Weta 25
Kunnudetọ Awe lẹ Hinhẹngọwa Ogbẹ̀
1. Etẹwẹ angẹli huhlọnnọ lọ biọ to Johanu si nado wà?
WHẸPO dindọn awetọ lọ na juwayi pete, angẹli huhlọnnọ lọ biọ to Johanu si nado tindo mahẹ to wadohia dọdai tọn devo mẹ, ehe tindo nude nado yiwà po tẹmpli lọ po. (Osọhia 9:12; 10:1) Linlin Johanu tọn die: “Yè yi ofanpo de na mi di nujlẹpo de: angẹli lọ sọ ṣite, bo to didọmọ, Fọn, bo jlẹ tẹmpli Jiwheyẹwhe tọn lọ, po agbà lọ po, po yé he to sinsẹ̀n to e mẹ lẹ po.”—Osọhia 11:1.
Fiwiwe Tẹmpli Tọn Lọ
2. (a) Fiwiwe tẹmpli tọn nankọ wẹ na nọ aimẹ kaka jẹ azan mítọn gbe? (b) Mẹnu wẹ yin Yẹwhenọ Daho fiwiwe tẹmpli lọ tọn, podọ etẹwẹ yin Fiwiwe Hú Polẹpo etọn?
2 Tẹmpli he sin oho yè dọ tofi ma sọgan yin tẹmpli paa Jelusalẹm tọn de gba, dile e ko yindọ godotọ ehelẹ tọn yin vivasudo dogbọn Lomunu lẹ dali to 70 W.M. tọn. Ṣigba, apọsteli Paulu dohia dọ jẹnukọnna vasudo enẹ, fiwiwe tẹmpli tọn devo de ko tlẹ sọawuhia he na nọ aimẹ kaka jẹ azan mítọn gbe. Ehe wẹ yin tẹmpli gbigbọmẹ tọn daho lọ he yin hẹndi alọpa dọdai tọn lẹ tọn he yin awuwledaina dogbọn gohọtuntun lọ dali podọ to nukọnmẹ dogbọn tẹmpli lẹ dali he yin gbigbá to Jelusalẹm. E yin “gohọ nugbo tọn . . . he [Jehovah] gbá, e ma yin gbẹtọ gba,” podọ Yẹwhenọ Daho etọn yin Jesu, he Paulu basi zẹẹmẹ etọn taidi mẹhe ko “sinai to adusilọ yẹyi ofin Ganhunupo tọn tọn mẹ to olọn mẹ.” Fiwiwe Hú Polẹpo etọn yin nọtẹn tintin to finẹ Jehovah tọn to olọn lọsu mẹ.—Heblu lẹ 8:1, 2; 9:11, 24.
3. To gohọ lọ mẹ, etẹwẹ yin yẹdena dogbọn (a) avọ he má Fiwiwe Hú Polẹpo lọ sọn Fiwiwe lọ go dali? (b) avọsinsan kanlin tọn lẹ dali? (c) agbà avọsinsan tọn lọ dali?
3 Apọsteli Paulu basi zẹẹmẹ dọ avọ gohọ lọ tọn, he má abo Fiwiwe Hú Polẹpo lọ sọn abo Fiwiwe lọ mẹ, nọtena agbasalan Jesu tọn. Whenuena Jesu yi ogbẹ̀ etọn do sanvọ, avọ ehe yin vunvun do awe, bo dohia dọ agbasa Jesu tọn ma sọ yin aliglọnnamẹnu de na ẹn ba nado biọ nukọn Jehovah tọn to olọn mẹ. To dòdonu avọsinsan Jesu tọn ji, yẹwhenọ pẹvi yiamisisadode etọn lẹ he ku to nugbonọ-yinyin mẹ na, to ojlẹ sisọ mẹ, yì olọn lẹ mẹ ga. (Matiu 27:50, 51; Heblu lẹ 9:3; 10:19, 20) Paulu zinnudeji ga dọ avọsinsan madoalọte kanlin lẹ tọn to gohọ lọ mẹ dlẹnalọ hlan avọsinsan Jesu tọn he yin ogbẹ̀ gbẹtọ pipe tọn etọn. Agbà avọsinsan tọn lọ to akanmaho lọ mẹ nọtena onu wleawudaina Jehovah tọn, sọgbe hẹ ojlo etọn, na alọkẹyi avọsinsan Jesu tọn na dagbe “mẹsusu” lẹ tọn—he yin mẹyiamisisadode lẹ tọn podọ, to nukọnmẹ, lẹngbọ devo lẹ tọn—he na to “nukundo aliho na ẹn . . . hlan whlẹngan.”—Heblu lẹ 9:28; 10:9, 10; Johanu 10:16.
4. Etẹwẹ yin yẹdena dogbọn (a) Fiwiwe ehe lọ dali (b) akanmaho ṣẹnṣẹn tọn lọ dali?
4 Sọn nudọnamẹ gbọdo sọn olọn mẹ wá ehe mẹ mí sọgan wá tadona lọ kọn dọ Fiwiwe lọ to gohọ lọ mẹ nọtena ninọmẹ wiwe de he yin vivi etọn dù tintan dogbọn Klisti dali podọ to enẹgodo dogbọn hagbẹ yiamisisadode yẹwhehọluduta ahọlu tọn he yin 144 000 lẹ tọn dali whenuena yé gbẹ pò to aigba ji, whẹpo do gbọn “avọ lọ” gblamẹ. (Heblu lẹ 6:19, 20; 1 Pita 2:9) E sọ nọtena yinyin sisọdodovi yetọn taidi ovi gbigbọmẹ tọn Jiwheyẹwhe tọn lẹ, kẹdẹdile Jiwheyẹwhe tlẹ yigbena Jesu nado yin Ovi etọn do to baptẹm yíyí Jesu tọn to Jọdani mẹ godo to 29 W.M. tọn. (Luku 3:22; Lomunu lẹ 8:15) Podọ etẹwẹ dogbọn akanmaho ṣẹnṣẹn tọn lọ dali, yedọ ada gohọ lọ tọn dopokẹdẹ lọ he yin mimọ dogbọn Islaelivi he ma yin yẹwhenọ lẹ dali po otẹn fie avọsinsan lẹ nọ yin bibasi te po? Ehe nọtena teninọ pipe dawe Jesu lọ tọn he hẹn ẹn jẹ nado yi ogbẹ̀ etọn na gbẹtọvi lẹ. E sọ nọtena teninọ dódó tọn lọ taidi omẹ wiwe lẹ, he yin yiyinamẹ to dòdonu avọsinsan Jesu tọn ji, he hodotọ yiamisisadode etọn lẹ to vivi etọn dù whenuena yé tin to aigba ji.a—Lomunu lẹ 1:7; 5:1.
Jijlẹ́ Fiwiwe Tẹmpli Tọn Lọ Tọn
5. To dọdai Owe wiwe Heblu tọn lẹ tọn mẹ, etẹwẹ yin zẹẹmẹ basina dogbọn (a) Jelusalẹm jijlẹ́ dali? (b) jijlẹ́ tẹmpli numimọ tọn he yin Ezekiẹli tọn lọ dali?
5 Johanu yin didọ na nado “jlẹ́ tẹmpli Jiwheyẹwhe tọn lọ, po agbà lọ po, po yé he to sinsẹ̀n to e mẹ lẹ po.” Etẹwẹ ehe bẹhẹn? To dọdai Owe wiwe Heblu tọn lẹ mẹ, nujijlẹ mọnkọtọn na jidide de dọ whẹdida dodo na yin bibasi to dòdonu nujinọtedo pipe Jehovah tọn lẹ tọn ji. To azan Ahọlu ylankan Manassẹ tọn lẹ gbe, nujijlẹ dọdai tọn Jelusalẹm tọn dekunnuna whẹdida madiọ vasudo tọn do otòdaho enẹ ji. (2 Ahọlu lẹ 21:13; Avigbe 2:8) Ṣigba to nukọnmẹ, whenuena Jẹlemia mọ Jelusalẹm yin jijlẹ ehe zinnùdo e ji dọ otòdaho lọ na yin vivọgbá. (Jẹlemia 31:39; pọn Zekalia 2:2-8 ga.) Mọdopolọ, jijlẹ́ po sọwhiwhe po hezeheze tẹmpli numimọ tọn lọ tọn he yin kunnudena dogbọn Ezekiẹli dali yin jidide de na Ju he tin to kanlinmọgbenu to Babilọni lẹ dọ sinsẹ̀n-bibasi nugbo na yin vivọjlado to aigba yetọn ji. E sọ yin nuflinmẹ de ga dọ, to pọndohlan nuṣiwa yetọn lẹ tọn mẹ, sọn whenẹnu Islaeli dona yinuwa sọgbe hẹ nujinọtedo wiwe Jiwheyẹwhe tọn lẹ.—Ezekiẹli 40:3, 4; 43:10.
6. Yinyin didọ na Johanu tọn nado jlẹ́ fiwiwe tẹmpli tọn lọ po yẹwhenọ he to sinsẹ̀n to e mẹ lẹ po yin ohia etẹ tọn? Basi zẹẹmẹ.
6 Nalete, whenuena Johanu yin gbedena nado jlẹ́ fiwiwe tẹmpli lọ tọn po enẹnọ he to sinsẹ̀n to e mẹ lẹ po, e yin ohia de dọ nudepope ma sọgan doalọtena hẹndi lẹndai Jehovah tọn lẹ tọn gando tito tẹmpli tọn lọ po enẹnọ he to gbẹ́do po e po lẹ po mẹ gba, podọ lẹndai enẹ lẹ to dindọnsẹpọ hẹndi yetọn. Todin he onu lẹpo ko yin zizedo afọ angẹli huhlọnnọ Jehovah tọn lẹ tọn glọ, ojlẹ lọ ko wá na “osó owhé Jehovah tọn tọn” nado lẹzun ehe “hẹnai to aga osó daho lẹ tọn ji.” (Isaia 2:2-4) Sinsẹ̀n-bibasi wiwe Jehovah tọn dona yin zizedaga, to atẹṣiṣi Mẹylọhodotọklisti tọn owhe kanweko lẹ tọn godo. E sọ yin ojlẹ lọ na enẹnọ he yin mẹmẹsunnu nugbonọ Jesu tọn he ko ku lẹ nado yin finfọnsọnku biọ “Fiwiwe Hú Polẹpo” lọ mẹ. (Daniẹli 9:24; 1 Tẹsalonikanu lẹ 4:14-16; Osọhia 6:11; 14:4) Podọ omẹ godo tọn he yè do ohia ogo na lẹ to aigba ji he yin “afanumẹ Jiwheyẹwhe mítọn tọn” lẹ tọn dona yin jijlẹ́ sọgbe hẹ nujinọtedo sọn olọn mẹ wá lẹ nado sọgan jẹ na otẹn whepoponu tọn yetọn to tito tẹmpli tọn lọ mẹ taidi ovi jìjì gbọn gbigbọ dali Jiwheyẹwhe tọn lẹ. Hagbẹ Johanu tọn lọ todin yin mẹhe mọnukunnujẹ nujinọtedo wiwe enẹlẹ mẹ bo tindo nujikudo nado yinuwà sọgbe hẹ ye.—Osọhia 7:1-3; Matiu 13:41, 42; Efesunu lẹ 1:13, 14; yijlẹdo Lomunu lẹ 11:20 go.
Zinzindai Akanmaho Lọ Tọn
7. (a) Etẹwutu Johanu yin didọ na ma nado jlẹ akanmaho lọ? (b) Whetẹnu wẹ otò daho wiwe lọ yin zinzindai to afọ glọ na osun 42 lẹ? (c) Nawẹ nukọntọ sinsẹ̀n tọn Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ gboawupo nado ze nujinọtedo dódó tọn Jehovah tọn lẹ daga na osun 42 lẹ gbọn?
7 Etẹwutu Johanu yin gbigbẹna nado jlẹ́ akanmaho kavi awhagbo lọ? E dọ na mí to hogbe ehelẹ mẹ: “Ṣigba jo awhagbo he tin to gbonu tẹmpli lọ tọn dali do, a jlẹ́ ẹ blo; na Kosi lẹ wẹ yè yi na: otodaho wiwe lọ wẹ yé na yi afọ do zindai họ̀ osun kande e lan awe.” (Osọhia 11:2) Mí ko doayi e go dọ awhagbo ṣẹnṣẹn tọn lọ nọtena teninọ dódó tọn to aigba ji Klistiani jìjì gbọn gbigbọ dali lẹ tọn tọn. Dile mí na mọ do, mẹyìndohlan lọ tofi yin osun 42 paa lẹ he dlẹnkan sọn décembre 1914 jẹ juin 1918, whenuena mẹhe ylọ yede dọ Klistiani lẹpo yin zizedo whlepọn sinsinyẹn de glọ. Be yé na ze nujinọtedo dódó tọn Jehovah tọn lẹ daga to owhe awhan tọn enẹlẹ whenu? Sọha suhugan yetọn ma yí mọ wà gba. To bladopọ mẹ, nukọntọ Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ ze owanyina akọta donukọnna tonusisè na osẹ́n sọn olọn mẹ wá lọ. To ada awe awhan lọ tọn lẹ mẹ, he yin funfun to Mẹylọhodotọklisti mẹ taun, nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ whan jọja lẹ biọ awhanfunfun sin odo lẹ mẹ. Livilivi yetọn lẹ yin hùhù. To whenuena whẹdida enẹ bẹjẹeji po owhé Jiwheyẹwhe tọn po to 1918, Etats-Unis ko biọ ohùn sọnkọnyinai enẹ mẹ, podọ nukọntọ sinsẹ̀n Mẹylọhodotọklisti pete tọn lẹ ko dù ohùnhọ́ de he gbẹ pò to awhado jẹgbonu na ahọsuyi sọn olọn mẹ wá kaka jẹ dinvie. (1 Pita 4:17) Yinyin zizedlan yetọn ko lẹzun whepoponu tọn, bo ma sọgan diọ.—Isaia 59:1-3, 7, 8; Jẹlemia 19:3, 4.
8. To Wẹkẹ Whan I lọ whenu, etẹwẹ susu Biblu Plọntọ lẹ tọn doayi e go, ṣigba etẹwẹ yé ma yọn pinpẹn etọn to gigọmẹ ganji?
8 Ṣigba etẹwẹ dogbọn pipli pẹvi Biblu Plọntọ lẹ tọn dali? Be yé dona yin jijlẹ́ tololo to 1914 dogbọn titẹdo nujinọtedo sọn olọn mẹ wá go yetọn dali wẹ? Lala. Taidi mẹhe ylọ yede dọ Klistiani Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ, yewlẹ ga dona yin whiwhlepọn. Yé yin ‘zizedlan gbonu pete, yin yiyina kosi lẹ’ nado yin whiwhlepọn sinsinyẹn bo yin homẹkẹndo. Susu to ye mẹ doayi e go dọ yé ma dona tọ́njẹgbonu bo hù hagbẹ yetọn lẹ gba, ṣigba to whenẹnu yé ma ko mọnukunnujẹ kadaninọ Klistiani tọn lọ go to gigọmẹ gba. (Mika 4:3; Johanu 17:14, 16; 1 Johanu 3:15) To awusinyẹnnamẹnu lẹ sọn akọta lẹ si glọ, delẹ to yé mẹ jogbe.
9. Etẹwẹ otò daho wiwe lọ he yin zinzindai dogbọn akọta lẹ dali, podọ to aigba ji, mẹnu lẹ wẹ nọtena otò daho ehe?
9 Ṣigba nawẹ e yin gbọn dọ otodaho wiwe lọ yin zinzindai to afọ akọta enẹlẹ tọn glọ? E yin nuhe họnwun dọ ehe ma to hodọ dogbọn Jelusalẹm he yin vivasudo owhe 25 lẹ die whẹpo Osọhia do yin kinkan dali gba. Kakati ni yin mọ, otodaho wiwe lọ yin Jelusalẹm Yọ́yọ́ lọ, he yin zẹẹmẹ basina to nukọnmẹ to Osọhia mẹ, he yin afọzedaina todin to aigba ji dogbọn pipotọ Klistiani yiamisisadode lẹ tọn dali to awhagbo ṣẹnṣẹn tọn tẹmpli lọ tọn mẹ. To nukọnmẹ, omẹ ehelẹ na lẹzun apadewhe otodaho wiwe lọ tọn de ga. Enẹwutu zinzin yé dai na nọtena zinzin otodaho lọ lọsu dai.—Osọhia 21:2, 9-21
Kunnudetọ Awe Lẹ
10. Etẹwẹ Kunnudetọ nugbonọ Jehovah tọn lẹ dona wà whenuena yé yin zinzindai?
10 Whenuena yé tlẹ yin zinzindai po afọ po, omẹ nugbonọ enẹlẹ ma doalọtena kunnudetọ nugbonọ Jehovah tọn lẹ yinyin gba. Nalete, dọdai lọ zindonukọn dọmọ: “Yẹn nasọ na huhlọn kunnudetọ ṣie awe lẹ, ye na dọdai họ azan fọṣidopo e lan kandeko, to odẹ́vọ mẹ. Ehelẹ wẹ atinaminọ awe lẹ, po zogbantin awe lẹ po, he to ote to Jiwheyẹwhe aihọn tọn nukọn.”—Osọhia 11:3, 4.
11. Etẹwẹ e zẹẹmẹdo na Klistiani yiamisisadode nugbonọ lẹ nado dọ dọdai to “odẹ́vọ mẹ”?
11 Klistiani yiamisisadode nugbonọ ehelẹ tindo nuhudo jẹhẹnu akọndonanu tọn, na yé dona dọ dọdai “to odẹ́vọ mẹ.” Etẹwẹ ehe zẹẹmẹdo? To ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ odẹ́vọ nọ yawu nọtena awubla. Ṣinṣinyọn ẹn yin ohia de dọ omẹ lọ ko yin hinhẹn jai biọ awubla kavi awusinyẹnnamẹnu mẹ. (Gẹnẹsisi 37:34; Job 16:15, 16; Ezekiẹli 27:31) Odẹ́vọ yin yiyi gando wẹndomẹ awubla tọn dindọn kavi homẹfiẹ tọn go he yẹwhegan Jiwheyẹwhe tọn lẹ tindo nado lá. (Isaia 3:8, 24-26; Jẹlemia 48:37; 49:3) Odẹ́vọ ṣinṣinyọn sọgan do huwhẹ kavi lẹnvọjọ hia to pọndohlan nugbẹnamẹ sọn olọn mẹ wá tọn mẹ. (Jona 3:5) Odẹ́vọ he yin dido dogbọn kunnudetọ awe lẹ dali sọawuhia nado do akọndonanu huwhẹ tọn yetọn hia to whẹdida Jehovah tọn lẹ lilá mẹ. Ye yin kunnudetọ lẹ he to azan ahọsuyi tọn etọn lá he na hẹn awubla wá na akọta lẹ ga.—Deutelonomi 32:41-43.
12. Etẹwutu ojlẹ lọ he whenu otò daho wiwe lọ yin zinzindai to afọ glọ taidi nuhe yin paa tọn de?
12 Hagbẹ Johanu tọn dona dọyẹwheho wẹndomẹ ehe tọn na ojlẹ didọ taun de: yedọ azan 1 260 lẹ kavi osun 42 lẹ, tedidi ojlẹ tọn dopolọ he otodaho wiwe lọ dona yin zinzindai to afọ glọ. E taidi dọ ojlẹ ehe yin linlẹn dile e te taun, dile e ko yindọ e yin didọ to aliho vovo awe mẹ, tintan to osun lẹ mẹ podọ to enẹgodo to azan lẹ mẹ. Dogọ, to bẹjẹeji azan Oklunọ tọn lọ tọn, ojlẹ ayidego owhe atọ̀n daa tọn de tin whenuena numimọ sinsinyẹn omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn sọzẹn hẹ nujijọ he yin didọdai tofi lẹ—he bẹjẹeji sọn décembre 1914 bo to nukọnzindo kakajẹ juin 1918 mẹ. (Osọhia 1:10) Yé dọyẹwheho wẹndomẹ “odẹ́vọ” tọn de gando whẹdida Jehovah tọn do Mẹylọhodotọklisti po aihọn lọ po go.
13. (a) Etẹwẹ yin didohia dogbọn nugbo lọ dali dọ Klistiani yiamisisadode lẹ yin yẹdena dogbọn kunnudetọ awe dali? (b) Dọdai Zekalia tọn tẹwẹ yin hinhẹnwá ayiha mẹ dogbọn kunnudetọ awe lẹ yiylọ dọ “atinaminọ awe po zogbantin awe” lẹ po Johanu tọn dali?
13 Nugbo lọ dọ ye yin yẹhiadonu basina dogbọn kunnudetọ awe dali zinnùdeji na mí dọ wẹndomẹ yetọn sọgbe bo hẹnai ganji. (Yijlẹdo Deutelonomi 17:6; Johanu 8:17, 18 go.) Johanu ylọ ye dọ “atinaminọ awe lẹ, po zogbantin awe lẹ po,” bo to didọ dọ yé “to ote to Jiwheyẹwhe aihọn tọn nukọn.” Ehe yin hoyidọ titengbe de do dọdai Zekalia tọn ji, he mọ zogbantin ala ṣinawenọ de po atinaminọ awe lẹ po. Yè dọ dọ atinaminọ lẹ nọtena “mẹyiamisisadode awe lẹ,” enẹ wẹ yindọ, Togán Zelubabẹli po Yẹwhenọ Daho Joṣua po, “he ṣite to Oklunọ aigba pete lọ tọn dali.”—Zekalia 4:1-3, 14.
14. (a) Etẹwẹ yin didohia dogbọn numimọ Zekalia tọn he yin atinaminọ awe lẹ tọn dali? po zogbantin lọ po dali? (b) Etẹwẹ Klistiani yiamisisadode lẹ na tindo numimọ etọn to wẹkẹ whan tintan lọ whenu?
14 Zekalia nọgbẹ̀ to ojlẹ vivọgbá tọn de mẹ podọ numimọ etọn he yin atinaminọ awe lẹ tọn zẹẹmẹdo dọ Zelubabẹli po Joṣua po na yin didona po gbigbọ Jehovah tọn po to huhlọn nina gbẹtọ lẹ na azọ́n lọ mẹ. Numimọ zogbantin lọ tọn lẹ flin Zekalia ma nado ‘gbẹkọ azan onu pẹvi lẹ tọn go’ blo na lẹndai Jehovah tọn lẹ na yin hinhẹndi—“gbọn awhanfuntọ de dali ma gba, mọ huhlọn dali ma gba, adavo gbọn gbigbọ ṣie dali, wẹ [Jehovah] awhanpa lẹ tọn dọ.” (Zekalia 4:6, 10; 8:9) Awhan pẹvi Klistiani lẹ tọn to vivẹnudo to hinhọ́n nugbo lọ tọn hinhẹn jẹ gbẹtọvi lẹ de to wẹkẹ whan tintan lọ whenu na yin yiyizan ga to azọ́n vivọgbá de tọn mẹ. Yewlẹ ga na yin asisa tulinamẹ tọn de podọ, dile yé tlẹ yin vude sọ, na plọn nado ganjẹ huhlọn Jehovah tọn go, bo ma gbẹkọ azan bẹjẹeji pẹvi tọn lẹ go gba.
15. (a) Nugbo lọ dọ Klistiani yiamisisadode lẹ yin zẹẹmẹ basina taidi kunnudetọ awe lẹ sọ flin etẹ mí? Basi zẹẹmẹ. (b) Ohia alọpa tẹlẹ wẹ kunnudetọ awe lẹ yin aṣẹna nado basi?
15 Nugbo lọ dọ ye yin zẹẹmẹ basina taidi kunnudetọ awe lẹ sọ flin agbasadiun (transfiguration) lọ mí. To numimọ enẹ mẹ, atọ̀n to apọsteli Jesu tọn lẹ mẹ mọ ẹn to gigo Ahọluduta tọn mẹ, bọ e yin hihodo dogbọn Moṣe po Elija po dali. Ehe to yẹdena aisinsin Jesu tọn to ofin gigonọ etọn ji to 1914 nado wà azọn de he yin yẹdena dogbọn dehe yin yẹwhegan awe enẹlẹ tọn dali. (Matiu 17:1-3) To gbesisọ mẹ, kunnudetọ awe lẹ yin mimọ todin nado basi ohia lẹ he taidi dehe yin Moṣe po Elija po tọn lẹ. Di apajlẹ, Johanu dọ dogbọn yé dali: “Eyin mẹdepope jlo nado gbleawuna ye, miyọn nọ tọ́n sọn onù yetọn mẹ jẹgbonu, bo fiọ kẹntọ yetọn lẹ: eyin mẹdepope jlo nado gbleawuna yé, yè mananọma hù i dole tọnnkọ. Ehelẹ tindo huhlọn nado su olọn na jikun ja to dọdai zangbe yetọn mẹ blo.”—Osọhia 11:5, 6a.
16. (a) Nawẹ ohia lọ he gando miyọn go flin mí ojlẹ lọ whenuena aṣẹ Moṣe tọn yin owhẹylọ to Islaeli gbọn? (b) Nawẹ nukọntọ sinsẹ̀n tọn Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ sọavunlọ Biblu Plọntọ lẹ bo fọn tukla dotena yé to wẹkẹ whan tintan lọ whenu gbọn, podọ nawẹ ehelẹ hoavun lọ gbọn?
16 Ehe flin mí ojlẹ lọ whenuena yè ylọwhẹ aṣẹ Moṣe tọn to Islaeli. Yẹwhegan enẹ dọ hogbe whẹdida tọn zogbe lẹ tọ́njẹgbonu, podọ Jehovah va atẹṣitọ lẹ sudo bo yí miyọn sọn olọn mẹ wá do fiọ 250 to yé mẹ. (Osọha lẹ 16:1-7, 28-35) Mọdopolọ, nukọntọ Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ sọ avunlọ Biblu Plọntọ lẹ, bo dọ dọ yé ma ko mọ wema yí sọn wehọmẹ daho sinsẹ̀n-pinplọn tọn lẹ mẹ gba. Ṣigba kunnudetọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tindo kunnudenu yiaga hugan lẹ taidi lizọnyizọnwàtọ lẹ: yedọ gbẹtọ homẹmimiọnnọ enẹlẹ he dotoai hlan wẹndomẹ Owe wiwe tọn yetọn. (2 Kọlintinu lẹ 3:2, 3) To 1917 Biblu Plọntọ lẹ zin owe Le mystère accompli jẹgbonu, yedọ hodidọ huhlọnnọ de do Osọhia po Ezekiẹli po ji. Ehe yin hihodo dogbọn mimá vọkan 10 000 000 alọnuwe weda ẹnẹnọ de tọn he yin L’Etudiant de la Bible po hosọ titengbe de po dali he yin: “Aijijẹ Babilọni Tọn—Nuhewutu Mẹylọhodotọklisti Dona Jiya Todin—Kọdetọn Godo Tọn Lọ.” To Etats-Unis mẹ, nukọntọ sinsẹ̀n tọn adìnọ lẹ yí kandudu awhan lọ tọn zan taidi whẹwhinwhẹn de nado hẹnalọdotena owe lọ. To otò devo lẹ mẹ owe lọ yin dodinna wintinwintin po osẹ́n po. Etomọṣo, devizọnwàtọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ gbẹ pò to avunho po zinjẹgbonu miyọnnọ alọnuwe weda ẹnẹnọ lẹ po he sin hosọ yin Nouvelles du Royaume. Dile azan Oklunọ tọn lọ to nukọnzindo, owe devo lẹ na hẹn ninọmẹ oṣiọ gbigbọmẹ tọn he yin Mẹylọhodotọklisti tọn họnwun.—Yijlẹdo Jẹlemia 5:14 go.
17. (a) Nujijọ tẹlẹ to azan Elija tọn gbe wẹ gando aigba húhú po miyọn po go? (b) Nawẹ miyọn tọ́njẹgbonu sọn onù kunnudetọ awe lẹ tọn mẹ gbọn, podọ aigba húhú tẹwẹ gando e go?
17 Etẹwẹ dogbọn Elija dali? To azan ahọlu Islaeli tọn lẹ tọn gbe, yẹwhegan ehe lá aigba húhú de taidi dohia homẹgble Jehovah tọn tọn do Islaelivi Baali-sẹ̀ntọ lẹ ji. E dẹn to aimẹ họ̀ owhe atọ̀n daa. (1 Ahọlu lẹ 17:1; 18:41-45; Luku 4:25; Jakobu 5:17) To nukọnmẹ, whenuena Ahọlu nugbonọ-mayintọ Ahazia do awhanfuntọ lẹ hlan nado hẹn Elija po huhlọn po wá nukọn etọn, yẹwhegan lọ degbena miyọn sọn olọn mẹ wá nado fiọ awhanfuntọ lẹ sudo. Whenuena awhangan de do osi he jẹ de hia na teninọ etọn taidi yẹwhegan de godo kẹdẹ wẹ Elija yigbe nado hodo e yì ahọlu lọ de. (2 Ahọlu lẹ 1:5-16) Mọdopolọ, to 1914 po 1918 po ṣẹnṣẹn, pipotọ yiamisisadode lọ gbọn tugbigbo dali do dọn ayidonugo mẹtọn hlan aigba húhú gbigbọmẹ tọn he tin to Mẹylọhodotọklisti mẹ ji bo na avase whẹdida miyọnnọ lọ tọn to wiwá “azan daho osinọ [Jehovah] tọn lọ” tọn whenu.—Malaki 4:1, 5; Amọsi 8:11.
18. (a) Aṣẹ tẹwẹ yin nina kunnudetọ awe lẹ, podọ nawẹ ehe yin dopolọ po dehe yin nina Moṣe po gbọn? (b) Nawẹ kunnudetọ awe lẹ de Mẹylọhodotọklisti hia gbọn?
18 Johanu zindonukọn nado dọ dogbọn kunnudetọ awe lẹ dali: “Ye sọ tindo huhlọn to osin ji nado diọ ẹ zun ohùn, podọ nado yi azọ̀nylankan lẹpo do ho aigba, to whedepopenu he yé jlo.” (Osọhia 11:6b) Nado sọgan hẹn Falo po huhlọn po do hẹn Islaeli jẹ edekannu, Jehovah yí Moṣe zan to yiyi azọ̀nylankan lẹ do hò Egypti kọgbidinamẹtọ lọ mẹ, gọna lilẹ osin lẹ zun ohùn. Owhe kanweko lẹ to nukọnmẹ, Filistini kẹntọ Islaeli tọn lẹ flin nuyiwa Jehovah tọn lẹ sọta Egipti, he whan yé nado dawha dọmọ: “Mẹnu wẹ na whlẹn mí sọn alọ yẹwhe huhlọnnọ helẹ tọn mẹ? Ehelẹ wẹ yẹwhe he yi hunkọhunkọ azọ̀nylankan tọn lẹ do ho Egiptinu lẹ to zungbo mẹ.” (1 Samuẹli 4:8; Psalm 105:29) Moṣe nọtena Jesu, he tindo aṣẹ nado dọ whẹdida Jiwheyẹwhe tọn lẹ jẹgbonu do nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ ji to azan etọn gbe. (Matiu 23:13; 28:18; Owalọ lẹ 3:22) Podọ to wẹkẹ whan tintan lọ whenu mẹmẹsunnu Klisti tọn lẹ, yedọ kunnudetọ awe lẹ, de ninọmẹ oku hẹnwatọ “osin lẹ tọn” hia jẹ gbangba he Mẹylọhodotọklisti to zizedonukọnna lẹngbọpa etọn lẹ.
Kunnudetọ Awe Lẹ Yin Hùhù
19. Sọgbe hẹ linlin Osọhia tọn, etẹwẹ jọ whenuena kunnudetọ awe lẹ dotana kunnudide yetọn?
19 Azọ̀nylankan ehe to Mẹylọhodotọklisti ji yin nuhe sinyẹn sọmọ bọ to whenuena kunnudetọ awe lẹ ko dọ dọdai na osun 42 lẹ to odẹvọ mẹ godo, Mẹylọhodotọklisti yi gbigbọ aihọn tọn etọn zan nado ‘hù’ yé. Johanu wlan: “Whenuena yé na ko dotana okunnu yetọn vọ, kanlin he tọ́n sọn odo mapote mẹ jẹgbonu lọ na funawhan hẹ yé, bo na gbawhan yetọn, bo nasọ hù yé. Oṣiọ yetọn na mlọnai to họntonu otò daho lọ tọn mẹ, he yè nọ yí gbigbọ do ylọ dọ Sọdọmi po Egipti po, fie ga ye whe Oklunọ mítọn do [yatin] go te. Podọ sọn gbẹtọ lẹ mẹ, hẹnnu lẹ mẹ, ogbè lẹ mẹ, podọ to akọta lẹ mẹ, na to oṣiọ yede tọn mọ họ azan atọ̀n po oda po; yé ma na dike yè ni ze oṣiọ yetọn di do oyọwhe de mẹ. Yé he tin to aigba ji lẹ nasọ jaya do ye ji, homẹ yetọn na vivi, ye nasọ nanu yenọzo; na yẹwhegan awe ehelẹ ko sayana yé he tin to aigba ji lẹ wutu.”—Osọhia 11:7-10.
20. Etẹwẹ yin “kanlin he tọ́n sọn odo mapote lọ mẹ jẹgbonu lọ”?
20 Ehe wẹ yin tintan lọ to didọ 37 Osọhia tọn lẹ mẹ dogbọn kanlin ylankan de dali. To ojlẹ sisọ mẹ mí na wá gbadopọnna ehe po kanlin devo lẹ po to gigọmẹ. E ko pe todin nado dọ poun dọ “kanlin he tọ́n sọn odo mapote mẹ jẹgbonu” wẹ awuwlenanu Satani tọn, yedọ tito tonudidọ tọn gbẹte de.b—Yijlẹdo Osọhia 13:1; Daniẹli 7:2, 3, 17 go.
21. (a) Nawẹ kẹntọ sinsẹ̀n tọn lẹ he yin kunnudetọ awe lẹ tọn yi ninọmẹ awhan lọ tọn zan gbọn? (b) Nugbo lọ dọ oṣiọ kunnudetọ awe lẹ tọn yin jijodo mayin didi do etẹ hia? (c) Nawẹ ojlẹ azan atọ̀n daa tọn lọ dona yin pinpọnhlan gbọn? (Pọn nudọnamẹ odo tọn.)
21 Sọn 1914 jẹ 1918 akọta lẹ sin alọnu jan po wẹkẹ whan tintan lọ po. Numọtolanmẹ akọta tọn lẹ to agayi, podọ to amakikọ 1918 tọn, kẹntọ sinsẹ̀n tọn he yin kunnudetọ awe lẹ tọn yí ninọmẹ lọ zan. Yé yí nuzinzan osẹ́n tọn Gandudu lọ tọn zan bọ lizọnyizọnwàtọ azọngbannọ lẹ he yin Biblu Plọntọ lẹ tọn yin zizedo ganmẹ do whẹsadokọnamẹ lalo atẹṣiṣi tọn ji. E yin nuhe paṣa azọnwàhẹmẹtọ nugbonọ lẹ. Azọ́n Ahọluduta tọn lọ dibla doalọte. E taidi dọ azọn yẹwhehodidọ tọn lọ yin oṣiọ nkọ. To ojlẹ Biblu tọn lẹ mẹ e yin winyandomẹ daho de ma nado yin dìdì do yọdo oflin tọn de mẹ. (Psalm 79:1-3; 1 Ahọlu lẹ 13:21, 22) Nalete, ovlẹ daho de na gando jijo kunnudetọ awe lẹ do ma yin dìdì go. To lẹdo yozonọ Palestine tọn mẹ, oṣiọ de he yin jijodo do alihogboji na jẹ wanlun ji nugbo to azan atọ̀n daa lẹ godo.c (Yijlẹdo Johanu 11:39 go.) Zẹẹmẹ ehe to dọdai lọ mẹ gbọn mọ dali do do winyan lọ hia he kunnudetọ awe lẹ dona doakọnna. Enẹnọ he sin oho yin didọ to aga lẹ he yin zize do ganpamẹ lẹ tlẹ yin gbigbẹna nado yin jijodo na akuẹnina whenuena whẹho yetọn yin anadena hlan whẹdatẹn owhẹvọdọ tọn. Yé yin didehia gbangba dẹn jẹ oba lọ mẹ nado lẹzun ovlẹ de na tomẹnu “otò daho” lọ tọn lẹ. Ṣigba etẹwẹ “otò daho” ehe yin?
22. (a) Etẹwẹ yin otò daho lọ? (b) Nawẹ linlinwe lẹ kọnawudopọ po nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ po to ayajijẹ do hinhẹn nabọẹ kunnudetọ awe lẹ tọn ji gbọn? (Pọn apotin.)
22 Johanu na mí alọgọ delẹ. E dọ dọ Jesu yin whiwhe do atin go to finẹ. Enẹwutu mí lẹnnu jẹ Jelusalẹm ji tololo. Ṣigba e sọ dọ dọ otò daho lọ yin yiylọ dọ Sọdọmi po Egipti po. Eyọn, Jelusalẹm lọsu yin yiylọ gbedopo dọ Sọdọmi na walọyizan mawe tọn etọn lẹ wutu. (Isaia 1:8-10; yijlẹdo Ezekiẹli 16:49, 53-58 go.) Podọ Egipti, huhlọn aihọn tọn tintan lọ nọ sọawuhia to whedelẹnu taidi yẹdide titonu aihọn ehe tọn tọn de. (Isaia 19:1, 19; Joẹli 3:19) Nalete, otò daho ehe nọtena “Jelusalẹm” mawe de he dọ dọ emi to Jiwheyẹwhe sẹ̀n ṣigba ko lẹzun mawe po ylandonọ po, taidi Sọdọmi, podọ apadewhe titonu aihọn Satani tọn ehe tọn, taidi Egipti. E nọtena Mẹylọhodotọklisti, yedọ onu egbezangbe tọn lọ he tin to otẹn Jelusalẹm he ma yin nugbonọ lọ tọn mẹ, yedọ agun lọ he hagbẹ etọn lẹ tindo whẹwhinwhẹn susu sọmọ nado jaya whenuena yé bọ̀ onù do na yẹwhehodidọ tukladomẹtọ kunnudetọ awe lẹ tọn.
Finfọndote Whladopo Dogọ!
23. (a) Etẹwẹ jọ do kunnudetọ awe lẹ go to azan atọ̀n daa godo, podọ etẹwẹ yin nugandomẹgo lọ do kẹntọ yetọn lẹ ji? (b) Whetẹnu wẹ Osọhia 11:11, 12 po dọdai Ezekiẹli tọn he yin gbọfunfun Jehovah tọn do agbado ohú húhú lẹ tọn ji po tindo hẹndi egbezangbe tọn de?
23 Linlinwe lẹ kọnawudopọ hẹ nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ nado ṣan omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko, wema dopo dọmọ: “ ‘Le mystère accompli’ ko yin hinhẹnwá opodo etọn.” Ṣigba onu depope ma sọgan dẹn sọn nugbo lọ kọn hugan enẹ gba! Kunnudetọ awe lẹ ma gbọṣi oṣiọ-yinyin mẹ gba. Mí hia: “To azan atọ̀n po odaa po godo, gbigbọ ogbẹ̀ tọn sọn Jiwheyẹwhe de biọ yé mẹ, yé sọ fọn ṣite to afọ yetọn ji: obu daho sọ jẹ yé he pọn yé lẹ ji. Yé sọ sè ogbè daho de sọn olọn mẹ wá to didọ hlan ye, dọmọ, Mì hẹji wá ofi. Yé sọ hẹji yì olọn to aslọ mẹ; kẹntọ yetọn lẹ sọ to yé pọn.” (Osọhia 11:11, 12) Nalete yé tindo numimọ de he taidi enẹnọ he yin ohú húhú lẹ tọn to agbado lọ mẹ he Ezekiẹli basi dlapọn na to numimọ mẹ. Jehovah gbọdo ohú húhú ehelẹ ji, podọ ye lẹgọwá ogbẹ̀, bo wleawudaina yẹdide de he yin vọji akọta Islaeli tọn tọn to owhe 70 kanlinmọgbenu tọn to Babilọni godo. (Ezekiẹli 37:1-14) Dọdai awe ehelẹ, to Ezekiẹli mẹ podọ to Osọhia mẹ, tindo hẹndi tangan egbezangbe tọn yetọn lẹ to 1919, whenuena Jehovah gọ kunnudetọ “he ku” etọn lẹ wá ogbẹ̀ nuyiwà tọn de mẹ.
24. Whenuena kunnudetọ awe lẹ gọwá ogbẹ̀, etẹwẹ yin nugandomẹgo lọ do homẹkẹndomẹtọ sinsẹ̀n tọn yetọn lẹ ji?
24 Onu hẹnahunnamẹ tẹ die na homẹkẹndomẹtọ enẹlẹ! Oṣiọ kunnudetọ awe lẹ tọn gọwá ogbẹ̀ to ajiji mẹ bo jẹ nuyiwa ji whladopo dogọ. E yin amasin vivẹ́ de na yẹwhenọ enẹlẹ nado ze mì, hugan mọ whenuena lizọnyizọnwàtọ Klistiani lẹ he yè ko ṣiatẹ nado ze do ganpamẹ lẹ yin didedote whladopo dogọ, bọ whẹsadokọnamẹ yetọn yin zizedlan to nukọnmẹ. Nuhẹnahunnamẹ lọ dona tlẹ ko klo hugan whenuena, to septembre 1919, Biblu Plọntọ lẹ basi plidopọ de to Cedar Point, Ohio, Etats-Unis d’Amérique. Tofi, J. F. Rutherford he yè ṣẹṣẹ detọ́n sọn ganmẹ lọ dozolanmẹna plidopọwátọ lẹpo po hosọ etọn po he yin “Ahọluduta Lọ Lilá,” he sinai do Osọhia 15:2 po Isaia 52:7 po ji. Enẹnọ he yin hagbẹ Johanu tọn lẹ jẹ “dọdai dọ” kavi yẹwheho gbangba tọn dọ ji whladopo dogọ. Yé to huhlọnnọ yin madoalọte, bo gbọn obumadi dali do dè yẹnuwiwa Mẹylọhodotọklisti tọn hia jẹ gbangba.
25. (a) Whetẹnu wẹ kunnudetọ awe lẹ yin didọ na dọmọ, “Mì hẹji wá ofi,” podọ nawẹ ehe jọ gbọn? (b) Nugandomẹgo ahunhẹnnamẹtọ tẹwẹ gigọdotẹnmẹ kunnudetọ awe lẹ tọn tindo do otò daho lọ ji?
25 Mẹylọhodotọklisti tẹnpọn whlasusu debọdo-dego nado hẹn awhangbigbà 1918 tọn etọn lọ di whladopo dogọ. E yi nuwiwà gbẹtọgun tọn, osẹ́n ahọlu tọn, mẹzedoganmẹ, etlẹ yin mẹhùhù lẹ zan—yedọ polẹpo to ovọ mẹ! To 1919 godo, lẹdo gbigbọmẹ tọn kunnudetọ awe lẹ tọn yin nuhe dẹn do e. To owhe enẹ mẹ Jehovah ko dọ na ye dọmọ: “Mì hẹji wá ofi,” podọ yé ko hẹji yì ninọmẹ gbigbọmẹ tọn yiaga de mẹ fie kẹntọ yetọn lẹ sọgan mọ yé te ṣigba ma sọgan sọalọ yé gba. Johanu basi zẹẹmẹ na nugandomẹgo ahunhẹnnamẹtọ he vọjlado yetọn tindo to otò daho lọ ji: “To ojlẹ dopolọ mẹ aigba whinwhan daho de whan, dadaotọ otò daho lọ tọn họliai, to aigba whinwhan lọ mẹ, gbẹtọ fọtọ́n ṣinawe wẹ yè hù: obu sọ di yé he pò lẹ, yé sọ pagigona Jiwheyẹwhe olọn tọn.” (Osọhia 11:13) Whinwhan daho de tin nugbo to lẹdo sinsẹ̀n tọn mẹ. Aigba taidi nuhe to whinwhan to nukọntọ ṣọṣi zedai tọn lẹ glọ dile pipli ehe he yin Klistiani hinhẹngọwá ogbẹ̀ lẹ tọn jẹ azọ́n ji. Dadaotọ otò yetọn tọn, yedọ gbẹtọ 7 000 yẹhiadonu tọn lẹ yin gingandego susu sọmọ bọ yé yin hodọdego taidi mẹhe yin hùhù nkọ.
26. Etẹwẹ “dadaotọ otò daho lọ tọn” po “fọtọ́n ṣinawe” lọ he yin Osọhia 11:13 tọn lẹ po nọtena? Basi zẹẹmẹ.
26 Hogbe lọ “dadaotọ otò daho lọ tọn” flin mí dọ Isaia dọdai gando Jelusalẹm hohowhenu tọn go dọ dadaotọ de na lún vasudo otò daho lọ tọn tọ́n taidi okun wiwe de. (Isaia 6:13) Mọdopolọ, sọha 7 000 lọ flin mí dọ whenuena Elija mọtolanmẹ dọ ewọ doponọ wẹ pò taidi nugbonọ to Islaeli, Jehovah dọ na ẹn dọ, na nugbo tọn, gbẹtọ 7 000 lẹ gbẹ sọ tin he ma litaina Baali. (1 Ahọlu lẹ 19:14, 18) To owhe kanweko tintan lọ mẹ, apọsteli Paulu dọ dọ 7 000 ehelẹ nọtena pipotọ Ju lẹ tọn he yigbena wẹndagbe lọ dogbọn Klisti dali. (Lomunu lẹ 11:1-5) Owe wiwefọ ehelẹ gọalọna mí nado mọnukunjẹemẹ dọ “fọtọ́n ṣinawe” lẹ po “dadaotọ otò daho lọ tọn” lọ po to Osọhia 11:13 mẹ yin enẹnọ lẹ he yigbena kunnudetọ awe he yin gigọdotẹnmẹ lẹ bo jo otò daho ylandonọ lọ do. Yé kú, dile e te do, to Mẹylọhodotọklisti nukunmẹ. Oyin yetọn lẹ ko yin didesọn hagbẹ-yinyin etọn lẹ mẹ. Na nuhe dù ewọ yé ma sọ tin to aimẹ ba gba.d
27, 28. (a) Nawẹ ‘omẹ he pò lẹ pagigona Jiwheyẹwhe olọn tọn’ gbọn? (b) Etẹwẹ nukọntọ sinsẹ̀n tọn Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ yin hinhẹn po huhlọn po nado yigbena?
27 Ṣigba nawẹ ‘yé he pò [Mẹylọhodotọklisti tọn lẹ] pagigona Jiwheyẹwhe olọn tọn’ gbọn? Na nugbo tọn e ma yin dogbọn sinsẹ̀n atẹṣiṣi tọn yetọn jijodo bo lẹzun devizọnwàtọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ dali wẹ gba. Kakati ni yin mọ, e yin dile e yin zẹẹmẹ basina to owe World Studies in the New Testament Vincent tọn mẹ do, to hodidọ do hogbe “pagigona Jiwheyẹwhe olọn tọn” ji mẹ. To finẹ e yin didọmọ: “Hodidọ lọ ma zẹẹmẹdo linlẹn didiọ, kavi lẹnvọjọ, kavi opẹdido de gba, ṣigba yinyọnẹn, he yin yizan paa etọn to Owe wiwe lọ mẹ. Yijlẹdo Joṣua 7:19 (Septante); Johanu 9:24; Owalọ lẹ 12:23; Lomunu lẹ 4:20 go.” Hlan awubla etọn, Mẹylọhodotọklisti dona yigbe etọn dọ Jiwheyẹwhe Biblu Plọntọ lẹ tọn ko yí azọ́n daho de wà to hinhẹn yé gọwa azọ́n Klistiani tọn lọ mẹ.
28 E sọgan yindọ nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ basi gbeyiyi ehe to apọnmẹ kẹdẹ, kavi na yedelẹ. Na nugbo tọn depope to yé mẹ ma basi kandai to gbangba bo to gbeyina Jiwheyẹwhe kunnudetọ awe lẹ tọn gba. Ṣigba dọdai Jehovah tọn gbọn Johanu gblamẹ gọalọna mí nado yọn nuhe tin to ahun yetọn mẹ lẹ bo doayi ahunhẹnnamẹnu winyandomẹtọ he yé tindo numimọ etọn to 1919 lọ go. Sọn owhe enẹ sọyi, dile “fọtọ́n ṣinawe” lẹ tọ́n sọn Mẹylọhodotọklisti mẹ mahopọnna vivẹnudido yetọn nado hẹn yé taidi lẹngbọ etọn lẹ, nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ yin hinhẹn po huhlọn po nado doayi e go dọ Jiwheyẹwhe hagbẹ Johanu tọn tọn yin huhlọnnọ hú yẹwhe yetọn. To owhe he ja lẹ mẹ yé na doayi ehe go hezeheze hugan, dile susu hugan to apó yetọn lẹ mẹ na tọ́n yì, bo to hogbe omẹ lẹ tọn dọ whenuena Elija gbawhan sinsẹ̀n-basitọ Baali tọn lẹ tọn to osó Kalmẹli ji: “[Jehovah] ewọ wẹ Jiwheyẹwhe, [Jehovah] ewọ wẹ Jiwheyẹwhe!”—1 Ahọlu lẹ 18:39.
29. Etẹwẹ Johanu dọ dọ e ja to yiyayiya mẹ, podọ whinwhan dogọ tẹwẹ to ote pọn Mẹylọhodotọklisti?
29 Ṣigba dotoai! Johanu dọ na mí dọmọ: “Dindọn awetọ juwayi; pọn, dindọn atọ̀ntọ sọ ja yiyayiya.” (Osọhia 11:14) Eyin Mẹylọhodotọklisti yin whinwhan dogbọn nuhe ko jọ kaka jẹ dinvie dali, etẹwẹ e na wà lo whenuena dindọn atọ̀ntọ lọ yin lilá, angẹli ṣinawetọ lọ kun opẹn etọn, podọ nudabla Jiwheyẹwhe tọn yin tadona to godomẹ?—Osọhia 10:7.
[Nudọnamẹ Odò Tọn]
a Na hodọdopọ gigọ de do tẹmpli gbigbọmẹ tọn daho ehe ji, pọn hosọ lọ lẹ he yin “Tẹmpli Daho Gbigbọmẹ Jehovah Tọn,” to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ Lọ Tọn 1er juillet 1996 tọn mẹ podọ “Le véritable temple pour le culte” to zinjẹgbonu [Flansegbe tọn] 1er mars 1973 tọn mẹ.
b “Odo mapote” lọ (Glẹki, abussos; Heblu, tehôm) gbọn yẹhiadonu dali do to hodọ do nọtẹn nudemayiwà tọn de ji. (Pọn Osọhia 9:2.) Ṣigba to zẹẹmẹ paa de mẹ, e sọgan sọ to hodọ do ohù daho lọ ji. Hogbe Heblu lọ nọ yawu yin lilẹdogbevomẹ dọ “osindo siso.” (Psalm 71:20; 106:9; Jona 2:5) Nalete, “kanlin he tọ́n sọn odo mapote mẹ jẹgbonu lọ” sọgan yin nudopolọ po “kanlin [he] tọ́n sọn ohù mẹ jẹgbonu” lọ po.—Osọhia 11:7; 13:1.
c Doayi e go dọ to dogbapọnna numimọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn to ojlẹ ehe mẹ, e taidi dọ whenuena osun 42 lẹ nọtena owhe atọ̀n daa lọsu nugbo de, azan atọ̀n daa lẹ ma nọ nọtena ojlẹ ganhiho 84 tọn lẹ taun gba. Matin ayihaawe, ojlẹ tangan azan atọ̀n daa tọn lọ yin hodọdego whlaawe (to wefọ 9 po 11 po mẹ) nado zinnùdeji dọ e na yin ojlẹ gli de poun yijlẹdo owhe atọ̀n daa taun he yin nudeyiwà tọn he jẹnukọnna ẹn lọ go.
d Yí yizan hogbe “oṣiọ,” “kú,” po “ogbẹ̀nọ” po tọn lọ jlẹdo ode awetọ go to Owe wiwefọ mọnkọtọn lẹ mẹ taidi Lomunu 6:2, 10, 11; 7:4, 6, 9; Galatianu lẹ 2:19; Kọlọsinu lẹ 2:20; 3:3.
[Apotin to weda 168]
Ayajẹ Lọ He Yin Osọhia 11:10 Tọn
To owe etọn Les prédicateurs présentent les armes (Glẹnsigbe) mẹ, he yin zinjẹgbonu to 1933, Ray H. Abrams dọho do nukundiọsọmẹ vivẹ nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ tọn hlan owe Biblu Plọntọ lẹ tọn he yin Le mystère accompli lọ ji. E sọ basi dlapọn na vivẹnudido nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ tọn nado dè Biblu Plọntọ lẹ sẹ sọn aimẹ po “mẹdindọn azọ̀nylankan tọn” yetọn po. Ehe planmẹ jẹ whẹho whẹdida tọn lẹ mẹ he dekọtọn do whẹdidana J. F. Rutherford po azọnwàhẹmẹtọ ṣinawe etọn lẹ po na owhe susu ganpamẹ ninọ tọn lẹ mẹ. Doto Abrams yidogọ: “Dogbapọnna whẹho lọ pete de planmẹ jẹ tadona lọ kọn dọ ṣọṣi lẹ po nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ po tin to godo na afọdide lọ nado dè Russell-vi lẹ sẹ sọn aimẹ tintan whẹ. To Canada, to février 1918, lizọnyizọnwàtọ lẹ bẹ ajọjijla tito-basina de jẹeji sọta yé po owe yetọn lẹ po, titengbe Le mystère accompli lọ. Sọgbe hẹ linlinwe Tribune Winnipeg tọn lọ, . . . alọhẹndotena owe yetọn yin yiyise nado yin hinhẹnwá tọlọlọ dogbọn ‘afọzizedai nukọntọ sinsẹ̀n tọn lẹ tọn’ dali.”
Doto Abrams zindonukọn: “Whenuena linlin whẹgbledomẹ owhe 20 tọn lọ jẹ wekantọ linlin sinsẹ̀n tọn lẹ tọn de, dibla yì owe ehe lẹpo, daho po pẹvi po, wẹ jaya do nujijọ lọ ji. Yẹn ma penugo nado mọ hogbe mẹtọnlẹnpọn tọn depope to linlinwe sinsẹ̀n tọn Orthodoxe tọn lẹ tọn mẹ gba. Upton Sinclair wá tadona lọ kọn dọ ‘ayihaawe de ma sọgan tin dọ homẹkẹn lọ . . . fọndote sọn nugbo lọ mẹ dọ yé ko dù ale wangbẹnamẹ tọn sọn ‘pipli sinsẹ̀n “Orthodoxe” tọn lẹ tọn mẹ.’ Nuhe vivẹnu kọndopọ ṣọṣi lẹ tọn ko gboawupo nado wà wẹ e taidi dọ gandudu lọ ko penugo nado yiwà na yé.” Whenuena e ko dọho sọn hodidọ mẹdidepò tọn he yin owe sinsẹ̀n tọn sọha de tọn mẹ godo, wekantọ lọ dọho do gbigbẹdai nudide Whẹdatẹn Owhẹvọylọ tọn lọ tọn ji bo doayi e go dọmọ: “Nudide ehe yin nudọdo po abọẹninọ po to ṣọṣi lẹ mẹ.”
[Yẹdide to weda 163]
Johanu to jijlẹ tẹmpli gbigbọmẹ tọn lọ—nujinọtedo lẹ dona yin hihodo dogbọn yẹwhenọduta yiamisisadode lọ dali
[Yẹdide lẹ to weda 165]
Azọ́n nuvivọgbá tọn lọ dogbọn Zelubabẹli po Joṣua po dali dohia dọ to azan Oklunọ tọn lọ gbe bẹjẹeji pẹvi lẹ na yin hihodo dogbọn jideji daho lẹ dali to Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ṣẹnṣẹn. Wekantẹn lẹ taidi dehe yin didohia to aga, he tin to Brooklyn, New York, ko tindo nuhudo nado yin hinhẹngblo deji susu nado sọgan na pekọ nuhudo yetọn lẹ
[Yẹdide lẹ to weda 166]
Wẹndomẹ whẹdida tọn miyọnnọ lẹ he yin lilá dogbọn kunnudetọ awe lẹ dali ko yin yẹdena dogbọn azọ́n dọdai tọn he yin Moṣe po Elija po tọn dali
[Yẹdide lẹ to weda 169]
Taidi ohú húhú Ezekiẹli weta 37 tọn lẹ, kunnudetọ awe lẹ yin zodolanmẹna na azọ́n yẹwhehodidọ tọn egbezangbe tọn lọ