Ndinga ya Yehowa Kele ya Moyo
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Ozea
LUSAMBU ya kyeleka kuvandaka dyaka mpenza ve na kimfumu ya bikanda kumi ya Izraele. Na nsi ya luyalu ya Yeroboami ya zole, kimvwama kuvandaka mingi na Izraele, kansi yo kumaka kumana ntangu fyoti na nima ya lufwa na yandi. Nsungi yina kulandaka kuvandaka nsungi ya bantu vandaka kubendumuka mpi ya mavwanga ya politiki. Bo fwaka bantotila iya na kati ya bantotila sambanu yina kulandanaka. (2 Bantotila 14:29; 15:8-30; 17:1-6) Ozea kusalaka kisalu ya kiprofete bamvula 59, yantika na mvu 804 N.T.B. tii na ntangu ya mavwanga yina.
Mambu yina kusalamaka na makwela ya Ozea kemonisa mbote-mbote mawi ya Yehowa sambu na dikanda ya ntu-ngolo ya Izraele. Nsangu ya Ozea kemonisa pwelele kifu ya bantu ya Izraele mpi ndola yina bo ti bantu ya kimfumu ya Yuda tabaka. Ozea kusonikaka mambu yai yonso na mukanda ya ke na zina na yandi. Yandi sadilaka bangogo ya zola mpi ya muntu yina kekuditula na kisika ya bankaka, kansi nsangu na yandi kuvandaka ngolo mpi pwelele. Sambu mukanda ya Ozea kele kitini ya Ndinga ya kupemama ya Nzambi, nsangu na yo kele ya moyo mpi ya ngolo.—Baebreo 4:12.
“KWELA NKENTO YINA KE SALAKA KINDUMBA”
Yehowa kusongaka Ozea nde: “Kwenda nge kwela nkento yina ke salaka kindumba.” (Ozea 1:2) Ozea kulemfukaka mpi kubutaka mwana-bakala ti Gomere. Yo ke pwelele nde bana zole yina Gomere kubutaka na nima kuvandaka bana ya makangu. Bantendula ya bazina na bo, Lo-Ruhama mpi Lo-Ami, kemonisa nde Yehowa kuwilaka ve Izraele mawa mpi yandi buyaka bantu na yandi ya kukonda kwikama.
Inki mutindu Yehowa kudiwaka mpenza sambu na bantu na yandi yina kukolamaka? Yandi songaka Ozea nde: “Kwenda diaka na nkento yina ke na makangu na yandi, ke salaka pite. Zola yandi mutindu mono ke zolaka kaka bantu ya Israele, ata bo ke kwendaka kusamba banzambi ya nkaka.”—Ozea 3:1.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
1:1—Sambu na nki Ozea kutubilaka bantotila yonso iya yina kuyalaka na Yuda na nsungi ya kisalu na yandi, kansi yandi tangaka kaka zina ya ntotila mosi ya Izraele? Sambu kaka bantotila ya dibuta ya Davidi kuzabanaka nde bo vandaka na nswa ya kuyala bantu yina Nzambi kuponaka. Bantotila ya Yuda kuvandaka bantu ya dikanda ya Davidi, kansi bantotila ya kimfumu ya nordi kuvandaka ve bantu ya dikanda ya Davidi.
1:2-9—Keti Ozea kukwelaka mpenza nkento yina vandaka kusala kindumba? Ee, Ozea kukwelaka mpenza nkento yina kusalaka bizumba na nima. Sambu na yina metala luzingu na yandi ya dibuta, profete kutubaka ata kima mosi ve ya kemonisa nde mambu ya yandi tubaka kuvandaka ndosi to mbona-meso.
1:7—Na nki ntangu Nzambi wilaka bantu ya Yuda mawa mpi kugulusaka bo? Yandi salaka yo na mvu 732 N.T.B., na bilumbu ya Ntotila Ezekiasi. Na ntangu yina, Yehowa kutindaka wanzyo mosi na kufwa basoda ya bambeni 185 000 na mpimpa mosi mpi yandi sukisaka kigonsa ya bantu ya Asiria yina vandaka kusosa kunwanisa bantu ya Yeruzalemi. (2 Bantotila 19:34, 35) Yo yina, Yehowa kugulusaka ve Yuda ‘na bitumba to na mbele to na tolotolo; yandi gulusaka bo mpi ve na basoda yina ke nataka bampunda,’ kansi na nzila ya wanzyo mosi.
2:1, 2—Sambu kimfumu ya nordi ya Izraele kubwaka na mvu 740 N.T.B., inki mutindu bantu ya Izraele ‘kuvukanaka diaka kisika mosi’ ti bantu ya Yuda? Bantu mingi ya kimfumu ya nordi kukwendaka na Yuda na ntwala nde bantu ya Yuda kukwenda na kimpika na Babilone na mvu 607 N.T.B. (2 Bansangu 11:13-17; 30:6-12, 18-20, 25) Ntangu Bayuda yina kuvandaka na kimpika kuvutukaka na insi na bo na mvu 537 N.T.B., bana ya bantu yina kukatukaka na kimfumu ya nordi ya Izraele kuvandaka na kati ya bantu yina kuvutukaka.—Esdrasi 2:70.
2:23-25—Bangogo yina Yehowa kutubaka nde “Mono ta kuna bantu na mono [Yizrele] na ntoto bonso banti, mono ta kumisa bo mingi. . . . mono ta wila bo diaka mawa” vandaka kumonisa inki? Zina ya mwana ya ntete ya Ozea yina yandi butaka ti Gomere kuvandaka Yizrele. (Ozea 1:2-4) Ntendula ya zina yina, “Nzambi Takuna,” kele mbikudulu yina kulunganaka ntangu Yehowa kuvukisaka bantu ya kwikama yina kubikalaka na mvu 537 N.T.B. mpi kukunaka bo bonso banti na Yuda. Ntoto yina kubikalaka ya mpamba bamvula 70 zolaka kubuta ble, vinu, ti mafuta. Mbikudulu yina kutubaka na mutindu ya kitoko nde bima yai ya mbote zolaka kulomba nde ntoto kubasisa madya na yo, mpi ntoto kulomba zulu na kunokisa mvula. Ebuna, zulu zolaka kulomba Nzambi na kupesa matuti ya mvula. Lukanu ya mambu yai yonso kuvandaka ya kulungisa mbote-mbote bampusa ya bantu ya kubikalaka yina kuvutukaka. Bantumwa Polo ti Piere kumonisaka nde Ozea 2:23 ketadila kuvukisama ya bantu ya Izraele ya kimpeve yina kubikalaka.—Roma 9:25, 26; 1 Piere 2:10.
Malongi Sambu na Beto:
1:2-9; 3:1, 2. Yindula bibansa yina Ozea kusalaka na mpila yandi bikalaka na makwela kaka sambu na kulemfuka na luzolo ya Nzambi! Sambu na yina metala kusala luzolo ya Nzambi, na nki kiteso beto kendimaka kusala bibansa?
1:6-9. Yehowa keyinaka bizumba ya kimpeve, kaka mutindu yandi keyinaka bizumba ya kinsuni.
1:7; 2:1, 2, 16-25. Mambu yina Yehowa kutubaka sambu na Izraele mpi Yuda kulunganaka. Ndinga ya Yehowa kelunganaka kaka.
2:18, 21, 23-25; 3:1-4. Yehowa kelolulaka bantu ya kebalulaka ntima na masonga yonso. (Nehemia 9:17) Bonso Yehowa, beto fwete wilaka bantu yankaka mawa.
YEHOWA “KE NA MAKAMBU”
Yehowa “ke na makambu” ti bantu ya Izraele. Sambu na inki? Sambu “ata muntu mosi ya ntima ya mbote ti ya masonga kele ve na ntoto yai, bantu ke zaba mono Nzambi diaka ve.” (Ozea 4:1) Bantu ya ntu-ngolo ya Izraele vandaka kuyiba, kufwa bantu, mpi kusala pite na kinsuni ti na kimpeve. Na kisika ya kusosa lusadisu ya Nzambi, bo vandaka kubinga ‘Ezipte na kwisa kusadisa bo, ebuna na nima bo vandaka kukwenda na Asiria.’—Ozea 7:11.
Yehowa kuzabisaka ndola ya yandi tapesa bo, yandi tubaka nde: “Bantu ya Israele bo me mina bo.” (Ozea 8:8) Kimfumu ya Yuda mpi kusalaka masumu. Ozea 12:3 ketuba nde: “Mfumu Nzambi ke funda bantu ya Yuda, yandi ta pesa mpi ndola na bantu ya Yakobi sambu na mambu ya bo ke sala; yandi ta sala bo mutindu bo salaka.” Kansi, Nzambi silaka mpenza na kuvutula bo, yandi tubaka nde: ‘Mono ta gulusa bantu yai na nsi ya bafwa. Mono ta katula bo na maboko ya lufwa.’—Ozea 13:14.
Bangyufula ya Masonuku Mezwa Bamvutu:
6:1-3—Banani na kati ya bantu ya Izraele vandaka kutuba nde: “Beno kwisa, beto vutukeno na Mfumu Nzambi”? Mutindu verse ketuba, yo lenda vanda bantu ya kukonda kwikama ya Izraele yina vandaka kudipesa kikesa bo na bo na kuvutuka na Yehowa. Kana yo kele mpidina, bo vandaka kaka kukusa nde bo mebalula ntima. Ntima na bo ya mbote kuvandaka kaka ya ntangu fyoti bonso “lubungi na suka; yo kele bonso malulu, yo ke manaka na suka-suka yonso.” (Ozea 6:4) Kansi, yo lenda vanda mpi nde Ozea muntu vandaka kubondila bo na kuvutuka na Yehowa. Ata nki mpila, yo lombaka nde bantu ya ntu-ngolo ya bikanda kumi ya kimfumu ya Izraele kubalula ntima na masonga yonso mpi kuvutuka mpenza na Yehowa.
7:4—Na nki mutindu bantu ya Izraele yina kusalaka bizumba kuvandaka bonso ‘tiya ya ngolo ya muntu me tula’? Kufwanisa yai kemonisa kiteso ya bampusa ya mbi ya ntima na bo.
Malongi Sambu na Beto:
4:1, 6. Kana beto kezola nde Yehowa kulanda na kundima beto, beto fwete landa na kubaka nzayilu na yandi mpi kusadila mambu ya beto kelonguka.
4:9-13. Yehowa tapesa ndola na bantu yina kesalaka mansoni mpi ya kesambilaka banzambi ya luvunu.—Ozea 1:4.
5:1. Bantu yina ketwadisaka bantu ya Nzambi fwete buya malongi yonso ya luvunu. Kana ve, bo lenda pusa bantu yankaka na lusambu ya luvunu, mpi kukuma ‘mutambu mpi bukondi’ sambu na bo.
6:1-4; 7:14, 16. Kukonda kubalula ntima na masonga yonso kele kukusa mpi yo kele mfunu ve. Sambu nde Nzambi kulolula muntu ya mesala mbi, muntu yango fwete balula ntima na masonga yonso, yandi fwete monisa yo na kuvutukaka na lusambu ya kuzanguka. Bisalu na yandi fwete wakana ti minsiku ya kuzanguka ya Nzambi.—Ozea 7:16.
6:6. Kusala masumu kele kidimbu ya kemonisa kukonda zola ya kwikama na Nzambi. Ata bibansa ya kimpeve kele mingi nki mutindu, yo lenda yinga ve ata fyoti zola yina.
8:7, 13; 10:13. Munsiku ya ketuba nde “muntu ke katulaka bambuma yina ya yandi ke kunaka” kumonanaka na bantu ya Izraele yina kusambilaka banzambi ya biteki.—Galatia 6:7.
8:8; 9:17; 13:16. Bambikudulu ya ketadila kimfumu ya nordi kulunganaka ntangu ntotila ya Asiria kubotulaka Samaria, ntu-mbanza na yo. (2 Bantotila 17:3-6) Beto lenda tula ntima nde Nzambi talungisa mambu yina yandi tubaka.—Kutanga 23:19.
8:14. Yehowa ‘tulaka tiya na babwala ya Yuda’ na mvu 607 N.T.B. ntangu yandi sadilaka bantu ya Babilone na kulungisa mbikudulu yina kutubaka nde Yeruzalemi ti insi ya Yuda tabikala mpamba. (2 Bansangu 36:19) Ndinga ya Nzambi kelunganaka kaka.—Yozue 23:14.
9:10. Ata bantu ya Izraele kudipesaka na Nzambi ya kyeleka, bo “yantikaka kusamba nzambi Baale” mpi kudipesaka na kima ya kukonda mfunu. Beto fwete vanda mayele mpi kubaka malongi na mbandu na bo ya mbi, mpi beto fwete keba na mpila nde beto fwa ve lusilu ya beto mesalaka ntangu beto kudipesaka na Yehowa.—1 Korinto 10:11.
10:1, 2, 12. Beto fwete sambila ve Nzambi ti bantima zole. Kana ‘beto kuna mambote, beto ta katula mpi mambote.’
10:5. Bete-Aveni (yina ketendula “Nzo ya Mambi”) kele zina ya kuvweza ya bo pesaka Betele (yina ketendula “Nzo ya Nzambi”). Ntangu bo nataka kiteki ya ngombe ya bwala Bete-Aveni na kimpika, bantu ya Samaria kudilaka kima na bo ya bo vandaka kusambila. Yo kele buzoba mpenza na kutula ntima na kiteki ya kukonda luzingu yina lenda nkutu kudisadisa ve!—Nkunga 135:15-18; Yeremia 10:3-5.
11:1-4. Yehowa kesadilaka ntangu yonso bantu na yandi mambu na zola. Beto kelemfukilaka yandi na luzolo yonso.
11:8-11; 13:14. Mambu yina Yehowa kutubaka ya metala kuvutulama ya bantu na yandi na lusambu ya kyeleka ‘kuvutukaka ve mpamba na yandi.’ (Yezaya 55:10, 11) Na mvu 537 N.T.B., kimpika na Babilone kusukaka mpi bantu yina kubikalaka kuvutukaka na Yeruzalemi. (Esdrasi 2:1; 3:1-3) Mambu yonso yina Yehowa metubaka na nzila ya baprofete na yandi talungana mpenza.
12:7. Beto fwete baka lukanu ya ngolo sambu na kumonisa ntima ya mbote, ya kusala mambu na lunungu, mpi ya kutula ntima na Yehowa ntangu yonso.
13:6. Bantu ya Izraele ‘diaka mingi, bo fulukaka, ebuna bo kumaka lulendo, bo vilaka Yehowa.’ Beto fwete keba na konso kikalulu ya kudikumisa.
“BANZILA YA MFUMU NZAMBI KELE MBOTE”
(Ozea 14:2-10)
Ozea kubondilaka nde: “Bantu ya Israele, beno vutuka na Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, sambu masumu na beno me bwisaka beno.” Yandi longisilaka bantu na kutuba na Yehowa nde: “Wila beto mawa sambu na masumu na beto, ndima bisambu na beto, ebuna makabu ya beto me natila nge kele bangombe ve kansi lukumu ya beto ta pesa nge.”—Ozea 14:2, 3.
Nsumuki ya mebalula ntima fwete kwenda na Yehowa, yandi fwete ndima banzila na yandi, mpi kupesa yandi bimenga ya bikobo. Sambu na inki? Sambu “banzila ya Mfumu Nzambi kele mbote; bantu ya mbote ke landaka yo.” (Ozea 14:10) Beto kesepela mpenza nde bantu mingi “ta zitisa Mfumu Nzambi, bo ta zwa mpi mambote na maboko na yandi” na bilumbu kekwisa!—Ozea 3:5.
[Kifwanisu ya kele na lutiti 15]
Luzingu ya dibuta ya Ozea kumonisaka bangwisana ya Yehowa ti bantu ya Izraele
[Kifwanisu ya kele na lutiti 17]
Ntangu Samaria kufwaka na mvu 740 N.T.B., kimfumu ya bikanda kumi ya Izraele mpi kufwaka