Euzebiusz z Cezarei

(ok. 260-ok. 340 n.e.), historyk, uczony i teolog, urodzony prawdopodobnie w Cezarei w Palestynie. Z czasem został uznany za „ojca historii Kościoła”.

Był też znany jako Eusebius Pamphili („Euzebiusz, syn Pamfiliusza”), od imienia Pamfiliusza, zwierzchnika kościoła w Cezarei. Euzebiusz został biskupem Cezarei ok. 313 r. n.e.

Dzieła Euzebiusza pomagają badaczom w ustaleniu lokalizacji miejsc wspomnianych w Biblii oraz dostarczają dodatkowych informacji na temat niektórych jej ksiąg. Napisana przez Euzebiusza Historia kościelna (ok. 324 n.e.) uchodzi za najważniejszą pozycję dotyczącą historii Kościoła od czasów starożytnych. To powszechnie znane dzieło opisuje w porządku chronologicznym historię pierwszych chrześcijan — od czasów apostołów do czasów Euzebiusza. W Historii kościelnej (III, 5⁠³) Euzebiusz podaje, że przed zagładą Jerozolimy w 70 r. chrześcijanie uciekli z tego miasta i całej Judei do Pelli, leżącej w Perei (regionie po drugiej stronie Jordanu). Ta relacja potwierdza, że chrześcijanie usłuchali ostrzeżenia Jezusa, który polecił im uciekać, kiedy zobaczą Jerozolimę otoczoną przez wojska rzymskie (Łk 21:20-22).

Euzebiusz został ekskomunikowany, bo uważał, że Chrystus jest podporządkowany Ojcu. Jednak na soborze nicejskim w 325 r. poparł przeciwników tego poglądu i oczyszczono go z zarzutów. Euzebiusz, który był wówczas doradcą Konstantyna I w sprawach teologicznych, wychwalał jego starania mające na celu ujednolicenie doktryn chrześcijańskich. Po śmierci Konstantyna Euzebiusz napisał wysławiający go utwór literacki zatytułowany Żywot Konstantyna.

Euzebiusz, porzucając na soborze w Nicei wcześniejszy pogląd, pokazał, że bardziej ceni swoją pozycję niż prawdę biblijną.