Dzina ḽa Mudzimu na Vhaṱalutshedzeli vha Bivhili

U THOMANI ha ḓana ḽa vhuvhili ḽa miṅwaha, musi wa u fhedza kha vhaapostola o no lovha, u kheluwa kha lutendo lwa Vhukriste ho dzulaho ho ambiwa nga Yesu na vhatevheli vhawe ha thoma nga vhufuteleli. Pfunzo dza maṱali na dzipfunzo dza vhuhedeni zwa dzhena tshivhidzoni; pfunzo dza vhushandukwa na dziphambano zwa bvelela, nahone u kuna ha u thoma ha lutendo ha tshinyala. Na dzina ḽa Mudzimu ḽa si tsha shumiswa.

Musi Vhukriste ha vhugunei vhu tshi phaḓalala, ho vha na ṱhoḓea ya u ṱalutshedzela Bivhili u bva kha Luhevheru lwa u thoma na Lugerika u ya kha dziṅwe ndimi. Vhaṱalutshedzeli vho ṱalusa hani dzina ḽa Mudzimu kha ṱhalutshedzelo dzavho? Nga ho ḓoweleaho, vho shumisa ndinganyo ya “Murena.” Tshandulelo i ṱuṱuwedzaho nga maanḓa ya tshenetsho tshifhinga yo vha i Vulgate ya Luḽatini, ṱhalutshedzelo ya Bivhili ya Luḽatini lwa ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe nga Jerome. Jerome o ṱalutshedza Tetragrammaton (YHWH) nga u vhea vhudzuloni hayo Dominus, “Murena.”

Mafheleloni, nyambo ntswa, dzi ngaho Lufura, Luisimane na Lupania, dza thoma u putuluwa Yuropa. Naho zwo ralo, Kereke ya Katoḽiki ya thivhela u ṱalutshedzelwa ha Bivhili kha hedzi ndimi ntswa. Ngauralo, naho Vhayuda vhe vha vha vha tshi shumisa Bivhili ya luambo lwa Luhevheru lwa u thoma, vho hana u bula dzina ḽa Mudzimu musi vha tshi ḽi vhona, “Vhakriste” vhanzhi vho vha vha tshi pfa Bivhili i tshi vhaliwa nga ṱhalutshedzelo dza Luḽatini dze dza vha dzi sa shumisi heḽo dzina.

Nga u ya ha tshifhinga, dzina ḽa Mudzimu ḽo ḓo dovha ḽa shumiswa. Nga 1278 ḽo bvelela kha bugu ya Luḽatini i no pfi Pugio fidei (Pfumo ḽa Lutendo), nga Raymundus Martini, mumonko wa Mupania. Raymundus Martini o shumisa mupeleṱo Yohoua.a Hu si kale nga murahu ha zwenezwo, nga 1303 Porchetus de Salvaticis o fhedzisela bugu i vhidzwaho Victoria Porcheti adversus impios Hebraeos (Gundo ḽa Porchetus kha Vhaheberu vha Sa Ofhi Mudzimu). Kha yeneyi, na ene o bula dzina ḽa Mudzimu, a tshi ḽi peleṱa nga nḓila dzo fhambanaho sa Iohouah, Iohoua na Ihouah. Zwenezwo, nga 1518, Petrus Galatinus o gandisa bugu i vhidzwaho De arcanis catholicae veritatis (Malugana na Zwiphiri zwa Ngoho dza Ṱaḓulu) ine khayo a peleṱa dzina ḽa Mudzimu nga u tou ri Iehoua.

Dzina ḽo thoma u bvelela kha Bivhili ya Luisimane nga 1530, musi William Tyndale a tshi gandisa ṱhalutshedzelo ya bugu ṱhanu dza u thoma dza Bivhili. Kha dzenedzi o dzhenisa dzina ḽa Mudzimu, kanzhi ḽo peleṱwa Iehouah, kha ndimana nnzhi,b nahone kha ṱhaluso ṱhukhu ya yeneyi nzudzanyo o ṅwala: “Iehovah ndi dzina ḽa Mudzimu . . . Zwiṅwe, musi ni tshi ḓi vhona MURENA nga maḽeḓere mahulwane (nga nnḓa ha musi hu tshi nga vha na vhukhakhi kha u gandisa) nga Luhevheru ndi Iehovah.” U bva henefha ha vuwa mukhwa wa u shumisa dzina ḽa Yehova kha ndimana dzi si nngana na u ṅwala “MURENA” kana “MUDZIMU” fhethu hunzhi he Tetragrammaton ya bvelela hone kha maṅwalwa a Luhevheru.

Nga 1611 ha gandiswa Authorized Version, ye ya vha ṱhalutshedzelo ya Luisimane ye ya shumiseswa thungo dzoṱhe. Khayo, heḽo dzina ḽo bvelela luṋa kha maṅwalo mahulwane. (Ekisodo 6:3; Psalme ya 83:18; Yesaya 12:2; 26:4) “Jah,” tshikhau tsha ḽeneḽo dzina nga lwa tshirendo, tsho bvelela kha Psalme ya 68:4. Nahone heḽo dzina ḽo bvelela nga vhuḓalo kha madzina a fhethu a ngaho “Yehova u a vhona.” (Genesi 22:14; Ekisodo 17:15; Vhahaṱuli 6:24) Naho zwo ralo, vha tshi tevhela tsumbo ya Tyndale, vhaṱalutshedzeli vho vhea “MURENA” kana “MUDZIMU” vhudzuloni ha dzina ḽa Mudzimu fhethu hunzhi. Fhedzi arali dzina ḽa Mudzimu ḽo bvelela kha ndimana nṋa, khezwi ḽi sa bveleli kha dziṅwe ndimana dza zwigidi na zwigidi dzine dza vha naḽo kha Luhevheru lwa u thoma?

Zwi ngaho zwenezwo zwo vha zwi tshi khou itea kha luambo lwa Ludzheremane. Nga 1534 Martin Luther o gandisa ṱhalutshedzelo yawe yo fhelelaho ya Bivhili, ye a vha o i thea kha nyambo dza u thoma. Nga tshiṅwe tshiitisi ho ngo dzhenisa dzina ḽa Mudzimu, fhedzi a shumisa maimeli, a ngaho HERR (“MURENA”). Naho zwo ralo, o vha a tshi ḓivha dzina ḽa Mudzimu, samusi kha nyambo i re kha Yeremia 23:1-8, ye a i amba nga 1526, o ri: “Heḽi dzina Yehova, Murena, ndi ḽa Mudzimu wa ngoho nga ho khetheaho.”

Nga 1543 Luther o ṅwala nga tshivhindi tshi ṱalukanyeaho: “Uri [Vhayuda] vha ita mmbadise nga uri dzina ḽa Yehova a ḽi bulei, a vha ḓivhi tshine vha amba . . . Arali ḽi tshi nga kona u ṅwaliwa nga peni na inki, khezwi ḽi sa ambiwi, zwine zwa vha zwa khwine nga maanḓa kha u tou ṅwaliwa nga peni na inki? Khezwi vha sa ambi na uri a ḽi ṅwalei, a ḽi vhalei kana a ḽi humbulei? Hu tshi sedzwa zwithu zwoṱhe, hu vhonala hu na tsho tshinyalaho.” Naho zwo ralo, Luther o vha a songo lugisa zwithu kha ṱhalutshedzelo yawe ya Bivhili. Naho zwo ralo, miṅwahani yo tevhelaho, dziṅwe Bivhili dza Ludzheremane dzo vha dzi na dzina kha maṅwalwa a Ekisodo 6:3.

Kha maḓana a miṅwaha o tevhelaho, vhaṱalutshedzeli vha Bivhili vho wela kha ḽiṅwe ḽa masia mavhili. Vhaṅwe vho iledza u shumisa dzina ḽa Mudzimu, musi vhaṅwe vha tshi ḽi shumisa lunzhi-lunzhi kha Maṅwalo a Luhevheru, ḽi kha tshivhumbeo Yehova kana Yahweh. Kha ri vhone ṱhalutshedzelo mbili dze dza iledza u shumisa heḽo dzina nahone ri vhone uri ndi ngani, u ya nga vhaṱalutshedzeli vhadzo, hezwi zwo itea.

Zwo Itaho Uri vha Ḽi Litshe

Musi J. M. Powis Smith na Edgar J. Goodspeed vha tshi bveledza ṱhalutshedzelo ya musalauno ya Bivhili nga 1935, vhavhali vho wana uri MURENA na MUDZIMU o shumiswa fhethu hunzhi vhudzuloni ha dzina ḽa Mudzimu. Tshiitisi tsho ṱaluswa kha marangaphanḓa: “Kha heyi ṱhalutshedzelo ro tevhela maitele a lutendo lwa Tshiyuda huno ra vhea ‘Murena’ vhudzuloni ha ‘Yahweh’ na fhungo ‘Murena Mudzimu’ vhudzuloni ha fhungo ‘Murena Yahweh.’ Hoṱhe hune dzina ‘Yahweh’ ḽa imelwa nga ‘Murena’ kana ‘Mudzimu’ hu shumiswa maḽeḓere-danzi maṱuku.”

Zwi tshee zwo ralo, zwo fhambanaho na maitele a Vhayuda lu songo ḓoweleaho vhe vha vha vha tshi vhala YHWH, fhedzi vha ḽi bula nga u tou ri “Murena,” marangaphanḓa a ri: “Ngauralo-ha, naho e nnyi a tamaho u vhulunga ludungela lwa maṅwalo a u thoma u fanela u vhala ‘Yahweh’ huṅwe na huṅwe hune a vhona MURENA kana MUDZIMU”!

Musi ri tshi vhala zwenezwi, hu ḓa mbudziso nga u ṱavhanya muhumbuloni: Arali u vhalwa ha “Yahweh” nṱhani ha “MURENA” hu tshi vhulunga “ludungela lwa maṅwalo a u thoma,” ndi ngani vhaṱalutshedzeli vha songo shumisa “Yahweh” kha ṱhalutshedzelo yavho? Ndi ngani vhone vhaṋe, nga ipfi ḽavho, vho vhea “MURENA” ‘vhudzuloni’ ha dzina ḽa Mudzimu ngauralo vha dzumba ludungela lwa maṅwalo a u thoma?

Vhaṱalutshedzeli vha amba uri vho vha vha tshi khou tevhela maitele a lutendo lwa Tshiyuda. Naho zwo ralo naa ndi vhuṱali kha Mukriste? Humbulani, ho vha hu Vhafarisei, vhavhulungi vha lutendo lwa Tshiyuda, vhe vha landula Yesu nahone vha vhudzwa ngae uri: “No laṱa mulayo wa Mudzimu, na hudza mikhuvha yaṋu.” (Mateo 15:6) U shandula ho raloho vhukuma hu tshinya Ipfi ḽa Mudzimu.

Nga 1952 ha gandiswa Revised Standard Version ya Maṅwalo a Luhevheru nga Luisimane, na yeneyi Bivhili-vho, yo shumisa maimeli a dzina ḽa Mudzimu. Heyi yo vha yo fanelwa nga u ṱhogomelwa ngauri American Standard Version, ye heyi Bivhili ya vha i mvusuluso yayo, yo shumisa dzina ḽa Yehova Maṅwaloni oṱhe a Luhevheru. Nga zwenezwo, u ṱahela ha heḽo dzina ho vha hu phambananadzo i vhonalaho. Ndi ngani zwo itwa?

Kha marangaphanḓa a Revised Standard Version, ri a vhala: “Komiti yo vhuelela kha tshumiso yo ḓoweleaho ya King James Version [ndi uri, ya u ṱahedza dzina ḽa Mudzimu] nga ṅwambo wa zwiitisi zwivhili: (1) ipfi ḽi no ri ‘Yehova’ a ḽi imeli zwavhuḓi tshivhumbeo naho tshi tshifhio tsha Dzina ḽe ḽa vhuya ḽa shumiswa nga Luhevheru; nahone (2) u shumiswa ha dzina vhukuma naho ḽi ḽifhio kha Mudzimu muthihi fhedzi, ha nga ho vha hu na miṅwe midzimu ye a vha o fanela u ṱalulwa khayo, a ho ngo tsha bvela phanḓa kha Tshiyuda nga phanḓa ha tshifhinga tsha Vhukriste nahone a zwo ngo fanela tshoṱhe kha lutendo lwa fhethu hoṱhe lwa Kereke ya Vhukriste.”

Naa idzi ndi khani dzi pfalaho? Zwino, samusi zwo ambiwa u thomani, dzina ḽi no ri Yesu a ḽi imeli tshivhumbeo tsha u thoma tsha dzina ḽa Murwa wa Mudzimu nga ho fanelaho ḽe ḽa vha ḽi tshi shumiswa nga vhatevheli vhawe. Naho zwo ralo hezwi a zwo ngo kombetshedza Komiti u iledza u shumisa heḽo dzina na u shumisa dzina ḽi ngaho “Mupfumedzanyi,” kana “Kristo” nṱhani haḽo. Vhukuma, haya madzina zwao a a shumiswa, fhedzi hu tshi ḓadziswa dzina ḽa Yesu, hu si vhudzuloni haḽo.

Malugana na khani ya uri a hu na miṅwe midzimu ye Mudzimu wa ngoho a vha a tshi nga ṱalulwa khayo, heyo a si ngoho. Hu na midzimu ya dzimiḽioni i rabelwaho nga vhathu. Muapostola Paulo o ṅwala hezwi: “Hú na midzimu minzhi.” (1 Vha-Korinta 8:5; Vha-Filipi 3:19) Vhukuma, hu na Mudzimu muthihi fhedzi wa ngoho, samusi Paulo a tshi bvela phanḓa u zwi amba. Nga zwenezwo, zwivhuya zwihulwane zwa u shumisa dzina ḽa Mudzimu wa ngoho ndi zwa uri ḽi dzula ḽo mu fhambanya na midzimu yoṱhe ya mazwifhi. Nga nnḓa hazwo, arali u shumiswa ha dzina ḽa Mudzimu ‘zwi songo fanela tshoṱhe,’ ndi ngani ḽi tshi bvelela zwifhinga zwi ṱoḓaho u lingana 7 000 kha Maṅwalo a u thoma a Luhevheru?

Ngoho ndi ya uri, vhaṱalutshedzeli vhanzhi a vho ngo vhona uri heḽi dzina, na mabulelwe aḽo a musalauno, a ḽo ngo fanela u vha hone Bivhilini. Vho ḽi dzhenisa kha ṱhalutshedzelo dzavho, nahone mvelelo yo vha ya uri ho vha na ṱhalutshedzelo i ṋeaho Muṅwali wa Bivhili ṱhonifho na u nambatela maṅwalo a u thoma nga u fulufhedzea. Dziṅwe Bivhili dzi shumiswaho thungo dzoṱhe dzine dza vha na heḽi dzina ndi ṱhalutshedzelo ya Valera (nga Lupania, yo gandiswaho nga 1602), Almeida (nga Lubodogisi, yo gandiswaho nga 1681), American Standard Version (nga Luisimane, yo gandiswaho nga 1901), na Bivhili ya Luvenḓa (yo gandiswaho nga 1936). Dziṅwe ṱhalutshedzelo, zwihuluhulu The Jerusalem Bible, na yone zwifhinga zwinzhi i shumisa dzina ḽa Mudzimu, fhedzi i tshi ḽi peleṱa nga u tou ri Yahweh.

Zwino vhalani-ha dziṅwe dza ṱhaluso dza vhaṅwe vhaṱalutshedzeli vhe vha dzhenisa heḽi dzina kha ṱhalutshedzelo dzavho nahone ni vhambedze mihumbulo yavho na ya vhe vha si shumise heḽo dzina.

Zwi Itaho Uri Vhaṅwe vha Dzhenise Dzina

Ngei ṱhaluso ya vhaṱalutshedzeli vha American Standard Version ya 1901: “[Vhaṱalutshedzeli] vho ḓa kha muhumbulo muthihi wa u ri muhumbulo wa Tshiyuda, we wa zwi dzhia uri Dzina ḽa Mudzimu ndi ḽikhethwa nga maanḓa lune ḽa si fanele u bulwa, a wo ngo fanela u dovha wa vhusa kha ṱhalutshedzelo ya Luisimane kana kha ṱhalutshedzelo ya Bivhili naho i ifhio ya Thestamende ya Kale . . . Heḽi Dzina ḽa Tshihumbudzo, ḽo ṱaluswaho kha Ek. iii. 14, 15, ḽo ombedzelwaho uri ḽo tou ralo lunzhi-lunzhi kha maṅwalo a u thoma a Thestamende ya Kale, ḽi ṱalusa Mudzimu sa Mudzimu wa vhukuma, sa Mudzimu wa mulanga, Mudzimu wa nzumbululo, Muphulusi, Khonani ya vhathu vhawe . . . Heḽi dzina ḽa muthu, na lupfumo lwaḽo lwa nyanḓano khethwa, zwino ḽo vhusedzelwa maṅwaloni makhethwa fhethuni hune ḽa si vhilaedze.”

Zwi ngaho zwenezwo, kha marangaphanḓa a Elberfelder Bibel ya Ludzheremane lwa u thoma ri a vhala: “Jehova. Ro vhulunga heḽi dzina ḽa Mudzimu wa Isiraele wa Mulanga ngauri muvhali o ḽi ḓowela miṅwahani minzhi.”

Steven T. Byington, muṱalutshedzeli wa The Bible in Living English, u ṱalusa uri ndi ngani a tshi shumisa dzina ḽa Mudzimu: “Mapeleṱele na mabulele a si zwithu zwihulwanesa. Zwine zwa vha zwihulwanesa ndi u ḽi vhulunga ḽi tshi pfala sa dzina ḽa muthu. Hu na maṅwalo manzhinyana ane a si kone u pfala zwavhuḓi arali ra ṱalutshedzela heḽi dzina nga dzina zwaḽo ḽi ngaho ‘Murena,’ kana, zwo vhifhesaho, nga u vhea ḽiṱaluli vhudzuloni haḽo [sa tsumbo, Wa Lini na Lini].”

Mafhungo a iṅwe ṱhalutshedzelo, nga J. B. Rotherham, a a takadza. O shumisa dzina ḽa Mudzimu kha ṱhalutshedzelo yawe, fhedzi a takalela tshivhumbeo tsha Yahweh. Naho zwo ralo, kha bugu yawe ya nga murahu, i no pfi Studies in the Psalms, yo gandiswaho nga 1911, o humela kha tshivhumbeo Jehovah. Ndi ngani? U a ṱalutshedza: “JEHOVAH.—U shumiswa ha hetshi tshivhumbeo tsha Luisimane tsha dzina ḽa Tshihumbudzo (Ek. 3:18) khandisoni ya zwino ya Dzipsalme a hu bvi kha u timatima uri mubulo wo lulamaho ndi Yahwéh; fhedzi zwi bva kha vhuṱanzi vhu shumaho he nda vhu nanga ha u tama u ita uri tshitshavha tshi pfesese fhungo ḽo raloho ḽine khaḽo tshithu tshihulwane ha vha u ita uri hu pfeseswe nga hu leluwaho dzina ḽa Mudzimu ḽine ḽa khou ambiwa.”

Kha Psalme ya 34:3 vharabeli vha Yehova vha a kwengweledzwa: “Hulisani Yehova na nṋe; kha ri rendisane dzina ḽawe.” Vhavhali vha ṱhalutshedzelo dza Bivhili dzine dza si shumise dzina ḽa Mudzimu vha nga aravha hani nga ho ḓalaho kha u kwengweledzwa uho? Vhakriste vha a takala ngauri hu na vhaṅwe vhaṱalutshedzeli vho vhaho na tshivhindi tsha u dzhenisa dzina ḽa Mudzimu kha ṱhaluso dzavho dza Maṅwalo a Luhevheru, huno ngauralo vha vhulunga zwine Smith na Goodspeed vha zwi vhidza “ludungela lwa maṅwalo a u thoma.”

Naho zwo ralo, ṱhalutshedzelo nnzhi, naho dzi tshi shumisa dzina ḽa Mudzimu kha Maṅwalo a Luhevheru, dzi a ḽi ṱahedza kha Maṅwalo a Lugerika a Tshikriste, “Thestamende Ntswa.” Tshiitisi tsha izwi ndi tshifhio? Naa hu na zwivhuya zwiṅwe-vho zwa u dzhenisa dzina ḽa Mudzimu kha itshi tshipiḓa tsha u fhedza tsha Bivhili?

[Footnotes]

[Blurb on page 17]

Vhaṱalutshedzeli vha Authorized Version vho vhulunga dzina ḽa Mudzimu, Yehova, kha ndimana nṋa fhedzi, huṅwe-vho vha tshi dzhenisa MUDZIMU na MURENA vhudzuloni haḽo

[Blurb on page 22]

Arali u shumisa dzina ḽa Mudzimu ‘zwi songo fanela tshoṱhe,’ ndi ngani ḽi tshi bvelela zwifhinga zwi ṱoḓaho u lingana 7 000 kha maṅwalo a u thoma a Luhevheru?

[Box/Pictures on page 20, 21]

Vhuswina kha Dzina ḽa Mudzimu?

Zwa zwino a hu na ṱhalutshedzelo ya zwino ya Bivhili ya luambo lwa Luvhuru (lu ambiwaho nga Vhaafurika Tshipembe vha bvaho kha Vhadatshi) ine ya vha na dzina ḽa Mudzimu. Hezwi zwi a mangadza, samusi ṱhalutshedzelo nnzhi dza ndimi dza tshitshavha dzi ambiwaho kha ḽeneḽo shango dzi tshi shumisa heḽo dzina nga u vhofholowa. Kha ri vhone uri zwo ḓa hani.

Nga ḽa 24 Ṱhangule, 1878, ho vha na khumbelo khulwane ye ya itiwa Muṱanganoni wa Sosaithi ya Vhafurukanere vha Ngoho (G.R.A.) ya uri ṱhalutshedzelo ya Bivhili i itwe nga luambo lwa Luvhuru. Nga murahu ha miṅwaha ya rathi, mafhungo a dovha a vuswa, nahone ho fhedza ho phethwa uri hu ṱalutshedzelwe Bivhili u bva kha ndimi dza u thoma. Mushumo wa ṋekedzwa Vho-S. J. du Toit, Mulavhelesi wa zwa Pfunzo Transvaal.

Luṅwalo lwa ndaela lu yaho ha Vho-du Toit lwo katela tshiendedzi tshi tevhelaho: “Dzina vhukuma ḽa Murena, Yehova kana Jahvê, ḽi fanela u litshwa hoṱhe ḽi songo ṱalutshedzelwa [ndi uri, ḽi songo imelwa nga Murena kana Mudzimu].” Vho-S. J. du Toit vho ṱalutshedzela bugu dza sumbe dza Bivhili nga Luvhuru, nahone dzina ḽa Yehova ḽa bvelela hoṱhe.

Nga tshiṅwe tshifhinga, bugu dziṅwe dza Afurika Tshipembe, dzo vha dzi na dzina ḽa Mudzimu. Sa tsumbo, kha De Korte Catechismus (Khatikasima Ṱhuku), nga J. A. Malherbe, ya 1914, ho bvelela hezwi khayo: “Ndi ḽifhio Dzina ḽa Mudzimu ḽine ḽa vha ḽihulwane?” Phindulo? “Ndi Yehova, ḽine ḽa ṅwaliwa nga u tou pfi MURENA nga maḽeḓere-danzi Bivhilini dzashu. Heḽi [dzina] a ḽo ngo vhuya ḽa fhiwa tshivhumbiwa naho tshi tshifhio.”

Kha Die Katkisasieboek (katikasima yo gandiswaho nga Federated Sunday School Commission ya Kereke ya Dutch Reformed kha ḽa Afurika Tshipembe) ho bvelela mbudziso i tevhelaho: “Ngauralo-ha naa a ro ngo fanela u shumisa dzina Yehova kana MURENA? Hezwo ndi zwine Vhayuda vha ita . . . Heyo a si ṱhalutshedzo ya mulayo. . . . Ri nga kha ḓi shumisa Dzina ḽawe, fhedzi hu si lwa mahandana na kathihi.” U swikela tshifhinganyana tsho fhelaho, Die Halleluja (bugu ya luimbo) yo gandiswaho nga huswa na yone yo vha i na dzina ḽa Yehova kha dziṅwe nyimbo.

Naho zwo ralo, ṱhalutshedzelo ya Vho-du Toit yo vha i songo andesa, huno nga 1916 ha khethwa Khoro ya Ṱhalutshedzelo ya Bivhili u ṱhogomela u bveledzwa ha Bivhili ya Luvhuru. Heyi Khoro yo vha i na dzanganelo ḽa u ṱahedza dzina ḽa Yehova Bivhilini. Nga 1971 Muṱangano wa Bivhili wa Afurika Tshipembe wo gandisa “ṱhalutshedzelo i songo fhelelaho” ya bugu dzi si gathi dza Bivhili nga Luvhuru. Naho dzina ḽa Mudzimu ḽo buliwa kha marangaphanḓa, a ḽo ngo shumiswa kha maṅwalo o ṱalutshedzelwaho. Zwi ngaho zwenezwo, nga 1979 ho bvelela ṱhalutshedzelo ntswa ya “Thestamende Ntswa” na ya Dzipsalme ye na yone ya vha yo ṱahedza dzina ḽa Mudzimu.

Zwi fhiraho hezwo, u bva nga 1970 u bulwa ha dzina Yehova ho bviswa kha Die Halleluja. Na khandiso ya vhurathi ya mvusuluso ya Die Katkisasieboek, yo gandiswaho nga Kereke ya Dutch Reformed ya Afurika Tshipembe, na yone-vho i vho ṱahedza heḽi dzina.

Zwi re zwone ndi uri ndingedzo dza u bvisa dzina ḽa Yehova a dzo ngo fhelela kha dzibugu. Kereke ya Dutch Reformed ngei Paarl yo vha i na tombo ḽa thikho ḽe khaḽo ha vha ho ṅwalwa maipfi a no ri JEHOVAH JIREH (“Yehova U A Vhona”). Tshifanyiso tsha heyi kereke na tombo ḽa hone ḽa thikho zwo bvelela kha khandiso ya magazini wa Awake! wa October 22, 1974, nga luambo lwa Luvhuru. U bva zwenezwo, vhudzuloni ha tombo ḽa thikho ho vhewa ḽiṅwe ḽi re na maipfi a no ri DIE HERE SAL VOORSIEN (“MURENA U A Vhona”). Luṅwalo lwo buliwaho na ḓuvha zwo litshiwa zwo ralo kha tombo, fhedzi dzina Yehova ḽo bvisiwa.

Nga zwenezwo, Vhafurukanere vhanzhi ṋamusi a vha ṱhogomeli dzina ḽa Mudzimu. Vha miraḓo ya kereke vhane vha ḽi ḓivha vha a tata u ḽi shumisa. Vhaṅwe vha ita na u ḽi pikisa, vha tshi amba uri dzina ḽa Mudzimu ndi MURENA nahone vha tshi hwelela Ṱhanzi dza Yehova nge vha tumbukisa dzina ḽa Yehova.

[Pictures]

Kereke ya Dutch Reformed ya Paarl, Afurika Tshipembe. U thomani, dzina Yehova ḽo vha ḽo ṅwaliwa kha tombo ḽa thikho (nṱha kha tsha u ḽa). Nga murahu, ḽo ḓo shandulwa (nṱha kha tsha monde)

[Picture on page 18]

Dzina ḽa Mudzimu ḽi kha tshivhumbeo tsha Yohoua ḽo bvelela nga 1278 buguni ya Pugio fidei, samusi ḽi tshi vhonwa kha maṅwalwa (o ṅwaliwaho kha ḓana ḽa vhu-13 kana ḽa vhu-14 ḽa miṅwaha) a bvaho ḽaiburari ya Ste. Geneviève, Paris, kha ḽa Fura (siaṱari 162b)

[Picture on page 19]

Kha ṱhalutshedzelo yawe ya bugu ṱhanu dza u thoma dza Bivhili, dzo gandiswaho nga 1530, William Tyndale o dzhenisa dzina ḽa Mudzimu kha Ekisodo 6:3. O ṱalutshedza u shumisa hawe heḽi dzina kha marangaphanḓa a ṱhalutshedzelo

[Credit Line]

(Tshumi ya zwifanyiso ya Ḽaiburari ya American Bible Society, New York)