NUDỌNAMẸ DOGỌ LẸ

Oyín Jiwheyẹwhe tọn wẹ Jehovah podọ e sọgan yin nukunnumọjẹemẹ nado zẹẹmẹdo “E Nọ Hẹn Nado Lẹzun.” Jehovah wẹ Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ lọ, podọ ewọ wẹ dá nulẹpo. E tindo huhlọn nado wà nudepope he e magbe nado wà.

To Heblugbe mẹ, oyín Jiwheyẹwhe tọn nọ yin kinkan po wekun ẹnẹ po. To Gungbe mẹ, yé nọtena wekun lọ lẹ YHWH kavi JHVH. Oyín Jiwheyẹwhe tọn sọawuhia nudi whla 7 000 to kandai dowhenu tọn Biblu tọn he yin kinkan to Heblugbe mẹ. Lẹdo aihọn pé, aliho voovo mẹ wẹ gbẹtọ lẹ nọ kàn oyín Jehovah tọn te bo nọ hia ẹ dile yé jẹakọ hẹ ẹ to ogbè yetọn mẹ do.

▸ Weta 1, huk. 15

Jiwheyẹwhe dè wẹ Biblu wá sọn, ṣigba gbẹtọ lẹ wẹ e yizan nado kàn ẹn. E taidi lehe azọ́ngán de nọ dọ linlẹn etọn lẹ na wekantọ etọn bọ ewọ nọ kàn yé do wekanhlanmẹ de mẹ do. Jiwheyẹwhe yí gbigbọ wiwe etọn zan nado deanana mẹhe kàn Biblu lẹ bọ yé kàn linlẹn etọn lẹ. Gbigbọ Jiwheyẹwhe tọn deanana yé to aliho voovo lẹ mẹ, vlavo gbọn numimọ kavi odlọ lẹ yiyizan dali, ehe yé nọ wá basi kandai etọn.

▸ Weta 2, huk. 5

Nuplọnmẹ Biblu tọn he nọ hẹn nugbo dodonu tọn de họnwun lẹ wẹ nọ yin yiylọdọ nunọwhinnusẹ́n. Di apajlẹ, nunọwhinnusẹ́n lọ dọ “gbẹdido ylankan lẹ nọ hẹn walọ dagbe lẹ gble” plọn mí dọ mẹhe mí nọ dogbẹ́ hẹ lẹ nọ yinuwado mí ji to aliho dagbe kavi ylankan mẹ. (1 Kọlintinu lẹ 15:33) Podọ nunọwhinnusẹ́n lọ dọ “nudepope he mẹde to dido, enẹ wẹ e na gbẹ̀n ga” plọn mí dọ mí ma gán dapana kọdetọn nuyiwa mítọn lẹ tọn.—Galatianu lẹ 6:7.

▸ Weta 2, huk. 12

Enẹ wẹ wẹndomẹ de sọn Jiwheyẹwhe dè. E sọgan yin zẹẹmẹ de gando ojlo Jiwheyẹwhe tọn go, nuplọnmẹ walọ dagbe tọn de, gbedide de, kavi whẹdida de. E sọ sọgan yin wẹndomẹ de gando nuhe na wá jọ to sọgodo go. Dọdai Biblu tọn susu wẹ ko mọ hẹndi.

▸ Weta 2, huk. 13

Jesu wẹ hẹn dọdai Biblu tọn susu he gando Mẹsia lọ go lẹ di. Pọ́n apotin lọ “Dọdai He Gando Mẹsia lọ Go Lẹ.”

▸ Weta 2, huk. 17, nudọnamẹ odò tọn.

Jehovah dá aigba na e nido yin paladisi de he mẹ gbẹtọvi he yiwanna ẹn lẹ na nọ nọ̀. Lẹndai etọn ma diọ. To madẹnmẹ, Jiwheyẹwhe na de kanyinylan lẹpo sẹ̀ bo na na ogbẹ̀ madopodo omẹ etọn lẹ.

▸ Weta 3, huk. 1

Satani wẹ yin angẹli lọ he fọ́n atẹṣiṣi dote sọta Jiwheyẹwhe. E nọ yin yiylọdọ Satani, he zẹẹmẹdo “Agọjẹdomẹtọ,” na e to avùnho hẹ Jehovah wutu. E sọ nọ yin yiylọdọ Lẹgba, he zẹẹmẹdo “Mẹhẹngbletọ.” Yinkọ ehe yin dido na ẹn, na e nọ dolalo dokọna Jiwheyẹwhe bo nọ klọ gbẹtọ lẹ wutu.

▸ Weta 3, huk. 4

Jehovah ko dá angẹli lẹ hoho whẹpo do wá dá aigba. Yé yin didá nado nọ nọgbẹ̀ to olọn mẹ. Sọha yetọn lán to livi donu kanweko ji. (Daniẹli 7:10) Dopodopo yetọn wẹ tindo oyín etọn po jẹhẹnu etọn titi lẹ po, podọ angẹli nugbonọ lẹ nọ gbọn whiwhẹ dali gbẹna gbẹtọvi lẹ ma nado sẹ̀n yé. Yé yin mimá do ogbẹ́ voovo ji bo tindo azọngban voovo lẹ. Delẹ to azọngban ehelẹ mẹ wẹ devizọnwiwa to ofìn Jehovah tọn nukọn, owẹ̀n etọn lẹ dido, hihọ́-bibasina devizọnwatọ etọn he to aigba ji lẹ podọ anadidena yé, whẹdida etọn lẹ hinhẹnṣẹ, gọna godoninọna azọ́n yẹwhehodidọ tọn lọ. (Salmu lẹ 34:7; Osọhia 14:6; 22:8, 9) To sọgodo, yé na gọalọna Jesu nado hoavùn to awhàn Amagẹdọni tọn whenu.—Osọhia 16:14, 16; 19:14, 15.

▸ Weta 3, huk. 5; Weta 10, huk. 1

Ylando zẹẹmẹdo nudepope he mí mọtolanmẹ, lẹn kavi wà he jẹagọdo Jehovah kavi ojlo etọn. Na ylando nọ hẹn haṣinṣan mítọn hẹ Jiwheyẹwhe gble wutu, ewọ ko na mí osẹ́n po nunọwhinnusẹ́n lẹ po he nọ gọalọna mí nado dapana ylando wiwà sọn ojlo mẹ wá. To bẹjẹeji, nuhe Jehovah dá lẹpo wẹ yin pipé, ṣigba whenue Adam po Evi po de nado vẹtolina Jehovah, yé waylando bo masọ yin mẹpipe ba. Yé wá poyọnho bo kú, podọ na mí dugu ylando tọn sọn Adam dè wutu, mílọsu nọ poyọnho bo nọ kú.

▸ Weta 3, huk. 7; Weta 5, huk. 3

Enẹ wẹ awhàn he Jiwheyẹwhe na yí do và aihọn Satani tọn sudo bo de kanyinylan lẹpo sẹ̀.

▸ Weta 3, huk. 13; Weta 8, huk. 18

Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn yin gandudu de he Jehovah doai to olọn mẹ. Jesu Klisti wẹ to gandu taidi Ahọlu etọn. To sọgodo, Jehovah na yí Ahọluduta lọ zan nado de kanyinylan lẹpo sẹ̀. Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn na dugán do aigba lọ blebu ji.

▸ Weta 3, huk. 14

Jiwheyẹwhe ko dá Jesu jẹnukọnna nuhe pò lẹpo. Jehovah do Jesu hlan aigba ji nado kú do gbẹtọvi lẹpo tamẹ. To whenue Jesu yin hùhù godo, Jehovah fọ́n ẹn sọnku. Todin, Jesu to gandu to olọn mẹ taidi Ahọlu Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn.

▸ Weta 4, huk. 2

Biblu ko dọ dọdai jẹnukọn gando ojlẹ he mẹ Mẹsia lọ na sọawuhia te go. Ehe na wá aimẹ to vivọnu ojlẹ de tọn he yin yiylọdọ osẹ 69, he bẹjẹeji to owhe 455 J.W.M. bo wá vivọnu to owhe 29 W.M.

Nawẹ mí wagbọn do yọnẹn dọ ojlẹ enẹ wá vivọnu to owhe 29 W.M.? Osẹ 69 lọ lẹ bẹjẹeji to owhe 455 J.W.M. whenue Nẹhemia wá Jelusalẹm bo jẹ tòdaho lọ vọ́ gbá ji. (Daniẹli 9:25; Nẹhemia 2:1, 5-8) Eyin mí sè hogbe lọ “osẹ” tlolo, mí nọ flindọ azán 7 wẹ e nọ bẹhẹn. Osẹ he yin nùdego to dọdai ehe mẹ lẹ ma yin osẹ he nọ bẹ azán ṣinawe hẹn, ṣigba osẹ he nọ bẹ owhe ṣinawe hẹn lẹ wẹ, to kọndopọ mẹ hẹ nunọwhinnusẹ́n dọdai tọn lọ he yin “azán dopo na owhe dopo.” (Sọha lẹ 14:34; Ezekiẹli 4:6) Ehe zẹẹmẹdo dọ osẹ lọ lẹ dopodopo na dẹn na owhe ṣinawe bọ lẹndopọ osẹ 69 lọ lẹpo tọn na yin owhe 483 (69 donu 7). Eyin mí hia owhe 483 sọn 455 J.W.M., e na hẹn mí wá owhe 29 W.M. Owhe enẹ mẹ pẹẹ wẹ Jesu yin bibaptizi bo lẹzun Mẹsia lọ!—Luku 3:1, 2, 21, 22.

Dọdai dopolọ sọ donù osẹ devo go, he na bẹ owhe ṣinawe devo lẹ hẹn. To ojlẹ ehe gblamẹ, yèdọ to owhe 33 W.M., Mẹsia lọ na yin hùhù, bọ to bẹjẹeji owhe 36 W.M., wẹndagbe Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn na yin lilá na akọta lẹpo kakati nido yin na Ju lẹ kẹdẹ.—Daniẹli 9:24-27.

▸ Weta 4, huk. 7

Biblu plọn mí dọ Jehovah Jiwheyẹwhe wẹ yin Mẹdatọ lọ podọ ewọ ko dá Jesu whẹpo do wá dá nuhe pò lẹpo. (Kolosinu lẹ 1:15, 16) Jesu ma yin Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ lọ. Ewọ ma sọalọkọ́n pọ́n gbede dọ emi sọzẹn hẹ Jiwheyẹwhe. Na nugbo tọn, e dọmọ: “Otọ́ klohugan mi.” (Johanu 14:28; 1 Kọlintinu lẹ 15:28) Ṣigba sinsẹ̀n delẹ nọ plọnmẹ Atọ̀n-to-Dopomẹ, enẹ wẹ yindọ omẹ atọ̀n wẹ nọpọ́ do yin Jiwheyẹwhe dopo: yèdọ Otọ́, Ovi po gbigbọ wiwe po. Hogbe lọ “Atọ̀n-to-Dopomẹ” ma sọawuhia to Biblu mẹ. Nuplọnmẹ lalo de wẹ.

Huhlọn-yido-wazọ́n Jiwheyẹwhe tọn wẹ gbigbọ wiwe yin, yèdọ huhlọn mayinukundomọ he e nọ yí do wà ojlo etọn. E ma yin omẹ nujọnu tọn de. Di apajlẹ, Klistiani dowhenu tọn lẹ “gọ́ na gbigbọ wiwe,” bọ Jehovah sọ dọmọ: “Yẹn na kọ̀n gbigbọ ṣie do agbasalan wunmẹ lẹpo ji.”—Owalọ lẹ 2:1-4, 17.

▸ Weta 4, huk. 12; Weta 15, huk. 17

 Klistiani nugbo lẹ ma nọ yí satin zan to sinsẹ̀n-bibasi yetọn hlan Jiwheyẹwhe mẹ. Etẹwutu?

1.  Sọn ojlẹ dindẹn die wẹ satin ko nọ yin yiyizan gbọn sinsẹ̀n lalo lẹ dali. To hohowhenu, e nọ yin yiyizan to sinsẹ̀n-bibasi hlan jọwamọnu lẹ mẹ, podọ to oyẹsu zanhẹmẹ kosi tọn lẹ mẹ. To owhe 300 he bọdo okú Jesu tọn go tlolo lẹ gblamẹ, Klistiani lẹ ma nọ yí satin zan to sinsẹ̀n-bibasi yetọn mẹ. Ojlẹ dindẹn to enẹgodo wẹ Ahọluigbagán Lomu tọn Constantin wá yí satin do basi ohia sinsẹ̀n Klistiani tọn de. Ohia lọ yin yiyizan nado tẹnpọn bo hẹn mẹsusu kẹalọyi sinsẹ̀n Klistiani tọn. Ṣigba, satin ma tindo kanṣiṣa depope hẹ Jesu Klisti. Otànwe lọ New Catholic Encyclopedia dọmọ: “Satin ko tin jẹnukọnna ojlẹ Klistiani tọn bo ko sọ nọ yin yiyizan gbọn mẹhe ma yin Klistiani lẹ dali.”

2.  Jesu ma kú do satin ji. To paa mẹ, hogbe Glẹki tọn he yin lilẹdo “satin” lẹ zẹẹmẹdo “opò he yin tùntùnte,” “dòtin,” kavi “atin” de. Lẹdogbedevomẹ lọ The Companion Bible dọmọ: “Nudepope ma tin to [Alẹnu Yọyọ] mẹ to Glẹkigbe mẹ he tlẹ de linlẹn atin voovo awe topọ tọn tọ́n.” Atin he yin tùntùnte de ji wẹ Jesu kú do.

3.  Jehovah ma jlo dọ mí ni nọ yí boṣiọ kavi ohia lẹ zan to sinsẹ̀n-bibasi mítọn mẹ.—Eksọdusi 20:4, 5; 1 Kọlintinu lẹ 10:14.

▸ Weta 5, huk. 12

Jesu degbena devi etọn lẹ nado nọ basi hùnwhẹ Oflin okú etọn tọn. Yé nọ wà ehe to whemẹwhemẹ to azán Nisan 14tọ tọn ji, yèdọ azán dopolọ he gbè Islaelivi lẹ nọ dù Juwayi te. Akla po ovẹn po, he nọtena agbasa po ohùn Jesu tọn po nọ yin hinhẹn gbọn mẹhe wá hùnwhẹ lọ tẹnmẹ lẹpo nukọn. Mẹhe na dugán hẹ Jesu to olọn mẹ lẹ wẹ nọ dù sọn akla lọ mẹ bo nọ nù ovẹn lọ. Mẹhe tindo todido nado nọgbẹ̀ kakadoi to aigba ji lẹ nọ gbọn sisi dali wá hùnwhẹ Oflin tọn lọ tẹnmẹ, ṣigba yé ma nọ dù sọn akla lọ mẹ kavi nù ovẹn lọ.

▸ Weta 5, huk. 21

To Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn Gungbe tọn mẹ, hogbe lọ “alindọn” yin yiyizan nado dlẹnalọdo (1) gbẹtọ, (2) kanlin, kavi (3) ogbẹ̀ gbẹtọ kavi kanlin de tọn. Apajlẹ delẹ die:

• Gbẹtọ. “To azán Noa tọn gbè . . . omẹ vude, enẹ wẹ alindọn ṣinatọ̀n, yin hinhẹn luntọ́n awuyẹyẹ-afọyẹyẹ gbọn osin lọ gblamẹ.” (1 Pita 3:20) Tofi, hogbe lọ “alindọn” dlẹnalọdo gbẹtọ lẹ—yèdọ Noa po asi etọn po, visunnu yetọn atọ̀n lẹ, gọna asi visunnu yetọn lẹ tọn lẹ.

• Kanlin. “Jiwheyẹwhe sọ dọmọ: ‘Na nudida [“alindọn,” nudọnamẹ odò tọn] gbẹ̀te lẹ ni gọ́ osin lẹ mẹ podọ na nudida he nọ zlọn lẹ ni to zinzlọn gbọn aga to dovlomẹ olọn lẹ tọn.’ Jiwheyẹwhe sọ dọmọ: ‘Na nudida [“alindọn,” nudọnamẹ odò tọn] gbẹ̀te lẹ ni gọ́ aigba ji sọgbe hẹ wunmẹ yetọn, yèdọ kanlin whégbè tọn lẹ, kanlin he nọ lìn lẹ po gbekanlin aigba ji tọn lẹ po sọgbe hẹ wunmẹ yetọn.’ E sọ yinmọ.”—Jenẹsisi 1:20, 24.

• Ogbẹ̀ gbẹtọ kavi kanlin de tọn. Jehovah dọna Mose dọmọ: “Mẹhe to dindin nado hù we [“to alindọn towe dín,” nudọnamẹ odò tọn] lẹpo ko kú.” (Eksọdusi 4:19) Whenue Jesu to aigba ji, e dọmọ: “Yẹn wẹ lẹngbọhọtọ dagbe lọ; lẹngbọhọtọ dagbe nọ ze ogbẹ̀ [“alindọn,” nudọnamẹ odò tọn] etọn jo do ota lẹngbọ lẹ tọn mẹ.”—Johanu 10:11.

  Humọ, eyin mẹde yí “alindọn lẹpo” do wà nude, ehe zẹẹmẹdo dọ e wà nulọ sọn ojlo mẹ bo yí nugopipe etọn lẹpo zan. (Matiu 22:37; Deutelonomi 6:5) Hogbe lọ “alindọn” sọgan sọ yin yiyizan nado dlẹnalọdo ojlo nudida gbẹ̀te de tọn kavi huvẹ. Mẹkúkú kavi oṣiọ de sọgan yin alọdlẹndo taidi alindọn he ko kú de.—Sọha lẹ 6:6; Howhinwhẹn lẹ 23:2; Isaia 56:11; Hagai 2:13.

▸ Weta 6, huk. 5; Weta 15, huk. 17

Zẹẹmẹ susu wẹ hogbe Heblugbe po Glẹkigbe po tọn lọ lẹ he yin lilẹdogbedevomẹ taidi “gbigbọ” to Lẹdogbedevomẹ Aihọn Yọyọ Tọn Gungbe tọn mẹ tindo. Ṣogan, yé nọ dlẹnalọdo nude he nukun gbẹtọ tọn ma sọgan mọ, taidi jẹhọn kavi gbọfufu gbẹtọ po kanlin lẹ po tọn. Hogbe ehelẹ sọgan sọ dlẹnalọdo nudida gbigbọnọ lẹ po gbigbọ wiwe po, yèdọ huhlọn-yido-wazọ́n Jiwheyẹwhe tọn. Biblu ma plọnmẹ dọ nude nọ tọ́n sọn gbẹtọ mẹ to okú godo bo nọ zindonukọn nado to gbẹnọ.—Eksọdusi 35:21; Salmu lẹ 104:29; Matiu 12:43; Luku 11:13.

▸ Weta 6, huk. 5; Weta 15, huk. 17

Gẹhẹnna yin yinkọ agbàdo he sẹpọ Jelusalẹm de tọn fie ogbó lẹ nọ yin mimẹ̀ te. Kunnudenu depope ma dohia dọ to azán Jesu tọn gbè kanlin kavi gbẹtọ lẹ nọ yin yasana kavi yin mimẹ̀ gbẹ̀te to agbàdo enẹ mẹ. Enẹwutu, Gẹhẹnna ma nọtena lẹdo mayinukundomọ de he mẹ mẹhe ko kú lẹ nọ yin yasana te kakadoi to miyọ́n mẹ. Whenue Jesu dọho gando mẹhe yin dindlan do Gẹhẹnna mẹ lẹ go, vasudo mlẹnmlẹn hodọ wẹ e te.—Matiu 5:22; 10:28.

▸ Weta 7, huk. 20

Odẹ̀ ehe wẹ Jesu yí do plọn dẹ̀hiho devi etọn lẹ. E sọ nọ yin yiylọdọ odẹ̀ Otọ́ Mítọn He Tin to Olọn Mẹ tọn kavi odẹ̀ apajlẹ tọn. Di apajlẹ, Jesu plọn mí nado nọ hodẹ̀ dọmọ:

• “Na oyín towe ni yin kinklandowiwe”

  Mí nọ hodẹ̀ dọ Jehovah ni klọ́ oyín kavi yinkọ dagbe etọn wé sọn lalo lẹpo mẹ. Gbọnmọ dali, mẹlẹpo na nọ gbògbéna oyín Jiwheyẹwhe tọn bo nọ na ẹn sisi to olọn mẹ podọ to aigba ji.

• “Na Ahọluduta towe ni wá”

  Mí nọ hodẹ̀ dọ gandudu Jiwheyẹwhe tọn ni và aihọn ylankan Satani tọn sudo bo dugán do aigba ji bosọ diọ aigba zun paladisi.

• “Na ojlo towe ni yin wiwà . . . to aigba ji”

  Mí nọ hodẹ̀ dọ lẹndai Jiwheyẹwhe tọn na aigba ni yin hinhẹndi, na gbẹtọvi tonusetọ he ko lẹzun pipé lẹ nido sọgan nọgbẹ̀ kakadoi to Paladisi mẹ, kẹdẹdile Jehovah jlo do to whenue e dá gbẹtọ.

▸ Weta 8, huk. 2

Jehovah wleawu ofligọ lọ tọn nado whlẹn gbẹtọ lẹ sọn ylando po okú po si. Ofligọ lọ nọtena ahọ́ he dona yin súsú nado fli ogbẹ̀ pipé gbẹtọvi tọn he sunnu tintan lọ, Adam, hẹnbu bo vọ́ haṣinṣan gbẹtọvi lẹ tọn hẹ Jehovah he yin hinhẹngble lọ jlado. Jiwheyẹwhe do Jesu hlan aigba ji nado kú do ylandonọ lẹpo tamẹ. Na okú Jesu tọn wutu, gbẹtọvi lẹpo wẹ tindo dotẹnmẹ hundote lọ nado nọgbẹ̀ kakadoi bo wá lẹzun mẹpipe.

▸ Weta 8, huk. 21; Weta 9, huk. 13

Dọdai he tin to Daniẹli weta 4 mẹ plọn mí dọ Jiwheyẹwhe na do Ahọluduta etọn ai to 1914.

Dọdai lọ: Jehovah hẹn Ahọlu Nẹbukadnẹzali kudlọ dọdai tọn de gando atin daho he yin sinsánliai de go. To odlọ lọ mẹ, kọgàn gànyuu po gànvẹẹ po tọn de yin dido do okọ̀ na dodonu atin lọ tọn nado glọnalina whinwhẹ́n etọn na “ojlẹ ṣinawe.” Enẹgodo, atin lọ na vọ́ wú.—Daniẹli 4:1, 10-16.

Nuhe dọdai lọ zẹẹmẹdo na mí: Atin lọ nọtena gandudu Jiwheyẹwhe tọn. Na owhe susu, Jehovah nọ dugán do akọta Islaeli tọn ji gbọn ahọlu he to Jelusalẹm lẹ gblamẹ. (1 Otànnugbo lẹ 29:23) Ṣigba, ahọlu enẹlẹ ma wá yin nugbonọ bọ gandudu yetọn wá opodo. Jelusalẹm yin vivasudo to owhe 607 J.W.M. Enẹ wẹ dohiagona bẹjẹeji “ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ tọn. (2 Ahọlu lẹ 25:1, 8-10; Ezekiẹli 21:25-27) Whenue Jesu dọ dọ, “Jelusalẹm na yin afọtùn e ji gbọn akọta lẹ dali kakajẹ whenue ojlẹ dide akọta lẹ tọn na wá,” “ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ hodọ wẹ e te. (Luku 21:24) Enẹ dohia dọ “ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ ma ko wá vivọnu to whenue Jesu tin to aigba ji. Jehovah dopà dọ emi na de Ahọlu de to vivọnu “ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ tọn. Gandudu Ahọlu yọyọ ehe, yèdọ Jesu tọn, na hẹn dona susu wá na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ kakadoi lẹdo aihọn pé.—Luku 1:30-33.

Tedidi “ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ tọn: “Ojlẹ ṣinawe” lọ lẹ dẹn họ̀ owhe 2 520. Eyin mí hia owhe 2 520 sọn 607 J.W.M., e na hẹn mí wá 1914. Owhe enẹ mẹ wẹ Jehovah yí Jesu, yèdọ Mẹsia lọ, do doahọlu do Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn ji to olọn mẹ.

Nawẹ mí wagbọn do mọ sọha 2 520 ehe? Biblu dọ dọ ojlẹ atọ̀n daa nọtena azán 1260. (Osọhia 12:6, 14) Enẹwutu, “ojlẹ ṣinawe” yin donu awe sọha enẹ tọn kavi azán 2 520. Azán 2 520 lọ lẹ nọtena owhe 2 520 sọgbe hẹ nunọwhinnusẹ́n dọdai tọn lọ he yin “azán dopo na owhe dopo.”—Sọha lẹ 14:34; Ezekiẹli 4:6.

▸ Weta 8, huk. 23

Hogbe lọ “angẹligán” zẹẹmẹdo “ogán angẹli lẹ tọn.” Angẹligán dopo gee go wẹ Biblu donù bo ylọ yinkọ etọn dọ Mikaẹli.—Daniẹli 12:1; Juda 9.

Mikaẹli wẹ Nukọntọ awhànpa angẹli nugbonọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn. Osọhia 12:7 dọmọ: “Mikaẹli po angẹli etọn lẹ po funawhàn hẹ dlagọni lọ . . . po angẹli etọn lẹ po.” Owe Osọhia tọn dọ dọ Jesu wẹ yin Nukọntọ awhànpa Jiwheyẹwhe tọn, enẹwutu yinkọ Jesu tọn devo wẹ Mikaẹli yin.—Osọhia 19:14-16.

▸ Weta 9, huk. 4

Hogbe ehelẹ nọ dlẹnalọdo ojlẹ he mẹ nujijọ tangan lẹ na wá aimẹ te to aigba ji whẹpo Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn nido và aihọn Satani tọn sudo. Hogbe mọnkọtọn devo lẹ taidi “vivọnu titonu lọ tọn” podọ “tintin tofi Visunnu gbẹtọ tọn,” yin yiyizan to dọdai Biblu tọn lẹ mẹ nado dlẹnalọdo ojlẹ dopolọ. (Matiu 24:3, 27, 37) “Azán godo tọn lẹ” bẹjẹeji to whenue Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn jẹ gandu ji to olọn mẹ to 1914 bo na wá vivọnu to whenue aihọn Satani tọn na yin vivasudo to Amagẹdọni.—2 Timoti 3:1; 2 Pita 3:3.

▸ Weta 9, huk. 5

Eyin Jiwheyẹwhe hẹn mẹhe ko kú de gọwá ogbẹ̀, enẹ nọ yin yiylọdọ fọnsọnku. Fọnsọnku ṣinẹnẹ wẹ yin nùdego to Biblu mẹ. Elija, Eliṣa, Jesu, Pita po Paulu po wà azọ́njiawu fọnsọnku tọn lẹ. Huhlọn Jiwheyẹwhe tọn wẹ hẹn azọ́njiawu ehelẹ yọnbasi. Jehovah dopagbe nado hẹn “dodonọ lẹ po mawadodonọ lẹ po” gọwá ogbẹ̀ do aigba ji. (Owalọ lẹ 24:15) Biblu sọ donù fọnsọnku olọn mẹ tọn de go. Ehe nọ wá aimẹ to whenue mẹhe yin dide kavi yin yiyiamisisadode gbọn Jiwheyẹwhe dali lẹ yin finfọnsọnku nado nọgbẹ̀ hẹ Jesu to olọn mẹ.—Johanu 5:28, 29; 11:25; Filipinu lẹ 3:11; Osọhia 20:5, 6.

▸ Weta 9, huk. 13

Aovinuwiwa kavi afinyọnnuwiwa yin aṣa ylankan de he mẹ mẹlẹ nọ tẹnpọn nado dọhodopọ hẹ gbigbọ lẹ te, vlavo to aliho tlọlọ tọn mẹ kavi gbọn mẹde gblamẹ, yèdọ amanuwatọ kavi afinyọnnọ de. Mẹhe nọ doalọ to afinyọnnuwiwa mẹ lẹ nọ wàmọ, na yé tindo yise to nuplọnmẹ lalo lọ mẹ dọ gbigbọ gbẹtọvi lẹ tọn nọ luntọ́n to okú godo bo nọ lẹzun kúvitọ huhlọnnọ lẹ. Aovi lẹ sọ nọ tẹnpọn nado hẹn gbẹtọvi lẹ vẹtolina Jiwheyẹwhe. Sunwhlẹvu-pinpọn, dọṣẹdidọ, majiki, azé, otàngblo, awògbẹ́ dido po nujijlẹ po sọ yin apadewhe aovinuwiwa lẹ tọn. Owe, linlinwe, owe he nọ do odù he jọ mẹdopodopo hia (horoscope), sinima, fọto podọ etlẹ yin nuhiho susu wẹ nọ do nuwiwa aovi lẹ tọn, majiki, kavi nujijlẹ lẹ hia di nuhe ma do owù kavi di awuvivinu. Aṣa ṣiọdidi tọn susu, taidi oyẹsu fifọna oṣiọ, agọ́wiwa to ṣiọdidi whenu, oṣiọ-nuwiwa whemẹwhemẹ tọn lẹ, asuhọ̀-ninọ po nuwiwa zándidlọ tọn wunmẹ delẹ po sọ bẹ hodọdopọ hẹ aovi lẹ hẹn. Mẹlẹ nọ saba yí amasin adínọ lẹ zan to whenue yé to tintẹnpọn nado mọ huhlọn aovi lẹ tọn yí.—Galatianu lẹ 5:20; Osọhia 21:8.

▸ Weta 10, huk. 10; Weta 16, huk. 4

Jehovah wẹ Jiwheyẹwhe Ganhunupotọ lọ podọ ewọ wẹ dá wẹkẹ lọ pete. (Osọhia 15:3) Enẹwutu, ewọ wẹ Klunọ nulẹpo tọn bosọ tindo jlọjẹ nupojipetọ tọn kavi aṣẹpipa mlẹnmlẹn nado dugán do nudida etọn lẹpo ji. (Salmu lẹ 24:1; Isaia 40:21-23; Osọhia 4:11) E ko ze osẹ́n lẹ dai na nuhe e dá lẹpo. Jehovah sọ tindo aṣẹpipa lọ nado de mẹdevo lẹ taidi gandutọ. Mí nọ nọgodona nupojipetọ-yinyin Jiwheyẹwhe tọn gbọn owanyi didohia ẹ po tonusisena ẹn po dali.—1 Otànnugbo lẹ 29:11.

▸ Weta 11, huk. 10

Hòdide yin nude he mẹde nọ wà sọn ojlo mẹ nado hù ovi he ma ko yin jiji de. E gbọnvona whenue adọ̀go gble do yọnnu de gbọn kosọ ylankan dali kavi na azọ̀n wutu. Sọn whenue ovi-kẹ́n ko jẹ yọnnu de go, ovi he to homẹ lọ ma nọ yin apadewhe agbasa onọ̀ lọ tọn poun. Gbẹtọ devo pete wẹ.

▸ Weta 13, huk. 5

Aliho nukunpedomẹgo dotowhé tọn de wẹ, ehe mẹ ohùn blebu kavi dopo to nugonu tangan etọn ẹnẹ lẹ mẹ nọ yin yíyí sọn agbasa mẹde tọn kavi sọn ohùn he ko yin hihla dai de mẹ nado yin didona mẹdevo te. Nugonu tangan ẹnẹ ohùn tọn lẹ wẹ plasma, nugonu vẹẹ, nugonu wewe po plaquettes po.

▸ Weta 13, huk. 13

To Biblu mẹ, hogbe lọ “mẹplọnlọ” ma zẹẹmẹdo yasanamẹ kẹdẹ. Eyin mẹplọnlọ yin dido mẹde go, mẹlọ nọ mọ anademẹ yí, nọ yin pinplọn bo nọ yin wiwọhẹ. Jehovah ma nọ domẹplọnlọmẹgo zẹjlẹgo kavi po kanyinylan po gbede. (Howhinwhẹn lẹ 4:1, 2) Jehovah ze apajlẹ dagbe de dai na mẹjitọ lẹ. Mẹplọnlọ etọn nọ wà dagbe namẹ sọmọ bọ mẹde tlẹ sọgan yiwanna nado nọ mọ mẹplọnlọ etọn yí. (Howhinwhẹn lẹ 12:1) Jehovah yiwanna omẹ etọn lẹ bo nọ plọn yé. E nọ na yé anademẹ he nọ vọ́ linlẹn agọ̀ yetọn lẹ jlado bo nọ gọalọna yé nado plọn lehe yé na nọ lẹnnupọn bo nọ yinuwa to aliho he na hẹn homẹ etọn hùn do mẹ. Na mẹjitọ lẹ, mẹplọnlọ bẹ alọgigọna ovi yetọn lẹ nado mọnukunnujẹ nuhewutu yé dona nọ setonu mẹ hẹn. E sọ zẹẹmẹdo dọ yé dona plọn yé nado yiwanna Jehovah, gọna Ohó etọn Biblu bo mọnukunnujẹ nunọwhinnusẹ́n he e bẹhẹn lẹ mẹ.

▸ Weta 14, huk. 13

Nudida gbigbọnọ ylankan he yin mayinukundomọ bosọ tindo huhlọn hú gbẹtọvi lẹ wẹ. Angẹli ylankan lẹ wẹ aovi lẹ yin. Yé lẹzun mẹylankan to whenue yé yí yede do basi kẹntọ Jiwheyẹwhe tọn gbọn tolivivẹ na ẹn dali. (Jenẹsisi 6:2; Juda 6) Yé kọnawudopọ hẹ Satani to atẹṣiṣi etọn sọta Jehovah mẹ.—Deutelonomi 32:17; Luku 8:30; Owalọ lẹ 16:16; Jakọbu 2:19.

▸ Weta 16, huk. 4