmare]” (1 Pedro 2:25, nóta). Jesús oĩrõ guare ko yvy ape ári heʼi vaʼekue: “Che hína pe pastór imbaʼeporãva. Pe pastór imbaʼeporãva ningo omeʼẽ hekove [térã hiʼálma] umi ovechakuéra rehehápe” (Juan 10:11, nóta).
Peteĩ persóna ojapo jave peteĩ mbaʼe hiʼálma rugua guive, heʼise ojapoha kyreʼỹme ha oñehaʼãmbaiteha ojapo hag̃ua (Mateo 22:37; Deuteronomio 6:5). Peteĩ persóna omano jave ikatu jaʼe peteĩ álma omanoha (Job 33:22).
18 ESPÍRITU
La Bíbliape umi palávra ojetradusíva “espíritu” ikatu osignifika diferénte kósa, por ehémplo yvytu, pytu, espíritu sánto ha fuérsa ñanemomýiva jajapo hag̃ua álgo. Koʼã mbaʼe ningo ñande ndajahechái péro jaikuaa oĩha. La Biblia ndeʼíri peteĩ persóna omanóramo, ijespíritu osẽha chugui ha oho oiko ótro ládo (Éxodo 35:21; Salmo 104:29; Mateo 12:43; Lucas 11:13).
19 GEHENA
Gehena héra vaʼekue pe lugár oñemombo ha ojehapyha umi yty Jerusalenpegua. Pe Gehénape ndojepoíri vaʼekue animál ni hénte oñembohasa asy ha ojehapy hag̃ua hekove reheve. Upéicharõ pe Gehena norrepresentái hína peteĩ lugár ohoha umi omano vaʼekue ohasa asy hag̃ua tatarendýpe opa árare. Jesús oipuru vaʼekue pe palávra Gehena oñeʼẽ hag̃ua umi hénte oñehundítavare pára siémpre (Mateo 5:22; 10:28).
20 ORASIÓN PADRENUÉSTRO
Pe orasión padrenuéstro haʼe pe orasión Jesús ojapo vaʼekue omboʼe hag̃ua idisipulokuérape mbaʼéichapa oñemboʼe vaʼerã. Jesús ojapórõ guare upe orasión heʼi:
“Toñembotuicha nde réra”
Ñande jajerure Jehovápe omopotĩ hag̃ua héra, enterove ohechakuaa hag̃ua japuha umi mbaʼe vai ojeʼe vaʼekue hese. Upéicha, entéro oĩva yvágape ha ko yvy ape ári orrespeta ha omombaʼeguasúta Ñandejára réra.
“Tou ne Rréino”
Péicha jajerure hína Ñandejárape igoviérnore, ohundíma hag̃ua opa mbaʼe oĩva Satanás poguýpe, ha ojapo hag̃ua ko yvy tuichakuégui peteĩ hardín iporãitereíva.
“Tojejapo ne volunta ko yvy ape ári”
Péicha jajerure hína Ñandejárape okumpli hag̃ua umi mbaʼe oprometéva umi iñeʼẽrendúvape chupe. Jahupyty jeýta pe perfeksión ha jaikovéta opa árare peteĩ hardín iporãitereívape. Péicha voi Jehová oipota vaʼekue jaiko ñandeapo ypy guive.
21 RRESKÁTE
Rreskáte haʼe hína pe présio tekotevẽ vaʼekue ojepaga ojerrekupera jey hag̃ua Adán operde vaʼekue. Haʼe opeka haguére, entéro yvypóra opyta vaieterei Jehová renondépe ha ndaikatuvéima oñemoag̃ui hese. Péro Jehová opaga hepyeterei ñanderreskata hag̃ua pekádo ha ñemano poguýgui. Haʼe ombou Itaʼýra Jesucrístope omano hag̃ua ñanderehehápe. Upéicha rupi enterove jareko pe oportunida jaikovévo opa árare ha ikatu jahupyty jey pe perfeksión.
22 ¿MBAʼÉREPA IÑIMPORTANTETE PE ÁÑO 1914?
Pe profesía oĩva Daniel kapítulo 4-pe ohechauka ñandéve Ñandejára Rréino oñepyrũmaha ogoverna 1914 guive.
Mbaʼépa heʼi pe profesía: Jehová ohechauka vaʼekue Nabucodonosórpe iképe peteĩ yvyramáta ojetrosa vaʼekue ha opyta pe imatakuénte. Ha pe imatakuére oñemoĩ peteĩ argólla de iérro ha kóvre, ha opyta hese 7 áñore. Ohasa rire umi 7 áño, pe imatakue hoky jeýta (Daniel 4:1, 10-16).
Mbaʼépa osignifika upe profesía: Pe yvyramáta orrepresenta Ñandejára goviérno. Heta tiémpore Jehová ojevale vaʼekue umi rréi Jerusalenpegua rehe ogoverna hag̃ua Israel (1 Crónicas 29:23). Péro upéi umi rréi ou vaʼekue naiñeʼẽrenduvéi Jehovápe ha upévare haʼe ndoipuruvéi chupekuéra ogoverna hag̃ua. Umi “7 áño” oñepyrũ áño 607-pe a.C. Jerusalén oñehundírõ guare (2 Reyes 25:1, 8-10; Ezequiel 21:25-27). Jesús oñeʼẽ kuri avei umi 7 áño térã tiémpore heʼírõ guare: “Jerusalén rehe opyrũta umi ótra nasión, oñekumpli peve pe tiémpo oñemeʼẽva umi nasiónpe” (Lucas 21:24). Péro umi “7 áño” nog̃uahẽi gueteri huʼãme Jesús oĩrõ guare ko yvy ape ári. Jehová opromete kuri onombrataha peteĩ rréi opávo umi 7 áño. Upe rréi haʼe hína Jesucristo, ha haʼe ogoverna vove ko múndo, jahupytýta hetaiterei mbaʼe porã ha javyʼáta opa árare (Lucas 1:30-33).
Mboy tiémpopa odura umi “7 áño”: Umi “7 áño” odura 2.520 áño. Áño 607 a.C. guive jaipapáramo 2.520 áño, kavalete ñandegueraháta áño 1914-pe. Upe áñope Jehová omoĩ Jesúspe ogoverna hag̃ua Irréinope yvágape.
¿Mbaʼéichapa jaikuaa umi “7 áño” odura hague 2.520 áño? La Biblia heʼi 3 tiémpo imédio oduraha 1.260 día (Apocalipsis 12:6, 14). Upéicharõ “7 áño” odura 2.520 día. La Bíbliape sapyʼánte umi profesíape 1 día oñekonta kómo 1 áño, upéicharõ 2.520 día heʼise hína 2.520 áño (Números 14:34; Ezequiel 4:6).
23 ARKÁNHEL MIGUEL
Arkánhel heʼise “anhelkuéra ruvicha”. La Biblia oñeʼẽ peteĩ arkánhel rehe añónte, ha heʼi heraha Miguel (Daniel 12:1; Judas 9).
Miguel omoakã hína umi ánhel iñeʼẽrendúvape. Apocalipsis 12:7 heʼi: “Miguel ha hiʼanhelkuéra oñorairõ pe dragón kóntrape, ha pe dragón ha hiʼanhelkuéra oñorairõ ikontrapekuéra”. Apocalípsispe heʼi Jesús haʼeha pe omoakãva umi ehérsito yvagapeguápe, upéicharõ Miguel haʼe avei Jesús réra (Apocalipsis 19:14-16).
24 UMI ÁRA PAHA
La Biblia heʼívo “umi ára paha”, oñeʼẽ hína umi mbaʼe oikótavare Ñandejára Rréino ohundipotaite vove opa mbaʼe oĩva Satanás poguýpe. La Biblia oñeʼẽ avei upe tiémpore heʼívo: “Pe fin [térã umi ára paha]” ha “Yvypóra Raʼy oĩ vove [térã presénsia]” (Mateo 24:3, 27, 37, nóta). Umi ára paha oñepyrũ áño 1914-pe Ñandejára Rréino oñepyrũrõ guare ogoverna ha og̃uahẽta huʼãme Armagedónpe. Upépe oñehundipaitéta opa mbaʼe oĩva Satanás poguýpe (2 Timoteo 3:1; 2 Pedro 3:3).
25 RRESURREKSIÓN
Rresurreksión heʼise hína oñemoingove jeyha peteĩ persóna omano vaʼekuépe. La Biblia omombeʼu oñemoingove jey hague 9 persónape. ¿Mávapa omoingove jey vaʼekue umívape? Eliseo, Elías, Jesús, Pedro ha Pablo, haʼekuéra ojapo vaʼekue umi milágro Ñandejára podér rupive. Jehová opromete oñemoingove jeytaha ko yvy ape ári “umi ihústova ha iñinhústovape” (Hechos 24:15). La Biblia omombeʼu avei oĩtaha oñemoingovéva oiko hag̃ua yvágape. Ñandejára omoingove jeýta umívape ogoverna hag̃ua Jesús ndive yvágape (Juan 5:28, 29; 11:25; Filipenses 3:11; Apocalipsis 20:5, 6).
26 ESPIRITÍSMO
Espiritísmo haʼe hína umi mbaʼe ojapóva umi hénte oñekomunika hag̃ua umi omano vaʼekuéndi. Algúno diréktamente voi otrata umi demóniondi ha ótro katu oho umi médiko térã espiritísta rendápe. Heta hénte oho umi espiritísta rendápe pórke oguerovia umi omanóva espíritu osegiha oikove algún ládo ha ikatuha oprotehe chupekuéra térã ojapo hesekuéra mbaʼe vai. Umi demónio oipuru avei hetave mbaʼe ojapoka hag̃ua la héntepe umi mbaʼe ndogustáiva Ñandejárape. Por ehémplo umi kárta de tarót, oróskopo, paje, máhia, oĩ avei lívro, pelíkula ha músika satánika. Oĩ avei ojapóva karu guasu, mísa ha novenário umi omano vaʼekuépe, ha oñehaʼã voi oñekomunika hendivekuéra. Sapyʼánte umi oñehaʼãva oñekomunika umi demóniondi ojedroga ojapo hag̃ua upéva (Gálatas 5:20; Apocalipsis 21:8).
27 JEHOVÁ AÑOITE OREKO DERÉCHO OGOVERNA HAG̃UA
Jehová ningo haʼe pe Ñandejára Todopoderóso. Haʼe okrea vaʼekue opa mbaʼe oĩva yvágape ha ko yvy ape ári (Apocalipsis 15:3). Upéicha rupi imbaʼe hína opa mbaʼe ha haʼe añoite oreko derécho ha autorida ogoverna hag̃ua entéro mbaʼe (Salmo 24:1; Isaías 40:21-23; Apocalipsis 4:11). Opa mbaʼe ofunsiona haʼe okrea hagueichaite. Jehová oreko avei derécho omeʼẽ hag̃ua autorida ótrope ogoverna hag̃ua. Jahayhúramo Jehovápe ha ñaneñeʼẽrendúramo chupe, jahechauka hína ñañemoĩha igoviérno poguýpe (1 Crónicas 29:11).
28 AVÓRTO
Avórto heʼise hína ojeityka peteĩ mitã onase mboyve. Umi mitã ningo haʼéma peteĩ persóna oñeforma ypy guive isy retepýpe. Peteĩ kuña operdéramo imemby por aksidénte térã hasy rupi, ndahaʼéi avórto.
29 TRANSFUSIÓN DE SÁNGRE
Upéva ojejapo hína umi doktór omoĩ jave peteĩ persónape ótra persóna ruguy térã tuguy oñeñongatu pyréva. Transfusión de sángrepe oike avei oñemoĩ jave peteĩva jepe umi párte iñimportánteva oĩva pe tuguýpe. Umi párte iñimportantevéva oĩva pe tuguýpe haʼe hína glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas ha plasma.
30 DISIPLÍNA
La Bíbliape, ojepuru jave pe palávra disiplína ndeʼiséi katuete kastígo, síno heʼise avei ñamboʼe, jakorrehi ha ñaporohekomboʼe. Jehová arakaʼeve nodisiplinái avavépe hekopeʼỹ (Proverbios 4:1, 2). Jehová omoĩ ehémplo porã tuakuérape. Haʼe odisiplina káda persónape ivienrãnte. Upévare pe persóna omombaʼe voi pe disiplína oúva Jehovágui (Proverbios 12:1). Jehová ohayhu isiervokuérape ha ombokatupyry chupekuéra. Haʼe oñemoñeʼẽ ha oipytyvõ chupekuéra okambia hag̃ua tekotevẽhápe ha opensa hag̃ua haʼe opensaháicha. Umi túa avei okorrehi jave ifamíliape oexplika vaʼerã chupekuéra mbaʼérepa iñeʼẽrendu vaʼerã. Omboʼe vaʼerã avei chupekuéra ohayhu hag̃ua Jehovápe, omombaʼe hag̃ua Iñeʼẽ ha ontende hag̃ua mbaʼépa haʼe ohaʼarõ chuguikuéra.
31 DEMÓNIO
Demónio haʼe hína umi espíritu aña ipoderósova ndaikatúiva jahecha. Haʼekuéra haʼe umi ánhel naiñeʼẽrendúi vaʼekue Ñandejárape ha oñemoĩ ikóntrape (Génesis 6:2; Judas 6). Haʼekuéra omoirũ Satanáspe ha opuʼã avei Jehováre (Deuteronomio 32:17; Lucas 8:30; Hechos 16:16; Santiago 2:19).
a Umi létra a.C. heʼise hína ántes de Cristo, ha d.C. heʼise después de Cristo.