Mga Reperensiya Para sa Workbook sa Pagtiripon na Pamumuhay Asin Ministeryo
ABRIL 13-19
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | GENESIS 31
“Naggibo si Jacob Asin Laban nin Sarong Tipan Para sa Katuninungan”
it-1 883 ¶1
Galeed
Kan mahusay ni Jacob asin Laban an dai ninda pagkakauyon, naggibo sinda nin sarong tipan sa lambang saro. Nagkua si Jacob nin gapo asin pinatindog iyan bilang harigi tapos sinabihan niya an saiyang ‘mga tugang’ na kumua nin mga gapo asin pagparatong-patungon iyan para magin garo lamesa, dangan diyan sinda nagkakan bilang tanda kan tipan. Pagkatapos kaiyan, inapod ni Laban an lugar na idto na “Jegar-sahaduta” sa tataramon na Aramaiko (Siriano), asin inapod man iyan ni Jacob sa katumbas na tataramon sa Hebreo na “Galeed.” Sinabi ni Laban: “An pinagparatong-patong na mga gapong ini [sa Hebreo, gal] sarong saksi [sa Hebreo, ʽedh] sa pag-ultanan tang duwa ngunyan na aldaw.” (Ge 31:44-48, NWT) An pinagparatong-patong na mga gapo (saka an pinatindog na gapo bilang harigi) nagserbing saksi sa mga nag-aaragi. Kaya arog kan sinabi sa bersikulo 49, “An Torengbantayan [sa Hebreo, mits·pahʹ],” nagpapatunay kan kasunduan ni Jacob saka Laban na papagdanayon ninda an katuninungan sa lambang saro pati sa saindang kanya-kanyang pamilya. (Ge 31:50-53) Kan huri ginamit an mga gapo sa kaparehong paagi bilang silensiyong mga saksi.—Jos 4:4-7; 24:25-27.
it-2 1172
Torrengbantayan
Sarong pinagparatong-patong na mga gapo an ginibo ni Jacob tapos inapod iyan na “Galeed” (na nangangahulugan na “Pinagparatong-patong na mga Gapo na Nagseserbing Sarong Saksi”) asin “An Torengbantayan.” Dangan sinabi ni Laban: “Bantayan lugod kitang duwa ni Jehova sa panahon na dai ta nahihiling an lambang saro.” (Ge 31:45-49, NWT) An pinagparatong-patong na mga gapong ini magseserbing patunay na naghihiling si Jehova kun baga inuutob ni Jacob asin Laban an saindang tipan para sa katuninungan.
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
it-2 1087-1088
Terafim
Ipinapahiling kan mga nadiskubre nin mga arkeologo sa Mesopotamia saka sa kaharaning mga lugar na an pagkaigwa nin mga terafim na estatuwa posibleng nagserbing basehan kun kiisay itatao an mana kan pamilya. Uyon sa sarong tablang gapo na nakua sa Nuzi, pag an sarong pamilya iyo an may kapot kan imahen kan mga diyos kan pamilya, sa sarong partikular na kamugtakan, puwedeng magtao iyan nin deretso sa sarong manugang na lalaki na umatubang sa husgado saka kuanon an mga pagsadiri kan saiyang nagadan na panugangan na lalaki. (Ancient Near Eastern Texts, inedit ni J. Pritchard, 1974, p. 219, 220, asin nota sa ibaba 51) Tibaad huli kaini kaya naisip ni Raquel na tama sanang kuanon niya an terafim huli sa pandadaya kan saiyang ama sa agom niyang si Jacob. (Ikumparar an Ge 31:14-16.) Dahil sa kahalagahan kan terafim may koneksiyon sa deretso kun kiisay mapapaduman an mana, kaya talagang gustuhon ni Laban na mabawi iyan, sagkod sa punto na iiniba niya pa an saiyang mga tugang sa paglapag ki Jacob sa distansiya na aabuton nin pitong aldaw na pagbaklay. (Ge 31:19-30) Pero, mayong kaaram-aram si Jacob sa ginibo ni Raquel (Ge 31:32), saka mayo nin indikasyon na pinurbaran nanggad niyang gamiton an terafim para makua an mana na para sa mga aking lalaki ni Laban. Dai lamang naggamit si Jacob nin mga idolo. Posibleng iinapon ni Jacob an terafim kan panahon na itinalbong niya sa irarom kan dakulang kahoy na harani sa Sekem an gabos na mga diyos kan ibang nasyon na itinao saiya kan mga kairiba niya sa harong.—Ge 35:1-4.
Si Jehova—An Satuyang Irukan
8 Kan makaabot si Jacob sa Haran, maugma siyang inako kan saiyang amaon na si Laban asin paghaloy-haloy itinao sa saiya si Lea asin Raquel bilang agom. Pero, uminabot an panahon na dai nagin makatanusan si Laban, huling sampulong beses niyang liniwat an kabayadan ki Jacob! (Gen. 31:41, 42) Alagad, tinagalan ni Jacob an siring na inhustisya, na may kompiyansa na padagos siyang aatamanon ni Jehova—asin iyo man nanggad! Sa katunayan, kan pinapabalik na nin Diyos si Jacob sa Canaan, igwa na siya nin ‘dakul na hayop, uripon, kamelyo asin asno.’ (Gen. 30:43, BPV) Huli sa hararom na pag-apresyar, si Jacob namibi: ‘Bako akong maninigo kan danay mong pagkamuot asin kan pagkamaimbod na ipinahiling mo sako, na saimong uripon. Binalyo ko an Jordan na sugkod sana an dara alagad ngunyan nagbalik ako na may kaiba nang duwang grupo.’—Gen. 32:10, BPV.
Pagbasa sa Bibliya
(Genesis 31:1-18) Pag-abot nin panahon, nadangog niya an mga aki ni Laban na nagsasarabi: “Kinua ni Jacob an gabos na sadiri kan satong ama. An gabos na natipon niyang kayamanan hali sa sadiri kan satong ama.” 2 Pag hinihiling ni Jacob an lalawgon ni Laban, naririsa niya na bako nang arog kan dati an pagtratar kaini sa saiya. 3 Kaya sinabi ni Jehova ki Jacob: “Bumalik ka sa daga kan saimong mga apuon asin sa saimong mga paryente, asin padagos akong magigin nasa kaibanan mo.” 4 Dangan pinasabihan ni Jacob si Raquel asin Lea na magduman sa kalangtadan, sa saiyang aripumpon, 5 asin sinabihan niya sinda: “Narisa kong nagbago na an pagtratar sako kan saindong ama, pero an Diyos kan sakong ama nasa kaibanan ko. 6 Aram na aram nindo na pinagserbihan ko an saindong ama nin bilog kong kusog. 7 Pinurbaran akong dayaon kan saindong ama asin sampulong beses niyang binago an sakong tangdan; pero dai itinugot nin Diyos na gibuhan niya ako nin maraot. 8 Pag sinabi niya, ‘An magigin tangdan mo iyo an mga burik-butikon,’ an bilog na aripumpon minaurugbon nin mga burik-butikon; pero pag sinabi niya, ‘An magigin tangdan mo iyo an mga may kurit-kurit na kulor,’ an bilog na aripumpon minaurugbon nin mga may kurit-kurit na kulor. 9 Kaya padagos na kinukua nin Diyos sa saimong ama an mga ataman niyang hayop asin itinatao iyan sa sako. 10 Sarong beses, kan panahon nin pagkirag kan aripumpon, nahiling ko sa pangaturugan na an mga lalaking kanding na nagsasagbat sa aripumpon iyo idtong mga may kurit-kurit na kulor, burik-butikon, asin karabang na kulor. 11 Dangan an anghel kan tunay na Diyos nagsabi sa sako sa pangaturugan na iyan, ‘Jacob!’ asin nagsimbag ako, ‘Uni ako.’ 12 Asin nagpadagos siya, ‘Itingkalag mo tabi an saimong mga mata, asin mahihiling mong an gabos na lalaking kanding na nagsasagbat sa aripumpon iyo idtong mga may kurit-kurit na kulor, burik-butikon, asin karabang na kulor, huli ta nahiling ko an gabos na ginigibo saimo ni Laban. 13 Ako an tunay na Diyos kan Bethel, an lugar kun sain mo linahidan an sarong harigi asin kun sain ka nagpromesa sa sako. Ngunyan magbuhat ka, humali ka sa dagang ini, asin bumalik ka sa daga na saimong namundagan.’” 14 Nagsimbag sa saiya si Raquel asin Lea: “May mamanahon pa daw kami sa harong kan samong ama? 15 Bakong dayuhan na man an hiling niya samo, ta ipinabakal niya ngani kami asin ginagamit niya an kuwarta na itinao karibay mi? 16 An gabos na kayamanan na kinua nin Diyos sa ama mi samo man sana saka sa samuyang mga aki. Kaya, gibuhon mo an gabos na sinabi sa saimo nin Diyos.” 17 Dangan buminuhat si Jacob asin isinangkay sa mga kamelyo an saiyang mga aki saka mga agom, 18 asin dinara niya an gabos niyang hayop asin an gabos na natipon niyang pagsadiri, an mga ataman na hayop na sadiri niya na natipon niya sa Padan-aram, tanganing magpasiring sa saiyang ama na si Isaac na yaon sa daga nin Canaan.
ABRIL 20-26
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | GENESIS 32-33
“Nakikipaggumulan Ka Daw Para sa Bendisyon?”
Nagmamaigot Ka Daw na Hanapon si Jehova?
Dakul na halimbawa sa Kasuratan nin mga indibidwal na naghinguwang marhay na hanapon si Jehova. An saro diyan iyo si Jacob, na nakipaggumulan sagkod sa maagahon sa sarong anghel nin Diyos na nagsulot nin pisikal na hawak. Bilang resulta, tinawan si Jacob nin pangaran na Israel (Saro na Nakikipaglaban sa Diyos) huling siya “nakipaglaban,” o “nagpursigi,” “naghinguwa,” “nagmaigot,” sa Diyos. Binendisyunan siya kan anghel huli sa saiyang maigot na paghihinguwa.—Genesis 32:24-30.
it-2 190
Pilay, Pagkapilay
An pagkapilay ni Jacob. Kan mga 97 anyos na si Jacob, magdamlag siyang nakipaggumulan sa sarong anghel nin Diyos na nagsulot nin pisikal na hawak. Dai niya binutasan an anghel sagkod na bendisyunan siya kaini. Mantang nakikipaggumulan, dinutan kan anghel an pagsukmulan kan piad ni Jacob kaya nalapuan ini. Huli kaiyan, pakiang-kiang na si Jacob pag naglalakaw. (Ge 32:24-32, NWT; Os 12:2-4) Nagpapagirumdom iyan ki Jacob, arog kan sinabi kan anghel, na dawa ngani “nakipaglaban [siya] sa Diyos [sa anghel nin Diyos] saka sa mga tawo asin [siya] an nanggana,” dai niya man talaga nadaog an makapangyarihan na anghel nin Diyos. Katuyuhan iyan nin Diyos saka itinugot niya iyan kaya nagibo ni Jacob na makipaglaban sa sarong anghel, asin pinapatunayan kaiyan na dakula an pagpapahalaga ni Jacob sa bendisyon nin Diyos.
it-1 1228
Israel
1. An pangaran na itinao nin Diyos ki Jacob kan mga 97 anyos na ini. Banggi kaidto mantang nagbabalyo si Jacob sa sulugan na kababan nin Jabok tanganing sabaton an saiyang tugang na si Esau kan magpuon siyang makipaggumulan sa sarong lalaki na saro palan na anghel. Huli sa pagmamaigot ni Jacob na makipaglaban, sinalidahan nin Israel an saiyang pangaran bilang tanda kan bendisyon nin Diyos. Bilang paggirumdom sa mga pangyayaring ini, inapod ni Jacob an lugar na idto na Peniel o Penuel. (Ge 32:22-31; hilingon an JACOB Blg. 1.) Kan huri, sa Bethel, lalo pang inuyunan nin Diyos an pagsalidang iyan nin pangaran, dangan puon kaidto sagkod kan magadan si Jacob, parati nang Israel an iinaapod saiya. (Ge 35:10, 15; 50:2; 1Cr 1:34) Pero sa labing 2,500 na pagsambit kan pangaran na Israel, dakul diyan an nagpapanungod sa mga naggikan ki Jacob bilang sarong nasyon.—Ex 5:1, 2.
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
An Maboot na mga Gibo Nakakaparahay nin mga Relasyon
10 An maboot na pananaram asin marahay na komunikasyon nakakatabang sa pag-establisar asin pagpadanay nin matoninong na mga relasyon. An totoo, an paggibo kan pinakamakakaya niato na mapaoswag an satong relasyon sa iba puedeng magpaoswag kan komunikasyon niato sa sainda. An pagsadiring boot na sinserong gumibo nin marahay sa iba—paghanap nin mga oportunidad na magtabang, gikan sa pusong pagregalo, pagigin mapagpasakat—puedeng makaparahay sa komunikasyon. Paagi kaiyan, ‘makakapagtambak pa ngani kita nin naglalaad na baga’ sa saro asin tibaad matabangan niato sia na ipaheling an marahay na mga kualidad nia, kaya nagigin mas pasil an pag-oolay.—Roma 12:20, 21.
11 Nasabotan ini kan patriarkang si Jacob. An saiyang kakambal, si Esau, anggoton sa saiya kaya duminulag sia huli sa takot na gadanon sia kaini. Pakalihis nin dakol na taon, nagbalik si Jacob. Luminuwas si Esau tanganing sabaton sia, kaiba an 400 na lalaki. Si Jacob naghagad nin tabang ki Jehova paagi sa pamibi. Dangan patienot niang pinadarahan si Esau nin dakol na regalo na ataman na hayop. Nakatabang an regalong iyan. Kan magkahelingan sinda, malumoy na an puso ni Esau, asin sia duminalagan saka kinugos si Jacob.—Gen. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
it-1 980
Diyos, an Diyos ni Israel
Bilang resulta kan pakikipaggumulan ni Jacob sa anghel ni Jehova sa Peniel, tinawan siya nin pangaran na Israel, asin pagkatapos kan matuninong na paghilingan ninda kan saiyang tugang na si Esau, nag-istar siya sa Sucot dangan sa Sekem. Nagbakal siya diyan nin daga sa mga aki ni Hamor dangan pigpatindugan niya nin tolda. (Ge 32:24-30; 33:1-4, 17-19) “Naggibo siya duman nin altar asin inapod niya iyan na Diyos, an Diyos ni Israel.” (Ge 33:20, NWT) An pagpapamidbid ni Jacob gamit an bagong pangaran na Israel saka an paggamit niya kaiyan para iapod sa altar nagpapahiling na inaako asin pinapahalagahan niya an pangaran na iyan saka an ligtas na paggiya saiya nin Diyos papuli sa Dagang Panuga. An pananaram na iyan saro sanang beses na sinambit sa Kasuratan.
Pagbasa sa Bibliya
(Genesis 32:1-21) Asin si Jacob nagpadagos kan saiyang paglakaw, asin ta sinarabat siya nin mga anghel nin Diyos. 2 Asin suminabi si Jacob, kan sinda mahiling: “Iyo ini an hukbo nin Diyos!” Asin inapod niya an ngaran kan lugar na idto na Mahanaim. 3 Asin ta nagsubol si Jacob nin mga uripon sa atubangan niya duman ki Esau na tugang niya sa daga nin Seir, sa kapatagan kan Edom, 4 asin ta isinubol niya sinda na an sabi: “Siring an isabi nindo sa sakuyang kagurangnan, na si Esau, ‘Siring an sabi kan saimong uripon na si Jacob: “Duman ki Laban ako nag-iirok asin ta pigpupugulan ako sagkod ngunyan. 5 Igwa ako nin mga baka, asin mga asno, asin mga oveja, asin mga suruguon na lalaki patin babayi. Asin ta ipinapasabi ko ini sa sakuyang kagurangnan, tanganing makakua akong biyaya sa saimong mga mata.”’” 6 Asin ta an mga sinugo nagbaralik duman ki Jacob, na nagsasabi: “Nagduman kami sa saimong tugang na si Esau, asin ta uya siya na minasabat man saimo, asin apat na gatos katawo an kaibanan niya.” 7 Dangan si Jacob natakot na marhay asin nagmundo siya, asin binanga niya an mga tawo na kaibanan niya, asin an mga oveja, asin an mga baka, asin an mga kamelyo, nin duwang tumpok. 8 Asin siya suminabi: “Kun si Esau dumuman sa sarong tumpok saka niya lugadon idto, an sarong tumpok madulag.” 9 Asin suminimbag si Jacob: “Diyos nin sakuyang amang Abraham, asin Diyos nin sakuyang amang si Isaac, Jehova, na nagsabi ka sako, ‘Magbalik ka sa saimong daga, sa saimong kapag-arakian, asin papakarhayon taka,’ 10 alangan pa ako sa gabos na pagkahirak, asin sa arin man na katotoohan na ginamit mo sa saimong suruguon, huli kan sakuyang sugkod dinakit ko an Jordan, asin ngunyan uya ako sa inutan nin duwang kampo. 11 Ligtasan man ako ngunyan sa kamot kan sakuyang tugang, sa kamot ni Esau, huli ta natatakot ako saiya, tibaad kun dumigdi siya asin gadanon niya ako, asin an ina sagkod an mga aki. 12 Asin ika suminabi: ‘Papakarhayon taka, asin ta ibubugtak ko an saimong gikan siring kan baybay sa dagat, na dai mabibilang huli sa kadakulan.’” 13 Asin siya tuminurog duman kan bangging iyan. Asin ta kuminua kan inot na uminabot sa kamot niya na itatao niyang dulot sa saiyang tugang na si Esau: 14 duwang gatos na kanding na babayi asin duwang polong kanding na lalaki, duwang gatos na oveja, asin duwang polong karnero, 15 tulong polong kamelyong babaying nangugbon na, sagkod kan saindang mga ugbon, apat na polong baka asin sampulong ugbon, asin duwang polong babaying asno patin sampulong asno. 16 Asin ta itinao niya sa kamot kan mga suruguon, an balang saro lain sa sainda, asin sinabihan niya an saiyang mga suruguon: “Mag-inot kamo sa sako, asin ta bugtakan nindong pag-ultanan sa balang sarong kahayupan.” 17 Asin isinubol niya an inot, na an sabi: “Kun manumpungan ka ni Esau na sakuyang tugang asin kun haputon ka na an sabi, ‘Kiisay kang sadiri? Asin masain ka, asin kiisay ini dadarahon mo ining sa inutan mong ini?’ 18 Dangan sumabi ka, ‘Dulot iyan kan saimong suruguon na si Jacob, na ipinadadara sa kagurangnan kong si Esau, asin ta uya man siya sa hurihan na kaibanan niyamo.’” 19 Asin isinubol man an ikaduwa, asin an ikatulo, asin an gabos na nakasunod sa hurihan kan mga kahayupan na idto, na nagsasabi: “Siring kaini an pakikipag-ulay nindo ki Esau, kun manumpungan nindo siya. 20 Asin magsabi man kamo, ‘Uya an saimong suruguon na si Jacob kaibanan niyamo sa hurihan.’” Huli ta nagsabi: ‘Rarangahon ko an saiyang kaanggutan kan dulot na naiinot sakuya, asin pagkatapos hihilingon ko an saiyang lalawgon, tibaad pa akuon niya ako.’ 21 Asin uminagi an dulot sa atubangan niya. Asin ta siya nagturog kan bangging iyan duman sa kampo.
ABRIL 27–MAYO 3
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | GENESIS 34-35
“An Kapaha-pahamak na mga Resulta kan Maraot na Pag-iriba”
Siquem—An Siudad sa Kababan
Paano mamansayon kan hoben na mga lalaki sa siudad an hoben na daragang ini na regular na namamasyar sa saindang siudad—na minalataw na mayo nin kaiba? An aking lalaki nin sarong prinsipe “naheling sia dangan kinua sia patin dinorogan sia asin linupigan sia.” Taano ta prinobokar ni Dina an peligro paagi sa pakikiasosyar sa inmoral na mga Cananeo? Huli daw ta sa pagmate nia kaipuhan niang makiibaiba sa mga aking babae na kaedad nia? Sia daw matagas an payo asin indipendiente arog kan nagkapira sa saiyang mga tugang na lalaki? Basaha nindo an kasaysayan sa Genesis, asin hingoahon na saboton an kapurisawan asin kasosopgan na siertong namatean ni Jacob asin Lea huli sa makaturotristeng mga resulta kan pagparapasyar kan saindang aking babae sa Siquem.—Genesis 34:1-31; 49:5-7; helingon man an The Watchtower, Hunyo 15, 1985, pahina 31.
“Rayuan Mo an Seksuwal na Imoralidad!”
14 Ginibo ni Sekem an sarong bagay na para sa saiya natural sana asin bakong maraot. Dahil gusto niya si Dina, kinua niya ini saka linupigan. (Basahon an Genesis 34:1-4.) An krimen na iyan an pinunan kan sunod-sunod na trahedya na nangyari ki Dina asin sa bilog niyang pamilya.—Genesis 34:7, 25-31; Galacia 6:7, 8.
Kun Nakulgan an Saimong Buot
Sa parati, nagbabalos an saro para mahali an kulog nin buot na namamatian niya. Halimbawa, sinasabi kan Bibliya na kan maaraman kan mga aki kan patriyarkang Hebreo na si Jacob na linupigan ni Sekem na taga Canaan an saindang tugang na si Dina, “nakulgan an saindang buot asin angguton sinda.” (Genesis 34:1-7, NWT) Para makabalos sa maraot na ginibo sa saindang tugang, nagpakana an duwang aki ni Jacob laban ki Sekem asin sa pamilya kaini. Paagi sa sarong tusong pakana, nakalaog sa siyudad nin Canaan si Simeon saka Levi dangan ginadan ninda an gabos na lalaki, kaiba si Sekem.—Genesis 34:13-27.
Naresolberan daw kaiyan an problema? Kan maaraman ni Jacob an ginibo kan saiyang mga aki, inanggutan niya sinda na sinasabi: “Grabeng problema an dinara nindo sa sako. Dahil sa ginibo nindo, kakaungisan ako kan mga nakaistar sa dagang ini, . . . asin siguradong masururog sinda para salakayon ako asin mapupuho ako, ako saka an sakuyang pamilya.” (Genesis 34:30, NWT) Iyo, imbes na maresolberan an problema, kabaliktaran an nagin epekto kan ginibo nindang pagbalos; kaipuhan na ngunyan na mag-ingat kan pamilya ni Jacob laban sa pamamalos kan anggot na mga kataraid na nasyon. Tanganing malikayan iyan, ininstruksiyunan nin Diyos si Jacob na maglipat sindang pamilya sa Bethel.—Genesis 35:1, 5.
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
it-1 600 ¶4
Debora
1. Paraaling ni Rebeca. Kan maghali si Rebeca sa poder kan saiyang amang si Betuel tanganing magduman sa Palestina asin magin agom ni Isaac, nag-iba saiya si Debora. (Ge 24:59) Pagkatapos nin haloy na taon na pagserbi sa pamilya ni Isaac, sa pamilya na man ni Jacob naglingkod si Debora, tibaad pagkagadan ni Rebeca. Minalataw na mga 125 taon pagkatapos na magin agom ni Rebeca si Isaac, nagadan si Debora asin ilinubong sa tungod nin sarong dakulang kahoy sa Bethel. An iinapod sa kahoy (Alon-bacut, na nangangahulugan na “Dakulang Kahoy nin Pagtangis”) nagpaparisa kun gurano siya kanamumutan ni Jacob asin kan pamilya kaini.—Ge 35:8.
Hapot Hali sa mga Parabasa
Sa suanoy na Israel, an linya daw kan ginikanan kan Mesiyas pirming nakadepende sa deretso bilang panganay?
Kun minsan may mga komento kami na nagpaparisa nin arog kaiyan na ideya. Garo kauyon iyan kan mababasa sa Hebreo 12:16. Sinasabi sa bersikulong iyan na si Esau ‘dai nagpahalaga sa mga bagay na sagrado’ asin “basta na sana itinao [ki Jacob an] deretso bilang panganay karibay nin pagkakan.” Garo baga ipinaparisa kaini na kan makua ni Jacob an “deretso bilang panganay,” nagin kabilang na man siya sa linya kan ginikanan kan Mesiyas.—Mat. 1:2, 16; Luc. 3:23, 34.
Pero, ipinapahiling kan pagsiyasat sa mga istorya sa Bibliya na dai man kaipuhan kan saro na magin panganay na aki para magin kabilang sa mga apuon kan Mesiyas. Pag-isipan an nagkapirang ebidensiya:
Sa gabos na aki ni Jacob (Israel), si Ruben, na aki niya ki Lea, an panganay. Dangan, an panganay man na aki ni Jacob sa namumutan niyang agom na si Raquel iyo si Jose. Kan makakomiter si Ruben nin salang paggawi, itinao ki Jose an deretso bilang panganay. (Gen. 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Cron. 5:1, 2) Minsan siring, pareho sindang dai nagin mga apuon kan Mesiyas. Imbes, an nagin apuon kan Mesiyas iyo si Juda, an ikaapat na aki ni Jacob ki Lea.—Gen. 49:10.
Pagbasa sa Bibliya
(Genesis 34:1-19) Asin luminuwas si Dina na aking babayi ni Lea, na inaki kaini ki Jacob, tanganing mahiling an mga aking babayi na taga banwaan. 2 Asin nahiling siya ni Sekem, na aki ni Hamor na Heveo, na prinsipe kan dagang idto, asin kinua siya, asin ta sinaruan siya, patin hinalian siya nin dangog. 3 Asin nahulog an saiyang kalag ki Dina, na aki ni Lea, asin ta namuot siya duman sa daraga asin ta nakipag-ulay sa puso kan daraga. 4 Asin nakipag-ulay si Sekem ki Hamor na saiyang ama, na nagsasabi: “Paagumon mo sakuya an babaying ini.” 5 Asin nadangog ni Jacob na si Sekem dinigtaan niya si Dina na saiyang aki, asin idtuon si saiyang mga aki duman sa saiyang mga hayop sa kapatagan, asin dai nagtaram si Jacob sagkod na uminabot sinda. 6 Asin ta puminaduman si Hamor na ama ni Sekem ki Jacob ta makikiulay sa saiya. 7 Asin ta an mga aki ni Jacob uminarabot na harali sa kapatagan kan maisihan ninda; asin ta nagmurundo an mga lalaki, asin ta nagkaaranggot na marhay, huli ta guminibo siya nin kasusupgan ki Israel kan lupigan niya an aki ni Jacob, na dai kutana maninigong gibuhon niya. 8 Asin si Hamor nakiulay sa sainda, na nagsasabi: “An kalag kan sakuyang aking si Sekem nahulog sa saindong aki. Ipinakikimahirak ko sa saindo na ipaagom na sana nindo siya saiya, 9 asin makipagtugang na kamo sa sakuya; itao nindo sa samuya an saindong mga aking babayi, asin kuanon nindo an samuyang mga aking babayi. 10 Asin pangag-irirok kamo digdi sa samuya, huli ta an daga mamumugtak sa saindong atubangan; mag-irok kamo asin magnegosyo kamo diyan, asin ta sadiriha iyan nindo.” 11 Si Sekem suminabi man sa ama ni Dina asin sa saiyang mga tugang: “Makakua man lugod ako nin biyaya sa saindong mga mata, asin ta itatao ko an saindong hahagadon sa sakuya. 12 Dagdagi nindo an dote na hahagadon nindo asin mga biyaya, ta itatao ko saindo an saindong hahagadon sa sakuya. Asin ta itao nindo sakuya an daraga na magin agom ko.” 13 Asin suminirimbag an mga aki ni Jacob ki Sekem asin ki Hamor na ama niya na may pandadaya, asin ta nagtaram, huli ta pinagdigtaan niya si Dina na saindang tugang. 14 Asin sinabihan sinda: “Dai kami makakagibo kaini na ikatao niyamo an samuyang tugang sa sarong lalaki na dai turi, huli ta digdi sa samuya kasusupgan iyan. 15 Alagad ta sa siring kukuyugon kamo niyamo kun makakaarog kamo sa samuya, na turion sa saindo an gabos na lalaki. 16 Dangan itatao niyamo sa saindo an samuyang mga aking babayi, asin ta pangag-aagumon niyamo an saindo, asin ta mairok kami sa saindo asin ta magigi kitang sarong banwaan. 17 Alagad kun dai kamo magdangog asin dai kamo magpaturi, dadarahon niyamo an samuyang aking babayi, asin maghahali kami.” 18 Asin pinagmarhay an saindang mga tataramon ni Hamor saka ni Sekem, na aki ni Hamor. 19 Asin dai hinaloy kan lalaki na gibuhon idto, huli ta nagustuhan niya an aki ni Jacob asin ta siya an urog kagalang-galang duman sa harong kan saiyang ama.