TINHLAMUSELO

Vito la Xikwembu i Yehovha naswona li vula leswaku “A Yendla Leswaku Swiva Kona.” Yehovha i Xikwembu xa matimba hinkwawu naswona a tumbuluxe swilo hinkwaswo. A ni matimba ya kuyendla hinkwaswu leswi aswi lavaka.

Hi Xiheberu, vito la Xikwembu ali tsaliwe hi 4 wa maletra. Hi Xichangana maletra wolawo i YHWH kumbe JHVH. Vito la Xikwembu li humelela ka matsalwa ya Xiheberu ya le Bibeleni kutlula 7.000 wa makhambi. Vanhu amisaveni hinkwayu va tirhisa tindlela to hambana leswaku va tsala vito la Yehovha naswona vali vitana hi ndlela leyi tolovelekeke ka lirimi la vona.

▸ Ndz. 1, par. 15

Mutsali wa Bibele i Xikwembu, kambe xi tirhise vavanuna leswaku vali tsala. Swi fana ni n’wamabindzu lweyi a byelaka matsalana leswaku a tsala papila lelinga ni miyanakanyo ya yena. Xikwembu xi tirhise moya wa xona wokwetsima leswaku xi kongomisa vatsali va Bibele kuva va tsala miyanakanyo ya xona. Moya wa Xikwembu wuva kongomisile hi tindlela to hambanahambana; minkama yin’wana xiva yendle va vona swivono kumbe kulora kutani vaswi tsala hansi.

▸ Ndz. 2, par. 5

I tidjondzo letinga Bibeleni leti hlamuselaka ntiyiso wa xisekelo. Hi xikombiso, a tshinya la nawu lelinge: “vanghanu lava vobiha vawonha mikhuva leyinene” lihi djondzisa leswaku vanhu lava hi tlangaka na vona vangahi kucetela kuyendla leswinene kumbe swobiha. (1 Vakorinto 15:33) Nakambe a tshinya la nawu lelinge: ‘xin’wana ni xin’wana lexi munhu axibyalaka, atatshovela xona’ lihi tsundzuxa leswaku hinkwaswu leswi munhu aswi yendlaka swi ni vuyelo. — Vagalatiya 6:7.

▸ Ndz. 2, par. 12

I rungula leli taka hi le ka Xikwembu. Kungaha va nhlamuselo ya kurhandza ka Xikwembu, djondzo ya mahanyelo, xileriso kumbe wuyavanyisi. Nakambe kungaha va marungula ya leswingata yendleka ka nkama lowu taka. Ku ni swiprofeto swotala ka Bibele leswi se swinga hetiseka.

▸ Ndz. 2, par. 13

Yesu hi yena lweyi anga hetisisa swiprofeto swotala swa le Bibeleni leswi vulavulaka hi Mesiya. Vona kwadru lelinge: “Swiprofeto leswi vulavulaka hi Mesiya.”

▸ Ndz. 2, par. 17, vona nhlamuselo.

Yehovha a tumbuluxe misava leswaku yi va munti lowunga paradeyisi la vanhu lavamu rhandzaka. Makungu ya yena ama cincanga. Kungali khale, Xikwembu xita helisa wubihi kutani xi nyika vanhu va xona wutomi lelinga heliki.

▸ Ndz. 3, par. 1

Sathana i ntsumi yosungula kuxandzukela Xikwembu. A vitaniwa Sathana, leswi vulaka “Mukaneti,” hikusa a lwisana na Yehovha. Nakambe a vitaniwa Diyavulosi, leswi vulaka “Mulumbeti.” A chuliwe vito leli hi mhaka ya leswi a hembelaka Xikwembu ni kutlhela a kanganyisa vanhu.

▸ Ndz. 3, par. 4

Yehovha a vumbe tintsumi khale swinene na angese tumbuluxa misava. Ti tumbuluxiwe leswaku ti hanya atilweni. Ku ni tintsumi totlula madzana ya mamiliyoni (100 milhões). (Daniyele 7:10) Ti ni mavito ni wumunhu leli hambaneke naswona ta tshembeka. Leswi ti tivekaka hansi, a tipfumeli kugandzeliwa hi vanhu. Ti ni swikhundla leswinga faniki naswona ti nyikiwe mintirho yo hambanahambana. Yin’wana ya mintirho leyo yi katsa kutirha axiluvelweni xa Yehovha, kutwalisa rungula la yena, kusirhelela ni kukongomisa malandza ya yena laha misaveni, kutwalisa wuyavanyisi la yena ni kuseketela ntirho wochumayela. (Tipisalema 34:7; Nhlavutelo 14:6; 22:8, 9) Ka nkama lowu taka, tita pfunana na Yesu ka nyimpi ya Armajedoni. — Nhlavutelo 16:14, 16; 19:14, 15.

▸ Ndz. 3, par. 5; Ndz. 10, par. 1

Xidjoho i xin’wana ni xin’wana lexi hixi yanakanyaka kumbe kuxi yendla lexi lwisanaka ni leswi Yehovha aswi lavaka. Tani hi leswi xidjoho xi wonhaka wuxaka la hina na Yehovha, ahi nyike minawu ni matshinya ya minawu ya Bibele leswaku mahi pfuna kuva hi tshika kuyendla xidjoho hi vomu. A kusunguleni, Yehovha a tumbuluxe swilo hinkwaswu swi hetisekile, kambe loko Adamu na Evha va lange kunga yingisi Yehovha, va djohile kutani vangaha hetiseki. Va gugile va gama va fa naswona hi mhaka ya leswi hinga tluletiwa xidjoho hi Adamu, na hina ha guga hi gama hi fa.

▸ Ndz. 3, par. 7; Ndz. 5, par. 3

I nyimpi ya Xikwembu leyingata helisa misava ya Sathana ni wubihi hinkwalu.

▸ Ndz. 3, par. 13; Ndz. 8, par. 18

I mfumu lowu Yehovha awu vekeke atilweni. Naswona Yesu Kreste se wa fuma tani hi Hosi ya wona. Ka nkama lowu taka, Yehovha ata tirhisa Mfumu lowu leswaku a helisa wubihi hinkwalu. Mfumu lowu wuta fuma amisaveni hinkwayu.

▸ Ndz. 3, par. 14

Yehovha a rhange hi kuvumba Yesu na angese yendla swilo hinkwaswu. A rhumele Yesu laha misaveni leswaku ata fela vanhu hinkwavu. Ndzhaku ka loko Yesu a dlayiwile, Yehovha amu pfuxile. Swoswi Yesu a karhi a fuma tani hi Hosi ya Mfumu wa Xikwembu atilweni.

▸ Ndz. 4, par. 2

Bibele li profete hi nkama lowu Mesiya aata humelela ha wona. Wuprofeta leli alita yendleka a kuheleni ka nkama lowu vuliwaka 69 wa mavhiki, lowu sunguleke hi lembe la 455 A.E.C. naswona wu heleke hi lembe la 29 E.C.

Hiswi tivisa kuyini leswaku wuprofeta leli li hele hi lembe la 29 E.C.? A 69 wa mavhiki ma sungule hi lembe la 455 A.E.C. loko Nehemiya a fike Yerusalema kutani a sungula kupfuxeta munti. (Daniyele 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8) Rito lelinge “vhiki” lihi yendla hi khumbuka numeru 7. Mavhiki lawa wuprofeta leli li vulavulaka hi wona ahi mavhiki ya hikakunene ya 7 wa masiku, kambe i 7 wa malembe. Swi pfumelelana ni wuprofeta lelinge: “siku lin’we li nyimela lembe.” (Tinhlayo 14:34; Ezekiyele 4:6) Leswi swi vula leswaku vhiki lin’wana ni lin’wana li nyimela 7 wa malembe ni leswaku 69 wa mavhiki ma yendla 483 wa malembe (69 x 7). Loko hi konta 483 wa malembe kusukela 455 A.E.C., swihi yisa ka lembe la 29 E.C. Hakunene, lelo i lembe leli Yesu anga tsakamisiwa hi lona kutani a va Mesiya! — Luka 3:1, 2, 21, 22.

Wuprofeta leli li profete hi vhiki lin’wana, lelinga ni 7 wa malembe lama yengetelekeke. Ndzeni ka nkama wolowo, hi lembe la 33 E.C., Mesiya aata dlayiwa, naswona a kusunguleni ka lembe la 36 E.C., mahungu yotsakisa ya Mfumu wa Xikwembu amata chumeyeliwa amisaveni hinkwayu kunga li ka Vayuda ntsena. — Daniyele 9:24-27.

▸ Ndz. 4, par. 7

Bibele li djondzisa leswaku Yehovha Xikwembu i Mutumbuluxi ni leswaku a tumbuluxe Yesu na angese tumbuluxa swilo leswin’wana hinkwaswu. (Vakolosa 1:15, 16) Yesu a hi Xikwembu xa Matimba Hinkwawu. Angese tshama a tiringanisa ni Xikwembu. Antiyisweni, a te: “Tatana i nkulu kutlula mina.” (Yohane 14:28; 1 Vakorinto 15:28) Kambe tikereke tin’wana ti djondzisa leswaku Xikwembu i swikwembu swinharhu ka xin’we: Tatana, N’wana ni moya wokwetsima. Djondzo yoleyo ayi kona ka Bibele. Leyo i djondzo ya mavunhwa.

Moya wokwetsima i ntamu wa Xikwembu lowu tirhaka, i ntamu lowunga vonekiki lowu xiwu tirhisaka leswaku xi yendla kurhandza ka xona. Ntamu lowu ahi munhu. Hi xikombiso, Vakreste vosungula ‘vatale hi Moya Wokwetsima,’ kutani Yehovha a ku: “Nitachela Moya wa mina henhla ka vanhu hinkwavu.” — Mintirho 2:1-4, 17.

▸ Ndz. 4, par. 12; Ndz. 15, par. 17

Loko Vakreste va ntiyiso va gandzela Xikwembu, ava tirhisi xihambanu. Hi mhaka muni?

1.  I khale swinene na wugandzeli la mavunwa li tirhisa xihambanu. Ka minkama ya khale axi tirhisiwa kugandzela ntumbuluku ni le ka mihivahivana ya wuhedeni leyi katsaka kufambelana masangu. Ka 300 wa malembe ndzhaku ka lifu la Yesu, Vakreste avanga tirhisi xihambanu ka wugandzeli la vona. Ndzhaku ka leswo, Ndhunankulu ya Varoma Constantine yi yendle xihambanu xi va mfungo wa Wukreste. Mfungo lowu wu tirhisiwe kuyendla leswaku Wukreste li va ni ndhuma. Kambe xihambanu axinga fambisani na Yesu Kreste. A Nova Enciclopédia Católica, (hi Xinghiza) li li: “Xihambanu xi kumeka ka mindhavuko leyiti vulaka Vakreste ni leyinga liki ya Wukreste.”

2.  Yesu anga felanga ka xihambanu. Rito lelinge: “xihambanu”, hi Xigriki li vula: “mhandzi,” “xigodo” kumbe “nsinya.” A Bíblia Companheira, (hi Xinghiza) li hlamusela leswi: “Aku kona laha Xigriki xa [Testamente Leyimpsha] xi vulavulaka hi timhandzi timbiri leti hingakanyiweke.” Yesu a fele ka mhandzi leyi wololokeke.

3.  Yehovha angaswi lavi leswaku hi tirhisa swifaniso kumbe mimfungo ka wugandzeli la hina. — Eksoda 20:4, 5; 1 Vakorinto 10:14.

▸ Ndz. 5, par. 12

Yesu a byele vadjondzisiwa va yena leswaku va tlangela Xitsundzuxu xa lifu la yena. Va yendla leswi lembe ni lembe hi 14 ka Nisani, kunga siku leli Vayisrayele vanga tlangela Páscoa. Pawu ni vhinyo, leswi nyimelaka miri wa Yesu ni ngati, swi fambisiwa mahlweni ka vanhu hinkwavu lavanga kona ka Xitsundzuxu. Lavangata fuma na Yesu atilweni va dla pawu ni kunwa vhinyo. Lavanga ni ntshembo wa kuhanya hilaha kunga heliki laha misaveni va ya ka Xitsundzuxu kambe ava dli pawu hambi ku li kunwa vhinyo.

▸ Ndz. 5, par. 21

Ka Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa hi Xitsonga, rito lelinge: “moya-xiviri” li tirhiseliwa kuhlamusela 1) munhu, 2) xiharhi, 3) wutomi la munhu kumbe la xiharhi. Hi leswi swikombiso swin’wana:

• Munhu. ‘Emasikwini ya Nowa . . . vanhu va nga li vangani, ku nga mimoya-xiviri ya nhungu, va ponisiweke ha yona ematini.’ (1 Petro 3:20, NM) Laha rito lelinge: “mimoya-xiviri” li kombetela ka vanhu — Nowa, nsati wa yena, vana va vona vanharhu va madjaha xikan’we ni vingi.

• Xiharhi. “Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: ‘Mati a ma tale hi mimoya-xiviri leyinyingi leyi hanyaka naswona swivumbiwa leswi hahaka a swi hahe ehenhla ka misava ni le henhla exibakabakeni xa matilo.’ Xikwembu xi ya emahlweni xi ku: ‘Misava a yi humese mimoya-xiviri leyi hanyaka hi ku ya hi mixaka ya yona, swifuwo, swiharhi leswi famba-fambaka ni swivandzana swa misava hi ku ya hi mixaka ya swona.’ Hiloko swi va tano.” — Genesa 1:20, 24, NM.

• Wutomi la munhu kumbe la xiharhi. Yehovha a byele Moxe a ku: “Famba, tlhelela aEgipta, hikuva hinkwavo vanhu lava a va hlota moya-xiviri wa wena va file.” (Eksoda 4:19, NM) Loko Yesu a li hala misaveni, a te: “Hi mina murisi lonene; murisi lonene u nyiketa moya-xiviri wakwe hikwalaho ka tinyimpfu.” — Yohane 10:11, NM.

  Kuyengetela kolaho, loko munhu a yendla swokarhi hi ‘moya-xiviri wa yena hinkwawu,’ swi vula leswaku aswi yendla hi kuswi rhandza naswona a yendla leswinga matimbeni ya yena. (Matewu 22:37, NM; Deteronoma 6:5, NM) Munhu lweyi a feke anga hlamuseliwa tani hi moya-xiviri lowu feke. — Tinhlayo 6:6, NM; Hagayi 2:13, NM.

▸ Ndz. 6, par. 5; Ndz. 15, par. 17

Rito la Xiheberu ni la Xigriki leli hundzuluxeliweke va ku: “moya” ka Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintswa hi Xitsonga linga hlamusela swilo swohambana. Hambileswo, minkama hinkwayu li kombetela ka nchumu lexinga vonekiki ka vanhu, xofana ni moya kumbe kuhefemula ka vanhu ni swiharhi. Rito leli lingaha tlhela li kombetela ka swivumbiwa swa moya ni ka moya wokwetsima, kunga ntamu wa Xikwembu lowu tirhaka. Bibele ali djondzisi leswaku ndzhaku ka loko munhu a fa ku ni nchumu xokarhi lexi tamaka xi hanya. — Eksoda 35:21; Tipisalema 104:29; Matewu 12:43; Luka 11:13.

▸ Ndz. 6, par. 5; Ndz. 15, par. 17

Gehena i vito la nkova lowunga kusuhi ni le Yerusalema kunga ndhawu leyi nsila ayi hisiwa kona. Aku na wumboni la leswaku ka minkama ya Yesu, swiharhi kumbe vanhu ava hluphiwa kumbe kuhisiwa nava hanya ka nkova lowu. Kutani Gehena a hi ndhawu leyinga vonekiki leyi vanhu lava feke va hluphiwaka kona kumbe kuhisiwa hilaha kunga heliki. Loko Yesu a vulavula hi lavanga cukumeteliwa aGehena, a avulavula hi kuloviseliwa makumu. — Matewu 5:22; 10:28.

▸ Ndz. 7, par. 20

Lexi i xikhongelo lexi Yesu axi yendleke loko a djondzisa vadjondzisiwa va yena ndlela yokhongela. Xi tlhela xi vitaniwa Xikhongelo xa Hosi kumbe xikhongelo xa xikombiso. Hi xikombiso, Yesu ahi djondzise kukhongela hi ndlela leyi:

• ‘Vito la wena alihlawuleke’

  Hi khongela ka Yehovha leswaku a basisa vito la yena, kumbe ndhuma ya yena ka mavunhwa hinkwawu. Leswo swita yendla leswaku hinkwavu atilweni ni laha misaveni va dzunisa ni kuhlonipha vito la Xikwembu.

• “Akute Kufuma ka wena”

  Hi khongelela leswaku mfumu wa Xikwembu wu helisa misava leyi ya Sathana yobiha, wu fuma misava hinkwayu wu tlhela wuyi yendla paradeyisi.

• “Kurhandza ka wena akuyendliwe misaveni”

  Hi khongelela leswaku makungu ya Xikwembu hi misava ma hetiseka leswaku vanhu lava yingisaka ni lava hetisekeke vata hanya hilaha kunga heliki aParadeyisi, hilaha Yehovha aswi laveke ha kona loko a tumbuluxa vanhu.

▸ Ndz. 8, par. 2

Yehovha a lunghiselele nkutsulu leswaku a ponisa vanhu ka xidjoho ni lifu. Nkutsulu aku li hakelo leyi ayi laveka leswaku kuvuyiseliwa wutomi leli hetisekeke leli wanuna wosungula Adamu angali luza ni kululamisa wuxaka lelinga wonheka xikarhi ka vanhu na Yehovha. Xikwembu xi rhumele Yesu laha misaveni leswaku ata fela vadjohi hinkwavu. Hi mhaka ya lifu la yena, vanhu hinkwavu va ni lunghelo lohanya hilaha kunga heliki va tlhela va hetiseka.

▸ Ndz. 8, par. 21; Ndz. 9, par. 13

Wuprofeta lelinga ka buku la Daniyele ndzima 4 lihi djondzisa leswaku Xikwembu axita simeka Mfumu wa xona hi 1914.

Wuprofeta. Yehovha a yendle leswaku Hosi Nebukadnetsara a lorha wuprofeta la nsiya wa wukulu lowu tsemiweke. Ka norho wolowo, xigodo xa nsinya axi bohiwe hi nsimbi ni kobri leswaku xinga kuli kuringana “7 wa minkama.” Ndzhaku ka leswo, a nsinya awuta tlhela wu kula. — Daniyele 4:1, 10-16.

Leswi wuprofeta leli li vulaka swona ka hina. A nsinya wu nyimela kufuma ka Xikwembu. Kuringana malembe yotala, Yehovha a tirhise tihosi aYerusalema leswaku ti fuma tiko la Israyele. (1 Tikronika 29:23) Kambe tihosi toleto atinga tshembekanga naswona kufuma ka tona kuhelisiwile. Yerusalema a lovisiwile hi lembe la 607 A.E.C. A “7 wa minkama” yi sungule hi nkama wolowo. (2 Tihosi 25:1, 8-10; Ezekiyele 21:25-27) Loko Yesu a te: ‘Yerusalema atakandziyeliwa hi vamatiko kukondza minkarhi ya vona yihetiseka,’ a avulavula hi “7 wa minkama.” (Luka 21:24) Kutani a “7 wa minkama” ayi helanga na Yesu a li laha misaveni. Yehovha a tshembise kuveka Hosi loko “7 wa minkama” yi hela. Kufuma ka Hosi leyimpsha, kunga Yesu, kuta tisa minkateko yotala ka vanhu va Xikwembu amisaveni hinkwayu hilaha kunga heliki. — Luka 1:30-33.

Kuhela ka “7 wa minkama”. A “7 wa minkama” yi lehe 2.520 wa malembe. Loko hi konta 2.520 wa malembe kusukela hi lembe la 607 A.E.C., swihi yisa ka lembe la 1914. Wolowo i nkama lowu Yehovha anga veka Yesu, kunga Mesiya, tani hi Hosi ya Mfumu wa Xikwembu le tilweni.

Hiyi kumisa kuyini numeru ya 2.520? Bibele li vula leswaku 3 wa minkama ni hafu yi ringana 1.260 wa masiku. (Nhlavutelo 12:6, 14) Kutani “7 wa minkama” yi hundza numeru ya 1.260 kambirhi, kumbe 2.520 wa masiku. A 2.520 wa masiku ma ringana ni 2.520 wa malembe tani hi leswi Bibele linge “siku lin’we li nyimela lembe”. — Tinhlayo 14:34; Ezekiyele 4:6.

▸ Ndz. 8, par. 23

Rito lelinge: “ntsuminkulu” li vula “hosi ya tintsumi.” Bibele li vulavula hi ntsumi yin’we ntsena leyikulu naswona vito la yona i Mikayele. — Daniyele 12:1; Yudha 9.

Mikayele i Murhangeli wa vuthu la Xikwembu la tintsumi leti tshembekeke. Buku la Nhlavutelo 12:7 li li: ‘Mikayele ni tintsumi ta yena valwa ni dragona . . . ni tintsumi ta yona.’ Buku la Nhlavutelo li vula leswaku Yesu i Murhangeli wa vuthu la Xikwembu, kutani Mikayele i vito lin’wana la Yesu. — Nhlavutelo 19:14-16.

▸ Ndz. 9, par. 4

Marito lawa ma kombetela ka nkama lowu kungata humelela swiyendlakalo leswikulu amisaveni na Mfumu wa Xikwembu wungese helisa misava leyi ya Sathana. Ka Bibele, marito lamange: “kuhela ka minkarhi” ni “kuvuya ka N’wana-wa-Munhu”, ma tlhela ma tirhisiwa kuva ma kombetela ka nkama lowu fanaka. (Matewu 24:3, 27, 37) ‘Masiku ya makumu’ ma sungule loko Mfumu wa Xikwembu wu sungula kufuma atilweni hi 1914 naswona mata hela loko kuhelisiwa misava ya Sathana ka nyimpi ya Armajedoni. — 2 Timotiya 3:1; 2 Petro 3:3.

▸ Ndz. 9, par. 5

Loko Xikwembu xi yendla leswaku munhu lweyi a feke a tlhela a hanya, leswo swi vuliwa kupfuxiwa ka vafi. Bibele li vulavula hi 9 wa vanhu lavanga pfuxiwa leswaku va tlhela va hanya. Eliya, Elixa, Yesu, Petro na Pawulo hinkwavu va tshame va pfuxa vanhu lava feke. Va kote kuyendla masingita lawa hi matimba ya Xikwembu. Yehovha a tshembisa kupfuxa “lavolulama ni lavangalulamangiki” leswaku va hanya laha misaveni. (Mintirho 24:15) Bibele li tlhela li vulavula hi vanhu lavangata pfuxiwa leswaku vaya hanya atilweni. Leswo swi yendleka loko lavanga langiwa, kumbe kutotiwa hi Xikwembu va pfuxiwa leswaku vaya hanya atilweni na Yesu. — Yohane 5:28, 29; 11:25; Vafilipiya 3:11; Nhlavutelo 20:5, 6.

▸ Ndz. 9, par. 13

Wudimona kumbe wungoma i minkhuva yobiha yozama kuvulavula ni mimoya, kungaha va hi kukongoma kumbe hi kutirhisa munhu mun’wana, wotani hi nyanga, mungoma kumbe muvhumbhi. Vanhu lava tirhisaka wugoma vaswi yendla hi mhaka ya leswi va kholwaka ka tidjondzo ta mavunhwa ta leswaku mimoya ya vanhu ayi fi kambe yi hundzuka swipoko. Madimona ma zama kukucetela vanhu leswaku vanga yingisi Xikwembu. Wungoma, kuvhumba, masalamusi, wuloyi, swiyilayila, matimba lamanga tolovelekangiki ni swin’wana na swona swi fambisana ni wudimona. Mabuku yotala, marevhixta, swikombiso swa masalamusi, mafilmi, mafoto, hambi ku li tinsimu swi yendla leswaku madimona, masalamusi ni matimba lamanga tolovelekangiki swi tikomba ingi aswi na khombo naswona swa tsakisa. Minkhuva yotala leyi yendliwaka ndzhaku kolahla mufi, yofana ni kuphahla, minkhuva ya nkosi, timhamba, mihivahivana leyi yendleliwaka mufelakazi ni mirindzelo, na yona i ndlela yin’wana yovulavulisana ni madimona. Hakanyingi vanhu va tirhisa mbhangi loko va zama kutirhisa matimba ya madimona. — Vagalatiya 5:20; Nhlavutelo 21:8.

▸ Ndz. 10, par. 10; Ndz. 16, par. 4

Yehovha i Xikwembu xa Matimba Hinkwawu naswona a tumbuluxe wuyaku hinkwalu. (Nhlavutelo 15:3) Hi mhaka leyo, i N’winyi wa swilo hinkwaswu naswona a ni wuhosi kumbe wulawuli leli heleleke leswaku a fuma swilo hinkwaswu leswi aswi tumbuluxeke. (Tipisalema 24:1; Esaya 40:21-23; Nhlavutelo 4:11) A veke minawu ka swilo hinkwaswu leswi aswi tumbuluxeke. Nakambe Yehovha a ni mfanelo ya kulanga van’wana leswaku va va vafumi. Hi seketela wuhosi la Yehovha loko himu rhandza hi tlhela himu yingisa. — 1 Tikronika 29:11.

▸ Ndz. 11, par. 10

I kudlaya n’wana lweyi a kalaka angese psaliwa hi maxivomu. Swi bihile kuyendla leswo. Ka Xikwembu, n’wana lweyi anga khwirini, ahi xiphemu xin’wana xa miri wa mamana ntsena, kambe se i wutomi la munhu.

▸ Ndz. 13, par. 5

Leli i yendlelo la swa wudahu laha ngati hinkwayu kumbe xin’wana xa 4 wa swiyengenkulu swa ngati swi susiwaka ka miri wa munhu swi cheliwa ka wa munhu mun’wana kumbe kutirhisa ngati leyi hlayisiweke. A 4 wa swiyengenkulu swa ngati i plasma, glóbulos vermelhos, glóbulos brancos ni plaquetas.

▸ Ndz. 13, par. 13

Ka Bibele, rito lelinge: “ndzayo” ali vuli kukhatisa ntsena. Loko hi layiwa, i ndlela yodjondzisiwa ni kululamisiwa. Yehovha angese tshama a laya vanhu va yena hi ndlela ya tihanyi kumbe kuva hlupha. (Swivuriso 4:1, 2) Yehovha a veka xikombiso lexinene ka vapsali. A laya vanhu va yena hi ndlela leyi humelelaka lakakuva munhu anga sungula kurhandza kulayiwa. (Swivuriso 12:1) Yehovha wava rhandza vanhu va yena naswona wava djondzisa. Ava nyika swileleto leswi yendlaka leswaku va lulamisa miyanakanyo ya vona yobiha, leswingatava pfuna kudjondza, kupimisa ni kuyendla swilo hi ndlela leyi tsakisaka Yehovha. Ka vapsali, kulaya swi katsa kupfuna vana va vona kuva va twisisa swivangelo leswi yendlaka i li mfanelo ya vona kuva va yingisa vapsali. Nakambe swi katsa kuva djondzisa kurhandza Yehovha, rito la yena kunga Bibele ni kutwisisa matshinya ya minawu ya lona.

▸ Ndz. 14, par. 13

I swivumbiwa swobiha swa moya leswinga vonekiki ni leswinga ni ntamu wotlula ya vanhu. Madimona i tintsumi tobiha. Ti hundzuke tintsumi tobiha nkama lowu tinga hlawula kuva valala va Xikwembu hi kulanga kungaxi yingisi. (Genesa 6:2; Yudha 6) Ti nyime na Sathana leswaku ti xandzukela Yehovha. — Deteronoma 32:17; Luka 8:30; Mintirho 16:16; Yakobo 2:19.

▸ Ndz. 16, par. 4