‘Hakarhani Matlhari Ya Ku Vonakala’
“Vusiku byi hundzile, dyambu ri lava ku huma. Hikokwalaho, a hi cukumeteni mintirho ya munyama, kutani hi hakarha matlhari ya ku vonakala.”—VARHOMA 13:12.
1, 2. Vayuda vo tala va lembe xidzana ro sungula va angule njhani eka “ku vonakala ka xiviri,” naswona va endla leswi ku nga khathariseki mimpfuneko yihi?
YESU KRISTE i “ku vonakala ka xiviri loku voningaka munhu un’wana ni un’wana.” (Yohane 1:9) Loko a te tanihi Mesiya hi 29 C.E., u te erixakeni leri hlawuriweke hi Xikwembu leswaku ri va timbhoni ta xona, ni leri a ri tivula leri tinyiketeleke eka Yehova. (Esaya 43:10) Vaisrayele vo tala a va rindzele Mesiya, naswona vo tala va vona a va tiva byin’wana bya vuprofeta lebyi a a byi ta n’wi kombisa. Ku tlula kwalaho, Yesu a a chumayela eswiphen’wini hinkwaswo swa Palestina, a endla masingita a voniwa kahle hi mintshungu. Mintshungu a yi khitikanela ku ya n’wi yingisa naswona a yi khumbiwa hi leswi a yi swi vona ni ku swi twa.—Matewu 4:23-25; 7:28, 29; 9:32-36; Yohane 7:31.
2 Kambe eku heteleleni, Vayuda vo tala va ale Yesu. Evhangeli ya Yohane yi ri: “Ú tile ekaya ka yena, kambe varikwavo a va n’wi amukelanga.” (Yohane 1:11) Ha yini a a swi ri tano? Nhlamulo ya xivutiso xexo yi ta hi pfuna ku papalata ku phindha xihoxo xa vona. Yi ta hi pfuna ku ‘cukumeta mintirho ya munyama, kutani hi hakarha matlhari ya ku vonakala,’ xisweswo hi papalata ku avanyisa loku pfumalaka tintswalo tanihi lokuya ku tokotiweke hi Israyele wa lembe xidzana ro sungula.—Varhoma 13:12; Luka 19:43, 44.
Nkaneto Lowu Humaka Eka Varhangeri Va Vukhongeri
3. Xana varhangeri va vukhongeri bya Xiyuda va tikombise va ri ‘vafambisi lavo fe mahlo’ hi ndlela yihi?
3 Le Israyele varhangeri va vukhongeri a va ri vo rhanga eku aleni ka ku vonakala. Ku nga khathariseki ku va “vadyondzisi va Nawu,” va simeke fambiselo ra le nawini ehenhla ka vanhu ra milawu leyi hakanyingi a yi kanetana ni Nawu wa Xikwembu. (Luka 11:45, 46) Xisweswo, va ‘onhe rito ra Xikwembu hi mikhuva leyi va yi nyikeleke.’ (Marka 7:13; Matewu 23:16, 23, 24) A a va ri ‘vafambisi lavo fe mahlo,’ va sivela ku vonakala leswaku ku vangama.—Matewu 15:14.
4, 5. (a) Vafarisi va angule njhani loko Vayuda vo tala va sungula ku kanakana loko Yesu a ri Mesiya? (b) Vafarisi va paluxe langutelo rihi ro biha ra mbilu?
4 Eka khamba rin’wana loko Vaisrayele lavo tala va ri karhi va lava ku tiva loko Yesu kumbexana a ri Kriste, Vafarisi lava karhatekeke va rhumele vatirhi ku ya n’wi khoma. Vatirhi va vuye ximandla-mandla, va ku: “A ku si va na munhu ni siku ni rin’we la vulavulaka ku fana ni munhu loyi.” Hi ku sihalala, Vafarisi va vutise vatirhi: “Xana na n’wina mi xiseteriwile xana? I mani eka vakulukumba ni le ka Vafarisi loyi a tshamaka a pfumela eka yena xana? Kambe loko va ri vanhu va ntshungu wolowo, lava nga tiviki Nawu, va rhukaniwile.” Nikodema, xirho xa Sanedri, u kanetile a ku a swi nga ri enawini ku avanyisa munhu emahlweni ko n’wi yingisa. Hi tihanyi, Vafarisi va n’wi hundzukerile kutani va ku: “Xana na wena u huma eGaleliya ke? Lavisisa swinene u ta vona leswaku ku hava muprofeta la humaka eGaleliya.”—Yohane 7:46-52.
5 Ha yini varhangeri va vukhongeri erixakeni leri tinyiketeleke eka Xikwembu va endle hi ndlela yo tano? Hikuva va vumbe xiyimo xo biha xa mbilu. (Matewu 12:34) Ku langutela ka vona vanhu lava tolovelekeke ehansi ku paluxe manyunyu ya vona. Ku vula ka vona leswaku ‘eka vafumi kumbe Vafarisi ku hava na un’we loyi a pfumeleke eka yena’ ku seketele ku tivulela ka vona ka manyunyu ka leswaku Mesiya a a ta va wa ntiyiso ntsena loko vona va n’wi amukela. Ku tlula kwalaho, a a va nga tshembeki, va ringete ku tekela Yesu ehansi hikuva a a huma eGaleliya, kasi nkambisiso wo olova a a wu ta va wu paluxe leswaku entiyisweni a a tswariwe eBetlehema, ndhawu leyi profetiweke ya ku tswariwa ka Mesiya.—Mikea 5:2; Matewu 2:1.
6, 7. (a) Varhangeri va vukhongeri va angule njhani eku pfuxiweni ka Lazaro? (b) Yesu u vule yini ku paluxa ku rhandzu ka varhangeri va vukhongeri munyama?
6 Nkaneto wa rivengo wa varhangeri lava va vukhongeri eka ku vonakala hi laha ku khorwisaka wu kombisiwile loko Yesu a pfuxa Lazaro. Eka munhu loyi a chavaka Xikwembu, xiendlo xo tano a ku ta va ku ve vumbhoni bya leswaku Yesu a a ri na nseketelo wa Yehova. Hambi swi ri tano, varhangeri va vukhongeri va lo vona ntsena nxungeto lowu nga vaka kona ehenhla ka xiyimo xa vona lexi tlakukeke. Va te: “Hi ta endla yini xana, leswi munhu loyi a endlaka mahlori layo tala? Loko hi n’wi tshikisa sweswo, hinkwavo va ta pfumela ka yena, kutani Varhoma va ta ta va ta lovisa ndhawu leyi ya hina, ni ku hi heta hi rixaka.” (Yohane 11:44, 47, 48) Kutani va hlengeletanile ku kanela ndlela yo dlaya Yesu na Lazaro ha vambirhi, kumbexana va anakanya leswaku a a va ta tima ku vonakala hi ndlela leyi.—Yohane 11:53, 54; 12:9, 10.
7 Hikwalaho, varhangeri volavo va vukhongeri va rixaka ra Xikwembu va susiwile eku vonakaleni hi ku tikurisa, manyunyu, ku nga tshembeki emianakanyweni ni vutianakanyi. Ekusuhi ni ku hela ka vutirheli bya yena, Yesu u paluxe nandzu wa vona, a ku: “Mi ni khombo n’wina vatsari ni Vafarisi, hikuva mi vakanganyisi: Mi alela vanhu ku nghena eMfun’weni wa matilo. N’wina a mi ngheni eka wona, naswona lava ringetaka ku nghena ma va sivela.”—Matewu 23:13.
Vutianakanyi Ni Manyunyu
8. I swiendlakalo swihi le Nazareta leswi paluxeke xiyimo xo biha xa mbilu xa vanhu van’wana kwalaho?
8 Hi ntolovelo, Vayuda va lembe xidzana ro sungula va tekelele varhangeri va vona va vukhongeri eku aleni ka ku vonakala hikwalaho ka xiyimo xa timbilu ta vona to biha. Hi xikombiso, eka khamba rin’wana Yesu u rhambiwe ku vulavula esinagogeni le Nazareta. U hlaye a tlhela a hlamusela mhaka leyi humaka eka Esaya, naswona eku sunguleni, bandlha ri n’wi yingisile. Kambe loko a tshaha mimfananiso ya matimu leyi paluxeke vutianakanyi ni ku pfumala ka vona ripfumelo, va hlundzukisiwile kutani va ringeta ku n’wi dlaya. (Luka 4:16-30) Exikarhi ka mikhuva yin’wana yo biha, manyunyu ma va sivele ku amukela ku vonakala.
9. Minsusumeto leyi hoxeke ya ntlawa lowukulu wa Vagaleliya yi paluxiwe njhani?
9 Eka khamba rin’wana, Yesu hi singita u phamele ntshungu lowukulu eribuweni ra Lwandle ra Galeliya. Timbhoni ta singita leri ti te: “Hakunene, loyi hi yena Muprofeta la faneleke ku ta emisaveni.” (Yohane 6:10-14) Loko Yesu a ya eka ndhawu yin’wana hi byatso, ntshungu wu n’wi landzerile. Hambi swi ri tano, Yesu a a swi tiva leswaku xivangelo xa lavo tala a a ku nga ri ku rhandza ku vonakala. U va byerile: “Ma ndzi lava, ku nga ri hileswi mi nga vona mahlori, kambe hileswi mi nga dya swinkwa mi xurha.” (Yohane 6:26) Hi ku hatlisa u kombisiwe a tiyisile loko vo tala va lava a a va n’wi landzelela va tlhelele emisaveni. (Yohane 6:66) Langutelo ra vutianakanyi, “ndzi yi tirhelela yini mbhongolo yo fa?” ri sivele ku vonakala.
10. Vamatiko vo tala va angurise ku yini eka ku vonakala?
10 Endzhaku ka rifu ni ku pfuxiwa ka Yesu, Vayuda lava pfumeleke va hambete va yisa ku vonakala eka van’wana va rixaka ra Vayuda, kambe i vatsongo lava anguleke kahle. Hikwalaho ke, muapostola Pawulo ni van’wana, lava tirhaka tanihi “ku vonakala eka vamatiko,” va hangalase mahungu lamanene eka matiko man’wana. (Mintirho 13:44-47) Vamatiko vo tala va angule kahle, kambe endlelo ra ntolovelo ri ve hi laha Pawulo a hlamuseleke ha kona: “Hi twarisa Kriste la vambiweke, . . . [rungula leri ri nga] vuhunguki eka vamatiko.” (1 Vakorinto 1:22, 23) Vamatiko vo tala va ale ku vonakala hikuva a a va pfariwe mahlo hi vukholwa-hava bya vuhedeni kumbe hi tifilosofi ta misava.—Mintirho 14:8-13; 17:32; 19:23-28.
‘Ku Vitaneriwa Ku Huma eMunyameni’
11, 12. I vamani lava anguleke kahle eka ku vonakala eka lembe xidzana ro sungula, naswona i vamani lava angulaka kahle namuntlha?
11 Eka lembe xidzana ro sungula, ku nga khathariseki ku pfumaleka loku tolovelekeke ka ku hlamula lokunene, vo tala va timbilu letinene va ‘vitaneriwe ku huma emunyameni, va ya nghena eku vonakaleni ka Xikwembu loku hlamarisaka.’ (1 Petro 2:9) Muapostola Yohane u tsala hi lava a ku: “Hambiswiritano, hinkwavo lava nga . . . amukela [Kriste], lava nga pfumela eka vito ra yena, ú va nyikile matimba ya ku hundzuka vana va Xikwembu.” (Yohane 1:12) Ku sukela hi Pentekosta ya 33 C.E., varhandzi lava va ku vonakala va khuvuriwile hi moya lowo kwetsima naswona va ve vana va Xikwembu hi ntshembo wa ku fuma na Yesu eMfun’weni wa yena wa le tilweni.
12 Esikwini ra hina lavo hetelela va vana volavo lava totiweke va Xikwembu va hlengeletiwile, naswona hi ku hetisisa vuprofeta bya Daniyele, va ‘vangama kukotisa ku hatima ka le xibakabakeni, va tisa lavo tala eku lulameni.’ (Daniel 12:3) Va pfumelele ku vonakala ka vona ku vangama ku fikela empin’weni lowu vo tlula mune wa timiliyoni wa “tinyimpfu tin’wana” va kokeriweke entiyisweni kutani va tsakela xiyimo lexi lulameke emahlweni ka Xikwembu. (Yohane 10:16) Lava, na vona va kombisa ku vonakala emisaveni hinkwayo, lerova sweswi ku vonakala koloko ku vangama ku tlula rini na rini. Esikwini ra hina, tanihi le ka lembe xidzana ro sungula, “munyama a wu kotanga ku ku hlula [ku vonakala].”—Yohane 1:5.
‘Eka Xikwembu Ku Hava Munyama’
13. Muapostola Yohane u hi nyike xitsundzuxo xihi?
13 Hambi swi ri tano, a hi fanelanga ku rivala xitsundzuxo xa muapostola Yohane: “Xikwembu i ku vonakala, kutani eka xona ku hava munyama nikutsongo. Loko hi vula leswaku hi ni xinakulobye na xona kambe hi ri karhi hi famba emunyameni, ha hemba, kutani a hi hanyi hi ku landza ntiyiso.” (1 Yohane 1:5, 6) Swi le rivaleni, swa koteka eka Vakriste ku wela entlhan’wini lowu fanaka ni wa Vayuda, naswona hambi hi ri lava tivulaka timbhoni ta Xikwembu, swa koteka leswaku hi humesa mintirho ya munyama.
14, 15. I mintirho yihi ya munyama leyi tikombiseke ebandlheni ra Vukriste ra lembe xidzana ro sungula, naswona hi dyondza yini eka leswi?
14 Entiyisweni, leswi swi humelerile eka lembe xidzana ro sungula. Hi hlaya hi ku avana lokukulu le Korinto. (1 Vakorinto 1:10-17) Muapostola Yohane u boheke ku tsundzuxa Vakriste lava totiweke leswaku va nga vengani, naswona Yakobo u boheke ku tsundzuxa van’wana leswaku va nga tsakeli lava fuweke ku tlula swisiwana. (Yakobo 2:2-4; 1 Yohane 2:9, 10; 3 Yohane 11, 12) Ku engetela kwalaho, loko Yesu a kambela mabandlha ya nkombo ya le Asia Minor, hi laha swi hlamuseriweke ha kona ebukwini ya Nhlavutelo, u vike ku nghenelela ka mintirho ya munyama, leyi katsaka vugwinehi, ku gandzela swifaniso, ku tikhoma loko biha na ku rhandza swilo leswi vonakaka. (Nhlavutelo 2:4, 14, 15, 20-23; 3:1, 15-17) Emasikwini wolawo yo sungula ya bandlha ra Vukriste, xisweswo, vo tala va cukumete ku vonakala, van’wana va tsemiwa naswona van’wana va tlhentlhela endzhaku “ehandle emunyameni.”—Matewu 25:30; Vafilipiya 3:18; Vaheveru 2:1; 2 Yohane 8-11.
15 Swiviko leswi hinkwaswo swa lembe xidzana ro sungula swi kombisa tindlela to hambana ta leswaku munyama wa misava ya Sathana wu nga nghenelela eku anakanyeni ka munhu loyi a nga Mukriste kumbe hambi ku ri bandlha hinkwaro. Hi fanele ku tirindza leswaku nchumu wo tano wu nga tshuki wu humelela eka hina. Hi nga swi endlisa ku yini sweswo?
Munhu Lontshwa
16. I xitsundzuxo xihi lexi twalaka lexi Pawulo a xi nyikeke Vaefesa?
16 Pawulo u khutaze Vaefesa leswaku va nga ha vi ‘emunyameni hi tlhelo ra mianakanyo, va nga susiwi evuton’wini bya Xikwembu.’ Leswaku va nga rhetemukeli endzhaku emunyameni wolowo, a a va fanele ku hlakulela xiyimo xa mbilu lexi nga xa ku vonakala. Pawulo u te: “Tshikani mahanyelo ya n’wina ya khale, mi hluvula munhu wa khale loyi a a onhiwa hi mhaka ya ku navela ka yena loku kanganyisaka; . . . Ambalani munhu lontshwa la vumbiweke hi xifaniso xa Xikwembu, la . . . tikombaka hi ku lulama ka yena ni ku hlawuleka loku nga ni ntiyiso.”—Vaefesa 4:18, 22-24.
17. Hi nga swi papalata njhani namuntlha ku rhetemukela emunyameni?
17 Pawulo laha, hi ndlela yo fanekisela, u tsundzuxa hi vuhandzuri lebyikulu—ku tsema leswi khale a a ku ri xiphemu xa hina, munhu wa hina wa khale, kutani hi pfumelela ku kula ka moya lowuntshwa hi laha ku heleleke ku ‘lawula mianakanyo ya hina.’ Naswona a a nga vulavuli ni vanhu lava ha ku tsakelaka kambe ni Vakriste lava khuvuriweke. Ku hundzuka ka vumunhu bya hina a ku heleli enkhuvulweni. I endlelo leri hambetaka. Loko hi tshika ku hlakulela munhu lontshwa, lowa khale a nga humelela nakambe, ni manyunyu, ku tikurisa ni vutianakanyi bya yena. (Genesa 8:21; Varhoma 7:21-25) Leswi swi nga kongomisa eku tlheleleni emintirhweni ya munyama.
“Ku Vonakaleni Ka Wena Hi Vona Ku Vonakala”
18, 19. Yesu na Pawulo va yi hlamuserise ku yini ndlela ya ku vona “[vana] va ku vonakala”?
18 Tsundzuka leswaku ku kuma ka hina vutomi lebyi nga heriki swi titshege hi ku kuma ka hina ku avanyisa ka tintswalo loku humaka eka Xikwembu, ku avanyisa loku sekeriweke eka mpimo lowu hi rhandzaka ku vonakala ha wona. Endzhaku ko kombetela eka yinhla leyi ya le ndzhaku, Yesu u te: “La endlaka leswo biha, ú venga ku vonakala, kutani a nga ti eku vonakaleni, hi ku chava leswaku mintirho ya yena yi nga ta humela erivaleni. Kambe loyi a hanyaka entiyisweni, wa ta eku vonakaleni, leswaku mintirho ya yena yi ta vonaka yi ri leyi endliweke hi ku yingisa Xikwembu.”—Yohane 3:19-21.
19 Pawulo u seketele mianakanyo leyi loko a tsalela Vaefesa, “Hanyani ku fana ni [vana, NW] va ku vonakala, hikuva ku vonakala, hi kona loku vekaka mihandzu leyo tala, yi nga ya vunene ni ku lulama ni ntiyiso.” (Vaefesa 5:8, 9) Kutani mintirho ya hina ya kombisa loko hi ri vana va ku vonakala kumbe va munyama. Kambe mintirho leyinene yi nga huma ntsena embilwini leyinene. Hi yona mhaka leyi hi bohekaka ku rindza timbilu ta hina, hi xalamukela xilaveko xo hambeta hi pfuxeta munhu wa hina, hi va ni vukheta hi moya lowu lawulaka mianakanyo ya hina.—Swivuriso 4:23.
20, 21. (a) I mphikamakaneta yihi leyi hlawulekeke leyi langutaneke ni vana lava velekeriweke emindyangwini ya Vakriste? (b) I mphikamakaneta yihi leyi langutanaka ni vana hinkwavo va vatswari va Vakriste?
20 Etimhakeni tin’wana, leswi swi tikombe swi ri mphikamakaneta leyi hlawulekeke eka vana lava velekiweke hi Timbhoni ta Yehova leti tinyiketeleke. Ha yini? Phela hi tlhelo rin’wana, vana volavo va tsakela nkateko lowu hlamarisaka. Ku tiva ntiyiso ku sukela evuhlangini kahle-kahle swi vula leswaku munhu yoloye a nga lavi ku swi tokota hi yexe ku va emunyameni wa misava ya Sathana. (2 Timotiya 3:14, 15) Hi tlhelo rin’wana, vana van’wana exiyin’weni lexi va tekela ntiyiso ehansi naswona a va dyondzi hi xiviri ku rhandza ku vonakala. Lexi a a ku ri xiyimo xa Vayuda vo tala va lembe xidzana ro sungula. Va kule erixakeni leri tinyiketeleke eka Yehova, naswona a a va ri na vutivi bya ntiyiso hi mpimo wo karhi. Kambe a a wu nga ri kona etimbilwini ta vona.—Matewu 15:8, 9.
21 Vatswari va Vakriste va na vutihlamuleri emahlweni ka Xikwembu byo kurisa vana va vona eku vonakaleni. (Deuteronoma 6:4-9; Vaefesa 6:4) Hambi swi ri tano, emakumu, n’wana hi yexe u fanele ku rhandza ku vonakala ku tlula munyama. U fanele ku endla ku vonakala ka ntiyiso ku va xiphemu xa yena. Loko a ri karhi a kula, swivumbeko swin’wana swa misava ya Sathana swi nga ha vonaka swi koka mahlo. Mahanyelo ya ku tilawula kumbe ya ku pfumala vutihlamuleri ya tintangha ta yena ma nga ha vonaka ma nyanyula. Tidyondzo leti vangaka ku kanakana leti dyondzisiwaka etlilasini ti nga ha kanganyisa. Kambe a nga fanelanga ku rivala leswaku ehandle ka ku vonakala, ‘munyama wu funengete misava.’ (Esaya 60:2) Eku heteleleni, misava leyi yi funengetiweke hi munyama yi hava nchumu lowunene lowu yi nga wu nyikelaka.—1 Yohane 2:15-17.
22. Xana Yehova u va katekisa njhani lava taka eku vonakaleni sweswi, naswona u ta va katekisa njhani enkarhini lowu taka?
22 Hosi Davhida u tsarile: “Nseledyana ya v̌utomi yi na wena [Yehova], kutani ku v̌onakaleni ka wena hi v̌ona ku v̌onakala. Engeta tintŝalo ta wena e ka la’v̌a ku tiv̌aka.” (Psalma 36:9, 10) Lava va rhandzaka ku vonakala va ta ku ta tiva Yehova, naswona leswi swi nga vula vutomi eka vona. (Yohane 17:3) Etintswalweni ta yena ta rirhandzu, Yehova wa va seketela sweswi, naswona loko nhlomulo lowukulu wu humelela, u ta va ponisa a va yisa emisaveni leyintshwa. Lowu ku nga va ntokoto wa hina loko sweswi hi papalata munyama wa misava ya Sathana. Emisaveni leyintshwa, vanhu va ta kondleteriwa evuton’wini lebyi hetisekeke eParadeyisini. (Nhlavutelo 21:3-5) Lava va amukelaka ku avanyisa ka tintswalo hi nkarhi wolowo va ta va ni ntshembo wo tshama eku vonakaleni ka Yehova nkarhi lowu taka hinkwawo. Mawaku ntshembo lowu hlamarisaka swonghasi! Naswona mawaku xikhongotelo xa matimba swonghasi sweswi xo ‘cukumeta mintirho ya munyama, kutani hi hakarha matlhari ya ku vonakala’!—Varhoma 13:12.
Wa Tsundzuka Xana?
◻ Ha yini Vayuda vo tala va siku ra Yesu va ale ku vonakala?
◻ Ku vonakala ku vangame ku fikela empin’weni wihi eminkarhini ya manguva lawa?
◻ I switsundzuxo swihi mayelana ni vutianakanyi ni manyunyu leswi nyikeriwaka hi swikombiso swa lembe xidzana ro sungula?
◻ I yini lexi lavekaka loko hi ta tshama eku vonakaleni?
◻ I mikateko yihi leyi hlayiseriweke varhandzi va ku vonakala?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 14]
Vo tala va Vayuda va siku ra Yesu a va ku amukelanga ku vonakala
[Swifaniso leswi nga eka tluka 17]
Hi makume ya malembe tindlela to hambana-hambana a a ti tirhisiwa ku endla leswaku ku vonakala ku vangama eku endleni ka vadyondzisiwa
[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]
“Mi hluvula munhu wa khale . . . Ambalani munhu lontshwa”