ANARANA
Teny anavahana sy iantsoana olona, toerana, biby, zavamaniry na zavatra hafa. Ilazana olona iray na ny lazany koa ny hoe ‘anarany.’
“Ahazoan’ny fianakaviana rehetra any an-danitra sy eto an-tany anarana” i Jehovah Andriamanitra. (Ef 3:14, 15) Izy mantsy no namorona ny fianakaviana voalohany sy namela an’i Adama sy Eva hiteraka. Izy àry no ahazoan’ny fianakaviana rehetra eto an-tany anarana. Rain’ny fianakaviany any an-danitra koa izy. Omeny anarana ny anjely (Mpts 13:18), toy ny ataony amin’ireo kintana tsy tambo isaina ihany.—Sl 147:4.
Nomena anarana ny zava-baovao tanteraka, toy ny mana izay nomena tamin’ny fomba mahagaga. Nifanontany ny Israelita rehefa sambany nahita azy io hoe: “Fa inona ireny?” (man hoʼ?) (Ek 16:15) Toa izany no antony niantsoan’izy ireo azy io hoe “mana”, izay mety hidika hoe “Fa inona ireny?”—Ek 16:31.
Samy manana ny filazany ny manam-pahaizana raha anontaniana momba ny niandohan’ny anarana sasany, ny fototeniny, ary ny dikany. Tsy mitovy àry ny dikan’ny anarana ao amin’ny Baiboly, ao amin’ny boky samy hafa. Ity boky Fandalinana ny Soratra Masina ity kosa mifototra amin’izay lazain’ny Baiboly rehefa milaza ny dikan’ny anarana iray, toy ny hoe Babela, ohatra. Hoy i Mosesy: “Izany no antony nanaovana ny anaran’ilay tanàna hoe Babela, satria tao no nataon’i Jehovah nisafotofoto ny fitenin’ny tany manontolo.” (Ge 11:9) Nampifandraisiny tamin’ny matoanteny fototeny hoe balal (atao misafotofoto) ny hoe “Babela”, ka midika hoe “Fisafotofotoana.”
Teny na fehezanteny iray ny anarana sasany ao amin’ny Baiboly. Misy fanafohezana koa matetika ny anarana misy vaninteny mihoatra ny iray. Nojerenay tao amin’ny diksionera malaza ny fototeny na teny hafa ao amin’ny anarana iray, raha tsy lazain’ny Baiboly ny niaviany. Ny Lexicon in Veteris Testamenti Libros (nataon’i L. Koehler sy W. Baumgartner, Leyde, 1958) sy ilay nisy ampahany nohavaozina no nijerena ny fototenin’ny anarana hebreo sy aramianina. Ny Rakibolana Grika-Anglisy (fan. faha-9, nataon’i H. Liddell sy R. Scott ary nohavaozin’i H. Jones, Oxford, 1968) kosa no tena nijerena ny fototenin’ny anarana grika. Nomena arakaraka izay anarana ampiasain’ny Soratra Masina—Fandikan-tenin’ny Tontolo Vaovao àry ny dikan’ireny fototeny ireny. Fototeny hoe ʼEl (Andriamanitra) sy natan (manome), ohatra, ny hoe Elnatana, ka midika hoe “Andriamanitra dia Nanome.”—Ampit. Ge 28:4 (nadika hoe ‘nomena’ ny hoe natan ao).
Biby sy zavamaniry. Nasain’i Jehovah Andriamanitra nanome ny anaran’ny zavaboary ambany noho izy i Adama, lehilahy voalohany. (Ge 2:19) Nodinihiny ny mombamomba an’ilay biby vao nanome anarana izy. Porofon’izany ny anaran’ny biby sy zavamaniry sasany amin’ny teny hebreo, toy ny hoe hamôhr (“ampondra”), izay avy amin’ny fototeny midika hoe “boramena”, satria mena ny ampondra. Antsoin’ny Hebreo hoe tôhr na tôr ny voromailala noho ny feony toa mitoreo. “Ilay mifoha” kosa no ilazana ny amandie, noho izy io anisan’ny hazo mamelana voalohany indrindra angamba.
Toerana sy vohon-tany. Nisy toerana nomen’ny olona sasany ny anarany na ny anaran-janany na ny an’ny razambeny. Nataon’i Kaina mpamono olona hoe Enoka, hoatran’ny anaran-janany, ohatra, ny tanàna naoriny. (Ge 4:17) Nomen’i Noba ny anarany ny tanànan’i Kenata rehefa resiny. (No 32:42) Novan’ny Danita hoe Dana (anaran’ny razambeny) ny anaran’ny tanànan’i Lesema, rehefa azony babo.—Js 19:47; jereo koa De 3:14.
Matetika no nomena anarana arakaraka izay zava-nitranga teo amin’izay nisy azy ny alitara (Ek 17:14-16), lavadrano (Ge 26:19-22), ary loharano (Mpts 15:19), toy ny hoe Babela (Ge 11:9), Jehovah-jire (Ge 22:13, 14), Beri-sheba (Ge 26:28-33), Betela (Ge 28:10-19), Galeda (Ge 31:44-47), Sokota (Ge 33:17), Abela-mizraima (Ge 50:11), Masa, Meriba (Ek 17:7), Tabera (No 11:3), Kibrota-hatava (No 11:34), Horma (No 21:3), Gilgala (Js 5:9), Lemaka Ivan’i Akora (Js 7:26), ary Bala-perazima (2Sa 5:20).
Arakaraka ny vohon-tany koa ny anarana nomena ny toerana sy tendrombohitra ary renirano. Teny an-kavoana, ohatra, i Geba sy Gibea ka samy midika hoe “Havoana” ny anaran’ireo tanàna ireo. Nisy tendrombohitra natao hoe Libanona (midika hoe “[Tendrombohitra] Fotsy”), angamba noho ny lokon’ny harambatony vatosokay sy ny tampony, na noho ireo tehezany ambony rakotra lanezy saika mandavantaona. Teny akaikin’ny lavadrano, loharano, na renirano kosa ny tanàna sasany ka matetika ny anarany no nasiana tovona hoe “en” na “ena” (loharano), “beri” na “bera” (lavadrano), na “abela” (renirano).
Ny haben’ny tanàna, ny asa fivelomana na izay vokatra tao kosa no nahazoana ny anarana sasany, toy ny hoe Betlehema (midika hoe “Tranon’ny Mofo”), Betsaida (Tranon’ny Mpihaza (na Mpanjono)), Gata (Famiazam-boaloboka), ary Bezera (Toerana Sarotra Aleha).
Anarana biby na zavamaniry ny anaran’ny toerana sasany (fitambaran-teny ny ankamaroany), toy ny hoe Aialona (midika hoe “Toeran’ny Serfavavy; Toeran’ny Serfalahy”), En-jedy (Loharanon’ny Zanak’osy), En-eglaima (Loharanon’ny Zanak’omby Roa), Akrabima (Maingoka), Bala-tamara (Tompon’ny Hazo Palmie), ary En-Tapoa (Loharanon’ny (Hazo) Paoma).
Misy tovona hoe “Beti” (midika hoe “trano”), “Bala” (tompo), na “Kiriata” (tanàna) ny anarana sasany.
Olona. Vao teraka ny zaza dia nomena anarana, fahiny. Tatỳ aoriana anefa, dia rehefa noforana tamin’ny andro fahavalo ny lahikely vao nomen’ny Hebreo anarana. (Lk 1:59; 2:21) Ny rainy na ny reniny no nanome anarana an’ilay zaza. (Ge 4:25; 5:29; 16:15; 19:37, 38; 29:32) Ny vehivavy mpiara-monina tamin’i Naomy rafozambavin’i Rota kosa no nanome anarana ny zanakalahin’i Rota sy Boaza hoe Obeda (midika hoe “Mpanompo; Ilay Manompo”). (Rt 4:13-17) Andriamanitra koa anefa indraindray no nanome anarana ny zaza sasany, toa an’i Ismaela (Mandre (Mihaino) Andriamanitra) (Ge 16:11), Isaka (Fihomehezana) (Ge 17:19), Solomona (avy amin’ny fototeny midika hoe “fiadanana”) (1Ta 22:9), ary Jaona (anarana gr. mifanitsy amin’ilay anarana heb. hoe Johanana, midika hoe “I Jehovah dia Niantra; I Jehovah dia Tsara Fanahy”) (Lk 1:13).
Misy heviny ara-paminaniana matetika ny anarana nomen’Andriamanitra. Mahera-salala-hasi-baza (midika hoe “Faingàna ry Zavatra Nobaboina! Nohafainganiny ny Fandrobana; na Nihazakazaka Haka Babo Izy ka Nohafainganiny ny Fandrobana”) no anaran’ny zanakalahin’i Isaia, satria handresy an’i Damaskosy sy Samaria ny mpanjakan’i Asyria. (Is 8:3, 4) Nantsoina hoe Jezirela (Hamafy Voa Andriamanitra) kosa ny zanakalahin’i Hosea satria hatao ampamoaka ny taranak’i Jeho. (Ho 1:4) Nolavin’i Jehovah ny Israely, ka nantsoina hoe Lo-rohama (Tsy Namindrana Fo [Izy]) sy Lo-amy (Tsy Oloko) ny zana-badin’i Hosea roa hafa. (Ho 1:6-10) Natao hoe Jesosy (I Jehovah dia Famonjena) kosa ny anaran’ny Zanak’Andriamanitra, satria izy ilay voatendrin’i Jehovah ho Mpamonjy, na hahazoana famonjena.—Mt 1:21; Lk 2:30.
Matetika koa ny anaran’ny zaza iray no nifandray tamin’ny fihetseham-pon’ny rainy na ny reniny, na izay nitranga rehefa teraka izy io. (Ge 29:32–30:13, 17-20, 22-24; 35:18; 41:51, 52; Ek 2:22; 1Sa 1:20; 4:20-22) Nantsoin’i Eva hoe Kaina (midika hoe “Zavatra Nateraka”) ny lahimatoany, satria hoy izy: “Tera-dahy aho noho ny fanampian’i Jehovah.” (Ge 4:1) Nantsoiny hoe Seta (Nomena; Napetraka) kosa ny lahikely naterany rehefa maty i Abela, satria izy io taminy no solon’i Abela. (Ge 4:25) Nataon’i Isaka hoe Jakoba (Ilay Mihazona Voditongotra; Mpangala-toerana) ny zanany kambana tamin’i Esao, satria nitazona ny voditongotr’i Esao izy io fony teraka.—Ge 25:26; ampitahao amin’ny Ge 38:28, 29, izay manazava ny antony nanomezana ny anarana hoe Pereza.
Indraindray koa izay endrik’ilay zaza vao teraka no nahazoany anarana, toy ny hoe Esao (midika hoe “Voloina”), satria voloina be io lahimatoan’i Isaka io.—Ge 25:25.
Be fanantenana angamba ny ray aman-dreny nahazo zaza, na nisaotra an’Andriamanitra, na te haneho fanajana Azy, ka matetika no nasiany hoe El (midika hoe “Andriamanitra”) na fanafohezana ny hoe Jehovah ny anaran-janany. Anisan’izany ny hoe Jedaia (mety hidika hoe Ho Faly Anie i Jehovah), Elnatana (Andriamanitra dia Nanome), Jeberekia (Mitahy i Jehovah), Jonatana (I Jehovah no Nanome), Jozabada (mety hidika hoe I Jehovah dia Nanome), Eldada (mety hidika hoe Andriamanitra dia Nitia), Abdiela (Mpanompon’Andriamanitra), Daniela (Mpitsara Ahy Andriamanitra), Jozadaka (mety hidika hoe I Jehovah dia Manambara fa Marina), ary Pelatia (Nanafaka i Jehovah).
Misy hoe “ab” (midika hoe “ray”), “ah” (rahalahy), “am” (olona na vahoaka), “bat” (zanakavavy) na “ben” (zanakalahy) ny hoe Abida (Ny Ray dia Nahalala (Ahy)), Abia (Raiko i Jehovah), Ahiezera (Ny Rahalahiko dia Mpanampy), Amihoda (Ny Vahoakako dia Voninahitra), Aminadaba (Ny Vahoakako Tia Manome (Tsara Toetra; Malala-tanana)), Batseba (Zanakavavin’ny Harem-be; mety hidika hoe Zanakavavy [Teraka Tamin’ny Andro] Fahafito), ary Ben-hanana (Zanakalahin’ilay Niantra; Zanakalahin’ilay Tsara Fanahy). Misy hoe “meleka” (mpanjaka), “adon” (tompo), na “bala” (tompo) kosa ny hoe Abimeleka (Ny Raiko no Mpanjaka), Adonia (Tompo i Jehovah), ary Bala-tamara (Tompon’ny Hazo Palmie).
Anaran’ny biby na zavamaniry kosa no natao anaran’ny olona sasany, toy ny hoe Debora (midika hoe “Tantely”), Dorkasy na Tabita (Gazela), Jona (Voromailala), Rahely (Ondrivavy), Safana (Bitrom-bato) ary Tamara (Hazo Palmie).
Toa natao mitovy amin’ny anaran’ny havana indraindray ny an’ny zaza vao teraka, matoa ahitana anarana miverimberina ao amin’ny tetirazana. (Jereo 1Ta 6:9-14, 34-36.) Tsy nanaiky àry ny havan’i Elizabeta sy ny olom-pantany rehefa tiany hatao hoe Jaona ny anaran-janany.—Lk 1:57-61; jereo TETIRAZANA (Anarana miverimberina).
Nanana anarana hebreo na aramianina sy anarana latinina na grika ny Jiosy maro, indrindra ireo tany ivelan’i Israely na tany amin’ny tanàna nisy Jiosy sy hafa firenena, tamin’ny taonjato voalohany. Mety ho izany àry no antony niantsoana koa an’i Dorkasy hoe Tabita, sy ny apostoly Paoly hoe Saoly.
Mety ho nifanentana tamin’ny toetra na fanaon’ny olona iray koa ny anarany. Hoy i Esao momba ny rahalahiny: “Tsy izany ve no antony nanaovana ny anarany hoe Jakoba [Ilay Mihazona Voditongotra; Mpangala-toerana], satria fanindroany izao no nakany ny toerako? Ny zoko amin’ny maha lahimatoa ahy efa nalainy, ary izao indray koa nalainy ny tsodrano tokony ho ahy!” (Ge 27:36) Hoy i Abigaila momba ny vadiny: “Araka ny anarany ihany ny toetrany. Nabala [Adala; Vendrana] no anarany, ary hadalana no ao aminy.” (1Sa 25:25) Be loatra ny fahoriana nanjo an’i Naomy ka hoy izy: “Aza miantso ahy hoe Naomy [Mahafinaritra Ahy], fa antsoy hoe Mara [Mangidy] aho satria tena nampangidy ny fiainako ilay Mahery Indrindra.”—Rt 1:20.
Novana anarana na nomena anaram-baovao. Nisy antony matoa novana anarana na nomena anarana hafa ny olona sasany. Rehefa ho faty i Rahely, dia nantsoiny hoe Ben-ony (midika hoe “Zanakalahin’ny Fahoriako”) ny zanany vao teraka, fa nantsoin’i Jakoba vadiny kosa hoe Benjamina (Zanakalahin’ny Tanana Havanana). (Ge 35:16-18) Novan’i Jehovah hoe Abrahama (Rain’ny Vahoaka (Maro)) ny hoe Abrama, ary hoe Saraha (Andriambavy) ny hoe Saray (mety hidika hoe Tia Ady). Misy heviny ara-paminaniana ireo anarana vaovao ireo. (Ge 17:5, 6, 15, 16) Naneho fikirizana i Jakoba rehefa nitolona tamin’ny anjely, ka nilazana hoe: “Tsy hatao hoe Jakoba intsony ny anaranao fa Israely [Mpitolona (Mpaneho Fikirizana) Amin’Andriamanitra; na Mitolona Andriamanitra], satria efa nitolona tamin’Andriamanitra sy tamin’olona ianao, ka nandresy.” (Ge 32:28) Notahin’Andriamanitra izy matoa novana ny anarany, ary mbola nohamafisina taminy ilay anarany vaovao tatỳ aoriana. (Ge 35:10) Anarana mahalaza tsara ny olona iray àry no ataon’ny faminaniana hoe “anaram-baovao.”—Is 62:2; 65:15; Ap 3:12.
Nomena anaram-baovao indraindray izay lasa manam-pahefana ambony na nanankinana andraikitra manokana. Ny mpitondra na lehibe no nanome an’ilay anarana, ka mety ho lasa teo ambany fahefany ilay nomeny anarana. Nantsoina hoe Zafenata-panea i Josefa rehefa lasa mpiandraikitra ny sakafo tany Ejipta. (Ge 41:44, 45) Novan’i Farao Neko hoe Joiakima ny anaran’i Eliakima mpanjakan’ny Joda nofeheziny. (2Mp 23:34) Novan’i Nebokadnezara hoe Zedekia koa ny anaran’i Matania, mpanjaka nofeheziny. (2Mp 24:17) Nomena anarana babylonianina i Daniela sy ireo namany hebreo telo lahy (Hanania, Misaela, ary Azaria), rehefa voafidy hahazo fiofanana manokana.—Da 1:3-7.
Mety ho nahazo anaram-baovao ny olona iray noho izay nitranga taminy tatỳ aoriana, toa an’i Esao, izay nantsoina koa hoe Edoma (midika hoe “Mena”), satria natakalony lantihy mena ny zon’ny lahimatoa.—Ge 25:30-34.
Anjely. Anaran’anjely roa monja no resahin’ny Baiboly, dia i Gabriela (midika hoe “Ilay Tomadin’Andriamanitra”) sy Mikaela (Iza no Tahaka An’Andriamanitra?). Nisy anjely tsy nety nilaza ny anarany tamin’ny olona nisehoany, satria angamba tsy tiany raha izy indray no homem-boninahitra na hivavahana.—Ge 32:29; Mpts 13:17, 18.
Inona no dikan’ny hoe mahalala ny anaran’Andriamanitra?
Mampiharihary ny fisian’Andriamanitra, fa tsy ny anarany, ny zavaboary. (Sl 19:1; Ro 1:20) Tsy ampy fotsiny anefa ny mahalala hoe Jehovah ny anaran’Andriamanitra (2Ta 6:33), fa ilaina koa ny mahalala ny fikasany, ny ataony, ary ny toetrany resahin’ny Teniny. (Ampit. 1Mp 8:41-43; 9:3, 7; Ne 9:10.) Porofon’izany izay nitranga tamin’i Mosesy. ‘Fantatr’i Jehovah tamin’ny anarany’ izy, izany hoe fantany tsara (Ek 33:12), ka nahita ny voninahitr’i Jehovah ary nandre ny ‘nanambarana ny anaran’i Jehovah.’ (Ek 34:5) Tsy ny anaran’Andriamanitra hoe Jehovah fotsiny anefa no nambara taminy, fa ny toetrany sy ny ataony koa, rehefa nilazany izy hoe: “Jehovah, Jehovah, Andriamanitra mamindra fo sy tsara fanahy, tsy mora tezitra, be hatsaram-panahy feno fitiavana sady tena tia fahamarinana, mitahiry hatsaram-panahy feno fitiavana ho an’ny taranaka an’arivony, mamela fahadisoana sy heloka ary fahotana, kanefa sanatria azy ny tsy hanasazy izay tokony hosazina, fa hosaziny noho ny fahadisoan’ny ray ny zanany sy ny zafikeliny ary ny zafiafiny.” (Ek 34:6, 7) Mitantara an’izay nataon’Andriamanitra tamin’ny Israely sy ny toetrany koa ny hiran’i Mosesy misy an’ireo teny hoe: “Hanambara ny anaran’i Jehovah aho.”—De 32:3-44.
‘Nampahafantatra ny anaran-dRainy’ tamin’ny mpianany i Jesosy Kristy tetỳ an-tany. (Jn 17:6, 26) Efa fantatr’izy ireo tao amin’ny Soratra Hebreo ny anaran’Andriamanitra sy izay nataony, nefa lasa fantany kokoa i Jehovah noho ny fampianaran’ilay “eo an-tratran’ny Ray.” (Jn 1:18) Nisolo tena an-dRainy i Kristy Jesosy, nanao ny asan-dRainy, ary nilaza ny tenin-dRainy fa tsy niteny araka ny nahim-pony. (Jn 10:37, 38; 12:50; 14:10, 11, 24) Hoy àry izy: “Izay nahita ahy dia nahita ny Ray koa.”—Jn 14:9.
Izay manompo sy mankatò an’Andriamanitra àry no tena mahalala ny anarany. (Ampit. 1Jn 4:8; 5:2, 3.) Hoy i Jehovah momba azy ireo: “Harovako izy, satria nanjary nahalala ny anarako.” (Sl 91:14) Tsy ilay anarana akory no manana hery hafahafa afaka miaro, fa Ilay tompon’ilay anarana mihitsy no afaka miaro ny olony mahafoy tena ho azy. Ilazana ny maha izy an’Andriamanitra àry ny anarany. Hoy ny Ohabolana 18:10: “Ny anaran’i Jehovah dia tilikambo mafy, ary mihazakazaka ho ao ny marina ka voaro.” Manao izany ireo mametraka an’izay manavesatra azy amin’i Jehovah. (Sl 55:22) Atao amin’i Jehovah daholo izay atao amin’ny anarany, ohatra hoe tia azy io (Sl 5:11), mihira fiderana ho an’ilay anarana (Sl 7:17), miantso (Ge 12:8) sy misaotra azy io (1Ta 16:35), mianiana amin’ilay anarana (De 6:13), mahatsiaro (Sl 119:55), matahotra (Sl 61:5), mitady (Sl 83:16), matoky (Sl 33:21), manandratra (Sl 34:3), ary manantena azy io (Sl 52:9). Manevateva an’Andriamanitra kosa izay miteny ratsy ny anarany.—Le 24:11, 15, 16.
Saro-piaro amin’ny anarany i Jehovah, ka tsy milefitra mihitsy amin’izay mivavaka amin’andriamani-kafa na mivadika aminy. (Ek 34:14; Ezk 5:13) Norarana tsy hanonona anaran’andriamani-kafa koa ny Israelita. (Ek 23:13) Ny manonona an’ilay anarana mba hivavahana aminy no tsy azo natao, satria misy anaran’andriamani-diso ihany ao amin’ny Baiboly.
Nitondra ny anaran’Andriamanitra ny Israelita, nefa nandoto na nanazimbazimba an’ilay anarana rehefa tsy nanaraka ny didiny sy nivadika taminy. (Ezk 43:8; Am 2:7) Nosazin’Andriamanitra àry izy ireo, ka nohamavoin’ny firenen-kafa ilay anarana. (Ampit. Sl 74:10, 18; Is 52:5.) Tsy fantatr’ireny firenena ireny mantsy hoe avy tamin’i Jehovah ilay sazy, fa noheverin’izy ireny hoe tsy afaka niaro ny vahoakany tamin’ny loza i Jehovah. Nanamasina ny anarany àry i Jehovah rehefa namerina ny Israelita tany amin’ny taniny.—Ezk 36:22-24.
Nisy zavatra niavaka nataon’i Jehovah teo amin’ny toerana sasany. Nanorina alitara teo àry ny mpanompony, ho fahatsiarovana ny anarany.—Ek 20:24; ampit. 2Sa 24:16-18; jereo JEHOVAH.
Ny anaran’ny Zanak’Andriamanitra. Tsy nivadika mandra-pahafatiny i Jesosy Kristy ka nomen’ny Rainy toerana ambony sy “anarana ambonin’ny anarana rehetra”, ho valisoany. (Fi 2:5-11) Tsy maintsy eken’izay te hahazo fiainana fa ny anaran’i Jesosy no hahazoana famonjena. (As 4:12) Tsy maintsy ekena koa fa Mpitsara izy (Jn 5:22), Mpanjaka (Ap 19:16), Mpisoronabe (He 6:20), Mpanavotra (Mt 20:28), ary Mpitarika Lehibe Indrindra izay mitondra famonjena.—He 2:10; jereo JESOSY KRISTY.
Hitarika ny tafika any an-danitra ary hanao ady ara-drariny i Kristy Jesosy “Mpanjakan’ny mpanjaka sy Tompon’ny tompo.” Hamaly an’ireo fahavalon’Andriamanitra izy ka haneho hery sy toetra tsy fantatr’izy ireo mihitsy, matoa voalaza fa ‘manana anarana voasoratra’ izy, dia anarana “tsy misy mahalala afa-tsy ny tenany ihany.”—Ap 19:11-16.
Fomba samihafa nampiasana ny hoe “anarana.” Mety ho nantsoina teo amin’ny olona na tanàna na trano iray ny anaran’olona iray. Hoy i Jakoba rehefa natsangany ho zanany ny zanakalahin’i Josefa: “Aoka hantsoina eo amin’izy ireo ny anarako sy ny anaran’i Abrahama sy Isaka raiko.” (Ge 48:16; jereo koa Is 4:1; 44:5.) Vahoakan’i Jehovah ny Israelita matoa nantsoina tamin’ny anarany. (De 28:10; 2Ta 7:14; Is 43:7; 63:19; Da 9:19) Nametrahan’i Jehovah ny anarany koa i Jerosalema sy ny tempoly, satria nekeny ho foiben’ny fivavahana taminy. (2Mp 21:4, 7) Tsy noresen’i Joaba tanteraka i Raba, sao holazaina hoe izy no namabo an’ilay tanàna ka ny anarany indray no halaza.—2Sa 12:28.
Toy ny hoe ‘novonoina’ ny anaran’izay lehilahy maty tsy niteraka zazalahy. (No 27:4; 2Sa 18:18) Tsy maty àry ny anarany raha nisy nitondra loloha ny vadiny, ho fanarahana ny Lalàn’i Mosesy. (De 25:5, 6) Foana kosa ny anaran’ny firenena na vahoaka na fianakaviana naringana.—De 7:24; 9:14; Js 7:9; 1Sa 24:21; Sl 9:5.
Nisolo tena olona iray ny olon-kafa niteny na nanao zavatra ‘tamin’ny anarany.’ (Ek 5:23; De 10:8; 18:5, 7, 19-22; 1Sa 17:45; Es 3:12; 8:8, 10) Midika hoe manaiky ny marina momba ny Ray sy ny Zanaka ary ny fanahy masina ny hoe atao batisa “amin’ny anaran’ny Ray sy amin’ny anaran’ny Zanaka ary amin’ny anaran’ny fanahy masina.”—Mt 28:19.
Laza. Midika matetika hoe laza ny hoe “anarana”, ao amin’ny Baiboly. (Ezk 34:29, f.a.p.) Midika ara-bakiteny hoe manome anarana ratsy, izany hoe miampanga lainga na manimba laza, ny hoe ‘manala baraka.’ (De 22:19) Lasa ratsy laza ny olona iray raha ‘lavina toy ny zava-dratsy’ ny anarany. (Lk 6:22) Te ‘hampahalaza ny anarany’ ireo nanohitra an’i Jehovah ka nanorina tilikambo sy tanàna, taorian’ny Safodrano. (Ge 11:3, 4) Nampanantena an’i Abrahama kosa i Jehovah fa hataony malaza ny anaran’i Abrahama, raha miala amin’ny taniny sy ny havany izy ka mifindra any an-tany hafa. (Ge 12:1, 2) Tanteraka izany satria vitsy hatramin’izao ny anaran’olona fahiny malaza be hoatran’ny an’i Abrahama hoe nanam-pinoana niavaka. An-tapitrisany ny olona mbola milaza fa tahina hoatran’i Abrahama satria taranany. Nataon’i Jehovah nalaza koa ny anaran’i Davida, rehefa notahiny izy ary nampiany handresy an’ireo fahavalon’ny Israely.—1Sa 18:30; 2Sa 7:9.
Mbola tsy manana laza tsara na ratsy ny zaza vao teraka, na dia manana anarana aza. Hoy àry ny Mpitoriteny 7:1: “Aleo laza tsara [a.b.t.: anarana, f.a.p.] toy izay menaka manitra, ary aleo ny andro ahafatesana toy izay ny andro ahaterahana.” Izay ataon’ny olona iray mandritra ny androm-piainany, fa tsy amin’izy teraka, no hahazoany “anarana” na “laza” hoe olo-marina izy na mpanao ratsy. (Oh 22:1, f.a.p.) Tsy nivadika mandra-pahafatiny i Jesosy, ka ny anarany no hany ‘anarana hahazoantsika famonjena.’ “Nandova anarana tsara lavitra” noho ny an’ny anjely koa izy. (As 4:12; He 1:3, 4) Nantenaina ‘halaza noho’ ny anaran’i Davida ny an’i Solomona, saingy lasa ratsy laza izy satria nivadi-pinoana talohan’ny nahafatesany. (1Mp 1:47; 11:6, 9-11) ‘Ho lo ny anaran’ny ratsy fanahy’, izany hoe ho maimbo satria ho ratsy laza izy ireo. (Oh 10:7) “Aleo” àry laza tsara “toy izay harem-be.”—Oh 22:1.
Anarana ao amin’ny “bokin’ny fiainana.” “Nanomboka tamin’ny nanorenana izao tontolo izao” i Jehovah Andriamanitra no toy ny hoe nanoratra anarana tao amin’ny bokin’ny fiainana, ary mbola mitohy izany. (Ap 17:8) Velona tamin’ny fotoana “nanorenana izao tontolo izao” i Abela, hoy i Kristy Jesosy. Ny olona azo avotana izay velona taorian’ny niterahan’i Adama sy Eva àry ilay hoe izao tontolo izao. (Lk 11:48-51) Ny anaran’i Abela no voalohany nosoratana tao amin’ilay boky an’ohatra.
Tsy efa voalahatra hahazo sitraka amin’Andriamanitra sy hahazo fiainana akory ny olona voasoratra anarana ao amin’ilay horonam-bokin’ny fiainana. Milaza mantsy ny Soratra Masina fa mety ‘hovonoina’ ny anarana efa ao. Toa ireo lasa mpanompon’i Jehovah ihany àry no voasoratra anarana ao, ary raha tsy mivadika mihitsy izy vao tsy hesorina ao ny anarany.—Ap 3:5; 17:8; ampit. Ek 32:32, 33; Lk 10:20; Fi 4:3; jereo koa FIAINANA.
Anarana ao amin’ny horonam-bokin’ny Zanak’ondry. Tsy voasoratra ao amin’ilay horonam-boky ny anaran’ireo mivavaka amin’ny bibidia. (Ap 13:8) Ilay dragona, na i Satana Devoly, no nanome fahefana sy hery ary seza fiandrianana an’ilay bibidia. Anisan’ny ‘taranaky ny menarana’ àry izay mivavaka amin’io bibidia io. (Ap 13:2; ampit. Jn 8:44; Ap 12:9.) Mbola tsy niteraka akory i Adama sy Eva dia efa nilaza i Jehovah Andriamanitra fa hifandrafy ny ‘taranaky ny vehivavy’ sy ny ‘taranaky ny menarana.’ (Ge 3:15) Efa hatramin’ny nanorenana an’izao tontolo izao àry no fantatra hoe tsy hisy ho voasoratra ao amin’ny horonam-bokin’ny Zanak’ondry ny anaran’izay mivavaka amin’ny bibidia. Ny anaran’izay masina eo imason’Andriamanitra ihany no ho voasoratra ao.—Ap 21:27.
An’ny Zanak’ondry ilay horonam-boky ka izay anarana omen’Andriamanitra azy ihany no hosoratany ao. (Ap 13:8; Jn 17:9, 24) Mahaliana fa resahin’ny Apokalypsy avy eo hoe misy 144 000 ireo novidina avy teo amin’ny olombelona, ary mitsangana eo amin’ny Tendrombohitra Ziona miaraka amin’ny Zanak’ondry izy ireo.—Ap 14:1-5.