Ti Tanem ni Pedro​—Adda Idiay Vaticano?

“NASARAKANEN ti tanem ti Prinsipe dagiti Apostol.” Nayallatiw daytoy naballigi nga anunsio ni Papa Pio XII babaen ti radio ti Vaticano. Arinunos ti 1950 idi, ken nabiit pay a nairingpas ti narikut nga agsasagadsad a panagkabakab iti uneg ti St. Peter’s Basilica. Sigun kadagiti dadduma, dagiti resulta daytoy a panagsirarak dagiti arkeologo paneknekanna a talaga a naitanem ni Pedro idiay Vaticano. Nupay kasta, saan nga amin ket umanamong.

Para kadagiti Katoliko, adda naisangsangayan a kaipapanan ti St. Peter’s Church idiay Vaticano. “Ti napateg a panggep ti panagbaniaga idiay Roma ket tapno maam-ammo ti kasuno ni Pedro ken tapno umawat ti pammendisionna,” kuna ti maysa a giya dagiti Katoliko, “gapu ta napan ni Pedro idiay Roma ket naitanem sadiay.” Ngem agpayso kadi a naitanem ni Pedro idiay Roma? Adda kadi ti tanemna idiay Vaticano? Nasarakan kadin dagiti tulangna?

Maysa a Misterio iti Arkeolohia

Dagiti panagkabakab a nairugi idi 1940 ken nagpaut iti agarup sangapulo a tawen, ket nangparnuay iti adu a panagsusupiat. Aniat’ natakuatan dagiti arkeologo a tinudingan ti papa? Umuna, ti pagano a sementerio a naglaon kadagiti adu a tanem. Iti tengnga dagitoy, iti sirok iti agdama nga altar ti papa, nabigbigda ti maysa nga aedicula, kayatna a sawen, maysa a nakitikitan a monumento a nadisenio a pagianan ti estatua wenno ladawan, a naikapet iti pader a napalitadaan iti nalabaga ken nalakub iti dua nga agsumbangir a pader. Kamaudiananna, ken kasla datdatlag, nakatakuatda met iti sumagmamano a rurog a kunada a naggapu iti maysa kadagiti dua nga agsumbangir a pader.

Daytoyen ti nangrugian dagiti interpretasion. Sigun iti adu nga eskolar a Katoliko, pasingkedan dagiti takuat ti tradision a panagnaed ken pannakamartir ni Pedro idiay Roma kabayatan ti panagturay ni Nero, nalabit kabayatan ti pannakaidadanes idi 64 K.P. Naikuna pay a dagiti rurog ti apostol ket masigurado a kasta babaen ti kitikit a sigun iti maysa nga interpretasion, mabasa kas, “Adda ditoy ni Pedro.” Agminar a kasla padpadayawan ni Papa Paulo VI daytoy a panangipapan idi nga inyanunsiona idi 1968 ti pannakasarak kadagiti “rurog ni Sn. Pedro, a maikari iti amin a debosion ken panagdayawtayo.”

Nupay kasta, adda met dagiti maisupadi kadagitoy nga interpretasion. Adda dagiti sumagmamano a gundaway nga impatalged ti Katoliko nga arkeologo a ni Antonio Ferrua, maysa a Jesuita a nakipagkabakab idiay Vaticano, nga isut’ ‘saan a napalubosan a mangirakurak’ iti amin nga ammona maipapan iti dayta a suheto, banag a kasla mabalin a mangsupiat iti panangaklonda a natakuatandan dagiti tultulang ni Pedro. Maysa pay, kinuna ti maysa a giya iti Roma, nga inurnos ni Katoliko a Kardinal Poupard ken naipablaak idi 1991, a “ti sientipiko a panagsukimat iti tultulang ti tao a nasarakan iti uneg ti pundasion ti Red Wall ket awanan iti aniaman a pakainaiganna ken apostol Pedro.” Nakaskasdaaw ta iti simmaruno nga edision (idi arinunos ti 1991), nagpukawen dagiti sasao, ket nainayon ti maysa a baro a kapitulo a napauluan “Ti Kinapudno: Adda ni Pedro iti St. Peter’s [Church].”

Ti Interpretasion Kadagiti Takuat

Nabatad a nagbalinen dagiti takuat a nagpuniponan ti adu nga interpretasion ket nadumaduma ti panangipatarus dagiti nadumaduma a tattao. Kinapudnona, bigbigen dagiti kangrunaan a mapagtalkan a historiador a Katoliko a “ti historikal a parikut ti naballigi a pannakamartir ni Pedro idiay Roma, ken ti lugar a nakaipumponanna, ket mapagsusupiatan.” Aniat’ ipalgak dagiti takuat?

Ti aedicula a monumento, sigun kadagidiay mangitantandudo iti Katoliko a tradision, ket isu ti “pakalaglagipan” a tinukoy ti maysa nga agnagan Gaius, maysa a padi a nagbiag idi apagtapog ti maikatlo a siglo. Sigun ken ni Eusebius iti Cesaria, maysa a historiador iti simbaan idi maikapat a siglo, kinuna ni Gaius a mabalinna nga ‘itudo ti pakalaglagipan ni Pedro iti Turod ti Vaticano.’ Impapan dagiti mangsupsuporta iti tradision a naipumpon sadiay ti apostol, iti sirok ti monumento a nabigbig kas “ti pakalaglagipan ni Gaius.” Nupay kasta, naiduma ti panangipatarus dagiti dadduma iti resulta ti panagkali, a kunkunada a saan unay a maseknan dagiti nagkauna a Kristiano iti pannakaipumpon dagiti minatayda ket uray no natay ni Pedro sadiay, ti panangsubbot iti bangkayna ket ad-adda a di nakappapati. (Kitaenyo ti kahon, panid 29.)

Adda dagidiay di umanamong a ti “pakalaglagipan ni Gaius” (no dayta ti nasarakanda) ket maysa a tanem. Ikalinteganda a naibangon daytoy a monumento a pammadayaw ken ni Pedro idi arinunos ti maikadua a siglo ket kamaudiananna “imbilangda [daytoy] kas monumento a tanem.” Nupay kasta, sigun ken teologo nga Oscar Cullmann, “dagiti panagkabakab idiay Vaticano pulos a dina ipasigurado ti tanem ni Pedro.”

Ania ngay ti maipapan kadagiti tulang? Maikuna a ti pudpudno a naggapuan ti tultulang ket kaskasdi a maysa pay laeng a pagpanunotan. Yantangay naipasdek ti maysa a nalawa a pagano a sementerio idi umuna a siglo iti maawagan itan a Turod ti Vaticano, adu a rurog ti tao ti naikali iti dayta a lugar, ket adun ti nasarakanda. Dagiti di kompleto a kitikit (nalabit a napetsaan iti maikapat a siglo) a kunaen ti dadduma a mangipabigbig iti lugar a nakasarakanda kadagiti relikia kas ti tanem ti apostol, ket mabalin, ken uray kaskasano, a tumukoy “iti maipagarup a yan dagiti tulang ni Pedro.” Mainayon pay, adu nga epigraphist (mangad-adal kadagiti kitikit) ti mangipapan a mabalin a kunaen ti kitikit nga “Awan ditoy ni Pedro.”

Maysa a ‘Di Mapagtalkan a Tradision’

“Dagiti nagkauna ken ad-adda a mapagtalkan a gubuayan dida dakdakamaten ti lugar a nakatayan [ni Pedro] kas martir, ngem kadagiti naud-udi ken saan unay a mapagtalkan a gubuayan ipakitana nga idiay Vaticano,” kuna ni historiador a D. W. O’Connor. Gapuna, ti panagbirokda iti tanem ni Pedro idiay Vaticano ket naibatay kadagiti di mapagtalkan a tradision. “Idi nagbalin a napateg dagiti relikia,” impasingked ni O’Connor, “sipapasnek metten a namati dagiti Kristiano a ti [pakalaglagipan] ni Pedro iti kinaagpaysona ipakitana ti masnup a nakaikabilan ti tanemna.”

Timmanor dagitoy a tradision a kagiddan ti di nainkasuratan a panagdaydayaw kadagiti relikia. Manipud maikatlo ken maikapat a siglo nga agpatpatuloy, nagaramat dagiti nagduduma a simbaan kadagiti relikia, agpaypayso man wenno saan​—nga addaan panggep a maipaay a panguartaan​—iti panagkalikagumda a makaragpat iti “naespirituan” a kinatan-ok ken tapno maital-oda ti bukodda a kinaturay. Gapuna, tangay patienda a dagiti rurog ni Pedro ket addaan iti datdatlag a bileg, agpilgrimahena dagiti tattao nga agturong iti maipagarup a tanemna. Idi arinunos ti maikanem a siglo, ugali dagiti manamati ti mangipalladaw iti naannad pannakatimbangna a bambanag iti “tanem.” “Nakadidillaw,” kuna ti maysa kadagita a salaysay, “no natibker ti pammati ti managkararag, no maalan ti lupot manipud iti tanem, mapnuan daytoy iti nadiosan a birtud ken nadagdagsento ngem iti sigud.” Daytoy ti mangipakita iti kinalakada a mamatpati iti dayta a panawen.

Kadagiti napalabas a siglo, dagiti sarsarita a kas iti daytoy ken dagiti tradision nga awan a pulos ti pakaibatayanna dakkel ti naitulongda iti pannakaitandudo ti dayaw ti Basilica ti Vaticano. Nupay kasta, timmaud dagiti maisupadi a kapanunotan. Idi maika-12 ken maika-13 a siglo, kinondenar dagiti Waldenses dagitoy a kinamanaglablabes ken, babaen ti Biblia, inlawlawagda a pulos a di nakagteng ni Pedro idiay Roma. Kalpasan ti sumagmamano a siglo, kasta met laeng ti panangikalintegan dagiti manangitandudo iti Repormasion a Protestante. Idi maika-18 a siglo, imbilang dagiti nalatak a pilosopo nga awan ti pakaibatayan ti tradision, iti man historia ken iti Kasuratan. Kasta met laeng ti punto de vista dagiti makabael nga eskolar, Katoliko ken dadduma pay, agingga iti kaaldawantayo.

Natay Kadi ni Pedro Idiay Roma?

Ni Pedro, maysa a napakumbaba a mangngalap a taga-Galilea, awan duadua a dina kinalikaguman a rimbawan dagiti panglakayen iti kongregasion Kristiano idi umuna a siglo. Imbes ketdi, tinukoyna ti bagina kas “pada[da] a panglakayen.” (1 Pedro 5:1-6, Revised Standard Version) Ti napakumbaba a saad ni Pedro ket maigidiat unay iti naranga nga aglawlaw ti maipagarup a tanemna, kas makita ti asinoman a mangpasiar iti Basilica ti Vaticano.

Tapno mailatak a natantan-ok ngem kadagiti sabsabali a Kristiano a denominasion, inkagumaan ti Iglesia Katolika a bigbigen ti ‘naud-udi ken di mapagtalkan’ a tradision a mangibagbaga a nagnaed ni Pedro idiay Roma iti sumagmamano a tiempo. Nupay kasta, makapasiddaaw ta kunaen dagiti dadduma a kadaanan a tradision a saan nga idiay Vaticano ti nakaipumponanna, no di ket iti sabali a paset ti Roma. Ngem, apay a di agpannuray kadagiti kinapudno a nailanad iti Biblia, ti kakaisuna a gubuayan ti direkta nga impormasion maipapan ken Pedro? Nabatad manipud iti Sao ti Dios a, gapu iti panagtulnogna iti panangiwanwan nga inawatna manipud iti bagi a manarawidwid ti kongregasion Kristiano idiay Jerusalem, inaramid ni Pedro ti trabahona idiay makindaya a paset ti lubong idi un-unana, a pakairamanan ti Babilonia.​—Galacia 2:1-9; 1 Pedro 5:13; idiligyo ti Aramid 8:14.

Idi nagsurat kadagiti Kristiano idiay Roma, idi agarup 56 K.P., kinablaawan ni apostol Pablo ti agarup 30 a kameng dayta a kongregasion a pulos a dina man la nadakamat ni Pedro. (Roma 1:1, 7; 16:3-23) Kalpasanna, iti nagbaetan ti 60 ken 65 K.P., nagsurat ni Pablo iti innem a surat manipud Roma, ngem saanna a nadakamat ni Pedro​—natibker a pammaneknek nga awan sadiay ni Pedro.a (Idiligyo ti 2 Timoteo 1:15-17; 4:11.) Naisalaysay ti trabaho ni Pablo idiay Roma iti maudi a paset ti libro dagiti Aramid, ngem manen, awan ti naaramid a panangtukoy ken Pedro. (Aramid 28:16, 30, 31) Gapuna, ti napudno a panangsukimat iti pammaneknek ti Biblia, nga awanan kadagiti nabukelen a kapanunotan, iturongnatayo iti kakaisuna a konklusion a saan a nangaskasaba ni Pedro idiay Roma.b

Naibatay ti “kinatan-ok” ti papa kadagiti di mapagtalkan a tradision ken tiritir a panangyaplikar kadagiti kasuratan. Ni Jesus, saan a ni Pedro, ti pamuon ti Kinakristiano. ‘Ni Kristo isu ti ulo ti kongregasion,’ kuna ni Pablo. (Efeso 2:20-22; 5:23) Ni Jesu-Kristo ti imbaon ni Jehova a mangbendision ken mangisalakan kadagidiay amin nga addaan pammati.​—Juan 3:16; Aramid 4:12; Roma 15:29; kitaenyo met ti 1 Pedro 2:4-8.

Ngarud, amin dagidiay mapmapan iti daydiay sipapasnek a patpatienda a tanem ni Pedro tapno ‘maam-ammoda ti kasunona’ ket naipasangoda iti parikut no awatenda ‘dagiti di mapagtalkan a tradision’ wenno patienda ti mapagtalkan a Sao ti Dios. Tangay kayat dagiti Kristiano nga awaten ti Dios ti panagdaydayawda, ‘kumitkita[da] a sipapasnek iti Manangan-anay iti pammatida, ni Jesus,’ ken iti naan-anay nga ulidan nga imbatina a surotentayo.​—Hebreo 12:2; 1 Pedro 2:21.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 29]

“Ipalgak ti panagkabakab nga awan ti masnup a pamalatpatan iti kaadda ti tanem iti uneg ti Aedicula; ket awan met ti pammaneknek a sinubbot dagiti Kristiano ti bangkay ni Sn. Pedro manipud kadagiti manangpapatay ket kalpasanna impumponda daytoy. Iti gagangay a maar-aramid, ti bangkay ti maysa a ganggannaet (peregrinus), ken iti imatang ti linteg, ti maysa a gagangay a kriminal, ket mabalin a maipalladaw iti Tiber. . . . Kasta met, awan idi ti pannakaseknanda maipapan iti pannakaitalimeng ti rurog a kas iti timmanor kamaudiananna, idi a nagkupasen ti panamatida iti umad-adanin a panungpalan ti lubong ken nangrugin nga agparang ti panagdaydayaw kadagiti martir. Gapuna, ti posibilidad a saan a nasubbot ti bangkay ni Sn. Pedro tapno maipumpon ket kinapudnona, isu ti agpayso.”​—The Shrine of St. Peter and the Vatican Excavations, da Jocelyn Toynbee ken John Ward Perkins.