Ho Hloeka Boitšoarong ke Mokhabo oa Bacha
“Mohlankana, thabela bocha ba hao, . . . u tsamaee ka lithato tsa pelo ea hao le ka chalimo ea mahlo a hao; leha ho le joalo, u ’no u tsebe hoba Molimo o tla u ahlola ka tseo tsohle.”—MOEKLESIA 11:9, 10.
1, 2. (a) Jehova o batlela bacha eng? (b) Ke hobane’ng ha e le bothoto ho phehella leha e le eng e khahlang pelo ea hao le mahlo a hao?
“BOCHA, sehlahlo, le bonyenyane li tšoana le matsatsi a selemo. Ho e-na le ho belaela . . . ka nako ea tsona e khutšoanyane, leka ho li thabela.” Ho ngotse joalo seroki sa Lejeremane sa lekholong la bo19 la lilemo. Mantsoe ao a keletso a eang ho lōna bana a pheta se tšoanang le se ngotsoeng likete tsa lilemo pejana ka Bibeleng bukeng ea Moeklesia: “Mohlankana [kapa moroetsana], thabela bocha ba hao, ’me pelo ea hao e ke e u nyakalatse matsatsing a bocha ba hao, u tsamaee ka lithato tsa pelo ea hao le ka chalimo ea mahlo a hao.” (Moeklesia 11:9) Kahoo Jehova Molimo ha a hlile ha a talime hampe se ipiletsang litakatsong tsa bocha. O batla hore le thabele matla le mahlaha-hlaha a bocha ba lōna ka botlalo.—Liproverbia 20:29.
2 Leha ho le joalo, na see se bolela hore le ka phehella eng kapa eng e ipiletsang lipelong tsa lōna le mahlong a lōna? Le hanyenyane! (Numere 15:39; 1 Johanne 2:16) Lengolo le tsoela pele ho re: “Leha ho le joalo, u ’no u tsebe hoba Molimo o tla u ahlola ka tseo tsohle [lipakane tseo le li khethang ho khotsofatsa litakatso tsa lōna].” (Moeklesia 11:10a) E, le ke ke la phonyoha liphello tsa liketso tsa lōna; bana, joaloka batho ba baholo, ba tla ahloloa ke Jehova.—Ba-Roma 14:12.
3, 4. (a) Ke hobane’ng ha ho hlokahala ho boloka tekanyetso e phahameng ea boitšoaro bo hloekileng? (b) Ke khatello efe e teng holim’a hao ea hore u lahleheloe ke boemo bo hloekileng pel’a Molimo, ’me ho phahamisoa lipotso life?
3 Ho amohela kahlolo e molemo ea Jehova ha ho lebise bophelong bo sa feleng feela empa hape le kamanong e haufi-ufi le Molimo hona joale. Leha ho le joalo, le tlameha ho boloka tekanyetso e phahameng ea ho hloeka boitšoarong. Pesaleme ea 24 litemana 3 ho ea ho 5 li beha sena ka tsela ena: “Ke mang ea ka nyolohelang thabeng ea Jehova, ea ka lulang sehalalelong sa hae? Ke ea matsoho a se nang molato, ea pelo e hloekileng, ea sa ineeleng leshano, ea sa hlapanyeng ho ea thetsa. Motho ea joalo o tla bona hlohonolofatso ho Jehova, le ho loka ho Molimo, ’Moloki oa hae.” E, lea khahleha mahlong a Jehova ha le ipoloka le hloekile boitšoarong.
4 Empa, ho na le khatello e sa khaotseng e tlang ho lōna ea hore le lahle boemo ba lōna bo hloekileng pel’a Molimo. Ha mehla ena ea qetello e leba bofelong ba eona, ho na le seoa sa boitšoaro bo bobe le litšusumetso tse litšila. (2 Timothea 3:1-5) Ha ho mohla phephetso ea ho boloka boitšoaro bo hloekileng e kileng ea e-ba khōlō ho bacha ho feta kajeno. Na u hlōla phephetso eo ka katleho? Na u tla tsoela pele ho etsa joalo?
Phephetso eo u Talimaneng le Eona
5. Ke litšusumetso life tse litšila tse thatafatsang ho boloka boemo bo hloekileng pel’a Molimo?
5 Mekhoa ea phatlalatso ea boithabiso e hlasela bacha ka lintho tse qhelelang ka thōko se hlomphehang ’me e tlotlisa boitšoaro bo bobe bo etsoang pepenene. Ka mohlala, ha ho lokolloa e ’ngoe letotong la libaesekopo tse tšosang, mohlahlobisisi e mong oa libaesekopo o ile a ngola: “Ho hlahisa ka bongata likamano tsa botona le botšehali tse nyarosang, lipolao tse nyarosang, le bobe bo nyarosang ke tloaelo ea setšoantšo sena. Haeba ba bangata ka mokhoa o e-s’o bonoe ba e-ba teng ho se shebella, hoo ho tla tšoaea ho tetebela ho hong ho hoholo ha ho hlepha ha . . . se khethoang libaesekopong.” Ho phaella libaesekopong tse joalo ho na le lipina tse nang le mantsoe a buang pepenene ka botona le botšehali le mananeo a thelevishene a tlotlisang boitšoaro bo litšila ba botona le botšehali. Na u ka ipepesetsa litšoantšo tse hlakileng joalo tsa ‘khaphatseho eo ea bohlola’ ’me ua ’na ua boloka boemo ba hao bo hloekileng pel’a Molimo? (1 Petrose 4:4) Ho joalokaha maele a re: “Ana motho a ka ikokhella mollo sefubeng, liaparo tsa hae li sa che na?”—Liproverbia 6:27.
6. Ke khatello efe eo bacha ba talimaneng le eona e tsoang ho lithaka tsa bona?
6 Khatello e u tlelang ea hore u lahle boemo ba hao bo hloekileng pel’a Molimo e boetse e hlaha mohloling o mong—lithaka tsa hao. Ngoanana e mong oa lefatše ea lilemo li 17 o ile a bokolla: “Ke ile ka kopanela liphate ka lekhetlo la pele ka mabaka a fosahetseng kaofela: hobane mohlankana oa ka a ne a tsitlallela hoo le hobane ke ne ke nahana hore e mong le e mong oa ho etsa.” Ha ho motho ea batlang ho tšehoa. Ke ha tlhaho hore motho a batle ho ratoa ke ba bang. Empa ha u nka khato e tiileng bakeng sa boitšoaro ba Bibele, bacha ba bang ba ka ’na ba u soma. Takatso ea ho se be mokhelo, ho batla ho amoheloa ke lithaka tsa hao, e ka u kenya tlas’a khatello ea ho etsa ntho e ’ngoe eo u tsebang hore e fosahetse.—Liproverbia 13:20.
7. Ke hobane’ng ha ho le thata ka ho khethehileng ho bacha ho loantša litšusumetso tse litšila, empa batho ba bacha ba likete ba ka mokhatlong o hlophisitsoeng oa Jehova ba iponahalitse hore ba seng?
7 Ho loantša litšusumetso tsena ho thata haholo-holo nakong ea “palesa ea bocha,” ha litakatso tsa botona le botšehali li le matla. (1 Ba-Korinthe 7:36) Ha ho makatse hore mokhatlo o mong oa phuputso o ile oa fihlela qeto ena: “Ke mocha eo e leng mokhelo feela ea e-s’o be le likamano tsa botona le botšehali pele ho lenyalo ha a le lilemo li 19.” Empa lōna bacha ba likete ba ka hare ho mokhatlo o hlophisitsoeng oa Jehova le ipontšitse le le mekhelo. Le talimane le phephetso ka katleho ’me le bolokile boitšoaro bo hloekileng.
8. Ke hobane’ng ha bacha ba bang ba Bakreste ba itumelletse hore maikutlo a boitšoaro bo bobe ba lefatše a ba qaphaletse, hona ka liphello life?
8 Leha ho le joalo, hoa soabisa ho bolela hore bacha ba ’maloa ba Bakreste ba lumelletse maikutlo a lefatše a boitšoaro bo bobe ho ba qaphaletsa. Le hoja ba ka ’na ba bolela hore ba rata se setle, ha baa hloea se sebe; bonyane ha baa se hloea ho lekana. (Pesaleme ea 97:10) Maemong a mang, ba bile ba bonahala ba se rata. Ho joalokaha Pesaleme ea 52:3 e re: “U rata bobe haholo ho botle, le leshano haholo ho litaba tse lokileng.” Ba bang ba bile ba ea bohōleng ba ho hana tataiso e tobileng e tsoang mokhatlong o hlophisitsoeng oa Jehova linthong tse kang ho laetsana, boithabiso, le boitšoaro. Ka baka leo, hangata ba itlisetsa lihlong ka bobona hammoho le batsoali ba bona. Ba boetse ba lahla mokhabo oa bona mahlong a Molimo.—2 Petrose 2:21, 22.
Thuso ea ho Hlōla Phephetso
9. Ke eng e hlokahalang ho hlōla phephetso ea ho lula u hloekile boitšoarong?
9 Ke joang u ka hlōlang phephetso ea ho lula u hloekile boitšoarong? Mopesaleme o ile a botsa potso e tšoanang: “Mohlankana o tla hloekisa metsamao ea hae joang?” Joale o ile a fana ka karabelo: “Ke ha a e ela hloko ka ho e bapisa le lentsoe la hao.” (Pesaleme ea 119:9) E, u hloka tataiso ea Lentsoe la Molimo. ’Me Ntate oa rōna ea lerato oa leholimo o entse hore mokhatlo oa hae o hlophisitsoeng o fane ka tataiso e joalo ho u thusa ho hana likhatello tse litšila tsa lefatše lena.
10, 11. (a) Ke likhatiso life tse lokiselitsoeng ho thusa batho ba bacha ho lula ba hloekile boitšoarong? (b) Bacha ba bang ba thusitsoe joang ke letoto la lihlooho “Bacha ba Botsa . . . ”? (c) Uena ka bouena u ruile molemo joang letotong la lihlooho “Bacha ba Botsa . . . ”?
10 Ho theosa le lilemo ho lokisitsoe likhatiso tse ’maloa ho hopotsoe bacha ka ho khethehileng, tse kang buka Bocha ba Hao—Ho Fumana se Molemohali ho Bona. Ho tloha ka 1982, letoto la lihlooho tsa “Bacha ba Botsa . . . ” makasineng oa Tsoha! le fane ka keletso e ngata e molemo litabeng tse kang libuka tsa boitšoaro bo bobe, libuka tsa lipale tsa lerato, le boitšoaro bo loketseng nakong ea lefereho. Na kannete boitsebiso bo joalo bo thusitse bacha? Nahana ka mohlala ona. Lihlooho tse ’maloa letotong leo li ile tsa tšohla tloaelo ea ho pholla litho tsa botona kapa tsa botšehali, tsa bontša hore mokhoa oo o tsosa “takatso ea botona le botšehali” le hore o ka etsa hore motho a oele boitšoarong bo bobe ba botona le botšehali habobebe.a (Ba-Kolosse 3:5, NW) Ho ile ha fanoa ka litlhahiso tse sebetsang tsa hore na ke joang motho a ka loantšang mokhoa oo le hore na a ka sebetsana le bothata ba ho oela hape ho oona joang. Ha ba arabela lihloohong tseo, bacha ba bang ba ngotse: “Ke bile le bothata ba ho pholla litho tsa botona ho tloha ha ke le lilemo li 12. Hona joale ke lilemo li 18, ’me butle-butle ke ntse ke atleha ho hlōla, ka thuso ea lihlooho tsa lōna.” “Kaha joale ke nkile keletso eo lihlooho tsa lōna li faneng ka eona, ke iphumana ke le boemong bo molemo haholoanyane ba kelello. Ke ikutloa ke hloekile haholo ho feta pele.”
11 Ho bala le ho ithuta boitsebiso bo joalo ho nka nako, empa ho etsa joalo ho ka u thusa hore u lule u hloekile boitšoarong. Na u sebelisa ka botlalo boitsebiso bo joalo bo phatlalalitsoeng? Ha a arabela sehlooho sa “Bacha ba Botsa . . . ” se neng se re “Ho Kopanela Likobo Pele ho Lenyalo—Hobane’ng ho sa Lokela?”b ngoananyana e mong, eo e neng e le seithuti sa Bibele ka nako eo, o ngotse: “Ke tseba maikutlo a mabe, a molato, le a tletseng mohono a hlahang ka mor’a ho ba le likamano tsa botona le botšehali pele ho lenyalo, ’me ke ikoahlaea haholo. Letsatsi le leng le le leng ke leboha Jehova ka kamohelo ea hae le tšoarelo ea hae. Ke tšepa hore sehlooho sa lōna se tla thusa ba bang pele ba etsa seo ke ileng ka se etsa. Kannete ho bohloko. Joale ke utloisisa hore na ke hobane’ng ha thato ea Jehova Molimo e le hore re ‘tele bohlola.’”—1 Ba-Thessalonika 4:3, NW.
12. Ke eng se tla re susumetsa ho batla ho khahlisa Jehova?
12 Sena se re tlisa nthong e ’ngoe hape e tla u thusa ho hlōla phephetso eo ka katleho: U tlameha ho ananela hore Jehova ke Morena oa Bokahohleng le hore o lokela ho mameloa. (Tšenolo 4:11) Leha ho le joalo, ka nako e tšoanang ke Ntate ea lerato oa leholimo ’me o re hopoletse se molemo ka ho fetisisa. (Liproverbia 2:20-22; Esaia 48:17) Melao ea hae e reretsoe ho re sireletsa, e seng ho re etsetsa lithibelo ho sa hlokahale. Ka hona ho e mamela ke tsela e bohlale. (Deuteronoma 4:5, 6) Ho utloisisa ka ho hlakileng hore na ke hobane’ng ha Jehova a tsitlallela boitšoaro bo hloekileng ho tla u thusa ho bona mokhabo oa ’nete o teng ho bona ’me ho tla u susumelletsa hore u batle ho mo khahlisa.—Pesaleme ea 112:1.
13. U ka hlalosa joang hore molao oa Jehova o thibelang bohlola o re hopoletse se molemo ka ho fetisisa?
13 Nahana ka ’nete ea hore Molimo o lekanyetsa likamano tsa botona le botšehali lenyalong ’me o thibela bohlola ka ho felletseng. (Ba-Heberu 13:4, NW) Na ho mamela molao oo ho u amoha letho le molemo? Na Ntate ea lerato oa leholimo o ne a ka etsa molao o tla u amoha thabo bophelong? Le hanyenyane! Talima se etsahalang bophelong ba lithaka tsa hao tse hlokomolohang molao oa Molimo oa boitšoaro. Likemaro tse sa batleheng hangata li ba lebisa ho ntšeng limpa, kapa mohlomong, manyalong a etsoang ka lepotla-potla. Maemong a mangata ho bolela ho hōlisa ngoana ka ntle ho monna. Ho feta moo, bacha ba itloaelitseng bohlola ba ‘siteloa ’mele ea bona’ ’me ba ipepesetsa mafu a tšoaetsanoang ka likamano tsa botona le botšehali. (1 Ba-Korinthe 6:18) ’Me ha mocha ea inehetseng ho Jehova a etsa bohlola, liphello tse seng monate maikutlong e ka ba tse sithabetsang. Ho leka ho hatella ho tšoenyeha ha letsoalo le molato ho ka tlisa mokhathala le ho hloka boroko bosiu. (Pesaleme ea 32:3, 4; 51:3) Ka hona, na ha hoa hlaka hore molao oa Jehova o thibelang bohlola o etselitsoe ho u sireletsa? Ho na le molemo oa sebele oa ho boloka boitšoaro bo hloekileng!
14. Ka polelo ea hore lenyalo la ba lilemong tse ka tlaase ho 20 ke tšireletso, hlalosa hore na re ka talima mantsoe a Pauluse a ho 1 Ba-Korinthe 7:9 le 7:36 joang.
14 Rea lumela hore ha ho bonolo ho khomarela melao ea Molimo e sa fetoheng ea boitšoaro. Ka baka la sena, bacha ba bang ba fihletse qeto ea hore tšireletso e molemo ka ho fetisisa ke ho kena lenyalong ba sa ntsane ba le lilemong tse ka tlaase ho 20. Ba beha lebaka lena, ‘Ha e le hantle na 1 Ba-Korinthe 7:9 ha e bolele hore: “Ha ba sitoa ho itšoara, ba nyale; hobane ha e le ho nyala, e le ho cha, ho molemo ke ho nyala”?’ Leha ho le joalo, maikutlo a joalo a shebela litaba haufinyane. Mantsoe a Pauluse ha aa lebisoa ho bacha ba ka tlaase ho lilemo tse 20 empa ho ba seng ‘ba fetile palesa ea bocha.’ (1 Ba-Korinthe 7:36) Maemong a mangata ba ntseng ba le paleseng ea bocha ha ba e-s’o hōle ho lekana maikutlong le moeeng hore ba ka jara likhatello le boikarabelo bo tsamaeang le lenyalo. Journal of Marriage and the Family ea tlaleha: “Batho ba nyalang ba sa le banyenyane ba latsoa khotsofalo e tlaase ea lenyalo hobane ba haelloa ke tokisetso bakeng sa ho jara boikarabelo ba lenyalo. Ho jara boikarabelo ka mokhoa o sa khotsofatseng ho fokotsa khotsofalo, e leng ho lebisang ho hlokiseng lenyalo botsitso.” Kahoo karabelo hase ho nyala u sa le monyenyane, empa ke ho boloka bosooa bo hloekileng ho fihlela u hōlisitse litšoaneleho tsohle tse hlokahalang ho etsa lenyalo le atlehileng.
Ipoloke u Hloekile!
15. Ke mehato efe e matla e hlokahalang hore u tle u lule u hloekile boitšoarong?
15 Moapostola Pauluse o ngotse: “Ka baka leo, bolaeang litho tsa ’mele ea lōna tse leng holim’a lefatše mabapi le bohlola, litšila, takatso ea botona le botšehali.” (Ba-Kolosse 3:5, NW) E, ho hlokahala mehato e matla; u tlameha ho ikemisetsa ho lula u hloekile boitšoarong. Ha e bua ka ketso e fetoletsoeng e le “bolaeang,” The Expositor’s Bible Commentary e re: “E fana ka maikutlo a hore ha rea lokela feela ho hatella kapa ho laola liketso tse mpe le maikutlo a mabe. Re lokela ho tlosa, re felise ka ho felletseng tsela ea khale ea bophelo. ‘Bolaea ka ho felletseng’ e ka ’na ea senola matla a eona. . . . Moelelo oa ketso, le matla a nako eo e leng ho eona li fana ka maikutlo a ketso e matla, e bohloko ea boikemisetso ba botho.”—Bapisa le Mattheu 5:27-30.
16. Ho lula u hloekile boitšoarong, ke hobane’ng ha u tlameha ho sebetsa ka thata ho ipoloka u hloekile kelellong, ’me u ka atleha ho seo joang?
16 Leha ho le joalo, ke joang u ka ‘bolaeang ka ho felletseng’ kapa ua “tlosa” liketso le maikutlo a boitšoaro bo litšila? Jesu o ile a fihla motsong oa bothata ha a re: “Hobane ke kahare, lipelong tsa batho, moo ho tsoang mehopolo e mebe: bohlola, . . . bofebe, meharo.” (Mareka 7:21, 22, TLP) Pelo ea tšoantšetso e akarelletsa matla a ho nahana, e leng lebaka leo ka lona e amahanngoang le “mehopolo.” Ka hona, hore u lule u hloekile boitšoarong, u tlameha ho loanela ho ipoloka u hloekile kelellong. Joang? Kaha kelello e feptjoa ka mecha ea ho elelloa lintho, ho hlokahala hore u itebele khahlanong le seo u se talimang ka mahlo a hao, ho qoba libuka, mananeo a thelevishene, kapa libaesekopo tse bontšang kapa tse emelang boitšoaro bo bobe ba botona le botšehali. Hape ho hlokahala hore u be seli ka seo u se mamelang ka litsebe tsa hao, u qobe lipina tse nang le mantsoe a buang ka botona le botšehali pepenene. Ho nka khato e joalo ho hloka sebete, haholo-holo ha u talimane le lithaka tsa hao, empa ho etsa joalo ho tla u thusa ho lula u hloekile boitšoarong le ho boloka boitlhompho.
17. Ke hobane’ng ha litšila tsa boitšoaro li sa lokela le ho boleloa feela har’a lōna?
17 Moapostola Pauluse o boetse a eletsa: “Ha e le bofebe [“bohlola,” TLP], le litšila tsohle, le takatso ea moruo, ho se ke ha boleloa le mabitso a tsona har’a lōna, kamoo ho tšoanelang bahalaleli.” (Ba-Efese 5:3; bona le temana ea 12.) Kahoo litšila tsa boitšoaro ha lia lokela le ho boleloa feela, ke hore, ho nahanoe ka tsona kapa li sebelisoe e le taba ea mosoaso. Hobane’ng? Joalokaha seithuti sa Bibele William Barclay se ho hlalositse: “Ho bua ka ntho, ho soasoa ka eona, ho e etsa taba eo ho qoqoang ka eona khafetsa ke ho e kenya kelellong, le ho e atametsa khatong ea sebele ea ho e etsa.” (Jakobo 1:14, 15) Ho hloka boikemisetso ba sebele ho ‘bea sethibelo molomong oa hao,’ haholo-holo ha bacha ba bang ba bua mesoaso e litšila kapa ba sebelisa puo e mpe ho hlalosa liketso tsa botona le botšehali. (Pesaleme ea 39:1) Empa ka ho lula u le khabane u bile u hloekile, u tla thabisa pelo ea Jehova.—Pesaleme ea 11:7; Liproverbia 27:11.
18. (a) Ho hlōla ntoa khahlanong le litšila tsa boitšoaro, ke hobane’ng ha ho sa lekana ho hana mehopolo e mebe le puo e mpe? (b) U ka rua molemo joang keletsong ea Pauluse ho Bafilippi?
18 Ho hlōla ntoa e khahlanong le litšila tsa boitšoaro, ha hoa lekana ho hanela mehopolo e litšila le puo e litšila. Maele a Sechaena a re: “Kelello e sa tšelang letho e bulehetse litlhahiso tsa mefuta eohle.” (Bapisa le Mattheu 12:43-45.) Pauluse o ile a hlokomela tlhokahalo ea ho tlatsa kelello ka mehopolo e hahang le e hloekileng. Kahoo, o ile a phehella Bafilippi: “Tsohle tsee e leng tsa ’nete, tsohle tse hlomphehang, tsohle tse lokileng, tsohle tse hloekileng, tsohle tse ratehang, tsohle tse botumo bo botle, tsohle tseo bokhabane bo bong le poko e ’ngoe e leng teng ho tsona, le ke le hopole tsona [‘le li fetole taba eo le nahanang ka eona ka hloko’c].”—Ba-Filippi 4:8.
19. Ke hobane’ng ha u lokela ho etsa boithuto bo matla ba Lentsoe la Molimo, ’me ke ka tsela efe sena se tlang ho u thusa hore u lule u hloekile boitšoarong?
19 Hona ho bolela ho etsa boithuto bo matla ba Lentsoe la Molimo. (Joshua 1:8; Pesaleme ea 1:2) Bo tla matlafatsa kelello ea hao le pelo ea hao ’me bo tla u thusa ho hōlisa kamano ea botho e haufi le Jehova. Kahoo u tla ba boemong bo molemo haholoanyane ba ho hanela meleko ea ho kopanela boitšoarong bo sa hloekang. Ho hang u ke ke ua ipeha kotsing ea ho hlompholla lebitso la Jehova le ho tlotlolla lelapa leno le phutheho ka boeona. Ho e-na le hoo, u tla sebelisa matla le sehlahlo tsa bocha ka tsela eo u ke keng ua ikoahlaela eona hamorao. E, u tla latela tsela ea boitšoaro bo hloekileng, eo ruri e leng mokhabo oa bacha ba fumanoang ba sebeletsa Jehova!—Liproverbia 3:1-4.
[Mongolo o botlaaseng ba leqephe]
a Bona litokollo tsa Tsoha! ea September 8, 1987, maqephe 14-16; December 8, 1987, maqephe 12-14; le March 8, 1988, maqephe 16-19.
b Tsoha! December 8, 1985, maqephe 16-18.
c The Expositor’s Greek Testament.
Bacha—le ne le Tla Arabela Joang?
◻ Ke hobane’ng ha le lokela ho boloka tekanyetso e phahameng ea boitšoaro bo hloekileng?
◻ Ke likhatello life tse etsang hore e be phephetso ho boloka boemo bo hloekileng pel’a Molimo?
◻ Ke eng e ka le thusang ho hlōla phephetso ea ho lula le hloekile boitšoarong?
◻ Ke mehato efe e matla e hlokahalang hore u tle u ipoloke u hloekile?
[Setšoantšo se leqepheng la 13]
Boholo ba ba sa ntsaneng ba le paleseng ea bocha ba banyenyane haholo ho hlokomela boikarabelo ba botsoali