ზეცა, ცა

ებრაული სიტყვა შამაჲიმ (ყოველთვის მრ. რ-შია), რომელიც „ცად“ ან „ზეცად“ ითარგმნება, სავარაუდოდ, მაღალს ნიშნავს (ფს. 103:11; იგ. 25:3; ეს. 55:9). ამ სიტყვის ბერძნული შესატყვისია ურანოს, რომლის ეტიმოლოგიაც უცნობია.

ფიზიკური ცა. დედნისეული სიტყვა დედამიწის ზემოთ არსებულ მთელ სივრცეს გულისხმობს. როგორც წესი, კონტექსტი გვეხმარება იმის დადგენაში, თუ ფიზიკური ცის რომელ ნაწილზეა საუბარი.

დედამიწის ატმოსფერული სივრცე. „ცა“, შესაძლოა, გულისხმობდეს დედამიწის ატმოსფეროს, სადაც წარმოიქმნება ნამი და ჭირხლი (დბ. 27:28; იობ. 38:29), დაფრინავენ ფრინველები (კნ. 4:17; იგ. 30:19; მთ. 6:26), ქრის ქარი (ფს. 78:26), ანათებს ელვა (ლკ. 17:24) და მოძრაობს წვიმის, თოვლისა თუ სეტყვის წარმომშობი ღრუბლები (იეს. 10:11; 1მფ. 18:45; ეს. 55:10; სქ. 14:17). სიტყვა „ცა“ ზოგჯერ თვალისთვის ხილული თაღოვანი სივრცის აღსანიშნავადაც გამოიყენება (მთ. 16:1—3; სქ. 1:10, 11).

ატმოსფერო არის „სივრცე“ [ებრ. რაკიაʽ], რომელიც დაბადების 1:6—8-ის თანახმად, მეორე შემოქმედებით დღეს გაჩნდა. დაბადების 2:4-ში, გამოსვლის 20:11-სა და 31:17-ში, სადაც საუბარია „ცისა და დედამიწის“ შექმნაზე, როგორც ჩანს, ცის სწორედ ეს ნაწილია ნაგულისხმევი (იხ. სივრცე).

ატმოსფერული სივრცის შექმნისას დედამიწის ზედაპირზე არსებული წყლები ამ სივრცის ზემოთ არსებულ წყლებს გამოეყო. სწორედ ამით აიხსნება ის ფაქტი, რომ ნოეს დღეებში მთელ დედამიწაზე მომხდარი წარღვნის დროს „გადმოსკდა ვეებერთელა, ღრმა წყლის სათავეები და გაიხსნა წყლის კარიბჭეები ცაში“ (დბ. 7:11; შდრ. იგ. 8:27, 28). წარღვნის დროს ატმოსფერული სივრცის მაღლა არსებული წყლები არა მარტო წვიმის სახით, არამედ, როგორც ჩანს, დიდი ნაკადების სახითაც მოდიოდა. ამ ვეებერთელა რეზერვუარის დაცლის შემდეგ „წყლის კარიბჭეები ცაში“, ასე ვთქვათ, „დაიხშო“ (დბ. 8:2).

კოსმოსური სივრცე. ფიზიკური ცა მოიცავს როგორც ატმოსფეროს, ისე კოსმოსურ სივრცეს, რომელიც აერთიანებს ციურ სხეულებს ანუ „ცის მთელ ლაშქარს“ — მზეს, მთვარეს, ვარსკვლავებსა და თანავარსკვლავედებს (კნ. 4:19; ეს. 13:10; 1კრ. 15:40, 41; ებ. 11:12). როგორც ბიბლიის პირველი მუხლი მოგვითხრობს, ვარსკვლავებით მოჭედილი კოსმოსური სივრცე დედამიწაზე ადამიანისთვის საცხოვრებელი პირობების მომზადებამდე შეიქმნა (დბ. 1:1). როგორც კოსმოსური, ისე ატმოსფერული სივრცე ღვთის „თითების“ ნამოქმედარია და მის დიდებას აუწყებს (ფს. 8:3; 19:1—6). ღვთის მიერ დადგენილი „წესები ზეცაში“ ყველა ციურ სხეულს აკონტროლებს. თუმცა ასტრონომები უახლესი ტექნიკისა და მათემატიკური მეთოდების გამოყენებითაც კი ბოლომდე ვერ სწვდებიან ამ წესებს (იობ. 38:33; იერ. 33:25). მათი აღმოჩენები იმას ადასტურებს, რომ ადამიანს არ ძალუძს კოსმოსური სივრცის მასშტაბებისა თუ ციური სხეულების რაოდენობის დადგენა (იერ. 31:37; 33:22; იხ. ვარსკვლავი). ღმერთს კი ისინი დათვლილი აქვს და ყოველ მათგანს სახელით მოუხმობს (ფს. 147:4; ეს. 40:26).

„შუა ცა“ და „ზეცის კიდეები“. ბერძნულ წერილებში ცის აღსანიშნავად გამოყენებულია კიდევ ერთი სიტყვა, რომელიც სიტყვასიტყვით შეიძლება ითარგმნოს როგორც „შუა ცა“. მასში იგულისხმება დედამიწის ატმოსფეროს ის ნაწილი, სადაც ფრინველები, მაგალითად, არწივები დაფრინავენ (გმც. 8:13; 14:6; 19:17; კნ. 4:11, შდრ. სსგ, [ებრ. „ცის გული“]). იგივე მნიშვნელობა აქვს ფრაზას „ცასა და მიწას შორის“ (1მტ. 21:16; 2სმ. 18:9). ბიბლიაში ვკითხულობთ, რომ ბაბილონის დამპყრობლები „ზეცის კიდეებიდან“ მოვიდოდნენ, რაც, სავარაუდოდ, იმას გულისხმობს, რომ ისინი შორიდან, ასე ვთქვათ, ცის დასალიერიდან გამოემართებოდნენ (ხილული საზღვარი ცასა და დედამიწას შორის; ჰორიზონტი, სადაც მზე ჩადის და ამოდის) (ეს. 13:5; შდრ. ფს. 19:4—6). მსგავსი ფრაზა „ცის ოთხი კიდე“, სავარაუდოდ, კომპასზე აღნიშნულ ოთხ მიმართულებას გულისხმობს და, აქედან გამომდინარე, დედამიწის ოთხივე კუთხეს მოიცავს (იერ. 49:36; შდრ. დნ. 8:8; 11:4; მთ. 24:31; მრ. 13:27). როგორც ცა აკრავს დედამიწას ყოველი მხრიდან, ისე იეჰოვას მხედველობის არეშია მოქცეული „მთელი ცისქვეშეთი“ ანუ მთელი პლანეტა (იობ. 28:24).

ღრუბლიანი ცა. ებრაული სიტყვა შახაკ გამოიყენება ღრუბლიანი ცის ან უბრალოდ ღრუბლების აღსანიშნავად (კნ. 33:26; იგ. 3:20; ეს. 45:8). ამ სიტყვის ფუძე ნიშნავს რაღაც წმინდად დაფქულს და გამოყენებულია ესაიას 40:15-ში ფრაზაში „პინებზე დაფენილი მტვერი“ (შახაკ ). ეს სიტყვა მართებულად გამოიყენება ღრუბლიანი ცის აღსანიშნავად, ვინაიდან ღრუბლები წარმოიქმნება მაშინ, როდესაც დედამიწიდან ამავალი თბილი ჰაერი გაგრილების შედეგად კონდენსირდება და უმცირეს ნაწილაკებად გარდაიქმნება (შდრ. იობ. 36:27, 28; იხ. ღრუბელი (I)). აღსანიშნავია ისიც, რომ ცის სილურჯეს ატმოსფეროში არსებული აირის მოლეკულებისა და სხვა ნაწილაკების, მათ შორის მტვრის, მიერ მზის სხივების გაფანტვა განაპირობებს. ატმოსფეროს შექმნისას ღმერთმა, ასე ვთქვათ, გამოჭედა „ცა ისეთივე მაგარი, როგორიც ჩამოსხმული სარკეა“ და, ამგვარად, ცაზე გამყოფი ხაზი გაავლო (იობ. 37:18).

„ზეცათა ზეცა“. „ზეცათა ზეცაში“, როგორც ჩანს, ცის ზემოთ არსებული უკიდეგანო სივრცე იგულისხმება. ვინაიდან ზეცა დედამიწის ყველა მხარეს არის განფენილი, ამ ფრაზაში მთელი მატერიალური სამყარო მოიაზრება (კნ. 10:14; ნემ. 9:6).

სოლომონმა, იერუსალიმის ტაძრის ამშენებელმა, აღნიშნა, რომ „ზეცა, ზეცათა ზეცა“ ვერ დაიტევდა ღმერთს (1მფ. 8:27). ცის შემოქმედის, იეჰოვას, სამყოფელი ფიზიკურ ცაზე გაცილებით მაღლაა და „მისი სახელია ყველაზე ამაღლებული! მისი ღირსება ცასა და დედამიწას სცდება“ (ფს. 148:13). იეჰოვა ისევე იოლად ზომავს ფიზიკურ ცას, როგორც ჩვენ ვზომავთ მტკავლით ამა თუ იმ საგანს (ეს. 40:12). სოლომონის სიტყვები არ ნიშნავს იმას, რომ ღმერთი ყველგან მყოფია და არა აქვს კონკრეტული სამკვიდრო. ეს თავად სოლომონის სიტყვებიდან გამოჩნდა, როდესაც მან თქვა, რომ იეჰოვა ისმენს ადამიანთა ლოცვებს „ზეციური სამყოფლიდან“ ანუ სულიერი სამყაროდან (1მფ. 8:30, 39).

როგორც ვხედავთ, სიტყვა „ცას“ ფართო მნიშვნელობა აქვს. ის შეიძლება გულისხმობდეს როგორც სამყაროს სივრცის უშორეს წერტილებს, ისე იმას, რაც ჩვეულებრივზე მაღალია ან მაღლაა. ბიბლიაში ქარიშხლისგან მოქანავე გემზე მყოფთა შესახებ ნათქვამია, რომ „ცაში ადიან და ძირს ჩადიან“ (ფს. 107:26). ბაბილონის გოდოლის მშენებლებს სურდათ, ცას მიწვდენილი კოშკი ანუ ცათამბჯენი აეგოთ (დბ. 11:4; შდრ. იერ. 51:53). ამოსის 9:2-ში ჩაწერილი წინასწარმეტყველების თანახმად, ზოგი ზეცაში ავიდოდა ანუ მაღალ მთას შეაფარებდა თავს იმ იმედით, რომ იეჰოვას სასჯელისგან დაეღწია თავი.

სულიერი ცა. ფიზიკური ცის აღსანიშნავად გამოყენებული დედნისეული სიტყვები სულიერი ცის აღსანიშნავადაც გამოიყენება. როგორც დავინახეთ, იეჰოვა ღმერთი ფიზიკურ ცაში არ მკვიდრობს, რადგან ის სულია. ღმერთი „ამაღლებული და აღმატებულია“ და „სიმაღლეში“ მკვიდრობს (ეს. 57:15), ამიტომ მისი „სიწმინდისა და სილამაზის ამაღლებული ადგილის“ აღსაწერად მართებულად გამოიყენება ებრაული სიტყვა, რომელიც ნიშნავს იმას, რაც მაღლაა ან მაღალია (ეს. 63:15; ფს. 33:13, 14; 115:3). ფიზიკური ცა იეჰოვას შექმნილია (დბ. 14:19; ფს. 33:6) და მას ეკუთვნის (ფს. 115:15, 16). ამიტომ მას შეუძლია ყველაფერი მოიმოქმედოს ცაში, რასაც მოისურვებს, მათ შორის, სასწაულებიც (ფს. 135:6).

აქედან გამომდინარე, მრავალ მუხლში „ზეცით“ წარმოდგენილია თავად ღმერთი და მისი უზენაესობა. მისი ტახტი ზეცაშია ანუ სულიერ სამყაროში, სადაც ის მმართველობს (ფს. 103:19—21; 2მტ. 20:6; მთ. 23:22; სქ. 7:49). თავისი ამაღლებული სამყოფლიდან იეჰოვა, ასე ვთქვათ, გადმოჰყურებს ფიზიკურ ცასა და დედამიწას (ფს. 14:2; 102:19; 113:6), ლაპარაკობს, პასუხობს ლოცვებს და გამოაქვს განაჩენი (1მფ. 8:49; ფს. 2:4—6; 76:8; მთ. 3:17). ბიბლიაში ვკითხულობთ, რომ უდიდესი საფრთხის წინაშე ყოფნისას ხიზკია და ესაია „ლოცულობდნენ ... და ცას შველას სთხოვდნენ“ (2მტ. 32:20; შდრ. 2მტ. 30:27). იესომაც ზეცა ღმერთს დაუკავშირა, როდესაც რელიგიურ წინამძღოლებს ჰკითხა, იოანეს ნათლობა ზეციდან იყო თუ ადამიანებისგან (მთ. 21:25; შდრ. ინ. 3:27). გზასაცდენილმა შვილმა აღიარა, რომ „ზეცის წინაშეც“ შესცოდა და საკუთარი მამის წინაშეც (ლკ. 15:18, 21). ფრაზა „ზეციერი სამეფო“ მხოლოდ იმაზე კი არ მიუთითებს, რომ ეს სამეფო სულიერ ცაში შეიქმნა და იქიდან განაგებს ყველაფერს, არამედ იმაზეც, რომ ის „ღვთის სამეფოა“ (დნ. 2:44; მთ. 4:17; 21:43; 2ტმ. 4:18).

ვინაიდან ღმერთი ზეცაში მკვიდრობს, ადამიანებიც და ანგელოზებიც ზეცისკენ აღაპყრობდნენ ხელებს და თვალებს, როდესაც ამა თუ იმ სიტუაციაში მის ჩარევას ითხოვდნენ (გმ. 9:22, 23; 10:21, 22), იფიცებდნენ (დნ. 12:7) და ლოცულობდნენ (1მფ. 8:22, 23; გდ. 3:41; მთ. 14:19; ინ. 17:1). კანონის 32:40-ში იეჰოვა თავის თავზე ამბობს, რომ ზეცისკენ იშვერს ხელს. ებრაელების 6:13-ის თანახმად, ასეთი ქმედებით იეჰოვა, როგორც ჩანს, საკუთარ თავს იფიცებს (შდრ. ეს. 45:23).

ანგელოზთა სამკვიდრო. სულიერი ცა ღვთის სულიერი ძეებისთვის „განკუთვნილი სამკვიდროც“ არის (იუდ. 6; დბ. 28:12, 13; მთ. 18:10; 24:36). ფრაზა „ზეციური ლაშქარი“ ღვთის ძეებთან, ანგელოზებთან, დაკავშირებით გამოიყენება (1მფ. 22:19; შდრ. ფს. 103:20, 21; დნ. 7:10; ლკ. 2:13; გმც. 19:14). მსგავსადვე, ზოგან სიტყვა „ზეცა“ გაპიროვნებულია და გამოიყენება ანგელოზებისგან შემდგარი ორგანიზაციის, „წმინდათა კრებულის“ აღსანიშნავად (ფს. 89:5—7; შდრ. ლკ. 15:7, 10; გმც. 12:12).

მმართველობის სიმბოლო. როგორც დავინახეთ, „ზეცით“ ზოგჯერ წარმოდგენილია იეჰოვა ღმერთის უზენაესობა. დანიელმა ბაბილონის მეფე ნაბუქოდონოსორს უთხრა, რომ მომავალი მოვლენების შედეგად გაიგებდა, რომ „ზეცა მმართველობს“ ანუ მიხვდებოდა, რომ „უზენაესი მმართველობს კაცთა სამეფოზე“ (დნ. 4:25, 26).

უზენაესი მმართველის გარდა, სიტყვა „ზეცა“ შეიძლება თავის ქვეშევრდომებზე მაღლა მდგომ სხვა მმართველ ძალასაც გულისხმობდეს. მაგალითად, ნაბუქოდონოსორით წარმოდგენილი ბაბილონის სამეფო დინასტია ესაიას 14:12-ში აღწერილია როგორც ვარსკვლავის მსგავსი „მანათობელი, განთიადის ძე“. ძვ. წ. 607 წელს იერუსალიმის დაპყრობით ბაბილონის სამეფო დინასტიამ ტახტი „ღვთის ვარსკვლავებზე“ მაღლა დაიდგა. როგორც ჩანს, „ვარსკვლავებში“ დავითის საგვარეულო შტოთი წარმოდგენილი იუდას სამეფოს მეფეები იგულისხმებოდნენ (გმც. 22:16-ში დავითის ტახტის მემკვიდრე, იესო ქრისტეც, „კაშკაშა ცისკრის ვარსკვლავად“ მოიხსენიება; შდრ. რც. 24:17). ბაბილონის სამეფო დინასტია, ასე ვთქვათ, ცაში ავიდა, როცა ღვთის ნებით დაფუძნებული დავითის ტახტიდან მეფე ჩამოაგდო (ეს. 14:13, 14). ნაბუქოდონოსორის მიერ სიზმარში ნანახი სიმბოლური ხე, რომელიც „ცას მისწვდა“, ბაბილონის აღმატებულ მდგომარეობასა და მისი სამფლობელოს სიდიდეზე მიანიშნებდა (დნ. 4:20—22).

ახალი ცა და ახალი დედამიწა. ზეცასა და მმართველ ძალას შორის კავშირის ცოდნა იმის დანახვაში გვეხმარება, თუ რას ნიშნავს ესაიას 65:17-სა და 66:22-ში მოხსენიებული ფრაზა „ახალი ცა და ახალი დედამიწა“. მოგვიანებით მოციქული პეტრეც ციტირებდა ამ ფრაზას 2 პეტრეს 3:13-ში. ამ კავშირის შესახებ „მაკ-კლინტოკისა და სტრონგის ენციკლოპედიაში“ ნათქვამია: „ეს. 65:17-ში მოხსენიებული ახალი ცა და ახალი დედამიწა მიუთითებს ახალ მთავრობაზე, ახალ სამეფოზე და ახალ ხალხზე“ (1891, ტ. IV, გვ. 122).

როგორც „დედამიწა“ შეიძლება განასახიერებდეს ადამიანთა საზოგადოებას (ფს. 67:7; იხ. დედამიწა), ისე „ზეცა“ შეიძლება განასახიერებდეს უმაღლეს მმართველ ძალას ანუ მთავრობას, რომელიც უხელმძღვანელებს ამ „დედამიწას“. ესაიას მიერ წარმოთქმული წინასწარმეტყველება „ახალ ცასა და ახალ დედამიწაზე“ პირველად მაშინ შესრულდა, როცა ისრაელი ბაბილონის ტყვეობიდან დაბრუნდა. სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ ისრაელებს ახალ წყობილებაში მოუწიათ ცხოვრება. ეს ღმერთმა კიროს დიდის მეშვეობით განახორციელა. იმ დროს იერუსალიმში გამგებელი ზერუბაბელი (დავითის შთამომავალი) იყო, ხოლო მღვდელმთავარი — იეჰოშუა. იეჰოვას განზრახვის თანახმად, სწორედ ეს ახალი მმართველობითი სისტემა ანუ „ახალი ცა“ ხელმძღვანელობდა თავის ქვეშევრდომებს (2მტ. 36:23; ანგ. 1:1, 14). ამიტომაც იქცა იერუსალიმი „სამხიარულოდ და მისი ხალხი — სასიხარულოდ“, როგორც ეს ესაიას 65:18-ში იყო ნაწინასწარმეტყველები.

მაგრამ პეტრეს მიერ მოყვანილი ციტატა აჩვენებს, რომ წინასწარმეტყველება „ახალი ცისა და ახალი დედამიწის“ შესახებ ღვთის დაპირებისამებრ მომავალშიც შესრულდებოდა (2პტ. 3:13). როგორც მე-4 მუხლშია ნაჩვენები, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ღვთის დანაპირები იესო ქრისტეს მოსვლის პერიოდს ეხება, ამიტომ „ახალი ცა და ახალი დედამიწა“ ღვთის მესიანურ სამეფოსა და მორჩილ ქვეშევრდომებზე მის მმართველობას უნდა უკავშირდებოდეს. მას შემდეგ, რაც იესო ქრისტე აღდგა, ზეცად ამაღლდა და ღვთის მარჯვნივ დაჯდა, ის „ცათა ზემოთ ამაღლებული“ გახდა (ებ. 7:26), რაც იმას ნიშნავს, რომ ღმერთმა ის „ყველა მთავრობაზე, ხელისუფლებაზე, ძალაზე და ბატონობაზე ... მაღლა“ დააყენა და ეს ასე იქნება „არა მარტო ახლა, არამედ მომავალშიც“ (ეფ. 1:19—21; მთ. 28:18).

ქრისტეს მიმდევრები, კერძოდ, „ზეციური მოწოდების მოზიარენი“ (ებ. 3:1), ღვთის მიერ დანიშნულნი არიან „მემკვიდრეებად“ ქრისტესთან ერთობაში. ღმერთმა განიზრახა, რომ ქრისტეს მეშვეობით კვლავ მოეყარა თავი ყველაფრისთვის, „რაც ზეცაშია და რაც დედამიწაზეა“. ფრაზაში, „რაც ზეცაშია“, ზეციური ცხოვრებისთვის მოწოდებულნი იგულისხმებიან. ისინი არიან პირველნი, ვისაც ღმერთი ქრისტეს მეშვეობით უყრის თავს, რათა მასთან ერთობაში იყვნენ (ეფ. 1:8—11). მათი მემკვიდრეობა ზეცაშია შემონახული (1პტ. 1:3, 4; კლ. 1:5; შდრ. ინ. 14:2, 3). ისინი ზეცაში არიან „ჩაწერილნი“ და „მოქალაქეობაც“ ზეცაში აქვთ (ებ. 12:20—23; ფლ. 3:20). ისინი ქმნიან იოანეს მიერ ხილვაში ნანახ „ახალ იერუსალიმს“, რომელიც „ზეციდან ღვთისგან ეშვებოდა“ (გმც. 21:2, 9, 10; შდრ. ეფ. 5:24—27). ამ ხილვის აღწერის დასაწყისშივე იოანე ამბობს, რომ ხილვა „ახალ ცასა და ახალ დედამიწას“ ეხება (გმც. 21:1). აქედან გამომდინარე, მომდევნო მუხლებში ჩაწერილიც როგორც ცას, ისე დედამიწას უკავშირდება. ამგვარად, „ახალი ცა“ განასახიერებს ქრისტესა და მის „პატარძალს“, „ახალ იერუსალიმს“, ხოლო „ახალი დედამიწა“ — იმ ადამიანებს, რომლებიც მათი ქვეშევრდომები იქნებიან და კურთხევებს მიიღებენ მათი მმართველობის შედეგად, როგორც ეს მე-3 და მე-4 მუხლებიდან ჩანს.

წინანდელი ცისა და დედამიწის მოსპობა. იოანემ ხილვაში „წინანდელი ცისა და წინანდელი დედამიწის“ მოსპობაც მოიხსენია (გმც. 21:1; შდრ. 20:11). ქრისტიანულ-ბერძნულ წერილებში ნაჩვენებია, რომ მიწიერი მთავრობები და მათი ქვეშევრდომები სატანის ძალაუფლებას ექვემდებარებიან (მთ. 4:8, 9; ინ. 12:31; 2კრ. 4:3, 4; გმც. 12:9; 16:13, 14). მოციქული პავლე საუბრობდა „ზეციერი ბოროტი სულების“ შესახებ, რომელთა გავლენაშიც მთავრობები, ხელისუფლებები და ქვეყნიერების მპყრობელები არიან მოქცეულნი (ეფ. 6:12). ასე რომ, „წინანდელი ცის“ მოსპობა მიუთითებს სატანისა და დემონების მიერ მართული პოლიტიკური მთავრობების აღსასრულზე. ეს აზრი ეთანხმება 2 პეტრეს 3:7—12-ში ჩაწერილ სიტყვებს, რომელთა თანახმადაც „ახლანდელი ცა“ ცეცხლით განადგურდება. მსოფლიო პოლიტიკური სისტემისა და მისი მხარდამჭერების განადგურება გამოცხადების 19:17—21-შიც არის აღწერილი. ამ მუხლებში ნათქვამია, რომ სიმბოლური მხეცი ჩაგდებული იქნება „ცეცხლის ტბაში, რომელიც გოგირდით იწვის“ (შდრ. გმც. 13:1, 2). რაც შეეხება ეშმაკს, გამოცხადების 20:1—3-ში ვკითხულობთ, რომ ის „უფსკრულში“ იქნება ჩაგდებული ათასი წლით და ამის შემდეგ „ცოტა ხნით“ გათავისუფლდება.

ამაღლებულის დამდაბლება. ვინაიდან ცა განასახიერებს რაღაც ამაღლებულს, სიტყვები „შერყევა“ და „შეძვრა“ მის დამდაბლებაზე მიუთითებს. წიგნ „გოდებაში“ ვკითხულობთ, რომ იეჰოვამ ციდან მიწაზე დაამხო „ისრაელის მშვენება“, როდესაც მისი განადგურება დაუშვა. ეს „მშვენება“, რომელშიც ნაგულისხმევია ისრაელის სამეფო, მისი მთავრები და მათი ძალაუფლება, თითქოს ცეცხლმა შთანთქა (გდ. 2:1—3). მოგვიანებით ისრაელის დამპყრობლის, ბაბილონის, „ცაც“ შეირყა და „დედამიწაც“ შეიძრა, როდესაც მიდიელებმა და სპარსელებმა დაამხვეს იგი, მისმა ზეციერმა ცრუღმერთებმა კი ვერ შეუნარჩუნეს მას ძალაუფლება (ეს. 13:1, 10—13).

მსგავსადვე, ედომის შესახებ ნაწინასწარმეტყველები იყო, რომ ამაღლებული მდგომარეობა ვერ დაიხსნიდა მას განადგურებისგან. როცა სისხლში ამოისვრებოდა იეჰოვას განაჩენის მახვილი ედომის „ცაში“, ზეციდან ანუ ამაღლებული მდგომარეობიდან მას მშველელი არ ეყოლებოდა (ეს. 34:4—7; შდრ. აბდ. 1—4, 8). განადგურება არც მათ ასცდება, ვინც ბევრს იკვეხნის და ბოროტი გულით, ქედმაღლურად საუბრობს, თითქოს „ციდან ლაპარაკობს“ (ფს. 73:8, 9, 18; შდრ. გმც. 13:5, 6). ქალაქ კაპერნაუმს დიდი პატივი ხვდა წილად, რადგან იქ მსახურობდა იესო. მაგრამ იმის გამო, რომ ამ ქალაქში მის სასწაულებს სათანადო გამოხმაურება არ მოჰყოლია, იესომ უწინასწარმეტყველა: „განა ცამდე ამაღლდები? სამარეში ჩახვალ“ (მთ. 11:23).

მესამე ცა. 2 კორინთელების 12:2—4-ში მოციქული პავლე აღგვიწერს კაცს, რომელიც „მესამე ცაში“ და „სამოთხეში“ იქნა ატაცებული. სავარაუდოდ, პავლეს საკუთარი თავი ჰყავდა მხედველობაში, ვინაიდან მსგავსი რამ წმინდა წერილებში სხვა არავისზე წერია. მართალია, პავლეს სიტყვებს ზოგი ძველ რაბინულ შეხედულებას უკავშირებს, რომლის თანახმადაც, ზეცა ფენებად იყო დაყოფილი და სულ „შვიდი ცისგან“ შედგებოდა, მაგრამ წმინდა წერილები ამგვარ მოსაზრებას მხარს არ უჭერს. როგორც დავინახეთ, წმინდა წერილებში ცა ფენებად არ არის დაყოფილი, და იმის განსაზღვრა, თუ რა იგულისხმება ცაში — დედამიწის ატმოსფერული სივრცე, კოსმოსური სივრცე, სულიერი ცა თუ სხვა რამ — კონტექსტს უნდა მივანდოთ. როგორც ჩანს, „მესამე ცა“ მიუთითებს მესიანური სამეფოს მმართველობის აღმატებულობაზე. აღსანიშნავია, რომ ზოგიერთი სიტყვა და ფრაზა სამჯერ არის გამეორებული ესაიას 6:3-ში, ეზეკიელის 21:27-ში, იოანეს 21:15—17-სა და გამოცხადების 4:8-ში, რისი მიზანიც, სავარაუდოდ, ხაზგასმაა.

ცის დაბნელება. ცის ან ციური სხეულების დაბნელება ხშირად კეთილდღეობისა და სახარბიელო მდგომარეობის არასახარბიელო, უიმედო მდგომარეობითა და შავბნელი მომავლით შეცვლას განასახიერებს. ასეთი მდგომარეობა დღითა თუ ღამით შავი ღრუბლებით დაფარულ ცას მოგვაგონებს (შდრ. ეს. 50:2, 3, 10). ცა მსგავსი მნიშვნელობით არის გამოყენებული ერთ ძველ არაბულ ანდაზაში, „მისი ცა მიწაზე ჩამოიქცაო“, რაც იმას ნიშნავს, რომ ვინმემ დაკარგა პრივილეგირებული მდგომარეობა ან სიმდიდრე. თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ ღმერთი თავის რისხვას ზოგჯერ უჩვეულო ციური მოვლენებით გამოხატავდა, ზოგ შემთხვევაში პირდაპირი გაგებითაც კი აბნელებდა ცას (გმ. 10:21—23; იეს. 10:12—14; ლკ. 23:44, 45).

ამგვარმა სიბნელემ იუდა წინასწარმეტყველ იოელის პირით წარმოთქმული იეჰოვას განაჩენის აღსრულებისას მოიცვა და კულმინაციას ბაბილონის მიერ იუდას განადგურებისას მიაღწია (იოლ. 2:1, 2, 10, 30, 31; შდრ. იერ. 4:23, 28). ზეციდან დახმარების მიღების არავითარი იმედი აღარ ჩანდა და როგორც კანონის 28:65—67-ში იყო ნაწინასწარმეტყველები, იუდას მკვიდრნი „დღე და ღამე შეშინებულები“ იყვნენ ანუ შვებასა და იმედს მათ ვერც მზის შუქი აძლევდა დღისით და ვერც მთვარის შუქი ღამით. თუმცა იმავე წინასწარმეტყველის, იოელის, პირით იეჰოვამ იუდას დამპყრობლები გააფრთხილა, რომ ისინიც მსგავს მდგომარეობაში აღმოჩნდებოდნენ მათზე ღვთის განაჩენის აღსრულებისას (იოლ. 3:12—16). ეზეკიელმაც და ესაიამაც ასეთივე სიმბოლური ენით აღწერეს ღვთის განაჩენი, რომელიც ეგვიპტესა და ბაბილონს დაატყდებოდა (ეზკ. 32:7, 8, 12; ეს. 13:1, 10, 11).

მოციქულმა პეტრემ იოელის წინასწარმეტყველება გაიხსენა, როდესაც ორმოცდამეათე დღის დღესასწაულზე შეკრებილ ხალხს მოუწოდა, თავი დაეღწიათ „უკუღმართი თაობისთვის“ (სქ. 2:1, 16—21, 40). დაახლოებით 40 წელიწადში ამ თაობის წარმომადგენლებმა, რომლებმაც ყურად არ იღეს პეტრეს სიტყვები, საკუთარი თვალით იხილეს ის შავბნელი დრო, როდესაც რომაელებმა იერუსალიმი ალყაში მოაქციეს და ბოლოს მიწასთან გაასწორეს. ორმოცდამეათე დღის დღესასწაულამდე იესომაც წარმოთქვა მსგავსი წინასწარმეტყველება და ახსნა, რომ ის მისი მოსვლის პერიოდში შესრულდებოდა (მთ. 24:29—31; ლკ. 21:25—27; შდრ. გმც. 6:12—17).

ფიზიკური ცის მარადიულობა. თემანელმა ელიფაზმა ღვთის შესახებ თქვა: „აი, არ ენდობა ის თავის წმინდებს და ზეცაც არ არის სუფთა მის თვალში“. მაგრამ ელიფაზს იეჰოვამ უთხრა, რომ თავის მსახურ იობისგან განსხვავებით არც მან და არც მისმა ორმა მეგობარმა ჭეშმარიტება არ ილაპარაკეს მასზე (იობ. 15:1, 15; 42:7). ელიფაზის სიტყვების საპირისპიროდ, გამოსვლის 24:10-ში ზეცა სიწმინდეს განასახიერებს. აქედან გამომდინარე, არ არსებობს იმის თქმის ბიბლიური საფუძველი, რომ ღმერთი ფიზიკურ ცას გაანადგურებს.

ფიზიკური ცის მარადიულობაზე მეტყველებს ისიც, რომ ზოგჯერ ცასთან შედარებულია ის, რაც მარადიულია, მაგალითად, მშვიდობა და სიმართლე, რომელსაც ღვთის ძე — დავითის სამეფო ტახტის მემკვიდრე — დაამყარებს (ფს. 72:5—7; ლკ. 1:32, 33). აქედან გამომდინარე, ფსალმუნის 102:25, 26 (სადაც საუბარია ზეცის დაღუპვასა და გაცვეთილი ტანსაცმელივით გამოცვლაზე) და მსგავსი შინაარსის მუხლები პირდაპირი მნიშვნელობით არ უნდა გავიგოთ.

ლუკას 21:33-ში იესო ამბობს: „ცა და დედამიწა განადგურდება, მაგრამ ჩემი სიტყვები შეუსრულებელი არ დარჩება“. სხვა მუხლებში კი ვკითხულობთ, რომ „ცა და დედამიწა“ მარადიულად იარსებებს (დბ. 9:16; ფს. 104:5; ეკ. 1:4). ამის საფუძველზე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ იესოს სიტყვებში „ცას და დედამიწას“ სიმბოლური მნიშვნელობა აქვს ისევე, როგორც გამოცხადების 21:1-ში მოხსენიებულ „წინანდელ ცასა და წინანდელ დედამიწას“ (შდრ. მათეს 24:35-ს).

ფსალმუნის 102:25—27-ში ყურადღება მახვილდება ღვთის მარადიულობაზე მაშინ, როცა მის მიერ შექმნილი ფიზიკური ცისა და დედამიწის განადგურება შესაძლებელია, თუ ამას ღმერთი მოინდომებს. ღვთისგან განსხვავებით, ვერც ერთი ფიზიკური ქმნილება დამოუკიდებლად ვერ იარსებებს მარადიულად. დედამიწის მაგალითზე კარგად ჩანს, რომ ფიზიკური ქმნილება მუდმივად განიცდის განახლებას, რათა იარსებოს და არსებული ფორმა შეინარჩუნოს. ის, რომ ფიზიკური ცა ღვთის ნებითა და მასაზრდოებელი ძალით არსებობს, ნაჩვენებია 148-ე ფსალმუნის მე-6 მუხლში, სადაც მზეზე, მთვარეზე, ვარსკვლავებსა და სხვა ქმნილებებზე ნათქვამია, რომ ღვთის ძალით „დგანან ისინი მარადიულად, სამარადისოდ. მისცა მათ წესი, რომელიც არ გაუქმდება“.

მართალია, ფსალმუნის 102:25, 26-ე მუხლებში ჩაწერილი სიტყვები იეჰოვას ეხება, მოციქულმა პავლემ ისინი იესო ქრისტეს დაუკავშირა, რადგან ღმერთმა სწორედ თავისი მხოლოდშობილი ძის მეშვეობით შექმნა ფიზიკური სამყარო. პავლემ ღვთის ძის მარადიულობა შეადარა ფიზიკური ქმნილებების არსებობას. თუ ღმერთი მოისურვებს, მას შეუძლია, ასე ვთქვათ, მოსასხამივით დაახვიოს ისინი და გვერდზე გადადოს (ებ. 1:1, 2, 8, 10—12).

ხატოვანი და ფიგურალური გამონათქვამები. ვინაიდან დედამიწაზე სასიცოცხლო პირობების შენარჩუნებისთვის აუცილებელი ფაქტორები, მაგალითად, მზის შუქი, წვიმა, ნამი, ქარი და ატმოსფეროში მიმდინარე სხვა მოვლენები, ფიზიკურ ცას უკავშირდება, ის ხატოვანი ენით იეჰოვას „მადლიან საუნჯედ“ არის მოხსენიებული (კნ. 28:11, 12; 33:13, 14). იეჰოვა ხსნის „ზეცის კარებს“, რათა აკურთხოს თავისი მსახურები, როგორც მაშინ, როცა მანანა, „ციური მარცვალი“, მისცა მათ საჭმელად (ფს. 78:23, 24; ინ. 6:31). ღრუბლები ამ „საცავის“ (ცის) ზემოთა ოთახებში არსებული „ზეციური ჭურჭლებია“. ორთქლის კონდენსირებას სხვადასხვა რამ განაპირობებს, მაგალითად, მთები. კონდენსირებული ორთქლი წვიმის სახით, ასე ვთქვათ, „წყლის კარიბჭეებიდან“ მოდის და ეცემა დედამიწაზე. ბიბლიურ დროში ამგვარი რამ ზოგჯერ ღვთის სასწაულებრივი ძალითაც ხდებოდა (იობ. 38:37; იერ. 10:12, 13; 1მფ. 18:41—45). მეორე მხრივ, როდესაც ღმერთი კურთხევას უკავებდა თავის ხალხს, ქანაანის მიწაზე ცა „იხშობოდა“ და, ასე ვთქვათ, რკინასავით გაუმტარი ხდებოდა, უწვიმობის გამო მტვრით გაჟღენთილი ატმოსფერო კი ცას სპილენძის ფერს სძენდა (ლვ. 26:19; კნ. 11:16, 17; 28:23, 24; 1მფ. 8:35, 36).

ამის ცოდნა ნათელს ჰფენს ოსიას 2:21—23-ში ჩაწერილ სიტყვებს. მას შემდეგ, რაც ისრაელს ორგულობის გამო შემაძრწუნებელი მომავალი უწინასწარმეტყველა, იეჰოვამ იმ დროის შესახებაც გააცხადა, როდესაც ისრაელი პირვანდელ სახეს დაიბრუნებდა და კურთხევებს მიიღებდა. იეჰოვამ თქვა: „იმ დღეს ... ვუპასუხებ ცას, ის კი უპასუხებს მიწას, მიწა უპასუხებს მარცვლეულს, ახალ ღვინოსა და ზეთს, ისინი კი უპასუხებენ იზრეელს“. ამ სიტყვებში, როგორც ჩანს, ასახულია ისრაელის ვედრება იეჰოვასადმი, რომ მან აკურთხოს იგი ამ მუხლებში ჩამოთვლილი ბუნებრივი რესურსებით. სწორედ ამიტომ არის ისინი გაპიროვნებული, თითქოს მათ თხოვნა შეუძლიათ. ისრაელი ითხოვს მარცვლეულს, ღვინოსა და ზეთს, რომლებიც, თავის მხრივ, მიწისგან ითხოვენ საზრდოსა და წყალს; მიწას კი ამისთვის ციდან მზე, წვიმა და ნამი სჭირდება (რასაც, ასე ვთქვათ, ითხოვს კიდეც); ცა (დახშულია, რადგან ღმერთმა დაუკავა ისრაელს კურთხევა) მხოლოდ იმ შემთხვევაში დააკმაყოფილებს მიწის თხოვნას, თუ ღმერთი შეისმენს ისრაელის ვედრებას, კვლავ წყალობით მოეკიდება მას და აამოქმედებს იმ პროცესებს, რომლებიც მოსავლიანობას შეუწყობს ხელს. ეს წინასწარმეტყველება იმის გარანტიას იძლეოდა, რომ იეჰოვა ამგვარად იმოქმედებდა.

2 სამუელის 22:8—15-ში დავითი ხატოვანი ენით აღწერს, თუ როგორ დაიხსნა იგი ღმერთმა მტრებისგან, თითქოსდა საზარელი ქარიშხლით. ამ სიმბოლურმა ქარიშხალმა შეატორტმანა ცის საძირკვლები, მოდრიკა ის და შავი ღრუბელი ჩამოწვა. შეადარეთ გამოსვლის 19:16—18-ს, სადაც პირდაპირი მნიშვნელობით ქარიშხალზეა საუბარი, აგრეთვე ესაიას 64:1, 2-ში გამოყენებულ ხატოვან გამონათქვამებს.

ბიბლიაში არაერთგან ვკითხულობთ, რომ იეჰოვა, „ციურ მნათობთა მამა“ (იაკ. 1:17), კარვის ქსოვილივით ჭიმავს ცას (ფს. 104:1, 2; ეს. 45:12). ადამიანის თვალით დანახული ცა როგორც დღისით, ისე ღამით (როდესაც ვარსკვლავებითაა მოჭედილი) ვეებერთელა თაღად გადაჭიმულ ქსოვილს მოგვაგონებს. ესაიას 40:22-ში ცა შედარებულია „მსუბუქ ქსოვილთან“ ანუ წმინდა ბადურა ქსოვილთან და არა, მაგალითად, კარვის უხეშ ქსოვილთან. ეს შედარება ცის თაღის სინატიფეზე მიუთითებს. მართლაც, ათასობით ვარსკვლავით მოჭედილი ცა მაქმანიან შავ ხავერდს მოგვაგონებს. აღსანიშნავია ისიც, რომ დედამიწიდან დანახული უკიდეგანო გალაქტიკა, ირმის ნახტომი, სადაც ჩვენი მზის სისტემა მდებარეობს, თხელი, ბადისებრი ქსოვილივით ჩანს.

როგორც დავინახეთ, ფიგურალური ფრაზების მნიშვნელობის დასადგენად აუცილებელია კონტექსტის გათვალისწინება. ერთხელ, როცა მოსემ ისრაელებს მიმართა, „ცა და დედამიწა“ დაიმოწმა. აშკარაა, ის გულისხმობდა არა უსულო ქმნილებას, არამედ ზეცისა თუ დედამიწის მოაზროვნე ბინადართ (კნ. 4:25, 26; 30:19; შდრ. ეფ. 1:9, 10; ფლ. 2:9, 10; გმც. 13:6). იმავეს თქმა შეიძლება იერემიას 51:48-ზე, სადაც ნათქვამია, რომ ბაბილონის დაცემის გამო ზეცა და დედამიწა სიხარულით შესძახებდნენ (შდრ. გმც. 18:5; 19:1—3). მსგავსადვე, ესაიას 45:8-ში მოხსენიებულ ფრაზაში „ციდან მოედინებოდეს სიმართლე“ ნაგულისხმევი უნდა იყოს სულიერი ცა. თუმცა ზოგან პირდაპირი გაგებით ცა იგულისხმება, როცა ნათქვამია, რომ ის გაიხარებს ან სიხარულით შესძახებს. ფსალმუნის 96:11—13-ის თანახმად, დედამიწის გასასამართლებლად მოსულ იეჰოვას ზეცა, დედამიწა, ზღვა და მინდორი სიხარულით ეგებებიან (შდრ. ეს. 44:23). ფიზიკური ცა განადიდებს თავის შემოქმედს, როგორც ლამაზი ნაკეთობა ხელოსანს. ზეცა იეჰოვას ძალას, სიბრძნესა და სიდიადეს აუწყებს (ფს. 19:1—4; 69:34).

ზეცად ამაღლება. 2 მეფეების 2:11, 12-ში ნათქვამია, რომ წინასწარმეტყველი ელია „ქარიშხალმა ზეცაში აიყვანა“. ამ კონტექსტში ზეცაში ნაგულისხმევია ატმოსფერო, სადაც ქარი ქრის, და არა სულიერი ცა, სადაც ღმერთი მკვიდრობს. ელია ზეცაში ასვლისას არ მომკვდარა. მან კიდევ რამდენიმე წელი იცოცხლა ამ ამბის ანუ თავისი საქმის გამგრძელებელთან, ელისესთან, დაშორების შემდეგ. ელია არც გარდაცვალების შემდეგ ასულა სულიერ ცაში, რადგან დედამიწაზე ყოფნისას იესომ პირდაპირ თქვა, რომ „ზეცაში არავინ ასულა“ (ინ. 3:13; იხ. ელია №1 [მისი საქმის გამგრძელებელი ელისე]). ორმოცდამეათე დღის დღესასწაულზე პეტრემ დავითის შესახებ თქვა, რომ ის „არ ასულა ზეცაში“ (სქ. 2:34). წმინდა წერილებში არაფერი მიუთითებს იმაზე, რომ იესო ქრისტეს მოსვლამდე ღვთის რომელიმე მსახურს ზეციერი ცხოვრების იმედი ჰქონდა. ამ იმედის შესახებ პირველად იესომ უთხრა თავის მოწაფეებს (მთ. 19:21, 23—28; ლკ. 12:32; ინ. 14:2, 3). ისინი ბოლომდე მხოლოდ ახ. წ. 33 წლის ორმოცდამეათე დღის დღესასწაულის შემდეგ ჩასწვდნენ ამ იმედის არსს (სქ. 1:6—8; 2:1—4, 29—36; რმ. 8:16, 17).

წმინდა წერილებიდან ჩანს, რომ ზეცად ანუ ღვთის სამყოფელში პირველად იესო ქრისტე ამაღლდა (1კრ. 15:20; ებ. 9:24). ზეცად ამაღლებით და ღვთის წინაშე გამოსასყიდის საფასურის წარდგენით მან გზა გაუხსნა ქრისტიანული კრების სულითშობილ, ზეციერი იმედის მქონე წევრებს (ინ. 14:2, 3; ებ. 6:19, 20; 10:19, 20). მკვდრეთით აღდგომისას ისინი „ზეციერის“ ანუ იესოს ქრისტეს ანარეკლი ხდებიან, რათა შევიდნენ სულიერ ცაში, ვინაიდან „ხორცი და სისხლი“ ზეციერ სამეფოს ვერ დაიმკვიდრებს (1კრ. 15:42—50).

რა გაგებით არიან „ზეცაში“ მყოფნი დედამიწაზე?

ეფესოელების მიმართ მიწერილ წერილში მოციქული პავლე იმ დროისთვის დედამიწაზე მცხოვრებ ქრისტიანებს ისე აღწერს, თითქოს ისინი უკვე ზეცაში იყვნენ ანუ თითქოს ღმერთმა აღადგინა და „ზეცაში ქრისტე იესოსთან ერთობაში“ დასხა (ეფ. 1:3; 2:6). კონტექსტიდან ჩანს, რომ ცხებული ქრისტიანებისადმი ამგვარი დამოკიდებულება თავად ღმერთს აქვს, რადგან ისინი მან დანიშნა თავისი ძის ზეციერ თანამემკვიდრეებად. ამგვარად ღმერთმა ისინი ჯერ კიდევ დედამიწაზე ყოფნისას აამაღლა (ეფ. 1:11, 18—20; 2:4—7, 22). ეს აზრები ნათელს ჰფენს გამოცხადების 11:12-ში ჩაწერილ სიმბოლურ ხილვასაც. ნათელი ხდება დანიელის 8:9—12-ში ჩაწერილი წინასწარმეტყველებაც. კონტექსტიდან ვიგებთ, რომ ამ წინასწარმეტყველებაში მოხსენიებული „რქა“ პოლიტიკურ ძალას განასახიერებს. ის „ზეცის ლაშქრამდეც კი გაიზარდა“ და ლაშქრისა და ვარსკვლავების ნაწილი დედამიწაზე ჩამოყარა. დანიელის 12:3-ის თანახმად, დედამიწაზე მყოფი ღვთის ეს მსახურები ნაწინასწარმეტყველებ უკანასკნელ დროში „ვარსკვლავებივით“ სამარადისოდ გაანათებდნენ. რაც შეეხება გამოცხადების 1—3 თავებში მოხსენიებული სიმბოლური ვარსკვლავების მნიშვნელობას, როგორც კონტექსტი აჩვენებს, ისინი ამ შემთხვევაში დედამიწაზე მცხოვრებთ განასახიერებს, რომლებსაც კრებებზე ზრუნვა ეკისრებათ და სხვადასხვა განსაცდელისა თუ ცდუნების ატანა უწევთ (გმც. 1:20; 2:1, 8, 12, 18; 3:1, 7, 14).

გზა ზეციერი ცხოვრებისკენ. ზეციერი ცხოვრებისთვის არ არის საკმარისი ქრისტეს გამოსასყიდისადმი რწმენა და ღვთისადმი მორჩილების მაჩვენებელი რწმენის საქმეები. როგორც მოციქულებისა და ქრისტეს სხვა მოწაფეების მიერ ღვთის შთაგონებით დაწერილი წერილებიდან ჩანს, ღმერთზეა დამოკიდებული, ვის აირჩევს და მოუწოდებს ზეციერი ცხოვრებისთვის თავისი ძის მეშვეობით (2ტმ. 1:9, 10; მთ. 22:14; 1პტ. 2:9). ზეციერი მემკვიდრეობის მისაღებად სხვადასხვა ნაბიჯის გადადგმაა საჭირო. ნაბიჯების უმეტესობას თავად ღმერთი დგამს, დანარჩენს კი — ზეციერი ცხოვრებისთვის მოწოდებული ქრისტიანი. ეს ნაბიჯები მოიცავს მოწოდებული ქრისტიანის მართლად აღიარებას (რმ. 3:23, 24, 28; 8:33, 34), სულიერ ძედ შობას (ინ. 1:12, 13; 3:3—6; იაკ. 1:18), ქრისტეს სიკვდილში მონათვლას (რმ. 6:3, 4; ფლ. 3:8—11), ცხებასა (2კრ. 1:21; 1ინ. 2:20, 27) და განწმენდას (ინ. 17:17). მოწოდებულმა სიკვდილამდე უნდა შეინარჩუნოს ერთგულება (2ტმ. 2:11—13; გმც. 2:10), რათა თავისი მოწოდება და რჩეულობა დაამტკიცოს (გმც. 17:14), რის შემდეგაც ის სულიერი ცხოვრებისთვის იქნება აღდგენილი (ინ. 6:39, 40; რმ. 6:5; 1კრ. 15:42—49; იხ. ცხებული, ცხება; მართლად აღიარება; აღდგომა; განწმენდა).