CHAPTA 18
Sɛns De Insay “Gɔd in Wɔd”
1, 2. Us “lɛta” Jiova dɔn rayt to wi? Wetin mek?
YU MƐMBA di las tɛm we pɔsin we yu lɛk ɛn we de fa say bin sɛn lɛta to yu? We pɔsin we wi lɛk rayt lɛta to wi, wi kin rili gladi; na wan wan tin dɛn kin mek wi gɛt da kayn gladi-at de. Wi kin gladi fɔ yɛri bɔt aw i de du, di tin dɛn we de apin to am, ɛn di tin dɛn we i dɔn plan fɔ du. Lɛta dɛn lɛk dat de mek wi fil se di wan dɛn we wi lɛk de nia wi ilɛksɛf dɛn de fa fa say.
2 Bɔt we wi gɛt mɛsej frɔm di Gɔd we wi lɛk, dat go mek wi gladi mɔ. Jiova dɔn rayt “lɛta” to wi, dat na, in Wɔd, di Baybul. Insay de, i tɛl wi udat i bi, wetin i dɔn du, wetin i want fɔ du, ɛn bɔku ɔda tin dɛn. Jiova dɔn gi wi in Wɔd, di Baybul, bikɔs i want mek wi kam nia am. Wi Gɔd we gɛt sɛns pas ɔlman pik di bɛst we fɔ tɔk to wi. Di kayn sɛns we dɛn yuz fɔ rayt di Baybul ɛn di kayn sɛns we de insay di Baybul, in kayn nɔ de.
Wetin Mek Gɔd Rayt to Wi?
3. Us we Jiova bin yuz fɔ gi Mozis di Lɔ?
3 Sɔm pipul dɛn go de wɔnda, ‘Wetin mek Jiova nɔ yuz ɔda we, lɛk fɔ mek vɔys kɔmɔt na ɛvin, fɔ tɔk to mɔtalman?’ Infakt, sɔntɛnde Jiova bin de tɔk frɔm ɛvin bay we i de yuz enjɛl dɛn fɔ tɔk fɔ am. Fɔ ɛgzampul, i bin du dat we i bin de gi di Lɔ to di Izrɛlayt dɛn. (Galeshians 3:19) Di vɔys we bin kɔmɔt na ɛvin bin so wɔndaful dat di Izrɛlayt dɛn fred ɛn dɛn beg Jiova lɛ i nɔ tɔk to dɛn da we de, bifo dat, lɛ i tɔk to dɛn tru Mozis. (Ɛksodɔs 20:18-20) We Jiova bin de gi Mozis di 600 lɔ dɛn, na tɔk i tɔk to am.
4. Ɛksplen wetin mek di jɛnɛreshɔn dɛn we go kam leta nɔ bin fɔ no di kɔrɛkt tin bɔt Gɔd in lɔ dɛn if na tɛl nɔmɔ dɛn bin tɛl dɛn.
4 Wetin fɔ dɔn apin if dɛn nɔ bin ɛva rayt di Lɔ? Yu tink se Mozis bin fɔ dɔn mɛmba di ɛgzakt wɔd dɛn we de na di Lɔ ɛn ɛksplen am kɔrɛkt wan to di neshɔn? We di ɔda jɛnɛreshɔn dɛn we bin fɔ kam leta? Fɔ se dɛn bin fɔ jɔs abop pan wetin dɛn tɛl dɛn? If na da kayn we de dɛn bin de pas Gɔd in lɔ dɛn, di jɛnɛreshɔn dɛn we go kam leta nɔ bin fɔ no di kɔrɛkt tin bɔt Gɔd in lɔ dɛn. Imajin wetin go apin if yu fɔ pul stori to pipul dɛn we mek lɔng layn. Yu bigin fɔ pul di stori to di fɔs pɔsin ɛn di fɔs pɔsin pul di stori to di sɛkɔn pɔsin te dɛn pul di stori to di las pɔsin na di layn. Wetin di las pɔsin na di layn go yɛri go difrɛn frɔm wetin di fɔs pɔsin bin yɛri. Gɔd in wɔd dɛn we de na in Lɔ nɔ bin gɛt da kayn prɔblɛm de.
5, 6. Wetin Jiova bin tɛl Mozis fɔ du wit In wɔd dɛn? Wetin mek na gud tin we Jiova mek dɛn rayt in Wɔd fɔ wi?
5 Jiova sho se i gɛt sɛns we i mek dɛn rayt in wɔd dɛn. I tɛl Mozis se: “Rayt ɔl wetin a dɔn tɛl yu so, bikɔs na ɔl wetin a dɔn tɔk so a de yuz fɔ sayn Kɔvinant wit yu ɛn di Izrɛlayt pipul dɛn.” (Ɛksodɔs 34:27) Na so dɛn bigin fɔ rayt di Baybul insay di ia 1513 bifo Krays. Insay di 1,610 ia afta dat, Jiova bin de “tɔk . . . bɔku tɛm ɛn difrɛn we dɛn” to 40 mɔtalman dɛn we rayt di Baybul. (Ibruz 1:1) As tɛm de go, sɔm pipul dɛn bin rili tek dɛn tɛm fɔ kɔpi Gɔd in wɔd kɔrɛkt wan, so dat dɛn go kip Gɔd in wɔd.—Ɛzra 7:6; Sam 45:1.
6 Fɔ tru, Jiova dɔn blɛs wi bay we i rayt to wi fɔ tɔk to wi. Dɛn dɔn ɛva rayt lɛta to yu we yu so lɛk dat yu kip am ɛn rid am igen ɛn igen? Sɔntɛm yu du dat bikɔs i bin kɔrej yu. Na so Jiova in “lɛta” tan lɛk to wi. Bikɔs Jiova bin mek dɛn rayt in wɔd dɛn, dat mek wi ebul fɔ rid dɛn ɔltɛm ɛn fɔ tink gud wan bɔt wetin i se. (Sam 1:2) Wi go gɛt “di kɔrej we di Skripchɔ dɛn de kɔrej wi” ɛnitɛm we wi nid am.—Romans 15:4.
Wetin Mek Gɔd Yuz Mɔtalman dɛn fɔ Rayt In Wɔd?
7. Aw Jiova sho se i gɛt sɛns we i yuz mɔtalman dɛn fɔ rayt di Baybul?
7 Jiova sho se i gɛt sɛns bay we i yuz mɔtalman dɛn fɔ rayt in Wɔd. Tink bɔt dis: If Jiova bin yuz enjɛl dɛn fɔ rayt di Baybul, yu tink se i bin fɔ dɔn tɔch wi at lɛk aw i de tɔch wi at so? Na tru se enjɛl dɛn bin fɔ dɔn tɔk bɔt di fayn fayn we aw dɛn de si Jiova, di we aw dɛn de wɔship am, ɛn tɔk bɔt Gɔd in fetful savant dɛn na di wɔl. Bɔt yu tink se wi bin fɔ dɔn rili ebul fɔ si tin lɛk dɛn pafɛkt enjɛl dɛn ya, we no bɔku tin, ɛn we gɛt ɛkspiriɛns ɛn trɛnk pas wi fa fawe?—Ibruz 2:6, 7.
“Na Gɔd dayrɛkt di wan dɛn we rayt ɔl di Skripchɔ dɛn”
8. Wetin Gɔd bin alaw di wan dɛn we rayt di Baybul fɔ du? (Luk bak di futnot.)
8 We Jiova yuz mɔtalman dɛn fɔ rayt di Baybul, i gi wi jɔs wetin wi nid, dat na, buk we “Gɔd dayrɛkt” pipul dɛn fɔ rayt. (2 Timoti 3:16) Aw i bin du dis? Bɔku tɛm, i alaw di wan dɛn we de rayt fɔ pik “di rayt wɔd fɔ yuz ɛn rayt di tru.” (Ɛkliziastis 12:10, 11) Dis de sho wetin mek di Baybul gɛt difrɛn stayl dɛn, bikɔs di wan dɛn we rayt am kɔmɔt na difrɛn say ɛn dɛn gɛt difrɛn abit dɛn.a Bɔt “di oli spirit gayd . . . dɛn so dat dɛn go tɔk wetin Gɔd tɛl dɛn.” (2 Pita 1:21) So fɔ tru, ɔl wetin dɛn rayt na “Gɔd in wɔd.”—1 Tɛsalonians 2:13.
9, 10. Wetin mek di yuz we Jiova yuz mɔtalman dɛn fɔ rayt di Baybul mek di Baybul de rili tɔch wi at?
9 We Jiova yuz mɔtalman dɛn fɔ rayt di Baybul, dat mek di Baybul de rili tɔch wi at. Di wan dɛn we rayt di Baybul bin de fil lɛk wi. Bikɔs dɛn nɔ pafɛkt, dɛn bin gɛt prɔblɛm dɛn ɛn tin dɛn bin mek layf nɔ izi fɔ dɛn jɔs lɛk wi. Sɔm tɛm dɛn de, Jiova in spirit bin mek dɛn rayt bɔt di we aw dɛn de fil ɛn aw tin nɔ bin izi fɔ dɛn. (2 Kɔrintians 12:7-10) So dɛn rayt bɔt dɛn yon prɔblɛm dɛn; dis na sɔntin we no enjɛl nɔ fɔ dɔn du.
10 Fɔ ɛgzampul, tink bɔt Kiŋ Devid we bin de na Izrɛl. Afta Devid dɔn kɔmit sɔm siriɔs sin dɛn, i rayt wan sam usay i tɔk wetin rili de na in at, ɛn beg Gɔd mek i fɔgiv am. I bin rayt se: “Mek mi klin. A no se a dɔn sin, ɛn ɔltɛm mi sin dɛn de fala mi. Frɔm we mi mama gɛt mi bɛlɛ sɛf, mi na sina ɛn na so i bɔn mi. Nɔ lɛf mi to misɛf bikɔs a sin ɛn nɔ tek di Oli Spirit kɔmɔt pan mi. Yu lɛk we wi gɛt rayt atityud fɔ sho se wi na natin bifo yu. PAPA GƆD yu go gladi fɔ ɛnibɔdi we nɔ de es insɛf ɔp, bɔt we de sɔri fɔ in sin ɛn beg yu fɔ fɔgiv am.” (Sam 51:2, 3, 5, 11, 17) Yu nɔ fil di pen we Devid bin de fil? Apat frɔm mɔtalman we nɔ pafɛkt, udat igen go tɔk dis kayn we?
Wetin Mek Na Buk we De Tɔk bɔt Pipul Dɛn?
11. Uskayn tru tru ɛgzampul dɛn de na di Baybul “fɔ tich wi”?
11 Wan ɔda tin de we de mek di Baybul rili tɔch wi at. Na buk we de tɔk bɔt rial pipul dɛn, pipul dɛn we bin de sav Gɔd ɛn pipul dɛn we nɔ bin de sav am. Wi kin rid bɔt di tin dɛn we bin apin to dɛn, di prɔblɛm dɛn we bin mit dɛn, ɛn di tin dɛn we bin mek dɛn gladi. Wi kin si di tin dɛn we bin apin to dɛn bikɔs ɔf wetin dɛn bin disayd fɔ du. Dɛn stori dɛn ya de na di Baybul “fɔ tich wi.” (Romans 15:4) Jiova de yuz dɛn tru tru ɛgzampul ya fɔ tich wi di we we go tɔch wi at. Lɛ wi tɔk bɔt sɔm ɛgzampul dɛn.
12. Aw Baybul stori dɛn bɔt pipul dɛn we nɔ fetful kin ɛp wi?
12 Di Baybul tɔk bɔt pipul dɛn we nɔ bin fetful ɛn ivin pipul dɛn we bin wikɛd ɛn di tin we bin apin to dɛn. Insay dɛn stori dɛn ya, wi kin si di bad abit dɛn we dɛn bin gɛt, ɛn dat de mek am izi mɔ fɔ wi fɔ ɔndastand. Fɔ ɛgzampul, us lɔ we se pɔsin nɔ fɔ kɔmɔt biɛn in kɔmpin bin fɔ pawaful pas Judas in ɛgzampul, we i kɔmɔt biɛn Jizɔs ɛn ɛp pipul dɛn fɔ arɛst am? (Matyu 26:14-16, 46-50; 27:3-10) Stori dɛn lɛk dis kin rili tɔch wi at ɛn ɛp wi fɔ si abit dɛn we Jiova et ɛn nɔ put an pan dɛn.
13. Aw di Baybul de ɛp wi fɔ ɔndastand gud kwaliti dɛn?
13 Di Baybul tɔk bak bɔt bɔku pan Gɔd in savant dɛn we bin fetful to am. Wi kin rid bɔt aw dɛn bin wɔship am ɛn di kɔmɔt we dɛn nɔ bin kɔmɔt biɛn am. Wi kin si ɛgzampul dɛn bɔt di kwaliti dɛn we wi nid fɔ gɛt so dat wi go kam nia Gɔd. Lɛ wi tek fet fɔ ɛgzampul. Di Baybul tɛl wi wetin fet min, ɛn i tɛl wi wetin mek i impɔtant if wi want fɔ du wetin Gɔd want. (Ibruz 11:1, 6) Bɔt di Baybul gɛt ɛgzampul dɛn bak bɔt pipul dɛn we bin sho se dɛn gɛt fet. Tink bɔt di kayn fet we Ebraam bin sho we i bin rɛdi fɔ sakrifays Ayzak. (Jɛnɛsis, chapta 22; Ibruz 11:17-19) Dɛn kayn stori ya de mek wi no wetin rili di wɔd “fet” min ɛn mek am izi mɔ fɔ ɔndastand. Jiova sho se i rili gɛt sɛns we i nɔ jɔs tɛl wi fɔ gɛt gud kwaliti dɛn, bɔt i gi wi ɛgzampul dɛn bak bɔt pipul dɛn we bin sho dɛn kwaliti dɛn de!
14, 15. Wetin di Baybul tɛl wi bɔt wan uman we kam na di tɛmpul? Wetin wi lan bɔt Jiova frɔm dis stori?
14 Di tru tru stori dɛn we de na di Baybul de tich wi sɔntin bɔt di kayn pɔsin we Jiova bi. Tink bɔt wetin wi kin rid bɔt wan uman we Jizɔs bin si na di tɛmpul. We Jizɔs bin sidɔm nia di mɔni bɔks dɛn, i bin de wach di pipul dɛn we de kam put mɔni. Bɔku jɛntriman dɛn we bin de kam, “na frɔm di ɛkstra mɔni we dɛn gɛt na de dɛn pul” fɔ gi. Bɔt Jizɔs in yay bin de pan wan po uman we in man bin dɔn day. Di uman gi “tu smɔl kɔyn dɛn we nɔ gɛt bɛtɛ valyu.”b Na bin di las-ɛn-las mɔni we i gɛt. Jizɔs, we bin de si tin jɔs lɛk Jiova, tɔk se: “Dis po uman we in man dɔn day, put pas ɔl di ɔda pipul dɛn we put mɔni insay di mɔni bɔks dɛn.” Frɔm wetin Jizɔs se, we yu tek ɔl di mɔni we di ɔda wan dɛn gi ɛn put am togɛda, di mɔni we da po uman gi bɔku pas dɛn yon.—Mak 12:41-44; Lyuk 21:1-4; Jɔn 8:28.
15 Yu nɔ tink se i impɔtant fɔ no se pan ɔl di pipul dɛn we kam na di tɛmpul da de de na di uman we in man dɔn day nɔmɔ dɛn tɔk bɔt na di Baybul? Dis uman in ɛgzampul de tich wi se Jiova na Gɔd we de gladi fɔ wetin pɔsin du fɔ am. I kin gladi fɔ wi gift dɛn we wi de gi am wit ɔl wi at, ilɛksɛf dɛn smɔl we yu kɔmpia am wit wetin ɔda pipul dɛn ebul fɔ gi. Jiova fɛn di bɛst we fɔ tich wi dis tru tin bɔt insɛf!
Wetin Nɔ De Insay di Baybul?
16, 17. Aw Jiova ivin sho se i gɛt sɛns we i disayd nɔ fɔ tɔk bɔt sɔm tin dɛn na in Wɔd?
16 We yu de rayt lɛta to pɔsin we yu lɛk, nɔto ɔltin yu kin rayt bɔt. So yu de tek tɛm pik wetin yu fɔ rayt. Semweso, Jiova bin mek dɛn rayt bɔt sɔm pipul dɛn na in Wɔd, di Baybul, ɛn bɔt sɔm tin dɛn we bin apin. Bɔt insay dɛn stori ya, di Baybul nɔ ɛksplen ɔltin. (Jɔn 21:25) Fɔ ɛgzampul, we di Baybul tɔk bɔt Gɔd in jɔjmɛnt, di tin dɛn we i tɔk nɔ go ebul fɔ ansa ɔl wi kwɛstyɔn dɛn. Jiova ivin sho se i gɛt sɛns we i disayd nɔ fɔ tɔk bɔt sɔm tin dɛn na in Wɔd. Wetin mek wi se so?
17 Di we aw dɛn rayt di Baybul de tɛst wetin de na wi at. Ibruz 4:12 tɔk se: “Gɔd in wɔd [ɔ, mɛsej] de alayv ɛn i gɛt pawa, i shap pas ɛni sɔd we gɛt tu ɛj, ɛn i de go rayt insay pɔsin ɛn divayd di sol ɛn spirit, . . . ɛn i ebul no wetin pɔsin de tink ɛn di tin dɛn we i de plan na in at.” Di Baybul in mɛsej de go rayt insay wi at, ɛn i de sho wetin wi de rili tink ɛn wetin mek wi want fɔ du sɔntin. Di wan dɛn we de rid fɔ fɛn fɔlt nɔ kin gɛt bɛtɛ fet we dɛn rid sɔntin we nɔ gɛt bɛtɛ infɔmeshɔn fɔ satisfay dɛn. Dɛn kayn pipul ya kin ivin dawt if Jiova gɛt lɔv, gɛt sɛns, ɛn if i de du tin tret.
18, 19. (a) Wetin mek wi nɔ go gɛt wan dawt if wan Baybul stori mek wi aks sɔm kwɛstyɔn dɛn we wi nɔ ebul fɔ gɛt ansa to wantɛm wantɛm? (b) Wetin wi fɔ du fɔ ɔndastand Gɔd in Wɔd? Aw dis de sho se Jiova rili gɛt sɛns?
18 Bɔt we wi tek tɛm stɔdi di Baybul wit ɔl wi at, wi de kam fɔ si aw di wan ol Baybul tɔk bɔt Jiova. So wi nɔ go gɛt wan dawt if wan stori mek wi aks sɔm kwɛstyɔn dɛn we wi nɔ ebul fɔ gɛt ansa to wantɛm wantɛm. Wi de si se we wi stɔdi di Baybul, smɔl smɔl wi de lan bɔt di kayn Gɔd we Jiova bi. Ivin if wi nɔ ebul fɔ ɔndastand wan patikyula stori we wi rid am fɔs, ɔ wi nɔ ebul fɔ si aw i fit wit Gɔd in kwaliti dɛn, di stɔdi we wi dɔn stɔdi di Baybul dɔn ɔlrɛdi tich wi bɔku tin dɛn bɔt Jiova fɔ mek wi si am as Gɔd we gɛt lɔv, we fia, ɛn we de du tin tret.
19 So fɔ ɔndastand Gɔd in Wɔd, wi nɔ fɔ rid ɛn stɔdi am lɛk pɔsin we de fɛn fɔlt, bifo dat, wi fɔ rid ɛn stɔdi am wit ɔl wi at. Yu nɔ tink se dis de sho se Jiova rili gɛt sɛns? Mɔtalman dɛn we gɛt sɛns kin rayt buk we na “di wan dɛn we gɛt sɛns ɛn di wan dɛn we lan buk” nɔmɔ go ebul fɔ ɔndastand am. Bɔt Gɔd we gɛt sɛns de rayt buk we na di wan dɛn nɔmɔ we de rid am fɔ di rayt rizin go ɔndastand am.—Matyu 11:25.
Wan Buk we “Sɛns” De Insay
20. Wetin mek na Jiova nɔmɔ go tɛl wi di bɛst we fɔ liv? Wetin di Baybul gɛt we go ɛp wi?
20 Jiova tɛl wi di bɛst we aw fɔ liv insay in Wɔd, di Baybul. Na in mek wi, so i no wetin wi nid pas wi. Di men tin dɛn we mɔtalman nid, lɛk fɔ gɛt lɔv, fɔ gɛt gladi-at, ɛn fɔ gɛt tayt padi dɛn, na di sem frɔm we Gɔd mek wi. Bɔku bɔku “sɛns” de insay di Baybul we kin ɛp wi fɔ liv layf we gɛt minin. (Prɔvabs 2:6) Ɔl di sɛkshɔn dɛn insay dis buk gɛt wan chapta we de sho wi aw fɔ fala di sɛns we de insay di Baybul. Bɔt lɛ wi jɔs tɔk bɔt wan ɛgzampul na ya.
21-23. Us advays we mek sɛns we go ɛp wi fɔ avɔyd fɔ kip grɔj?
21 Yu dɔn notis se pipul dɛn we de kip grɔj kin ɛnd-ɔp fɔ ambɔg dɛnsɛf? Grɔj na ɛvi lod fɔ tot na layf. We wi kip grɔj, na in nɔmɔ wi go de tink bɔt; i de mek wi nɔ gɛt pis ɛn gladi-at. Sayɛnsman dɛn se we wi kip grɔj, i de izi fɔ lɛ wi gɛt at prɔblɛm ɛn bɔku ɔda siriɔs sik dɛn. Lɔng tɛm bifo sayɛnsman dɛn se dis, di Baybul bin dɔn se: “Nɔ [mek] tin lɛk dat gi yu bɔn-at; dat go mek yu jɛs de vɛks ɛn i nɔ gud fɔ yu.” (Sam 37:8) Bɔt aw wi go avɔyd dat?
22 Gɔd in Wɔd gi wi wan advays we mek sɛns. I se: “Pɔsin we de tek tɛm fɔ tink nɔ de vɛks kwik, ɛn i de du fayn tin we i fɔgɛt bɔt wetin apin.” (Prɔvabs 19:11, NWT) Fɔ tek tɛm tink na we wi nɔ jɔs de si pantap, bɔt wi de luk wetin de ɔnda. Fɔ tek tɛm tink kin mek wi ɔndastand, bikɔs i de mek wi no wetin mek pɔsin tɔk ɔ du tin wan kayn we. We wi tray fɔ ɔndastand wetin rili mek pɔsin du sɔntin, aw i de fil, ɛn di tin dɛn we apin, dat go ɛp wi nɔ fɔ tink ɔ fil bad we bɔt am.
23 Di Baybul gɛt dis ɔda advays bak: “Una kɔntinyu fɔ bia una kɔmpin dɛn ɛn fɔgiv dɛn fɔ fri.” (Koloshians 3:13) Di wɔd dɛn “kɔntinyu fɔ bia una kɔmpin dɛn” de sho se wi fɔ peshɛnt wit ɔda pipul dɛn ɛn bia wit dɛn abit dɛn we de mɔna wi. We wi bia dis kayn we, i go ɛp fɔ mek wi nɔ kip smɔl smɔl grɔj dɛn na wi at. Fɔ “fɔgiv” min se wi fɔ pul grɔj kɔmɔt na wi at. Wi Gɔd we gɛt sɛns no se wi nid fɔ fɔgiv ɔda pipul dɛn we wi gɛt gud rizin fɔ du so. Nɔto dɛn nɔmɔ dis go bɛnifit, bɔt i go mek wi gɛt kolat. (Lyuk 17:3, 4) Fɔ tru, bɔku sɛns de na Gɔd in Wɔd!
24. Wetin kin apin we wi liv wi layf in layn wit di sɛns we de insay Gɔd in Wɔd?
24 Bikɔs Jiova lɛk wi pasmak na in mek i bin want fɔ tɔk to wi. I yuz di bɛst we, dat na, fɔ dayrɛkt mɔtalman dɛn wit in oli spirit fɔ rayt “lɛta.” So na Jiova in sɛns de insay dis “lɛta.” Dis sɛns na wan we “wi kin trɔs.” (Sam 19:7) As wi de liv wi layf in layn wit di sɛns we de insay Gɔd in Wɔd ɛn tɛl ɔda pipul dɛn bɔt am, wi go kam nia wi Gɔd we gɛt sɛns pan ɔltin. Insay di nɛks chapta, wi go tɔk bɔt wan ɔda tin we de sho se Jiova rili gɛt sɛns: di no we i ebul no wetin go apin tumara bambay ɛn we i de du wetin i want.
a Fɔ ɛgzampul, Devid we na bin shɛpad bin de yuz ɛgzampul dɛn we gɛt fɔ du wit shɛpad layf. (Sam 23) Matyu we bin de gɛda taks bin tɔk bɔku tɛm bɔt nɔmba dɛn ɛn di valyu we mɔni gɛt. (Matyu 17:27; 26:15; 27:3) Lyuk, we na bin dɔktɔ, yuz wɔd dɛn we sho se in na dɔktɔ.—Lyuk 4:38; 14:2; 16:20.
b Di kɔyn dɛn we da uman de put, dɛn bin de kɔl dɛn lɛptin. Na bin di kɔyn we smɔl pas ɔl we di Ju dɛn bin de yuz datɛnde. We pɔsin wok fɔ 15 minit, dɛn kin pe am tu lɛpta. Dɛn tu kɔyn ya nɔ bin ivin du fɔ bay wan sparo, we na bin di bɔd we chip pas ɔl we di po wan dɛn bin de it.