Glosaryo nin mga Termino sa Bibliya
A B C D E F G H I J K L M N P R S T Z
A
Acaya.
Sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, probinsiya ini kan Roma na nasa timog na parte kan Grecia na an kabisera iyo an Corinto. Sakop kan Acaya an bilog na Peloponnese asin an tahaw na parte kan sentral na Grecia.—Gi 18:12.
Ahenho.
Nagkapirang klase nin tanom na matagas an puon asin may mapaiton na namit saka mahamot na parong. Sa Kapahayagan 8:11, an “ahenho” nanunungod sa sarong mapait asin nakakahilong likido, na inaapod man na absinthe.
Aki ni David.
Sarong ekspresyon na parating ipinapanungod ki Jesus, na nagduduon na siya an Tagapagmana kan tipan para sa Kahadian, na mauutob paagi sa sarong gikan ni David.—Mat 12:23; 21:9.
Aki nin tawo.
An ekspresyon na ini mga 80 beses na naglataw sa mga Ebanghelyo. Nanunungod ini ki Jesu-Cristo asin nagpapahiling na paagi sa pagkamundag niya sa laman, siya nagin sarong tawo asin bako sanang basta sarong espiritung linalang na nagsulot nin pisikal na hawak. Ipinapahiling man kan ekspresyon na ini na uutubon ni Jesus an propesiya sa Daniel 7:13, 14. Sa Hebreong Kasuratan, ginamit an ekspresyon na ini para ki Ezekiel asin Daniel, na nagduduon sa pagkakalain kan mga tawong tagapagtaram na ini asin kan Diyos na ginikanan kan saindang mensahe.—Eze 3:17; Da 8:17; Mat 19:28; 20:28.
Alabastro.
Apod sa sadit na mga lalagan nin pahamot na an mga orihinal kaini gibo sa sarong klase nin gapo na makukua harani sa Alabastron, Ehipto. Sa parati, an mga lalagan na ini may sadit na liog na puwedeng iselyado tanganing dai maula o magsangaw an mamahalon na pahamot. Alabastro na man an nagin apod sa mismong gapo na ginigibong mga lalagan.—Mar 14:3.
Aldaw nin Pagbayad sa Kasalan.
An pinakaimportanteng banal na aldaw para sa mga Israelita. Inaapod man ining Yom Kippur (hali sa Hebreong yohm hak·kip·pu·rimʹ, “aldaw kan mga pantahob”) asin isineselebrar kada ika-10 kan bulan nin Etanim. Solamente sa aldaw na ini kan taon minalaog an halangkaw na saserdote sa Kabanal-banaling lugar kan tabernakulo tanganing idulot an dugo kan mga atang para sa saiyang mga kasalan, mga kasalan kan iba pang mga Levita, asin mga kasalan kan banwaan. Ilinaladawan kan mga atang na idto an atang ni Jesus, na nagin paagi tanganing lubos na mabayadan an mga kasalan kan katawuhan nin saro sanang beses para sa gabos na panahon asin tanganing matawan nin oportunidad an mga tawo na makipag-ulian ki Jehova. Panahon iyan nin banal na kumbensiyon saka pag-ayuno, asin aldaw man iyan nin sabbath, kun sain minapundo an mga tawo sa regular nindang mga trabaho.—Le 23:27, 28; Gi 27:9; Col 1:20; Heb 9:12.
Aldaw nin Paghukom.
Sarong espesipikong aldaw, o peryodo nin panahon, na diyan an partikular na mga grupo, mga nasyon, o an katawuhan sa pangkagabsan maatubang sa Diyos para husgaran. Posibleng magin panahon iyan nin pagpadusa nin kagadanan sa mga nahukuman nang maninigo para diyan, o posibleng an paghusgar magtao nin oportunidad para sa iba na maligtas asin mag-ako nin buhay na daing katapusan. Sinambit ni Jesu-Cristo asin kan saiyang mga apostol an sarong “Aldaw nin Paghukom” sa maabot na panahon na diyan huhukuman bako sana an mga buhay kundi pati idtong mga nagadan kan nakaaging mga panahon.—Mat 12:36.
Alpha asin Omega.
Altar.
Sarong estruktura o plataporma na gibo sa daga, mga gapo, sarong bloke nin gapo, o kahoy na kinalupkupan nin metal kun sain idinudulot an mga atang o insenso para sa pagsamba. Sa inot na kuwarto kan tabernakulo asin kan templo, may sadit na “altar na bulawan” para sa pagdulot nin insenso. Gibo iyan sa kahoy na kinalupkupan nin bulawan. Sa luwas, sa may patyo, igwa nin mas dakulang “altar na tanso” para sa mga atang na tinutong. Parati man na ginagamit sa palsong pagsamba an mga altar.—Ex 39:38, 39; 1Ha 6:20; Mat 5:23, 24; Lu 1:11; Gi 17:23.
Amen.
“Mangyari lugod,” o “iyo nanggad.” Hali ini sa Hebreong tataramon na ʼa·manʹ, na nangangahulugan na “magin maimbod, mapagtitiwalaan.” Sinasabi an “Amen” bilang pag-uyon sa sarong sumpa, pamibi, o pahayag. Ginamit iyan sa Kapahayagan bilang sarong titulo ni Jesus.—De 27:26; 1Cr 16:36; Ro 1:25; Kap 3:14.
Anghel.
Hali sa Hebreong tataramon na mal·ʼakhʹ asin Griegong tataramon na agʹge·los. Pareho ini literal na nangangahulugan na “mensahero” pero itinatradusir na “anghel” pag espiritung mga mensahero an pinapanungdan. (Ge 16:7; 32:3; San 2:25; Kap 22:8) An mga anghel makapangyarihan na espiritung mga linalang, na haloy nang linalang nin Diyos bago pa lalangon an mga tawo. Inaapod man sinda sa Bibliya na “manampulong ribong banal,” “mga aki nin Diyos,” asin “mga bituon na makaaga.” (De 33:2; Job 1:6; 38:7; Jud 14) Linalang sinda na mayong kakayahan na magkaaki nin kapareho ninda anghel; imbes, an kada saro sa sainda linalang nin indibidwal. Labing sanggatos na milyon an kabilangan ninda. (Da 7:10) Ipinapahiling kan Bibliya na igwa sindang personal na mga pangaran asin kanya-kanyang personalidad, alagad ta may kapakumbabaan sindang nagsasayuma na sambahon sinda, asin an kadaklan habo nganing sabihon an saindang pangaran. (Ge 32:29; Lu 1:26; Kap 22:8, 9) Iba-iba an mga ranggo ninda asin inasignaran man sinda nin lain-lain na papel, kabali na an paglilingkod sa atubangan kan trono ni Jehova, pagpaabot kan saiyang mga mensahe, pagtabang sa mga lingkod ni Jehova sa daga, pagsagibo kan mga paghukom nin Diyos, asin pagsuportar sa paghuhulit kan maugmang bareta. (2Ha 19:35; Sal 34:7; Mat 4:11; Lu 1:30, 31; Kap 5:11; 14:6) Sa maabot na panahon, susuportaran ninda si Jesus sa pakikilaban sa Armagedon.—Kap 19:14, 15.
Anticristo.
An termino sa Griego igwa nin duwang kahulugan. Nanunungod iyan sa saro na kontra sa (anti) Cristo. Puwede man iyan na ipanungod sa bakong tunay na Cristo, sa saro na kinukua an papel ni Cristo. An gabos na tawo, organisasyon, o grupo na putik na naghihingakong nagrerepresentar ki Cristo o naghihingakong iyo an Mesiyas o na nagkokontra ki Cristo asin sa saiyang mga disipulo puwedeng apudon na mga anticristo.—1Ju 2:22.
Apa.
Apostasya.
An terminong ini sa Griego (a·po·sta·siʹa) hali sa sarong pandiwa na literal na nangangahulugan na “rumayo sa.” An pangngaran (noun) na a·po·sta·siʹa may kahulugan na “pagsuway, pagbaya, o pagrebelde.” Sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, an “apostasya” panginot na ginagamit may koneksiyon sa mga tuminalikod sa tunay na pagsamba.—Tal 11:9; Gi 21:21; 2Te 2:3.
Apostol.
An panginot na kahulugan kaini “saro na isinugo,” asin ginamit ining apod ki Jesus asin sa nagkapira na isinugo tanganing maglingkod sa iba. Alagad pinakaparating ginamit an apod na ini sa mga disipulo na personal na pinili ni Jesus bilang sarong grupo nin 12 nombradong mga representante.—Mar 3:14; Gi 14:14.
Aramaiko.
Sarong lengguwaheng Semitiko na agid na marhay sa Hebreo. An alpabeto kaini kapareho kan sa Hebreo. Inot ining ginamit kan mga Arameano pero kan huri nagi ining internasyonal na lengguwahe nin negosyo asin komunikasyon sa mga imperyo nin Asiria saka Babilonya. Ini man an opisyal na lengguwaheng pang-administratibo kan Imperyo nin Persia. (Esd 4:7) May mga kabtang sa libro nin Esdras, Jeremias, asin Daniel na isinurat sa Aramaiko. May nagkapirang Aramaikong tataramon na ginamit sa Kristiyanong Griegong Kasuratan.—Esd 4:8–6:18; 7:12-26; Jer 10:11; Da 2:4b–7:28; Mar 14:36; Gi 9:36.
Areopago.
Sarong halangkaw na bulod sa Atenas, sa norteng-sulnupan kan Acropolis. Iyan man an pangaran kan konseho (husgado) na nagtitiripon duman. Sa Areopago dinara si Pablo kan mga pilosopong Estoico asin Epicureo tanganing magpaliwanag kan saiyang mga paniniwala.—Gi 17:19.
Arkanghel.
An buot sabihon “pamayo kan mga anghel.” An prefix sa Ingles na “arch” nangangahulugan na “pamayo” o “panginot.” An kahulugan na ini saka an paggamit kan Bibliya sa “arkanghel” sa pormang singular sana, nagpapahiling na saro sana an arkanghel. Ipinamidbid kan Bibliya na Miguel an pangaran kan arkanghel.—Da 12:1; Jud 9; Kap 12:7.
Armagedon.
Hali sa Hebreong termino na Har Meghid·dohnʹ na nangangahulugan “Bukid nin Megido.” Ikinokonektar an tataramon na ini sa “ralaban kan dakulang aldaw kan Diyos na Makakamhan sa Gabos” na diyan matiripon “an mga hadi sa bilog na daga” tanganing makipaglaban ki Jehova. (Kap 16:14, 16; 19:11-21)—Hilingon an GRABENG KASAKITAN.
Aselgeia.—
Hilingon an DAING PAKUNDANGAN NA PAGGAWI.
Asia.
Astrologo.
Sarong tawo na pinag-aadalan an mga paghiro kan aldaw, bulan, asin mga bituon tanganing hulaan an mga mangyayari sa maabot.—Mat 2:1.
Atang.
Sarong dulot na ipinepresentar sa Diyos bilang tanda nin pasasalamat saka pagmidbid sa pagkakasala, asin bilang paagi para maibalik an marahay na relasyon sa saiya. Puon ki Abel, nagdulot an mga tawo nin lain-lain na boluntad na mga atang, kabali na an mga hayop, sagkod sa panahon na ginibo ining kahagadan sa Mosaikong tipan na Katugunan. Dai na kaipuhan an mga atang na hayop pagkatapos na itao ni Jesus an saiyang buhay bilang perpektong atang, alagad an mga Kristiyano padagos na nagdudulot nin espirituwal na mga atang sa Diyos.—Ge 4:4; Heb 13:15, 16; 1Ju 4:10.
B
Baal.
Sarong diyos nin mga Canaanita na ibinibilang na kagsadiri kan langit asin paratao nin uran saka diyos nin pagkamainaki. “Baal” man an apod sa mas hababang mga diyos sa mga lokalidad. An Hebreong tataramon na ini nangangahulugan na “Kagsadiri; Kagurangnan.”—1Ha 18:21; Ro 11:4.
Bagong bulan.
An inot na aldaw kan kada bulan sa Judiong kalendaryo na isineselebrar bilang aldaw para magtiripon, magkarakanan, asin magdulot nin espesyal na mga atang. Kan huri, iyan nagin sarong mahalagang kapiyestahan kan nasyon, asin dai nagtatrabaho an mga tawo sa aldaw na iyan.—Bi 10:10; 2Cr 8:13; Col 2:16.
Bakong malinig.
Banal, an.
An inot asin mas dakulang kuwarto kan tabernakulo o kan templo; lain ini sa pinakalaog na kuwarto, an Kabanal-banali. Sa tabernakulo, yaon sa kuwartong ini an kandelerong bulawan, an bulawan na altar nin insenso, an lamesa para sa tinapay na pandulot, asin an bulawan na mga kasangkapan; sa templo, yaon sa kuwartong ini an bulawan na altar, an sampulong kandelerong bulawan, asin an sampulong lamesa para sa tinapay na pandulot.—Ex 26:33; Heb 9:2.
Banal; Kabanalan.
Sarong karakteristiko na yaon na talaga ki Jehova; pagigin lubos na dalisay sa moral asin pagigin sagrado. (Ex 28:36; 1Sa 2:2; Ju 17:11) Kun ipinapanungod sa mga tawo (Mar 6:20; Gi 3:21), mga bagay (Ro 7:12; 11:16; 2Ti 3:15), mga lugar (Mat 4:5; Gi 7:33; Heb 9:1), asin mga aktibidad (Ex 36:4), an orihinal na tataramon sa Hebreo asin Griego igwa kan ideya na pagigin siblag o pagpapabanal para sa banal na Diyos; sarong kamugtakan nin pagigin itinagama para sa paglilingkod ki Jehova. Sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, an mga tataramon na itrinadusir na “banal” asin “kabanalan” ginagamit man para ipanungod sa kalinigan sa paggawi nin sarong tawo.—2Co 7:1; 1Pe 1:15, 16.
Banal na espiritu.
Bantay.
Saro na nagbabantay sa mga tawo o pagsadiri, sa parati pag banggi, tanganing makalikay sa posibleng danyos, asin na nagtatao nin senyal pag igwa nin peligro. Parating ipinupuwesto an mga bantay sa itaas kan mga lanob asin mga tore kan siyudad tanganing manmanan an mga nagdadangadang bago makarani an mga ini. Sa militar, an bantay sa parati inaapod na guwardiya.—Mat 27:65; 28:4.
Bawtismo; Bawtismuhan.
Beelzebub.
Bituon na makaaga.
Ini an huring bituon na minapahiling sa may sirangan bago magsirang an saldang, kaya nagseserbi ining senyal kan pagpupuon nin sarong bagong aldaw.—Kap 22:16; 2Pe 1:19.
Burunutan.
Paggibo nin desisyon paagi sa paggamit nin saradit na gapo o saradit na pidaso nin kahoy. Tinitipon iyan sa tiniklupan kan bado o sa laog nin sarong lalagan, dangan kinakalu-kago. An pidaso na mahulog o mabunot iyo an mapipili. Sa parati, ginigibo ini nin may pagpamibi.—Mat 27:35; Gi 1:26.
C
Caldeo.
An mga Caldeo iyo an mga tawong nakaistar sa delta kan mga salog nin Tigris asin Eufrates. Kan inot na mga panahon, an pinakaimportanteng siyudad sa daga nin mga Caldeo iyo an Ur, an lugar na ginikanan ni Abraham.—Gi 7:4.
Cesar.
Sarong Romanong pangaran nin pamilya na nagin titulo kan mga emperador kan Roma. Sa Bibliya, sinambit an mga pangaran kan mga Cesar na si Augusto, Tiberio, saka Claudio, asin dawa dai sinambit an pangaran ni Nero, saro man siya sa pinanungdan kan titulong ini. Ginamit man an “Cesar” sa Kristiyanong Griegong Kasuratan tanganing magrepresentar sa awtoridad kan gobyerno, o sa Estado.—Mar 12:17; Gi 25:12.
Cor.
Sarong sukol para sa harina o tipasi asin likido. Katumbas ini nin 220 litros (58.1 galon), base sa kinakarkulong volume kan takad na bath.—1Ha 5:11; Lu 16:6, 7, mga nota.
Cristo.
D
Daing kapantay na kabuutan.
Sarong Griegong tataramon na an panginot na ideya iyo idtong sarong bagay na nakakaugma asin kawili-wili. Parating ginagamit an Griegong tataramon para ipanungod sa sarong bagay na may kabuutan na itinatao o sa mabuot na paagi nin pagtao. Kun ipinapanungod sa daing kapantay na kabuutan nin Diyos, an Griegong tataramon naglaladawan sa sarong daing bayad na regalo na bukas-palad na itinatao nin Diyos, na mayong linalauman na balos. Sa siring, iyan kapahayagan kan abundang pagtao nin Diyos asin kan saiyang dakulaon na pagkamuot saka kabuutan sa mga tawo. An Griegong termino itinatradusir man na “biyaya” asin ‘donasyon na bukas-palad na itinao.’ Itinatao iyan sa saro bakong huli ta pinagpagalan niya iyan o huling maninigo siyang mag-ako kaiyan, kundi huli sana sa pagigin bukas-palad kan nagtao.—2Co 6:1; Efe 1:7.
Daing lebadura.
Nanunungod sa tinapay na ginibo na mayong salak na lebadura.—De 16:3; Mar 14:12; 1Co 5:8.
Daing pakundangan na paggawi.
Sa Griego, a·selʹgei·a. Nanunungod ini sa mga gibo na ibinibilang na seryosong pagbalga sa mga pagbuot nin Diyos asin na nagpapahiling nin daing pakundangan o grabe kamapagbasang-basang na atitud; sarong sabuot na nagpapahiling nin kawaran nin galang o pagbasang-basang pa ngani sa awtoridad, mga pagbuot, asin mga pamantayan. An ekspresyon na ini dai nanunungod sa maraot na paggawi na bakong gayong seryoso.—Ga 5:19; 2Pe 2:7.
Dalan, an.
Sarong ekspresyon na piguratibong ginagamit sa Kasuratan para ipanungod sa paagi nin paghiro o paggawi na puwedeng inuuyunan o dai inuuyunan ni Jehova. An mga nagin parasunod ni Jesu-Cristo inaapod na mga kabilang sa “Dalan,” an buot sabihon, an saindang paagi nin pamumuhay nakasentro sa pagtubod ki Jesu-Cristo, na sinusunod an saiyang halimbawa.—Gi 19:9.
Danaw nin kalayo.
Sarong simbolikong lugar nin “naglalaad na kalayo asin asupre”; ilinaladawan man bilang an “ikaduwang kagadanan.” An habong magsulsol na mga parakasala, an Diyablo, asin pati an kagadanan saka an Lulubngan (o, Hades) inapon digdi. Huling kaiba sa inapon an sarong espiritung linalang pati na an kagadanan asin Hades, na dai man nasusulo nin kalayo, ipinapahiling kaini na an danaw na ini sarong simbolo, bako nin daing katapusan na pagpasakit, kundi nin daing katapusan na pagkalaglag.—Kap 19:20; 20:14, 15; 21:8.
Dangaw.
Sarong sukol nin laba na haros katumbas kan distansiya puon sa puro kan tanggurangan sagkod sa puro kan gigis pag nakabukang marhay an kamot na suruwayan an mga muro. Kun ibabasar sa maniko na 44.5 sentimetro (17.5 pulgada), an sarong dangaw may labang 22.2 sentimetro (8.75 pulgada).—Ex 28:16; 1Sa 17:4.
Debosyon sa Diyos.
Decapolis.
Sarong grupo nin mga siyudad nin mga Griego na kan inot kompuwesto nin sampulong siyudad (hali sa Griegong deʹka, buot sabihon “sampulo,” asin poʹlis, “siyudad”). Iyan man an apod sa rehiyon na nasa sirangan kan Dagat nin Galilea asin kan Salog nin Jordan, kun sain yaon an kadaklan kan mga siyudad na ini. Mga sentro ini nin Griegong kultura asin komersiyo. Nag-agi si Jesus sa rehiyon na ini, pero mayo nin rekord na nagdalaw siya sa arin man sa mga siyudad na iyan.—Mat 4:25; Mar 5:20.
Demonyo.
An mga demonyo dai nahihiling asin maraot na espiritung mga linalang na may kapangyarihan na nakakalabi sa tawo. Mantang inapod sindang “mga aki kan tunay na Diyos” sa Genesis 6:2 saka “mga anghel” sa Judas 6, dai sinda linalang na maraot; imbes, mga anghel sinda na ginibo an sadiri ninda na kaiwal nin Diyos paagi sa pagsuway sa saiya kan panahon ni Noe asin pag-iba ki Satanas sa pagrebelde ki Jehova.—De 32:17; Lu 8:30; Gi 16:16; San 2:19.
Denario.
Sinsilyong pirak kan mga Romano na mga 3.85 gramo an gabat asin may ladawan ni Cesar sa atubangan. Ini an tangdan nin sarong trabahador para sa sarong aldaw asin an sinsilyong “buhis” na hinahagad kaidto kan mga Romano sa mga Judio.—Mat 22:17; Lu 20:24.
Diyablo.
An naglaladawan na apod ki Satanas sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, na nangangahulugan na “Parapakaraot.” Inapod na Diyablo si Satanas huling siya an panginot na parapakaraot asin putik na paraakusar ki Jehova, sa Saiyang marahay na tataramon, asin sa Saiyang banal na ngaran.—Mat 4:1; Ju 8:44; Kap 12:9.
Drakma.
Sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, nanunungod ini sa sarong sinsilyong pirak kan mga Griego na kan panahon na idto may gabat na 3.4 gramo.—Mat 17:24.
Dulot na inumon.
Dulot na tinutong.
Sarong atang na hayop na tinututong sa altar bilang sarong bilog na dulot sa Diyos; mayong parte kan hayop (toro, lalaking karnero, lalaking kanding, agbaan, o aki pang salampati) an itinatada kan parasamba.—Ex 29:18; Le 6:9; Mar 12:33; Heb 10:6.
Dulot para sa kasalan.
Dupa.
Sarong yunit sa pagsukol kan rarom nin tubig, na katumbas nin 1.8 metros (6 piye).—Gi 27:28.
Duron.
Sarong klase nin lukton na sarabay na minabalyo sa ibang lugar na garo mahibog na panganuron. Sa Katugunan ni Moises, kaiba an mga ini sa ibinibilang na malinig na kakanon. Ibinibilang na sarong damat an sarong mahibog na grupo nin mga duron na inuubos an gabos na maagihan asin nandedestroso nin grabe.—Ex 10:14; Mat 3:4.
E
Epicureo, mga pilosopong.
Mga parasunod kan Griegong pilosopo na si Epicuro (341-270 B.C.E.). An pilosopiya ninda nakasentro sa ideya na an kaugmahan kan indibidwal iyo an pinakaimportanteng obheto sa buhay.—Gi 17:18.
Epidemya.
Ano man na nakakaulakit na hilang na marikason an paglakop asin nakakaapektar sa dakulon na tawo saka puwedeng magresulta sa kagadanan.—Lu 21:11.
Eskriba.
Sarong parakopya kan Hebreong Kasuratan. Kan yaon si Jesus sa daga, nanunungod ini sa sarong grupo nin mga lalaki na eksperto sa Katugunan. Kinontra ninda si Jesus.—Esd 7:6, nota; Mar 12:38, 39; 14:1.
Espiritismo.
An paniniwala na an mga espiritu kan mga nagadan na tawo nagdadanay na buhay pagkagadan kan pisikal na hawak asin na nakikikomunikar sinda sa mga buhay, partikular na paagi sa sarong tawo (inaapod na medium) na madaling maimpluwensiyahan ninda. An Griegong tataramon para sa “pagsagibo nin espiritismo” iyo an phar·ma·kiʹa, na literal na nangangahulugan na “pagtao nin droga.” Naikonektar an terminong ini sa espiritismo huling kan suanoy na panahon, ginagamit an mga droga pag inaarang an kapangyarihan kan mga demonyo tanganing maisagibo an pangkukulam.—Ga 5:20; Kap 21:8.
Espiritista.
Sarong tawo na naggagamit nin kapangyarihan na hali sa maraot na mga espiritu.—Gi 13:6.
Espiritu.
An Hebreong tataramon na ruʹach asin an Griegong tataramon na pneuʹma, na sa parati itinatradusir na “espiritu,” igwa nin nagkapirang kahulugan. Gabos iyan nanunungod sa sarong bagay na dai nahihiling nin tawo asin nagtataong indikasyon nin sarong naghihirong puwersa. Ginagamit an mga tataramon na ini sa Hebreo asin Griego para sa (1) duros, (2) aktibong puwersa nin buhay na yaon sa mga linalang sa daga, (3) puwersa na minagikan sa piguratibong puso nin sarong tawo na nagpapahiro sa saiya na sabihon asin gibuhon an mga bagay-bagay sa partikular na paagi, (4) ipinasabong na mga tataramon hali sa dai nahihiling na ginikanan, (5) espiritung mga persona, asin (6) aktibong puwersa, o banal na espiritu nin Diyos.—Ex 35:21; Sal 104:29; Mat 12:43; Lu 11:13.
Estoico, mga pilosopong.
Mga parasunod nin sarong partikular na pilosopiyang Griego na naniniwalang makakamtan an kaugmahan paagi sa pamumuhay kauyon nin makatanusan na pag-iisip asin kan naturalesa. Para sa sainda, an tunay na madunong na tawo dai nagpapaapektar sa kulog o kaginhawahan.—Gi 17:18.
Etiopia.
An suanoy na nasyon sa timog kan Ehipto na sakop an pinakatimog na parte kan nasyon nin Ehipto ngunyan asin an kabangang norteng parte kan nasyon nin Sudan ngunyan.—Gi 8:27.
Eufrates.
An pinakahalaba asin pinakaimportanteng salog sa timog-sulnupan na Asia, asin saro sa duwang darakulang salog sa Mesopotamia. Inot ining nasambitan sa Genesis 2:14 bilang saro sa apat na salog kan Eden. Parati ining inaapod na “an Salog.” (Ge 31:21) Ini an norteng linderos kan teritoryong inasignar sa Israel.—Ge 15:18; Kap 9:14; 16:12.
Eunuko.
Sa literal, sarong kapon na lalaki. An arog kaining mga lalaki sa parati ninonombrahan sa mga palasyo bilang mga suruguon o mga paraasikaso kan reyna asin kan mga sekondaryong agom (concubine). Nanunungod man an terminong ini sa sarong lalaki na bakong literal na kapon, kundi sarong opisyal na tinawan nin mga responsabilidad sa palasyo kan hadi. May piguratibong gamit man an tataramon na ini. Halimbawa, sa orihinal na lengguwahe, an ekspresyon na ‘eunuko para sa Kahadian,’ na trinadusir sa bersiyon na ini na ‘dai nag-agom huli sa Kahadian,’ nanunungod sa saro na nagpupugol sa sadiri tanganing mas lubos na makapaglingkod sa Diyos.—Mat 19:12, nota; Est 2:15; Gi 8:27, nota.
F
Faraon.
Fariseo.
An mga Fariseo sarong midbid na sekta kan relihiyon na Judaismo kan inot na siglo C.E. Bako sindang gikan sa pamilya nin mga saserdote, pero istrikto nindang inuutob an Katugunan sagkod sa kasadit-saditing detalye kaini, asin ibinilang nindang kapantay kan Katugunan an berbal na mga tradisyon. (Mat 23:23) Kontra sinda sa ano man na impluwensiya nin Griegong kultura, asin bilang mga eksperto sa Katugunan saka sa mga tradisyon, may dakula sindang awtoridad sa mga tawo. (Mat 23:2-6) An iba sa sainda miyembro man kan Sanhedrin. Parati nindang kinokontra si Jesus mapadapit sa pag-utob kan Sabbath, mga tradisyon, asin pakikiiba sa mga parakasala saka parasingil nin buhis. Nagin Kristiyano an iba sa sainda, arog ni Saulo na taga Tarso.—Mat 9:11; 12:14; Mar 7:5; Lu 6:2; Gi 26:5.
G
Gapong gilingan.
Sarong pabilog na gapo na ipinapatong sa saro pang kaagid na gapo asin ginagamit sa paggiling kan tipasi para magin harina. Sarong palo na nakapatindog sa tahaw kan pang-irarom na gapo an pigkakabitan kan pang-ibabaw na gapo tanganing makaitok ini sa ibabaw kan pang-irarom na gapo. Kan mga panahon kan Bibliya, mahihiling sa kadaklan na harong an mga de-manong gilingan na ginagamit kan mga babayi. Huling nakadepende sa de-manong gilingan an tinapay na kinakakan nin pamilya sa aroaldaw, ipinagbawal sa Katugunan ni Moises an pagkumpiskar kaiyan o kan pang-ibabaw na gapong panggiling bilang paniguro sa utang. An darakulang gilingan na kaagid kaiyan an pagkadisenyo pinapaitok nin mga hayop.—De 24:6; Mar 9:42.
Gapong panganto.
Sarong gapo na ibinubugtak sa anggulo, o kanto, nin sarong edipisyo kun sain nagtatagbuan an duwang lanob; importante ini para mapagdukot an mga iyan nin matibay. An mayor na gapong panganto iyo an pampundasyon na gapong panganto; parating pinipili para digdi an sarong matibay na marhay na gapo tanganing gamiton sa pampublikong mga edipisyo asin mga lanob kan siyudad. An terminong ini ginamit sa piguratibong paagi may koneksiyon sa paglalang kan daga. Kun manungod man sa Kristiyanong kongregasyon, na iinagid sa sarong espirituwal na harong, si Jesus inapod na “gapong panganto na nagseserbing pundasyon” kaiyan.—Efe 2:20; Job 38:6.
Gehenna.
An Griegong pangaran para sa Kababan nin Hinom na nasa timog-sulnupan kan suanoy na Jerusalem. (Jer 7:31) Sinambit ini sa propesiya bilang sarong lugar na diyan magkakawararak an mga bangkay. (Jer 7:32; 19:6) Mayong ebidensiya na inaapon sa Gehenna an mga hayop o mga tawo para suluon nin buhay o pasakitan. Kaya dai iyan puwedeng magin simbolo nin sarong dai nahihiling na lugar na diyan pinapasakitan nin daing sagkod sa literal na kalayo an mga kalag nin tawo. Imbes, ginamit ni Jesus asin kan saiyang mga disipulo an Gehenna bilang simbolo nin daing sagkod na padusang “ikaduwang kagadanan,” an buot sabihon, daing katapusan na pagkalaglag o pagkapuho.—Kap 20:14; Mat 5:22; 10:28.
Ginik; Pinaggiginikan.
An proseso nin pagseparar kan mga tipasi sa uhoy o apa kaini; an lugar kun sain ginigibo an trabahong ini. Mano-mano an pagginik gamit an sarong kahoy na pamakol, o kun dakul an inani, gamit an espesyal na kasangkapan na ginuguyod nin hayop, puwedeng sarong lapnad na kahoy na igwang mga tarom sa irarom o sarong pinapaligid na pabilog na kahoy o gapo na igwang mga ngipon. Inaagihan kan kasangkapan na ini an mga inani na nakawarak sa pinaggiginikan, na sarong patag saka pabilog na lugar na sa parati nasa halangkaw na lugar na maduros.—Le 26:5; Isa 41:15; Mat 3:12.
Grabeng kasakitan.
An Griegong tataramon para sa “kasakitan” igwa kan ideya na pagsakit o pagdusa huli sa dipisil na mga sitwasyon. Sinambit ni Jesus an mapadapit sa sarong dai pang kaagid na “grabeng kasakitan” na maabot sa Jerusalem asin siring man an mapadapit sa “grabeng kasakitan” na sa huri mangyayari sa katawuhan may koneksiyon sa saiyang ‘pagdatong na may kamurawayan’ sa maabot na panahon. (Mat 24:21, 29-31) Ilinadawan ni Pablo an kasakitan na ini bilang sarong matanos na paghiro nin Diyos tumang sa “mga dai nakakamidbid sa Diyos asin sa mga dai nagkukuyog sa maugmang bareta” manungod ki Jesu-Cristo. Sa Kapahayagan kapitulo 19, ipinapahiling si Jesus bilang saro na nanginginot sa langitnon na mga hukbo laban sa ‘mabangis na hayop asin sa mga hadi sa daga saka sa saindang mga hukbo.’ (2Te 1:6-8; Kap 19:11-21) “Sarong dakulang kadaklan” an ipinahiling na makakaligtas sa kasakitan na iyan. (Kap 7:9, 14)—Hilingon an ARMAGEDON.
Griego.
Lengguwahe kan mga tawo sa Grecia; siring man, saro na tubong Grecia o saro na an pamilya naggikan diyan. Sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, mas mahiwas an gamit kan tataramon na ini, na ipinapanungod sa gabos na bakong Judio o sa mga tawo na naimpluwensiyahan kan lengguwahe asin kultura nin mga Griego.—Joe 3:6; Ju 12:20.
Guwardiya kan Emperador.
Inaapod man na “Guwardiyang Pretorio.” Sarong grupo nin mga suldados na Romano na inorganisar tanganing magserbing personal na guwardiya kan Romanong emperador. Nagi sindang makapangyarihan na puwersa sa pulitika, iyan man sa pagsuportar sa sarong emperador o sa pagpatalsik sa saiya sa puwesto.—Flp 1:13.
H
Hades.
Griegong tataramon na katumbas kan Hebreong tataramon na “Sheol.” Itrinadusir ining “Lulubngan” na naka-capitalize, tanganing ipahiling na nanunungod ini sa pangkagabsan na lulubngan nin katawuhan.—Hilingon an LULUBNGAN.
Halangkaw na saserdote.
Sa irarom kan Katugunan ni Moises, an panginot na saserdote na nagrerepresentar sa banwaan sa atubangan nin Diyos. Nasa superbisyon niya an iba pang mga saserdote. Siya sana an tinutugutan na maglaog sa Kabanal-banali, an pinakalaog na kuwarto kan tabernakulo asin kan huri, kan templo. Minalaog siya diyan nin sarong beses sana kada taon, sa Aldaw nin Pagbayad sa Kasalan. An terminong “halangkaw na saserdote” inaaplikar man ki Jesu-Cristo.—Le 16:2, 17; 21:10; Mat 26:3; Heb 4:14.
Harigi.
(1) Sa Ingles, pillar. Sarong patindog na pang-estrukturang suporta o poste, o sarong bagay na nakakaagid sa sarong poste. Ginamit sa templo asin sa mga palasyong ipinatugdok ni Solomon an mga hariging pang-estruktura. Piguratibong ginamit an harigi bilang simbolo nin suporta (1Ti 3:15) o permanenteng posisyon (Kap 3:12) sa Kristiyanong Griegong Kasuratan. (Hu 16:29; 1Ha 7:21) (2) Sa Ingles, stake. Sarong patindog na poste na diyan ibinibitay an sarong tawo. Ginamit ini sa nagkapirang nasyon para sa pagpadusa nin kagadanan asin/o para sa pagpahiling kan bangkay bilang patanid sa iba o tanganing halian ini nin dignidad sa publiko. An mga Asiriano, na bantog sa saindang maringis na pakikigiyera, ibinibitay an mga bihag ninda na nakatuhog sa mapanas na mga posteng itinusok sa tulak kan mga biktima pasiring sa daghan kan mga ini. Pero sa katugunan nin mga Judio, an mga nakakomiter nin magagabat na krimen, arog nin paglanghad o idolatriya, ginagadan nguna paagi sa paggapo sa mga ini o sa iba pang pamamaagi, dangan ibinibitay an mga bangkay kaini sa mga harigi, o mga kahoy, bilang patanid sa iba. (De 21:22, 23; 2Sa 21:6, 9) An mga Romano kun minsan iginagakod sana sa harigi an biktima, kaya puwede pa siyang magdanay na buhay sa laog nin pirang aldaw sagkod na magadan siya sa kulog, pagkapaha, pagkagutom, asin pagkabalad sa saldang. Sa ibang mga kamugtakan, arog kan paggadan ki Jesus, ipinapako ninda sa harigi an mga kamot asin bitis kan akusado. (Lu 24:20; Ju 19:14-16; 20:25; Gi 2:23, 36)—Hilingon an HARIGING PASAKITAN.
Hariging pasakitan.
Traduksiyon kan Griegong tataramon na stau·rosʹ, na nangangahulugan na sarong patindog na harigi o poste, arog kan ginamit sa paggadan ki Jesus. Mayong ebidensiya na an Griegong tataramon na ini nangangahulugan na sarong krus, arog kan ginamit kan mga pagano na simbolo nin relihiyon sa laog nin dakul na siglo bago ki Cristo. Ipinapahayag kan ekspresyon na “hariging pasakitan” an bilog na ideya kan orihinal na tataramon, huling ginamit man ni Jesus an tataramon na stau·rosʹ para iladawan an pasakit, pagdusa, asin kasusupgan na aatubangon kan saiyang mga parasunod. (Mat 16:24; Heb 12:2)—Hilingon an HARIGI (2).
Hebreo.
Sarong apod na inot na ginamit ki Abram (Abraham) tanganing ipahiling an pagkakalain niya sa kataraid niyang mga Amorita. Dangan, ginamit ini bilang apod sa mga nagin gikan ni Abraham sa linya kan saiyang makuapong si Jacob, asin pati na sa saindang lengguwahe. Kan panahon ni Jesus, may halo nang dakul na tataramon na Aramaiko an lengguwaheng Hebreo asin ini an lengguwahe ni Cristo saka kan saiyang mga disipulo.—Ge 14:13; Ex 5:3; Gi 26:14.
Hermes.
Sarong diyos kan mga Griego; aki ni Zeus. Sa Listra, hinuna kan mga tawo na si Pablo iyo si Hermes huli sa papel daa kan diyos na ini bilang mensahero kan mga diyos asin bilang diyos nin kahusayan sa pagtaram.—Gi 14:12.
Herodes.
Pangaran kan pamilya nin sarong dinastiya na namahala sa mga Judio paagi sa pagnombra kan Roma. An inot sa dinastiyang iyan iyo si Herodes na Dakula na nagin midbid huli sa pagpatugdok niya giraray kan templo sa Jerusalem asin sa pagbuot niyang gadanon an mga aki sa kamawutan na magadan si Jesus. (Mat 2:16; Lu 1:5) Si Herodes Arquelao asin Herodes Antipas, na mga aki ni Herodes na Dakula, ninombrahan na mamahala sa mga kabtang kan nasasakupan kan saindang ama. (Mat 2:22) Si Antipas sarong tetrarka, na inaapod kan kadaklan bilang “hadi.” Namahala siya durante kan tulo may kabangang taon na ministeryo ni Cristo asin sagkod sa panahon na kinokobrehan kan Gibo kapitulo 12. (Mar 6:14-17; Lu 3:1, 19, 20; 13:31, 32; 23:6-15; Gi 4:27; 13:1) Pagkatapos kaiyan, an makuapo ni Herodes na Dakula na si Herodes Agripa I ginadan kan anghel nin Diyos pagkatapos kaining mamahala nin halipot na panahon. (Gi 12:1-6, 18-23) An saiyang aking si Herodes Agripa II an sunod na namahala, asin nagreynar ini sagkod sa panahon kan rebelyon kan mga Judio laban sa Roma.—Gi 23:35; 25:13, 22-27; 26:1, 2, 19-32.
Herodes, mga suportador kan partido ni.
Inaapod man na mga Herodiano. Saro sindang partido nin mga nasyonalista na nagsusuportar sa pulitikal na mga obheto kan mga Herodes sa pamamahala kan mga ini sa irarom kan mga Romano. An nagkapira sa mga Saduceo posibleng mga miyembro kan partidong ini. Uminiba an mga Herodiano sa mga Fariseo sa pagkontra ki Jesus.—Mar 3:6.
Hisopo.
Sarong tanom na saraditon an sanga asin dahon na ginagamit na pangwirik nin dugo o tubig sa mga seremonya nin paglilinig. Posibleng iyo ini an tanom na marjoram (Origanum maru; Origanum syriacum). An hisopong sinambit sa Juan 19:29 posibleng sarong tanom na marjoram na ikinabit sa sarong sanga o posibleng sarong tanom na durra, na sarong klase nin sorghum (Sorghum vulgare), huling an laba kan puon kaini posibleng igo na tanganing mairani sa nguso ni Jesus an esponghang ibinuntog sa maalsom na arak.—Heb 9:19.
Hostes (patutot).
Sa Ingles, prostitute. Sarong tawo na nakikidurog sa bako niyang agom, na ginigibo iyan partikularmente karibay nin kuwarta. (An porʹne, na Griegong termino para sa “hostes,” hali sa sarong tataramon na nangangahulugan “magpabakal.”) Sa parati, sa mga babayi nanunungod an terminong ini, pero may sinambit man sa Bibliya na mga lalaking patutot. Kinokondenar sa Katugunan ni Moises an prostitusyon, asin an bayad sa hostes dai inaako bilang kontribusyon sa santuwaryo ni Jehova, na kabaliktaran sa ginigibo kan mga pagano na ginagamit an mga hostes sa templo bilang mapagkukuanan nin pondo. (De 23:17, 18; 1Ha 14:24) Ginagamit man kan Bibliya sa piguratibong paagi an terminong ini para ipanungod sa mga tawo, nasyon, o organisasyon na nagsasagibo nin sarong klase nin idolatriya mantang naghihingakong nagsasamba sa Diyos. Halimbawa, an relihiyosong organisasyon na inaapod na “Dakulang Babilonya” ilinadawan sa Kapahayagan bilang sarong hostes o patutot huling nakikiiba-iba siya sa mga tagapamahala kan kinaban na ini para sa kapangyarihan asin materyal na pakinabang.—Kap 17:1-5, mga nota; 18:3; 1Cr 5:25.
Huring mga aldaw.
Ini asin an kaagid na mga ekspresyon, arog kan “huring kabtang kan mga aldaw,” ginagamit sa mga propesiya nin Bibliya tanganing ipanungod sa panahon kun nuarin maabot sa kulminasyon an mga pangyayari sa kasaysayan. (Eze 38:16; Da 10:14; Gi 2:17) Depende sa klase nin propesiya, puwede ining sarong peryodo nin pira sanang taon o nin dakul na taon. Partikularmenteng ginagamit kan Bibliya an terminong ini may koneksiyon sa “huring mga aldaw” kan presenteng sistema nin mga bagay, sa panahon kan dai nahihiling na presensiya ni Jesus.—2Ti 3:1; San 5:3; 2Pe 3:3.
I
Idolo; Idolatriya.
An idolo sarong imahen o diyos-diyosan, sarong representasyon nin ano man na bagay, tunay man ini o imahinasyon sana, na puwedeng gamiton nin mga tawo sa pagsamba. An idolatriya iyo an dakulaon na paggalang, pagkamuot, o pagsamba sa sarong idolo.—Sal 115:4; Gi 17:16; 1Co 10:14.
Ikasampulong kabtang (himuluan).
An ikasampulong kabtang, o 10 porsiyento, na itinatao o ibinabayad partikular na para sa relihiyosong mga katuyuhan. Inaapod man iyan na “himuluan.” (Mal 3:10; De 26:12; Mat 23:23; Heb 7:5, nota) Sa irarom kan Katugunan ni Moises, ikasampulong kabtang kan mga inani sa daga asin ikasampulong kabtang kan nakadagdag sa bilang kan ataman na mga hayop an itinatao sa mga Levita taon-taon tanganing suportaran sinda. An ikasampulong kabtang man kan nareresibi kan mga Levita itinatao ninda sa mga saserdoteng gikan sa pamilya ni Aaron. Apuwera kaini, igwa pa nin ibang mga himuluan. An pagtao nin himuluan bakong kahagadan sa mga Kristiyano.
Ilirico.
Sarong probinsiya kan Roma sa norteng-sulnupan kan Grecia. Nakaabot si Pablo sa lugar na ini sa saiyang pagmiministeryo, pero dai sinambit kun baga naghulit siya sa Ilirico o nakaabot sana siya diyan sa saiyang paghuhulit.—Ro 15:19.
Inot na bunga.
An pinakainot na mga bunga sa panahon nin aranihan; an inot na mga resulta o produkto nin ano man na bagay. Ipinagbuot ni Jehova sa nasyon nin Israel na idulot sa saiya an saindang mga inot na bunga, tawo man ini, hayop, o produkto kan daga. Bilang sarong nasyon, nagdudulot an mga Israelita sa Diyos nin mga inot na bunga sa Kapiyestahan kan Tinapay na Daing Lebadura asin sa Pentecostes. An terminong “mga inot na bunga” ginamit man sa piguratibong paagi para ipanungod ki Cristo asin sa saiyang linahidan na mga parasunod.—1Co 15:23; Bi 15:21; Tal 3:9; Kap 14:4.
Insensaryo.
Kagamitan na gibo sa bulawan, plata, o tanso, na ginagamit sa tabernakulo asin sa templo para pagtutungan nin insenso asin para sa paghali nin mga baga sa altar na pinag-aatangan saka paghali nin tutong na mga mitsa sa bulawan na kandelero. Inaapod man ining bugtakan nin kalayo.—Ex 37:23; 2Cr 26:19; Heb 9:4.
Insenso.
Pinaghalong mahamot na mga pulot saka balsamo na luway-luway na natututong asin nagluluwas nin mahamot na parong. Sarong espesyal na insenso na may apat na sangkap an ginagamit sa tabernakulo asin sa templo. Kada aga asin banggi, pigtututong iyan sa altar nin insenso sa laog kan Banal na lugar, asin sa Aldaw nin Pagbayad sa Kasalan, pigtututong iyan sa laog kan Kabanal-banali. Nagseserbi iyan na simbolo kan akseptableng mga pamibi kan maimbod na mga lingkod nin Diyos. Bakong kahagadan sa mga Kristiyano an paggamit nin insenso.—Ex 30:34, 35; Le 16:13; Kap 5:8.
Israel.
An pangaran na itinao nin Diyos ki Jacob. Iyan man an nagin apod sa gabos na mga gikan niya bilang sarong grupo. Sa parati, an mga gikan kan 12 aking lalaki ni Jacob inaapod na mga aki nin Israel, nasyon nin Israel, banwaan (mga namamanwaan) nin Israel, o mga Israelita. Israel man an nagin apod sa sampulong tribong kahadian sa norte na suminuway sa kahadian sa timog, asin kan huri, ginamit an terminong ini para sa linahidan na mga Kristiyano, an “Israel nin Diyos.”—Ga 6:16; Ge 32:28; Gi 4:10; Ro 9:6.
J
Jacob.
Aking lalaki ni Isaac asin Rebeca. Kan huri, tinawan siya nin Diyos nin pangaran na Israel, asin siya an nagin patriyarka kan banwaan nin Israel (inaapod man na mga Israelita asin kan huri, mga Judio). Nagin ama siya nin 12 aking lalaki, asin an 12 ini, kaiba an saindang mga gikan, iyo an minakompuwesto sa 12 tribo kan nasyon nin Israel. Padagos na ginamit an pangaran na Jacob para sa nasyon o banwaan nin Israel.—Ge 32:28; Mat 22:32.
Jehova.
Ginamit kan Bagong Kinaban na Traduksiyon kan Banal na Kasuratan an pangaran na Jehova nin 237 beses sa Kristiyanong Griegong Kasuratan. An desisyon na gamiton an pangaran nin Diyos ibinasar sa minasunod na mga ebidensiya:
1. Yaon an Tetragrammaton (an buot sabihon, an pangaran nin Diyos, na irinerepresentar kan apat na consonant sa Hebreo na יהוה) sa mga kopya kan Hebreong Kasuratan na ginamit kan panahon ni Jesus asin kan mga apostol niya.
2. Kan panahon ni Jesus asin kan mga apostol niya, naglataw man an Tetragrammaton sa mga traduksiyon sa Griego kan Hebreong Kasuratan.
3. Ipinapahiling mismo kan mga salaysay sa Kristiyanong Griegong Kasuratan na parating sinasambit ni Jesus an mapadapit sa pangaran nin Diyos asin ipinapamidbid iyan sa iba.—Juan 17:6, 11, 12, 26.
4. Mantang an Kristiyanong Griegong Kasuratan ipinasabong nin Diyos bilang dugang sa sagradong Hebreong Kasuratan, an biglang pagkawara diyan kan pangaran ni Jehova magigin bakong kauyon kan paggamit kan saiyang pangaran sa Hebreong Kasuratan.
5. An pinahalipot na porma kan pangaran nin Diyos naglataw sa Kristiyanong Griegong Kasuratan.—Kapahayagan 19:1, 3, 4, 6.
6. An mga isinurat kaidto kan mga Judio nagpaparisa na ginamit kan mga Kristiyanong Judio an pangaran nin Diyos sa mga isinurat ninda.
7. Minimidbid nin nagkapirang iskolar sa Bibliya na posibleng marhay na naglataw an pangaran nin Diyos sa mga kabtang kan Kristiyanong Griegong Kasuratan kun sain kinotar an Hebreong Kasuratan.
8. Igwa nin mga traduksiyon kan Bibliya sa labing sanggatos na lain-lain na lengguwahe na naggamit kan pangaran nin Diyos sa Kristiyanong Griegong Kasuratan.
Daing duda na may malinaw na basehan para ibalik an pangaran nin Diyos, an Jehova, sa Kristiyanong Griegong Kasuratan. Iyan mismo an ginibo kan mga nagtradusir kan Bagong Kinaban na Traduksiyon. Igwa sinda nin hararom na paggalang sa pangaran nin Diyos asin habo nindang halion an ano man na nakasurat sa orihinal na manuskrito huli sa pagkatakot sa Saiya.—Kapahayagan 22:18, 19.
Juda.
An ikaapat na aking lalaki ni Jacob sa agom niyang si Lea. Kan madali nang magadan si Jacob, ihinula niya na magkakaigwa nin sarong makapangyarihan asin permanenteng tagapamahala gikan sa linya kan pamilya ni Juda. Sa pag-eksister ni Jesus bilang tawo, hali siya sa lahi ni Juda. An Juda nanunungod man sa tribo asin kan huri, sa kahadian na ipinangaran ki Juda.—Ge 29:35; 49:10; Heb 7:14.
Judio.
Sarong termino na ginagamit para sa sarong tawong naggikan sa tribo ni Juda pagkatapos kan pagbagsak kan sampulong tribong kahadian nin Israel. (2Ha 16:6) Pagkatapos kan pagkabihag sa Babilonya, nagin apod ini sa mga Israelitang hali sa manlain-lain na tribo na nagbalik sa Israel. (Esd 4:12) Kan huri, ginamit ini sa bilog na kinaban tanganing ilain an mga Israelita sa mga Hentil. (Est 3:6) Ginamit man ni apostol Pablo sa piguratibong paagi an terminong ini kan mangatanusan siya na sa Kristiyanong kongregasyon bakong mahalaga kun ano an nasyonalidad nin saro.—Ro 2:28, 29; Ga 3:28.
K
Kabanal-banali, an.
An pinakalaog na kuwarto kan tabernakulo asin kan templo, kun sain ibinugtak an kaban kan tipan; inaapod man na Banal kan mga Banal. Apuwera ki Moises, an tinutugutan sanang maglaog sa Kabanal-banali iyo an halangkaw na saserdote, asin puwede sana siyang maglaog diyan sarong beses kada taon sa Aldaw nin Pagbayad sa Kasalan.—Ex 26:33; Le 16:2, 17; 1Ha 6:16; Heb 9:3.
Kaban kan tipan.
Baul na gibo sa kahoy na akasya na kinalupkupan nin bulawan saka ilinaag sa Kabanal-banaling lugar kan tabernakulo asin kan huri sa Kabanal-banaling lugar kan templong itinugdok ni Solomon. Solidong bulawan an takop kaiyan na may nakapatong na duwang kerubin na magkahampang. An mayor na laog kaiyan iyo an duwang tablang gapo na nasusuratan kan Sampulong Tugon.—De 31:26; 1Ha 6:19; Heb 9:4.
Kahadian nin Diyos.
An terminong ini ginagamit partikularmente para sa soberaniya nin Diyos na irinerepresentar kan maharlikang gobyerno kan saiyang Aki, si Cristo Jesus.—Mat 12:28; Lu 4:43; 1Co 15:50.
Kahoy nin buhay.
Sarong puon nin kahoy sa hardin nin Eden. Dai sinasabi kan Bibliya na may kakayahan na magtao nin buhay an mismong bunga kaiyan; imbes, nagrerepresentar iyan sa garantiya nin Diyos na buhay na daing katapusan para sa mga tutugutan niyang kumakan kan bunga kaiyan. Sa libro nin Kapahayagan, simbolo iyan kan probisyon nin Diyos para sa buhay na nagdadanay.—Ge 2:9; 3:22; Kap 2:7; 22:19.
Kairaruman.
Kalag.
An pinagkatudan na traduksiyon kan Hebreong tataramon na neʹphesh asin Griegong tataramon na psy·kheʹ. Sa pagsiyasat kun paano ginamit sa Bibliya an mga terminong ini, nagigin malinaw na sa panginot an mga ini nanunungod sa (1) mga tawo, (2) mga hayop, o (3) sa buhay mismo nin tawo o nin hayop. (Ge 1:20; 2:7; Bi 31:28; 1Pe 3:20; kaiba an mga nota) Kabaliktaran sa pagkagamit sa terminong “kalag” sa dakul na temang pangrelihiyon, ipinapahiling kan Bibliya na an neʹphesh asin psy·kheʹ, kun ginagamit may koneksiyon sa mga linalang sa daga, parehong nanunungod sa sarong bagay na pisikal, nadudutan, nahihiling, asin nagagadan. Sa bersiyon na ini, an mga terminong ini sa orihinal na lengguwahe sa parati itrinadusir uyon sa kahulugan kan mga ini sa kada konteksto, na ginagamit an mga terminong arog kan “buhay,” “linalang,” “tawo,” “bilog na pagkatawo nin saro,” asin kun beses, ginagamit an sarong personal pronoun (halimbawa, “ako” para sa “sakong kalag”). Sa kadaklan na kamugtakan, mahihiling sa mga nota an alternatibong traduksiyon na “kalag.” Pag ginagamit an terminong “kalag,” iyan man sa main text o sa nota, dapat iyan na sabuton kauyon kan paliwanag sa inutan. Pag sinasambit an manungod sa paggibo nin sarong bagay nin bilog na kalag, nangangahulugan iyan na gibuhon iyan nin bilog na pagkatawo, nin bilog na puso, o nin bilog na buhay. (De 6:5; Mat 22:37) Sa ibang mga konteksto, an mga terminong ini sa orihinal na lengguwahe puwedeng ipanungod sa pagmawot o gana sa pagkakan nin sarong buhay na linalang. Puwede man ipanungod an mga iyan sa sarong gadan na tawo o bangkay.—Bi 6:6; Tal 23:2; Isa 56:11; Hag 2:13.
Kamangyan.
Pinamarang dugta (pulot) hali sa mga kahoy asin mga palungpong na kabilang sa genus na Boswellia. Pag pigtututong, nagluluwas ini nin mahamot na parong. Saro ining sangkap kan banal na insenso na ginagamit sa tabernakulo asin sa templo. Isinasabay man ini sa dulot na tipasi asin ilinalaag sa kada raya kan tinapay na pandulot na yaon sa laog kan Banal na lugar.—Ex 30:34-36; Le 2:1; 24:7; Mat 2:11.
Kapiyestahan kan Tinapay na Daing Lebadura.
An inot sa tulong panginot na taunan na kapiyestahan kan mga Israelita. Nagpupuon ini nin Nisan 15, an aldaw pagkatapos kan Paskuwa, asin nagpapadagos nin pitong aldaw. Tinapay na daing lebadura an solamenteng puwedeng kakanon sa panahon na iyan, bilang pagrumdom sa paghali kan mga Israelita sa Ehipto.—Ex 23:15; Mar 14:1.
Kapiyestahan nin mga Tabernakulo.
Inaapod man na Kapiyestahan nin mga Payag-payag, o Kapiyestahan nin Pagtipon. Ginigibo ini kada ika-15 sagkod 21 kan bulan nin Etanim sa kalendaryong Hebreo. Isineselebrar kaini an pag-ani sa katapusan kan ibinibilang na taon nin pag-uma sa Israel asin panahon iyan nin pag-ugma saka pasasalamat sa mga bendisyon ni Jehova sa saindang mga pananom. Sa panahon kan kapiyestahan, nag-iistar an mga tawo sa mga payag-payag, o mga sirungan, na nagpapagirumdom sa sainda kan paghali kan mga Israelita sa Ehipto. Saro ini sa tulong kapiyestahan na obligado an mga lalaki na magduman sa Jerusalem para sa pagselebrar.—Le 23:34; Esd 3:4; Ju 7:2.
Kapiyestahan nin Pagdedikar.
An taunan na aldaw nin pagrumdom sa paglinig kan templo pagkatapos na lapastanganon iyan ni Antioco Epifanes. Walong aldaw an selebrasyon na minapuon nin Kislev 25.—Ju 10:22.
Karwahe.
Kasuratan.
Katanusan.
Katugunan.
Kerubin.
Mga anghel na may halangkaw na ranggo asin espesyal na mga katungdan. Iba sinda sa mga serafin.—Ge 3:24; Ex 25:20; Isa 37:16; Heb 9:5.
Kongregasyon.
Grupo nin mga tawong nagkakatiripon para sa sarong partikular na katuyuhan o gibuhon. Sa Hebreong Kasuratan, nanunungod ini sa panginot sa nasyon nin Israel. Sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, nanunungod ini sa lambang kongregasyon nin mga Kristiyano pero mas parati sa Kristiyanong kongregasyon sa pangkagabsan.—1Ha 8:22; Gi 9:31; Ro 16:5.
Kristiyano.
Kurtina.
Sarong tela na magayunon an pagkahabol asin igwa nin mga burdang kerubin. Ini an nagseserbing dibisyon kan Banal na parte asin Kabanal-banaling parte kan tabernakulo asin kan templo.—Ex 26:31; 2Cr 3:14; Mat 27:51; Heb 9:3.
L
Lahidan.
An Hebreong tataramon sa panginot nangangahulugan na “lahidan nin likido.” Linalahidan kaidto nin lana an sarong tawo o bagay bilang simbolo nin pagdusay para sa sarong espesyal na paglilingkod o aktibidad. Sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, ginamit man an tataramon na ini tanganing ipanungod sa pagbubo kan banal na espiritu sa mga pinili para sa langitnon na paglaom.—Ex 28:41; 1Sa 16:13; Lu 4:18; Gi 10:38; 2Co 1:21.
Lalagan na anit.
Lalagan na gibo sa bilog na anit nin sarong hayop, arog nin kanding o karnero, asin ginagamit na lalagan nin arak. Ilinalaag an arak sa bagong mga lalagan na anit huli ta pag minaalsom na an arak, minaprodusir ini nin carbon dioxide na minapabutog sa lalagan. An mga bagong anit nahihignit; an mga luma dai, kaya nabubusi iyan pag makusugon na an presyur sa laog.—Jos 9:4; Mat 9:17.
Lebadura.
Sarong sangkap na ihinahalo sa masa nin harina bilang pampausbog o sa mga likido bilang pampaalsom; partikularmenteng nanunungod sa sarong porsiyon nin pinausbog na masa na itinada hali sa nainot na pagmasa. Parati ining ginagamit sa Bibliya bilang simbolo nin kasalan asin karatan, asin ginagamit man ini para sa dai nahihiling pero mahiwas na paglakop.—Ex 12:20; Mat 13:33; Ga 5:9.
Leproso.
Lepton.
Sa panahon kan Kristiyanong Griegong Kasuratan, ini an pinakasadit na tanso o bronseng sinsilyo kan mga Judio. Itrinadusir na “marabilis” sa ibang bersiyon kan Bibliya.—Mar 12:42; Lu 21:2; mga nota.
Levi; Levita.
An ikatulong aking lalaki ni Jacob sa agom niyang si Lea; apod man ini sa tribong ipinangaran sa saiya. An tulo niyang aking lalaki an ginikanan kan tulong panginot na dibisyon kan inaapod na Levitikong pagkasaserdote. Kun beses, an terminong “mga Levita” ipinapanungod sa bilog na tribo, pero sa parati dai diyan kaiba an mga saserdoteng hali sa pamilya ni Aaron. An tribo ni Levi dai hinirasan nin daga sa Dagang Panuga pero tinawan sinda nin 48 siyudad na nasa laog kan mga dagang itinao sa ibang mga tribo.—De 10:8; 1Cr 6:1; Heb 7:11.
Lulubngan.
Kun dai naka-capitalize, nanunungod ini sa sarong partikular na lulubngan; kun naka-capitalize, nanunungod ini sa pangkagabsan na lulubngan nin katawuhan. Katumbas ini kan Hebreong “Sheol” asin kan Griegong “Hades.” Ilinaladawan iyan kan Bibliya bilang simbolikong lugar o kamugtakan kun sain an mga yaon diyan mayo nang ano man na piggigibo asin pag-aram.—Ge 47:30; Par 9:10; Mat 27:61; Gi 2:31.
Lulubngan na girumduman.
Sarong lugar na piglulubungan nin sarong tawong nagadan. Traduksiyon ini kan Griegong tataramon na mne·meiʹon, na hali sa pandiwang “pagirumdumon.” Ipinaparisa kaini na narurumduman an tawong nagadan.—Ju 5:28, 29.
M
Macedonia.
Sarong rehiyon sa norte kan Grecia na nagin bantog sa irarom ni Alejandrong Dakula (Alexander the Great) asin nagdanay na independiyente sagkod na masakop kan mga Romano. Kan inot na pagduman ni apostol Pablo sa Europa, probinsiya kan Roma an Macedonia. Tulong beses na nagbisita si Pablo sa lugar na ini.—Gi 16:9.
Magurang; Magurang na lalaki.
Sarong may edad nang lalaki, alagad sa Kasuratan, sa panginot saro ining nasa posisyon na igwang awtoridad asin responsabilidad sa sarong komunidad o nasyon. Ginamit man an tataramon na ini sa libro nin Kapahayagan para ipanungod sa mga linalang sa langit. An Griegong tataramon na pre·sbyʹte·ros itinatradusir na “magurang sa kongregasyon” kun an pinapanungdan kaiyan iyo an mga may katungdan na manginot sa kongregasyon.—Ex 4:29; Tal 31:23; 1Ti 5:17; Kap 4:4.
Mahistrado sibil.
Sa mga kolonya kan Roma, an mga mahistrado sibil mga administrador kan gobyerno. Kaiba sa mga obligasyon ninda an pagmantenir kan katuninungan, pagbadyet kan pondo, paghukom sa mga minabalga sa ley, asin pagpautob nin padusa.—Gi 16:20.
Malinig.
Sa Bibliya, an tataramon na ini nanunungod bako sana sa pagigin malinig sa pisikal kundi nanunungod man sa pagpapadanay o pagbalik sa sarong kamugtakan na mayong digta asin na mayong ano man na bagay na nakakaramog o nakakaraot sa moral o sa espirituwal. Sa irarom kan Katugunan ni Moises, an tataramon na ini nanunungod sa pagigin malinig sa seremonyal na paagi.—Le 10:10; Sal 51:7; Mat 8:2; 1Co 6:11.
Mamahalon na gapo (o bato):
Amatista (Amethyst)–Kulor purpura o lila. Berilo (Beryl)–Sa parati pinaghalong berde asin yellow an kulor, pero kun minsan manlain-lain an kulor o daing kulor. Esmeralda (Emerald)–Silag na kulor berde. Jacinto (Hyacinth)–Asul na asul. Jaspe (Jasper)–Manlain-lain an kulor, medyo may pagkasilag. Sinasabi kan iba na an Griegong termino para digdi nanunungod sa sarong diyamante. Kalsedonya (Chalcedony)–Silag o medyo silag, manlain-lain an kulor. Krisolito (Chrysolite)–Silag o medyo silag, kulor yellow o berde. Krisopraso (Chrysoprase)–Medyo silag, kulor berdeng mansanas. Sapiro (Sapphire)–May pagkaasul an kulor. Sardiyo (Sardius)–Medyo silag, kulor kapeng mapula-pula. Sardonika (Sardonyx)–May mga kulor ining garo patong-patong na kulor gatas asin silag na kulor pula, kulor bulaw o kulor kape. Topasyo (Topaz)–Daing kulor o manlain-lain an kulor. An pinakapopular na kulor iyo an garo arak an pagka-yellow.—Kap 21:19, 20.
Maniko.
Sarong sukol nin laba na haros katumbas kan distansiya puon sa siko sagkod sa puro kan tahaw na muro kan kamot. Parating ginagamit kan mga Israelita an maniko na may labang mga 44.5 sentimetro (17.5 pulgada). Pero naggagamit man sinda nin mas halabang maniko, na mas halaba nin sarong lakbang nin kamot; mga 51.8 sentimetro (20.4 pulgada) an laba kan manikong ini.—Ge 6:15; Mat 6:27, nota; Lu 12:25, nota; Kap 21:17.
Manna.
An panginot na kakanon kan mga Israelita sa 40 taon ninda sa kaawagan. Hali iyan ki Jehova. Milagroso iyan na minalataw sa daga kada aga sa irarom kan ambon, apuwera kun Sabbath. Kan inot na mahiling iyan kan mga Israelita, sinabi ninda, “Ano ini?” o, sa Hebreo, “man huʼ?” (Ex 16:13-15, 35) Sinambit man ni Jesus an manna asin ginamit iyan sa piguratibong paagi.—Ju 6:49, 50.
Mapanas na sugkod.
Naggagamit an mga parauma nin halabang sugkod na may mapanas na metal sa puro tanganing alawon an sarong hayop. Ikinumparar an mapanas na sugkod sa mga tataramon nin sarong madunong na tawo na nakakapahiro sa nagdadangog na sumunod sa saiyang madunong na sadol. An mga tataramon na “nagsisikad sa mapapanas na sugkod” kinua sa hiro nin sarong sutil na toro na linalabanan an paggiya kan sugkod paagi sa pagsikad diyan na minaresulta sa pagkalugad kan saiyang sadiri.—Gi 26:14; Hu 3:31.
Maraot, saro na.
Maugmang bareta, an.
Medo.
Sarong lahi na naggikan sa aking lalaki ni Jafet na si Madai. Nag-istar sinda sa mga patag na lugar sa itaas kan kabukidan nin Iran; an lugar na ini iyo an nagin nasyon nin Media. May mga Medo na yaon sa Jerusalem kaidtong Pentecostes kan 33 C.E.—Gi 2:9.
Mesiyas.
Mga suportador kan partido ni Herodes.—
Hilingon an HERODES, MGA SUPORTADOR KAN PARTIDO NI.
Milagro; Makapangyarihan na gibo.
Sarong aksiyon o pangyayari na nakakalabi sa kayang magibo nin ano man na puwersang naaaraman nin mga tawo asin ibinibilang na gikan sa sarong bagay na an kapangyarihan lampas sa naturalesa. Kun beses, ginagamit sa Bibliya sa arog man kaiyan na kahulugan an mga ekspresyon na “tanda” asin “ngangalásan.”—Mat 11:20, nota; Gi 4:22; Heb 2:4.
Milya.
Sukol nin distansiya na saro sanang beses na naglataw sa orihinal na lengguwahe kan Kristiyanong Griegong Kasuratan, sa Mateo 5:41. Posibleng nanunungod sa Romanong milya na katumbas nin 1,479.5 metros (4,854 piye).
Mina.
Sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, an sarong mina katumbas nin 100 na drakma. May timbang iyan na 340 gramo.—Lu 19:13.
Ministeryal na lingkod.
Sarong traduksiyon kan Griegong tataramon na di·aʹko·nos, na parating itinatradusir na “ministro” o “lingkod.” An “ministeryal na lingkod” nanunungod sa saro na nagseserbing katabang kan grupo nin kamagurangan sa kongregasyon. Dapat niyang maabot an mga pamantayan sa Bibliya para makuwalipikar sa pribilehiyong ini nin paglilingkod.—1Ti 3:8-10, 12.
Mira.
Mahamot na pulot na makukua sa nagkapirang klase nin matunok na mga palungpong o saradit na puon nin kahoy na kabilang sa genus na Commiphora. An mira saro sa mga sangkap kan banal na lanang panglahid. Ginagamit iyan na pampahamot sa mga bado o higdaan, asin ihinahalo iyan sa lanang ginagamit sa pagmasahe saka sa mga panglahid sa hawak. Ihinahalo iyan sa arak tanganing makagibo nin inumon na nakakawara nin malinaw na pag-iisip. Ilinalahid man an mira sa mga bangkay bago ini ilubong.—Ex 30:23; Tal 7:17; Mar 15:23; Ju 19:39.
Moises, Katugunan ni.
Moloc.
Sarong diyos kan mga Ammonita; posibleng iyo man sana ini si Malcam, Milcom, asin Molec.—Gi 7:43.
N
Nardo.
Sarong mahamot na lana na mamahalon asin medyo mapula an kulor. Hali ini sa tanom na spikenard (Nardostachys jatamansi ). Huling mamahalon an nardo, sa parati hinahaluan ini nin baratong mga lana, asin kun beses, pinepeke pa ini. Uyon ki Marcos asin Juan, “purong nardo” an ginamit ki Jesus.—Mar 14:3; Ju 12:3.
Nazareno.
Sarong apod ki Jesus, bilang saro na taga banwaan nin Nazaret. Posibleng konektado ini sa Hebreong tataramon na ginamit sa Isaias 11:1 para sa “supang.” Kan huri, nagin apod man ini sa mga parasunod ni Jesus.—Mat 2:23; Gi 24:5.
Nisan.
Pagkatapos kan pagkabihag sa Babilonya, ini an nagin bagong apod sa Abib, an inot na bulan sa sagradong kalendaryo kan mga Judio asin an ikapitong bulan sa sekular na kalendaryo. Minapuon iyan sa kabangaan nin Marso asin minatapos sa kabangaan nin Abril. (Ne 2:1) An Paskuwa kan mga Judio isineselebrar sa Nisan 14, asin inot na isinelebrar ni Jesu-Cristo an pamanggihan kan Kagurangnan sa aldaw man na iyan. (Lu 22:15, 19, 20) Pinadusahan siya nin kagadanan sa hariging pasakitan sa mismong aldaw na idto.—Lu 23:44-46.
P
Pag-andam.
An apod sa aldaw bago an Sabbath, na diyan ginigibo kan mga Judio an kinakaipuhan na mga preparasyon. Natatapos iyan sa pagsulnop kan saldang sa aldaw na inaapod sa ngunyan na Biyernes, na iyo man an pagpuon kan Sabbath. Sa mga Judio, an aldaw minapuon pagkasulnop kan saldang asin minatapos sa sunod na pagsulnop kan saldang.—Mar 15:42; Lu 23:54.
Pag-ayuno.
Dai pagkakan nin ano man na kakanon sa laog nin sarong peryodo nin panahon. Nag-aayuno an mga Israelita sa Aldaw nin Pagbayad sa Kasalan, sa mga panahon nin kasakitan, asin kun kaipuhan ninda an paggiya nin Diyos. Apat na pag-ayuno kada taon an isinasagibo kan mga Judio bilang pagrumdom sa mga kapaha-pahamak na pangyayari sa saindang kasaysayan. An pag-ayuno bakong kahagadan sa mga Kristiyano.—Esd 8:21; Isa 58:6; Mat 4:2; 9:14; Lu 18:12; Gi 13:2, 3; 27:9.
Pagkabuhay liwat.
Pagbangon hali sa kagadanan. An Griegong tataramon na a·naʹsta·sis literal na nangangahulugan “pagbangon; pagtindog.” Siyam na pagkabuhay liwat an sinambit sa Bibliya, kaiba na an pagbuhay liwat kan Diyos na Jehova ki Jesus. Dawa ngani an iba pang mga pagbuhay liwat ginibo paagi ki Elias, Eliseo, Jesus, Pedro, asin Pablo, malinaw na an mga milagrong ini nangyari dahil sa kapangyarihan nin Diyos. An pagkabuhay liwat kan ‘mga matanos pati kan mga bakong matanos’ digdi sa daga importanteng marhay sa katuyuhan nin Diyos. (Gi 24:15) May sinambit man an Bibliya na pagkabuhay liwat sa langit, na inaapod na “an mas inot” o “an inot” na pagkabuhay liwat. An mga kaiba diyan iyo an linahidan nin espiritu na mga tugang ni Jesus.—Flp 3:11; Kap 20:5, 6; Ju 5:28, 29; 11:25.
Paglanghad.
An Griegong tataramon na bla·sphe·miʹa sa panginot nangangahulugan nin mapangdanyar, mapagpakaraot, o mapang-insultong pagtaram, iyan man laban sa Diyos o sa mga tawo. Sa Bagong Kinaban na Traduksiyon, sa parati limitado sana ini sa daing galang o mapang-insultong pagtaram laban sa Diyos asin sa mga bagay na sagrado.—Ju 10:33; Gi 6:11; Kap 13:6.
Paglatigo.
Sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, nanunungod ini sa pagpakol o paghampak gamit an latigo na may mga butngol o mga tarom sa puro.—Ju 19:1.
Pagmundo.
Pangluwas na kapahayagan nin kamunduan huli sa pagkagadan nin sarong tawo o iba pang kapahamakan. Kan mga panahon kan Bibliya, pinagkatudan nang magmundo sa laog nin sarong peryodo nin panahon. Apuwera sa pagtangis nin makusog, an mga nagmumundo nagsusulot man nin napapalain na bado, nagbubugtak nin abo sa saindang payo, ginigisi an saindang mga bado, asin tinutubtob an saindang daghan. Kun beses, nagkukua nin mga binabayadan na nakikimundo sa mga lubong.—Est 4:3; Mat 11:17; Mar 5:38; Ju 11:33; Kap 21:4.
Pagpatong nin mga kamot.
Pagpuron.
Pagsambay.
Pagsulsol.
Pagsumpa.
Sarong deklarasyon para kumpirmaron na totoo an sarong bagay, o sarong seryosong panuga na gigibuhon o dai gigibuhon nin sarong tawo an sarong partikular na bagay. Sa parati, saro iyan na promesa sa saro na mas halangkaw an posisyon, partikular na sa Diyos. Ginarantiyahan ni Jehova an saiyang tipan ki Abraham paagi sa sarong sinumpaan na deklarasyon.—Ge 14:22; Heb 6:16, 17.
Pagtatapos kan sistema nin mga bagay.
An peryodo nin panahon na masagkod sa katapusan kan sistema nin mga bagay, o mga kamugtakan sa kinaban, na kontrolado ni Satanas. Kadungan ini kan presensiya ni Cristo. Sa irarom kan paggiya ni Jesus, “isusuway [kan mga anghel] an mga maraot hali sa mga matanos” asin lalaglagon sinda. (Mat 13:40-42, 49) Interesado an mga disipulo ni Jesus kun nuarin an “pagtatapos” na iyan. (Mat 24:3) Bago siya magbalik sa langit, nanuga siya sa saiyang mga parasunod na makakaibanan ninda siya sagkod sa panahon na iyan.—Mat 28:20.
Pagturi.
Pakikisaro.—
Hilingon an SEKSUWAL NA IMORALIDAD.
Pamanggihan kan Kagurangnan.
Sarong literal na pamanggihan na igwa nin tinapay na daing lebadura asin arak na nagrerepresentar sa hawak asin dugo ni Cristo; saro ining paggirumdom sa kagadanan ni Jesus. Huling okasyon ini na ipinagbuot kan Kasuratan na girumdumon kan mga Kristiyano, tama man ining apudon na “Memoryal.”—1Co 11:20, 23-26.
Pandog.
Pangalasag.
Mga isinusulot nin mga suldados bilang proteksiyon, arog kan helmet, takop sa daghan, sinturon, takop sa bangguran, asin kalasag.—1Sa 31:9; Efe 6:13-17.
Panganay.
Sa panginot nanunungod sa pinakamatuang aking lalaki nin sarong ama. Kan mga panahon kan Bibliya, an panganay na aking lalaki igwa nin kagalang-galang na posisyon sa pamilya asin sa saiya itinatao an pagkapayo kan pamilya pag nagadan an ama. Si Jesus, apuwera sa pagigin panganay ni Jehova, iyo an panganay sa gabos na linalang asin an panganay hali sa mga gadan.—Ge 25:33; Ex 11:5; Col 1:15; Kap 1:5.
Panginot na Instrumento.
An prinsipal na kahulugan kan Griegong termino para digdi iyo an “Panginot na Lider.” Nanunungod ini sa mahalagang marhay na papel ni Jesu-Cristo sa pagpatalingkas sa maimbod na mga tawo sa nakakagadan na epekto nin kasalan asin sa paggiya sa sainda pasiring sa buhay na daing katapusan.—Gi 3:15; 5:31; Heb 2:10; 12:2.
Panginot na saserdote.
Sa Hebreong Kasuratan, saro pa ining termino para sa “halangkaw na saserdote.” Sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, an ekspresyon na “mga panginot na saserdote” minalataw na nanunungod sa panginot na mga lalaki sa mga saserdote, na posibleng kaiba an siisay man na halangkaw na saserdoteng hinali sa puwesto asin an mga pamayo kan 24 dibisyon nin mga saserdote.—2Cr 26:20; Esd 7:5; Mat 2:4; Mar 8:31.
Pantatak (selyo).
Sarong instrumento na ginagamit para magwalat nin marka (sa parati sa dalipay o wax) na nagpapahiling kan tanda kun siisay an kagsadiri, kan pagigin tunay, o kan pag-uyon. Napeprebentaran man kaiyan an paggibo nin mga pagbabago sa mga dokumento o iba pang mga bagay na selyado, kabali na an mga pinto saka mga lulubngan. An suanoy na mga pantatak gibo sa sarong pidaso nin matagas na materyal (gapo, ivory, o kahoy) na may nakaukit na baliktad na mga letra o disenyo. An pantatak o selyo ginagamit sa piguratibong paagi para sa sarong bagay na minarkahan bilang tunay, o bilang tanda kun siisay an kagsadiri, o para sa sarong bagay na nakatago o sekreto.—Mat 27:66, nota; Ju 6:27; Efe 1:13; Kap 5:1; 9:4.
Pantubos.
Sarong halaga na ibinabayad tanganing makatalingkas sa pagkabihag, padusa, pagsakit, kasalan, o pati na sa obligasyon. Bako ini pirming kuwarta. (Isa 43:3) Kaipuhan an pantubos sa nagkapirang manlain-lain na sitwasyon. Halimbawa, sadiri ni Jehova an gabos na panganay na aking lalaki saka an gabos na panganay na lalaking ugbon na hayop sa Israel asin nakatagama solamente para sa paglilingkod ki Jehova. Tanganing makabutas an mga ini sa siring na kamugtakan, kaipuhan magbayad nin sarong pantubos, o halagang pambalukat. (Bi 3:45, 46; 18:15, 16) Kun napabayaan an sarong peligrosong toro asin nakagadan nin tawo, an kagsadiri hahagadan nin sarong pantubos tanganing makalibre siya sa sentensiyang kagadanan na maninigo kutana sa saiya. (Ex 21:29, 30) Alagad, mayong aakuon na pantubos para sa sarong tuyong paragadan. (Bi 35:31) Urog sa gabos, itinatampok kan Bibliya an pantubos na ibinayad ni Cristo paagi sa saiyang kagadanan bilang atang tanganing patalingkason sa kasalan asin kagadanan an masinunod na katawuhan.—Sal 49:7, 8; Mat 20:28; Efe 1:7.
Paraataman.
Sarong lalaki na an panginot na paninimbagan iyo na bantayan asin pasturan an kongregasyon. An panginot na ideya kan Griegong termino na e·piʹsko·pos iyo an mapagprotektar na superbisyon. An mga terminong “paraataman” asin “magurang sa kongregasyon” (pre·sbyʹte·ros) parehong nanunungod sa saro sanang katungdan sa Kristiyanong kongregasyon; an terminong “magurang sa kongregasyon” nagpaparisa kan mga kuwalidad nin sarong maygurang na lalaki na ninombrahan sa siring na katungdan, asin an terminong “paraataman” nagduduon kan mga obligasyon na kalabot sa pagnombrang iyan.—Gi 20:28; 1Ti 3:2-7; 1Pe 5:2.
Paragibo nin kuron.
Paragibo nin mga lutuan, plato, asin iba pang lalagan na gibo sa dalipay. An Hebreong tataramon para sa paragibo nin kuron literal na nangangahulugan na “tagaporma.” An awtoridad kan paragibo nin kuron na gibuhon an gusto niya sa dalipay parating ginagamit tanganing iilustrar an soberaniya ni Jehova sa mga tawo asin mga nasyon.—Isa 64:8; Ro 9:21.
Parahula.
Paraiso.
Sarong magayon na parke, o arog-parkeng hardin. An inot na siring kaiyan na lugar iyo an Eden, na ginibo ni Jehova para sa inot na mag-agom na tawo. Kan nakikipag-ulay si Jesus sa saro sa mga kriminal na nasa kataid niyang hariging pasakitan, nagtao si Jesus nin indikasyon na magigin sarong paraiso an daga. Sa 2 Corinto 12:4, an tataramon na “paraiso” minalataw na nanunungod sa sarong paraiso sa ngapit, asin sa Kapahayagan 2:7, iyan nanunungod sa sarong langitnon na paraiso.—Aw 4:13; Lu 23:43.
Paskuwa.
Sarong taunan na kapiyestahan na isineselebrar kada ika-14 aldaw kan Abib (kan huri inapod na Nisan) para girumdumon an pagkaligtas kan mga Israelita sa Ehipto. Isineselebrar ini paagi sa pagbuno asin pag-ihaw nin sarong kordero (o kanding), dangan kinakakan iyan kaiba nin mapait na mga gulay saka tinapay na daing lebadura.—Ex 12:27; Ju 6:4; 1Co 5:7.
Patutot.—
Hilingon an HOSTES.
Patyo.
An nakukudalan saka daing atop na lugar na nakapalibot sa tabernakulo, asin kan huri saro sa mga nalalanuban saka daing atop na mga lugar sa palibot kan mayor na edipisyo kan templo. An altar para sa dulot na tinutong yaon sa patyo kan tabernakulo asin sa panglaog na patyo kan templo. Sinambit man sa Bibliya an mga patyo nin mga harong asin mga palasyo.—Ex 8:13; 27:9; 1Ha 7:12; Mat 26:3; Mar 15:16; Kap 11:2.
Pentecostes.
An ikaduwa sa tulong panginot na mga kapiyestahan na ipinagbuot sa gabos na lalaking Judio na iselebrar sa Jerusalem. An Pentecostes, na nangangahulugan na “Ikasingkuwenta (na Aldaw),” iyo an pangaran na ginamit sa Kristiyanong Griegong Kasuratan para sa inaapod na Kapiyestahan nin Pag-ani o Kapiyestahan nin mga Semana sa Hebreong Kasuratan. Isineselebrar iyan kada ika-50 aldaw puon Nisan 16.—Ex 23:16; 34:22; Gi 2:1.
Pergamino.
Anit nin karnero, kanding, o ugbon na baka na prinoseso para magamit bilang suratan. Mas matagal ini kisa sa papiro asin ginamit ini para sa mga rolyo kan Bibliya. An mga pergamino na ipinakiulay ni Pablo na darahon ni Timoteo posibleng mga porsiyon kan Hebreong Kasuratan. An nagkapira sa Dead Sea Scrolls isinurat sa pergamino.—2Ti 4:13.
Porneia.—
Hilingon an SEKSUWAL NA IMORALIDAD.
Portiko ni Solomon.
Sa templo kan panahon ni Jesus, saro ining pasilyong may atop na nasa sirangan kan pangluwas na patyo. Dakul an naniniwala na natadang parte ini kan templo ni Solomon. Diyan naglakaw si Jesus kan “tiglipot,” asin diyan nagtitiripon an inot na mga Kristiyano para sa pagsamba.—Ju 10:22, 23; Gi 5:12.
Presensiya.
Sa nagkapirang konteksto sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, an tataramon na ini naglaladawan sa presensiya ni Jesu-Cristo bilang hadi puon kan saiyang dai nahihiling na pagtukaw sa trono bilang Mesiyanikong Hadi asin nagpapadagos sagkod sa huring mga aldaw kan sistemang ini nin mga bagay. An presensiya ni Cristo bako sanang basta pagdatong na susundan tulos nin paghali; imbes, saro iyan na peryodo nin panahon na risang-risa.—Mat 24:3.
Prokonsul.
An panginot na gobernador nin sarong probinsiya na nasa pag-administrar kan Senado kan Roma. Igwa siya nin hudisyal na awtoridad saka kontrol sa militar, asin maski ngani puwedeng repasuhon kan Senado an saiyang mga ginigibo, yaon sa saiya an pinakahalangkaw na awtoridad sa probinsiya.—Gi 13:7; 18:12.
Promesa.
Sarong sinserong panuga sa Diyos na isasagibo an sarong aksiyon, na matao nin sarong dulot o regalo, na malaog sa sarong klase nin paglilingkod, o na malikay sa nagkapirang bagay na dai man ipinagbabawal. Kasinggabat ini nin sarong sumpa.—Mat 5:33.
Propesiya.
Sarong ipinasabong na mensahe, iyan man kapahayagan kan kabutan nin Diyos o an pagpaisi kaiyan. An propesiya puwedeng sarong ipinasabong na katukduan sa moral, sarong kapahayagan nin pagbuot o paghukom nin Diyos, o sarong deklarasyon nin sarong bagay na maabot.—Mat 13:14; 2Pe 1:20, 21.
Proselito.
Saro na nakumbertir. Sa Kasuratan, nanunungod ini sa saro na inako an Judaismo, asin kun siya lalaki, kaiba digdi an pagpaturi.—Mat 23:15; Gi 13:43; mga nota.
Pugaan nin ubas.
Sa parati, duwa ining kalot (tangke) na kinutkot sa gapong apog (limestone), na an saro mas halangkaw an lebel kisa sa saro, asin magkakonektar paagi sa sadit na kanal. Mantang rinurunot an mga ubas sa mas halangkaw na kalot, an tagok kaiyan minabulos sa mas hababang kalot. An ekspresyon na ini ginamit sa piguratibong paagi para sa paghukom nin Diyos.—Kap 19:15.
R
Rolyo.
Sa Ingles, scroll. Sarong halabang pergamino o papiro na sa atubangan sana may surat, asin sa parati, irinorolyo sa sarong pidaso nin kahoy. An Kasuratan isinusurat asin kinokopya sa mga rolyo, an usong porma nin libro kan panahon na isinusurat an Bibliya.—Lu 4:17-20; 2Ti 4:13.
S
Sabbath.
Hali sa Hebreong tataramon na nangangahulugan “magpahingalo; magpundo.” Ini an ikapitong aldaw sa semana kan mga Judio (pagsulnop kan saldang sa Biyernes sagkod sa pagsulnop kan saldang sa Sabado). An iba pang mga aldaw nin kapiyestahan kan taon, siring man an ika-7 asin ika-50 taon, inaapod man na mga sabbath. Sa aldaw nin Sabbath, mayo nin puwedeng gibuhon na trabaho apuwera sa paglilingkod kan mga saserdote sa santuwaryo. Sa mga taon nin Sabbath, papabayaan na daing tanom an daga asin dai oobligaron nin saro an kapwa niya Hebreo na magbayad nin utang. Sa Katugunan ni Moises, makatanusan an mga pagbabawal sa aldaw nin Sabbath, pero dikit-dikit ining dinagdagan kan mga lider nin relihiyon, kaya kan panahon ni Jesus nasasakitan na an mga tawo sa pag-utob kan mga ini.—Ex 20:8; Le 25:4; Lu 13:14-16; Col 2:16.
Saduceo.
An mga Saduceo sarong midbid na sekta kan relihiyon na Judaismo na kinabibilangan nin mayayaman na nobleng tawo asin mga saserdote na igwa nin dakulang awtoridad sa mga aktibidad sa templo. Dai ninda inaako an dakul na berbal na tradisyon na sinusunod kan mga Fariseo asin an iba pang mga paniniwala kan mga ini. Dai sinda nagtutubod na may pagkabuhay liwat o na may mga anghel. Kinontra ninda si Jesus.—Mat 16:1; Gi 23:8.
Sagradong hilom.
Sagradong paglilingkod.
Sakal.
Sarong pabalagbag na kahoy na pinapasan nin sarong tawo sa saiyang abaga asin binubugtakan nin nakabitin na karga sa mag-ibong na puro, o sarong pabalagbag na kahoy na ibinubugtak sa liog nin duwang hayop na pantrabaho (sa parati mga baka) pag ginuguyod kan mga ini an sarong kagamitan na pang-uma o sarong kareta. Huling an mga uripon parating naggagamit nin sakal tanganing pasanon an magagabat na karga, piguratibong ginagamit an sakal bilang simbolo nin pagkauripon o pagigin sakop nin ibang tawo, siring man nin pang-aapi asin pagsakit. An paghali o pagputol kan sakal nangangahulugan nin pakatalingkas sa pagkauripon, pang-aapi, asin pang-aabuso.—Le 26:13; Mat 11:29, 30.
Salmo.
Samaria.
An kabiserang siyudad kan sampulong tribong kahadian nin Israel sa norte sa laog nin mga 200 na taon, asin ini man an pangaran kan bilog na teritoryo kaini. Itinugdok an siyudad sa ibabaw nin bukid na Samaria man an pangaran. Kan panahon ni Jesus, an Samaria pangaran kan sarong distrito kan Roma na nasa pag-ultanan kan Galilea sa norte asin Judea sa timog. Sa parati, sa saiyang mga pagbabaklay, linilikayan ni Jesus na maghulit sa rehiyon na ini, pero may mga panahon na nag-agi siya digdi asin nakipag-ulay sa mga residente. Ginamit ni Pedro an ikaduwang simbolikong liyabe kan Kahadian kaidtong mag-ako nin banal na espiritu an mga Samaritano.—1Ha 16:24; Ju 4:7; Gi 8:14.
Samaritano.
Kan primero, an terminong ini nanunungod sa mga Israelita kan sampulong tribong kahadian sa norte, pero pagkatapos na masakop kan mga Asiriano an Samaria kan 740 B.C.E., nakaiba na sa apod na iyan an mga taga ibang nasyon na dinara kan mga Asiriano. Kan panahon ni Jesus, imbes na sarong pangaran nin sarong lahi o terminong may pulitikal na kahulugan, sa parati nanunungod iyan sa mga miyembro kan sarong sekta nin relihiyon na manunumpungan sa lugar kan suanoy na Sikem asin Samaria. May mga paniniwala an sektang ini na ibang-iba sa Judaismo.—Ju 8:48.
Sanhedrin.
An Judiong korte suprema na yaon sa Jerusalem. Kan panahon ni Jesus, kompuwesto iyan nin 71 miyembro, kabilang na an halangkaw na saserdote saka an iba pang mga dating halangkaw na saserdote, mga miyembro kan mga pamilya nin mga halangkaw na saserdote, kamagurangan, mga payo nin mga tribo saka pamilya, asin mga eskriba.—Mar 15:1; Gi 5:34; 23:1, 6.
Santuwaryo.
Sa pangkagabsan, sarong lugar na itinalaga para sa pagsamba, sarong banal na lugar. Alagad, sa parati ipinapanungod ini sa tabernakulo o sa templo sa Jerusalem. Ginagamit man an terminong ini para ipanungod sa irukan nin Diyos sa langit.—Ex 25:8, 9; 2Ha 10:25; 1Cr 28:10; Kap 11:19.
Saserdote.
Sarong lalaki na opisyal na representante nin Diyos sa mga tawong pinaglilingkudan niya asin nagtutukdo sa sainda dapit sa Diyos asin sa Saiyang mga pagbuot. An mga saserdote man an representante kan mga tawo sa atubangan nin Diyos, na nagdudulot nin mga atang asin nangungultanan saka nakikimahirak para sa banwaan. Kan mayo pa an Katugunan ni Moises, an payo kan pamilya o patriyarka an nagseserbing saserdote para sa pamilya niya. Sa irarom kan Katugunan ni Moises, an mga lalaking miyembro kan pamilya ni Aaron na gikan sa tribo ni Levi an naglingkod bilang mga saserdote. An iba pang mga lalaking Levita nagserbing mga katabang ninda. Kan establisaron an bagong tipan, an espirituwal na Israel nagin sarong nasyon nin mga saserdote, na diyan an Halangkaw na Saserdote iyo si Jesu-Cristo.—Ex 28:41; Heb 9:24; Kap 5:10.
Satanas.
Seksuwal na imoralidad.
Sa Griego, por·neiʹa. Sarong pangkagabsan na termino para sa gabos na ipinagbabawal na pakikidurog. Kaiba digdi an pagsambay, prostitusyon, pagdudurog nin duwang mayong agom, homoseksuwalidad, asin pakikidurog sa hayop. Sa Kapahayagan, ginamit ini sa piguratibong paagi mapadapit sa imoral na relihiyosong organisasyon na inaapod “Dakulang Babilonya” tanganing iladawan an pakiiba-iba kaini sa mga tagapamahala kan kinaban na ini para sa kapangyarihan asin materyal na pakinabang. (Kap 14:8; 17:2; 18:3; Mat 5:32; Gi 15:29; Ga 5:19)—Hilingon an HOSTES.
Sekta.
Sarong grupo nin mga tawo na nangangapot sa sarong doktrina o nagsusuportar sa sarong lider asin nagsusunod sa sadiri nindang mga paniniwala. Ginamit an terminong ini para sa duwang midbid na sanga nin Judaismo, an mga Fariseo asin an mga Saduceo. Inapod man kan mga bakong Kristiyano an Kristiyanismo na sarong “sekta” o an “sekta kan mga Nazareno,” na posibleng an hiling ninda digdi sarong grupong suminiblag sa Judaismo. Pag-abot nin panahon, nagkaigwa nin mga sekta sa Kristiyanong kongregasyon; espesipikong sinambit sa Kapahayagan an “sekta ni Nicolas.”—Gi 5:17; 15:5; 24:5; 28:22; Kap 2:6; 2Pe 2:1.
Setro.
Sinagoga.
Sarong tataramon na nangangahulugan “sarong pagtiripon-tipon; sarong katiripunan,” pero sa kadaklan na pagsambit digdi kan Kasuratan, nanunungod ini sa edipisyo o lugar na diyan nagtitipon an mga Judio para sa pagbasa kan Kasuratan, pagtukdo, paghulit, asin pagpamibi. Kan panahon ni Jesus, an lambang durudakulang banwa sa Israel igwa nin sarong sinagoga, asin an mas darakulang siyudad igwa nin labi sa saro.—Lu 4:16; Gi 13:14, 15.
Sion; Bukid nin Sion.
Iyo ini an pangaran kan Jebus, an nakukutaan na siyudad kan mga Jebusita na nasa timog-sirangan na bulod nin Jerusalem. Pagkatapos na masakop iyan ni David, diyan niya ipinatugdok an saiyang palasyo, asin inapod iyan na “Siyudad ni David.” (2Sa 5:7, 9) An Sion nagin sarong banal na bukid para ki Jehova kan ilipat diyan ni David an Kaban. Kan huri, kabilang na sa inaapod na Sion an lugar na kinamumugtakan kan templo sa Bukid nin Moria, asin kun minsan, an enterong siyudad nin Jerusalem. Sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, parati iyan na ginagamit sa simbolikong paagi.—Sal 2:6; 1Pe 2:6; Kap 14:1.
Siria; Siriano.
Sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, an Siria sarong probinsiya kan Roma na an kabisera iyo an Antioquia. Sakop kaini an kadaklan sa teritoryong sakop kan Siria (inaapod man na Aram) na sinambit sa Hebreong Kasuratan. An gobernador nin Siria igwa man nin superbisyon sa enterong Palestina.—Lu 2:2; Gi 18:18; Ga 1:21.
Sirte.
Duwang darakulang hababaw na golpo sa may baybayon nin Libya sa Norteng Aprika, na kinakatakutan kan suanoy na mga marinero huli sa peligrosong mga bahurang baybay na paburubago nin posisyon dahil sa pag-ati (paghunas) asin pagtaob.—Gi 27:17.
Sistema nin mga bagay.
Traduksiyon kan Griegong tataramon na ai·onʹ kun ini nanunungod sa presenteng mga kamugtakan o sa mga bagay-bagay na nagpapamidbid sa sarong partikular na peryodo nin panahon o kapanahunan. Sinambit sa Bibliya an mapadapit sa “presenteng sistema nin mga bagay,” na nanunungod sa nangingibabaw na mga kamugtakan sa kinaban sa pangkagabsan asin sa kinabanon na paagi nin pamumuhay. (2Ti 4:10) Paagi sa tipan na Katugunan, inintrodusir nin Diyos an sarong sistema nin mga bagay na puwedeng apudon na panahon kan mga Israelita o kan mga Judio. Paagi sa atang na pantubos ni Jesu-Cristo, ginamit siya nin Diyos para iintrodusir an sarong naiibang sistema nin mga bagay na diyan an panginot na kalabot iyo an kongregasyon nin linahidan na mga Kristiyano. Ini an nagin kapinunan nin sarong bagong panahon na an midbidan iyo an kautuban kan mga bagay na patiinot na ilinadawan sa tipan na Katugunan. Kun nasa pormang plural (mga sistema nin mga bagay), an ekspresyon na ini nanunungod sa lain-lain na sistema nin mga bagay, o sa nangingibabaw na mga kamugtakan sa iba-ibang sitwasyon, na nag-eksister, nag-eeksister, o maeksister pa sana.—Mat 24:3; Mar 4:19; Ro 12:2; 1Co 10:11.
Sumpa.
Pag-arang na may mangyaring maraot sa sarong tawo o sarong bagay. Bako ining kapareho nin pagmuda o grabeng pagkaanggot. Sa parati, an sumpa sarong pormal na kapahayagan nin sarong paghukom o prediksiyon nin mangyayaring maraot na bagay, asin kun hali ini sa Diyos o sa sarong awtorisadong tawo, igwa iyan nin halaga asin puwersa nin sarong propesiya.—Ge 12:3; Bi 22:12; Mar 11:21; Gi 23:12; Ga 3:10.
Sungay.
Nanunungod sa mga sungay nin hayop, na ginagamit bilang mga inuman, lalagan nin lana, lalagan nin tinta saka kosmetik, asin ginagamit man bilang mga instrumento sa musika o sa pagtao nin senyal. (1Sa 16:1, 13; 1Ha 1:39; Eze 9:2) Sa parati, ginagamit an “sungay” sa piguratibong paagi para sa kusog, pagkongkistar, asin kapangganahan.—De 33:17; Miq 4:13; Lu 1:69.
Sungay kan altar.
T
Tabang sa mga pobre.
Mga bagay na itinatao sa mga nangangaipo. Dai ini direktang sinambit sa Hebreong Kasuratan, alagad nagtao an Katugunan nin espesipikong mga instruksiyon sa mga Israelita manungod sa mga paninimbagan ninda sa mga pobre.—Mat 6:2.
Tagapag-ultanan.
Takop kan kaban.
Nanunungod sa takop kan kaban kan tipan, na sa atubangan kaini iwiniwirik kan halangkaw na saserdote an dugo kan mga dulot para sa kasalan sa Aldaw nin Pagbayad sa Kasalan. An Hebreong termino para digdi hali sa pandiwa na nangangahulugan “takupan (an kasalan)” o posibleng “pahidon (an kasalan).” Gibo ini sa solidong bulawan na may nakapatong na duwang kerubin, saro sa kada puro. Kun beses, inaapod sana ining “takop.”—Ex 25:17-22; 1Cr 28:11; Heb 9:5.
Talento.
An pinakahalangkaw na Hebreong yunit nin timbang asin nin kantidad nin kuwarta. May gabat ining 34.2 kilos. An Griegong talento mas hababa, na may gabat na mga 20.4 kilos.—1Cr 22:14; Mat 18:24.
Talingkas; Pinatalingkas.
Sa panahon kan pamamahala nin Roma, an sarong “talingkas” na tawo iyo idtong ipinangaking talingkas, kaya igwa siya kan gabos na deretso nin sarong siyudadano. Sa ibong na lado, an sarong “pinatalingkas” na tawo iyo idtong pinatalingkas sa pagigin uripon. Sa pormal na pagpatalingkas, tinatawan nin pagkasiyudadanong Romano an pinatalingkas na tawo, pero dai siya kuwalipikadong magkapot nin katungdan sa gobyerno. Sa impormal na pagpatalingkas, pinapatalingkas an tawo sa pagkauripon pero dai siya tinatawan kan gabos na deretso nin sarong siyudadano.—1Co 7:22.
Talinhaga.
Sarong madunong na kasabihan o halipot na istorya na nagtutukdo nin leksiyon o naghahayag nin hararom na katotoohan sa kakadikit sanang mga tataramon. An sarong talinhaga sa Bibliya puwedeng nasa pormang nakakapaisip na kasabihan o sarong paukod (patuod). Ipinapahayag nin sarong talinhaga an sarong katotoohan gamit an makahulugan na mga pananaram, sa parati sa piguratibong paagi. An nagkapirang kasabihan nagin nang kinatudan na mga ekspresyon bilang panunuya o pagmenos sa partikular na mga tawo.—Par 12:9; 2Pe 2:22.
Tambo.
Sarong terminong ginamit para sa dakul na tanom na parating nagtutubo sa matubig na mga lugar. Sa kadaklan na pagsambit kan terminong ini, an pinapanungdan iyo an Arundo donax.—Mat 27:29; Kap 11:1.
Tanda.
Tartaro.
Sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, saro ining arog-presuhan asin ibinabang kamugtakan na diyan inapon an masinuway na mga anghel kan panahon ni Noe. An paggamit kan 2 Pedro 2:4 sa pandiwang tar·ta·roʹo (“iapon sa Tartaro”) dai nangangahulugan na “an mga anghel na nagkasala” inapon sa inaapod sa paganong mitolohiya na Tartaro (sarong presuhan sa irarom kan daga asin lugar nin kadikluman para sa mas hababang mga diyos). Imbes, ipinaparisa kaiyan na ibinaba sinda nin Diyos sa saindang lugar saka mga pribilehiyo sa langit asin ilinaag sa sarong kamugtakan nin grabeng kadikluman nin isip kun mapadapit sa mamuraway na mga katuyuhan nin Diyos. Magigin madiklom man an kaaabtan ninda, na uyon sa Kasuratan iyo an daing katapusan na pagkalaglag kaiba kan saindang tagapamahala, si Satanas na Diyablo. Kun siring, an Tartaro nanunungod sa pinakahababang kamugtakan na diyan ibinugtak an rebeldeng mga anghel na idto. Iba ini sa “kairaruman” na sinambit sa Kapahayagan 20:1-3.
Telang sako.
Templo.
An permanenteng edipisyo sa Jerusalem na nagin kasalida kan nalilipat-lipat na tabernakulo bilang sentro nin pagsamba kan mga Israelita. An inot na templo itinugdok ni Solomon asin ginaba kan mga Babilonyo. An ikaduwa itinugdok ni Zerubabel pagkabalik hali sa pagkabihag sa Babilonya asin kan huri itinugdok liwat ni Herodes na Dakula. Kun minsan, inaapod iyan na “harong.”—Mat 21:13; Lu 11:51; 1Cr 29:1; 2Cr 2:4; Mat 24:1.
Tinapay na pandulot.
Doseng tinapay na inayos sa duwang suon na tig-anom. Ilinalaag iyan sa lamesa na nasa laog kan Banal na lugar kan tabernakulo asin kan templo. Inaapod man ining “pinagsuon na tinapay.” An dulot na ini sa Diyos sinasalidahan nin bagong tinapay kada Sabbath. Sa parati, mga saserdote sana an nagkakakan kan sinalidahan na tinapay.—2Cr 2:4; Ex 25:30; Le 24:5-9; Mat 12:4; Heb 9:2.
Tipan (covenant).
Sarong pormal na kasunduan, o kontrata, para gibuhon o dai paggibuhon an sarong bagay. An sarong tipan puwedeng sa pag-ultanan nin Diyos asin mga tawo o sa pag-ultanan nin duwang partido na an kalabot parehong mga tawo. Kun beses, saro sanang partido an may paninimbagan na utubon an mga kondisyon kan tipan (inaapod na unilateral covenant, na sa pundamental sarong panuga). Sa ibang pagkakataon, parehong may mga kondisyon na dapat utubon an mag-ibong na partido (inaapod na bilateral covenant). Apuwera sa mga tipan na ipinakipagtipan nin Diyos sa mga tawo, sinasambit man sa Bibliya an mga tipan sa pag-ultanan nin mga tawo, tribo, nasyon, o grupo nin mga tawo. Kabilang sa mga tipan na may dakulaon na epekto iyo idtong mga ipinakipagtipan nin Diyos ki Abraham, ki David, sa nasyon nin Israel (tipan na Katugunan), asin sa Israel nin Diyos (bagong tipan).—Ge 9:11; 15:18; 21:27; Ex 24:7; 2Cr 21:7; Lu 22:29; Gi 3:25; 2Co 3:6; Heb 8:6.
Trumpeta.
Sarong instrumentong hinahayupan na gibo sa metal asin ginagamit sa pagtao nin senyal saka sa musika. Sa parati, simbolikong sinasabayan nin tanog nin mga trumpeta an mga proklamasyon kan mga paghukom ni Jehova o iba pang mahahalagang pangyayari na gikan sa Diyos.—1Co 15:52; Kap 8:7–11:15.
Tukawan nin paghukom.
Sa parati, sarong halangkaw na platapormang nasa luwas na igwang mga tangga pasakat, na diyan puwedeng magtukaw an mga opisyal para kaulayon an dakul na tawo asin ianunsiyar an saindang mga desisyon. An mga ekspresyon na ‘tukawan nin paghukom nin Diyos’ asin ‘tukawan nin paghukom ni Cristo’ mga simbolo kan areglo ni Jehova sa paghukom sa katawuhan.—Ro 14:10; 2Co 5:10; Ju 19:13.
Z
Zeus.
An pinakahalangkaw na diyos kan mga Griego na nagsasamba sa dakul na diyos. Sa Listra, namaluan si Bernabe na iyo si Zeus. Sa nadiskubreng suanoy na mga inskripsiyon harani sa Listra, sinambit an manungod sa “mga saserdote ni Zeus” asin an manungod ki “Zeus an diyos na saldang.” An barkong sinakayan ni Pablo hali sa isla nin Malta may nakalaag sa inutan na ladawan kan mga aki ni Zeus, an buot sabihon, an kambal na si Castor asin Pollux.—Gi 14:12; 28:11.