Ohọ̀ Odẹ̀ Tọn de Na Akọta Lẹpo”
“Be yè ma ko kanwe dọ, Owhé odẹ̀ tọn de na akọta lẹpo wẹ yè na nọ ylọ owhé ṣie dọ?”—MALKU 11:17.
1. Haṣinṣan alọpa tẹwẹ Adam po Evi po duvivi etọn hẹ Jiwheyẹwhe to dowhenu?
WHENUENA Adam po Evi po yin didá, yé duvivi haṣinṣan pẹkipẹki de tọn hẹ Otọ́ olọn mẹ tọn yetọn. Jehovah Jiwheyẹwhe dọho hẹ yé bosọ basi todohukanji lẹndai jiawu etọn tọn na akọ̀ gbẹtọvi lẹ tọn. Na jide tọn, yé nọ saba yin whinwhan nado gọna pipa Jehovah tọn na azọ́n dabla nudida etọn tọn lẹ. Eyin Adam po Evi po tindo nuhudo anademẹ tọn dile yé pọ́n nukọn hlan na azọngban yetọn taidi otọ́ po onọ̀ sọgodo tọn heyin whẹndo gbẹtọvi lẹ tọn po, yé sọgan dọnsẹpọ Jiwheyẹwhe sọn fidepope to owhé Paladisi tọn yetọn mẹ. Yé ma tindo nuhudo sinsẹ̀nzọn yẹwhenọ de tọn to tẹmpli de mẹ gba.—Gẹnẹsisi 1:28.
2. Diọdo tẹwẹ wá aimẹ whenuena Adam po Evi po wà ylando?
2 Ninọmẹ lọ diọ to whenuena angẹli atẹṣitọ de klọ̀ Evi nado lẹndọ ninọmẹ etọn to gbẹ̀mẹ na pọnte eyin e gbẹ́ nupojipetọ-yinyin Jehovah tọn dai, bo to didọ dọ, emi na “tin di Jiwheyẹwhe.” Po gbesisọ po, Evi dù atin sinsẹ́n sọn atin he Jiwheyẹwhe ko gbẹnuna yé ma nado dù ji. Enẹgodo Satani yí Evi zan nado whle asu etọn pọ́n. Po awubla po, Adam dotóai hlan asi ylandonọ etọn, to didohia dọ e yọ́n pinpẹn haṣinṣan etọn tọn hẹ yọnnu lọ hugan haṣinṣan etọn hẹ Jiwheyẹwhe. (Gẹnẹsisi 3:4-7) Taidi kọdetọn de, Adam po Evi po de Satani taidi yẹwhe yetọn.—Yijlẹdo 2 Kọlintinu lẹ 4:4 go.
3. Etẹwẹ yin kọdetọn ylankan atẹṣiṣi Adam po Evi po tọn lẹ?
3 To mọbibasi mẹ, asu po asi po tintan lọ hẹn e ma yin haṣinṣan họakuẹ yetọn hẹ Jiwheyẹwhe kẹdẹ bu gba ṣigba nukundido gbẹninọ kakadoi to paladisi aigba ji tọn de mẹ tọn ga. (Gẹnẹsisi 2:16, 17) Agbasa ylandonọ yetọn gọyì godo to agọgbọnẹnmẹ kakajẹ whenue yé kú. Ovi yetọn lẹ dugu ninọmẹ ylando tọn ehe. Biblu basi zẹẹmẹ dọ, “mọwẹ gbẹtọ lẹpo kú do.”—Lomunu lẹ 5:12.
4. Todido tẹwẹ Jiwheyẹwhe tindo hlan gbẹtọvi ylandonọ lẹ?
4 Nuhudo onú de tọn tin nado gbọwhẹna gbẹtọvi ylandonọ lẹ hẹ Mẹdatọ wiwe yetọn. To whẹdana Adam po Evi po whenu, Jiwheyẹwhe na todido ovi sọgodo tọn yetọn lẹ gbọn opagbe “okún” de tọn dido dali he na whlẹn gbẹtọvi lẹ sọn nuyiwadomẹji atẹṣiṣi Satani tọn si. (Gẹnẹsisi 3:15) To nukọnmẹ, Jiwheyẹwhe dohia dọ Okún dona tọn lọ na wá gbọn Ablaham gblamẹ. (Gẹnẹsisi 22:18) Po lẹndai owanyinọ ehe po to ayiha mẹ, Jiwheyẹwhe de kúnkan Ablaham tọn lẹ, yèdọ Islaelivi lẹ, nado lẹzun akọta dide etọn.
5. Naegbọn mí dona tindo ojlo to zẹẹmẹ gigọ alẹnu Osẹ́n tọn heyin Jiwheyẹwhe tọn hẹ Islaeli mẹ?
5 To 1513 J.W.M., Islaelivi lẹ biọ haṣinṣan alẹnu tọn de mẹ hẹ Jiwheyẹwhe bo yigbe nado setonuna osẹ́n etọn lẹ. Alẹnu Osẹ́n tọn enẹ dona yin alenu daho de na mẹhe jlo nado basi sinsẹ̀n hlan Jiwheyẹwhe to egbehe lẹpo na e dlẹnalọ hlan Okún dopagbe lọ. Paulu dọ dọ e bẹ “oyẹ̀ onú dagbe he ja lẹ tọn” hẹn. (Heblu lẹ 10:1) Whenuena Paulu dọ hogbe ehe, e to hodọ do sinsẹ̀nzọn yẹwhenọ Islaeli tọn ji to gòhọtúntún he nọ yin zizepé lọ mẹ, kavi gohọ sinsẹ̀n-bibasi tọn lọ ji. E yin yiylọ dọ “tẹmpli Oklunọ tọn” kavi “owhé Oklunọ tọn.” (1 Samuẹli 1:9, 24) Gbọn dogbapọnna sinsẹnzọn wiwe he yin wiwà to owhé aigba ji tọn Jehovah tọn mẹ dali, mí sọgan wá yọ́n pinpẹn etọn to gigọ mẹ hugan tito lẹblanunọ to ehe mẹ gbẹtọvi ylandonọ lẹ to egbehe sọgan yin whẹgbọna hẹ Jiwheyẹwhe te.
Fiwiwe Gbahugbahu Lọ
6. Etẹwẹ yin zize do Fiwiwe Gbahugbahu lọ mẹ, podọ nawẹ tintin to finẹ Jiwheyẹwhe tọn yin tenọna to finẹ gbọn?
6 “Gigogan ma nọnọ tẹmpli he yè yí alọ do dó mẹ,” wẹ Biblu dọ. (Owalọ lẹ 7:48) Etomọṣo, tintin to finẹ Jiwheyẹwhe tọn to owhé aigba ji tọn etọn mẹ yin tenọna gbọn aslọ de dali to abò-homẹ lọ mẹ heyin yiylọ dọ Fiwiwe Gbahugbahu lọ. (Levitiku 16:2) E họnwun hezeheze dọ, aslọ ehe sẹ́ mlanmlan, bo nọ wleawuna Fiwiwe Gbahugbahu lọ po hinhọ́n po. E yin zizedo aga apotin wiwe de tọn he nọ yin yiylọ dọ “alki okunnuho lọ tọn,” he bẹ zannu wekinkan tọn lẹ he ji yè kàn delẹ to gbedide he Jiwheyẹwhe na Islaelivi lẹ do hẹn. To nùsu Alki tọn lọ ji wẹ kelubimi sika tọn awe tin te po awa ehe yin kikẹ lẹ po, he nọtena nudida gbigbọnọ lẹ he tindo teninọ he yiaga de to titobasinanu olọn mẹ tọn Jiwheyẹwhe tọn mẹ. Aslọ azọ́n jiawu tọn lọ yin hinhẹn tin to aga nùsu lọ tọn ji podọ to kelubimi lẹ ṣẹnṣẹn. (Eksọdusi 25:22) Ehe yin yẹdide Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ tọn he tin to ofìn awhàn kẹkẹ olọn mẹ tọn de ji heyin godonọna gbọn kelubimi gbẹ̀te lẹ dali. (1 Otannugbo lẹ 28:18) E basi zẹẹmẹ nuhewutu Ahọlu Hẹzekia do hodẹ̀ dọmọ: “Oklunọ awhànpa lẹ tọn È, Jiwheyẹwhe Islaeli tọn, he nọnọ̀ ṣẹnṣẹn kelubin lẹ tọn.”—Isaia 37:16.
Fiwiwe Lọ
7. Aṣọdonu tẹlẹ wẹ tin to finẹ to Fiwiwe lọ mẹ?
7 Awa awetọ gòhọtúntún lọ tọn yin yiylọdọ Fiwiwe lọ. To homẹ awa ehe tọn mẹ, hlan amiyọnwhé họntonu lọ tọn wẹ miyọngbantin ala-ṣinawenọ whanpẹnọ de tin te, podọ akla madotọ́n agbà ji tọn tin to adusiwhe. To nukọn etọn tlolo wẹ agbà de tin te sọn ehe mẹ owán-gblingblin nuwhẹnkun mimẹ́n tọn nọ yiaga sọn. E yin zize do avọajlalanọ de nukọn he má Fiwiwe lọ dovo na Fiwiwe Gbahugbahu lọ.
8. Azọngban tẹwẹ yẹwhenọ lẹ nọ basi whẹwhẹ to Fiwiwe lọ mẹ?
8 To afọnnu lẹpo podọ to whèjai lẹpo, yẹwhenọ de dona biọ gòhọtúntún lọ mẹ bo mẹ̀ nuwhẹnkun to agbà nuwhẹnkun tọn ji. (Eksọdusi 30:7, 8) To afọnnu, to whenuena nuwhẹnkun lọ fiọ, miyọngban ṣinawe he tin to miyọngbantin sika tọn ji lẹ dona yin vivọ́ amì do e mẹ. To whèjai miyọngban lọ lẹ nọ yin titá nado wleawuna hinhọ́n Fiwiwe lọ tọn. To Gbọjẹzan lẹpo gbè yẹwhenọ lọ dona ze akla hihi yọyọ 12 do tafo akla madotọ́n agbà ji tọn lọ ji.—Levitiku 24:4-8.
Akanmaho Lọ
9. Etẹwẹ yin lẹndai basia osìn tọn lọ, podọ oplọn tẹwẹ mí sọgan mọyi sọn ehe mẹ?
9 Gòhọtúntún lọ sọ tindo akanmaho de, he yè yí avọ̀ gòhọ tọn lẹ do lẹdo pe. To akanmaho ehe mẹ wẹ ṣiklẹ daho de tin te fie yẹwhenọ lẹ nọ klọ alọ po afọ yetọn lẹ po te whẹpo do biọ Fiwiwe lọ mẹ. Yé sọ dona lawu whẹpo do basi avọ́sinsan lẹ to agbà lọ ji he tin to akanmaho lọ mẹ. (Eksọdusi 30:18-21) Nubiọtomẹsi wiwejininọ tọn ehe yin nuflinmẹ sinsinyẹn de na devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to egbehe dọ yé dona dovivẹnu vẹkuvẹku na wiwe ṣeke agbasamẹ, walọyizan, apọnmẹ, po gbigbọmẹ tọn po eyin yé jlo dọ sinsẹ̀n-bibasi yetọn ni yin alọkẹyi hlan Jiwheyẹwhe. (2 Kọlintinu lẹ 7:1) To nukọnmẹ nake miyọ́n fiflọ tọn do agbà lọ ji po osìn po na basia lọ mẹ nọ yin awuwlena gbọn afanumẹ tẹmpli tọn he ma yin Islaelivi lẹ dali.—Jọṣua 9:27.
10. Etẹwẹ yin delẹ to avọnunina he nọ yin bibasi to agbà avọ́sinsan tọn lọ ji mẹ?
10 To afọnnu lẹpo podọ to whèjai lẹpo, lẹngbọ asu winyanwinyan avọ́sinsan tọn de nọ yin mimẹ to agbà lọ ji to pọmẹ po avọnunina likun po ahàn po tọn de po. (Eksọdusi 29:38-41) Avọ́sinsan devo lẹ nọ yin bibasi to azán vonọtaun lẹ gbè. To whedelẹnu avọ́sinsan de dona yin bibasi na ylando mẹdetiti tọn tangan de wutu. (Levitiku 5:5, 6) To ojlẹ devo lẹ mẹ Islaelivi de sọgan na avọ́sinsan sọn ojlo mẹ wá pọmẹ tọn de to ehe mẹ apadewhe avọnunina lọ tọn nọ yin dùdù gbọn yẹwhenọ lẹ dali podọ gbọn mẹhe basi avọnunina lọ lọsu dali ga. Ehe dohia dọ gbẹtọvi ylandonọ lẹ sọgan tindo jijọho po Jiwheyẹwhe po, bo nọ duvivi núdùdù de tọn po e po, to yẹhiadonu liho. Jonọ waṣinu de tlẹ sọgan lẹzun sinsẹ̀n-basitọ Jehovah tọn bosọ yin nina lẹblanulọkẹyi lọ nado ze avọnunina sọn ojlo mẹ wá donukọnnamẹ to owhé Etọn gbè. Ṣigba nado sọgan do yẹyi he jẹ gona Jehovah, avọ́sinsan he tindo nuhọakuẹ he yiaga taun lẹ kẹdẹ wẹ yẹwhenọ lẹ sọgan kẹalọyi. Linfin likun tọn heyin avọ́sinsan tọn lẹ dona yin lili pọdọpọdọ, podọ kanlin avọ́sinsan tọn lẹ dona yin matin oblọ depope.—Levitiku 2:1; 22:18-20; Malaki 1:6-8.
11. (a) Etẹwẹ nọ yin wiwà po ohùn kanlin heyin yíyí do sanvọ́ lẹ tọn po, podọ etẹwẹ ehe dlẹnalọdo? (b) Etẹwẹ yin pọndohlan Jiwheyẹwhe tọn na ohùn gbẹtọvi po kanlin po tọn?
11 Ohùn nuyi-do-sanvọ́ ehelẹ tọn nọ yin hinhẹn wá agbà lọ ji. Ehe nọ yinuwa taidi oflin egbesọegbesọ tọn de na akọta lọ dọ ylandonọ lẹ wẹ yé yin he tin to nuhudo mẹfligọtọ de tọn mẹ mẹhe ohùn etọn sinsọndai sọgan basi ovẹsè tẹgbẹ̀ tọn na ylando yetọn lẹ bo whlẹn yé gan sọn okú si. (Lomunu lẹ 7:24, 25; Galatianu lẹ 3:24; yijlẹdo Heblu lẹ 10:3 go.) Ohùn yiyizan to aliho he wé mẹ ehe sọ flin Islaelivi lẹ dọ ohùn nọtena ogbẹ̀ podọ Jiwheyẹwhe tọn wẹ ogbẹ̀ yin. Yizan ohùn tọn devo depope gbọn gbẹtọvi lẹ dali ko nọ saba yin gbigbẹdai gbọn Jiwheyẹwhe dali.—Gẹnẹsisi 9:4; Levitiku 17:10-12; Owalọ lẹ 15:28, 29.
Azán Ovẹsè Tọn
12, 13. (a) Etẹwẹ Azán Ovẹsè tọn yin? (b) Whẹpo yẹwhenọ daho lọ nido sọgan hẹn ohùn wá Fiwiwe Gbahugbahu lọ mẹ, etẹwẹ e dona wà?
12 Whladopo to whemẹ whemẹ to nuhe nọ yin yiylọdọ Azán Ovẹsè tọn gbè, akọta Islaeli tọn pete, gọna jonọ waṣinu he nọ basi sinsẹ̀n hlan Jehovah lẹ, dona hẹnalọdotena azọ́n lẹpo bo blanù. (Levitiku 16:29, 30) To azán titengbe ehe gbè, akọta lọ yin kiklọwe sọn ylando mẹ to aliho yẹhiadonu tọn de mẹ nado sọgan duvivi haṣinṣan jijọho tọn de hẹ Jiwheyẹwhe na owhe devo. Mì gbọ mí ni yí nukun homẹ tọn do pọ́n nupinpọn lọ bosọ gbadopọnna delẹ to nuagokun lọ lẹ mẹ.
13 Yẹwhenọ daho lọ tin to akanmaho gòhọtúntún lọ tọn mẹ. To awulilẹ̀ to osìn basia tọn lọ mẹ godo, e nọ gbògbèna oyinsu de na avọ́sinsan. Ohùn oyinsu lọ tọn nọ yin kinkọndo basia de mẹ; e na yin yiyizan to aliho vonọtaun de mẹ nado basi ovẹsè na ylando kúnkan yẹwhenọ-yinyin tọn heyin Levinu lẹ tọn. (Levitiku 16:4, 6, 11) Ṣigba whẹpo do zindonukọn to avọ́sinsan lọ mẹ, onú de tin he yẹwhenọ daho lọ dona basi. E nọ ze nuwhẹnkun whẹnwan lọ (vlavo ze e do ṣivi daho de mẹ) po akán miyawu po sọn miyọ́n agbà lọ tọn mẹ. Todin e nọ biọ Fiwiwe lọ mẹ bo zinzọnlin hlan avọajlalanọ Fiwiwe Gbahugbahu lọ tọn kọ̀n. E zinzọnlin dasa avọajlalanọ lọ dẹẹdẹ bosọ nọte to aki alẹnu tọn lọ nukọn. Bọdego, to mayin mimọ gbọn gbẹtọvi devo depope dali, e kọ̀n nuwhẹnkun do akán he to jiji lẹ ji, podọ Fiwiwe Gbahugbahu lọ gọna azọ̀ owan-gblingblinnọ de.—Levitiku 16:12, 13.
14. Naegbọn yẹwhenọ daho lọ dona biọ Fiwiwe Gbahugbahu lọ mẹ po ohùn kanlin alọpa voovo awe tọn po?
14 Dinvie Jiwheyẹwhe jlo nado do lẹblanu hia podọ yin vẹvẹna to aliho yẹhiadonu tọn de mẹ. Na whẹwhinwhẹn ehe tọn wutu nùsu Aki lọ tọn yin yiylọdọ “oján lẹblanu tọn” kavi “nùsu ovẹsè tọn.” (Heblu lẹ 9:5, NW nudọnamẹ odò tọn) Yẹwhenọ daho lọ tọ́n jẹgbonu sọn Fiwiwe Fiwiwe lẹ tọn mẹ, yí ohùn oyinsu winyanwinyan lọ tọn, bosọ gọ̀ biọ Fiwiwe Gbahugbahu lọ mẹ whladopo dogọ. Dile e yin gbedena to Osẹ́n lọ mẹ do, e nọ ylọn alọvi etọn lẹ do ohùn lọ mẹ bo nọ hunhun in whla ṣinawe do nukọn nùsu Aki lọ tọn. (Levitiku 16:14) Enẹgodo e nọ lẹkọyi akanmaho lọ mẹ bo nọ hù gbọgbọẹ de, he yin avọ́sinsan ylando tọn de “na gbẹtọ lẹ.” E nọ hẹn delẹ to ohùn lọ mẹ biọ Fiwiwe Gbahugbahu lọ mẹ bo nọ wà onú dopolọ po e po dile e basi do po ohùn oyinsu winyanwinyan lọ tọn po. (Levitiku 16:15) Sinsẹ̀nzọn titengbe devo lẹ nọ wá aimẹ to Azán Ovẹsè tọn lọ gbè. Taidi apajlẹ, yẹwhenọ daho lọ dona yí alọ etọn lẹ do ota gbọgbọẹ awetọ lọ tọn “bo yigbe oylanwa ovi Islaeli tọn tọn lẹpo do e ta.” Gbọgbọẹ gbẹ̀te ehe to whelọnu nọ yin pinplan biọ zungbo mẹ nado bẹ ylando akọta lọ tọn lẹ sọyì to aliho yẹhiadonu tọn de mẹ. To aliho ehe mẹ ovẹsè nọ yin bibasi to whemẹwhemẹ “na yẹwhenọ lẹ lọ podọ na gbẹtọ agùnpipli lọ tọn lẹpo.”—Levitiku 16:16, 21, 22, 33.
15. (a) Nawẹ tẹmpli Sọlọmọni tọn yin onú dopolọ po gòhọtúntún lọ po gbọn? (b) Etẹwẹ owe Heblu lẹ tọn dọ dogbọn sinsẹnzọn wiwe he nọ yin bibasi to gòhọtúntún lọ po tẹmpli lọ po mẹ dali?
15 Na owhe 486 tintan lẹ heyin whenuho Islaeli tọn taidi gbẹtọ alẹnu Jiwheyẹwhe tọn lẹ, gòhọtúntún he yè nọ zépé lọ yilizọn na yé taidi nọtẹn de nado basi sinsẹ̀n hlan Jiwheyẹwhe yetọn, yèdọ Jehovah. Enẹgodo, Sọlọmọni Islaeli tọn yin nina lẹblanulọkẹyi lọ nado gbá fininọ tẹgbẹ̀ tọn de. Dile etlẹ yindọ tẹmpli ehe dona klo hugan bosọ gblo dogọ, tito sọn olọn mẹ wá heyin awuwlena hodo ninọmẹ dopolọ taidi gòhọtúntún tọn lọ. Taidi gòhọtúntún lọ, e yin dohia ode he klo hugan tọn de, tito he yọ́n hugan na sinsẹ̀n-bibasi he Jehovah na “pẹ́n, e ma yin gbẹtọ gba.”—Heblu lẹ 8:2, 5; 9:9, 11.
Tẹmpli Tintan lọ po Awetọ lọ Po
16. (a) Obiọ owanyinanọ tẹwẹ Sọlọmọni basi to klandowiwe tẹmpli lọ tọn whenu? (b) Nawẹ Jehovah do alọkẹyi etọn hia hlan odẹ̀ Sọlọmọni tọn gbọn?
16 To tẹmpli gigonọ enẹ kinklandowiwe whenu, Sọlọmọni yí obiọ gbọdo ehe dogọ dọmọ: “Gbọn ojonọ lọ tọn dali, he ma tin sọn Islaeli omẹ towe lẹ mẹ gba, whenuena e na sọn otò dindẹn de mẹ wá na oyín towe daho tọn wutu, . . . whenuena yé na wá bo hodẹ̀ hlan ohọ̀ he kọ̀n: whenẹnu hiẹ ni se sọn olọn mẹ, yèdọ sọn otẹn fininọ towe mẹ, bo wà kẹdẹdi ehe ojonọ lọ dawhá hlan we na; na akọta aigba tọn lẹpo nido yọ́n oyin towe, bosọ nọ dibusi we dile Islaeli omẹ towe lẹ to wiwà do, podọ na yé nido yọnẹn dọ yè ylọ ohọ̀ he ehe yẹn dó lọ gbọn oyín towe dali.” (2 Otannugbo lẹ 6:32, 33) To aliho he họnwun hezeheze de mẹ, Jiwheyẹwhe do alọkẹyi etọn hia hlan odẹ̀ klandowiwe Sọlọmọni tọn. Owhán miyọ́n tọn de flẹ sọn olọn mẹ bosọ fiọ kanlin heyin yiyido sanvọ́ to agbà lọ ji, podọ gigo Jehovah tọn gọ́ tẹmpli lọ mẹ.—2 Otannugbo lẹ 7:1-3.
17. Etẹwẹ jọ do tẹmpli he Sọlọmọni gbá lọ go to agọgbọnẹnmẹ, podọ etẹwutu wẹ?
17 E blawu dọ, Islaelivi lẹ hẹn obu he sọgbe yetọn hlan Jehovah bu. To whenuena ojlẹ to yìyì, yé hẹn yinkọ daho etọn flu gbọn walọyizan hùnsọndai, boṣiọ sinsẹ̀n, ayọdide, po zanhẹmẹ hẹnnumẹ tọn po, gọna nuyiwa agọ̀ do tọṣiọvi lẹ, asuṣiọsi lẹ, po jonọ lẹ po go dali. (Ezekiẹli 22:2, 3, 7, 11, 12, 26, 29) Gbọnmọ, to owhe 607 J.W.M. tọn mẹ, Jiwheyẹwhe hẹn whẹdida ṣẹ gbọn hinhẹn awhànpa Babilọninu lẹ tọn wá nado va tẹmpli lọ sudo dali. Islaelivi he lùntọ́n lẹ yin hinhẹn yì kanlinmọgbenu to Babilọni.
18. To tẹmpli awetọ lọ kọ̀n, lẹblanulọkẹyi tẹwẹ hundote hlan sunnu he ma yin Islaelivi delẹ he nọgodona sinsẹ̀n-bibasi Jehovah tọn po ahun lẹpo po?
18 To owhe 70 kanlinmọgbenu tọn godo pipotọ Ju lẹ tọn he lẹnvọjọ lẹkọyi Jelusalẹm bo yin nina lẹblanulọkẹyi tẹmpli Jehovah tọn vivọgbá tọn. Po ojlo po, nuhudo yẹwhenọ lẹ po Levinu lẹ tọn po tin nado yilizọn to tẹmpli awetọ ehe mẹ. Taidi kọdetọn de, Nẹtinimi, he wá sọn afanumẹ tẹmpli tọn he ma yin Islaelivi lẹ mẹ, yin nina lẹblanulọkẹyi daho hugan lọ taidi devizọnwatọ owhé Jiwheyẹwhe tọn lẹ. Etomọṣo, yé ma lẹzun mẹhe sọzẹn hẹ yẹwhenọ lẹ po Levinu lẹ po gba.—Ẹzla 7:24; 8:17, 20.
19. Opagbe tẹwẹ Jiwheyẹwhe basi gando tẹmpli awetọ lọ go, podọ nawẹ hogbe ehelẹ wá lẹzun nugbo gbọn?
19 To tintan whenu e taidi dọ tẹmpli awetọ lọ na yin nuhe yè ma sọgan yijlẹdo dai tọn lọ go gba. (Hagai 2:3) Ṣigba Jehovah dopagbe dọmọ: “Yẹn nasọ whàn akọta lẹ, podọ ojlo akọta lẹpo tọn nasọ wá, yẹn bo nasọ yí gigo do gọ́ ohọ̀ he . . . Gigo godotọn ohọ̀ he tọn na yin daho hú nukọntọn.” (Hagai 2:7, 9) Dile e ko yin didọdai do, tẹmpli awetọ lọ mọ gigo he klo hugan de yí. E dẹn-to-aimẹ na owhe 164 hugan dai tọn lọ, podọ sinsẹ̀n-basitọ susu hugan lẹ dogọ sọn aigba susu ji wọ̀ wá akanmaho etọn lẹ mẹ. (Yijlẹ-do Owalọ lẹ 2:5-11 go.) Vọjlado tẹmpli awetọ lọ tọn bẹjẹeji to azán Ahọlu Hẹlodi tọn lẹ whenu, podọ akanmaho etọn lẹ yin hinhẹngblo deji. Yin zize daga do oplò zannu he pẹnzin de tọn ji bosọ yin lilẹdope gbọn dotin whanpẹnọ lẹ dali, e tindo gigo dopolọ po tẹmpli dowhenu tọn heyin gbigbá gbọn Sọlọmọni dali po. E bẹ akanmaho he tin to ovò, daho de hẹn na gbẹtọ akọta lọ tọn lẹ he jlo nado basi sinsẹ̀n hlan Jehovah. Agán de má Nọtẹn Kosi lẹ tọn ehe do awe sọn akanmaho homẹ tọn lọ go heyin hihladote na Islaelivi lẹ kẹdẹ.
20. (a) Ohia ayidego vogbingbọn tọn tẹwẹ dohiagona tẹmpli heyin vivọgbá lọ? (b) Etẹwẹ dohia dọ Ju lẹ pọ́n tẹmpli lọ hlan po nukun agọ̀ tọn po, podọ etẹwẹ Jesu wà to gbeyiyi mẹ na ehe?
20 Tẹmpli awetọ ehe duvivi vogbingbọn daho Visunnu Jiwheyẹwhe tọn tintindo tọn, yèdọ Jesu Klisti, nado plọnmẹ to gblagbla akanmaho etọn mẹ. Ṣigba taidi po tẹmpli tintan lọ po, Ju lẹ na paa tọn ma tindo pọndohlan he sọgbe de hlan lẹblanulọkẹyi yetọn heyin yinyin nukunpedonugotọ owhé Jiwheyẹwhe tọn lẹ gba. Etẹ, yé tlẹ na dotẹnmẹ ajọwatọ lẹ nado wàjọ to akanmaho Kosi lẹ tọn mẹ. Humọ, gbẹtọ lẹ yin alọkẹyi nado yí tẹmpli lọ zan taidi figbọntẹn he yadomẹ de to whenuena yé ze agbàn lẹ to agblò Jelusalẹm tọn mẹ. Azán ẹnẹ jẹnukọnna okú etọn, Jesu klọ́ tẹmpli lọ wé sọn walọyizan aihọn tọn nẹlẹ si, to whenuena e zindonukọn bo to didọmọ: “Be yè ma ko kanwe dọ, Owhé odẹ̀ tọn de na akọta lẹpo wẹ yè na nọ ylọ owhé ṣie dọ? Ṣigba mì ko hẹn ẹn zun odò ajọtọ lẹ tọn.”—Malku 11:15-17.
Jiwheyẹwhe Gbẹ́ Owhé Aigba ji Tọn Etọn Dai Kakadoi
21. Etẹwẹ Jesu dohia gando tẹmpli Jelusalẹm tọn go?
21 Na nuyiwa adọgbigbo Jesu tọn to sinsẹ̀n-bibasi wiwe ṣeke Jiwheyẹwhe tọn zize daga mẹ wutu, sinsẹ̀ngan sinsẹ̀n Ju tọn lẹ magbe nado hù i. (Malku 11:18) To yinyọnẹn mẹ dọ emi na yin hùhù to madẹnmẹ, Jesu dọ na sinsẹ̀ngan sinsẹ̀n Ju tọn lẹ dọmọ: “Yè jo owhé mìtọn dai na mì ovọ́.” (Matiu 23:37, 38) E gbọnmọ dali do dohia dọ to madẹnmẹ Jiwheyẹwhe ma nasọ kẹalọyi wunmẹ sinsẹ̀n-bibasi tọn he nọ yin bibasi to tẹnmẹ yinukundomọ Jelusalẹm tọn mẹ gba. E ma nasọ yin “owhé odẹ̀ tọn de na akọta lẹpo” ba gba. To whenuena devi etọn lẹ dlẹnalọ do ohọ̀ tẹmpli gigonọ lọ tọn lẹ hlan Jesu, e dọmọ: “Mì ma mọ onú halẹ pó? . . . Yé ma to na jo zannu dopo dai to awetọ ji, ehe yè ma na họ́ liai.”—Matiu 24:1, 2.
22. (a) Nawẹ hogbe Jesu tọn lẹ dogbọn tẹmpli lọ dali mọ hẹndi yí gbọn? (b) Kakati nado ze todido yetọn lẹ do tòdaho aigba ji tọn de ji, etẹwẹ Klistiani fliflimẹ tọn lẹ din?
22 Dọdai Jesu tọn mọ hẹndi yí to owhe 37 lẹ godo to owhe 70 W.M. tọn mẹ, whenuena awhànpa Lomu tọn lẹ va Jelusalẹm po tẹmpli etọn po sudo. Enẹ wleawuna kunnudenu họnwun de dọ Jiwheyẹwhe na nugbo tọn ko gbẹ́ owhe yinukundomọ ehe dai. Jesu ma dọ dọdai dọ tẹmpli devo na yin vivọgbá to Jelusalẹm gba. Gando tòdaho aigba ji tọn enẹ go, apọsteli Paulu wlanwe hlan Klistiani Heblu tọn lẹ dọmọ: “Míwlẹ ma tindo otòdaho he na nọte dẹn kaka to ofi gba, ṣigba mí to otòdaho he ja lọ din.” (Heblu lẹ 13:14) Klistiani fliflimẹ tọn lẹ pọ́n nukọn hlan nado lẹzun apadewhe “Jelusalẹm olọn mẹ” lọ tọn—Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn he taidi otòdaho lọ. (Heblu lẹ 12:22) Gbọnmọ dali, sinsẹ̀n-bibasi nugbo Jehovah tọn ma gbẹsọ tin to tẹmpli yinukundomọ de mẹ ba gba. To hosọ mítọn he bọdego mẹ, mí na gbadopọnna tito he yiaga hugan he Jiwheyẹwhe ko ze dote na mẹhe jlo nado basi sinsẹ̀n na ẹn lẹpo “to gbigbọ po nugbo po mẹ.”—Johanu 4:21, 24.
Kanbiọ Dogbapọn Tọn Lẹ
◻ Haṣinṣan tẹ po Jiwheyẹwhe po wẹ Adam po Evi po hẹnbu?
◻ Naegbọn mí dona tindo ojlo to awuwle gòhọtúntún lọ tọn lẹ mẹ?
◻ Etẹwẹ mí plọn sọn nuwiwa lẹ to akanmaho gòhọtúntún lọ tọn mẹ?
◻ Naegbọn Jiwheyẹwhe do na dotẹnmẹ tẹmpli etọn nado yin vivasudo?
[Yẹdide to weda 16, 17]
Tẹmpli Heyin Vivọgbá Gbọn Hẹlọdi Dali
1. Fiwiwe Gbahugbahu
2. Fiwiwe
3. Agbà Avọnunina Mimẹ̀ Tọn
4. Ozẹnvla Kinkọ̀n
5. Akanmaho Yẹwhenọ lẹ Tọn
6. Akanmaho Islaeli Tọn
7. Akanmaho Yọnnu lẹ Tọn