«Խորագէտը քննում է իր քայլերը»

ԽՈՐԱԳԵՏ անհատը գործնական է և ուշիմ, սթափ դատողություն և սուր միտք ունի, խելամիտ է ու շրջահայաց, խորաթափանց և իմաստուն։ Նա նենգամիտ ու խարդախ չէ։ «Ամեն խորագէտ իմաստութիւնով կ’գործէ»,— ասվում է Առակաց 13։16–ում։ Այո՛, խորագիտությունը ցանկալի հատկություն է։

Ինչպե՞ս կարող ենք խորագիտություն դրսևորել մեր ամենօրյա կյանքում՝ որոշումներ կայացնելիս, մարդկանց հետ ունեցած հարաբերություններում և տարբեր իրավիճակներում հայտնվելիս։ Այս հատկությունը ցուցաբերելով՝ խորագետ մարդն ի՞նչ օգուտներ է ստանում և ի՞նչ վտանգներից է խուսափում։ Հին Իսրայելի Սողոմոն թագավորը այս հարցերին գործնական պատասխաններ է տալիս, որոնք կարդում ենք Առակաց 14։12–25-ում։a

Իմաստությամբ ընտրիր քո ճանապարհը

Իմաստուն որոշումներ կայացնելու և կյանքում հաջողության հասնելու համար, անշուշտ, անհատը պետք է ունակ լինի ճիշտը սխալից տարբերելու։ Այնուամենայնիվ, Աստվածաշունչը զգուշացնում է. «Կայ ճանապարհ որ ուղիղ է մարդիս առաջին, բայց նորա վերջը մահուան ճանապարհներ են» (Առակաց 14։12)։ Ուրեմն, մենք պետք է սովորենք զանազանել այն, ինչ իսկապես ճիշտ է, այն բանից, ինչը ճիշտ է թվում։ «Մահուան ճանապարհներ» արտահայտությունը ցույց է տալիս, որ խաբուսիկ ուղիները շատ են։ Քննենք այդ ուղիներից մի քանիսը, որոնցից պետք է տեղյակ լինենք և խուսափենք։

Աշխարհում հարուստ և հայտնի մարդիկ սովորաբար համարվում են հարգանքի և հիացմունքի արժանի անհատներ։ Հասարակության մեջ ու ֆինանսական ասպարեզում նրանց ունեցած հաջողությունները գուցե տպավորություն ստեղծեն, թե այն, ինչ նրանք անում են, ճիշտ է։ Բայց ինչպե՞ս են այդ մարդկանցից շատերը հարստություն կամ համբավ ձեռք բերում։ Արդյոք նրանց ճանապարհները մի՞շտ են ուղիղ և բարոյական տեսակետից՝ մաքուր։ Անհատներ էլ կան, որ մեծ եռանդ են ցուցաբերում իրենց կրոնական հավատալիքների հետ կապված։ Բայց նրանց անկեղծությունն իսկապե՞ս փաստում է, որ այդ հավատալիքները ճշմարիտ են (Հռովմայեցիս 10։2, 3)։

Ինչ–​որ ճանապարհ էլ անհատին գուցե ուղիղ թվա ինքնախաբեության պատճառով։ Եթե մենք որոշումներ կայացնենք այն բանի հիման վրա, ինչ մեզ թվում է, թե ճիշտ է, ապա դա իրականում կնշանակի ապավինել մեր սրտին՝ խաբեբա առաջնորդին (Երեմիա 17։9, ԱԱ)։ Չկրթված ու գործնականում չմարզված խիղճը կարող է մեզ մտածել տալ, թե այն ուղին, որն իրականում սխալ է, ճիշտ է։ Ի՞նչը կօգնի մեզ ընտրել ճիշտ ճանապարհը։

Անչափ կարևոր է ջանասիրաբար ուսումնասիրել Աստծու Խոսքի խորունկ ճշմարտությունները, եթե ցանկանում ենք ունենալ այնպիսի ‘զգայարաններ, որոնք վարժված են բարին ու չարը զանազանելու’։ Ավելին, մենք պետք է այդ զգայարանները մարզենք՝ աստվածաշնչային սկզբունքները մեր կյանքում կիրառելով (Եբրայեցիս 5։14)։ Մենք պետք է զգույշ լինենք, որ չընթանանք մի ճանապարհով, որը պարզապես ճիշտ է թվում և կարող է հեռացնել մեզ ‘կյանք տանող նեղ ճանապարհից’ (Մատթէոս 7։13, 14)։

Երբ ‘սիրտը տրտմում է’

Կարո՞ղ ենք արդյոք ուրախ լինել, եթե ներքին խաղաղություն չունենք։ Ծիծաղն ու զվարճանքը թեթևացնո՞ւմ են խոր ցավը։ Խելամիտ կլինի՞ դեպրեսիան խեղդել ալկոհոլի ու թմրանյութերի միջոցով կամ անբարոյական կյանք վարելով։ Այս հարցերի պատասխանն է՝ ոչ։ «Ծիծաղելիս էլ սիրտը կ’տրտմի»,— ասում է իմաստուն թագավորը (Առակաց 14։13ա)։

Ծիծաղը գուցե թաքցնի տրտմությունը, կամ՝ ցավը, բայց այն հեռացնել անկարող է։ «Ամեն բանի ժամանակ կայ»,— ասում է Աստվածաշունչը։ Իսկապես, կա «լալու ժամանակ, եւ ծիծաղելու ժամանակ. սգալու ժամանակ, եւ պարելու ժամանակ» (Ժողովող 3։1, 4)։ Եթե դեպրեսիան չի անցնում, մենք պետք է քայլեր ձեռնարկենք այն հաղթահարելու համար՝ անհրաժեշտության դեպքում խոհեմ առաջնորդություն փնտրելով (Առակաց 24։6)։b Ծիծաղն ու զվարճությունը որոշակի արժեք ունեն, բայց այդ արժեքը համեմատաբար փոքր է։ Զգուշացնելով, որ հարկավոր է հեռու մնալ անվայել զվարճությունից և պահպանել ողջամտություն ժամանցի հարցում՝ Սողոմոնն ասում է. «Ուրախութեան վերջը սուգ է» (Առակաց 14։13բ)։

Անհավատն ու բարին ինչպե՞ս են կշտանում

Իսրայելի թագավորը շարունակում է. «Խոտորած [«Անհավատ», ՆԱ] սիրտը կ’կշտանայ իր ճանապարհներիցը, բայց բարի մարդն՝ ինքն իրանից [«իր գործերու պտուղէն», ԱԱ]» (Առակաց 14։14)։ Ինչպե՞ս են անհավատներն ու բարիները կշտանում իրենց գործերի պտղից։

Անհավատ անձնավորությանը չի մտահոգում այն, որ ինքը պետք է Աստծուն հաշիվ տա։ Ուստի նրա համար ոչ մի կարևորություն չունի անել այն, ինչ ճիշտ է Եհովայի աչքում (Ա Պետրոս 4։3–5)։ Այդպիսի անհատը իր նյութապաշտական ապրելակերպի պտուղներով է կշտանում (Սաղմոս 144։11–15ա, ՆԱ)։ Այնինչ բարի մարդը իր սրտում մեծ կարևորություն է տալիս հոգևոր բաներին։ Իր բոլոր գործերում նա կառչած է մնում Աստծու արդար չափանիշներին։ Այդպիսի անհատը կշտացած է իր գործերի պտուղներով, քանի որ նրա Աստվածը Եհովան է, ու նա աննկարագրելի ուրախություն է ստանում Բարձրյալին ծառայելուց (Սաղմոս 144։15բ)։

Մի ‘հավատա ամեն խոսքի’

Հակադրելով անփորձ անհատին խորագետի հետ՝ Սողոմոնն ասում է. «Պարզամիտը հաւատում է ամեն խօսքի, բայց խորագէտը քննում է իր քայլերը» (Առակաց 14։15)։ Խորագետ մարդը դյուրահավատ չէ։ Նա չի հավատում իր լսած ամեն խոսքի և առանց ծանրութեթև անելու չի ընդունում ուրիշների ասածները, այլ խոհեմությամբ քննում է իր քայլերը։ Հավաքելով բոլոր մատչելի փաստերը՝ նա իմացությամբ է գործում։

Դիտարկենք, օրինակ, այսպիսի մի հարց. «Գոյություն ունի՞ Աստված»։ Պարզամիտ, կամ՝ անփորձ անհատը հակված է համաձայնվելու մեծամասնության հետ, կամ հավատալու այն բանին, ինչին որ հեղինակավոր մարդիկ են հավատում։ Բայց խորագետ մարդը ժամանակ է հատկացնում քննելու փաստերը։ Նա խորհրդածում է այնպիսի սուրբգրային համարների շուրջ, ինչպիսիք են Հռովմայեցիս 1։20–ն ու Եբրայեցիս 3։4–ը։ Ինչ վերաբերում է հոգևոր հարցերին, խորագետ անհատը կրոնական առաջնորդների խոսքերը հալած յուղի տեղ չի ընդունում։ Նա ստուգում է «ներշնչյալ արտահայտությունները» (ՆԱ), թե արդյոք դրանք բխում են Աստծուց (Ա Յովհաննէս 4։1)։

Որքա՜ն իմաստուն է ականջ դնել ‘ամեն խոսքի չհավատալու’ խորհրդին։ Այս խորհրդին պետք է ուշադրություն դարձնեն հատկապես նրանք, ովքեր քրիստոնեական ժողովում պատասխանատվություն ունեն խորհուրդ տալու ուրիշներին։ Խորհուրդ տվողը պետք է ամբողջական պատկերացում ունենա շոշափվող հարցի վերաբերյալ։ Նա պետք է ուշադիր լսի ու հավաքի հարցին առնչվող բոլոր փաստերը, որպեսզի իր խորհուրդը անհիմն ու միակողմանի չլինի (Առակաց 18։13; 29։20)։

Մտածելու ունակություն ունեցող մարդը ատվում է

Իմաստունի և հիմարի միջև գոյություն ունեցող մեկ այլ տարբերություն նշելով՝ Իսրայելի թագավորն ասում է. «Իմաստունը վախենում է եւ հեռանում չարիցը, բայց յիմարը վրդովվում է եւ յանձնապաստան լինում։ Բարկասիրտը յիմարութիւն կ’գործէ, եւ նենգամիտը կ’ատուի» (Առակաց 14։16, 17)։

Իմաստուն մարդը վախենում է այն հետևանքներից, որ կարող է բերել սխալ ընթացքը։ Այդ իսկ պատճառով նա զգուշորեն է գործում և ուրախությամբ է ընդունում ցանկացած խորհուրդ, որը կօգնի իրեն չարից խուսափել։ Այնինչ հիմարը այդպիսի վախ չունի։ Լինելով ինքնավստահ՝ նա մեծամտորեն անտեսում է տրված խորհուրդը։ Հակված լինելով բարկանալու՝ այդպիսի անհատը անմտորեն է գործում։

Բնագիր լեզվում «նենգամիտ» թարգմանված բառը երկու իմաստ ունի։ Դրական իմաստով՝ այն կարող է նշանակել մտածելու ունակություն, խորաթափանցություն և խոհեմություն (Առակաց 1։4; 2։11; 3։21)։ Բացասական իմաստով՝ այս բառը կարող է նշանակել ամբարիշտ գաղափարներ ու չարամտություն (Սաղմոս 37։7; Առակաց 12։2; 24։8)։

Եթե բնագրի բառն ունի «նենգամիտ» իմաստը, ապա դժվար չէ հասկանալ, թե այդպիսի անհատին ինչու են ատում։ Բայց եթե այդ բառը դրական իմաստով է, ապա ինչո՞ւ է խորաթափանց ու խոհեմ անձնավորությունը ատելության առարկա դառնում։ Իրողությունն այն է, որ այդպիսի մարդը գուցե ատելության արժանանա նրա՛նց կողմից, ովքեր չունեն այդպիսի հատկություններ։ Օրինակ՝ ովքեր, իրենց մտային կարողությունները գործի դնելով, որոշում են ‘աշխարհից չլինել’, ատվում են աշխարհի կողմից (Յովհաննէս 15։19)։ Իսկ այն քրիստոնյա պատանիները, որոնք գործի են դնում իրենց մտային ունակությունները և, չցանկանալով անվայել վարք դրսևորել, դիմադրում են հասակակիցների ճնշմանը, ծաղրի են ենթարկվում։ Փաստն այն է, որ ճշմարիտ երկրպագուները ատվում են աշխարհի կողմից, որը գտնվում է Սատանայի իշխանության տակ (Ա Յովհաննէս 5։19)։

«Կխոնարհուին չարերը»

Խորագետները անփորձներից մեկ ուրիշ բանով էլ են տարբերվում։ «Անմիտները յիմարութիւն կ’ժառանգեն, իսկ խորագէտները գիտութեամբ կ’պսակուին» (Առակաց 14։18)։ Զուրկ լինելով խորաթափանցությունից՝ անմիտները, կամ՝ անփորձները, ընտրում են հիմարությունը։ Այն դառնում է նրանց կյանքի մշտական ուղեկիցը։ Այնինչ գիտելիքները զարդարում են խորագետին, ինչպես որ պսակն է վայելուչ տեսք տալիս թագավորին։

«Կ’խոնարհուին չարերը բարիների առաջ,— ասում է իմաստուն թագավորը,— եւ ամբարիշտները արդարի դռներին» (Առակաց 14։19)։ Այլ խոսքով՝ բարի մարդիկ ի վերջո հաղթանակ կտանեն չարերի նկատմամբ։ Ուշադրություն դարձրու, թե Աստծու ժողովուրդն այսօր թվային ի՜նչ մեծ աճ և ի՜նչ գերազանց ապրելակերպ ունի։ Եհովայի ծառաների այս օրհնությունները տեսնելով՝ որոշ հակառակորդներ ստիպված «կ’խոնարհուին» նրա այլաբանական երկնային կնոջ առաջ, որը ներկայացված է երկրի վրա գտնվող օծյալ մնացորդով։ Ամենաուշը Արմագեդոնին այդ հակառակորդները ստիպված կլինեն ընդունել, որ Աստծու կազմակերպության երկրային մասը իսկապես ներկայացնում է երկնային մասին (Եսայիա 60։1 ՆԱ, 14; Գաղատացիս 6։16; Յայտնութիւն 16։14, 16)։

‘Ողորմենք աղքատներին’

Սողոմոնը մարդու էության վերաբերյալ հետևյալ դիտողությունն է անում. «Աղքատն իր ընկերին էլ է ատելի, բայց հարուստին սիրողները շատ են» (Առակաց 14։20)։ Որքա՜ն ճշմարիտ են այս խոսքերը անկատար մարդկանց պարագայում։ Հակված լինելով եսասիրության՝ մարդիկ հարուստին բարձր են դասում աղքատից։ Թեև հարուստի ընկերները շատ են, նրանք ժամանակավոր են, ինչպես նրա հարստությունը։ Չպե՞տք է ուրեմն խուսափենք փողի կամ շողոքորթության միջոցով ընկերներ ձեռք բերելուց։

Իսկ եթե անկեղծ ինքնաքննությունը բացահայտում է, որ մենք քծնելով ձգտում ենք վաստակել հարուստ մարդու բարեհաճությունը ու վերևից ենք նայում աղքատների՞ն։ Այդ դեպքում մենք պետք է գիտակցենք, որ Աստվածաշունչը դատապարտում է աչառությունը։ Աստծու Խոսքում գրված է. «Իր ընկերին անարգողը մեղանչում է, բայց ով որ աղքատներին ողորմէ՝ երանի՜ նորան» (Առակաց 14։21)։

Մենք պետք է ուշադիր լինենք դժվար իրավիճակում գտնվողների հանդեպ (Յակոբոս 1։27)։ Ինչպե՞ս։ Կարող ենք այդ մարդկանց տալ «այս աշխարհի բարիքներից»՝ փող, սնունդ, կացարան, հագուստ, անհատական ուշադրություն (Ա Յովհաննէս 3։17, ԷԹ)։ Երջանիկ է այն անձնավորությունը, ով ողորմում՝ բարեհաճություն է ցույց տալիս այդպիսի մարդկանց, քանի որ «աւելի երանելի է տալը քան թէ առնելը» (Գործք 20։35)։

Ինչպիսի՞ն է նրանց վիճակը

«Ինչ որ մարդ սերմէ, այն էլ կ’հնձէ» սկզբունքը գործում է ինչպես խորագետ, այնպես էլ անմիտ մարդու դեպքում (Գաղատացիս 6։7, 8ա)։ Առաջինը բարություն է անում, երկրորդը՝ չարություն խորհում։ «Չէ՞ որ պիտի մոլորուին չարութիւն խորհողները»,— հարցնում է իմաստուն թագավորը։ Իհարկե, նրանք կմոլորվեն։ «Բայց ողորմութիւն ու ճշմարտութիւն կայ բարութիւն մտածողների համար» (Առակաց 14։22)։ Ովքեր բարություն են անում, մարդկանց բարեհաճությունն են ձեռք բերում, ինչպես նաև արժանանում են Աստծու ողորմությանը, կամ՝ սիրառատ բարությանը։

Հաջողությունը կապելով աշխատասիրության հետ և անհաջողությունը՝ շատ խոսելու և քիչ գործելու հետ՝ Սողոմոնն ասում է. «Ամեն աշխատութեան մէջ շահ կայ. բայց դատարկաբանութիւնը միայն դէպի կարօտութեան է տանում» (Առակաց 14։23)։ Այս սկզբունքը, անշուշտ, առնչվում է մեր հոգևոր գործունեությանը։ Մենք մեծ օրհնություններ ենք ստանում, երբ ջանասիրաբար մասնակցում ենք քրիստոնեական ծառայությանը և Աստծու Խոսքի փրկարար ճշմարտությունները հաղորդում բազմաթիվ մարդկանց։ Եթե հավատարմորեն կատարենք մեզ տրված ցանկացած աստվածապետական հանձնարարություն, մենք ուրախություն և բավարարվածություն կզգանք։

«Իմաստունների հարստութիւնը իրանց պսակն է, բայց յիմարների տխմարութիւնը տխմարութիւն կ’մնայ»,— գրված է Առակաց 14։24–ում։ Այս խոսքերը կարող են նշանակել, որ իմաստուն մարդկանց ձեռք բերած իմաստությունը նրանց հարստությունն է, որը պսակի պես զարդարում է նրանց։ Մինչդեռ հիմարը վաստակում է միայն տխմարություն։ Մի աշխատության համաձայն՝ այս առակը կարող է նաև նշանակել, որ «հարստությունը զարդարանք է նրանց համար, ովքեր այն իմաստությամբ են օգտագործում.... [այնինչ] հիմարներն ունեն միայն իրենց հիմարությունը»։ Ամեն դեպքում, իմաստունների վիճակը ավելի լավ է, քան հիմարներինը։

«Հոգիներ ազատող է հաւատարիմ վկան,— ասում է Իսրայելի թագավորը,— բայց խարդախը սուտեր կ’փչէ» (Առակաց 14։25)։ Այս խոսքը ճշմարիտ է դատավարության մեջ, բայց քննենք, թե այն ինչպես է կապված մեր ծառայության հետ։ Թագավորության քարոզչության և աշակերտներ պատրաստելու գործը ներառում է Աստծու Խոսքի ճշմարտության մասին վկայություն տալը։ Այդ վկայությունը ազնվասիրտ մարդկանց ազատում է կեղծ կրոնի կապանքներից ու փրկում նրանց կյանքը։ Շարունակ ուշադրություն դարձնելով մեր անձին և այն բանին, թե ինչպես ենք ուսուցանում՝ մենք կփրկենք և՛ մեզ, և՛ մեզ լսողներին (Ա Տիմոթէոս 4։16)։ Ամեն ժամանակ դա անելով՝ եկեք աչալուրջ լինենք, որ խորագիտություն ցուցաբերենք մեր կյանքի բոլոր բնագավառներում։

[ծանոթագրություններ]

[նկար 18–րդ էջի վրա]

Անչափ կարևոր է ջանասիրաբար ուսումնասիրել խորունկ ճշմարտությունները, եթե ուզում ենք բարին չարից զանազանել

[նկար 18–րդ էջի վրա]

Իսկապե՞ս նյութապաշտական ապրելակերպը բավարարվածություն է պատճառում