Dagiti Nareregta a Saksi ni Jehova Umadelantarda!

DAGITI saksi ni Jehova idi umuna a siglo ket tattaoda a natutured ken nareregta. Sigagagar a tinungpaldat’ bilin ni Jesus: “Inkayo . . . agaramidkayo ti ad-adalan ti tattao kadagiti amin a nasnasion.”​—Mateo 28:19, 20.

Ngem kasanotay nga ammo a dagiti immuna a paspasurot ni Kristo inawatda a siseserioso dayta a bilin? Ti libro ti Biblia a Dagiti Aramid dagiti Apostol paneknekanna nga isudat’ nareregta a saksi ni Jehova, a talaga nga umad-adelantar!

DAGITI GUNGGONA KEN DADDUMA PAY A RAMRAMITNA

Ti panagasping ti sasao ken estilo ti maikatlo nga Ebanghelio ken ti libro dagiti Aramid ipamatmatna ti maymaysa a mannurat​—ni Lucas, “ti ay-ayaten a mangngagas.” (Colosas 4:14) Dadduma kadagiti naisangsangayan a pasetna isuda dagiti panagpapatang ken karkararag a naitalimeng idiay Aramid. Agarup a 20-porsiento ti libro ket buklen dagiti palawag, kas kadagidiay imbitla da Pedro ken ni Pablo kas panangsuportar iti pudno a pammati.

Ti libro Dagiti Aramid ket naisurat idiay Roma idi agarup 61 K.P. Nalawag a daytat’ makagapu no apay a saanna a nadakamat ti panagparang ni Pablo iti saklang ni Cesar wenno ti panangidadanes ni Nero kadagiti Kristiano idi agarup 64 K.P.​—2 Timoteo 4:11.

Kas ti Ebanghelio ni Lucas, Dagiti Aramid ket naiturong ken Teofilo. Naisurat a mangpabileg ti pammati ken ipakaammona ti panagsaknap ti Kinakristiano. (Lucas 1:1-4; Aramid 1:1, 2) Paneknekan ti libro a ti ima ni Jehova adda kadagiti nasungdo nga ad-adipenna. Pagbalinennatay a sipupuot iti pannakabalin ti espirituna ket pabilgennat’ talektayo kadagiti nadiosan pannakaipaltiingna a padto. Ti Aramid tulongannatay met a mangibtur ti pannakaidadanes, tignayennatayo nga agbalin kas dagiti managsakripisio a Saksi ni Jehova, ken papigsaennat’ pammatitayo iti namnama ti Pagarian.

APAGPAG-ISU ITI HISTORIA

Kas katulongan ni Pablo, inlanad ni Lucas ti panagdaldaliasatda. Isu met ti nakisasao kadagiti nakakita. Dagitoy a bambanag ken ti naan-anay a panagsukimat pagbalinenna ti sursuratna nga obra maestra no maipapan iti kina-apagpag-isu iti historia.

Gapuna maikuna ni eskolar a William Ramsay: “Ni Lucas ket historiador a primera klase: saan laeng a mapagtalkan dagiti sasaona ti kinapudno, ik-ikutanna ti pudno a pannakaawat ti historia . . . Daytoy nga autor rebbeng a maisaad a kadua dagiti naindaklan unay a historiador.”

NI PEDRO​—MATALEK A SAKSI

Ti inted Dios a trabaho a panangiwaragawag ti naimbag a damag ket maaramidan laeng iti pannakabalin ti nasantuan nga espiritu ni Jehova. Gapuna, inton awaten dagiti paspasurot ni Jesus ti nasantuan nga espiritu, agbalindanto kas dagiti saksina idiay Jerusalem, Judea, ken Samaria ken “agingga iti ungto ti daga.” Idi Pentecostes ti 33 K.P., napunnoda iti nasantuan nga espiritu. Gapu ta alas 9:00 t.b. laeng, nalawag a saanda a nabartek, kas pagarup ti dadduma. Nangted ni Pedro ti makaay-ayo a pammaneknek, ket 3,000 ti nabautisaran. Pinadpadas dagiti relihiuso a bumusbusor a pagulimeken dagiti manangiwaragawag ti Pagarian, ngem kas sungbat iti kararag, pinagbalin ti Dios dagiti saksina a nagsao a situtured iti saona. Idi binutbutengda manen ida, insungbatda: “Masapul nga agtulokkami a nangnangruna iti Dios ngem kadagiti tao.” Nagtultuloy ti trabaho bayat nga intultuloyda met ti nangaskasaba iti binalayblay.​—1:1–5:42.

Ti panagpannuray iti espiritu ni Jehova ti tumulong kadagiti saksina a makaandur ti pannakaidadanes. Gapuna, kalpasan a naubor agingga ken patay ni matalek a saksi nga Esteban, nawarawara dagiti paspasurot ni Jesus, ngem daytoy ti ad-adda laeng a nangisaknap iti sao. Ni Felipe nga ebanghelisador nagpayunir idiay Samaria. Nakaskasdaaw, ta ti narungsot a manangidadanes a ni Saulo ti Tarso ket nakumberte. Kas ti apostol Pablo, nariknana ti bara ti pannakaidadanes idiay Damasco, ngem nalusotanna dagiti mangpapatay a gakat dagiti Judio. Iti apagbiit, nakitimpuyog ni Pablo kadagiti apostol idiay Jerusalem ket sa intultuloynan ti ministeriona.​—6:1–9:31.

Ti ima ni Jehova adda kadagiti saksina, kas ituloy nga ipakita Dagiti Aramid. Pinagungar ni Pedro ni Dorcas (Tabita) manipud ken patay. Kas panangsungbatnat’ ayab, inwaragawagna idiay Cesarea ti naimbag a damag ken ni Cornelio, iti sangakabbalayanna, ken gagayyemna. Nabautisaranda kas dagiti immuna a Gentil a nagbalin nga ad-adalan ni Jesus. Iti kasta nagpatinggan ti “pitopulo a lawlawas,” a nangiyeg kadatayo iti 36 K.P. (Daniel 9:24) Di nagbayag kalpasanna, pinapatay ni Herodes Agrippa I ni apostol Santiago ken pinatiliwna ni Pedro. Ngem napasaran ti apostol ti panangispal ti anghel manipud pagbaludan, ket ‘ti sao ni Jehova nagtuloy a rimmang-ay.’​—9:32–12:25.

DAGITI TALLO A PANAGDALIASAT NI PABLO KAS MISIONERO

Nagayus dagiti bendision kadagidiay nangusar ti bagbagida iti serbisio ti Dios, kas ken Pablo. Ti umuna a panagdaliasatna a misionero nangrugi idiay Antioquia, Siria. Idiay isla ti Chipre, ti proconsul a ni Sergio Paulo ken adu pay a sabsabali nagbalinda a manamati. Idiay Perga sadi Pamfilia, pimmanaw ni Juan Marcos a mapan Jerusalem, ngem nagtultuloy da Pablo ken Bernabe idiay Antioquia sadi Pisidia. Idiay Listra, dagiti Judio ti nangisungsong iti panangidadanes. Nupay naubor ken pinanawanda kas natayen, nakapaungar ni Pablo ket intultuloynat’ ministeriona. Kamaudiananna, isu ken ni Bernabe nagsublidan idiay Antioquia, ti Siria, a namagpatingga ti umuna a panagdaliasatda.​—13:1–14:28.

Kas ti katupagna idi umuna a siglo, ti Bagi a Manarawidwid itatta resolbarenna dagiti salsaludsod babaen ti panangiwanwan ti nasantuan nga espiritu. Ti pannakakugit ket saan a maysa kadagiti “masapul a banag,” a ramanenna ti “adaywanyo dagiti banag a naidaton kadagiti saan a pudno a dios ken iti dara ken dagiti bambanag a nabekkel ken ti pannakikamalala.” (15:28, 29) Bayat nga inrugi ni Pablo ti maikadua a panagdaliasatna, isut’ kinadua ni Silas, ket kamaudiananna timmipon ni Timoteo kadakuada. Ti nasiglat a panagtignay sinarunona ti ayab a mapan Macedonia. Idiay Filipos, ti panangaskasaba nangibunga ti gulo ken pannakaibalud. Ngem nawayawayaan da Pablo ken Silas babaen ti maysa a ginggined ket kinasabaanda ti manangaywan ti pagbaludan ken ti sangakabbalayanna, ket dagitoy nagbalinda a bautisado a manamati.​—15:1–16:40.

Rebbeng a dagiti ad-adipen ni Jehova agbalinda a naanep nga estudiante ti Saona, kas ken Pablo ken dagiti managsukimat ti Kasuratan a taga Berea. Idiay Areopago sadi Atenas, isut’ nangted ti pammaneknek maipapan ti kina-manangparsua ni Jehova, ket dadduma nagbalinda a manamati. Nagdakkel nga interes ti naiparangarang idiay Corinto ta isut’ nagtalinaed iti dayta a siudad iti 18 a bulan. Bayat ti kaaddana sadiay, insuratna ti Umuna ken Maikadua a Tesalonica. Idi nagsisinada kada Silas ken Timoteo, naglayag ti apostol a napan Efeso, sa nagrubbuat para Cesarea, ket nagbiahe a nagtarus idiay Jerusalem. Inton agsubli idiay Antioquia ti Siria, ti maikadua a panagdaliasatna kas misionero ket nagpatinggan.​—17:1–18:22.

Kas impakita ni Pablo, ti panagbalaybalay a panangasaba ket nasken a paset ti Nakristianuan a ministerio. Ti maikatlo a panagdaliasat ti apostol (52-56 K.P.) iti kadakkelanna tinuntonna ti maikadua a panagdaliasatna. Ti ministerio ni Pablo rinubrobanna ti ibubusor idiay Efeso, a sadiayna nga insurat ti Umuna a Corinto. Ti Maikadua a Corinto naisurat idiay Macedonia, ken isut’ nagsurat kadagiti Taga Roma bayat nga adda idiay Corinto. Idiay Mileto, nakipagkita ni Pablo kadagiti panglakayen ti Efeso ket nagsao no kasanot’ panangisurona kadakuada iti publiko ken manipud balay-balay. Ti maikatlo a panagdaliasatna nagpatingga idi nakagtengen idiay Jerusalem.​—18:23–21:14.

TI PANANGIDADANES SAAN NGA EPEKTIBO

Ti panangidadanes saanna a serraan ti bibig dagiti matalek a saksi ni Jehova. Gapuna idi bimtak ti panagderraaw a maibusor ken Pablo idiay templo ti Jerusalem, situtured a nangasaba kadagiti agngarngaretnget a managderraaw. Ti gakat a mangpapatay kenkuana ket natungday idi isut’ naibaon ken Gobernador Felix sadi Cesarea a naguardiaan ti militar. Naibalud ni Pablo iti dua a tawen bayat nga ur-urayen ni Felix ti saborno a di met pulos immay. Ti kasunona, a ni Festo, nangngegna ni Pablo a nagapelar ken Cesar. Sakbay a nagturong idiay Roma, nupay kasta, nangaramid ti apostol ti makatignay a panangidepensa iti imatang ni Ari Agrippa.​—21:15–26:32.

Awan butengda kadagiti suot, intultuloy dagiti ad-adipen ni Jehova ti panangaskasaba. Daytoy ket pudno unay ken Pablo. Gapu iti panagapelarna ken Cesar, nagturong ti apostol idiay Roma a kaduana ni Lucas idi agarup 58 K.P. Idiay Mira sadi Licia, immalisda iti sabali a barangay. Nupay narbada ket simmangladda idiay isla ti Malta, iti kamaudianan sabali a barangay ti nangipan kadakuada idiay Italia. Uray iti sidong ti panangguardia ti militar idiay Roma, pinastrek ni Pablo dagiti tattao ket inwaragawagna ti naimbag a damag kadakuada. Bayat daytoy a pannakaibalud, isut’ nagsurat kadagiti taga Efeso, taga Filipos, taga Colosas, ken ni Filemon, ken kadagiti Hebreo.​—27:1–28:31.

KANAYON NGA UMAD-ADALENTAR

Ti libro Dagiti Aramid indemostrana a ti trabaho a rinugian ti Anak ti Dios ket intultuloy a simamatalek dagiti saksi ni Jehova idi umuna a siglo. Wen, iti sidong ti pannakabalin ti nasantuan nga espiritu, nangaskasabada a sireregta.

Gapu ta dagiti immuna a paspasurot ni Jesus sikakararagda a nagpannuray iti Dios, ti imat’ Dios adda kadakuada. Gapu itoy rinibo dagiti nagbalin a manamati, ket ‘ti naimbag a damag naikaskasaba iti amin a parsua iti baba ti langit.’ (Colosas 1:23) Pudno unay, agpada idi ken ita, pinaneknekan dagiti pudno a Kristiano nga isudat’ nareregta a saksi ni Jehova nga umad-adelantar!

[Kahon/Ladawan iti panid 25]

NI CORNELIO A SENTURION: Ni Cornelio ket maysa nga opisial ti army, wenno maysa a senturion. (10:1) Ti tinawen a sueldo ti senturion ket agarup lima daras ngem ti soldadona, wenno agarup 1,200 a denario, ngem mabalin a dakdakkel pay. Apaman nga agretiro, isut’ umawatto ti sagut a kuarta wenno daga. Ti suotna a militar ket naranga, manipud pirak a helmet agingganat’ kasla palda a pagan-anay, maysa a nagsayaat a de lana a kagay, ken dekorado a kabal ti gurgurongna. Ti kompania ti senturion iti teoria ket buklen ti 100 a lallaki, ngem no maminsan adda laeng 80 wenno ad-adu pay. Dagiti rekruta iti “Italiano a buyot” ket nalabit naggapu kadagiti umili a Romano ken tattao a siwayawaya idiay Italia.

[Kahon/Ladawan iti panid 25]

PANAGKARARAG ITI TUKTOK TI BALAY: Saan nga agparparammag ni Pedro idi isut’ nagkararag a maymaysana idiay tuktok ti balay. (10:9) Ti barandilia iti aglawlaw ti patag nga atep ti nalabit nangilinged kenkuana iti panagkita. (Deuteronomio 22:8) Ti atep ket maysa met a lugar a paginanaan ken pangtalawan iti uni ti kalsada no rabiin.

[Kahon iti panid 25]

NAIKUNA A DIDIOS ITI LANGA TI TAO: Ti panangagas ni Pablo iti tao a nakapuy dagiti saksakana ti namagpanunot kadagiti umili ti Listra a dagiti dios nagparangda kas tattao. (14:8-18) Ni Zeus, a kangrunaan a didiosen dagiti Griego, addaan templo iti dayta a siudad, ket ni Hermes nga anakna, ti mensahero dagiti didios, ket nalatak gaput’ kinatalabitna nga agsao. Gapu ta impato dagiti tattao a ni Pablo isu ni Hermes ta isut’ kangrunaan nga agsasao, minatmatanda ni Bernabe nga isu ni Zeus. Ugalidan a koronaan dagiti ulbod a didiosen nga idolo kadagiti maiyukkor a sabsabong wenno bulbulong ti cypress wenno saleng, ngem linaksid da Pablo ken Bernabe dagita nga idolatroso a pannakaasikaso.

[Kahon/Ladawan iti panid 25]

MAMATI TI AGBAMBANTAY TI PAGBALUDAN: Idi ti ginggined linuktanna dagiti ruangan ti pagbaludan ket winarwaranna ti galgalut dagiti nabalud, ti taga Filipos nga agbambantay ti pagbaludan kayatnan a patayen ti bagina. (16:25-27) Apay? Ngamin ta ti linteg a Romano inkeddengna a ti agbambantay ti pagbaludan isut’ agsagaba iti dusa dagiti nakatalaw. Kaawatan a kaykayat ti agbambantay ti pagbaludan ti matay nga agsusaid imbes a lak-amenna ti ipapatay babaen ti pannakaparparigatna, a nalabit ur-urayen ti dadduma kadagiti balud. Nupay kasta, inawatna ti naimbag a damag, ket “dagus a nabautisaran, isu ken amin dagiti kabbalayna.”​—16:28-34.

[Kahon/Ladawan iti panid 26]

UMAMANG A PAUKOM KEN CESAR: Kas makipagili a Romano manipud pannakaiyanakna, addaan kalintegan ni Pablo nga umamang ken Cesar ken paukom idiay Roma. (25:10-12) Ti umili a Romano ket di rebbeng a galutan, masaplit, wenno madusa nga awan pannakabistana.​—16:35-40; 22:22-29; 26:32.

[Credit Line]

Musei Capitolini, Roma

[Kahon/Ladawan iti panid 26]

MANANGAYWAN TI TEMPLO NI ARTEMIS: Makapungtot gaput’ panangaskasaba ni Pablo, ti managpanday ti pirak a ni Demetrio ti nangdurog iti panagderraaw. Ngem ti sekretario ti siudad ti Filipos pinagwarana dagiti tattao. (19:23-41) Dagiti agpanpanday ti pirak nagaramidda kadagiti babassit nga altar a pirak iti kasagraduan a paset ti templo a yan ti ladawan ti adut’ susona a barukong ti diosa ti kinamanagpaanak nga isu ni Artemis. Agsasalip dagiti siudad maipaay iti dayaw kas ne·o·koʹros na, wenno “manangaywan ti templona.”

[Kahon/Ladawan iti panid 26]

BAGIO IDIAY BAYBAY: Idi ti barangay a nakailuganan ni Pablo ket pinarigat ti bagio a managanan Euroclidon, ‘gistay dida a naibaud daydi bote.’ (27:15, 16) Ti bote ket maysa a bassit a bilog a masansan guyguyoden ti barangay. Ti barangay wenno barko agaw-awit kadagiti kable a mabalin a pangparaut ti barangay tapno saan a marigatan dayta gapu kadagiti layagna bayat dagiti bagio. (27:17) Dagitoy a marinero intinnagdan dagiti uppat nga sinipeteda ken binukraanda dagiti galot dagiti pagtimon, wenno dagiti gaud, nga isut’ mangiturturong iti barangay. (27:29, 40) Dagiti barangay ti Alejandria addaandat’ nagan nga “Annak ni Zeus”​—ni Castor ken Pollux, maibilbilangda kas patron dagiti marinero.​—28:11.