Amjiganyeje Mwanace Jwawo Kutandila Pali Likandi

1, 2. Ana acinangolo akusosekwa kwegamila kwa ŵani pakulela ŵanace ŵawo?

“ŴANACE ali cipanje cakutyocela kwa Yehofa.” Jwayamicile yeleyi nangolo jwine yaka 3,000 yipiteyo. (Salimo 127:3) Kusala yisyene kuŵa nangolo uli mtuka wapajika wakutyocela kwa Mlungu wakusakola ŵandu ŵali peŵasa. Atamose kuti ŵakwete ŵanace akusaŵaga ŵakusangalala, nambope akusamanyililaga kuti kuŵa nangolo kukusayikasyaga maukumu gane.

² Mnopemnope masiku agano, kulela ŵanace gali masengo gakusawusya. Nambope ŵajinji akombwele kulela ŵanace. Panganiji, mwakusalilidwa jwamalumbo jwatite, “Yehofa naga ngakutaŵa nyumba nikuti ŵakutaŵawo masengo gawo gakusaŵa gangali mate.” (Salimo 127:1) Pakukuya mnope malamusi ga Yehofa, ni pacaciŵa nangolo jwambone. Baibulo jikusati, “Mumkulupilile Yehofa ni mtima wenu wosope, soni mkajegamila pa lunda lwenu.” (Miyambo 3:5) Ana ali ŵakusacilila kupikanila yakwasalila Yehofa pakutanda masengo gakulela mwanace gagakusajigala yaka 20?

 3. Ana ukumu wapi wakwete mwanja baba pangani ja ŵanace?

³ Maŵasa gejinji pacilambo cosope, acalume akusagawona masengo gakwiganya mwanace kuŵa ga acakongwepe. Yili yisyene kuti Maloŵe ga Mlungu gakusasala kuti atati akwete ukumu wakusamalila liŵasa. Gakusasalasoni kuti jwamlume ni jwakwete ukumu wekulungwa peŵasa. Baibulo jikusati, “Mkosecele masengo genu ga pasa, soni mlinganye mgunda wenu. Kaneko mtaŵe liŵasa lyenu.” (Miyambo 24:27) Mlungu akusayiwona kuti mwanja baba ni mama ni ŵakusosekwa kamusyangana kwiganya mwanace.—Miyambo 1:8, 9.

 4. Ana ligongo cici ngatukusosekwa kwawona ŵanace ŵacalume kuŵa ŵapenani kupunda ŵanace ŵacakongwe?

⁴ Ana akusiŵawonaga mwamtuli ŵanace ŵawo? Ŵakuwungunya ŵane, ŵapatile kuti ku Asia “acinangolo ndaŵi syejinji ngakusasangalala naga aŵelece mwanace jwamkongwe.” Ku Latin America yikuwonekasoni kuti ŵanace ŵacakongwe ngakunonyeledwa. Yeleyi yikutendekwasoni, atamose “m’maŵasa gelijiganye mnope.” Yisyesyene yakwe ni yakuti ŵanace ŵacakongwe ali ŵakusosekwa mnope. Pakwamba ya ŵanace ŵakwe wosope kupwatikapo ŵacakongwe, nangolo jwakala Yakobo, ŵatite ali ‘ŵanace ŵele Mlungu ŵampele mwacinonyelo cakwe.’ (Genesis 33:1-5; 37:35) Mwakulandana ni yeleyi, Yesu ŵajaliwe “ŵanace” wosope ŵacalume ni ŵacakongwe ŵakwe ŵele acinangolo ŵawo ŵajawusyaga kwa jwalakwe. (Matayo 19:13-15) Mpaka tuŵe ŵakusimicisya kuti jwalakwe jwalosisye mwakusiŵawonela Yehofa ŵanace.—Deuteronomo 16:14.

 5. Ana yindu yapi yele ŵalombane akusosekwa kuyiganicisya pakusagula ukulu wa liŵasa lyawo?

⁵ Mwakamulana ni ndamo ja kumangwawoko, ana jwamkongwe akusamjembeceya kuŵeleka ŵanace ŵalingwa? Pangani jakwayana ni ciŵalanjilo ca ŵanace ŵacakole yili yakusagula ya ŵandu ŵalombanewo. Nambi wuli naga acinangolo yikwasawusya kwalisya, kwaweca, soni kwalipilila ŵanace sukulu? Kusala yisyene, ŵalombanewo akusosekwa ganicisya ciwusyo celeci pakusagula winji wa ŵanace ŵacacikola mwiŵasamo. Ŵalombane ŵane ŵangakusakombola kwasamalila ŵanace ŵawo wosope, akusiŵajegamilaga ŵacinasi ŵawo kuti ŵasamalilileje ŵane mwa ŵanacewo. Ana yeleyi yili yakuŵajilwa? Iyayi. ligongo uli ukumu wa acinangolo kwasamalila ŵanace ŵawo. Baibulo jikusati, “Naga mundu ngakwasamalila ŵandu ŵali m’miyala mwakwe, mnopemnope ŵa mwiŵasa mwakwe, jwalakwe akanile cikulupi.” (1 Timoteo 5:8) Ŵalombane ŵalunda akusaganicisya ukulu wa “liŵasa” lyawo kuti akombole ‘kwasamalila ŵandu ŵali m’miyala mwawo.’ Jemanjaji mpaka asagule kamulicisya masengo matala gakulela pakusaka kutenda yeleyi. Ngani jeleji jili cakusagula ca ŵalombane. “Jwalijose akusosekwa kunyakula ndundu syakwe.” (Agalatia 6:5) Nambope kamulicisya masengo matala gakulela mwakwasa citumbo kuli kwangakamulana ni yiwundo ya m’Baibulo. Yehofa Mlungu ali “cisima ca umi.” (Salimo 36:9) M’yoyo konanga umi wa mwanace jwanganaŵe kupagwa kuli ungamcimbicisya Yehofa soni kuli kuwulaga.—Eksodo 21:22, 23; Salimo 139:16; Yeremiya 1:5.

 6. Ana mwanace akusosekwa kutanda kwiganyidwa pandaŵi japi?

⁶ Pa Miyambo 22:6 pakusati, “Mumjiganye mwanace mu litala lyakumŵajila.” Kwiganya ŵanace uli ukumu wine wekulungwa mnope wa acinangolo. Nambo, ana kwiganya ŵanaceku kukusosekwa kutanda pandaŵi japi? Pali likandi. Ndumetume Paulo jwayimanyi kuti Timoteyo jwajiganyidwe ‘kutandila pajwaliji likandi.’ Liloŵe lya Cigiliki liŵalikamulicisye masengo pa lilembapa mpaka ligopolele kalikandi kapena mwanace jwanganaŵe kupagwa. (Luka 1:41, 44; Masengo 7:18-20) M’yoyo, Timoteyo jwajiganyidwe kutandila ali mwanace mnope. Ndaŵi jambone jakumjiganyila mwanace jili pali likandi. Atamose likandi likusasaka kumanyilila yindu.

 7. (a) Ana ligongo cici yili yakusosekwa kuti baba ni mama amnonyeleje mnope mwanace jwawo? (b) Ana unasi wamtuli wawupali pasikati pa Yehofa ni mwanace jwakupagwa jika?

⁷ Jwamkongwe jwine jwatite, “Panagambile kuliwona likandi lyangu kandanda, nalinonyele mnope.” Mwelemu ni mwakusapikanila acakongwe ŵajinji. Cinonyelo cacikusapagwa pasikati pa mama ni mwanace cikusakulaga naga mamawo akumalila ndaŵi jejinji ali ni mwanace jwawo. Mamawo pakusamjonjesya mwanace jwawo akusaŵa ali mkonjecesya cinonyeloci. (Awanicisye ni 1 Atesalonika 2:7.) Mama pakumseleka mwanace jwawo soni ng’anda najo yikusatendekasya mwanacejo kuŵa jwakusangalala. (Awanicisye ni Yesaya 66:12) Nambi wuli pakwamba baba? Akusosekwasoni kumnonyela mnope mwanace jwawo jwanapagwapejo. Yehofa msyene ali cisyasyo cambone panganiji. M’buku ja Miyambo, tukusalijiganya ya cinonyelo ca Yehofa ni Mwanace jwakwe jwakupagwa jika, juŵaŵecete kuti, “Yehofa ŵambanganyisye une mpela jwandanda m’litala lyakwe . . . Lisiku lililyose, jwalakwe ŵaliji mkusangalala ni une.” (Miyambo 8:22, 30; Yohane 1:14) Mwakulandanda ni yeleyi, baba ŵambone akusamnonyela mnope mwanace jwawo kutandila pagambile kupagwa kwene. Jwamlume jwine jwatite, “Mwanace akusasosekwa kumnonyela mnope soni kumnonyela mwanace nganikuŵa kum’wulesye.”

 8. Ana acinangolo akusosekwa kutenda yamtuli kuti ŵakamucisye ŵanace kola umanyilisi?

⁸ Ŵanace akusasosekwasoni yine yejinji. Kutandila pandaŵi japagwile mwanace, ututu wakwe ukusaŵaga wakoseka kupocela soni kusunga umanyilisi. Ŵanaceŵa mpaka apate umanyilisiwu kutyocela kwa acinangolo ŵawo. Mwambone, aganisye ciŵeceto. Ŵakuwungunya akusati mwanace kuti akombole kulijiganya kuŵeceta soni kulemba “yikusakamulana mnope ni mwakusatendela yindu acinangolo ni mwanacejo.” Amŵecetekasyeje soni kumŵalanjila yindu mwanace jwawo kutandila pali mwanace. Mkupita kwandaŵi jwalakwe cacijigalila yeleyo, soni kaneko ngasiyiŵa yakusawusya kumjiganya kuŵalanga. Mwangakayicila jwalakwe cacikombola kuŵalanga atamose mkanajinjile sukulu. Yeleyi mpaka yiŵe yakamucisya m’yilambo yele ŵakwiganya ali ŵamnono soni ŵanace ŵa sukulu apali ŵajinji mnope.

 9. Ana acinangolo akusosekwa kumbucila cindu cakusosekwa mnope capi?

⁹ Cindu cakusosekwa mnope kwa acinangolo ŵaciklistu cili kwapa ŵanace ŵawo yakusosecela yausimu. (Alole Deuteronomo 8:3) Ana ligongo cici acinangolo akusosekwa kutenda yeleyi? Kuti ŵakamucisye ŵanacewo kola umundu mpela wa Klistu, kapena kuti awale “umundu wasambano.” (Aefeso 4:24) Kuti akombole kutenda yeleyi acinangolo akusosekwa kuganicisya ya matala gakuŵajilwa soni yida yakuŵajilwa yampaka ayikamulicisye masengo pakwajiganya ŵanace mpela mwayikusaŵelaga ni masengo gakutaŵa.

10. Ana ndamo syapi syakusosekwa kola ŵanace?

¹⁰ Kuti nyumba jiŵe jambone kapena iyayi, yikusajegamila mnope mtundu wa yida yakamulicisye masengo pakutaŵako. Ndumetume Paulo jwasasile kuti yida yambone yampaka tuyikamulicisye masengo pakutaŵa umundu wetu waciklistu yili, “golidi, silifa, soni maganga gamtengo wapenani.” (1 Akolinto 3:10-12) Yida yeleyi yikwimila ndamo mpela cikulupi, lunda, umanyilisi, kulupicika, ucimbicimbi, soni kunonyela ni kuyamicila malamusi ga Yehofa. (Salimo 19:7-11; Miyambo 2:1-6; 3:13, 14) Ana acinangolo mpaka amkamucisye camtuli mwanace jwawo kola ndamo syelesi kutandila pali likandi? Mpaka amkamucisye naga akuya yindu yayalembedwe kalakalako.

11. Ana acinangolo ŵa Ciyisalayeli ŵakamucisyaga mwamtuli ŵanace ŵawo kola ndamo syambone?

¹¹ Mtundu wa Ayisalayeli uli usigele panandi kwinjila m’Cilambo ca Cilangano, Yehofa ŵasalile acinangolo ŵa Ciyisalayeli kuti, “Maloŵe gangumlamula leloga gaŵeje pamtima penu, soni mgagombelecesyeje mwa ŵanace ŵenu ni kugaŵeceta pamkutama pasi m’nyumba mwenu, pamkwenda petala, pamkugona, soni pamkwimuka.” (Deuteronomo 6:6, 7) Kusala yisyene, acinangolo akusosekwa aŵe cisyasyo cambone, aŵe ajawo, aŵecetaneje soni ŵajiganyeje ŵanace ŵawo.

12. Ana ligongo cici yili yakusosekwa kuti acinangolo aŵeje cisyasyo cambone?

¹² Aŵeje cisyasyo cambone. Candanda, Yehofa ŵasasile kuti, ‘Maloŵega  . . gaŵeje pamtima penu.’ Kaneko ŵajonjecesye kuti, “mgagombelecesyeje mwa ŵanace ŵenu.” M’yoyo, candanda acinangolo akusosekwa kulosya ndamo syambone kutyocela mumtima mwawo. Akusosekwa kunonyelaga usyesyene soni atendeje yindu mwakamulana ni usyesyenewo. Naga akutenda yeleyi ni pacacimjiganya mwanace mwakum’yika pamtima. (Miyambo 20:7) Ligongo cici tukuŵeceta yeleyi? Lili ligongo lyakuti ŵanace akusajigalila mnope yindu yayiweni kupunda yakusapikana.—Luka 6:40; 1 Akolinto 11:1.

13. Ana acinangolo mpaka amsyasye camtuli Yesu?

¹³ Aŵe paujakwe ni ŵanace ŵawo. Yehofa ŵasalile acinangolo mu Yisalayeli kuti, ‘M’ŵeceteje ni ŵanace ŵenu pamkutama pasi m’nyumba mwenu soni pamkwenda petala.’ Kuti yeleyi yitendekwe, acinangolo akusosekwa kupataga ndaŵi jakunguluka ni ŵanace ŵawo atamose kuti akusakola yakutenda yejinji. Yesu ŵayiwonagasoni kuŵa yakuŵajilwa kupataga ndaŵi jakunguluka ni ŵanace. Cakumbesi kwa undumetume wakwe, “ŵandu ŵatandite kumjigalila ŵanace kuti ŵakwaye.” Ana Yesu ŵatesile cici? “Jwalakwe ŵajigele ŵanacewo m’makono mwakwe ni kutanda kwapa upile.” (Maliko 10:13, 16) Agambe ganisya, pandaŵiji kwagambile kusigala maawala kuti Yesu awulajidwe. Nambope, jwalakwe jwapatile ndaŵi jakunguluka ni ŵanacewo. Lyelelitu lili lijiganyo lyambone.

14. Ana ligongo cici yili yakusosekwa kuti acinangolo akunguluceje ni ŵanace ŵawo?

¹⁴ Aŵeceteje nawo. Naga akusakolaga ndaŵi jakunguluka ni ŵanace ŵawo yicakamucisya kuti aŵecetaneje nawo. Naga akusaŵecetana nawo mnope, ni pacacimanyilila ndamo syakwete ŵanacewo. Nambo akaliŵalila kuti ngakusosekwa kwamba kuŵecetana nawo. Nangolo jwine jwa ku Brazil jwatite, “Nasosekwagasoni kulijiganya kola lunda lwakupikanila ni mtima wosope.” Ligongo lyakulitimalika kwakwe, yakamucisye kuti mwanagwejo atande kumsalila ya mumtima mwakwe.

15. Ana akusosekwa kumbucilaga cici pangani ja yakusangalasya?

¹⁵ Ŵanace akusasosekwasoni “ndaŵi jakuseka . . . soni ndaŵi jakuŵina,” jajili ndaŵi jakusangalala. (Mlaliki 3:1, 4; Zekariya 8:5) Kusangalala kukusaŵa kwakamucisya naga acinangolo ni ŵanace akusasangalalila pamo. Yili yakutesya canasa kuti m’nyumba syejinji ŵandu akusagamba kulolela mafidiyo pakusaka kusangalala. Atamose kuti mafidiyo gane mpaka gaŵe gakusangalasya, nambo mafidiyo gejinji gakusajonanga ndamo syambone. Kwamba kulolela mafidiyo mpaka kutendekasye kuti ŵandu akapataga ndaŵi jakuŵecetana mwiŵasa. M’yoyo komboleka kulinganyaga yakuti akoleje yakutenda yine yalumo ni ŵanace ŵawo. Yeleyi mpaka yiŵe kwimba nyimbo, kutendaga ung’asi, kunguluka ni acimjawo, soni kwawula kulola malo gakusangalasya. Yeleyi yikusakamucisya kuti ŵandu aŵecetanaje.

16. Ana acinangolo akusosekwa kwajiganya cici ŵanace ŵawo yakwamba Yehofa, soni mpaka ŵajiganye mwamtuli?

¹⁶ Aŵe jwakwiganya. Yehofa ŵatite, ‘Mgagombelecesyeje maloŵe gelega mwa ŵanace ŵenu.’ Malembaga gakwasalila acinangolo yakusosekwa kwiganya soni kajiganye kakwe. Candanda, “Mumnonyeleje Yehofa Mlungu jwenu ni mtima wenu wosope, ni umi wenu wosope, ni macili genu gosope.” (Deuteronomo 6:5) Kaneko, ‘Maloŵe gelega . . . mgagombelecesyeje mwa ŵanace ŵenu.’ Ŵajiganye ŵanace ni cakulinga cakuti anonyeleje Yehofa ni mtima wawo wosope soni malamusi gakwe. (Awanicisye ni Ahebeli 8:10.) Maloŵe gakuti, ‘gombelecesya,’ gakusagopopelela kwiganya mwakuwilisyawilisya. Camti m’yoyo, Yehofa pelepa akwasalila wawojo kuti cindu cakusosekwa mnope campaka cakamucisye ŵanace ŵawo kola ndamo syambone cili kwasalila yakwamba Yehofa ndaŵi syosope. Yeleyi yikupwatikapo kwajiganyaga Baibulo mwakutamilicika.

17. Ana acinangolo akusosekwa kwakamucisya ŵanace ŵawo kutenda cici? Soni ligongo cici?

¹⁷ Acinangolo ŵajinji akusajiticisyaga kuti kumkamucisya mwanace kola umanyilisi kuli kwakusawusya. Ndumetume Paulo ŵasalile Aklistu acimjakwe kuti, “Mpela makandi ganapagwape, msacilileje mkaka wangasungunukula wa maloŵe ga Mlungu.” (1 Petulo 2:2) Maloŵe gakuti “msacilileje” gakulosya kuti mwacipagwa ŵandu ŵajinji ŵanganonyela cakulya causimu. M’yoyo acinangolo akusosekwa kupata matala gakwakamucisya ŵanace ŵawo kuti asacilileje cakulya causimu.

18. Ana acinangolo mpaka akuye matala gapi gaŵagakamulicisyaga masengo Yesu pakwiganya?

¹⁸ Yesu ŵayikaga ŵandu pamtima paŵakamulicisyaga masengo yiwanicisyo pakwiganya. (Maliko 13:34; Luka 10:29-37) Kajiganye keleka kali kakamucisya mnope kwa ŵanace. Ŵajiganyeje ŵanace ŵawo pakamulicisya masengo ngani syakusangalasya. Mwine mpaka akamulicisye masengo ngani sya m’buku jakuti Buku Jangu ja Ngani sya M’Baibulo.a Ŵakundeje ŵanace kuti ajigaleje nawo mbali palijiganyolyo. Komboleka kwakunda kwambula yiwulili soni kutenda seŵelo pangani ja m’Baibulo. Yesu ŵakamulicisyagasoni masengo yiwusyo. (Matayo 17:24-27) Asyasyeje yaŵatendagayi pakulambila kwawo kwa peŵasa. M’malo mwakwamba kwasalila lilamusi lya Mlungu, komboleka kwawusya yiwusyo mpela yakuti, Ligongo cici Yehofa ŵatupele lilamusili? Soni cici campaka citendekwe naga tukulikuya? Ana cici campaka citendekwe naga ngatukulikuya? Yiwusyo yeleyi yicakamucisya ŵanace kuganicisya soni kumanyilila kuti malamusi ga Mlungu gali gakamucisya soni gambone.—Deuteronomo 10:13.

19. Naga acinangolo akukamulicisya masengo songa sya m’Baibulo pakutenda yindu ni ŵanace ŵawo, ana ŵanacewo cacisangalala mnope ni upile wamtuli?

¹⁹ Naga akuŵa cisyasyo cambone, akuŵa paujakwe ni mwanace jwawo, akuŵeceta najo soni kumjiganya nikuti cacikombola kumkamucisya mwanace jwawo kuŵa paunasi wakulimba ni Yehofa Mlungu kutandila pali likandi. Unasiwu ucimkamucisya mwanacejo kuŵa jwakusangalala mpela Mklistu. Yicimkamucisya kwendelecela kuŵa ni cikulupi atamose ali asimene ni yakulingwa soni acimjakwe pakumkanganicisya kutenda yakusakala. Ndaŵi syosope amkamucisyeje mwanace jwawo kuyamicila unasi wakusosekwawu.—Miyambo 27:11.

20. Ana camuko cikusagopolela cici, soni akusosekwa kucipeleka mwamtuli?

²⁰ Camuko cili kumjiganya mundu kuti ajongolele nganisyo soni mtima wakwe. Ŵanace akusasosekwa camuko ndaŵi ni katema. Paulo ŵalimbikasisye acatati kuti ‘ŵaleleje ŵanace mwakwapa camuko ca Yehofa soni kwajiganya kaganisye kakwe.’ (Aefeso 6:4) Acinangolo akusosekwa kupeleka camuko mwacinonyelo mpela mwakusatendela Yehofa. (Ahebeli 12:4-11) Mpaka apelece camuko mwacinonyelo naga akutagulilana ni mwanacejo. Ni ligongo lyakwe akusatulimbikasya ‘kupikanila camuko.’ (Miyambo 8:33) Ana mpaka tupelece camtuli camuko?

21. Ana songa syapi syakusosekwa acinangolo kumbucila pakupeleka camuko kwa ŵanace ŵawo?

²¹ Acinangolo ŵane akusaganisya kuti kwamuka ŵanace kukusapwatikapo kwakalipila kapena kwanyosya. Nambo pangani jijiji, Paulo ŵakamucisye acatati kuti, “Mkasimwatumbilikasya ŵanace ŵenu.” (Aefeso 6:4) Aklistu wosope akusasosekwa kuŵa ‘ŵakulitimalika kwa wosope,  . . ŵakwiganya mwakuwusimana mtima ŵandu ŵakusisya.” (2 Timoteo 2:24, 25) Atamose kuti acinangolo ŵaciklistu akusosekwa kuŵa ŵakusimicisya pakupeleka camuko, nambo akaliŵalila maloŵe ga pa lilembali pakwajamuka ŵanace ŵawo. Ndaŵi sine kupeleka camuko mwakutagulilana mpaka kuŵe kwangakwanila, m’yoyo cilango mpaka ciŵe cakusosekwa.—Miyambo 22:15.

22. Naga mwanace akusosekwa kupocela cilango, ana jwalakwe akusosekwa kupikanicisya cici?

²² Camuko campaka apocele mwanace jwine mpaka cilekangane ni mwanace jwine. Ŵanace ŵane ngaŵa ‘mkwajongolela ni maloŵepe.’ Ndaŵi sine, jemanjaji mpaka asosekwe kwapa cilango kuti cikulupusye umi wawo. (Miyambo 17:10; 23:13, 14; 29:19) Mwanace akusosekwa kupikanicisya ligongo lyakwe akupocela cilango. “Cikoti soni camuko ni yayikusapeleka lunda.” (Miyambo 29:15; Yobu 6:24) Nambope cilango cana malile gakwe. Yehofa ŵasalile ŵandu ŵakwe kuti, “Cinjisosekwa kumkwapula mwangapundanganya malile.” (Yeremiya 46:28b) Baibulo jangalimbikasya atapanandi kumkwapula, kapena kumputa mwanace mwakupya mtima, yampaka yitendekasye maŵanga kapena kuwulala kwene.—Miyambo 16:32.

23. Ana cici cakusosekwa kumanyilila mwanace papocele cilango kutyocela kwa acinangologwe?

²³ Yehofa paŵakalamwisye ŵandu ŵakwe kuti cacapa cilango, candanda ŵasalile kuti, “Mkajogopa . . . ligongo une ndili ni jemanja.” (Yeremiya 46:28a) Mwakulandana ni yeleyi, cilango cakuŵajilwa cikamtendekasyaga mwanace kulipikana kuti ali jika. (Akolose 3:21) M’malo mwakwe cilangoco cimtendekasyeje mwanacejo kumanyilila kuti acinangolowo ali ‘najo yalumo.’

24, 25. Ana masiku agano ŵanace akusosekwa kwacenjela ku ndamo jakogoya mnope japi?

²⁴ Acakulungwa ŵajinji akusajiwona ndaŵi jaŵaliji ŵanace kuŵa jakusangalasya. Jemanjaji akusaliwona kuti acinangolo ŵawo ŵacenjelaga, soni ŵangakayicila kuti acinangolowo ŵasamalilaga payakutendekwa yiliyose. Acinangolo akusasakaga kuti ŵanace alipikaneje camti m’yoyo. Nambo ligongo lyakwinjila pasi kwa ndamo syambone masiku agano, yili yakusawusya kwacenjela ŵanace mpela muyaŵelaga kalakalako.

²⁵ Ndamo jakogoya mnope jajili kwagona ŵanace jitupile mnope mu yaka yapacangakaŵapa. Ŵakuwungunya ŵapatile kuti, m’cilambo ca Malaysia, mkati mwa yaka 10 ciŵalanjilo ca ŵanace ŵaŵagonedwaga catupile kacece. Ku Germany ŵanace ŵakwana 300,000 akusagonedwa caka cilicose. Ŵakuwungunya ŵapatile kuti m’cilambo cine ku South America, ciŵalanjilo cakusimonjesya mnope ca ŵanace ŵaŵagonedwaga caliji ciŵandika 9,000,000 pacaka. Yakutesya canasa ni yakuti ŵajinji mwa ŵandu ŵakusiŵagonaga ŵanaceŵa akusaŵaga ŵandu ŵakusatamaga nawo. Nambo acinangolo akusosekwa kwacenjela mnope ŵanace ŵawo. Ana acinangolo mpaka ŵacenjele camtuli ŵanace ŵawo?

26. Ana matala gane gapi gampaka gacenjele ŵanace, soni ana kumanyilila mpaka kumkamucisye camtuli mwanace?

²⁶ Yikuwoneka kuti ŵanace ŵangamanyilila yejinji pakwamba ya ngani ja gonana ni ŵakusaŵaga pangosi ni ŵandu ŵakwagona ŵanace. M’yoyo, litala lyakamucisya mnope kuti ŵanaceŵa alicenjele lili kwasalila ya nganiji atamose pali ŵanace. Kumanyilila mpaka kumcenjele mundu ku “litala lyakusakala, soni kwa mundu jwakuŵeceta yindu yangalondeka.” (Miyambo 2:10-12) Ana pelepa tukwamba kumanyilila cici? Tukwamba kumanyilila yiwundo ya m’Baibulo, yakwamba yakuŵajilwa ni yangaŵajilwa. Mwanace akusosekwa amanyilileje kuti ŵandu ŵane ŵacikulile akusatendaga yangaŵajilwa. M’yoyo akusosekwa kumanyililasoni kuti ngakusosekwa kwapikanila ŵacikulilewo naga akusaka kuti atende najo yangaŵajilwa. (Awanicisye ni Danieli 1:4, 8; 3:16-18.) Ŵanace ngakusosekwa kwamba kwasalila kamo nganijo. Ŵanace ŵajinji akusasosekwa kwasalila mwakuwilisyawilisya kuti akumbucileje cenene. Ŵanacewo pakusile panandi, baba akusosekwa kupikanicisya kuti mwanace jwamkongwe ndaŵi sine mpaka asosekwe kutendaga yindu pajika mpela kuwala yakuwala soni koga. Yalumosoni ni mama, akusosekwa kutendasoni yakulandanayo ni mwanace jwakwe jwamlume. Yeleyi yikusakamucisyaga kuti ŵanace amanyilileje yayili yakuŵajilwa. Nambosoni cindu cine campaka cakamucisye acinangolo kwacenjela cenene ŵanace kwa ŵandu ŵakwagona ŵanace cili kwalolela mwakusamala mnope.

27, 28. Ana acinangolo mpaka apate kwapi cikamucisyo pakulela ŵanace?

²⁷ Kusala yisyene kumjiganya mwanace kutandila pali likandi gali masengo gakusawusya. Nambo acinangolo ŵakulupilila ŵangalijegamila. M’masiku ga Ŵakulamula, mundu jwakolanjidwa Manowa ali ayimanyi kuti cacikola mwanace, jwamŵendile Yehofa kuti amlongolele kulela mwanacejo. Yehofa ŵajanjile lipopelo lyakwe.—Oweruza 13:8, 12, 24.

²⁸ Mwakulandana ni Manowa, acinangolo ŵakulupilila mpaka amŵende Yehofa mwipopelo kuti ŵakamucisye kulela ŵanace ŵawo. Kulela ŵanace gali masengo gakusawusya, nambo gakwete maumbone gakwe. Liŵasa line lya Ciklistu ku Hawaii lyatite, “Acinangolo akusaŵa kuti akwete yaka 12 yakumjiganya mwanace jwawo, mkanijiyice ndaŵi jakusawusya jajikusatandila yaka ya m’ma 13 mpaka 19. Nambo naga alinjile kamulicisya masengo yiwundo ya m’Baibulo pakwajiganya ŵanace ŵawo, akusaŵaga ŵakusangalala soni kola mtendele naga ŵanacewo asagwile kumtumicila Yehofa kutyocela mumtima.” (Miyambo 23:15, 16) Naga ŵanace asagwile kumtumicila Yehofa, yicatendekasya jemanja kuŵecetasoni kuti, “Ŵanace ali cipanje cakutyocela kwa Yehofa.”