Keti Nzambi Kendimaka Mitindu Yonso ya Lusambu?

NZAMBI gangaka muntu ti nsatu mosi ya kimpeve​—nsatu ya kusambila. Yau kele ve kima mosi ya kwisaka kubasika. Yau vandaka na kati ya muntu tuka luyantiku.

Kansi, mawa mingi, bantu mebasisaka mitindu mingi ya lusambu, ye na kimvuka, yau mebasisaka ve dibuta mosi ya bantu na kyese, ya kuvukana. Kansi, bamvita kelanda na kufwa bantu na zina ya lusambu. Ebuna, yau kebasisa ngyufula mosi ya mfunu: Keti mutindu muntu kesambilaka Nzambi kele mfunu?

Lusambu ya Ketiketi na Ntangu ya Ntama

Makanda ya ntama yina vandaka kuzinga na Moyen-Orient kepesa mbandu mosi ya mfunu yina kesadisa beto na kupesa mvutu na ngyufula yina. Bantu mingi vandaka kusambila nzambi mosi na zina ya Baale. Bau vandaka kusambila mpi banduku ya Baale, banzambi ya bankento, bonso Ashera. Lusambu ya Ashera vandaka ti dikunzi mosi ya bau vandaka kukwikila nde yau kuvanda kidimbu ya kibakala to kinkento. Bantu ya arkeolozi yina timunaka na ntoto yango basisaka bifwanisu mingi ya bankento kinkonga. Mukanda mosi (The Encyclopedia of Religion), ketuba nde “yau vandaka kumonisa nzambi ya nkento ti kinkento na mpenza, mabele ya kutelama,” mpi “vandaka kifwani mbala yankaka ya . . . Ashera.” Kima ya kyeleka kele nde, lusambu ya Baale vandaka mbala mingi ya mansoni kibeni.

Yau yina, mpila ya kuyituka kele ve na kumona nde bafeti ya pite vandaka kusalama na lusambu ya Baale. (Kutanga 25:1-3) Sikemi, muntu ya Kana, ladisaka mwense Dina na kingolongolo. Ata mpila yina, yandi vandaka kutadilama bonso muntu ya kuluta lukumu na dibuta na yandi. (Kuyantika 34:1, 2, 19) Kubalana bibuti ti bana, kulalana babakala ti babakala, kuladisa bambisi vandaka bisika yonso. (Levi 18:6, 22-24, 27) Ngogo “sodomi,” nsadilu mosi ya babakala yina kelalanaka bo na bo, kebasika na zina ya mbanza mosi yina mevandaka na ndambu yai ya inza. (Kuyantika 19:4, 5, 28) Na kati ya lusambu ya Baale vandaka mpi kimenga ya bantu. Ee, bansambidi ya Baale vandaka kulosa bana na bau ya moyo na tiya bonso nkayilu sambu na banzambi na bau! (Yeremia 19:5) Bansadilu yai yonso vandaka kuwakana ti malongi ya dibundu. Na inki mutindu?

Dr. Merrill Unger ketendula na mukanda Archaeology and the Old Testament nde: “Kingolongolo, mpusa mpi bitambulatambula ya kele na masapu ya bantu ya Kana, kele imbi kuluta konso kisika yankaka ya Ndambu ya Esti na ntangu yina. Mpi bankadilu ya ntitisa ya banzambi ya Kana, yina kemonisa nde bau vandaka ve ata ti kikalulu mosi ya mbote, vandaka nkatu ntembe mambu yina vandaka na bansambidi na bau mpi bendaka bansadilu ya kuluta nzanzi ya ntangu yina bonso: kindumba ya santu, [mpi] kimenga ya bana.”

Keti Nzambi ndimaka lusambu ya bantu ya Kana? Ata fyoti ve. Yandi longaka bantu ya Izraele mutindu ya kusamba yandi na mutindu mosi ya kugedila. Na yina metala bansadilu ya mekatuka kutubilama, yandi kebisaka nde: “Beno bika ve nsiku kusimba beno na kusala mambu yai yonso; sambu bantu yai ya mono ke kula na ntwala na beno, nsiku simbaka bo. Ntoto me beba mpenza na mambu yango; mono ke pesa yo ndola sambu na mbi yina, yo ta luka mpi bantu na yo.”—Levi 18:24, 25.

Nsambukila na Lusambu ya Kugedila

Bantu ya Izraele mingi ndimaka ve mboninu ya Nzambi ya lusambu ya kugedila. Na kisika na yau, bau pesaka lusambu ya Baale nzila na kulanda na insi na bau. Ntama mingi ve, bantu ya Izraele kupukumunamaka na kusosaka kuvukisa lusambu ya Yehowa ti lusambu ya Baale. Keti Nzambi ndimaka mvukisa ya lusambu ya mutindu yina? Tala mambu yina kubwaka na nsungi ya luyalu ya Ntotila Manase. Yandi tungaka bamesa-kimenga sambu na Baale, yokaka mwana na yandi mosi bonso kimenga, mpi salaka mazi. “Kuluta dyaka, yandi tulaka kiteki ya dikunzi ya santu [ʼashe·rahʹ na Kiebreo] yina yandi salaka na nzo yina Yehowa tubaka . . . nde: ‘Na kati ya nzo yai . . . Mono tatula zina na mono tii na bantangu ya kukonda nsuka.’ ”—2 Bantotila 21:​3-7, NW.

Bantu ya Manase landaka mbandu ya ntotila na bau. Ya kyeleka, yandi “bendaka bo na kusala masumu mingi kuluta masumu ya bantu yina ya Mfumu Nzambi fwaka sambu na kupesa ntoto na bo na bantu na yandi.” (2 Bantotila 21:9) Na kisika ya kusadila balukebisu ya Nzambi vandaka kupesa mbala na mbala na nzila ya bambikudi, Manase gondaka na kiteso ya kufulusa Yeruzalemi ti menga ya bantu yina kusalaka kima ve. Ata yandi kotisaka nsoba na nsuka, mwana na yandi ya kuyingaka yandi, Ntotila Amoni, vutulaka dyaka lusambu ya Baale.—2 Bantotila 21:16, 19, 20.

Ntama mingi ve, kindumba ya babakala yantikaka kusalama na kati ya tempelo. Inki mutindu Nzambi tadilaka nsadilu yai ya lusambu ya Baale? Na nzila ya Moize, yandi tumaka nde: “Mbongo yina me basika na kusala pite, [“to mbongo ya mebasika na mbwa (mbala yankaka bakala yina kelalaka ti babakala),” NW], beno lenda nata yo ve na nzo ya Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, sambu na kulungisa mambu ya beno zengaka; Mfumu Nzambi ke zolaka mbongo yina ve ata fioti.”—Kulonga 23:19.

Ntekolo ya Manase, Ntotila Yoziasi, gedisaka tempelo na kukatulaka lusambu ya mansoni ya Baale. (2 Bantotila 23:6, 7) Kansi mambu vandaka meyita kubeba ngolo. Ntama mingi ve na nima ya lufwa ya Ntotila Yoziasi, lusambu ya biteki vandaka kusalama dyaka na tempelo ya Yehowa. (Ezekiele 8:3, 5-17) Ebuna, Yehowa tindaka ntotila ya Babilone na kufwa Yeruzalemi ti tempelo na yau. Mambu ya mawa yai ya nkenda ya kyeleka kele nzikisa ya kemonisa nde, kele ti mitindu ya lusambu ya Nzambi kendimaka ve. Inki beto lenda tuba na bilumbu na beto? (Tala Nzozulu ya Nkengi [ya Kifalansa] Yuli 1, 1996, lutiti 5.)