Kauhanyo 6

Ki Kabakalañi Ha Lu Supala Ni Ku Shwa?

 1. Ki sifi se ba si ka kona ku talusa basayansi ka za bupilo bwa batu?

BASAYANSI ha ba zibi libaka batu ha ba supala ni ku shwa. Ku bonahala kuli liselusi za luna li swanela ku zwelapili ku uncafazwa ni kuli lu swanela ku pila ku ya ku ile. Buka ye bizwa Hyo,jun Soshikigaku (Mubupehelo wa Tungwalingwali twa Lilama) i bulela kuli: “Ki muinelo o sa ­zibwi luli ka m’o ku supala kwa liselusi ku swalisani ni ku supala kwa mutu ka buñwi ni ku shwa kwa hae.” Basayansi ba bañata ba lumela kuli ku na ni maciñekelo a bupilo “a ka taho, a’ li a ka sipepo.” Kana mu nahana kuli ba nepile?

 2. Ki sifi se ba ezize ba bañwi kabakala muinelo wa bupilo wa ku fela kapili?

² Batu kamita ba nyolezwi ku pila nako ye telele mi mane se ba likile ku fumana muinelo wa ku sa kona ku shwa. Haisali ku zwiwa mwa lilimo za mwanda wa bune B.C.E., milyani ye twi i pangezwi ku tahisa kuli ku sa shwa ku konahale ne i hohile mamelelo ya makwambuyu ba kwa China. Babusi ba bañwi ba kwa China hamulaho ne ba nwile ye ne i twi ki milyani ye shangela kwa bupilo—ye ne i pangiwa fa mercury,—mi ne ba shwile! Mwa lifasi kamukana, batu ba lumela kuli lifu haki ona mafelelezo a ku ba teñi kwa bona. Mabuddha, Mahindu, Mamozilemu, ni ba bañwi kaufela ba na ni lisepo ze tiile ka za bupilo hamulaho wa lifu. Mwa Krestendomu, ba bañata ba nahana ka za bupilo bwa ­hamulaho wa lifu ili bwa tabo ya kwa lihalimu.

 3. (a) Ki kabakalañi batu ha ba nyolelwa bupilo bwa kamita? (b) Ki ­lipuzo lifi ka za lifu ze tokwa ku alabiwa?

³ Mihupulo ya tabo hamulaho wa lifu i bonisa ku ­nyolelwa bupilo bwa kamita. “Mane u beile mwa pilu ya mutu zibo ya linako ze sa feli,” ki mo i bulelela Bibele ka ku ama kwa muhupulo wa nako ya ku ya ku ile w’o Mulimu a beile ku luna. (Muekelesia 3:11) N’a bupile batu ba pili ni tibelelo ya kuli ne ba kona ku pila ku ya ku ile fa lifasi-mubu. (Genese 2:16, 17) Kacwalo he, ki kabakalañi batu ha ba shwa? Lifu ne li tahisizwe cwañi mwa lifasi? Zibo ya ku ziba Mulimu i fa monyehelo fa lipuzo zeo.—Samu 119:105.

MULELO O MASWE

 4. Jesu n’a zibahalize cwañi sikebenga se ne si tahisize lifu la batu?

⁴ Sikebenga si likanga ku pata bupaki bwa kezo ya sona. Ku bile cwalo ni ku y’a na ni mulatu wa bukebenga bo bu tahisize mafu a’ bolule b’a likiti-kiti. Se a zamaisize litaba kuli a pate lifu la mufuta wa mutu mwa ku sa utwisiseha. Jesu Kreste n’a zibahalize sona sikebenga seo ha N’a bulelezi ba ne ba bata ku Mu bulaya kuli: “Mina mu zwa ku ndat’a mina, yena Diabulosi, mi mu lata ku eza litakazo za ­ndat’a mina. Ki mubulai isali kwa makalelo, mi h’a ini mwa niti, kakuli ha ku na niti ku yena; h’a bulela lishano, u bulela s’a li sona luli; kakuli ki lihata mi ki ndat’ahe lishano.”—Joani 8:31, 40, 44.

 5. (a) Ya n’a fitile fa ku ba Satani Diabulosi n’a simuluhile kai? (b) Manzwi a “Satani” ni “Diabulosi” a talusañi?

⁵ Ee, Diabulosi ki “mubulai” y’a situhu. Bibele i bonisa kuli ki mutu luli, isiñi fela bumaswe bo bu mwa pilu ya mutu. (Mateu 4:1-11) Nihaike kuli n’a bupilwe a li lingeloi le li lukile, “h’a ini mwa niti.” Ki ko ku swanela cwañi kuli u bizizwe Satani Diabulosi! (Sinulo 12:9) U bizwa “Satani,” kamba “muhanyezi,” kakuli u lwanisize ni ku hanyeza Jehova. Sona sikebenga seo hape si bizizwe “Diabulosi,” le li ­talusa “musawani,” kakuli u sawanile Mulimu ka mukwa o kashwau.

 6. Ki kabakalañi Satani ha n’a kwenuhezi Mulimu?

⁶ Ki sifi se ne si susuelize Satani ku kwenuhela Mulimu? Ki mukwañuli. Ka mukwañuli n’a lakalize bulapeli bwa n’a fiwa Jehova ki batu. Diabulosi n’a si ka lundula takazo ya ku fiwa bulapeli bo bu cwalo, ili b’o ka swanelo ne li bwa Mubupi a nosi fela. (Mu bapanye Ezekiele 28:12-19.) Mwa sibaka sa seo, lingeloi le ne li fitile fa ku ba Satani ne li hulisize takazo yeo ya mukwañuli ku fitela i hula ni ku tahisa sibi.—Jakobo 1:14, 15.

 7. (a) Ki sifi se si tisa lifu la batu? (b) Sibi kiñi?

⁷ Se lu zibile sifosi y’o kezo ya hae ya bukebenga se i tiselize batu lifu. Kono ki nto mañi luli ye tisa lifu la mufuta wa mutu? Bibele i bulela kuli: “Sibulaiso sa lifu ki sibi.” (1 ­Makorinte 15:56) Mi sibi ki nto mañi? Kuli lu utwisise linzwi leo, ha lu nyakisiseñi taluso ye ne li bile ni yona mwa lipuo za pili za Bibele. Manzwi a ku eza sika a Siheberu ni Sigerike a’ tolokiwa hañata sina “ku eza sibi” a talusa “ku shuta” ka muhupulo wa ku sa nonga fa sisupo kamba ku sa fita fa sikonkwani. Ki sisupo mañi seo luna kaufela lu shuta? Ki sisupo sa ku ipeya ku utwa Mulimu ka bupetehi. ­Kacwalo he, sibi ne si tahile cwañi mwa lifasi?

KA MO NE U PETEZWI MULELO

 8. Satani n’a likile cwañi ku tahisa kuli batu ba mu lapele?

⁸ Satani n’a tahisize ka tokomelo mulelo w’o n’a hupuzi kuli ne u ka mu isa kwa ku busa batu kamukana ba lifasi ni ku lapelwa ki bona. A ikatulela ku kukueza batu ba pili ba babeli, bo Adama ni Eva, kuli ba eze sibi ku Mulimu. Jehova n’a file bashemi ba luna ba pili zibo ye ne i ka be i isize kwa bupilo bo bu sa feli. Ne ba ziba kuli Mubupi wa bona ne li yo munde kakuli n’a ba beile mwa simu ye nde ya Edeni. Sihulu Adama n’a utwile bunde bwa Ndat’ahe wa kwa ­lihalimu muta Mulimu n’a mu file musali ya buheha ni ya na ka mu tusa. (Genese 1:26, 29; 2:7-9, 18-23) Ku zwelapili kwa bupilo bwa batu ba pili ba babeli bao ne ku itingile fa ku ipeya ku utwa Mulimu.

 9. Ki taelo ifi yeo Mulimu n’a file mutu wa pili, mi ki kabakalañi ha ne i li ye musa?

⁹ Mulimu n’a laezi Adama kuli: “Haili likota kaufela za simu, u ka li ca; Kono kota ya ku ziba bunde ni bumaswe, yona u si ke wa i ca; kakuli nako y’o i ca, u ka shwa luli.” ­(Genese 2:16, 17) Ka ku ba Mubupi, Jehova Mulimu n’a na ni tukelo ya ku toma lipimo za muzamao ze swanela ni ku talusa se ne si li se sinde ni se ne si li se si maswe kwa libupiwa za hae. Taelo ya hae ne li ye musa kakuli Adama ni Eva ne ba lukuluhile ku ca miselo kwa likota ze ñwi kaufela mwa simu. Ne ba kona ku bonisa buitebuho bwa bona kwa neku la bubusi bwa Jehova bwa ka tukelo ka ku ipeya ku utwa mulao w’o mwa sibaka sa ku itomela ka buikuhumuso lipimo za bona za muzamao.

10. (a) Satani n’a atumezi cwañi batu mwa ku lika ku ba hohela kwa ­lineku la hae? (b) Satani n’a tamelelize Jehova milelo ifi? (c) Ki sifi seo mina mu nahana ka za twaniso ya Satani ku Mulimu?

¹⁰ Diabulosi n’a ezize milelo ya ku yembulula batu ba pili ku ba zwisa ku Mulimu. Kuli a ba hohele kwa lineku la hae, Satani n’a bulezi buhata. Ka ku itusisa noha, ka ku swana fela ni mubapali y’a bulela ka ku itusisa sipupe, Diabulosi n’a buzize Eva kuli: “Kana ki niti kuli Mulimu u ize: Mu si ke mwa ca likota kaufela ze mwa simu?” Eva ha n’a talusize taelo ya Mulimu, Satani a bulela kuli: “Ku shwa, ha mu na ku shwa.” Cwale a tameleza Jehova milelo ye maswe ka ku bulela kuli: “Mulimu u ziba kuli, nako ye mu i ca, meto a mina a ka tona, mi mu ka ba sina milimu, mu zibe bunde ni bumaswe.” (Genese 3:1-5) Diabulosi kacwalo n’a akalelize kuli Mulimu n’a ba tima nto ye ñwi ye nde. Ki twaniso ya busawana cwañi ku Jehova, Ndate wa kwa lihalimu wa niti, ya lilato!

11. Adama ni Eva ne ba fitile cwani fa ku ba lifosi hamoho ni Satani?

¹¹ Eva a talima hape kwa kota yeo, mi muselo wa yona cwale ne se u bonahala ku lakazeha ka ku ipitela. Kacwalo a’ nga muselo mi a u ca. Hamulaho, munn’a hae ka ku itatela a swalisana ni yena mwa sibi seo sa kezo ya ku sa ipeya ku utwa Mulimu. (Genese 3:6) Nihaike kuli Eva n’a pumilwe, yena hamohocwalo ni Adama ne ba file kemelo kwa mulelo wa Satani wa ku busa mufuta wa mutu. Kacwalo, ne ba fitile fa ku ba lifosi hamoho ni yena.—Maroma 6:16; 1 ­Timotea 2:14.

12. Ki sifi se ne si zwile mwa ku kwenuhela Mulimu kwa batu?

¹² Adama ni Eva ne ba na ni ku talimana ni ze zwa mwa ­likezo za bona. Ne ba si ka ba sina Mulimu, ku ba ni zibo ye ipitezi. Ka ku fapahana, ne ba utwile maswabi mi ba ipata. Jehova n’a zekisize Adama mi a fa katulo ye: “U ka ca buhobe ka mifufuzo ya pata ya hao, mane u kutele mwa mubu wo u zwisizwe ku ona; kakuli u liluli, mi u ka kutela mwa liluli.” (Genese 3:19) Mwa “nako” yeo bashemi ba luna ba pili ne ba cile kwa kota ya ku ziba bunde ni bumaswe, ne ba atuzwi ki Mulimu mi ka mubonelo wa hae ne ba shwile. Cwale ne ba lunduzwi mwa Paradaisi mi ba kalisa ku pongana ili ku liba kwa lifu la kwa mubili.

KA MO NE SI YANDULUKEZI SIBI NI LIFU

13. Sibi ne si yandulukezi cwañi kwa mufuta wa mutu kaufela?

¹³ Ku bonahala kuli Satani n’a kondisize mulelo wa hae wa ku lapelwa ki batu. Niteñi, n’a sa koni ku buluka balapeli ba hae ba nze ba pila. Sibi ha ne si kalisize ku sebeza kwa batu ba pili ba babeli, ne ba fitile fa ku sa kona ku fa bupetehi kwa bana ba bona. Sina muñolo o cakuzwi fa licwe, sibi ne si tomile ka butungi mwa mubili tota wa bashemi ba luna ba pili. Kacwalo, ne ba kona ku tahisa fela bana ba ba si ka petahala. Bakeñisa kuli bana ba bona kaufela ne ba itwezwi hamulaho wa sibi sa Adama ni Eva, lusika lwa bona ne lu hozize sibi ni lifu.—Samu 51:5; Maroma 5:12.

14. (a) Ne lu kana lwa swaniseza ba ba yaya sibi sa bona ku mañi? (b) Maisilaele ne ba lemuhisizwe cwañi buezalibi bwa bona?

¹⁴ Nihakulicwalo, kacenu ba bañata ha ba nahani kuli ki baezalibi. Mwa likalulo ze ñwi za lifasi, muhupulo wa sibi se si hozizwe ha u zibwi ka nañungelele. Kono b’o haki bupaki bwa kuli sibi ha si yo. Mushimani y’a tezi masila kwa pata n’a kana a ipapata kuli u kenile, mi n’a kana a lumela fela kuli u na ni masila hamulaho wa ku talima mwa siiponi. Maisilaele ba kwaikale ne ba swana sina mushimani ya cwalo ha ne ba amuhezi Mulao wa Mulimu ka mupolofita wa Hae Mushe. Mulao ne u zibahalize hande kuli sibi ne si li teñi. “Kabesi Mulao, kabe ni si ka ziba sibi,” ki mwa n’a taluselize muapositola Paulusi. (Maroma 7:7-12) Sina mushimani y’o ya talima mwa siiponi, ka ku italima ka ku itusisa Mulao, Maisilaele ne ba kona ku bona kuli ne ba si ka kena mwa meto a Jehova.

15. Ki sifi se si patululwa ka ku talima mwa siiponi sa Linzwi la Mulimu?

¹⁵ Ka ku talima mwa siiponi sa Linzwi la Mulimu ni ku lemuha lipimo za lona, lwa kona ku bona kuli ha lu si ka petahala. (Jakobo 1:23-25) Sina ka mutala, mu nyakisise seo Jesu Kreste n’a bulelezi balutiwa ba hae ka za ku lata Mulimu ni muyahwa ni yena, sina ka mo si ñolezwi kwa Mateu 22:37-40. Ki hañata cwañi batu ba shuta sisupo mwa likalulo zeo! Ba bañata mane ha ba ikutwi ku tabiwa ki lizwalo ha ba palelwa ku bonisa lilato ku Mulimu kamba ku muyahwa ni bona.—Luka 10:29-37.

MU LEMUHE TUSHAMBWE TWA SATANI!

16. Ki sifi se lu kona ku eza mwa ku pima ku swasiwa ki tushambwe twa Satani, mi ki kabakalañi seo ha si li se si t’ata?

¹⁶ Satani u bata ku lu tahiseza ku eza sibi ka ku itatela. (1 Joani 3:8) Kana ku na ni nzila ifi kamba ifi ya ku pima ku swasiwa ki tushambwe twa hae? Ee, kono seo si tokwa kuli lu lwanise litengamo za ku eza sibi sa ka ku itatela. Seo haki se si bunolo kakuli tengamo ya luna ya ka sipepo ya ku eza sibi ki ye tiile hahulu. (Maefese 2:3) Paulusi n’a na ni ku eza ka t’ata luli. Kabakalañi? Kakuli sibi ne si li ku yena. Haiba lu bata tumelezo ya Mulimu, ni luna lu lukela ku lwanisa litengamo za sibi ze ku luna.—Maroma 7:14-24; 2 Makorinte 5:10.

17. Ki sifi se si tatafaza hahulu ndwa ya luna ya ku lwanisa litengamo za buezalibi?

¹⁷ Bakeñisa kuli Satani kamita u bata sibaka sa ku lu hohela mwa ku loba milao ya Mulimu, ndwa ya luna ya ku lwanisa sibi haki ye bunolo. (1 Pitrosi 5:8) Ka ku iyakatwa za Bakreste ba bañwi, Paulusi n’a bulezi kuli: “Na saba kuli, sina noha ha i n’e pumile Eva ka mano a maswe a yona, mwendi maikuto a mina ni ona a ka sinyeha, a latehelwe ki niti ye ku Kreste.” (2 Makorinte 11:3) Satani u itusisa tushambwe to tu swana kacenu. U lika ku cala lipeu za malimbuluti ka za bunde bwa Jehova ni ka za lituso za ku ipeya ku utwa litaelo za Mulimu. Diabulosi u lika ku itusisa hahulu litengamo za luna za buezalibi bo bu hozizwe ni ku lu tahiseza ku ndongwama nzila ya buikuhumuso, mukwañuli, ­sitoyo, ni saluluti.

18. Satani u itusisa cwañi lifasi mwa ku zwisezapili sibi?

¹⁸ Se siñwi sa lisebeliso z’a itusisa Diabulosi mwa ku lu lwanisa ki lifasi, le li lapalezi mwa m’ata a hae. (1 Joani 5:19) Haiba lu sa tokomeli, batu ba bupumi ni ba ba sa sepahali mwa lifasi le li lu potolohile ba ka lu sineneketela mwa nzila ya ku eza sibi ili ye loba lipimo za Mulimu za muzamao. (1 Pitrosi 4:3-5) Ba bañata ha ba isi pilu kwa milao ya Mulimu mi ba kasheza kwatuko nihaiba maikuto a lizwalo la bona, ili nto yeo kwa nalulelule i li fitisa fa ku mbumbutela. (Maroma 2:14, 15; 1 Timotea 4:1, 2) Ba bañwi hañihañi ba fita fa ku ikungela nzila yeo kwamulaho nihaiba lizwalo la bona le li si ka petahala ne li sa ba lumelezi ku ba ku yona.—Maroma 1:24-32; Maefese 4:17-19.

19. Ki kabakalañi ha ku si ko ku likani ku pila fela bupilo bo bu kenile?

¹⁹ Ku pila bupilo bo bu kenile ki ku peta nto ye tuna mwa lifasi le. Nihakulicwalo, kuli lu tabise Mubupi wa luna, ku tokwahala ze ñata. Lu lukela hape ku ba ni tumelo ku Mulimu ni ku ikutwa ku ba ni buikalabelo ku yena. (Maheberu 11:6) “Ya ziba ku eza bunde, mi a sa bu ezi, u eza sibi,” ki mwa n’a ñolezi mulutiwa Jakobo. (Jakobo 4:17) Ee, ku keshebisa Mulimu ni milao ya hae ka mabomu kona ka sibili ki muinelo wa sibi.

20. Satani n’a kana a lika cwañi ku mi tibela ku eza se si lukile, kono ki sifi se si ka mi tusa ku lwanisa lisineneketo ze cwalo?

²⁰ Satani u kana a mi tahiseza twaniso mwa ndongwamo ya mina ya zibo ya ku ziba Mulimu ka tuto ya mina ya Bibele. Ka buniti fela ku sepiwa kuli ha mu na ku tuhelela lisineneketo ze cwalo ku mi tibela ku eza se si lukile. (Joani 16:2) Nihaike kuli babusi ba bañata ne ba lumezi Jesu mwahal’a bukombwa bwa hae, ne ba si ka ipulela kakuli ne ba saba ku sil’okwa mwa silalanda sa bona. (Joani 12:42, 43) Satani ka situhu u lika ku sabisa ufi kamba ufi ya bata zibo ya ku ziba Mulimu. Nihakulicwalo, kamita mu swanela ku hupula ni ku itebuha lika ze nde hahulu z’a ezize Jehova. Mane ne mu kana mwa kona ku tusa balwanisi ku fita fa ku ba ni buitebuho bo bu swana.

21. Ne lu kana lwa tula cwañi lifasi ni litengamo za luna ka sibili za buezalibi?

²¹ Bakeñisa kuli ha lu si ka petahala, lu ka be lu ezize sibi. (1 Joani 1:8) Nihakulicwalo, lu na ni tuso mwa ku lwana ndwa yeo. Ee, ku tula mwa ndwa ya luna ya ku lwanisa ya maswe, Satani Diabulosi, kwa konahala. (Maroma 5:21) Kwa mafelelezo a bukombwa bwa Jesu fa lifasi-mubu, n’a susuelize balateleli ba hae ka manzwi a: “Mu ka ba ni manyando mwa lifasi; kono mu tiye lipilu, ni tuzi lifasi.” (Joani 16:33) Mane ni kwa batu ba ba si ka petahala, kwa konahala ku tula lifasi ka tuso ya Mulimu. Satani h’a unjami ba ba mu lwanisa ni ku ‘ipeya kwatas’a Mulimu.’ (Jakobo 4:7; 1 Joani 5:18) Sina ha lu ka bona, Mulimu u file nzila ya ku zwa mwa butanga bwa sibi ni lifu.

MU TATUBE ZIBO YA MINA

Satani Diabulosi ki mañi?

Ki kabakalañi batu ha ba supala ni ku shwa?

Sibi kiñi?

Satani u hohela cwañi batu mwa ku eza sibi ku Mulimu ka ku itatela?

[Siswaniso se si fa likepe mutumbi la 54]