Mishna dhe ligji i Perëndisë i dhënë Moisiut

«NISIM me përshtypjen se po bashkohemi në një bisedë që vazhdon nga një kohë e gjatë rreth argumenteve që nuk mund t’i kuptojmë asnjëherë . . . Ne . . . ndihemi sikur jemi në një sallë pritjeje të një aeroporti të largët. I kuptojmë fjalët që thonë njerëzit përreth, por hutohemi nga ajo që duan të shprehin dhe nga ajo që i shqetëson, e mbi të gjitha nga urgjenca në zërat e tyre.» Kështu e përshkruan dijetari jude Jakob Noisner ndjenjën që mund të kenë lexuesit kur lexojnë për herë të parë Mishnën. Noisner shton: «Mishna nuk ka një fillim logjik. Mbaron papritur.»

Në librin Një histori e judaizmit, Daniel Jeremi Silver e quan Mishnën «tekstin kushtetues të judaizmit rabinik». Në fakt, ai komenton më tej: «Mishna e zëvendësoi Biblën si programi kryesor i mësimit të vazhdueshëm [judaik].» Përse një libër me një stil kaq të paqartë duhej të bëhej kaq i rëndësishëm?

Një pjesë e përgjigjes shtrihet në këtë pohim të bërë në Mishna: «Moisiu e mori Torën në Sinai dhe ia dorëzoi Josiut, Josiu ua dorëzoi pleqve dhe pleqtë profetëve. Dhe profetët ua dorëzuan burrave të asamblesë së madhe.» (Avot 1:1) Mishna pohon se trajton informacione që iu dorëzuan Moisiut në malin Sinai; një pjesë të pashkruar të Ligjit të Perëndisë dhënë Izraelit. Burrat e asamblesë së madhe (më vonë të quajtur Sanhedrini), shiheshin si pjesë e një vargu të gjatë dijetarësh, apo të urtësh, të cilët kaluan gojarisht disa mësime nga një brez në tjetrin derisa këto më në fund u regjistruan në Mishna. Por a ka fakte për këtë? Kush e shkroi në të vërtetë Mishnën dhe përse? A zë fill përmbajtja e saj me Moisiun në Sinai? A ka ajo një domethënie për ne sot?

Judaizmi pa një tempull

Besimi në një ligj gojor hyjnor të dhënë si shtesë e Ligjit të shkruar të Moisiut ishte i panjohur kur Shkrimet ishin duke u shkruar nën frymëzim.a (Eksodi 34:27) Shumë shekuj më vonë, brenda judaizmit ishte grupi i farisenjve që zhvilloi dhe përkrahu këtë koncept. Gjatë shekullit të parë të e.s., saducenjtë dhe judenj të tjerë e kundërshtuan këtë mësim jobiblik. Megjithatë, për sa kohë që tempulli në Jerusalem ishte qendra e adhurimit judaik, çështja e ligjit gojor ishte e dorës së dytë. Adhurimi në tempull i dha strukturë dhe një shkallë stabiliteti ekzistencës së çdo judeu.

Por, në vitin 70 të e.s., kombi judaik u ndesh me një krizë fetare të përmasave të paimagjinueshme. Jerusalemi u shkatërrua nga legjionet romake dhe mbi një milion judenj u vranë. Tempulli, qendra e jetës së tyre frymore nuk ekzistonte më. Jetesa sipas Ligjit të Moisiut, e cila kërkonte sakrifica dhe shërbimin priftëror në tempull ishte e pamundur. Guri i themelit të judaizmit kishte pushuar së ekzistuari. Dijetari talmudist Adin Stinsaltz shkruan: «Shkatërrimi . . . në vitin 70 të e.s., e kishte bërë një nevojë urgjente rindërtimin e gjithë strukturës së jetës fetare.» Dhe ata bënë rindërtimin e saj.

Edhe përpara se të shkatërrohej tempulli, Johanan Ben Zaki, një dishepull i respektuar i udhëheqësit farise, Hilelit, mori lejen nga Vespasiani (që së shpejti do të bëhej perandor) për ta transferuar qendrën frymore të judaizmit dhe Sanhedrinin nga Jerusalemi në fshatin Jabneh. Siç shpjegon Stinsaltz, pas shkatërrimit të Jerusalemit, Johanan Ben Zaki «u ndesh me sfidën e vendosjes së një qendre të re për njerëzit dhe t’i ndihmonte ata që t’u përshtateshin rrethanave të reja, me anë të të cilave zelli fetar do të devijohej në një pikë tjetër përqendrimi tani që tempulli kishte pushuar së ekzistuari». Kjo pikë e re përqendrimi ishte ligji gojor.

Duke qenë se tempulli ishte kthyer në gërmadha, saducenjtë dhe sekte të tjera judaike nuk ofruan ndonjë alternativë bindëse. Farisenjtë u bënë rryma kryesore, duke asimiluar grupet kundërshtare. Duke e vënë theksin mbi unitetin, udhëheqësit rabinë pushuan së quajturi veten farisenj, një term i mbushur me ndërlikime sektare dhe fraksioniste. Ata u bënë të njohur thjesht si rabinët, «të urtët e Izraelit». Këta të urtë do të krijonin një strukturë për të sistemuar konceptin e tyre të ligjit gojor. Kjo do të ishte një strukturë frymore shumë më pak e cënueshme nga sulmet njerëzore sesa tempulli.

Përmbledhja e Ligjit gojor

Megjithëse akademia rabinike në Jabneh (40 km në perëndim të Jerusalemit) ishte tani qendra kryesore, në gjithë Izraelin dhe madje deri në Babiloni dhe në Romë, akademi të tjera që mësonin ligjin gojor filluan të lulëzonin. Megjithatë, kjo krijoi një problem. Stinsaltz shpjegon: «Për aq kohë sa gjithë të urtët ishin të mbledhur bashkë dhe puna kryesore e dijetarëve kryhej nga një grup burrash [në Jerusalem], njëjtësia e traditës ishte ruajtur. Por shtimi i mësuesve dhe vendosja e shkollave të veçuara krijuan . . . një tepricë trajtash dhe metodash të të shprehurit.»

Mësuesit e ligjit gojor quheshin Tanaim, një term që vjen nga një rënjë aramaike që do të thotë «të studiosh», «të përsëritësh» apo «të mësosh». Kjo theksonte metodën e tyre të të mësuarit të ligjit gojor me anë të përsëritjes dhe mësimit përmendësh intensiv. Për të lehtësuar mësimin përmendësh të traditave gojore, çdo rregull apo traditë përmblidhej në një frazë të shkurtër, koncize. Sa më pak fjalë të kishte aq më mirë. Bëheshin përpjekje për t’i dhënë një trajtë të stilizuar, poetike dhe frazat shpesh psaleshin apo këndoheshin. Megjithatë, këto rregulla ishin të çorganizuara dhe ndryshonin shumë nga një mësues te një tjetër.

Rabini i parë që u dha një formë dhe strukturë specifike shumë traditave gojore, ishte Akiba ben Jozefi (rreth 50-135 të e.s.). Në lidhje me të, Stinsaltz shkruan: «Bashkëkohësit e tij e krahasuan aktivitetin e tij me punën e një argati, i cili shkon në fushë dhe mbledh në shportën e tij çfarëdo lloj gjëje që gjen kuturu, pastaj kthehet në shtëpi dhe sistemon secilin lloj, më vete. Akiba studioi subjekte të shumta të çorganizuara dhe i klasifikoi ato në kategori të veçanta.»

Në shekullin e dytë të e.s., mbi 60 vjet pas shkatërrimit të Jerusalemit, kundër Romës shpërtheu një kryengritje e dytë e madhe judaike që u udhëhoq nga Bar Kokba. Edhe një herë, rebelimi solli katastrofën. Akiba dhe shumë nga dishepujt e tij ishin mes afro një milion viktimave judaike. Çdo shpresë për të rindërtuar tempullin u shkatërrua kur perandori romak Hadriani e deklaroi të ndaluar hyrjen e judenjve në Jerusalem, përveç se në përvjetorin e shkatërrimit të tempullit.

Tanaimët që jetuan pas Akibas nuk e kishin parë kurrë tempullin në Jerusalem. Por modeli i ndërtuar i studimit në traditat e ligjit gojor u bë «tempulli» apo qendra e adhurimit të tyre. Puna e filluar nga Akiba dhe nga dishepujt e tij në forcimin e kësaj strukture të ligjit gojor, u vazhdua nga i fundit i Tanaimëve, Juda ha-Nasi.

Materiali përbërës i Mishnës

Juda ha-Nasi ishte një pasardhës i Hilelit dhe i Gamalielit.b I lindur gjatë periudhës së kryengritjes së Bar Kokbas, ai u bë kreu i komunitetit judaik në Izrael nga fundi i shekullit të dytë dhe fillimi i shekullit të tretë të e.s. Titulli ha-Nasi do të thotë «princi», duke treguar pozitën që kishte ai në sytë e judenjve të tjerë. Shpesh atij i referohet thjesht si Rabi. Juda ha-Nasi drejtoi, si akademinë e tij, ashtu edhe Sanhedrinin, së pari në Bet She’arim dhe më vonë në Seforas në Galile.

Duke kuptuar se konfliktet me Romën mund të rrezikonin vetë transmetimin e ligjit gojor, Juda ha-Nasi vendosi t’i japë atij një strukturë që do të siguronte ruajtjen e tij. Ai mblodhi në akademinë e tij dijetarët më të shquar të ditëve të tij. U debatua mbi çdo pikë dhe traditë të ligjit gojor. Përmbledhjet e këtyre diskutimeve u përforcuan në fraza të shkurtra në mënyrë të pabesueshme, duke ndjekur një model përmbledhës të prozës poetike hebraike.

Këto përmbledhje u organizuan në gjashtë ndarje kryesore, apo Urdhra sipas argumenteve më të rëndësishme. Juda i ndau ato më tej në 63 seksione apo traktate. Struktura frymore ishte tashmë e përfunduar. Deri në atë ditë, këto tradita ishin transmetuar gjithmonë gojarisht. Por, si një mbrojtje e mëtejshme, ishte marrë hapi përfundimtar revolucionar, ai i hedhjes me shkrim të gjithçkaje. Kjo strukturë e re e shkruar, që të bënte përshtypje, ku ishte sistemuar ligji gojor u quajt Mishna. Emri Mishna vjen nga rrënja hebreje sha·nahʹ, që do të thotë «të përsëritësh», «të studiosh» apo «të mësosh». Është ekuivalenti i fjalës aramaike tenaʼʹ, nga e cila vjen tan·na·ʼimʹ, termi që iu aplikua mësuesve të Mishnës.

Qëllimi i Mishnës nuk ishte që të vendoste një kod përfundimtar. Ajo trajtonte rastet kur bëheshin përjashtime, duke marrë përsipër faktin se lexuesi i njihte parimet themelore. Faktikisht, ajo përmblodhi atë që u diskutua dhe u mësua në akademitë rabinike gjatë periudhës së Juda ha-Nasit. Mishna duhej të ishte një skemë e ligjit gojor për debate të mëtejshme, një trajtë skeletore apo një strukturë bazë, mbi të cilën mund të ndërtohej më tej.

Në vend se të zbulojë ndonjë gjë që i ishte dhënë Moisiut në malin Sinai, Mishna siguron mendjehollësi në zhvillimin e ligjit gojor, një koncept që filloi me farisenjtë. Informacioni i regjistruar në Mishna hedh pak dritë mbi pohimet në Shkrimet e Krishtere Greke dhe në disa diskutime ndërmjet Jezu Krishtit dhe farisenjve. Megjithatë, duhet kujdes, sepse mendimet që gjenden në Mishna pasqyrojnë pikëpamjet judaike të shekullit të dytë të e.s. Mishna është ura e kalimit ndërmjet periudhës së tempullit të dytë dhe Talmudit.

[Shënimet]

[Kutia në faqen 26]

Ndarjet e Mishnës

Mishna është e ndarë në gjashtë Urdhra. Këto konsistojnë në 63 libra më të vegjël apo traktate, të ndarë në kapituj dhe mishnajot ose paragrafë (jo vargje).

1. Zeraim (Ligjet bujqësore)

Këto traktate përfshijnë diskutime mbi lutjet e thëna për ushqimin dhe në lidhje me bujqësinë. Ato përfshijnë, gjithashtu, rregulla mbi të dhjetat, pjesën e priftërinjve, mbetjet e të korrave dhe vitet shtunore.

2. Moed (Rastet e shenjta, festat)

Traktatet në këtë Urdhër diskutojnë ligjet që lidhen me të shtunën, Ditën e Shlyerjes dhe festat e tjera.

3. Nashim (Gratë, ligji i martesës)

Këto janë traktate që diskutojnë martesën dhe divorcin, betimet, Nazireasit dhe rastet kur dyshohej për tradhëti bashkëshortore.

4. Nezikin (Dëmtimet dhe ligji civil)

Traktatet në këtë Urdhër mbulojnë subjekte që lidhen me ligjet civile dhe ato të pronave, gjyqet dhe dënimet, funksionimin e Sanhedrinit, idhujtarinë, betimin dhe Etikat e Etërve (Avot).

5. Kodashim (Flijimet)

Këto traktate diskutojnë rregullimet që lidhen me ofertat në kafshë e në drithëra si edhe me përmasat e tempullit.

6. Toharot (Ritet e pastrimit)

Ky Urdhër konsiston në traktate që diskutojnë pastërtinë rituale, bërjen banjë, larjen e duarve, sëmundjet e lëkurës dhe papastërtinë e objekteve të ndryshme.

[Kutia në faqen 28]

Mishna dhe Shkrimet e Krishtere Greke

Mateu 12:1, 2: «Në atë kohë Jezui po ecte një të shtunë në arat me grurë; dhe dishepujt e vet, të uritur filluan të këpusin kallinj dhe t’i hanë. Por farisenjtë kur panë këtë i thanë: ‘Ja, dishepujt e tu po bëjnë atë që nuk është e lejueshme të bëhet të shtunën.’ » Shkrimet Hebraike nuk e ndalonin atë që bënë dishepujt e Jezuit. Por në Mishna gjejmë një listë me 39 aktivitete që rabinët i ndalonin të kryheshin të shtunën.​—Shabbat 7:2

Mateu 15:3: «Por, ai u përgjigj dhe u tha atyre: ‘Dhe ju, përse shkelni urdhrin e Perëndisë për shkak të traditës suaj?’ » Mishna vërteton këtë qëndrim. (Sanhedrin 11:3) Aty lexojmë: «Zbatohet një përpikmëri më e madhe ndaj [mbajtjes së] fjalëve të skribëve, sesa ndaj [mbajtjes së] fjalëve të Ligjit [të shkruar]. Nëse një burrë thotë ‘Nuk ka detyrim për të vënë shiritat’ kështu që shkel fjalët e Ligjit, ai nuk është fajtor; [por nëse thotë] ‘Në to duhet të ketë pesë pjesë’, kështu që i shton fjalëve të skribëve, ai është fajtor.»​—The Mishnah, nga Herbert Danbi, faqe 400.

Efesianëve 2:14: «Ai [Jezui] në fakt është paqja jonë, ai që ka bërë nga të dy popujt një dhe ka shembur murin e ndarjes.» Mishna thotë: «Brenda Malit të Tempullit kishte një parmak të thurur (Soreg), dhjetë pëllëmbë të lartë.» (Middot 2:3) Johebrenjve u ishte ndaluar të kalonin përtej kësaj pike dhe të hynin në oborret e brendshme. Apostulli Pavël mund ta ketë përmendur këtë mur në një mënyrë figurative, duke u shkruar efesianëve në vitin 60 ose 61 të e.s., kur ky mur ishte akoma në këmbë. Muri simbolik ishte besëlidhja e Ligjit, e cila kishte ndarë për shumë kohë judenjtë dhe johebrenjtë. Por, në bazë të vdekjes së Krishtit në vitin 33 të e.s., ai mur u hoq.