TEMPLO

Maysa a nadibinuan a pagnaedan, sagrado a lugar wenno santuario, mabalin a pisikal wenno naespirituan, a naaramat iti panagdaydayaw. Ti Hebreo a sao a heh·khalʹ a naipatarus a “templo” kaipapananna met ti “palasio.” Ti Griego a hi·e·ronʹ ken na·osʹ ket agpada a naipatarus a “templo” ken mabalin a tumukoy iti intero a masakupan ti templo wenno iti kangrunaan a patakderna; ti na·osʹ, a kaipapananna ti “santuario” wenno “nadibinuan a pagnaedan (pagindegan),” no dadduma espesipiko a tumukoy iti sagrado a makin-uneg a silsiled ti templo.​—Kitaenyo ti NASANTUAN A DISSO.

Templo ni Solomon. Nasged idi ti tarigagay ni Ari David a mangbangon iti balay maipaay ken Jehova, tapno pagyanan ti lakasa ti tulag, nga iti daydi a tiempo “agnanaed iti tengnga dagiti lupot ti tolda.” Naay-ayo ni Jehova iti singasing ni David ngem imbagana kenkuana a, gapu ta nangibukbok iti nakaad-adu a dara iti pannakigubat, ti anakna (ni Solomon) ti maaddaan iti pribilehio a mangaramid iti panagbangon. Saan a kayat a sawen daytoy a ti Dios saanna nga inanamongan dagiti gubat a nakidangadangan ni David maipagapu iti nagan ni Jehova ken iti ilina. Imbes ketdi, maibangon idi ti templo bayat ti talna ken babaen iti maysa a tao ti talna.​—2Sm 7:1-16; 1Ar 5:3-5; 8:17; 1Cr 17:1-14; 22:6-10.

Gatad. Idi agangay, ginatang ni David ti pagirikan ni Ornan (Arauna) a Jebuseo nga adda iti Bantay Moria kas disso ti templo. (2Sm 24:24, 25; 1Cr 21:24, 25) Nakaurnong iti 100,000 a talento a balitok, 1,000,000 a talento a pirak, ken nakawadwadwad a gambang ken landok, malaksid ti inkontribusionna a 3,000 a talento a balitok ken 7,000 a talento a pirak manipud iti bukodna a kinabaknang. Kas kontribusion manipud kadagiti prinsipe, immawat met iti balitok nga aggatad iti 5,000 a talento ken 10,000 a darik ken pirak nga aggatad iti 10,000 a talento, kasta met iti adu a landok ken gambang. (1Cr 22:14; 29:3-7) Daytoy a pakadagupan a 108,000 a talento ken 10,000 a darik a balitok ken 1,017,000 a talento a pirak ket agpateg iti $48,337,047,000 no maibatay iti agdama a gatad. Daytoy nga intero a gatad ket saan a binusbos ti anakna a ni Solomon iti panangbangon iti templo; ti nabatbati inkabilna iti pagidulinan iti gameng ti templo.​—1Ar 7:51; 2Cr 5:1.

Trabahador. Inrugi ni Ari Solomon ti panangbangon iti templo a maipaay ken Jehova idi maikapat a tawen ti panagturayna (1034 K.K.P.), iti maikadua a bulan, ti Ziv, a sinurotna ti plano ti arkitektura nga inawat ni David babaen ti paltiing. (1Ar 6:1; 1Cr 28:11-19) Nagtultuloy ti trabaho iti periodo a pito a tawen. (1Ar 6:37, 38) Kas kasukat ti trigo, sebada, lana, ken arak, ni Hiram nga ari ti Tiro nangipaay kadagiti kayo manipud Libano agraman kadagiti nasigo a trabahador iti kayo ken bato, ken maysa a naisangsangayan ti kinalaingna, managan met iti Hiram, a taga Tiro ti amana ket ti inana maysa nga Israelita iti tribu ni Neftali. Daytoy a lalaki ket nalaing a trabahador iti balitok, pirak, gambang, landok, kayo, batbato, ken ab-abel.​—1Ar 5:8-11, 18; 7:13, 14, 40, 45; 2Cr 2:13-16.

Iti panangorganisarna iti trabaho, nangipasalista ni Solomon iti 30,000 a lallaki manipud iti Israel, nga imbaonna ida idiay Libano iti panagsisinnublat a sagsasangapulo a ribu iti binulan, nga adda dua a bulan a panagyanda iti pagtaenganda iti nagbabaetan dagiti panagsisinnublat. (1Ar 5:13, 14) Kas agbumbunag iti awit, 70,000 ti impasalistana manipud kadagiti “ganggannaet nga agnanaed” iti daga, ket kas agtagtaga, 80,000. (1Ar 5:15; 9:20, 21; 2Cr 2:2) Nangdutok ni Solomon iti 550 a lallaki kas kapatas a mamangulo iti trabaho ken mabalbalin a 3,300 kas katulongan. (1Ar 5:16; 9:22, 23) Kadagitoy, agparang a 250 ti Israelita ken 3,600 ti “ganggannaet nga agnanaed” iti Israel.​—2Cr 2:17, 18.

Kaatiddog ti “kasiko” a nausar. Iti pannakaibinsabinsa ti rukrukod dagiti tallo a templo​—imbangon ni Solomon, ni Zorobabel, ken ni Herodes​—kalkularentayo dagita maibatay iti kasiko nga 44.5 cm (17.5 pul.). Nupay kasta, posible nga at-atiddog a kasiko nga agarup 51.8 cm (20.4 pul.) ti inusarda.​—Idiligyo ti 2Cr 3:3 (a nakadakamatan ti maysa a “kaatiddog iti kasiko sigun iti immun-una a rukod,” nalabit at-atiddog a rukod daytoy ngem iti kasiko a kadawyan a naus-usar) ken ti Eze 40:5; kitaenyo ti KASIKO.

Plano ken materiales. Ti templo, maysa a kangangayedan a patakder, ket naipadron iti pamunganayan a plano ti tabernakulo. Nupay kasta, dagiti rukod iti uneg ti Nasantuan ken Kasasantuan ket dakdakkel ngem dagiti rukod iti tabernakulo. Ti Nasantuan ket 40 a kasiko (17.8 m; 58.3 pie) ti kaatiddogna, 20 a kasiko (8.9 m; 29.2 pie) ti kaakabana, ken nabatad a 30 a kasiko (13.4 m; 43.7 pie) ti kangatona. (1Ar 6:2, 17) Ti Kasasantuan ket kubiko a 20 a kasiko ti maysa a sikiganna. (1Ar 6:20; 2Cr 3:8) Kanayonanna pay, adda silsiled iti pangatepan iti ngatuen ti Kasasantuan, agarup 10 a kasiko (4.5 m; 14.6 pie) ti kangatoda. (1Cr 28:11) Adda met patakder iti sidiran iti aglikmut ti templo iti tallo a sikigan, addaan kadagiti siled a pagidulinan, ken dadduma pay.​—1Ar 6:4-6, 10.

Kangrunaanna, bato ken kayo dagiti materiales a naaramat. Dagiti suelo dagitoy a siled ket nakalupkopan iti kayo a parwa; dagiti diding iti uneg ket naaramid iti sedro a naukritan kadagiti kitikit dagiti kerubin, kaykayo a palma, ken sabsabong; dagiti diding ken bobida ket naan-anay a nakalupkopan iti balitok. (1Ar 6:15, 18, 21, 22, 29) Dagiti ridaw ti Nasantuan (iti pagserkan ti templo) ket naaramid iti parwa​—nakitikitan ken nakalupkopan iti naingpis unay a balitok. (1Ar 6:34, 35) Dagiti ridaw a tabla ti kayo-ti-lana, a nakitikitan ken nakalupkopan met iti balitok, nagpaay kas pagserkan iti nagbaetan ti Nasantuan ken Kasasantuan. Aniaman ti apag-isu a pannakaisaadda, dagitoy a ridaw saanda a naan-anay a sinuktan ti urnos mainaig iti kortina kas naannurot iti tabernakulo. (Idiligyo ti 2Cr 3:14.) Iti uneg ti Kasasantuan, adda dua a himmigante a kerubin a naaramid iti tabla ti kayo-ti-lana, ken nakalupkopan ti balitok. Naikabil ti lakasa ti tulag iti baba dagitoy.​—1Ar 6:23-28, 31-33; 8:6; kitaenyo ti KERUBIN Num. 1.

Amin dagiti aruaten iti Nasantuan ket naaramid iti balitok: ti altar ti insienso, ti sangapulo a lamisaan ti tinapay ti pamarang, ken ti sangapulo a pagsaadan ti silaw, agraman ti ramramitda. Iti denna ti pagserkan nga agturong iti Nasantuan (ti umuna a benneg), naipatakder ti dua a gambang nga adigi, naawagan “Jaquin” ken “Boaz.” (1Ar 7:15-22, 48-50; 1Cr 28:16; 2Cr 4:8; kitaenyo ti BOAZ, II.) Ti makin-uneg a paraangan ket naaramid iti nasayaat a bato ken sedro a kayo. (1Ar 6:36) Naaramid iti gambang dagiti alikamen ti paraangan, ti altar ti sakripisio, ti dakkel a “sinukog a baybay,” ti sangapulo a kareton maipaay kadagiti palanggana ti danum, ken dadduma pay nga aruaten. (1Ar 7:23-47) Adda naaramid a silsiled a panganan iti intero nga aglawlaw dagiti paraangan.​—1Cr 28:12.

Ti maysa a naisangsangayan nga aspeto ti pannakaibangon daytoy a templo isu ti apag-isu unay a pannakapagsusug-op dagiti amin a bato iti disso ti templo, yantangay nataga dagitoy idiay pagkungkongan. “No maipapan kadagiti martilio ken waswasay wenno aniaman a rimrimienta a landok, saan ida a nangngegan iti balay bayat a maibangbangon dayta.” (1Ar 6:7) Ti trabaho nairingpas iti pito ket kagudua a tawen (manipud primavera ti 1034 K.K.P. agingga iti otonio [Bul, ti maikawalo a bulan] ti 1027 K.K.P.).​—1Ar 6:1, 38.

Inagurasion. Iti maikapito a bulan, ti Etanim, mabalbalin nga iti maika-12 a tawen ti panagturay ni Solomon (1026 K.K.P.), inummong ni Solomon dagiti tattao ti Israel idiay Jerusalem maipaay iti inagurasion ti templo ken iti Piesta dagiti Abong-abong. Naisang-at ti tabernakulo agraman ti nasantuan nga alikamenna, ket ti lakasa ti tulag naikabil iti Kasasantuan. (Kitaenyo ti KASASANTUAN.) Idin ti ulep ni Jehova pinunnona ti templo. Kalpasanna, ni Solomon binenditona ni Jehova ken binendisionanna ti kongregasion ti Israel ket, sitatakder iti naisangsangayan a plataporma iti sango ti gambang nga altar ti sakripisio (kitaenyo ti ALTAR), nangyebkas iti atiddog a kararag a mangidaydayaw ken Jehova ken agdawdawat iti naayat a kinamanangngaasi ken asina maipagapu kadagidiay bumaw-ing Kenkuana tapno agbuteng ken agserbida Kenkuana, agpadpada ti Israelita ken ti ganggannaet. Naidaton ti naindaklan a sakripisio a 22,000 a baka ken 120,000 a karnero. Ti inagurasion nagpaut iti 7 nga aldaw, ket ti Piesta dagiti Abong-abong nagpaut iti 7 nga aldaw, a kalpasan dayta, iti maika-23 nga aldaw ti bulan, pinagawid ni Solomon dagiti umili a sirarag-o ken siyayaman gapu iti kinaimbag ken kinaparabur ni Jehova.​—1Ar 8; 2Cr 5:1–7:10; kitaenyo ti SOLOMON (Inagurasion ti templo).

Pakasaritaan. Adda daytoy a templo agingga iti 607 K.K.P., idi dinadael ti buyot ti Babilonia iti sidong ni Ari Nabucodonosor. (2Ar 25:9; 2Cr 36:19; Jer 52:13) Gapu iti panagturong ti Israel iti ulbod a relihion, impalubos ti Dios a ti Juda ken Jerusalem ket riribuken dagiti nasion, nga idi dagiti tiempo a binakasanda ti templo kadagiti gameng dayta. Adda dagiti panawen a naliwayan met ti templo. Ni Ari Sisac ti Egipto tinakawanna dayta kadagiti gamengna (993 K.K.P.) idi kaaldawan ni Rehoboam nga anak ni Solomon, agarup 33 a tawen laeng kalpasan ti inagurasion dayta. (1Ar 14:25, 26; 2Cr 12:9) Addaan ni Ari Asa (977-937 K.K.P.) iti panagraem iti balay ni Jehova, ngem tapno masalaknibanna ti Jerusalem, simamaag a pinasuksokanna ni Ari Ben-hadad I ti Siria iti pirak ken balitok manipud kadagiti gameng ti templo tapno waswasen ni Ben-hadad ti tulagna ken Baasa nga ari ti Israel.​—1Ar 15:18, 19; 2Cr 15:17, 18; 16:2, 3.

Kalpasan ti maysa a periodo ti riribuk ken pannakaliway ti templo, ni Ari Jehoas ti Juda (898-859 K.K.P.) immatonanna ti pannakatarimaan dayta. (2Ar 12:4-12; 2Cr 24:4-14) Idi kaaldawan ti anakna a ni Amazias, dayta ket tinakawan ni Jehoas nga ari ti Israel. (2Ar 14:13, 14) Nangaramid ni Ari Jotam (777-762 K.K.P.) iti trabaho a panagbangon iti lugar ti templo, a binangonna ti “makinngato a ruangan.” (2Ar 15:32, 35; 2Cr 27:1, 3) Ni Ari Acaz ti Juda (761-746 K.K.P.) saanna laeng nga impatulod dagiti gameng ti templo ken Tiglat-pileser III, ari ti Asiria, kas pasuksok no di ket tinulawanna pay ti templo babaen ti panangbangonna iti maysa nga altar a naitulad iti altar nga adda idiay Damasco ken babaen ti panangisukatna iti dayta iti gambang nga altar ti templo. (2Ar 16:5-16) Kamaudiananna inserrana dagiti ruangan ti balay ni Jehova.​—2Cr 28:24.

Ti anak ni Acaz a ni Ezekias (745-717 K.K.P.) inaramidna ti kabaelanna tapno mawaswasna ti dakes nga ar-aramid ni amana. Iti mismo a panangrugi ti panagturayna, linuktanna manen ti templo ket pinadalusanna dayta. (2Cr 29:3, 15, 16) Nupay kasta, idi agangay, gapu iti butengna ken Senaquerib nga ari ti Asiria, pinukanna dagiti ruangan ken bautek ti templo a pinakalupkopanna iti balitok ket impatulodna ida ken Senaquerib.​—2Ar 18:15, 16.

Ngem idi natay ni Ezekias, natulawan ken di natarimaan ti templo iti las-ud ti kagudua a siglo. Ti anakna a ni Manases (716-662 K.K.P.) linab-awanna ti asinoman kadagiti immun-una nga ar-ari ti Juda no iti kinadakes, a nangipasdek kadagiti altar “maipaay iti isuamin a buyot ti langlangit iti dua a paraangan ti balay ni Jehova.” (2Ar 21:1-5; 2Cr 33:1-4) Idi tiempo ni Josias nga apoko ni Manases (659-629 K.K.P.), dakes ti kasasaad ti sigud a nangayed a patakder. Nabatad a nagulo wenno nakawarwara dayta, ta idi a ni Hilkias a Nangato a Padi nasarakanna ti libro ti Linteg (mabalbalin a maysa nga orihinal a lukot nga insurat ni Moises), nagbalin dayta a pakaigapuan ti panaggagar. (2Ar 22:3-13; 2Cr 34:8-21) Kalpasan ti pannakatarimaan ken pannakadalus ti templo, narambakan ti kadakkelan a Paskua sipud pay idi kaaldawan ni Samuel a mammadto. (2Ar 23:21-23; 2Cr 35:17-19) Daytoy ket kabayatan idi ti ministerio ni mammadto Jeremias. (Jer 1:1-3) Manipud iti daytoy a tiempo agingga iti pannakadadael ti templo, nagtalinaed dayta a silulukat ken us-usaren ti kinapadi, nupay rinuker ti adu kadagiti papadi.

Ti Templo nga Imbangon ni Zorobabel. Kas impadto ni Isaias a mammadto ni Jehova, ti Dios imbangonna ni Ciro nga ari ti Persia kas manangwayawaya iti Israel manipud pannakabalin ti Babilonia. (Isa 45:1) Ginutugot met ni Jehova ti bukodna nga ili iti sidong ti panangidaulo ni Zorobabel manipud tribu ti Juda nga agsublida idiay Jerusalem. Inaramidda daytoy idi 537 K.K.P., kalpasan ti 70 a tawen a pannakalangalang, kas impadto ni Jeremias, tapno mabangon manen ti templo. (Esd 1:1-6; 2:1, 2; Jer 29:10) Nupay saan unay a kas iti kinadayag ti templo ni Solomon, ad-adda a nagpaut daytoy a patakder, a nagtalinaed iti gistay 500 a tawen ti kaaddana, manipud 515 K.K.P. agingga iti naladaw unay a paset ti umuna a siglo K.K.P. (Ti templo nga imbangon ni Solomon naaramat iti agarup 420 a tawen, manipud 1027 agingga iti 607 K.K.P.)

Imbilin ni Ciro: “No maipapan iti asinoman a mabati manipud kadagiti amin a lugar a pagtataenganna kas ganggannaet, tulongan koma dagiti lallaki iti lugarna babaen iti pirak ken babaen iti balitok ken babaen iti sansanikua ken babaen iti naamo nga an-animal agraman ti boluntario a daton maipaay iti balay ti pudno a Dios, nga adda idi idiay Jerusalem.” (Esd 1:1-4) Insubli met ni Ciro ti 5,400 a pagkargaan a balitok ken pirak nga innala ni Nabucodonosor iti templo ni Solomon.​—Esd 1:7-11.

Iti maikapito a bulan (Etanim, wenno Tisri) ti tawen 537 K.K.P., naipasdek ti altar; ket iti simmaganad a tawen, naisaad ti pamuon ti baro a templo. Kas iti inaramid ni Solomon, dagiti agibangbangon nangtangdanda kadagiti Sidonio ken kadagiti taga Tiro tapno mangyegda iti sedro a kaykayo manipud Libano. (Esd 3:7) Ti ibubusor, nangnangruna manipud kadagiti Samaritano, pinakapuyna dagiti agibangbangon, ket kalpasan ti agarup 15 a tawen, dagidiay a bumusbusor sinugsoganda pay ti ari ti Persia a paritanna ti trabaho.​—Esd 4.

Insardeng dagiti Judio ti trabahoda a panangibangon iti templo ket bimmaw-ingda iti sabali nga ar-aramid, gapuna imbaon ni Jehova dagiti mammadtona a da Haggeo ken Zacarias tapno gutugotenda ida a parayrayenda manen dagiti panagreggetda idi maikadua a tawen ni Dario I (520 K.K.P.), ket kalpasanna maysa a bilin ti naaramid a nangpasingked iti orihinal a bilin ni Ciro ken nangibilin nga adda koma kuarta a maited manipud naarian a paggamengan, tapno maipaayan dagiti agibangbangon ken ti papadi iti kasapulanda. (Esd 5:1, 2; 6:1-12) Naitultuloy ti trabaho a panagbangon, ket ti balay ni Jehova nalpas idi maikatlo nga aldaw ti Adar iti maikanem a tawen ni Dario (nalabit Marso 6 ti 515 K.K.P.), a kalpasan dayta inaramid dagiti Judio ti pannakainagurar ti naibangon manen a templo ket inangayda ti Paskua.​—Esd 6:13-22.

Bassit ti ammo maipapan kadagiti detalye ti plano ti arkitektura daytoy maikadua a templo. Ti bilin ni Ciro inautorisaranna ti pannakaibangon ti maysa a patakder a “ti kangatona innem a pulo a kasiko [a. 27 m; 88 pie], ti kaakabana innem a pulo a kasiko, nga addaan iti tallo a palunapin a batbato a naitulid a naisaad ken maysa a palunapin a kaykayo.” Saan a naibaga ti kaatiddogna. (Esd 6:3, 4) Addaan dayta iti silsiled a panganan ken silsiled a pagipempenan (Ne 13:4, 5), ket di pagduaduaan nga addaan kadagiti siled iti pangatepan, ket mabalbalin nga adda sabsabali pay a patakder a nainaig iti dayta, umas-asping kadagidi kasasaad iti templo ni Solomon.

Iti daytoy maikadua a templo, awan ti lakasa ti tulag, nga agparang a kasla nagpukawen sakbay a kinautibo ken sinamsaman ni Nabucodonosor ti templo ni Solomon idi 607 K.K.P. Sigun iti salaysay ti Apokripa a libro ti Umuna a Macabeo (1:21-24, 57; 4:38, 44-51), adda maysa a pagsaadan ti silaw imbes a dagidi sangapulo nga adda iti templo ni Solomon; nadakamat ti nabalitokan nga altar, ti lamisaan ti tinapay ti pamarang, ken dagiti pagkargaan, kasta met ti altar ti daton a mapuoran, nga imbes a naaramid iti gambang kas iti daydi altar iti templo ni Solomon, nadeskribir sadiay kas naaramid iti bato. Daytoy nga altar, kalpasan a tinulawan ni Ari Antiochus Epiphanes (idi 168 K.K.P.), ket naibangon manen a nausar dagiti kabbaro a bato iti sidong ti panangiwanwan ni Judas Macabeo.

Ti Templo nga Imbangon Manen ni Herodes. Iti Kasuratan, saan a nadeskribir ti aniaman a detalye daytoy a templo. Ti kangrunaan a gubuayan ket ni Josephus, a personal a nakakita iti dayta a patakder ken nangilanad iti pannakaibangon dayta iti The Jewish War ken Jewish Antiquities. Adda impormasion nga ipaay ti Judio a Mishnah, ken adda bassit a magun-odan iti arkeolohia. Gapuna, ti panangiladawan a nailanad ditoy ket naala kadagitoy a reperensia, nga iti sumagmamano a kaso mabalin a mapagsusupiatan.​—LADAWAN, Tomo 2, p. 543.

Iti The Jewish War (I, 401 [xxi, 1]), kuna ni Josephus nga imbangon manen ni Herodes ti templo idi maika-15 a tawen ti panagturayna, ngem iti Jewish Antiquities (XV, 380 [xi, 1]), kunana a dayta ket iti maika-18 a tawen. Daytoy naud-udi a petsa ket anamongan ti kaaduan nga eskolar, nupay saan a mapatalgedan ti panangrugi ti panagturay ni Herodes, wenno no kasano a pinattapatta dayta ni Josephus. Ti santuario a mismo ket naibangon iti 18 a bulan, ngem dagiti paraangan ken ti dadduma pay ket naibangon iti walo a tawen. Idi a ti sumagmamano a Judio inasitganda ni Jesu-Kristo idi 30 K.P., a kinunada, “Daytoy a templo nabangon iti uppat a pulo ket innem a tawen” (Jn 2:20), nalawag a ti ibagbaga idi dagitoy a Judio ket maipapan iti trabaho a nagtultuloy kadagiti agaassibay a paraangan ken patpatakder agingga iti daydi a tiempo. Nalpas ti trabaho idi laeng agarup innem a tawen sakbay ti pannakadadael ti templo idi 70 K.P.

Gapu iti gura ken kaawan panagtalekda ken Herodes, saan nga ipalubos dagiti Judio a bangonenna manen ti templo, kas iti insingasingna, agingga a naisagananan ti amin a banag maipaay iti baro a patakder. Maigapu iti isu met laeng a rason, saanda nga imbilang daytoy a templo kas maikatlo, no di ket kas naibangon manen, a ti umuna ken maikadua a templo (ti templo ni Solomon ken ti templo ni Zorobabel) ti dakdakamatenda laeng.

No maipapan kadagiti rukod nga inusar ni Josephus, kuna ti Dictionary of the Bible ni Smith (1889, Tomo IV, p. 3203): “Dagiti inusarna a rukod ti kaatiddog ken kaakaba ket umiso unay agingga iti kabassitan a detalye ta gistay pagarupenmi nga idi agsursurat, adda iti mismo a sanguananna ti maysa a plano ti pagsaadan ti patakder a naisagana iti departamento ti heneral dagiti agay-aywan kadagiti kuartel iti buyot ni Tito. Karkarna ti pannakaigidiatda kadagiti inusarna a rukod ti kangato, a gistay isuamin ket mabalin a maipakita nga aglablabes, kaaduanna a napamindua. Yantangay narebba amin a patakder bayat ti pannakalakub, imposible a mapaneknekan nga isu nagbiddut maipapan kadagiti rukod ti kangato.”

Kolkolonada ken ruruangan. Insurat ni Josephus a pinamindua ni Herodes ti kadakkel ti lugar ti templo, a kadagiti sikigan ti Bantay Moria nangipatakder kadagiti dadakkel a pader a bato ken nangpatag iti maysa a disso iti tuktok ti bantay. (The Jewish War, I, 401 [xxi, 1]; Jewish Antiquities, XV, 391-402 [xi, 3]) Kuna ti Mishnah (Middot 2:1) a ti disso a nakaisaadan ti templo addaan iti rukod a 500 kasiko (223 m; 729 pie) a kuadrado. Adda kolkolonada iti makinruar nga igid dayta a disso. Ti templo simmango iti daya, kas kadagidi immun-una a templo. Iti daytoy a sikigan, naipataraigid ti kolonada ni Solomon, a buklen ti tallo a binatog a marmol nga ad-adigi. Iti maysa a pasamak, iti panawen ti lam-ek, ni Jesus ket inasitgan ditoy ti sumagmamano a Judio a mangim-imtuod no isu ti Kristo. (Jn 10:22-24) Adda met kolkolonada iti amianan ken laud, babbabassit no maidilig iti Naarian a Kolonada iti abagatan, buklen ti uppat nga intar ti ad-adigi a Corinthian, 162 amin, addaan tallo a pasilio. Nakadakdakkel dagiti palikmut a rukod dagiti adigi ta tallo a nakadeppa a tattao ti kasapulan a mangrakep iti maysa kadagita, ken nataytayagda nga amang ngem ti dadduma a kolonada.

Nabatad nga adda walo a ruangan nga agturong iti lugar ti templo: uppat iti makinlaud a sikigan, dua iti abagatan, ken saggaysa iti daya ken amianan. (Kitaenyo ti RUANGAN, PAGSERKAN [Dagiti Ruangan ti Templo].) Gapu kadagitoy a ruangan, nagpaay met ti umuna a paraangan, ti Paraangan dagiti Gentil, kas pagdalanan, a dagiti agdaldaliasat kaykayatda ti dumalan iti dayta imbes nga iti ruar a manglikaw iti lugar ti templo.

Paraangan dagiti Gentil. Dagiti kolonada pinalawlawanda ti dakkel a disso a napanaganan iti Paraangan dagiti Gentil, naawagan a kasta agsipud ta napalubosan a sumrek iti dayta dagiti Gentil. Iti dua a gundaway, iti asideg ti panangrugi ken iti arinunos ti ministeriona ditoy daga, pinaruar ni Jesus manipud iti dayta dagidiay namagbalin iti balay ni Amana a balay ti tagilako.​—Jn 2:13-17; Mt 21:12, 13; Mr 11:15-18.

Adda sumagmamano a paraangan a lumasatan ti maysa a tao no mapan idi iti kangrunaan a patakder, ti mismo a santuario. Ngumatngato ti tukad ti kinasagrado ti tunggal sumaganad a paraangan. No ti maysa lumasat iti Paraangan dagiti Gentil, matuparna ti pader a tallo a kasiko (1.3 m; 4.4 pie) ti kangatona, nga addaan kadagiti giwang a dumalanan. Iti rabaw dayta, adda dadakkel a bato nga addaan iti pakdaar a naisurat iti Griego ken Latin. Iti Griego a kitikit, mabasa (sigun iti maysa a patarus): “Awan ti ganggannaet a mapalubosan a sumrek iti uneg ti bangen ken iti bakud iti aglawlaw ti santuario. Ti siasinoman a matiliw manungsungbatto iti pannakadusana iti ipapatay.” (The New Westminster Dictionary of the Bible, inurnos ni H. Gehman, 1970, p. 932) Iti daydi pasamak a ni apostol Pablo dinarup dagiti managderraaw idiay templo, dayta ket gapu iti impadpadamag dagiti Judio nga isu nangyeg iti maysa a Gentil iti uneg ti maiparit a disso. Nupay simboliko ti panangaramat ni Pablo iti termino a “pader,” maipalagip kadatayo daytoy a pader no mabasatayo a ni Kristo ‘dinadaelna ti pader’ a namaglasin kadagiti Judio ken dagiti Gentil.​—Efe 2:14, Rbi8 ftn; Ara 21:20-32.

Paraangan dagiti Babbai. Ti Paraangan dagiti Babbai ket 14 a tukad a nangatngato. Ditoy a mabalin a sumrek dagiti babbai maipaay iti panagdaydayaw. Agraman ti dadduma pay a banag, ti Paraangan dagiti Babbai naglaon kadagiti baul ti gameng, nga iti asideg ti maysa kadagita nagtakder ni Jesus idi pinadayawanna ti balo a babai gapu iti panangtedna iti isuamin nga adda kenkuana. (Lu 21:1-4) Iti daytoy a paraangan, adda met sumagmamano a patakder.

Paraangan ti Israel ken Paraangan ti Papadi. Sangapulo ket lima a dadakkel a tukad a kasla gudua ti sirkulo ti agturong iti Paraangan ti Israel, a mabalin a sumrekan dagiti lallaki a nadalus sigun iti ipapaalagad ti Linteg. Adda silsiled a pagidulinan nga umampir iti makinruar a pader daytoy a paraangan.

Simmaganad ti Paraangan ti Papadi, a katupag daydi paraangan ti tabernakulo. Adda iti dayta ti altar, a naaramid iti di natikapan a batbato. Sigun iti Mishnah, dayta ket 32 kasiko (14.2 m; 46.7 pie) a kuadrado iti puonna. (Middot 3:1) Nangatngato a rukod ti inlanad ni Josephus. (The Jewish War, V, 225 [v, 6]; kitaenyo ti ALTAR [Al-altar Kalpasan ti Pannakaidestiero].) Ti papadi nakapanda iti altar babaen iti maysa nga andamio. Naaramat met ti maysa a dakkel a palanggana a pagbugguan, sigun iti Mishnah. (Middot 3:6) Iti aglawlaw daytoy a paraangan, adda met sumagmamano a patakder.

Ti patakder ti templo. Kas kadagidi immun-una, ti mismo a templo kangrunaanna a buklen ti dua a benneg, ti Nasantuan ken ti Kasasantuan. Ti suelo daytoy a patakder ket 12 a tukad iti ngatuen ti Paraangan ti Papadi. Kas iti daydi templo ni Solomon, adda silsiled a naaramid kadagiti sikigan daytoy a patakder ken adda makinngato a siled. Ti pagserkan naserraan kadagiti nabalitokan a ridaw, a ti tunggal maysa ket 55 a kasiko (24.5 m; 80.2 pie) ti kangatona ken 16 a kasiko (7.1 m; 23.3 pie) ti kaakabana. Ak-akaba ti sango ti patakder ngem ti likudna, addaan iti kasla paypayak wenno “ab-abaga” a dimmawadaw iti 20 a kasiko (8.9 m; 29.2 pie) iti tunggal sikigan. Ti uneg ti Nasantuan ket 40 a kasiko (17.8 m; 58.3 pie) ti kaatiddogna ken 20 a kasiko ti kaakabana. Iti Nasantuan, adda ti pagsaadan ti silaw, ti lamisaan ti tinapay ti pamarang, ken ti altar ti insienso​—amin ket naaramid iti balitok.

Iti pagserkan nga agturong iti Kasasantuan, adda napuskol a kortina, wenno abbong, a nakapimpintas ti pannakaarkosna. Idi tiempo ti ipapatay ni Jesus, napisang a nagudua daytoy a kortina manipud ngato agingga iti baba, a nangipalnaad a ti Kasasantuan ket awanan iti lakasa ti tulag. Maysa a tapi a bato ti naisandi iti Lakasa, ket iti rabaw dayta nangiwarsi ti nangato a padi iti dara iti Aldaw ti Panangabbong. (Mt 27:51; Heb 6:19; 10:20) Daytoy a siled ket 20 a kasiko ti kaatiddogna ken 20 a kasiko ti kaakabana.

Dagiti Judio inaramatda ti lugar ti templo kas salindeg, wenno sarikedked, bayat ti pananglakub dagiti Romano iti Jerusalem idi 70 K.P. Pinuoranda dagiti kolonada, ngem ti maysa a Romano a soldado pinuoranna ti mismo a templo, nupay maikaniwas dayta kadagiti kalikagum ni Tito a komandante ti Roma, iti kasta tinungpalna ti sasao ni Jesus maipapan kadagiti patakder ti templo: “Awanto a pulos ti matda ditoy a maysa a bato iti rabaw ti maysa a bato a saan a marba.”​—Mt 24:2; The Jewish War, VI, 252-266 (iv, 5-7); VII, 3, 4 (i, 1).

Naindaklan a Naespirituan a Templo ni Jehova. Mangisimbolo wenno mangiladawan laeng ti tabernakulo nga imbangon ni Moises ken dagiti templo nga imbangon ni Solomon, ni Zorobabel, ken ni Herodes. Impakita daytoy ni apostol Pablo idi insuratna a ti tabernakulo, a ti pamunganayan a paspaset dayta ket nairaman kadagiti naud-udi a templo, ket “mangisimbolo a ladawan ken anniniwan ti nailangitan a bambanag.” (Heb 8:1-5; kitaenyo met ti 1Ar 8:27; Isa 66:1; Ara 7:48; 17:24.) Ipanayag ti Kristiano a Griego a Kasuratan ti kaitungpalan nga inrepresentar dayta a simbolo. Ipakita dagitoy a Kasuratan a ti tabernakulo ken dagiti templo nga imbangon ni Solomon, ni Zorobabel, ken ni Herodes, agraman ti paspaset dagita, inrepresentarda ti dakdakkel ken naespirituan a templo ni Jehova, “ti pudno a tolda, nga imbangon ni Jehova, ket saan a ti tao.” (Heb 8:2) Kas impalgak ti nadumaduma a paspasetna, dayta a naespirituan a templo isu ti urnos maipaay iti iyaadani ken Jehova iti panagdaydayaw maibatay iti pangikappia a sakripisio ni Jesu-Kristo.​—Heb 9:2-10, 23.

Kunaen ti naipaltiing a surat kadagiti Hebreo nga iti daytoy naespirituan a templo, ti Kasasantuan ket “langit a mismo,” ti lugar nga ayan a mismo ti Dios. (Heb 9:24) Yantangay ti “langit a mismo” ti Kasasantuan laeng, ngarud ti Nasantuan ken ti paraangan ti papadi, kasta met ti paspaset dagita, tumukoyda la ketdi iti bambanag ditoy daga, dagidiay banag nga adda pakainaiganna ken Jesu-Kristo bayat ti ministeriona ditoy daga ken kadagiti pasurotna a “makiramraman iti nailangitan a pannakaayab.”​—Heb 3:1.

Ti kortina ket bangen a namaglasin iti Nasantuan ken ti Kasasantuan; mainaig ken Jesus, inrepresentar dayta ti “lasagna,” a kasapulan nga idatagna kas sakripisio ken isukona iti agnanayon, tapno makastrek iti langit, ti antitipiko a Kasasantuan. (Heb 10:20) Dagiti napulotan a Kristiano masapul met a lumasatda iti nainlasagan a bangen a nangisina kadakuada manipud iyaadani iti sanguanan ti Dios idiay langit. Maitunos iti dayta, ti Nasantuan irepresentarna ti kasasaadda kas nayanak-iti-espiritu nga annak ti Dios, maipaay iti nailangitan a biag, ket maragpatdanto dayta a nailangitan a gunggona inton naipaknin ken patay ti nainlasagan a bagida.​—1Co 15:50; Heb 2:10.

Bayat nga addada pay laeng iti antitipiko a Nasantuan, dagitoy a napulotan iti nasantuan nga espiritu ken agserbi a kadua ni Kristo kas katulongan a papadi mabalinanda a tagiragsaken ti naespirituan a pannakalawlawag, kas manipud iti pagsaadan ti silaw; kasta met a mabalinanda ti mangan iti naespirituan a taraon, kas manipud iti lamisaan ti tinapay ti pamarang; ken mangidaton iti kararag, panagdayaw, ken panagserbi iti Dios, a kasla mangidatdatagda iti nasayamusom nga insienso iti nabalitokan nga altar ti insienso. Ti Nasantuan iti mangiladawan a templo ket nalingdan manipud panagkita dagiti adda iti ruar. Umasping iti dayta, dagiti di nayanak iti espiritu saanda a naan-anay a matarusan no kasano nga ammo ti maysa a tao nga isu nayanak-iti-espiritu nga anak ti Dios ken no ania ti mapaspasaranna kas nayanak iti espiritu.​—Apo 14:3.

Iti kadaanan a paraangan ti templo, adda ti altar a pagidatonan kadagiti sakripisio. Inladawan daytoy ti probision ti Dios, maitunos iti pagayatanna, a ti maysa a perpekto a natauan a sakripisio subbotenna dagiti annak ni Adan. (Heb 10:1-10; 13:10-12; Sal 40:6-8) Iti naespirituan a templo, ti mismo a paraangan tumukoy la ketdi iti kasasaad a nainaig iti dayta a sakripisio. Iti kasasaad ni Jesus, naanamongan ti pannakaisakripisio ti biagna yantangay isu ket perpekto a tao. Iti kasasaad dagiti napulotan a pasurotna, amin dagitoy ket maideklara a nalinteg maibatay iti pammatida iti sakripisio ni Kristo, ket ngarud matmatan ida ti Dios kas awanan basol bayat ti kaaddada iti lasag.​—Ro 3:24-26; 5:1, 9; 8:1.

Idi pay umuna a siglo K.P., addan dagiti aspeto ti “pudno a tolda,” ti naindaklan a naespirituan a templo ti Dios. Naipakita daytoy iti insurat ni Pablo mainaig iti tabernakulo nga imbangon ni Moises, a dayta ket “maysa a pangngarig a maipaay iti naituding a tiempo nga itan dimtengen,” kayatna a sawen, maipaay iti maysa a banag nga addan idi agsursurat ni Pablo. (Heb 9:9) Sigurado nga addan dayta a templo idi indatag ni Jesus ti pateg ti sakripisiona iti Kasasantuan, iti langit a mismo. Aktual la ketdi nga addan dayta idi 29 K.P., idi napulotan ni Jesus iti nasantuan nga espiritu tapno agserbi kas naindaklan a Nangato a Padi ni Jehova.​—Heb 4:14; 9:11, 12.

Kadagiti Kristiano a nayanak iti espiritu, inkari ni Jesu-Kristo a daydiay agballigi, nga agibtur a simamatalek agingga iti panungpalan, mapagbalinto nga “adigi iti templo ti Diosko, ket saanton a pulos rummuar manipud iti dayta.” (Apo 3:12) Gapuna, dayta a maysa ket maipaayan iti permanente a saad iti “langit a mismo,” ti antitipiko a Kasasantuan.

Ipalgak ti Apocalipsis 7:9-15 ti “maysa a dakkel a bunggoy” dagiti dadduma pay a managdaydayaw ni Jehova a makiramraman iti nasin-aw a panagdaydayaw iti naespirituan a templo. Dagidiay mangbukel iti daytoy a “dakkel a bunggoy” saanda a nadeskribir babaen kadagiti termino a mangipabigbig kadakuada kas katulongan a papadi. Dagidiay mangbukel iti daytoy a “dakkel a bunggoy” maikuna a “linabaanda dagiti pagan-anayda ket pinapudawda ida iti dara ti Kordero.” Gapu iti pammatida iti sakripisio ni Kristo, maibilangda nga addaan iti nalinteg a takder a mamagbalin a posible ti pannakataginayonda a lumasat iti “dakkel a rigat,” iti kasta maikuna a ‘naggapuda’ iti dayta kas dagiti nakalasat.

Iti Isaias 2:1-4 ken Mikias 4:1-4, natukoy ti ‘pannakaipangato’ ti “bantay ti balay ni Jehova” iti “kamaudianan a paset dagiti aldaw,” ket naipadto a dagiti tattao ti ‘amin a nasion’ maummongdanto iti dayta a “balay ni Jehova.” Yantangay awanen pisikal a templo ni Jehova iti Jerusalem sipud pay idi 70 K.P., tumukoy la ketdi daytoy, saan nga iti maysa a pisikal a patakder, no di ket iti pannakaipangato ti pudno a panagdaydayaw iti kabibiag ti ili ni Jehova bayat ti “kamaudianan a paset dagiti aldaw” ken iti naindaklan a pannakaummong dagiti tattao ti amin a nasion tapno makiramanda iti panagdaydayaw iti naindaklan a naespirituan a templo ni Jehova.

Masarakan met iti Ezequiel kapitulo 40-47 ti detalyado a pannakailadawan ti maysa a templo ni Jehova, ngem saan a templo dayta a naibangon iti Bantay Moria idiay Jerusalem, saan met nga umanay dayta sadiay. Gapuna, sigurado a sabali pay dayta a pannakailadawan ti naindaklan a naespirituan a templo ti Dios. Iti salaysay, kangrunaanna a nausig dagiti probision nga agtaud iti templo ken ti panagkasapulan iti panagannad tapno maparuar amin a di maikari nga agbalin a karaman kadagiti managdaydayaw nga adda kadagiti paraanganna.

Templo iti sirmata ni Ezequiel. Idi 593 K.K.P., iti maika-14 a tawen kalpasan ti pannakadadael ti Jerusalem ken ti templo ni Solomon nga adda iti dayta, ti padi ken mammadto a ni Ezequiel, nga iti sirmata naipan iti maysa a nangato a tuktok ti bantay, nakitana ti maysa a naindaklan a templo ni Jehova. (Eze 40:1, 2) Tapno maibabainna dagiti naidestiero a Judio ken matignayna ida nga agbabawi, kasta met nga awan duadua a tapno maliwliwana dagidiay matalek, naibilin ken Ezequiel nga isalaysayna iti “balay ti Israel” ti isuamin a nakitana. (Eze 40:4; 43:10, 11) Iti daytoy a sirmata, dagiti detalye ti panagrukod ti naipaayan iti naipamaysa nga atension. Dagiti yunit ti rukod a nausar ket “runo” (ti atiddog a runo, 3.11 m; 10.2 pie) ken “kasiko” (ti atiddog a kasiko, 51.8 cm; 20.4 pul.). (Eze 40:5, Rbi8 ftn) Gapu iti daytoy a pannakaitampok ti panagrukod, patien ti sumagmamano a daytoy a templo iti sirmata ket agserbi idi kas pagtuladan maipaay iti templo nga imbangon ni Zorobabel idi agangay, iti tiempo kalpasan ti pannakaidestiero. Nupay kasta, awan ti natibker a pammatalged iti daytoy a panangipapan.

Nabatad a kuadrado ti intero a lugar ti templo, a ti maysa a sikiganna ket 500 a kasiko. Addaan dayta iti makinruar a paraangan, naipangato a makin-uneg a paraangan, templo agraman ti altarna, nadumaduma a siled a panganan, ken patakder iti laud wenno likudan ti templo. Innem a nagdadakkelan a pagserkan ti nagpaay a pagdalanan nga agturong iti makinruar ken makin-uneg a paraangan ti templo, tallo maipaay iti makinruar a paraangan ken tallo maipaay iti makin-uneg a paraangan. Simmango dagitoy iti amianan, daya, ken abagatan, a ti tunggal makin-uneg a ruangan ket direkta nga adda iti likudan ti kabatogna a makinruar a ruangan. (Eze 40:6, 20, 23, 24, 27) Iti uneg ti makinruar a pader adda ti makimbaba a dappat. Limapulo a kasiko (25.9 m; 85 pie) ti kaakaba dayta, pumadpada iti kaatiddog dagiti pagserkan. (Eze 40:18, 21) Adda sadiay ti 30 a siled a panganan, nalabit luglugar a panganan dagiti umili kadagiti pakikaykaysa a sakripisioda. (Eze 40:17) Iti tunggal maysa kadagiti uppat a nagsulian daytoy a makinruar a paraangan, adda dagiti disso a panglutuan idi ti papadi kadagiti bingay dagiti umili manipud kadagiti sakripisioda, maitunos iti kalikaguman ti Linteg; kalpasanna, mabalbalin a nakan dagita kadagiti naipaay a siled a panganan. (Eze 46:21-24) Mabalbalin a 100 a kasiko ti kaakaba ti nabatbati a paset ti makinruar a paraangan iti nagbaetan ti makimbaba a dappat ken dagiti ruangan nga agturong iti makin-uneg a paraangan.​—Eze 40:19, 23, 27.

Ti silsiled a panganan ti papadi ket naisina iti silsiled a panganan dagiti umili, yantangay naipuesto dagitoy nga as-asideg iti templo. Ti dua kadagitoy, agraman ti dua a siled a panganan maipaay kadagiti kumakanta iti templo, ket adda iti makin-uneg a paraangan iti abay dagiti nagdadakkelan a makin-uneg a pagserkan. (Eze 40:38, 44-46) Ti papadi addaanda met kadagiti benneg ti siled a panganan, iti amianan ken abagatan ti mismo a santuario. (Eze 42:1-12) Malaksid iti nabatad unay a nakairantaanda, dagitoy a siled a panganan ket luglugar a pangsukatan ti papadi kadagiti lienso a pagan-anay a naaramat iti panagserbi iti templo sakbay ti iseserrekda iti makinruar a paraangan. (Eze 42:13, 14; 44:19) Kasta met nga iti dayta a lugar, iti likudan dagiti benneg ti siled a panganan, adda dagiti disso a pagipaburekan ken paglutuan ti papadi, nairanta maipaay iti isu met laeng a kadawyan a panggep kas kadagidiay adda iti makinruar a paraangan, ngem agpaay laeng dagitoy kadagiti papadi.​—Eze 46:19, 20.

No ti maysa agtultuloy a bumallasiw iti makinruar a paraangan ken lumasat iti makin-uneg a pagserkan, mastrekna idi ti makin-uneg a paraangan. Ti igid ti makin-uneg a paraangan ket 150 a kasiko (77.7 m; 255 pie) manipud iti igid ti makinruar a paraangan iti daya, amianan, ken abagatan. Ti makin-uneg a paraangan ket 200 a kasiko (103.6 m; 340 pie) ti kaakabana. (Kuna ti Ezequiel 40:47 a ti makin-uneg a paraangan ket 100 kasiko a kuadrado. Nabatad a tumukoy laeng daytoy iti disso iti sango ti templo ken iti daydiay pagturongan dagiti makin-uneg a pagserkan.) Ti altar ket nabatad a makita iti makin-uneg a paraangan.​—Eze 43:13-17; kitaenyo ti ALTAR (Altar ti Templo ni Ezequiel).

Ti umuna a siled ti santuario, 40 a kasiko (20.7 m; 68 pie) ti kaatiddogna ken 20 a kasiko (10.4 m; 34 pie) ti kaakabana, ket mastrek babaen iti ruangan nga adda dua a ridawna, a ti tunggal ridaw ket dua ti rikepna. (Eze 41:23, 24) Dita ti ayan ti “lamisaan nga adda iti sanguanan ni Jehova,” maysa nga altar a kayo.​—Eze 41:21, 22.

Dagiti makinruar a diding ti santuario addaanda kadagiti siled iti sidiran nga uppat a kasiko (2 m; 6.8 pie) ti kaakabada a naitipon ken nayampir kadagita. Tallo a kadsaaran ti kangatoda, saklawenda ti makinlaud, makin-amianan, ken makin-abagatan a diding, nga adda 30 a siled iti maysa a kadsaaran. (Eze 41:5, 6) Tapno mauli dagiti tallo a kadsaaran, adda naaramid nga agrikusrikus a pagnaan, kasla nagsirkulo nga agdan, iti amianan ken abagatan. (Eze 41:7) Iti likudan wenno laud ti templo, a mabalbalin a nagsaad a paatiddog iti amianan agingga iti abagatan, adda patakder a naawagan bin·yanʹ, maysa a ‘patakder iti laud.’ (Eze 41:12) Kunaen ti sumagmamano nga eskolar a daytoy a patakder ket isu met laeng ti templo wenno santuario a mismo, ngem agparang nga iti libro ti Ezequiel awan pakaibatayan ti kasta a panangipapan; kas pagarigan, ti ‘patakder iti laud’ ket addaan iti sukog ken rukod a naiduma iti santuario. Awan duadua nga adda nakausaran daytoy a patakder mainaig kadagiti panagserbi a naaramid iti santuario. Mabalin nga adda idi umas-asping a patakder wenno patpatakder iti laud ti templo ni Solomon.​—Idiligyo ti 2Ar 23:11 ken 1Cr 26:18.

Ti Kasasantuan ket kapadpada ti sukog ti Kasasantuan iti templo ni Solomon, a 20 kasiko a kuadrado. Iti sirmata, nakita ni Ezequiel a ti dayag ni Jehova immay manipud iti daya, a pinunnona ti templo. Dineskribir ni Jehova daytoy a templo kas “ti disso ti tronok.”​—Eze 43:1-7.

Deskribiren ni Ezequiel ti maysa a pader a 500 a runo (1,555 m; 5,100 pie) ti rukodna iti tunggal sikigan, iti aglikmut ti templo. Tinarusan daytoy ti sumagmamano nga eskolar a dayta ket pader nga agarup 600 m (2,000 pie) ti kaadayona manipud paraangan, maysa a disso a pinalikmutan ti pader “tapno mangaramid iti paglasinan iti nagbaetan ti nasantuan ken ti di nasantuan.”​—Eze 42:16-20.

Nakakita met ni Ezequiel iti baresbes ti danum nga agay-ayus “manipud sirok ti arsadanan ti Balay iti agpadaya” ken iti abagatan ti altar, nga immadalem ken nagbalin a nabileg a napegges nga ayus bayat ti isasalogna iti Araba nga agturong iti amianan nga ungto ti Asin a Baybay. Ditoy pinaimbagna dagiti naapgad a danum, iti kasta napnoda iti ikan.​—Eze 47:1-12.

Dagiti Napulotan a Kristiano​—Maysa a Naespirituan a Templo. Dagiti napulotan a Kristiano ditoy daga nayarigda iti sumagmamano a banag, a pakairamanan ti maysa a templo. Mayanatup daytoy a panangidilig agsipud ta ti espiritu ti Dios ket agtataeng iti uneg ti kongregasion dagidiay napulotan. Insurat ni Pablo kadagiti Kristiano idiay Efeso “a naikaykaysa ken Kristo Jesus,” dagidiay a ‘naselioan iti naikari a nasantuan nga espiritu,’ a kinunana: “Naibangonkayo iti rabaw ti pamuon dagiti apostol ken dagiti mammadto, bayat a ni Kristo Jesus a mismo ti pamuon a bato a pasuli. Iti pannakaikaykaysa kenkuana, ti intero a patakder, a natunos ti pannakasangalna, ket rumangrang-ay nga agbalin a nasantuan a templo maipaay ken Jehova. Iti pannakaikaykaysa kenkuana, mabangbangonkayo met a sangsangkamaysa nga agbalin a disso a pagnaedan ti Dios babaen ti espiritu.” (Efe 1:1, 13; 2:20-22) Naipakita a 144,000 ti bilang dagitoy a “naselioan,” a naisaad ken Kristo kas Pamuon. (Apo 7:4; 14:1) Dakamaten ni apostol Pedro dagitoy kas “sibibiag a batbato” a ‘maibangbangon kas maysa a naespirituan a balay maipaay iti panggep ti nasantuan a kinapadi.’​—1Pe 2:5.

Yantangay dagitoy a katulongan a papadi ket “patakder ti Dios,” saannanto a bay-an a matulawan daytoy a naespirituan a templo. Impaganetget ni Pablo ti kinasanto daytoy a naespirituan a templo, ken ti peggad a sangsanguen daydiay manggandat a mangtulaw iti dayta, idi insuratna: “Dikay aya ammo a dakayo ti templo ti Dios, ket ti espiritu ti Dios agnaed kadakayo? No ti asinoman dadaelenna ti templo ti Dios, isu dadaelento ti Dios; ta ti templo ti Dios ket nasantuan, a dayta a templo ket dakayo.”​—1Co 3:9, 16, 17; kitaenyo met ti 2Co 6:16.

Ni Jehova a Dios ken ti Kordero ‘Isuda ti Templona.’ Idi nakita ni Juan ti Baro a Jerusalem a bumabbaba nga aggapu idiay langit, kinunana: “Ket saanak a nakakita iti templo iti unegna, ta ni Jehova a Dios a Mannakabalin-amin isu ti templona, kasta met ti Kordero.” (Apo 21:2, 22) Yantangay dagiti kameng ti Baro a Jerusalem makaadanidanto a direkta iti sanguanan ni Jehova a mismo, saandanto nga agkasapulan iti templo a babaen iti dayta makaadanida iti Dios. (1Jn 3:2; Apo 22:3, 4) Dagidiay mangbukel iti Baro a Jerusalem mangipaaydanto iti sagrado a panagserbi a direkta iti Dios iti sidong ti nangato a kinapadi ti Kordero, ni Jesu-Kristo. Maigapu itoy, ti Kordero makiraman ken Jehova iti arigna a panagbalin a templo ti Baro a Jerusalem.

Maysa nga Agpampammarang. Kas pammakdaar maipapan iti dumteng nga apostasia, nagsao ni apostol Pablo maipapan iti “tao ti kinakillo” kas mangisasaad iti bagina “iti kasta isu agtugaw iti templo Ti Dios, a silalatak nga iparparangna ti bagina kas maysa a dios.” (2Te 2:3, 4) Apostata ken ulbod a mannursuro daytoy a “tao ti kinakillo,” ngarud iti kinapudnona agtugtugaw laeng iti palso a kunkunaenna kas templo ti Dios.​—Kitaenyo ti TAO TI KINAKILLO.

Maysa a Mangiladawan nga Usar. Iti maysa a pasamak, idi nangalikagum dagiti Judio iti pagilasinan manipud ken Jesus, insungbatna: “Rebbaenyo daytoy a templo, ket iti tallo nga aldaw bangonekto.” Impagarup dagiti Judio nga isu agsasao maipapan iti patakder ti templo, ngem inlawlawag ni apostol Juan: “Isu agsasao idi maipapan iti templo ti bagina.” Idi pinagungar ni Amana a Jehova iti maikatlo nga aldaw ti ipapatayna, daydiay a sasao ket nalagip ken natarusan dagiti adalan ket namatida iti dayta. (Jn 2:18-22; Mt 27:40) Napagungar, ngem saan nga iti nainlasagan a bagina, a naited kas subbot a sakripisio; kaskasdi a saan a nagrupsa dayta a nainlasagan a bagi, no di ket indulin ti Dios, no kasano a ti sakripisio naibus idi iti altar. Ni Jesus, idi napagungar, isu met laeng daydi a persona, isu met laeng a personalidad, iti maysa a baro a bagi a naaramid maipaay iti baro a lugar a pagnaedanna, ti naespirituan a langlangit.​—Lu 24:1-7; 1Pe 3:18; Mt 20:28; Ara 2:31; Heb 13:8.

[Ladawan iti panid 1293]

Maysa a pakaammo manipud paraangan ti templo ti Jerusalem a mangipakpakdaar kadagiti Gentil a saanda nga umasideg