Kitabu kwa Ajili ya Watu Wote

“Mungu si mwenye ubaguzi, bali katika kila taifa mtu ambaye humhofu na kutenda uadilifu akubalika kwake.”—MATENDO 10:34, 35.

 1. Profesa mmoja aliitikiaje alipoulizwa maoni yake juu ya Biblia, naye aliamua kufanya nini?

JUMAPILI alasiri, profesa alikuwa nyumbani, bila kutarajia wageni wowote. Lakini mmojawapo wa dada zetu Wakristo, alipomtembelea nyumbani kwake, alisikiliza. Alizungumza juu ya uchafuzi wa dunia na wakati ujao wake—habari zilizomvutia. Hata hivyo, alipoingiza Biblia katika hayo mazungumzo, alionekana kuwa mwenye kutilia shaka. Kwa hiyo dada huyo akamwuliza maoni yake juu ya Biblia.

“Ni kitabu kizuri kilichoandikwa na watu fulani wenye akili,” akajibu, “lakini Biblia haipasi kuchukuliwa kwa uzito.”

“Je, umepata kuisoma Biblia?” dada akauliza.

Kwa kushtuka, huyo profesa alilazimika kukiri kwamba hakuwa ameisoma.

Kisha dada akauliza: “Waweza kutoaje usadikisho wenye nguvu juu ya kitabu ambacho hujakisoma kamwe?”

Dada yetu alitoa hoja thabiti. Profesa aliamua kuisoma Biblia kisha atoe maoni juu yake.

 2, 3. Kwa nini Biblia ni kitabu kilichofungika kwa watu wengi, na jambo hilo hututolea mwito gani wa ushindani?

² Si profesa huyo tu aliye na maoni hayo. Watu wengi wana maoni dhahiri juu ya Biblia ingawa hawajaisoma kibinafsi. Huenda wakawa na Biblia. Huenda hata wakakubali thamani yake ya kifasihi au ya kihistoria. Lakini kwa walio wengi, ni kitabu kilichofungika. ‘Sina wakati wa kuisoma Biblia,’ baadhi yao husema. Wengine hujiuliza hivi, ‘Yawezekanaje kitabu fulani kilicho cha kale kihusu maisha yangu?’ Maoni kama hayo hututolea mwito halisi wa ushindani. Mashahidi wa Yehova waamini kwa uthabiti kwamba Biblia ‘imepuliziwa na Mungu na ni yenye manufaa kwa kufundisha.’ (2 Timotheo 3:16, 17) Ingawa hivyo, twaweza kuwasadikishaje watu kwamba wapaswa kuichunguza Biblia haidhuru malezi yao ya kijamii, ya kitaifa, au ya kikabila?

³ Acheni tuzungumzie sababu kadhaa zinazofanya Biblia istahili kuchunguzwa. Mazungumzo hayo yaweza kututayarisha kusababu na wale tunaokutana nao katika huduma yetu, labda tukiwasadikisha kwamba wapaswa kuchunguza yale isemayo Biblia. Wakati uleule, uchunguzi huo wapaswa kuimarisha sana imani yetu wenyewe kwamba Biblia kwa kweli ni “neno la Mungu,” kama vile idaivyo.—Waebrania 4:12.

Kitabu Chenye Kutawanywa Zaidi Sana Ulimwenguni

 4. Kwa nini yaweza kusemwa kwamba Biblia ndicho kitabu chenye kutawanywa zaidi sana?

⁴ Kwanza, Biblia yastahili kuchunguzwa kwa sababu kwa mbali ndicho kitabu chenye kutawanywa zaidi sana na ambacho kimetafsiriwa sana katika historia ya kibinadamu. Miaka zaidi ya 500 iliyopita, chapa ya kwanza iliyochapwa kwa kutumia uchapaji kwa mashine ilitokezwa na matbaa ya Johannes Gutenberg. Tangu wakati huo, Biblia zikiwa nzima au sehemu-sehemu zinazokadiriwa kuwa bilioni nne, zimechapwa. Kufikia mwaka wa 1996, Biblia nzima au visehemu-sehemu vimetafsiriwa katika lugha na lahaja 2,167.a Zaidi ya asilimia 90 ya familia ya kibinadamu wanaweza kupata angalau sehemu ya Biblia katika lugha yao wenyewe. Hakuna kitabu kingine—kiwe cha kidini au kiwe tofauti—kilinganacho na Biblia!

 5. Kwa nini twapaswa kutarajia Biblia iweze kupatikana kwa watu ulimwenguni pote?

⁵ Takwimu pekee hazithibitishi kwamba Biblia ni Neno la Mungu. Hata hivyo, bila shaka twapaswa kutarajia rekodi iliyoandikwa ambayo imepuliziwa na Mungu, iwe yaweza kupatikana na watu ulimwenguni pote. Hata hivyo, Biblia yenyewe hutuambia kwamba “Mungu si mwenye ubaguzi, bali katika kila taifa mtu ambaye humhofu na kutenda uadilifu akubalika kwake.” (Matendo 10:34, 35) Tofauti na kitabu kingine chochote, Biblia imevuka mipaka ya kitaifa na imeshinda vizuizi vya kijamii na vya kikabila. Kwa kweli, Biblia ni kitabu kwa ajili ya watu wote!

Rekodi ya Pekee ya Uhifadhi

 6, 7. Kwa nini si jambo la kushangaza kwamba hakuna maandishi ya Biblia ya awali yanayojulikana kuwako, na hilo lazusha swali gani?

⁶ Kuna sababu nyingine ifanyayo Biblia istahili kuchunguzwa. Imeokoka vizuizi vya kiasili na vya kibinadamu. Rekodi ya vile Biblia ilivyohifadhiwa vijapokuwako vizuizi vikubwa, kwa kweli ni ya pekee miongoni mwa maandishi ya kale.

⁷ Kwa wazi waandikaji wa Biblia walirekodi maneno yao kwa wino juu ya mafunjo (yaliyotengenezwa kutokana na mmea wa Misri wenye jina hilohilo) na juu ya hati ya ngozi (iliyotengenezwa kutokana na ngozi za wanyama).b (Ayubu 8:11) Hata hivyo, vifaa hivyo vya kuandikia vina maadui wa asili. Msomi Oscar Paret, aeleza hivi: “Vifaa hivi viwili vya kuandikia vinahatarishwa kwa njia iliyo sawa na unyevuanga, kuvu, na funza. Twajua kutokana na mambo yatupatayo kila siku jinsi karatasi na hata ngozi nzito, ziharibikavyo kwa urahisi zikiwa nje au katika chumba chenye unyevunyevu.” Kwa hiyo haishangazi kwamba hakuna maandishi ya awali yanayojulikana kuwako; labda yaliharibiwa muda mrefu uliopita. Lakini ikiwa maandishi ya awali hayako tena, basi maandishi ya Biblia yaliokokaje hadi siku yetu?

 8. Maandishi ya Biblia yalihifadhiwaje kwa karne kadhaa zilipopita?

⁸ Upesi baada ya maandishi ya awali kuandikwa, nakala zilizoandikwa kwa mkono zilianza kutokezwa. Kwa kweli kunakili Sheria na sehemu nyinginezo za Maandiko Matakatifu kulipata kuwa kazi ya kuajiriwa katika Israeli la kale. Kwa kielelezo, kuhani Ezra afafanuliwa kuwa “mwandishi mwenye ujuzi mwingi sana katika sheria ya [Musa].” (Ezra 7:6, Biblia Habari Njema; linganisha Zaburi 45:1.) Lakini nakala zilizotokezwa zilikuwa ziwezazo kuharibika pia; hatimaye nakala nyingine zilizoandikwa kwa mkono bado zilihitaji kuchukua mahali pa hizo. Utaratibu huo wa kunakili hizo nakala uliendelea kwa karne kadhaa. Kwa kuwa wanadamu si wakamilifu, je, makosa ya wanakili yalibadili sana maandishi ya Biblia? Uthibitisho ulio mkubwa zaidi wajibu la!

 9. Kielelezo cha Wamasora chatoleaje kielezi uangalifu mkubwa na usahihi wa wanakili wa Biblia?

⁹ Wanakili hao walikuwa stadi sana na pia waliyastahi sana maneno waliyonakili. Neno la Kiebrania lifasiriwalo “mnakili” larejezea kuhesabu na kurekodi. Ili kutolea kielezi uangalifu mkubwa na usahihi wa wanakili, fikiria Wamasora, wanakili wa Maandiko ya Kiebrania walioishi kati ya karne ya sita na ya kumi W.K. Kulingana na msomi Thomas Hartwell Horne, walihesabu “ni mara ngapi kila herufi ya alfabeti ya [Kiebrania] ilitokea katika Maandiko ya Kiebrania.” Fikiria linalomaanishwa na hilo! Ili kuepuka kuacha hata herufi moja, wanakili hao wenye kujitoa walihesabu si maneno tu waliyonakili bali herufi vilevile. Kwani, kulingana na hesabu ya huyo msomi, yaripotiwa kwamba walihesabu herufi mojamoja 815,140 katika Maandiko ya Kiebrania! Jitihada hizo nyingi zilihakikisha usahihi wa kadiri ya juu.

10. Kuna uthibitisho gani wenye nguvu kwamba maandishi ya Kiebrania na ya Kigiriki ambayo tafsiri za kisasa zategemea yawakilisha kwa usahihi maneno ya waandikaji wa kwanza?

¹⁰ Kwa kweli, kuna uthibitisho wenye nguvu kwamba maandishi ya Kiebrania na ya Kigiriki ambayo juu yake tafsiri za kisasa zategemea, huwakilisha kwa uaminifu wenye kutokeza maneno ya waandikaji wa awali. Huo uthibitisho wafanyizwa na maelfu ya nakala-hati za Biblia zilizoandikwa kwa mkono—nakala zikadiriwazo kuwa 6,000 za Maandiko ya Kiebrania yote au sehemu zake na nakala za Maandiko ya Kikristo katika Kigiriki zipatazo 5,000—ambazo zimeokoka hadi siku yetu. Mchanganuo wenye uangalifu na wa kulinganisha nyingi za hati zilizoko umewawezesha wasomi wa maandishi kugundua makosa yoyote ya wanakili na kugundua tafsiri ya awali. Akieleza juu ya maandishi ya Maandiko ya Kiebrania, msomi William H. Green angeweza kusema hivi: “Yaweza kusemwa kwa usalama kwamba hakuna kazi yoyote nyingine ya kale ambayo imepitishwa kwa usahihi hivyo.” Twaweza kuwa na uhakika huohuo katika Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo.

11. Kwa kufikiria 1 Petro 1:24, 25, kwa nini Biblia imeokoka hadi siku yetu?

¹¹ Biblia ingaliweza kuangamia kwa urahisi kama nini kama isingalikuwa kwa sababu ya nakala zilizoandikwa kwa mkono ambazo zilichukua mahali pa zile za awali, zikiwa na ujumbe wake wenye thamani! Kuna sababu moja tu ya kuokoka kwake—Yehova ndiye Mhifadhi na Mlinzi wa Neno lake. Kama vile Biblia yenyewe isemavyo, kwenye 1 Petro 1:24, 25: “Mwili wote wenye nyama ni kama nyasi, na utukufu wao wote ni kama chanuo la nyasi; nyasi huwa yenye kunyauka, na ua huanguka, bali usemi wa Yehova hudumu milele.”

Katika Lugha Hai za Wanadamu

12. Kwa kuongezea karne nyingi za kunakiliwa upya, ni vizuizi gani vingine ambavyo Biblia ilikabili?

¹² Kuokoka karne za kunakiliwa upya kulikuwa jambo gumu vya kutosha, lakini Biblia imekabili kizuizi kingine—kutafsiriwa katika lugha za wakati wetu. Lazima Biblia iseme lugha za watu ili iseme na mioyo yao. Hata hivyo, kutafsiri Biblia—yenye sura zaidi ya 1,100 na mistari zaidi ya 31,000—si kazi rahisi. Hata hivyo, katika karne zilizopita watafsiri wenye kujitoa walikabili ugumu huo kwa mteremo, wakikabili vizuizi ambavyo nyakati fulani vilionekana kana kwamba haviwezi kushindwa.

13, 14. (a) Mtafsiri wa Biblia, Robert Moffat, alikabili mwito gani wa ushindani katika Afrika mapema karne ya 19? (b) Watu wenye kuzungumza Kitswana waliitikiaje Gospeli ya Luka ilipotolewa katika lugha yao?

¹³ Kwa kielelezo, fikiria jinsi ambavyo Biblia ilipata kutafsiriwa katika lugha za Afrika. Mwaka wa 1800, kulikuwa na lugha karibu 12 tu zilizoandikwa katika Afrika nzima. Mamia ya lugha nyingine zilizosemwa hazikuwa na mfumo wa kuandika. Hilo ndilo tatizo lililomkabili mtafsiri wa Biblia Robert Moffat. Mwaka wa 1821, akiwa na umri wa miaka 25, Moffat alianzisha misheni miongoni mwa watu kusini mwa Afrika wenye kusema Kitswana. Ili ajifunze lugha yao isiyoandikwa, alichangamana na hao watu. Moffat alidumu na, bila msaada wa vijitabu vya masomo ya kwanza au kamusi, hatimaye akaijua kabisa hiyo lugha, akasitawisha namna ya kuiandika na kuwafundisha Watswana fulani kuisoma hati hiyo. Mwaka wa 1829, baada ya kufanya kazi miongoni mwa Watswana kwa miaka minane, alimaliza kutafsiri Gospeli ya Luka. Baadaye alisema hivi: “Nimejua juu ya watu ambao wamekuja mamia ya kilometa ili kujipatia nakala za [Gospeli ya] Mtakatifu Luka. . . . Nimewaona wakipokea sehemu za [Gospeli ya] Mtakatifu Luka, na kutoa machozi juu yazo, na kuzishika kifuani, na kububujika machozi ya shukrani, mpaka nikasema kwa zaidi ya mmoja, ‘Utaviharibu vitabu vyako kwa machozi yako.’” Moffat pia alisema juu ya mwanamume mmoja Mwafrika aliyeona watu kadhaa wakiisoma Gospeli ya Luka na kuwauliza walichokuwa wamepata. “Ni neno la Mungu,” wakajibu. “Je, hilo husema?” huyo mwanamume akauliza. “Ndiyo,” wakasema, “hilo husema na moyo.”

¹⁴ Watafsiri wenye kujitoa kama Moffat waliwapa Waafrika wengi fursa yao ya kwanza ya kuwasiliana katika maandishi. Lakini watafsiri waliwapa Waafrika zawadi yenye thamani hata zaidi—Biblia katika lugha yao wenyewe. Isitoshe, Moffat alitokeza lile jina la Mungu kwa Watswana, naye alilitumia jina hilo kotekote katika tafsiri yake.c Hivyo, Watswana waliirejezea Biblia kuwa “kinywa cha Yehova.”—Zaburi 83:18.

15. Kwa nini Biblia iko hai sana leo?

¹⁵ Watafsiri wengine katika sehemu mbalimbali za ulimwengu walikabili vizuizi vivyo hivyo. Baadhi yao hata walihatarisha uhai wao ili kuitafsiri Biblia. Fikiria hili: Ikiwa Biblia ingalibaki tu katika Kiebrania na Kigiriki, ingalikuwa “imekufa” zamani za kale, kwa kuwa baada ya muda lugha hizo zilisahauliwa kabisa na umma na hazikujulikana kamwe katika sehemu nyingi za dunia. Lakini, Biblia iko hai sana, tofauti na kitabu kingine chochote, yaweza “kusema” na watu ulimwenguni pote katika lugha yao wenyewe. Tokeo ni kwamba, ujumbe wake wabaki ‘ukifanya kazi katika waamini wake.’ (1 Wathesalonike 2:13) Tafsiri ya The Jerusalem Bible hufasili hayo maneno hivi: “Bado ni nguvu hai miongoni mwenu ambao mwaiamini.”

Yastahili Kutumainiwa

16, 17. (a) Ili Biblia iwe yenye kutumainika, ni uthibitisho gani ambao ni lazima uwepo? (b) Toa kielelezo kimoja kinachotolea kielezi uwazi wa mwandikaji wa Biblia Musa.

¹⁶ ‘Je, kwa kweli Biblia yaweza kutumainiwa?’ watu fulani huenda wakauliza. ‘Je, hiyo yarejezea watu ambao pasipo shaka waliishi, mahali halisi palipokuwako, na matukio yaliyotukia kikweli?’ Ikiwa ni lazima tuitumaini, lazima pawe na uthibitisho kwamba iliandikwa na waandikaji waliokuwa waangalifu na wenye kufuatia haki. Hilo latuleta kwenye sababu nyingine ya kuichunguza Biblia: Kuna uthibitisho thabiti wa kwamba ni sahihi na yenye kutumainika.

¹⁷ Waandikaji wenye kufuatia haki wangerekodi si mafanikio tu bali pia kushindwa, si sifa nzuri tu bali pia udhaifu mbalimbali. Waandikaji wa Biblia walionyesha uwazi wenye kuburudisha sana. Kwa kielelezo, fikiria ule uwazi wa Musa. Miongoni mwa mambo aliyoripoti wazi ni ukosefu wake mwenyewe wa ufasaha, ambao kwa maoni yake ulimfanya asistahili kuwa kiongozi wa Israeli (Kutoka 4:10); kosa zito alilofanya ambalo lilizuia kuingia kwake katika Bara Lililoahidiwa (Hesabu 20:9-12; 27:12-14); kukengeuka kwa ndugu yake, Aroni, aliyeshirikiana na Waisraeli wenye kuasi katika kutengeneza sanamuumbo ya ndama wa dhahabu (Kutoka 32:1-6); ule uasi wa dada yake, Miriamu, na adhabu yenye kudhilisha (Hesabu 12:1-3, 10); ule uchafuaji wa kitu kilicho kitakatifu wa wapwa wake wa kiume, Nadabu na Abihu (Mambo ya Walawi 10:1, 2); na kule kulalamika na kunung’unika kwa kurudia-rudia kwa watu wa Mungu mwenyewe. (Kutoka 14:11, 12; Hesabu 14:1-10) Je, kuripoti huko kwa wazi na kwa unyoofu hakuonyeshi kuhangaikia kweli kwa moyo mweupe? Kwa kuwa waandikaji wa Biblia walikuwa tayari kuripoti habari mbaya juu ya wale waliowapenda, watu wao, na hata juu yao wenyewe, je, hakuna sababu nzuri ya kutumaini maandishi yao?

18. Ni nini huthibitisha maandishi ya waandikaji wa Biblia kuwa yenye kutumainika?

¹⁸ Kupatana pia kwa waandikaji wa Biblia huthibitisha maandishi yao kuwa yenye kutumainika. Ni jambo lenye kutokeza kwamba wanaume 40 wakiandika kwa kipindi kipatacho miaka 1,600 wanaafikiana, hata juu ya mambo madogo-madogo. Hata hivyo, kupatana huko hakukupangwa kwa uangalifu sana hivi kwamba kwaweza kuamsha mashaka ya kuwako na njama. Kinyume cha hilo, ni wazi kwamba maafikiano ya mambo mbalimbali yaliyo madogo-madogo hayakukusudiwa; kwa wazi, mara nyingi huo upatano hutokea kwa sadfa.

19. Masimulizi ya Gospeli juu ya kukamatwa kwa Yesu huonyeshaje mwafikiano ambao kwa wazi haukukusudiwa?

¹⁹ Kwa kutoa kielezi, fikiria tukio fulani lililotokea usiku wa kukamatwa kwa Yesu. Waandikaji wote wanne wa Gospeli wamerekodi kwamba mmojawapo wa wanafunzi alifuta upanga na kumpiga mtumwa wa kuhani wa cheo cha juu, akiondoa sikio la huyo mwanamume. Hata hivyo, ni Luka pekee atuambiaye kwamba Yesu ‘aligusa sikio na kumponya.’ (Luka 22:51) Lakini je, tusitarajie jambo kama hilo kutoka kwa mwandikaji aliyejulikana kuwa “tabibu mpendwa”? (Wakolosai 4:14) Simulizi la Yohana latuambia kwamba kati ya wanafunzi wote waliokuwapo, yule aliyetumia upanga alikuwa Petro—jambo la hakika ambalo halishangazi kwa sababu ya mwelekeo wa Petro wa kutokuwa na subira na wa kutenda kulingana na msukumo. (Yohana 18:10; linganisha Mathayo 16:22, 23 na Yohana 21:7, 8.) Yohana aripoti jambo jingine dogo lionekanalo kuwa lisilo la lazima: “Jina la mtumwa huyo lilikuwa ni Malko.” Kwa nini Yohana peke yake ndiye atoaye jina la huyo mtu? Ufafanuzi umeandaliwa na jambo dogo la hakika ambalo limetajwa mara moja tu katika simulizi la Yohana—Yohana “alijulikana na kuhani wa cheo cha juu.” Alijulikana pia na watu wa nyumbani mwa kuhani wa cheo cha juu; yeye na hao watumishi walifahamiana.d (Yohana 18:10, 15, 16) Basi, ni jambo la asili kwamba Yohana ataja jina la huyo mwanamume aliyejeruhiwa, ilhali waandikaji wengine wa Gospeli, ambao kwao huyo mwanamume alikuwa mtu asiyejulikana, hawamtaji. Mwafaka kati ya mambo hayo madogo-madogo yote ni wenye kutokeza, lakini kwa wazi haukukusudiwa. Kuna vielelezo vingine vingi vya aina hiyo kotekote katika Biblia.

20. Watu wenye mioyo yenye kufuatia haki wahitaji kujua nini juu ya Biblia?

²⁰ Hivyo, je, twaweza kuitumaini Biblia? Bila shaka! Uwazi wa waandikaji wa Biblia na kupatana kwa Biblia kwa ndani kwaifanya kuwa ya kweli. Watu wenye mioyo yenye kufuatia haki wanahitaji kujua kwamba wanaweza kuitumaini Biblia, kwa kuwa hiyo ni neno lililopuliziwa la “BWANA, Mungu wa kweli.” (Zaburi 31:5) Kuna sababu za ziada zifanyazo Biblia kuwa kitabu kwa ajili ya watu wote, kama zitakavyozungumziwa katika makala inayofuata.

[Maelezo ya Chini]

Ungejibuje?

◻ Kwa nini twapaswa kutarajia Biblia iwe kitabu kiwezacho kupatikana kwa wingi zaidi ulimwenguni?

◻ Kuna uthibitisho gani kwamba Biblia imehifadhiwa kwa usahihi?

◻ Walioitafsiri Biblia walikabili vizuizi gani?

◻ Ni nini huthibitisha maandishi ya Biblia kuwa yenye kutumainika?