ενώθηκε στην επιτέλεση ενός έργου που αντέβαινε στο θέλημα του Θεού, όπως αυτό είχε γίνει γνωστό στον Νώε και στους γιους του. (Γε 9:1) Αντί να εξαπλωθούν και να “γεμίσουν τη γη”, αυτοί αποφάσισαν να κάνουν την ανθρώπινη κοινωνία συγκεντρωτική, κατοικώντας όλοι μαζί σε μια τοποθεσία στην περιοχή που ονομάστηκε Πεδιάδες της Σεναάρ στη Μεσοποταμία. Προφανώς αυτή η τοποθεσία επρόκειτο να αποτελέσει επίσης θρησκευτικό κέντρο που θα διέθετε έναν θρησκευτικό πύργο.—Γε 11:2-4.

Ο Παντοδύναμος Θεός διέκοψε το αλαζονικό τους έργο διασπώντας την ενότητα της δράσης τους, πράγμα το οποίο πέτυχε συγχέοντας την κοινή τους γλώσσα. Αυτό κατέστησε αδύνατη κάθε συντονισμένη προσπάθεια στο έργο τους και κατέληξε στο διασκορπισμό τους ανά την υδρόγειο. Επίσης, η σύγχυση της γλώσσας τους θα εμπόδιζε ή θα επιβράδυνε τη μελλοντική πορεία προς μια εσφαλμένη κατεύθυνση—μια κατεύθυνση περιφρόνησης του Θεού—καθώς οι άνθρωποι θα είχαν μικρότερα περιθώρια να ενώσουν τις διανοητικές και σωματικές τους δυνάμεις σε φιλόδοξα σχέδια και επίσης θα δυσκολεύονταν να επωφεληθούν από τη συσσωρευμένη γνώση των διαφορετικών γλωσσικών ομάδων που σχηματίστηκαν—γνώση προερχόμενη, όχι από τον Θεό, αλλά από την ανθρώπινη εμπειρία και έρευνα. (Παράβαλε Εκ 7:29· Δευ 32:5.) Έτσι λοιπόν, ενώ η σύγχυση της ανθρώπινης ομιλίας εισήγαγε έναν σημαντικό παράγοντα διαίρεσης στην ανθρώπινη κοινωνία, στην πραγματικότητα την ωφέλησε επειδή καθυστέρησε την επίτευξη επικίνδυνων και επιβλαβών στόχων. (Γε 11:5-9· παράβαλε Ησ 8:9, 10.) Αρκεί κάποιος να σκεφτεί ορισμένες εξελίξεις στην εποχή μας, οι οποίες προέκυψαν από τη συσσωρευμένη κοσμική γνώση και την κακή χρήση της από τον άνθρωπο, για να αντιληφθεί τι προείδε προ πολλού ο Θεός ότι θα συνέβαινε αν επέτρεπε στο εγχείρημα της Βαβέλ να συνεχιστεί ανεμπόδιστα.

Η συγκριτική γλωσσολογία κατατάσσει γενικά τις γλώσσες σε ξεχωριστές «οικογένειες». Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, η «μητρική» γλώσσα κάθε μεγάλης οικογένειας δεν έχει προσδιοριστεί. Πολύ περισσότερο, δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδεικνύουν την ύπαρξη κάποιας μοναδικής «μητρικής» γλώσσας από την οποία προήλθαν όλες οι χιλιάδες γλώσσες που μιλιούνται σήμερα. Το Βιβλικό υπόμνημα δεν λέει ότι όλες οι γλώσσες κατάγονται από την εβραϊκή ή ότι αποτελούν παρακλάδια της. Στον πίνακα που ονομάζεται συνήθως Πίνακας των Εθνών (Γε 10), αναφέρονται οι απόγονοι των γιων του Νώε (του Σημ, του Χαμ και του Ιάφεθ) και σε κάθε περίπτωση ομαδοποιούνται «σύμφωνα με τις οικογένειές τους, σύμφωνα με τις γλώσσες τους, στις χώρες τους, κατά τα έθνη τους». (Γε 10:5, 20, 31, 32) Φαίνεται, λοιπόν, πως, όταν ο Ιεχωβά Θεός σύγχυσε θαυματουργικά την ανθρώπινη γλώσσα, δεν παρήγαγε διαλέκτους της εβραϊκής, αλλά αρκετές εντελώς καινούριες γλώσσες, καθεμιά από τις οποίες ήταν ικανή να εκφράζει όλο το φάσμα των ανθρώπινων αισθημάτων και σκέψεων.

Επομένως, όταν ο Θεός σύγχυσε τη γλώσσα των οικοδόμων στη Βαβέλ, αυτοί στερήθηκαν, όχι μόνο το κοινό τους “λεξιλόγιο” (Γε 11:1), αλλά και την κοινή τους γραμματική, δηλαδή τον κοινό τρόπο με τον οποίο εξέφραζαν τους συσχετισμούς ανάμεσα στις λέξεις. Ο καθηγητής Σ. Ρ. Ντράιβερ δήλωσε: «Οι γλώσσες, ωστόσο, διαφέρουν, όχι μόνο ως προς τη γραμματική και τις ρίζες, αλλά επίσης . . . ως προς τον τρόπο με τον οποίο δομούνται οι ιδέες για να σχηματίσουν προτάσεις. Οι διαφορετικές φυλές δεν σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο. Συνεπώς, οι μορφές που παίρνει η πρόταση σε διαφορετικές γλώσσες δεν είναι οι ίδιες». (Λεξικό της Αγίας Γραφής [A Dictionary of the Bible], επιμέλεια Τζ. Χάστινγκς, 1905, Τόμ. 4, σ. 791) Επομένως, οι διαφορετικές γλώσσες απαιτούν εντελώς διαφορετικά πρότυπα σκέψης, γι’ αυτό και ο αρχάριος δυσκολεύεται να “σκεφτεί στη γλώσσα”. (Παράβαλε 1Κο 14:10, 11.) Αυτός είναι επίσης ο λόγος για τον οποίο η κατά γράμμα απόδοση μιας προφορικής ή γραπτής δήλωσης μιας άγνωστης γλώσσας μπορεί να φαίνεται παράλογη, με αποτέλεσμα να λέγεται συχνά: «Μα δεν βγαίνει νόημα!» Φαίνεται, λοιπόν, πως όταν ο Ιεχωβά Θεός σύγχυσε την ομιλία των ανθρώπων στη Βαβέλ, πρώτα εξαφάνισε κάθε μνήμη της προηγούμενης κοινής γλώσσας τους και κατόπιν εισήγαγε στις διάνοιές τους, όχι μόνο καινούρια λεξιλόγια, αλλά επίσης αλλαγμένα πρότυπα σκέψης, με αποτέλεσμα να προκύψουν καινούριες γραμματικές.—Παράβαλε Ησ 33:19· Ιεζ 3:4-6.

Για παράδειγμα, κάποιες γλώσσες είναι μονοσυλλαβικές, όπως η κινεζική. Αντίθετα, το λεξιλόγιο αρκετών άλλων γλωσσών σχηματίζεται σε μεγάλο βαθμό με συγκόλληση, δηλαδή με συνένωση λέξεων κατά παράταξη. Στο συντακτικό μερικών γλωσσών, η σειρά των λέξεων στην πρόταση είναι πολύ σημαντική, ενώ σε άλλες έχει μικρή σημασία. Επίσης, μερικές γλώσσες έχουν πολλές συζυγίες (ρηματικούς τύπους), ενώ άλλες, όπως η κινεζική, δεν έχουν καμιά. Θα μπορούσαν να αναφερθούν αμέτρητες διαφορές, η καθεμιά από τις οποίες απαιτεί τροποποίηση των νοητικών προτύπων, κάτι για το οποίο πρέπει να καταβληθεί πολλές φορές μεγάλη προσπάθεια.

Κατά τα φαινόμενα, οι αρχικές γλώσσες που προέκυψαν από τη θεϊκή επέμβαση στη Βαβέλ παρήγαγαν εν καιρώ συγγενικές διαλέκτους, και οι διάλεκτοι εξελίχθηκαν πολλές φορές σε ξεχωριστές γλώσσες, σε τέτοιο σημείο ώστε είναι σχεδόν αδύνατον ενίοτε να διακρίνει κανείς τη συγγένειά τους με τις «αδελφές» διαλέκτους ή με τη «μητρική» γλώσσα. Ακόμη και οι απόγονοι του Σημ, οι οποίοι προφανώς δεν αποτελούσαν μέρος του πλήθους στη Βαβέλ, κατέληξαν να μιλούν, όχι μόνο την εβραϊκή, αλλά και την αραμαϊκή, την ακκαδική και την αραβική. Από ιστορική άποψη, διάφοροι παράγοντες έχουν συμβάλει στη μεταβολή των γλωσσών: ο διαχωρισμός λόγω απόστασης ή γεωγραφικών φραγμών, οι πόλεμοι και οι κατακτήσεις, η διακοπή της επικοινωνίας και η μετανάστευση αλλόγλωσσων ομάδων. Εξαιτίας τέτοιων παραγόντων, κάποιες μείζονες αρχαίες γλώσσες έχουν κατακερματιστεί, ορισμένες γλώσσες έχουν συγχωνευτεί εν μέρει με άλλες, ενώ μερικές έχουν εξαφανιστεί εντελώς και έχουν αντικατασταθεί από τις γλώσσες των εισβολέων.

Η γλωσσολογική έρευνα φέρνει στο φως στοιχεία που εναρμονίζονται με τις παραπάνω πληροφορίες. Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica) λέει: «Τα αρχαιότερα μνημεία γραπτής γλώσσας, τα μόνα γλωσσικά “απολιθώματα” που μπορεί να ελπίζει ο άνθρωπος ότι θα βρει, δεν ανάγονται πέρα από τα 4.000 με 5.000 περίπου χρόνια πριν». (1985, Τόμ. 22, σ. 567) Ένα άρθρο στο περιοδικό Σάιενς Ιλουστρέιτιντ (Science Illustrated) του Ιουλίου του 1948 (σ. 63) δηλώνει: «Οι παλιότερες μορφές των γλωσσών που είναι γνωστές σήμερα ήταν πολύ πιο δύσκολες από τις σημερινές απογόνους τους . . . Από ό,τι φαίνεται, στην αρχή ο άνθρωπος δεν διέθετε απλό λόγο, τον οποίο έκανε σταδιακά πιο πολύπλοκο, αλλά τουναντίον κάποια στιγμή στο μακρινό παρελθόν απέκτησε τρομερά περίπλοκο λόγο, τον οποίο απλοποίησε βαθμιαία μέχρι τις σημερινές μορφές του». Ο γλωσσολόγος Δρ Μέισον επισημαίνει επίσης πως «η αντίληψη ότι οι “άγριοι” μιλούν με γρυλίσματα και είναι ανίκανοι να εκφράσουν πολλές “πολιτισμένες” ιδέες είναι τελείως εσφαλμένη» και πως «πολλές από τις γλώσσες των αναλφάβητων λαών είναι πολύ πιο περίπλοκες από τις σημερινές ευρωπαϊκές γλώσσες». (Επιστημονικά Νέα [Science News Letter], 3 Σεπτεμβρίου 1955, σ. 148) Επομένως, τα στοιχεία αντικρούουν οποιαδήποτε εξελικτική προέλευση της ομιλίας ή των αρχαίων γλωσσών.

Αναφορικά με το κεντρικό σημείο από το οποίο άρχισε η εξάπλωση των αρχαίων γλωσσών, ο Σερ Χένρι Ρόλινσον, μελετητής των ανατολικών γλωσσών, παρατήρησε: «Ακόμη και αν είχαμε ως μοναδικό οδηγό τις διασταυρώσεις των γλωσσικών οδών και δεν λαβαίναμε καθόλου υπόψη μας το Γραφικό υπόμνημα, θα καταλήγαμε και πάλι στο συμπέρασμα ότι το σημείο από το οποίο προήλθαν οι διάφορες διακλαδώσεις είναι οι πεδιάδες της Σεναάρ».—Το Περιοδικό της Βασιλικής Ασιατικής Εταιρίας της Μεγάλης Βρετανίας και της Ιρλανδίας (The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland), Λονδίνο, 1855, Τόμ. 15, σ. 232.

Ανάμεσα στις μεγάλες γλωσσικές «οικογένειες» που απαριθμούν οι σύγχρονοι γλωσσολόγοι είναι: η ινδοευρωπαϊκή, η σινοθιβετιανή, η αφροασιατική, η ιαπωνική και η κορεατική, η δραβιδική, η μαλαιοπολυνησιακή και η νεγροαφρικανική. Πολλές γλώσσες δεν μπορούν να υπαχθούν μέχρι στιγμής σε κάποια ομάδα. Μέσα σε καθεμιά από τις μεγάλες οικογένειες υπάρχουν πολλές υποδιαιρέσεις, δηλαδή μικρότερες οικογένειες. Έτσι λοιπόν, η ινδοευρωπαϊκή οικογένεια περιλαμβάνει τις γερμανικές γλώσσες, τις ρωμανικές (λατινογενείς), τις βαλτοσλαβικές, τις ινδοϊρανικές, την ελληνική, τις κελτικές, την αλβανική και την αρμενική. Οι περισσότερες από αυτές τις μικρότερες οικογένειες έχουν με τη σειρά τους αρκετά μέλη. Για παράδειγμα, στις ρωμανικές γλώσσες ανήκει η γαλλική, η ισπανική, η πορτογαλική, η ιταλική και η ρουμανική.

Από τον Αβραάμ και Έπειτα. Ο Αβραάμ ο Εβραίος προφανώς δεν δυσκολευόταν καθόλου να συνομιλεί με τους χαμιτικούς λαούς της Χαναάν. (Γε 14:21-24· 20:1-16· 21:22-34) Δεν αναφέρεται ότι χρησιμοποίησε διερμηνείς τότε, ούτε και όταν πήγε στην Αίγυπτο. (Γε 12:14-19) Ο Αβραάμ κατά πάσα πιθανότητα γνώριζε την ακκαδική (ασσυροβαβυλωνιακή) επειδή είχε ζήσει στην Ουρ των Χαλδαίων. (Γε 11:31) Για κάποιο διάστημα, η ακκαδική ήταν διεθνής γλώσσα. Ίσως οι κάτοικοι της Χαναάν, που ζούσαν σχετικά κοντά με τους σημιτικούς λαούς της Συρίας και της Αραβίας, να ήταν σε κάποιον βαθμό δίγλωσσοι. Επιπλέον, το αλφάβητο φανερώνει σαφώς ότι είναι σημιτικής προέλευσης, και αυτό θα μπορούσε επίσης να έχει υποκινήσει σε μεγάλο βαθμό κάποιους αλλόγλωσσους, ιδιαίτερα άρχοντες και αξιωματούχους, να χρησιμοποιούν σημιτικές γλώσσες.—Βλέπε ΓΡΑΦΗ, 1· ΧΑΝΑΑΝ, ΧΑΝΑΝΑΙΟΙ Αρ. 2 (Γλώσσα).

Παρόμοια, ο Ιακώβ προφανώς συνεννοούνταν εύκολα με τους Αραμαίους συγγενείς του (Γε 29:1-14), μολονότι η ορολογία που χρησιμοποιούσαν εκείνοι διέφερε μερικές φορές.—Γε 31:46, 47.

Ο Ιωσήφ, ο οποίος πιθανότατα έμαθε την αιγυπτιακή ενόσω ήταν δούλος του Πετεφρή, χρησιμοποίησε διερμηνέα όταν πρωτομίλησε με τους Εβραίους αδελφούς του κατά την άφιξή τους στην Αίγυπτο. (Γε 39:1· 42:6, 23) Ο Μωυσής, ο οποίος ανατράφηκε στις αυλές του Φαραώ, αναμφίβολα γνώριζε αρκετές γλώσσες, όπως την εβραϊκή, την αιγυπτιακή, πιθανώς την ακκαδική, ίσως δε και άλλες.—Εξ 2:10· παράβαλε με εδάφια 15-22.

Μετέπειτα η αραμαϊκή αντικατέστησε την ακκαδική ως διεθνής γλώσσα, χρησιμοποιούνταν δε ακόμη και για την αλληλογραφία με την Αίγυπτο. Ωστόσο, όταν ο Ασσύριος Βασιλιάς Σενναχειρείμ επιτέθηκε στον Ιούδα (732 Π.Κ.Χ.), η αραμαϊκή (αρχαία συριακή) δεν ήταν πλέον κατανοητή από την πλειονότητα των Ιουδαίων, αν και οι αξιωματούχοι του Ιούδα την καταλάβαιναν. (2Βα 18:26, 27) Παρόμοια, επίσης, η χαλδαϊκή των Σημιτών Βαβυλωνίων, οι οποίοι τελικά κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ το 607 Π.Κ.Χ., ακουγόταν στους Ιουδαίους σαν γλώσσα ανθρώπων «που τραυλίζουν με τα χείλη τους». (Ησ 28:11· Δα 1:4· παράβαλε Δευ 28:49.) Μολονότι η Βαβυλώνα, η Περσία και άλλες παγκόσμιες δυνάμεις δημιούργησαν τεράστιες αυτοκρατορίες και έφεραν υπό τον έλεγχό τους λαούς που μιλούσαν πολλές γλώσσες, δεν εξάλειψαν το διαιρετικό φραγμό των γλωσσικών διαφορών.—Δα 3:4, 7· Εσθ 1:22.

Ο Νεεμίας ανησύχησε πολύ όταν έμαθε ότι οι γιοι από τους μεικτούς γάμους που είχαν συνάψει οι επαναπατρισμένοι Ιουδαίοι δεν γνώριζαν «ιουδαϊκά» (την εβραϊκή). (Νε 13:23-25) Η ανησυχία του αφορούσε την αγνή λατρεία, επειδή ήξερε πόσο σημαντικό ήταν να γίνονται κατανοητές οι Άγιες Γραφές (μέχρι τότε διαθέσιμες μόνο στην εβραϊκή) όταν διαβάζονταν και αναλύονταν. (Παράβαλε Νε 13:26, 27· 8:1-3, 8, 9.) Η γλωσσική ομοιογένεια θα συνέτεινε επίσης από μόνη της στην ενότητα του λαού. Οι Εβραϊκές Γραφές αναμφίβολα συνέβαλαν πολύ στη σταθερότητα της εβραϊκής γλώσσας. Κατά τη χιλιετή περίοδο της συγγραφής τους, δεν σημειώνεται ουσιαστικά καμιά γλωσσική μεταβολή.

Όταν ο Ιησούς ήταν στη γη, η Παλαιστίνη είχε γίνει σε μεγάλο βαθμό πολυγλωσσική περιοχή. Υπάρχουν βάσιμα στοιχεία για το ότι οι Ιουδαίοι εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούν την εβραϊκή, αλλά εκτός από αυτήν μιλιούνταν η αραμαϊκή και η Κοινή Ελληνική. Η λατινική επίσης εμφανιζόταν σε επίσημες επιγραφές των Ρωμαίων αρχόντων της χώρας (Ιωα 19:20) και αναμφίβολα μιλιόταν από τους Ρωμαίους στρατιώτες που ήταν εγκατεστημένοι εκεί. Σχετικά με τη γλώσσα που μιλούσε συνήθως ο Ιησούς, βλέπε ΑΡΑΜΑΪΚΗ· επίσης ΕΒΡΑΪΚΗ.

Την ημέρα της Πεντηκοστής του 33 Κ.Χ., το άγιο πνεύμα εκχύθηκε στους Χριστιανούς μαθητές στην Ιερουσαλήμ, και αυτοί άρχισαν ξαφνικά να μιλούν πολλές γλώσσες τις οποίες δεν είχαν μελετήσει ούτε μάθει ποτέ. Ο Ιεχωβά Θεός είχε επιδείξει στη Βαβέλ τη θαυματουργική ικανότητα που διαθέτει να εμφυτεύει διαφορετικά λεξιλόγια και διαφορετικές γραμματικές στις διάνοιες των ανθρώπων. Την Πεντηκοστή έκανε και πάλι το ίδιο, αλλά με μια μεγάλη διαφορά, δεδομένου ότι οι Χριστιανοί που απέκτησαν ξαφνικά ως χάρισμα την ικανότητα να μιλούν νέες γλώσσες δεν ξέχασαν την αρχική τους γλώσσα, την εβραϊκή. Επίσης, το πνεύμα του Θεού επέδρασε εδώ για έναν πολύ διαφορετικό σκοπό, όχι για να προκαλέσει σύγχυση και να διασκορπίσει, αλλά για να διαφωτίσει και να συγκεντρώσει άτομα με ειλικρινή καρδιά σε Χριστιανική ενότητα. (Πρ 2:1-21, 37-42) Έκτοτε ο λαός της διαθήκης του Θεού ήταν πολυγλωσσικός, αλλά ο φραγμός που έθεταν οι γλωσσικές διαφορές υπερνικούνταν επειδή οι διάνοιές τους ήταν γεμάτες με την κοινή ή αμοιβαία γλώσσα της αλήθειας. Ενωμένοι μιλούσαν προς αίνο του Ιεχωβά και των δίκαιων σκοπών του μέσω του Χριστού Ιησού. Έτσι λοιπόν, η υπόσχεση στο εδάφιο Σοφονίας 3:9 είχε μια εκπλήρωση, καθώς ο Ιεχωβά Θεός “άλλαξε τη γλώσσα των λαών και την έκανε καθαρή, για να επικαλούνται όλοι το όνομα του Ιεχωβά, για να τον υπηρετούν ώμο προς ώμο”. (Παράβαλε Ησ 66:18· Ζαχ 8:23· Απ 7:4, 9, 10.) Για να συμβεί αυτό, θα έπρεπε να είναι “όλοι ομόφωνοι σε αυτά που λένε” και “να είναι κατάλληλα ενωμένοι με τον ίδιο νου και με τον ίδιο τρόπο σκέψης”.—1Κο 1:10.

Η γλώσσα που μιλιόταν από τη Χριστιανική εκκλησία ήταν «καθαρή» επειδή, εκτός των άλλων, ήταν απαλλαγμένη από λέξεις που εξέφραζαν μοχθηρή πικρία, θυμό, οργή, κραυγή και παρόμοια υβριστικά λόγια, καθώς και επειδή ήταν απαλλαγμένη από δόλο, αισχρότητα και διαφθορά. (Εφ 4:29, 31· 1Πε 3:10) Οι Χριστιανοί έπρεπε να χρησιμοποιούν τη γλώσσα με τον πιο εξυψωμένο τρόπο, αινώντας τον Δημιουργό τους και εποικοδομώντας τον πλησίον τους με ωφέλιμα, αληθινά λόγια, ειδικά με τα καλά νέα για τη Βασιλεία του Θεού. (Ματ 24:14· Τιτ 2:7, 8· Εβρ 13:15· παράβαλε Ψλ 51:15· 109:30.) Καθώς θα πλησίαζε ο καιρός να εκτελέσει ο Ιεχωβά Θεός τη δικαστική του απόφαση εναντίον όλων των εθνών του κόσμου, θα έδινε σε πολύ περισσότερους την ικανότητα να μιλούν αυτή την καθαρή γλώσσα.

Η Αγία Γραφή άρχισε να γράφεται στην εβραϊκή, και κάποια τμήματά της καταγράφηκαν αργότερα στην αραμαϊκή. Κατόπιν, τον πρώτο αιώνα της Κοινής Χρονολογίας, το υπόλοιπο τμήμα των Γραφών γράφτηκε στην Κοινή Ελληνική (μολονότι ο Ματθαίος έγραψε αρχικά το Ευαγγέλιό του στην εβραϊκή). Τότε είχαν ήδη μεταφραστεί και οι Εβραϊκές Γραφές στην ελληνική. Η αποκαλούμενη Μετάφραση των Εβδομήκοντα δεν ήταν θεόπνευστη αλλά εντούτοις χρησιμοποιήθηκε από τους Χριστιανούς συγγραφείς της Αγίας Γραφής σε πολυάριθμες παραθέσεις. (Βλέπε ΘΕΟΠΝΕΥΣΤΙΑ.) Παρόμοια και οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, και τελικά ολόκληρες οι Γραφές, μεταφράστηκαν σε άλλες γλώσσες. Από τις πρώτες ήταν η λατινική, η συριακή, η αιθιοπική, η αραβική και η περσική. Σήμερα, η Αγία Γραφή, ολόκληρη ή εν μέρει, είναι διαθέσιμη σε πάνω από 2.000 γλώσσες. Αυτό έχει διευκολύνει τη διακήρυξη των καλών νέων και έχει επομένως συμβάλει στην υπερπήδηση του φραγμού των γλωσσικών διαιρέσεων έτσι ώστε άνθρωποι από πολλές χώρες να είναι ενωμένοι στην αγνή λατρεία του Δημιουργού τους.

ΓΛΩΣΣΟΛΑΛΙΑ

Βλέπε ΔΩΡΑ ΚΑΙ ΧΑΡΙΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΕΟ («Γλώσσες»).

ΓΝΩΣΗ

Γνώση σημαίνει ουσιαστικά εξοικείωση με διάφορα γεγονότα, η οποία αποκτάται από προσωπική πείρα, παρατήρηση ή μελέτη. Η Αγία Γραφή συστήνει έντονα την επιδίωξη και την αποθησαύριση του σωστού είδους γνώσης, παρουσιάζοντας τη γνώση ως πολυτιμότερη από το χρυσάφι. (Παρ 8:10· 20:15) Ο Ιησούς τόνισε πόσο σπουδαίο είναι να γνωρίζει κάποιος αληθινά εκείνον και τον Πατέρα του, η δε γνώση εξαίρεται επανειλημμένα στα βιβλία των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών.—Ιωα 17:3· Φλπ 1:9· 2Πε 3:18.

Η Πηγή της Γνώσης. Ο Ιεχωβά είναι η βασική Πηγή της γνώσης. Από αυτόν προέρχεται βεβαίως η ζωή, η οποία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για να έχει κάποιος οποιαδήποτε γνώση. (Ψλ 36:9· Πρ 17:25, 28) Επιπλέον, ο Θεός δημιούργησε τα πάντα, συνεπώς η ανθρώπινη γνώση βασίζεται στη μελέτη του έργου των χεριών του Θεού. (Απ 4:11· Ψλ 19:1, 2) Ο Θεός ενέπνευσε επίσης το γραπτό του Λόγο, από τον οποίο ο άνθρωπος μπορεί να μάθει το θέλημα και τους σκοπούς Του. (2Τι 3:16, 17) Επομένως, το επίκεντρο κάθε αληθινής γνώσης είναι ο Ιεχωβά, και όποιος επιζητεί τέτοια γνώση πρέπει να έχει φόβο Θεού ώστε να προσέχει να μην επισύρει τη δυσαρέσκεια του Ιεχωβά. Αυτός ο φόβος αποτελεί την αρχή της γνώσης. (Παρ 1:7) Τέτοιου είδους θεοσεβής φόβος δίνει σε κάποιον τη δυνατότητα να αποκτήσει ακριβή γνώση, ενώ όσοι δεν λαβαίνουν υπόψη τους τον Θεό βγάζουν με ευκολία εσφαλμένα συμπεράσματα από όσα παρατηρούν.

Η Αγία Γραφή συνδέει επανειλημμένα τον Ιεχωβά με τη γνώση, αποκαλώντας τον “Θεό γνώσης” και χαρακτηρίζοντάς τον ως “Τέλειο σε γνώση”.—1Σα 2:3· Ιωβ 36:4· 37:14, 16.

Ο ρόλος τον οποίο έχει αναθέσει ο Ιεχωβά στον Γιο του σε σχέση με την επεξεργασία των σκοπών Του είναι τόσο σπουδαίος ώστε μπορεί να λεχθεί για τον Ιησού: «Σε αυτόν είναι προσεκτικά αποκρυμμένοι όλοι οι θησαυροί της σοφίας και της γνώσης». (Κολ 2:3) Αν κάποιος δεν ασκεί πίστη στον Ιησού Χριστό ως τον Γιο του Θεού, δεν μπορεί να συλλάβει την πραγματική σημασία των Γραφών ούτε να διακρίνει πώς εξελίσσεται η επεξεργασία των σκοπών του Θεού σε αρμονία με όσα έχει προείπει Εκείνος.

Βοηθούμαστε να εκτιμήσουμε πληρέστερα τη σημασία και τη σπουδαιότητα της γνώσης εξετάζοντας τις λέξεις του πρωτότυπου εβραϊκού και ελληνικού κειμένου που συνήθως μεταφράζονται «γνώση», καθώς επίσης παρατηρώντας πώς σχετίζεται η γνώση με τη σοφία, την κατανόηση, την ικανότητα σκέψης και τη διάκριση.

Σημασία του Όρου. Στις Εβραϊκές Γραφές πολλά ουσιαστικά που μπορούν να μεταφραστούν «γνώση» είναι συγγενικά της ρίζας γιαδά‛, ενός ρήματος που σημαίνει «γνωρίζω (εξ ακοής)», «γνωρίζω (εκ παρατήρησης)», «γνωρίζω (εκ προσωπικής πείρας)» ή «είμαι έμπειρος, δεξιοτέχνης». Η ακριβής απόχρωση του νοήματος, και πολλές φορές ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να μεταφραστεί κάθε λέξη, καθορίζεται από τα συμφραζόμενα. Για παράδειγμα, ο Θεός είπε ότι “γνώριζε” τον Αβραάμ και επομένως ήταν βέβαιος ότι αυτός ο άνθρωπος πίστης θα έδινε στους απογόνους του ορθές διαταγές. Ο Ιεχωβά δεν εννοούσε απλώς ότι ήταν ενήμερος της ύπαρξης του Αβραάμ αλλά, απεναντίας, ότι είχε γνωριστεί καλά μαζί του, διότι είχε παρατηρήσει την υπακοή και το ενδιαφέρον του για την αληθινή λατρεία επί πολλά χρόνια.—Γε 18:19, ΜΝΚ, La· Γε 22:12· παράβαλε ΙΕΧΩΒΑ (Η Αρχική Χρήση του Ονόματος και η Σημασία Του).

Όπως συμβαίνει με το ρήμα γιαδά‛ (γνωρίζω), έτσι και η κύρια εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «γνώση» (ντά‛αθ) μεταδίδει τη βασική ιδέα ότι κάποιος γνωρίζει γεγονότα ή διαθέτει πληροφορίες, αλλά μερικές φορές αυτή η λέξη περιλαμβάνει περισσότερα. Παραδείγματος χάρη, στα εδάφια Ωσηέ 4:1, 6 λέγεται ότι σε κάποια περίοδο δεν υπήρχε «γνώση του Θεού» στον Ισραήλ. Αυτό δεν σημαίνει πως ο λαός δεν ήταν ενήμερος του γεγονότος ότι ο Ιεχωβά ήταν Θεός και ότι είχε απελευθερώσει και οδηγήσει τους Ισραηλίτες στο παρελθόν. (Ωσ 8:2) Ωστόσο, με την πορεία που ακολουθούσαν διαπράττοντας φόνους, κλοπές και μοιχείες έδειχναν ότι απέρριπταν την πραγματική γνώση διότι δεν ενεργούσαν σε αρμονία με αυτήν.—Ωσ 4:2.

Το ρήμα γιαδά‛ υποδηλώνει ενίοτε τις σεξουαλικές σχέσεις, όπως στο εδάφιο Γένεση 4:17, όπου κάποιες μεταφράσεις το αποδίδουν κατά κυριολεξία «γνώρισε» (KJ, RS, ΒΑΜ, ΚΛΠ), ενώ άλλες λένε εύστοχα ότι ο Κάιν «είχε σχέσεις» με τη σύζυγό του. (AT, Mo, ΜΝΚ· βλέπε επίσης ΛΧ, ΜΠΚ.) Το ρήμα γινώσκω του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου χρησιμοποιείται με παρόμοια έννοια στα εδάφια Ματθαίος 1:25 και Λουκάς 1:34.

Αφού ο Αδάμ και η Εύα έφαγαν τον απαγορευμένο καρπό (Γε 2:17· 3:5, 6), ο Ιεχωβά είπε στο συνεργάτη που είχε μαζί του στο δημιουργικό έργο (Ιωα 1:1-3): «Ο άνθρωπος έγινε σαν ένας από εμάς στο να γνωρίζει το καλό και το κακό». (Γε 3:22) Προφανώς αυτό δεν σήμαινε απλώς ότι ο πρώτος άντρας και η πρώτη γυναίκα απέκτησαν γνώση τού τι ήταν καλό και τι κακό για τους ίδιους, επειδή αυτό το γνώριζαν ούτως ή άλλως λόγω των εντολών που τους είχε δώσει ο Θεός. Επιπλέον, τα λόγια του Θεού στο εδάφιο Γένεση 3:22 δεν θα μπορούσαν να εννοούν ότι αυτοί γνώρισαν πλέον εκ πείρας τι ήταν κακό, διότι ο Ιεχωβά είπε ότι είχαν γίνει σαν αυτόν και εκείνος δεν έχει μάθει τι είναι κακό διαπράττοντάς το. (Ψλ 92:14, 15) Είναι προφανές ότι ο Αδάμ και η Εύα είχαν γνωρίσει τι ήταν καλό και τι κακό με την ειδική έννοια ότι έκριναν πλέον μόνοι τους τι ήταν καλό και τι κακό. Ενεργώντας ειδωλολατρικά, έβαλαν τη δική τους κρίση πάνω από του Θεού και, εκδηλώνοντας ανυπακοή, έθεσαν δικό τους νόμο για τον εαυτό τους, σαν να λέγαμε, αντί να υπακούν στον Ιεχωβά, ο οποίος έχει και το δικαίωμα και τη σοφία που χρειάζεται για να καθορίζει τι είναι καλό και τι κακό. Συνεπώς, η ανεξάρτητη γνώση τους, ή αλλιώς ο δικός τους κανόνας, για το καλό και το κακό δεν ήταν σαν του Ιεχωβά. Απεναντίας, τους οδήγησε στη δυστυχία.—Ιερ 10:23.

Στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, δύο είναι οι λέξεις που μεταφράζονται συνήθως «γνώση»—γνῶσις και ἐπίγνωσις. Και οι δύο είναι συγγενικές με το ρήμα γινώσκω, το οποίο σημαίνει «γνωρίζω· καταλαβαίνω· αντιλαμβάνομαι». Ο τρόπος, ωστόσο, με τον οποίο χρησιμοποιείται αυτό το ρήμα στην Αγία Γραφή δείχνει ότι μπορεί να υποδηλώνει ευνοϊκή σχέση ανάμεσα σε κάποιο άτομο και σε αυτόν τον οποίο «γνωρίζει». (1Κο 8:3· 2Τι 2:19) Η γνῶσις παρουσιάζεται πολύ θετικά στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές. Εντούτοις, δεν πρέπει να επιζητεί κανείς οτιδήποτε μπορεί να αποκαλούν «γνώση» οι άνθρωποι, επειδή υπάρχουν φιλοσοφίες και απόψεις οι οποίες αποτελούν “ψευδώς αποκαλούμενη «γνώση»”. (1Τι 6:20) Η συστηνόμενη γνώση είναι αυτή που σχετίζεται με τον Θεό και τους σκοπούς του. (2Πε 1:5) Αυτή η γνώση περιλαμβάνει περισσότερα από το να ξέρουμε απλώς γεγονότα, τα οποία ξέρουν και πολλοί αθεϊστές. Υποδηλώνει προσωπική αφοσίωση στον Θεό και στον Χριστό. (Ιωα 17:3· 6:68, 69) Ενώ το να έχουμε γνώση (μόνο πληροφορίες) θα μπορούσε να δημιουργήσει μέσα μας αίσθημα ανωτερότητας, το να γνωρίζουμε «την αγάπη του Χριστού η οποία υπερέχει από τη γνώση», δηλαδή το να γνωρίζουμε αυτή την αγάπη εκ πείρας επειδή μιμούμαστε προσωπικά τις φιλάγαθες οδούς του, θα εξισορροπεί οποιεσδήποτε πληροφορίες μπορεί να έχουμε αποκτήσει και θα μας κάνει να τις χρησιμοποιούμε με επωφελή τρόπο.—Εφ 3:19.

Τα συμφραζόμενα υποδεικνύουν πολλές φορές ότι η ἐπίγνωσις, ένας επιτατικός τύπος της λέξης γνῶσις (το πρόθημα ἐπί σημαίνει «πρόσθετος»), σημαίνει «ορθή, ακριβής ή πλήρης γνώση». Παραδείγματος χάρη, ο Παύλος έγραψε για μερικούς οι οποίοι μαθαίνουν (αποκτούν γνώση) «και όμως ποτέ δεν μπορούν να έρθουν σε ακριβή γνώση [«πραγματική γνώση», TC· «προσωπική γνώση», Ro· «πλήρη γνώση», ΕΜΖ] της αλήθειας». (2Τι 3:6, 7) Ο ίδιος προσευχήθηκε επίσης σχετικά με τα μέλη της εκκλησίας των Κολοσσών, που προφανώς είχαν κάποια γνώση του θελήματος του Θεού εφόσον είχαν γίνει Χριστιανοί, “να γεμίσουν με την ακριβή γνώση του θελήματός του με κάθε σοφία και πνευματική κατανόηση”. (Κολ 1:9) Τέτοια ακριβής γνώση πρέπει να επιζητείται από όλους τους Χριστιανούς (Εφ 1:15-17· Φλπ 1:9· 1Τι 2:3, 4), καθώς είναι σημαντική προκειμένου να ντυθεί κάποιος «τη νέα προσωπικότητα» και να αποκτήσει ειρήνη.—Κολ 3:10· 2Πε 1:2.

Συναφείς Ιδιότητες. Πολλές φορές στην Αγία Γραφή η γνώση συσχετίζεται με άλλες ιδιότητες όπως η σοφία, η κατανόηση, η διάκριση και η ικανότητα σκέψης. (Παρ 2:1-6, 10, 11) Η συνειδητοποίηση των βασικών διαφορών ανάμεσά τους διευκρινίζει σε μεγάλο βαθμό πολλά εδάφια. Πρέπει, όμως, να αναγνωρίσουμε ότι δεν είναι δυνατόν να αντιστοιχίσουμε απαρέγκλιτα τις περιλαμβανόμενες λέξεις των πρωτότυπων γλωσσών με κάποιες σύγχρονες λέξεις. Η θέση και η χρήση μιας λέξης επηρεάζουν το νόημα. Παρ’ όλα αυτά, προκύπτουν ορισμένες ενδιαφέρουσες διαφορές όταν αναλύσει κανείς τις αναφορές που κάνει η Γραφή στη γνώση, στη σοφία, στην κατανόηση, στη διάκριση και στην ικανότητα σκέψης.

Σοφία. Σοφία είναι η ικανότητα για αποτελεσματική χρήση της γνώσης, η εφαρμογή της μάθησης με νοήμονα τρόπο. Κάποιος μπορεί να διαθέτει πολλή γνώση αλλά να μην ξέρει πώς να τη χρησιμοποιήσει επειδή στερείται σοφίας. Ο Ιησούς συσχέτισε τη σοφία με τα επιτεύγματα, λέγοντας: «Η σοφία αποδεικνύεται δίκαιη από τα έργα της». (Ματ 11:19) Ο Σολομών ζήτησε και έλαβε από τον Θεό όχι μόνο γνώση αλλά και σοφία. (2Χρ 1:10· 1Βα 4:29-34) Στην περίπτωση των δύο γυναικών που διεκδικούσαν το ίδιο παιδί, ο Σολομών γνώριζε πόσο αφοσιωμένη είναι μια μητέρα στο παιδί της και επέδειξε σοφία χρησιμοποιώντας τη γνώση του για να τακτοποιήσει τη διένεξη. (1Βα 3:16-28) «Η σοφία είναι το πρώτιστο», διότι χωρίς αυτήν η γνώση έχει μικρή αξία. (Παρ 4:7· 15:2) Ο Ιεχωβά αφθονεί τόσο σε γνώση όσο και σε σοφία και παρέχει και τις δύο ιδιότητες.—Ρω 11:33· Ιακ 1:5.

Κατανόηση. Κατανόηση είναι η ικανότητα που έχει κάποιος να βλέπει πώς σχετίζονται μεταξύ τους τα επιμέρους στοιχεία ή οι πλευρές ενός ζητήματος, να βλέπει το ζήτημα σφαιρικά και όχι απλώς αποσπασματικά. Η εβραϊκή ρίζα μπιν σημαίνει βασικά «ξεχωρίζω» ή «διαχωρίζω» και αποδίδεται συχνά «κατανοώ» ή «διακρίνω». Παρόμοιο είναι και το ρήμα συνίημι του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου. Γι’ αυτό, στο εδάφιο Πράξεις 28:26 (το οποίο παραθέτει τα εδ. Ησ 6:9, 10) λέγεται ορθά ότι οι Ιουδαίοι άκουγαν αλλά δεν κατανοούσαν, δηλαδή δεν συγκέντρωναν τα επιμέρους στοιχεία. Δεν αντιλαμβάνονταν πώς τα σημεία ή οι σκέψεις συνδυάζονταν μεταξύ τους ώστε να σημαίνουν κάτι για αυτούς. Όταν το εδάφιο Παροιμίες 9:10 λέει ότι «κατανόηση είναι η γνώση για τον Αγιότατο», δείχνει ότι για να κατανοούμε αληθινά κάτι πρέπει να αντιλαμβανόμαστε πώς αυτό σχετίζεται με τον Θεό και τους σκοπούς του. Εφόσον ένα άτομο με κατανόηση είναι σε θέση να συνδέει νέες πληροφορίες με πράγματα τα οποία γνωρίζει ήδη, μπορεί να λεχθεί ότι «για εκείνον που έχει κατανόηση η γνώση είναι εύκολο πράγμα». (Παρ 14:6) Η γνώση και η κατανόηση είναι αλληλένδετες, γι’ αυτό πρέπει να επιζητούνται και οι δύο.—Παρ 2:5· 18:15.

Διάκριση. Μια εβραϊκή λέξη που αποδίδεται συχνά «διάκριση» (τεβουνάχ) είναι συγγενική της λέξης μπινάχ, η οποία μεταφράζεται «κατανόηση». Και οι δύο αυτές λέξεις εμφανίζονται στο εδάφιο Παροιμίες 2:3: «Αν . . . καλέσεις την κατανόηση και υψώσεις τη φωνή σου προς τη διάκριση . . .» Όπως η κατανόηση, έτσι και η διάκριση περιλαμβάνει το να βλέπει κανείς ή να αναγνωρίζει κάποια πράγματα, αλλά δίνει έμφαση στο διαχωρισμό των επιμέρους στοιχείων, στη στάθμιση ή στην αξιολόγηση κάθε στοιχείου στο φως των υπολοίπων. Όποιος συνδυάζει γνώση και διάκριση ελέγχει τα λόγια του και είναι ψύχραιμος στο πνεύμα. (Παρ 17:27) Όποιος εναντιώνεται στον Ιεχωβά φανερώνει έλλειψη διάκρισης. (Παρ 21:30) Μέσω του Γιου του, ο Θεός δίνει διάκριση (πλήρη κατανόηση ή ενόραση).—2Τι 2:1, 7, NE, ΜΝΚ.

Ικανότητα σκέψης. Η γνώση σχετίζεται επίσης με αυτό που ενίοτε μεταφράζεται «ικανότητα σκέψης» (εβρ., μεζιμμάχ). Η εβραϊκή λέξη μπορεί να χρησιμοποιηθεί με κακή έννοια (κακές σκέψεις, δόλια σχέδια, επινοήσεις) ή με καλή (οξυδέρκεια, οξύνοια). (Ψλ 10:2· Παρ 1:4) Επομένως, η διάνοια και οι σκέψεις μπορούν να οδηγηθούν προς έναν αξιοθαύμαστο, δίκαιο στόχο ή ακριβώς προς το αντίθετο. Όταν κάποιο άτομο δίνει μεγάλη προσοχή στον τρόπο ενέργειας του Ιεχωβά και κλίνει τα αφτιά του σε όλες τις διαφορετικές πτυχές του θελήματος και των σκοπών Του, τότε περιφρουρεί την ικανότητα σκέψης του, διοχετεύοντάς την σε ορθή κατεύθυνση. (Παρ 5:1, 2) Η ικανότητα σκέψης που ασκείται κατάλληλα και εναρμονίζεται με τη θεϊκή σοφία και γνώση θα φυλάει ένα άτομο ώστε να μην παγιδευτεί από ανήθικα δελεάσματα.—Παρ 2:10-12.

Επιφυλακτικότητα στην Απόκτηση Γνώσης. Ο Σολομών παρουσίασε τη γνώση προφανώς υπό αρνητικό πρίσμα όταν είπε: «Διότι στην αφθονία της σοφίας υπάρχει και αφθονία δυσφορίας, ώστε αυτός που αυξάνει τη γνώση να αυξάνει και τον πόνο». (Εκ 1:18) Αυτά τα λόγια φαίνεται να έρχονται σε σύγκρουση με τη γενική άποψη περί γνώσης που βρίσκει κάποιος στην Αγία Γραφή. Ωστόσο, εδώ ο Σολομών τονίζει και πάλι τη ματαιότητα των ανθρώπινων επιδιώξεων σε όλα τα άλλα ζητήματα εκτός από την εκτέλεση των εντολών του Θεού. (Εκ 1:13, 14) Άρα, ένας άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει γνώση και σοφία σε πολλούς τομείς ή μπορεί να εξερευνήσει σε βάθος έναν εξειδικευμένο τομέα, και τέτοιου είδους γνώση και σοφία μπορεί να μην είναι κατ’ ανάγκην ακατάλληλες, έστω και αν δεν σχετίζονται άμεσα με το ρητό σκοπό του Θεού. Ωστόσο, έχοντας τέτοια αυξημένη γνώση και σοφία ο άνθρωπος μπορεί κάλλιστα να συνειδητοποιήσει πιο έντονα πόσο περιορισμένες είναι οι ευκαιρίες που έχει για να χρησιμοποιήσει τη γνώση και τη σοφία του, λόγω της σύντομης διάρκειας της ζωής του και λόγω των προβλημάτων και των άσχημων συνθηκών τις οποίες αντιμετωπίζει και με τις οποίες έχει να αντιπαλέψει μέσα στην ατελή ανθρώπινη κοινωνία. Κάτι τέτοιο προκαλεί δυσφορία και οδυνηρό αίσθημα απογοήτευσης. (Παράβαλε Ρω 8:20-22· Εκ 12:13, 14· βλέπε ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΗΣ.) Παρόμοια, η γνώση που αποκτάται από την “αφοσίωση σε πολλά βιβλία”, αν δεν συνδέεται με την εκτέλεση των εντολών του Θεού και δεν χρησιμοποιείται για αυτήν, είναι «κουραστική για τη σάρκα».—Εκ 12:12.

ΓΟΑΘ

(Γοάθ).

Τοποθεσία, άγνωστη τώρα πια, η οποία κατονομάζεται μαζί με το λόφο Γαρήβ στην προφητεία του Ιερεμία για την ανοικοδόμηση και την επέκταση της Ιερουσαλήμ.—Ιερ 31:38, 39.

ΓΟΓΓΥΣΜΟΣ

Βλέπε ΕΡΙΔΑ, ΦΙΛΟΝΙΚΙΑ.

ΓΟΗΤΕΙΑ

Η εβραϊκή λέξη ’ιττίμ χρησιμοποιείται στο εδάφιο Ησαΐας 19:3 αναφερόμενη στους «γοητευτές» της Αιγύπτου. Η εβραϊκή λέξη χέβερ (που αποδίδεται «μαγικές ρήσεις») υποδηλώνει λόγια που απαγγέλλονται, τραγουδιούνται ή γράφονται ως μάγια για να “δέσουν” κάποιον. (Ψλ 58:5· Ησ 47:9, 12) «Τα διακοσμητικά κοχύλια που βουίζουν» τα οποία είχαν, και αναμφισβήτητα φορούσαν, οι κόρες της Σιών ήταν προφανώς φυλαχτά. Μάλιστα η εβραϊκή λέξη (λεχασίμ) η οποία χρησιμοποιείται για αυτά προέρχεται από μια ρίζα που σημαίνει «ψίθυρος· γοητεία». (Ησ 3:20· παράβαλε 2Σα 12:19· Ψλ 58:5.) Τέτοιες πνευματιστικές συνήθειες συγκαταλέγονταν στα «απεχθή πράγματα» τα οποία ο Ιεχωβά είχε απαγορεύσει στο λαό του. (Δευ 18:9-11) Οι αρχαίοι Βαβυλώνιοι, Αιγύπτιοι και άλλοι ήταν διαβόητοι για την πίστη τους σε φυλαχτά και για τις μαγικές ρήσεις που χρησιμοποιούσαν.—Ησ 19:3· 47:9, 12.

Γοητεία Φιδιών. Η αποκαλούμενη γοητεία φιδιών μπορεί να είναι μια μορφή πνευματισμού και αποτελεί κατάλοιπο της αρχαίας οφιολατρίας. Ο γοητευτής υποτίθεται ότι απαγγέλλει μαγικές ρήσεις στο φίδι, που συχνά είναι μια κόμπρα με φουσκωμένο το λαιμό, και έτσι αυτό φαίνεται σαγηνευμένο από τη μουσική, η οποία συνήθως προέρχεται από αυλό ή κάποιο άλλο πνευστό όργανο. Τα φίδια δεν είναι κουφά ή βαρήκοα, όπως ίσως νομίζουν μερικοί, αλλά όπως υπαινίσσονται τα εδάφια Ψαλμός 58:4, 5, μπορούν να ακούσουν τη φωνή των γοητευτών καθώς και τη μουσική. Κάποιος ίσως σκεφτεί ότι το όλο ζήτημα είναι ένα τέχνασμα που περιλαμβάνει εκπαίδευση του φιδιού όπως θα εκπαίδευε κανείς ένα ζώο ή ένα πουλί, κατά την οποία εκπαίδευση βάζουν το φίδι μέσα σε ένα καλάθι με καπάκι, παίζουν απαλή μουσική, κλείνουν γρήγορα το καπάκι αν το φίδι προσπαθήσει να διαφύγει, ωσότου τελικά το φίδι μάθει να σηκώνεται όρθιο υπακούοντας στη μουσική χωρίς να προσπαθεί να διαφύγει. Αν και αυτό μπορεί να αληθεύει σε ορισμένες περιπτώσεις, συχνά είναι ολοφάνερο ότι περιλαμβάνονται πνευματιστικές δυνάμεις στη γοητεία φιδιών.

Επιβεβαίωση του γεγονότος ότι αυτή η πνευματιστική συνήθεια έχει αρχαία προέλευση αποτελεί η αναφορά της στην Αγία Γραφή.—Ψλ 58:4, 5· Εκ 10:11· Ησ 3:3· Ιερ 8:17.

ΓΟΘΝΙ

(Γοθνί) [συντετμημένη μορφή του Γοθονιήλ].

Γιος του Σεμαΐα και εγγονός του Κορεΐτη Ωβήδ-εδώμ. Ο Γοθνί είχε διοριστεί να υπηρετεί ως Λευίτης πυλωρός ενώπιον του αγιαστηρίου. Ο ίδιος και οι αδελφοί του ήταν «άρχοντες του οίκου του πατέρα τους, . . . ικανοί, κραταιοί άντρες».—1Χρ 26:1, 4, 6-8, 15.

ΓΟΘΟΛΙΑ

(Γοθολία).

Βασίλισσα του Ιούδα, κόρη του Βασιλιά Αχαάβ του Ισραήλ και της συζύγου του της Ιεζάβελ, εγγονή του Αμρί. (2Βα 8:18, 26) Ήταν αδελφή του Βασιλιά Ιωράμ του Ισραήλ. Ήταν επίσης αμφιθαλής ή ετεροθαλής αδελφή των άλλων 70 γιων του Αχαάβ, το θάνατο των οποίων διέταξε ο Ιηού. (2Βα 3:1, 2· 10:1-9) Για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, η Γοθολία δόθηκε ως σύζυγος στον Ιωράμ, το μεγαλύτερο γιο του Ιωσαφάτ του Ιούδα. (2Βα 8:25-27· 2Χρ 18:1) Ήταν μητέρα του Οχοζία, ο οποίος τελικά έγινε βασιλιάς του Ιούδα.

Όπως η μητέρα της η Ιεζάβελ, έτσι και η Γοθολία υποκινούσε το σύζυγό της τον Ιωράμ να πράττει το κακό στα μάτια του Ιεχωβά κατά τη διάρκεια της οχταετούς βασιλείας του. (1Βα 21:25· 2Χρ 21:4-6) Και όπως η μητέρα της, έτσι και η Γοθολία έχυσε αίμα αθώων αχαλίνωτα. Όταν πέθανε ο πονηρός γιος της ο Οχοζίας έχοντας βασιλέψει έναν μόλις χρόνο, αυτή σκότωσε όλα τα άλλα μέλη της βασιλικής γραμμής εκτός από ένα βρέφος, τον Ιωάς, τον οποίο είχε κρύψει ο αρχιερέας μαζί με τη σύζυγό του και θεία του Ιωάς. Έπειτα η Γοθολία αυτοανακηρύχτηκε βασίλισσα και κάθησε στο θρόνο έξι χρόνια, περ. 905-899 Π.Κ.Χ. (2Χρ 22:11, 12) Οι γιοι της άρπαξαν από το ναό του Ιεχωβά τα άγια πράγματα και τα πρόσφεραν στον Βάαλ.—2Χρ 24:7.

Όταν ο Ιωάς έγινε εφτά ετών, ο θεοφοβούμενος Αρχιερέας Ιωδαέ αποκάλυψε το αγόρι και το έστεψε δικαιωματικό κληρονόμο του θρόνου. Ακούγοντας τη φασαρία, η Γοθολία έσπευσε στο ναό, και μόλις είδε τι συνέβαινε, φώναξε: «Συνωμοσία! Συνωμοσία!» Ο Αρχιερέας Ιωδαέ διέταξε να τη βγάλουν έξω από την περιοχή του ναού και να την εκτελέσουν στο ανάκτορο, στην πύλη των αλόγων. Η Γοθολία ίσως ήταν το τελευταίο μέλος του βδελυρού οίκου του Αχαάβ. (2Βα 11:1-20· 2Χρ 22:1–23:21) Πόσο αληθινή αποδείχτηκε η δήλωση: «Δεν θα πέσει ανεκπλήρωτο στη γη τίποτα από το λόγο του Ιεχωβά τον οποίο είπε ο Ιεχωβά εναντίον του οίκου του Αχαάβ»!—2Βα 10:10, 11· 1Βα 21:20-24.

ΓΟΘΟΛΙΑΣ

(Γοθολίας).

1. Βενιαμίτης από τον οίκο του Ιεροάμ, ο οποίος κατοικούσε στην Ιερουσαλήμ.—1Χρ 8:26-28.

2. Πατέρας κάποιου ο οποίος επέστρεψε στην Ιερουσαλήμ μαζί με τον Έσδρα το 468 Π.Κ.Χ. και ανήκε στην οικογένεια του Ελάμ.—Εσδ 8:1, 7.

ΓΟΘΟΝΙΗΛ

(Γοθονιήλ).

Ο πρώτος κατονομαζόμενος κριτής του Ισραήλ μετά τον Ιησού του Ναυή. Ο Γοθονιήλ ήταν «ο γιος του Κενέζ, που ήταν νεότερος αδελφός του Χάλεβ». (Κρ 1:13· 3:9· Ιη 15:17) Μολονότι η σύνταξη του κειμένου επιτρέπει να εννοηθεί ότι νεότερος αδελφός του Χάλεβ ήταν είτε ο Γοθονιήλ είτε ο Κενέζ, για να υπάρχει αρμονία με άλλα εδάφια θα πρέπει να θεωρηθεί ο Γοθονιήλ ανιψιός του Χάλεβ—γιος του Κενέζ, του αδελφού του. Γι’ αυτό και κάποιες μεταφράσεις έχουν την απόδοση: «Ο Γοθονιήλ, ο γιος του νεότερου αδελφού του Χάλεβ, του Κενέζ». (AT, Mo, ΛΧ) Επιπρόσθετα, ο Χάλεβ ήταν “ο γιος του Ιεφοννή”, επομένως δεν ήταν γιος του Κενέζ όπως ο Γοθονιήλ.—Αρ 32:12· 1Χρ 4:15.

Ο γάμος του Γοθονιήλ με την Αχσάν, την κόρη του Χάλεβ, ήταν αποτέλεσμα της νίκης του επί της Δεβίρ, ενός οχυρού των Χαναναίων. Ο πατέρας της Αχσάν ο Χάλεβ είχε υποσχεθεί να δώσει την κόρη του σε εκείνον που θα κατακτούσε την πόλη. (Ιη 15:16-19· Κρ 1:11-15) Ο Γοθονιήλ απέκτησε έναν γιο που ονομαζόταν Αθάθ και ίδρυσε μια μακραίωνη οικογένεια στη φυλή του Ιούδα. Έπειτα από χρόνια, στη διάρκεια της βασιλείας του Δαβίδ, κάποιος απόγονος αυτής της οικογένειας εκλέχθηκε επικεφαλής μιας ομάδας υπηρεσίας που αποτελούνταν από 24.000 άντρες.—1Χρ 4:13· 27:1, 15.

Η πρώτη καταδυνάστευση του Ισραήλ από αλλοεθνείς βασιλιάδες, ως αποτέλεσμα ανυπακοής, διήρκεσε οχτώ χρόνια. Όταν «άρχισαν να καλούν τον Ιεχωβά σε βοήθεια», Εκείνος ήγειρε τον Γοθονιήλ για να τους ελευθερώσει. Με το πνεύμα του Ιεχωβά πάνω του, ο Γοθονιήλ νίκησε τον Χουσάν-ρισαθαΐμ, «το βασιλιά της Συρίας», ανέλαβε τη γενική επίβλεψη και έβγαζε δικαστικές αποφάσεις για τους αδελφούς του.—Κρ 3:8-11.

ΓΟΘΩΜ

(Γοθώμ).

Ο τέταρτος στη σειρά κατονομαζόμενος γιος του Ελιφάς, του πρωτοτόκου του Ησαύ. Ο Γοθώμ έγινε ένας από τους σεΐχηδες των γιων του Ησαύ.—Γε 36:10, 11, 15, 16· 1Χρ 1:36.

ΓΟΛΓΟΘΑΣ

(Γολγοθάς) [Κρανίο [Κρανίου Τόπος]].

Ο τόπος έξω από την Ιερουσαλήμ—αν και κοντά σε αυτήν—όπου κρεμάστηκε στο ξύλο ο Ιησούς Χριστός. (Ματ 27:33· Λου 23:33· Ιωα 19:17-22· Εβρ 13:12) Εκεί κοντά υπήρχε ένας δρόμος και ένα μνήμα μέσα σε κάποιον κήπο. (Ματ 27:39· Ιωα 19:41) Η Βιβλική αφήγηση δεν λέει ότι ο Γολγοθάς βρισκόταν σε λόφο, αναφέρει όμως ότι μερικοί παρακολουθούσαν το κρέμασμα στο ξύλο από απόσταση.—Μαρ 15:40· Λου 23:49.

Στην κατά παράδοση προτεινόμενη τοποθεσία για τον Γολγοθά και το μνήμα του Ιησού υψώνεται τώρα ο Ναός του Πανάγιου Τάφου. Τον τέταρτο αιώνα Κ.Χ., ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ανέθεσε στον Επίσκοπο Μακάριο να προσδιορίσει τον τόπο όπου κρεμάστηκε στο ξύλο ο Ιησούς, καθώς και το μνήμα του. Εκείνος αποφάνθηκε ότι ο υπάρχων τότε ναός της Αφροδίτης τον οποίο είχε χτίσει ο Αδριανός είχε ανεγερθεί στην εν λόγω τοποθεσία. Γι’ αυτό, ο Κωνσταντίνος έδωσε διαταγή να κατεδαφιστεί αυτός ο ναός και στη θέση του να χτιστεί μια βασιλική η οποία μεταγενέστερα επεκτάθηκε και τροποποιήθηκε, με αποτέλεσμα να προκύψει ο Ναός του Πανάγιου Τάφου. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές που έχουν διεξαχθεί εκεί από το 1960 υποδεικνύουν ότι η περιοχή αυτή χρησιμοποιούνταν ως τόπος ταφής, και πιστεύεται ότι αυτό ίσχυε και για τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. Μολονότι αυτή η τοποθεσία είναι εντός των σημερινών τειχών της Ιερουσαλήμ, πιστεύεται ότι στις ημέρες του Ιησού ήταν έξω από τα τείχη της πόλης.

Μια άλλη τοποθεσία που προβλήθηκε ως ο τόπος όπου ο Ιησούς κρεμάστηκε στο ξύλο είναι ένα ύψωμα 230 μ. ΒΑ της Πύλης της Δαμασκού, γνωστό τώρα ως ο Γολγοθάς του Γκόρντον. Το 1842 υποδείχτηκε ως η πραγματική τοποθεσία του Γολγοθά και του μνήματος του Ιησού. Το 1883 η εκδοχή αυτή επικροτήθηκε από τον στρατηγό Τσ. Τζ. Γκόρντον, έναν Βρετανό ήρωα πολέμου. Η εν λόγω ταύτιση ήταν βασισμένη σε εικασίες. Με βάση τα διαθέσιμα αρχαιολογικά στοιχεία, ο Γκάμπριελ Μπάρκεϊ τονίζει ότι ο παρακείμενος Τάφος του Κήπου, ο οποίος επιδεικνύεται συχνά στους τουρίστες ως ο τάφος του Ιησού, λαξεύτηκε και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά κατά τον όγδοο ή έβδομο αιώνα Π.Κ.Χ. Αυτό δεν συμφωνεί με το εδάφιο Ιωάννης 19:41, το οποίο μιλάει για «ένα καινούριο μνημείο, στο οποίο δεν είχαν βάλει ακόμη κανέναν».—Επιθεώρηση Βιβλικής Αρχαιολογίας (Biblical Archaeology Review), Μάρτιος/Απρίλιος 1986, σ. 50.

Ο προσδιορισμός της θέσης του Γολγοθά έχει αποτελέσει πολλές φορές ένα συναισθηματικά φορτισμένο θρησκευτικό ζήτημα. Εντούτοις, δεν υπάρχει αρχαιολογικό στοιχείο που να πιστοποιεί ότι ο «Γολγοθάς του Γκόρντον» είναι το σωστό μέρος. Όσον αφορά τη θέση που καταλαμβάνει ο Ναός του Πανάγιου Τάφου, η ταύτισή της με τον Γολγοθά γίνεται με βάση κάποια αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά βασίζεται κατά πολύ και σε παράδοση του τέταρτου αιώνα. Σχετικά με αυτή την τελευταία τοποθεσία, η Επιθεώρηση Βιβλικής Αρχαιολογίας (Μάιος/Ιούνιος 1986, σ. 38) λέει: «Μπορεί να μην είμαστε απολύτως βέβαιοι ότι η τοποθεσία του Ναού του Πανάγιου Τάφου είναι το σημείο ταφής του Ιησού, αλλά το βέβαιο είναι ότι δεν έχουμε καμιά άλλη τοποθεσία που να συγκεντρώνει καν τις ίδιες πιθανότητες με αυτήν». Άρα λοιπόν, ο προσδιορισμός της θέσης του Γολγοθά εξακολουθεί να βασίζεται σε εικασίες.

ΓΟΛΙΑΘ

(Γολιάθ).

Ο γίγαντας από την πόλη Γαθ και πρόμαχος του στρατού των Φιλισταίων τον οποίο σκότωσε ο Δαβίδ. Ο Γολιάθ ήταν υπερμεγέθης—το ασυνήθιστο ύψος του ήταν έξι πήχεις και μία σπιθαμή (2,9 μ.). Ο χάλκινος φολιδωτός του θώρακας ζύγιζε 5.000 σίκλους (57 κιλά) και η σιδερένια αιχμή στο δόρυ του ζύγιζε 600 σίκλους (6,8 κιλά). (1Σα 17:4, 5, 7) Ο Γολιάθ ήταν ένας από τους Ρεφαΐμ. Ίσως να ήταν μισθοφόρος στο στρατό των Φιλισταίων.—1Χρ 20:5, 8· βλέπε ΡΕΦΑΪΜ.

Λίγο καιρό αφότου ο Δαβίδ χρίστηκε από τον Σαμουήλ, και ενώ το πνεύμα του Ιεχωβά είχε φύγει από τον Βασιλιά Σαούλ (1Σα 16:13, 14), οι Φιλισταίοι συγκεντρώθηκαν στη Σωχώχ για να πολεμήσουν εναντίον του Ισραήλ και στη συνέχεια στρατοπέδευσαν στην Εφές-δαμμίμ. Καθώς τα στρατεύματα των Φιλισταίων και το στράτευμα του Σαούλ ήταν παραταγμένα το ένα αντίκρυ στο άλλο μέσα στην κοιλάδα, παρουσιάστηκε ο γιγαντόσωμος πολεμιστής Γολιάθ από το στρατόπεδο των Φιλισταίων προκαλώντας με δυνατή φωνή τον Ισραήλ να στείλει έναν άντρα για να μονομαχήσει μαζί του, ώστε από το αποτέλεσμα να κριθεί ποιος στρατός θα γινόταν υπηρέτης του άλλου. Πρωί και βράδυ επί 40 ημέρες, ο στρατός του Ισραήλ κυριευμένος από μεγάλο φόβο υφίστατο αυτούς τους εμπαιγμούς. Κανένας Ισραηλίτης στρατιώτης δεν είχε το θάρρος να απαντήσει στην πρόκληση.—1Σα 17:1-11, 16.

Εμπαίζοντας τα στρατεύματα του ζωντανού Θεού Ιεχωβά, ο Γολιάθ υπέγραψε την ίδια του την καταδίκη. Ο νεαρός ποιμένας Δαβίδ, έχοντας το πνεύμα του Θεού πάνω του, ανταποκρίθηκε στην πρόκληση του Γολιάθ. Ο Γολιάθ, με τον οπλοφόρο του να προπορεύεται κρατώντας μια μεγάλη ασπίδα, κατευθύνθηκε προς τον Δαβίδ και τον καταράστηκε επικαλούμενος τους θεούς του. Τότε ο Δαβίδ απάντησε: «Εσύ έρχεσαι σε εμένα με σπαθί και με δόρυ και με ακόντιο· εγώ όμως έρχομαι σε εσένα με το όνομα του Ιεχωβά των στρατευμάτων, του Θεού των στρατευμάτων του Ισραήλ, που εσύ ενέπαιξες». (ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 1, σ. 745) Ο Δαβίδ σφεντόνισε μια πέτρα η οποία σφηνώθηκε στο μέτωπο του Γολιάθ, και εκείνος έπεσε στο έδαφος. Στη συνέχεια ο Δαβίδ στάθηκε πάνω από τον Γολιάθ και έκοψε το κεφάλι του γίγαντα με το ίδιο του το σπαθί. Αυτό είχε ως άμεσο επακόλουθο την κατατρόπωση και τη σφαγή των Φιλισταίων.—1Σα 17:26, 41-53.

«Κατόπιν ο Δαβίδ πήρε το κεφάλι του Φιλισταίου και το έφερε στην Ιερουσαλήμ, ενώ τα όπλα του τα έβαλε στη σκηνή του». (1Σα 17:54) Μολονότι είναι αλήθεια πως η κατάληψη του οχυρού της Σιών από τον Δαβίδ (2Σα 5:7) δεν έγινε τότε αλλά αργότερα, στην πόλη της Ιερουσαλήμ κατοικούσαν από παλιά Ισραηλίτες μαζί με τους Ιεβουσαίους. (Ιη 15:63· Κρ 1:8) Αργότερα, ο Δαβίδ προφανώς παρέδωσε το σπαθί του Γολιάθ στο αγιαστήριο. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι ο Αχιμέλεχ ο ιερέας το έδωσε στον Δαβίδ όταν εκείνος κρυβόταν από τον Σαούλ.—1Σα 21:8, 9.

Μια περικοπή που έχει δημιουργήσει κάποια δυσκολία είναι το εδάφιο 2 Σαμουήλ 21:19, όπου λέγεται: «Ο Ελχανάν, ο γιος του Ιαρέ-ορεγίμ του Βηθλεεμίτη, πάταξε τον Γολιάθ τον Γιθίτη, του οποίου το δόρυ είχε κοντάρι σαν το αντί εκείνων που δουλεύουν στον αργαλειό». Η παράλληλη αφήγηση στο εδάφιο 1 Χρονικών 20:5 αναφέρει: «Ο Ελχανάν, ο γιος του Ιαείρ, πάταξε τον Λααμί, τον αδελφό του Γολιάθ του Γιθίτη, του οποίου το δόρυ είχε κοντάρι σαν το αντί εκείνων που δουλεύουν στον αργαλειό».

Έχουν προταθεί διάφορες εξηγήσεις για αυτό το πρόβλημα. Το Ταργκούμ υποστηρίζει μια παράδοση σύμφωνα με την οποία ο Ελχανάν ταυτίζεται με τον Δαβίδ. Το έργο Τα Βιβλία της Αγίας Γραφής, του Εκδοτικού Οίκου Σοντσίνο (Soncino Books of the Bible), επιμέλεια Α. Κοέν (Λονδίνο, 1951, 1952), σχολιάζει ότι θα μπορούσαμε εύκολα να υποθέσουμε ότι υπήρχαν δύο Γολιάθ, και αναφέρει επίσης ότι η λέξη Γολιάθ μπορεί να ήταν ένας χαρακτηριστικός τίτλος, όπως οι τίτλοι «Φαραώ», «Ραβσάκης», «Σουλτάνος». Το γεγονός ότι το ένα κείμενο αναφέρεται στον «Ιαρέ-ορεγίμ» ενώ το άλλο στον «Ιαείρ», καθώς και το ότι μόνο η αφήγηση στο βιβλίο Δεύτερο Σαμουήλ περιέχει τον όρο “Βηθλεεμίτης [εβρ., μπαιθ χαλλαχμί]” ενώ μόνο η αφήγηση στο βιβλίο Πρώτο Χρονικών περιέχει το όνομα «Λααμί [’εθ-Λαχμί]», αποδίδεται από τους περισσότερους σχολιαστές σε λάθος κάποιου αντιγραφέα.—Βλέπε ΙΑΡΕ-ΟΡΕΓΙΜ· ΛΑΑΜΙ.

ΓΟΜΕΡ

(Γόμερ).

1. Εγγονός του Νώε και ο πρώτος κατονομαζόμενος γιος του Ιάφεθ. Γεννήθηκε μετά τον Κατακλυσμό. (Γε 10:1, 2· 1Χρ 1:4, 5) Αυτός και οι γιοι του, ο Ασκενάζ, ο Ριφάθ και ο Θογαρμά, συγκαταλέγονται στις «οικογένειες των γιων του Νώε σύμφωνα με την οικογενειακή τους καταγωγή», από τις οποίες εξαπλώθηκαν τα έθνη μετά τον Κατακλυσμό.—Γε 10:3, 32.

Η ιστορία συνδέει το έθνος που προήλθε από τον Γόμερ με τους αρχαίους Κιμμέριους, μια άρια φυλή η οποία προφανώς εγκαταστάθηκε Β της Μαύρης Θάλασσας. Τον όγδοο αιώνα Π.Κ.Χ., στη διάρκεια της βασιλείας του Ασσύριου Σαργών, φαίνεται ότι οι Σκύθες τούς εκτόπισαν στην άλλη μεριά του Καυκάσου (της ορεινής περιοχής ανάμεσα στη Μαύρη Θάλασσα και στην Κασπία Θάλασσα). Οι Κιμμέριοι επέλασαν στη Μικρά Ασία, εφορμώντας στο βασίλειο της Ουραρτού (Αραράτ) και εισχωρώντας στην ανατολική Μικρά Ασία, όπου το αρμενικό όνομα της Καππαδοκίας, Καμίρκ, αναμφίβολα απηχεί την εισβολή τους. Οι Κιμμέριοι, ερχόμενοι αντιμέτωποι με την ισχυρή Ασσυριακή Αυτοκρατορία στα Α, στράφηκαν προς τα δυτικά και πολέμησαν με τους Φρύγες και τους Λυδούς. Τελικά ο Λυδός Βασιλιάς Αλυάττης (προκάτοχος του Κροίσου) τους εκδίωξε από τη Λυδία.

Η προφητεία του Ιεζεκιήλ (η συγγραφή της οποίας φαίνεται ότι ολοκληρώθηκε περίπου το 591 Π.Κ.Χ.) σχετικά με την επίθεση «του Γωγ της γης του Μαγώγ» εναντίον του επανασυναγμένου λαού του Ιεχωβά συγκαταλέγει στις δυνάμεις του Γωγ «τον Γόμερ και όλες τις ορδές του», μαζί με τον Θογαρμά «από τα πιο απομακρυσμένα μέρη του βορρά, και όλες τις ορδές του».—Ιεζ 38:2-8· βλέπε ΓΩΓ Αρ. 2· ΘΟΓΑΡΜΑ· ΜΑΓΩΓ Αρ. 2.

2. Η κόρη του Διβλαΐμ, η οποία έγινε σύζυγος του Ωσηέ σύμφωνα με τις οδηγίες που είχε δώσει ο Ιεχωβά σε αυτόν τον προφήτη. (Ωσ 1:2, 3) Αργότερα η Γόμερ γέννησε τρία παιδιά, των οποίων τα ονόματα, με τη χαρακτηριστική σημασία που είχαν, χρησιμοποίησε ο Θεός για να προείπει τα καταστροφικά αποτελέσματα της πνευματικής μοιχείας που διέπραττε ο Ισραήλ με τη μορφή ειδωλολατρίας. Σε σχέση με τη γέννηση του πρώτου παιδιού, ενός γιου που ονομάστηκε Ιεζραέλ, η αφήγηση δηλώνει ότι η Γόμερ «τού γέννησε [του Ωσηέ] έναν γιο». Ωστόσο, όσον αφορά τη γέννηση των επόμενων δύο παιδιών, δεν γίνεται μνεία του προφήτη ως πατέρα, και ως εκ τούτου, αυτά θεωρούνται κατά πάσα πιθανότητα νόθα. (Ωσ 1:3-9) Τα εδάφια Ωσηέ 3:1-3 φαίνεται να περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο η Γόμερ επαναφέρθηκε από τη μοιχική της πορεία στον προφήτη, όταν αγοράστηκε σαν να ήταν δούλη, πράγμα που έδειχνε παραστατικά ότι ο Θεός θα δεχόταν ξανά τον Ισραήλ με βάση τη μετάνοιά του.

ΓΟΜΟΡ

(γομόρ).

Μέτρο στερεών, ίσο με το ένα δέκατο του εφά. (Εξ 16:16, 18, 22, 32, 33, 36) Το εφά υπολογίζεται στα 22 λίτρα με βάση αρχαιολογικά στοιχεία για τη χωρητικότητα του βαθ—του αντίστοιχου μέτρου υγρών. (Παράβαλε Ιεζ 45:10, 11.) Επομένως, ένα γομόρ πρέπει να ισοδυναμούσε με 2,2 λίτρα.

Μια παραβολή του εβραϊκού κειμένου των εδαφίων Έξοδος 29:40 και Αριθμοί 28:5 αποκαλύπτει ότι με τη λέξη “δέκατο” εννοείται το δέκατο του εφά, δηλαδή το γομόρ. Αυτό παρέχει τη βάση για την απόδοση της εβραϊκής λέξης “δέκατο” ως «δέκατο του εφά».—Αρ 15:4, AT, Ro, ΜΝΚ, ΛΧ, ΜΠΚ.

ΓΟΜΟΡΡΑ

(Γόμορρα).

Μία από τις «πόλεις της Περιφέρειας» που πιθανότατα βρίσκονταν κοντά στο νότιο άκρο της Νεκράς Θαλάσσης. (Γε 13:12) Τα Σόδομα και τα Γόμορρα ήταν προφανώς οι σημαντικότερες από αυτές τις πόλεις. Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι τα ερείπιά τους βρίσκονται τώρα καταποντισμένα στα νερά της Νεκράς Θαλάσσης, μολονότι κάποιοι άλλοι έχουν ισχυριστεί πρόσφατα ότι τα ερείπια των πόλεων αυτών μπορούν να εντοπιστούν σε διάφορα ουάντι (κοίτες χειμάρρων) στα Α και ΝΑ της Νεκράς Θαλάσσης. Στην εποχή του Αβραάμ η περιοχή περιγράφηκε ως «περιοχή με άφθονα νερά . . . σαν τον κήπο του Ιεχωβά». (Γε 13:10· βλέπε ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΟΥ ΙΟΡΔΑΝΗ.) Τον καιρό που ο Λωτ, ο ανιψιός του Αβραάμ, κατοικούσε σε αυτή την εύφορη Περιφέρεια, ο Βασιλιάς Βαρσά των Γομόρρων, μαζί με τους βασιλιάδες τεσσάρων άλλων πόλεων της Περιφέρειας, στασίασε εναντίον της επικυριαρχίας του Χοδολλογομόρ από το Ελάμ και τριών άλλων συνασπισμένων βασιλιάδων. Οι πρώτοι δέχτηκαν την επίθεση των δεύτερων και τράπηκαν σε φυγή—μάλιστα μερικοί από τους στρατιώτες τους έπεσαν μέσα στους πολυάριθμους λάκκους ασφάλτου που υπήρχαν στην περιοχή. Τα Σόδομα και τα Γόμορρα λεηλατήθηκαν από τους βασιλιάδες της Ανατολής, οι οποίοι αιχμαλώτισαν τον Λωτ.—Γε 14:1-12.

Πάνω από 14 χρόνια αργότερα, η κραυγή του παραπόνου για την πονηρία των Σοδόμων και των Γομόρρων έγινε τόσο μεγάλη ώστε ο Ιεχωβά έστειλε αγγέλους για να επιθεωρήσουν την κατάσταση και στη συνέχεια να καταστρέψουν τις πόλεις με βροχή από φωτιά και θειάφι.—Γε 18:20, 21· 19:24, 28.

Η ολοσχερής καταστροφή αυτών των πόλεων χρησιμοποιήθηκε μετέπειτα ως σύμβολο πλήρους αφανισμού. (Δευ 29:22, 23· Ησ 1:9· 13:19· Ιερ 49:18) Ο Ιεχωβά εξέφρασε συμβολικά το βάθος της πονηρίας στην οποία είχαν βυθιστεί οι άρχοντες και ο λαός του Ιούδα και της Ιερουσαλήμ όταν τους απηύθυνε τα εξής λόγια μέσω του προφήτη Ησαΐα: «Ακούστε το λόγο του Ιεχωβά, ηγεμόνες των Σοδόμων. Δώστε ακρόαση στο νόμο του Θεού μας, λαέ των Γομόρρων».—Ησ 1:1, 10· Ιερ 23:14.

Όταν ο Ιησούς ονείδισε ορισμένες Ιουδαϊκές πόλεις του πρώτου αιώνα, αναφέρθηκε σε αυτές τις πόλεις της χονδροειδούς πονηρίας, τα Σόδομα και τα Γόμορρα. Ονείδισε με αυτόν τον τρόπο την αμετανόητη Καπερναούμ, όπου ο ίδιος προσωπικά είχε εκτελέσει πολλά από τα δυναμικά του έργα. Όσο δε για οποιαδήποτε πόλη απέρριπτε τους μαθητές του και δεν ασκούσε πίστη παρά τα δυναμικά έργα που εκτελούσαν εκείνοι ως απόδειξη θεϊκής υποστήριξης, ο Ιησούς είπε: «Θα είναι πιο υποφερτό για τη γη των Σοδόμων και των Γομόρρων στην Ημέρα της Κρίσης παρά για εκείνη την πόλη». (Ματ 10:5-15· 11:23, 24) Εφόσον τα Σόδομα και τα Γόμορρα και οι πόλεις γύρω από αυτά είχαν τιμωρηθεί με “αιώνια φωτιά”—σύμβολο παντοτινού αφανισμού—ο Ιησούς προφανώς χρησιμοποίησε μια υπερβολή για να τονίσει πόσο απίθανο ήταν να αναμορφωθούν αυτοί οι άπιστοι Ιουδαίοι, ακόμη και αν ήταν παρόντες στην Ημέρα της Κρίσης.—Ιου 7.

ΓΟΝΑΤΟ, ΓΟΝΑΤΙΖΩ

Αυτή η άρθρωση του ποδιού είναι πολύ σημαντική για τη στήριξη του σώματος. Γι’ αυτό, τα κλονισμένα ή εξασθενημένα γόνατα συμβολίζουν την αδυναμία, ενώ τα γόνατα που χτυπούν το ένα με το άλλο, το φόβο.—Ιωβ 4:4· Ψλ 109:24· Ησ 35:3· Δα 5:6· Εβρ 12:12.

Από τους 10.000 άντρες του Γεδεών, όλοι, εκτός από 300, έπεσαν στα γόνατά τους για να πιουν, βάζοντας προφανώς το πρόσωπό τους πάνω στο νερό. Σε αυτή τη στάση δεν μπορούσαν να είναι σε επιφυλακή, έτοιμοι για ενδεχόμενη αιφνιδιαστική επίθεση. Το να σβήσουν τη δίψα τους τούς απασχολούσε περισσότερο από την κατάσταση που είχαν να αντιμετωπίσουν. Από την άλλη πλευρά, εκείνοι οι 300 στηρίχτηκαν στα πόδια τους, έπαιρναν νερό με τις χούφτες και το έπιναν με τη γλώσσα, παραμένοντας έτσι σε επιφυλακή, σε εγρήγορση, έτοιμοι. Ως εκ τούτου, οι 9.700 αμελείς αποπέμφθηκαν.—Κρ 7:3, 5-8.

Μεταφορικά, ένα παιδί που λεγόταν ότι “γεννήθηκε στα γόνατα” ενός άλλου ατόμου και όχι της μητέρας του, και άρα απολάμβανε την εύνοια και τη φροντίδα αυτού του ατόμου, αναγνωριζόταν ως δικό του παιδί, ή απόγονος, όπως το παιδί της Βαλλά που θεωρήθηκε παιδί της Ραχήλ.—Γε 30:3-6· παράβαλε Γε 50:23.

Ο Ιεχωβά υποσχέθηκε αποκατάσταση για το λαό του και τους παρομοίασε με παιδιά της Σιών, δηλαδή της Ιερουσαλήμ, που θα τα “χάιδευαν πάνω στα γόνατα”, δηλαδή θα τα φρόντιζαν καλά και θα τα επανέφεραν σε μια ευνοημένη κατάσταση.—Ησ 66:12, 13.

Γονάτισμα. Η εβραϊκή λέξη η οποία αποδίδεται «γονατίζω» (μπαράχ) ίσως είναι ομόρριζη με τη λέξη που αποδίδεται «ευλογία», πράγμα που μπορεί να υποδηλώνει ότι τουλάχιστον κάποιες φορές οι ευλογίες δίνονταν στα άτομα ενώ αυτά ήταν γονατιστά.

Εκλιπαρώντας για εύνοια. Ένα άτομο μπορεί να γονάτιζε σε ένδειξη σεβασμού ή προκειμένου να εκλιπαρήσει για εύνοια, όπως όταν ένας «πεντηκόνταρχος» που εκπροσωπούσε τον Βασιλιά Οχοζία γονάτισε μπροστά στον Ηλία και παρακάλεσε για τη ζωή του και για τη ζωή των αντρών του. (2Βα 1:13, 14) Κάποιος λεπρός ικέτευσε γονατιστός τον Ιησού να τον καθαρίσει.—Μαρ 1:40-42· επίσης 10:17-22.

Κατά την προσευχή. Πολλές φορές, οι αληθινοί λάτρεις γονάτιζαν όταν προσεύχονταν στον Θεό, εκδηλώνοντας κατάλληλα με αυτή τη στάση την ταπεινοφροσύνη τους. (Εσδ 9:5· Πρ 9:36, 40· 21:3-6) Ο Σολομών γονάτισε ενώπιον της εκκλησίας του Ισραήλ όταν προσευχήθηκε κατά την αφιέρωση του ναού. (2Χρ 6:13) Παρά το βασιλικό διάταγμα που όριζε ότι για 30 ημέρες έπρεπε να γίνονται αιτήματα μόνο στον Βασιλιά Δαρείο, ο Δανιήλ γονάτιζε και προσευχόταν στον Ιεχωβά τρεις φορές την ημέρα, έχοντας τα παράθυρα του ανωγείου του ανοιχτά προς την Ιερουσαλήμ. (Δα 6:6-11) Ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός αποτέλεσε παράδειγμα ατόμου που γονάτιζε για να προσευχηθεί στον Ιεχωβά. Στον κήπο της Γεθσημανή τη νύχτα που προδόθηκε, ο Ιησούς «λύγισε τα γόνατά του και άρχισε να προσεύχεται».—Λου 22:41.

Όσοι ασκούσαν ψεύτικη θρησκεία γονάτιζαν μπροστά στα είδωλα των θεών τους. Αλλά στις ημέρες του Ηλία υπήρχαν ακόμη 7.000 πιστά άτομα στον Ισραήλ, «όλα τα γόνατα που δεν λύγισαν στον Βάαλ».—1Βα 19:18· Ρω 11:4.

Προσκύνηση ή αναγνώριση υψηλής θέσης. Το γονάτισμα μπορεί να υποδηλώνει προσκύνηση ή αναγνώριση της υψηλής θέσης που κατέχει ένας ανώτερος. Οι στρατιώτες γονάτισαν μπροστά στον Ιησού και τον προσκύνησαν, κάνοντάς το όμως αυτό χλευαστικά.—Ματ 27:27-31· Μαρ 15:16-20.

Ο Ιεχωβά έχει δώσει στον πιστό αναστημένο Ιησού Χριστό ανώτερη θέση και όνομα που είναι πάνω από κάθε άλλο όνομα, «ώστε στο όνομα του Ιησού να λυγίσει κάθε γόνατο εκείνων που είναι στον ουρανό και εκείνων που είναι στη γη και εκείνων που είναι κάτω από το έδαφος». Όλοι όσοι αποκτούν ζωή πρέπει να λυγίσουν τα γόνατά τους λατρεύοντας τον Ιεχωβά στο όνομα του Ιησού Χριστού και να ομολογήσουν ότι αυτός είναι Κύριος για τη δόξα του Θεού. Σε αυτούς περιλαμβάνονται “εκείνοι που είναι κάτω από το έδαφος”, κάτι που δείχνει προφανώς ότι και όσοι ανασταίνονται από τον τάφο πρέπει να ανταποκριθούν σε αυτή την απαίτηση.—Φλπ 2:9-11· Ιωα 5:28, 29· Εφ 1:9, 10.

Πρωτίστως, όσοι επιθυμούν τη θεϊκή εύνοια απαιτείται να αναγνωρίσουν την υπεροχή και την κυριαρχία του Ιεχωβά. Ο Ιεχωβά έχει δηλώσει: «Στον εαυτό μου ορκίστηκα . . . ότι σε εμένα θα λυγίσει κάθε γόνατο». (Ησ 45:23· Ρω 14:10-12) Κατάλληλα, λοιπόν, ο ψαλμωδός πρότρεψε ένθερμα τους ομοεθνείς του: «Ελάτε, ας προσφέρουμε λατρεία και ας προσκυνήσουμε· ας γονατίσουμε ενώπιον του Ιεχωβά του Δημιουργού μας».—Ψλ 95:6· βλέπε ΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΧΕΙΡΟΝΟΜΙΕΣ.

ΓΟΥΔΙ

Δοχείο με κοίλο εσωτερικό μέσα στο οποίο συνέθλιβαν σιτηρά, μπαχαρικά, ελιές ή άλλα υλικά κοπανίζοντάς τα με το γουδοχέρι.

Αιγυπτιακές ταφικές τοιχογραφίες απεικονίζουν γουδιά μεγάλης χωρητικότητας. Επρόκειτο πιθανότατα για ξύλινα γουδιά που είχαν ενδεχομένως μεταλλικά γουδοχέρια. Μια τέτοια τοιχογραφία δείχνει δύο άντρες να στέκονται δίπλα σε ένα γουδί και να ανεβοκατεβάζουν εναλλάξ μεταλλικά γουδοχέρια (ροπαλοειδή και στα δύο άκρα), κρατώντας τα από το κέντρο και με τα δύο χέρια. Η απεικόνιση δείχνει ότι, αφού κοπάνιζαν αρκετά μια ποσότητα υλικών μέσα στο γουδί, την κοσκίνιζαν σε άλλο σκεύος, ενώ τα χοντρά υπολείμματα τα έριχναν και πάλι μέσα στο γουδί για να τα κοπανίσουν και άλλο.

Στην έρημο οι Ισραηλίτες ετοίμαζαν το μάννα για κατανάλωση αλέθοντάς το σε χειρόμυλους ή κοπανίζοντάς το σε γουδί (εβρ., μεδοχάχ).—Αρ 11:7, 8.

Το καλύτερο ελαιόλαδο το παρήγαν κοπανίζοντας ελιές σε γουδί με το γουδοχέρι. Με αυτόν τον τρόπο έβγαινε λάδι μόνο από τη σάρκα της ελιάς, ενώ στο πιεστήριο συνθλίβονταν και τα κουκούτσια. Στο λυχνοστάτη της σκηνής της συνάντησης έπρεπε να καίνε αγνό ελαιόλαδο από κοπανισμένες ελιές. Λάδι από κοπανισμένες ελιές χρησιμοποιούνταν επίσης σε σχέση με τη «μόνιμη προσφορά ολοκαυτώματος» και προφανώς στο λάδι του αγίου χρίσματος. Στο αγιαστήριο χρησιμοποιούνταν κονιορτοποιημένο θυμίαμα.—Εξ 27:20, 21· 29:40, 42· 30:23-25, 35, 36.

Εφόσον το γουδί έχει κοίλο εσωτερικό, χρησιμοποιείται κατάλληλα στην Αγία Γραφή για να περιγράψει το σχήμα μιας συγκεκριμένης εδαφικής περιοχής. Λόγου χάρη, σύμφωνα με τα εδάφια Κριτές 15:18, 19, ο Θεός προμήθευσε πόσιμο νερό στον Σαμψών σκίζοντας στα δύο «ένα κοίλωμα σε σχήμα γουδιού» (εβρ., μαχτές) στη Λεχί. Επίσης, ένα συγκεκριμένο τμήμα της Ιερουσαλήμ, η «Μακτές», ή αλλιώς η «Περιοχή Γουδί» (εβρ., Μαχτές, που σημαίνει «γουδί»), μπορεί να είχε πάρει το όνομά του από κάποιο κοίλωμα ή βύθισμα που υπήρχε σε εκείνη την περιοχή της πόλης.—Σοφ 1:11, υποσ.

Τα σιτηρά που μετατρέπονται σε αλεύρι μέσα στο γουδί υφίστανται πολύ σκληρή κατεργασία. Συνεπώς, οι Γραφές χρησιμοποιούν αυτή τη διαδικασία συμβολικά, λέγοντας: «Ακόμη και αν κοπανίσεις τον ανόητο με γουδοχέρι μέσα σε γουδί [εβρ., μπαμμαχτές], μαζί με θρυμματισμένα σιτηρά, η ανοησία του δεν θα φύγει από αυτόν».—Παρ 27:22.

[Εικόνα στη σελίδα 655]

Αρχαίο γουδί και γουδοχέρι

ΓΟΥΛΛΩΘ-ΜΑΪΜ

(Γουλλώθ-μαΐμ) [Λεκάνες Νερών].

Τοποθεσία την οποία ζήτησε η κόρη του Χάλεβ όταν παντρεύτηκε τον Γοθονιήλ. (Ιη 15:17-19· Κρ 1:13-15) Πολλές μεταφράσεις αποδίδουν τη φράση Γκουλόθ μάγιμ ως «πηγές νερού» ενώ οι όροι «Άνω Γουλλώθ και Κάτω Γουλλώθ» αποδίδονται γενικά “άνω πηγές και κάτω πηγές”. (Βλέπε JB, RS, KJ, ΒΑΜ, ΛΧ.) Ας σημειωθεί, όμως, ότι η κόρη του Χάλεβ προφανώς δεν ήθελε να της δώσει απλώς «πηγές» ο πατέρας της. Ήθελε «έναν αγρό», σύμφωνα με το εδάφιο Ιησούς του Ναυή 15:18. Γι’ αυτό και η φράση Γκουλόθ μάγιμ αποδίδεται μερικές φορές «γη με πολλά νερά». (Kx· βλέπε επίσης Dy.) Μερικοί λόγιοι επιλέγουν να την αφήσουν αμετάφραστη, χρησιμοποιώντας απλώς τις μεταγραφές «Γουλλάθ-μαΐμ» (AT) ή «Γουλλώθ-μαΐμ». (ΜΝΚ) Η ακριβής θέση της Γουλλώθ-μαΐμ δεν είναι γνωστή.—Βλέπε ΔΕΒΙΡ Αρ. 2.

ΓΟΥΝΙ

(Γουνί).

1. Ο δεύτερος στη σειρά κατονομαζόμενος γιος του Νεφθαλί, ο οποίος συγκαταλεγόταν στα μέλη του σπιτικού του Ιακώβ στην Αίγυπτο. (Γε 46:24, 26· 1Χρ 7:13) Ίδρυσε την οικογένεια των Γουνιτών στη φυλή του Νεφθαλί.—Αρ 26:48.

2. Πρόγονος ενός εξέχοντα Γαδίτη.—1Χρ 5:11, 15.

ΓΟΥΝΙΤΕΣ

(Γουνίτες).

Οικογένεια καταγόμενη από τον Γουνί, γιο του Νεφθαλί.—Αρ 26:48· Γε 46:24.

ΓΟΥΡ

Ο Οχοζίας, ο βασιλιάς του Ιούδα, ανέβαινε με το άρμα «προς τη Γουρ, που είναι κοντά στην Ιβλεάμ», όταν πατάχθηκε κατ’ εντολήν του Ιηού. (2Βα 9:27) Η θέση της Γουρ είναι άγνωστη σήμερα.

Ο τραυματισμός του Οχοζία στη Γουρ δεν μνημονεύεται στην παράλληλη αφήγηση του θανάτου του, στα εδάφια 2 Χρονικών 22:8, 9, αλλά φαίνεται ότι οι δύο αφηγήσεις συμπληρώνουν η μία την άλλη και πρέπει να συνδυαστούν για να σχηματιστεί η πλήρης εικόνα των γεγονότων.—Βλέπε ΟΧΟΖΙΑΣ Αρ. 2.

ΓΟΥΡΒΑΑΛ

(Γουρβάαλ).

Τοποθεσία όπου κατοικούσαν Άραβες την εποχή του Βασιλιά Οζία. (2Χρ 26:3, 7) Η ακριβής θέση του Γουρβάαλ είναι άγνωστη.

ΓΟΥΡΟΥΝΙ

[εβρ. κείμενο, χαζίρ (γουρούνι· αγριόχοιρος)· ελλ. κείμενο, χοῖρος· ὗς (θηλυκό γουρούνι)].

Λέξη που αναφέρεται στον κοινό χοίρο (χοίρος ο οικοδίαιτος [Sus domestica]), ένα μετρίου μεγέθους, δίχηλο, παχύδερμο θηλαστικό με κοντά πόδια και ογκώδες σώμα, συνήθως καλυμμένο με σκληρές τρίχες. Το ρύγχος του γουρουνιού είναι αμβλύ, ενώ ο λαιμός και η ουρά του είναι κοντά. Εφόσον δεν αναμασάει την τροφή, το γουρούνι θεωρούνταν απαράδεκτο ως τροφή ή ως θυσία σύμφωνα με τους όρους του Μωσαϊκού Νόμου.—Λευ 11:7· Δευ 14:8.

Μολονότι η απαγόρευση του Ιεχωβά για τη βρώση χοιρινού δεν βασιζόταν κατ’ ανάγκην σε λόγους υγείας, υπήρχαν και εξακολουθούν να υπάρχουν κίνδυνοι που σχετίζονται με τη χρήση αυτού του κρέατος ως τροφής. Τα γουρούνια, επειδή είναι παμφάγα—τρώνε ακόμη και θνησιμαία και απορρίμματα—είναι ευπρόσβλητα σε διάφορους παρασιτικούς οργανισμούς, λόγου χάρη σε εκείνους που ευθύνονται για ασθένειες όπως η τριχινίαση και η ασκαριδίαση.

Φαίνεται ότι οι Ισραηλίτες γενικά θεωρούσαν το γουρούνι ιδιαίτερα σιχαμερό. Γι’ αυτό, το άκρον άωτον της αηδιαστικής λατρείας περιγράφεται με τα λόγια: «Εκείνος που προσφέρει δώρο είναι σαν εκείνον που προσφέρει το αίμα γουρουνιού!» (Ησ 66:3) Για τους Ισραηλίτες, λίγα πράγματα θα μπορούσαν να είναι πιο ανάρμοστα από ένα γουρούνι με χρυσό σκουλαρίκι στο ρύγχος του. Ακριβώς με αυτό παρομοιάζει το εδάφιο Παροιμίες 11:22 τη γυναίκα που είναι μεν εξωτερικά ωραία αλλά δεν είναι συνετή.

Μολονότι οι αποστάτες Ισραηλίτες έτρωγαν χοιρινό (Ησ 65:4· 66:17), τα απόκρυφα βιβλία Α΄ Μακκαβαίων (1:62, 63) και Β΄ Μακκαβαίων (6:18, 19· 7:1, 2) δείχνουν ότι, όταν η Παλαιστίνη βρισκόταν υπό την κατοχή του αλλοεθνούς βασιλιά της Συρίας Αντίοχου Δ΄ του Επιφανούς, ο οποίος διεξήγαγε μια ανήλεη εκστρατεία με σκοπό να εξαλείψει τη λατρεία του Ιεχωβά, υπήρχαν πολλοί Ιουδαίοι που αρνούνταν να φάνε χοιρινό, προτιμώντας να πεθάνουν επειδή παραβίασαν το διάταγμα του βασιλιά αντί να παραβιάσουν το νόμο του Θεού.

Αν και κάποια άλλα έθνη δεν έτρωγαν χοιρινό, οι αρχαίοι Έλληνες το θεωρούσαν εκλεκτό φαγητό. Γι’ αυτό, πιθανότατα λόγω της ελληνιστικής επιρροής, τον καιρό της επίγειας διακονίας του Ιησού Χριστού, φαίνεται ότι υπήρχαν πολλά γουρούνια στην Παλαιστίνη, κυρίως δε στην περιοχή της Δεκάπολης. Στη χώρα των Γαδαρηνών, υπήρχε τουλάχιστον ένα κοπάδι με 2.000 περίπου γουρούνια. Όταν ο Ιησούς επέτρεψε στους δαίμονες που είχε εκβάλει να μπουν σε αυτό το μεγάλο κοπάδι, όλα ανεξαιρέτως τα ζώα όρμησαν από έναν γκρεμό στη θάλασσα και πνίγηκαν.—Ματ 8:28-32· Μαρ 5:11-13.

Οι Δαίμονες που Εκβλήθηκαν και Μπήκαν στα Γουρούνια. Ο Ιησούς δεν μπορεί να κατηγορηθεί για το ότι επέτρεψε στους δαίμονες να μπουν στα γουρούνια, κυρίως διότι μπορεί κάλλιστα να συνέτρεχαν ορισμένοι αδιευκρίνιστοι παράγοντες, λόγου χάρη το αν οι ιδιοκτήτες των γουρουνιών ήταν Ιουδαίοι και ως εκ τούτου ένοχοι ασέβειας προς το Νόμο. Φυσικά, δεν ήταν απαραίτητο να ασκήσει πρόγνωση ο Ιησούς ως προς το τι θα έκαναν οι δαίμονες όταν θα έμπαιναν σε εκείνα τα ακάθαρτα ζώα. Οι δαίμονες δε ίσως ήθελαν να θέσουν υπό την κατοχή τους τα γουρούνια για να νιώσουν έτσι κάποια αφύσικη σαδιστική απόλαυση. Επίσης, θα μπορούσε να υποστηριχτεί λογικά ότι ένας άνθρωπος αξίζει περισσότερο από ένα κοπάδι γουρούνια. (Ματ 12:12) Επιπλέον, όλα τα ζώα ουσιαστικά ανήκουν στον Ιεχωβά επειδή αυτός είναι ο Δημιουργός τους, και επομένως ο Ιησούς, ως εκπρόσωπος του Θεού, είχε κάθε δικαίωμα να επιτρέψει στους δαίμονες να θέσουν υπό την κατοχή τους το κοπάδι των γουρουνιών. (Ψλ 50:10· Ιωα 7:29) Η είσοδος των δαιμόνων στα γουρούνια φανέρωσε με πολύ δυναμικό τρόπο ότι είχαν εκβληθεί από εκείνους τους άντρες, καθιστώντας έτσι εμφανέστατη στους παρατηρητές και τη βλάβη την οποία υφίσταντο τα σαρκικά πλάσματα που κατέχονταν από δαίμονες. Κατέδειξε σε εκείνους τους ανθρώπινους παρατηρητές τόσο τη δύναμη του Ιησού πάνω στους δαίμονες όσο και τη δαιμονική δύναμη πάνω στα σαρκικά πλάσματα. Όλα αυτά ίσως εξυπηρετούσαν το σκοπό του Ιησού και ίσως εξηγούν το γιατί επέτρεψε στα ακάθαρτα πνεύματα να μπουν στα γουρούνια.

Παραβολική Χρήση. Ο Ιησούς χρησιμοποίησε σε παραβολή την ανικανότητα των γουρουνιών να αναγνωρίσουν την αξία των μαργαριταριών για να δείξει πόσο άσοφο είναι να μεταδίδουμε πνευματικά πράγματα σε άτομα που δεν τρέφουν καμιά εκτίμηση για πνευματικές σκέψεις και διδασκαλίες. (Ματ 7:6) Και στην παραβολή του Ιησού για τον άσωτο γιο, ο ξεπεσμός του νεαρού τονίστηκε από το ότι χρειάστηκε να εργαστεί ως χοιροβοσκός, επάγγελμα εξαιρετικά ποταπό για έναν Ιουδαίο, καθώς και από το ότι ήταν πρόθυμος να φάει την τροφή αυτών των ζώων.—Λου 15:15, 16.

Ο απόστολος Πέτρος παρέβαλε τους Χριστιανούς που γυρίζουν ξανά στην προηγούμενη πορεία ζωής τους με το γουρούνι (κατά κυριολεξία, «θηλυκό γουρούνι» [ὗς, Κείμενο]) που επιστρέφει στη λάσπη αφού πλυθεί. (2Πε 2:22) Εντούτοις, είναι φανερό ότι, όσον αφορά το γουρούνι, αυτό το παράδειγμα δεν υπαινίσσεται κάτι παραπάνω από αυτό που λέει. Στην πραγματικότητα το γουρούνι, υπό φυσιολογικές συνθήκες, δεν είναι πιο ακάθαρτο από άλλα ζώα, μολονότι μερικές φορές κυλιέται στη λάσπη για να δροσιστεί όταν κάνει ζέστη το καλοκαίρι και για να αφαιρέσει τα εξωτερικά παράσιτα από το δέρμα του.

ΓΟΦΟΙ

Η εξωτερική οσφυϊκή χώρα, τα ισχία. Η εβραϊκή λέξη μοθνάγιμ μεταφράζεται γενικά «γοφοί» ή «οσφύς», μολονότι υπάρχει μια άλλη εβραϊκή λέξη που σημαίνει ειδικότερα «οσφύς».—Βλέπε ΟΣΦΥΣ.

Στους γοφούς φορούσαν συνήθως ζώνη, ειδικά οι στρατιώτες, οι οποίοι έβαζαν κάτω από τη ζώνη ένα σπαθί ή ξιφίδιο που βρισκόταν μέσα σε θήκη ή στερέωναν τη θήκη του σπαθιού σε αυτήν. (2Σα 20:8· Νε 4:18) Ο γραμματέας τοποθετούσε το μελανοδοχείο του στους γοφούς, κάτω από τη ζώνη ή το περίζωμά του. (Ιεζ 9:2) Ως ένδειξη πένθους φορούσαν γύρω από τους γοφούς σάκο.—Γε 37:34· Αμ 8:10.

Προτού κάποιος καταπιαστεί με οποιαδήποτε μορφή έντονης σωματικής δραστηριότητας, “έζωνε τους γοφούς του”, μαζεύοντας συνήθως τις άκρες του χαλαρού, άνετου ενδύματός του ανάμεσα στα πόδια του και περνώντας αυτές τις άκρες κάτω από το ζωνάρι του. Οι Ισραηλίτες στην Αίγυπτο έφαγαν το Πάσχα με τους γοφούς τους περιζωσμένους, έτοιμοι να φύγουν πεζοί από τη χώρα. Ο Ηλίας είχε κάνει παρόμοια προετοιμασία όταν έτρεξε μπροστά από το άρμα του Αχαάβ.—Εξ 12:11· 1Βα 18:46.

Μεταφορική Χρήση. Οι μύες στην περιοχή των γοφών παίζουν σημαντικό ρόλο στο σήκωμα και στη μεταφορά μεγάλων φορτίων, γι’ αυτό και είναι κατάλληλη η δήλωση του εδαφίου Ψαλμός 66:11: «Έθεσες πίεση στους γοφούς μας». Η ενδυνάμωση των γοφών υποδήλωνε προετοιμασία για άσκηση δύναμης, όπως όταν επρόκειτο να γίνει μάχη. (Να 2:1) Η καλή σύζυγος λέγεται ότι περιζώνει τους γοφούς της με ισχύ και ενδυναμώνει τους βραχίονές της για να εκτελέσει τα πολλαπλά της καθήκοντα που αποσκοπούν στην ευημερία του σπιτικού. (Παρ 31:17) Αντίθετα, όσοι έχουν εξασθενήσει από το φόβο, τη στενοχώρια ή την ήττα λέγεται ότι έχουν κλονισμένους ή τρεμάμενους γοφούς. (Ψλ 69:23· Ιεζ 21:6· 29:7) Το να λύσει κάποιος το περίζωμα από τους γοφούς βασιλιάδων σημαίνει ότι αφαιρεί τη δύναμή τους.—Ησ 45:1.

Ο Ιεχωβά είπε ότι οι οίκοι του Ισραήλ και του Ιούδα ήταν σαν ζώνη στους γοφούς του—τόσο κοντά του τους είχε κρατήσει—ώστε να γίνουν για εκείνον αίνος και κάτι ωραίο. (Ιερ 13:11) Ο Ιησούς Χριστός εικονίζεται προφητικά να βασιλεύει έχοντας τη δικαιοσύνη ως ζώνη των γοφών του και την πιστότητα ως ζώνη της οσφύος του. Αυτό μπορεί να αναφέρεται στο γεγονός ότι όλες οι εν δράσει δυνάμεις του Ιησού Χριστού μένουν αμετάβλητα προσκολλημένες στη δικαιοσύνη και στην πιστότητα. Σαν ζώνη που στηρίζει, η ηθική ιδιότητα της δικαιοσύνης τον ενδυναμώνει καθώς αυτός ενεργεί ως ο διορισμένος Κριτής του Ιεχωβά.—Ησ 11:1, 5.

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

Δημόσιος γραφέας ή διορισμένος αξιωματούχος, με κατάρτιση στη γραφή και στην τήρηση αρχείων, ή αντιγραφέας των ιερών κειμένων, μετέπειτα δε ειδήμονας στο Νόμο. Η εβραϊκή λέξη σοφέρ, που προέρχεται από μια ρίζα η οποία σημαίνει «μετρώ», μεταφράζεται «γραμματέας», «γραφέας» και «αντιγραφέας», ενώ η λέξη γραμματεύς του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αποδίδεται «γραμματέας» και «δημόσιος δάσκαλος». Ο όρος αυτός υποδηλώνει έναν μορφωμένο άνθρωπο.

Στη φυλή του Ζαβουλών υπήρχαν άντρες που κατείχαν «τα σύνεργα του γραφέα» ώστε να καταμετρούν και να καταγράφουν τα στρατεύματα. (Κρ 5:14) Τουλάχιστον σε κάποιες περιόδους υπήρχε στον Ισραήλ ένας έμπιστος υψηλόβαθμος αυλικός που αποκαλούνταν «ο γραμματέας του βασιλιά» ή “ο γραμματέας”. (2Χρ 24:11· 2Βα 19:2) Αυτός δεν ήταν ένας απλός γραμματέας που ασχολούνταν με τη σύνταξη εγγράφων ούτε ένας απλός αντιγραφέας του Νόμου. (Νε 13:13· παράβαλε 2Σα 8:15-18· 20:23-26· βλέπε ΑΝΤΙΓΡΑΦΕΑΣ.) Σε ορισμένες περιπτώσεις ο γραμματέας του βασιλιά χειριζόταν οικονομικά ζητήματα και μιλούσε ως εκπρόσωπος του βασιλιά, εκτελώντας καθήκοντα παρόμοια με αυτά ενός “υπουργού εξωτερικών”. (Ησ 36:2-4, 22· 37:2, 3) Υπό τη διακυβέρνηση του Σολομώντα δύο από τους «άρχοντες» χαρακτηρίζονται γραμματείς. (1Βα 4:2, 3· παράβαλε 2Χρ 26:11· 34:13.) Ο γραμματέας του Βασιλιά Ιωάς συνεργαζόταν με τον αρχιερέα στην καταμέτρηση των εισφερόμενων χρημάτων, και στη συνέχεια τα έδινε σε όσους κατέβαλλαν τους μισθούς των εργατών που επισκεύαζαν το ναό. (2Βα 12:10-12) Οι γραμματείς του Βασιλιά Ασσουήρη της Περσίας εργάστηκαν υπό την κατεύθυνση του Αμάν για τη σύνταξη του διατάγματος που αποσκοπούσε στην εξόντωση των Ιουδαίων, και υπό τον Μαροδοχαίο όταν στάλθηκε το ακυρωτικό διάταγμα.—Εσθ 3:12· 8:9.

Εκτός από το “γραμματέα του βασιλιά”, η Αγία Γραφή κάνει λόγο για «το γραμματέα του αρχηγού του στρατεύματος» (2Βα 25:19· Ιερ 52:25), το “γραμματέα των Λευιτών” (1Χρ 24:6) και για γραμματείς που ασχολούνταν με τις υποθέσεις του ναού (2Χρ 34:9, 13). Ο Βαρούχ ήταν γραμματέας του προφήτη Ιερεμία και έγραφε καθ’ υπαγόρευση εκείνου.—Ιερ 36:32.

Επαγγελματίες Γραφείς. Ο Αιγύπτιος γραφέας ήταν συνήθως άνθρωπος της κατώτερης τάξης, αλλά ευφυής και μορφωμένος. Είχε μαζί του τα σύνεργά του, που αποτελούνταν από μια παλέτα με υποδοχές για μελάνι διαφόρων χρωμάτων, μια κανάτα με νερό και μια θήκη για το καλαμένιο πινέλο. Ήταν εξοικειωμένος με τα τρέχοντα νομικά και επιχειρηματικά έντυπα. Έναντι αμοιβής, συμπλήρωνε τέτοια έντυπα, έγραφε καθ’ υπαγόρευση, και ούτω καθεξής.

Στη Βαβυλώνα, οι υπηρεσίες του γραφέα ήταν κατ’ ουσίαν απαραίτητες, εφόσον ο νόμος προέβλεπε ότι οι εμπορικές συναλλαγές έπρεπε να γίνονται εγγράφως, να υπογράφονται αρμοδίως από τα συμβαλλόμενα μέρη και να πιστοποιούνται από μάρτυρες. Ο γραφέας καθόταν κοντά στην πύλη της πόλης όπου λάβαιναν χώρα οι περισσότερες συναλλαγές, έχοντας μαζί του τη γραφίδα του και μια μάζα πηλού, έτοιμος να προσφέρει έναντι αμοιβής τις υπηρεσίες του όποτε του το ζητούσαν. Οι γραφείς κατέγραφαν τις εμπορικές συναλλαγές, συνέτασσαν επιστολές, κατάρτιζαν έγγραφα, τηρούσαν τα αρχεία των ναών και διεκπεραίωναν διάφορες άλλες γραφικές εργασίες.

Οι Εβραίοι γραφείς εκτελούσαν καθήκοντα συμβολαιογράφου, συνέτασσαν διαζευκτήρια και κατέγραφαν άλλες συναλλαγές. Τουλάχιστον σε μεταγενέστερες εποχές, η αμοιβή τους δεν ήταν καθορισμένη, οπότε μπορούσε κανείς να τη διαπραγματευτεί μαζί τους εκ των προτέρων. Συνήθως την κατέβαλλε το ένα από τα συμβαλλόμενα μέρη της συναλλαγής, αλλά κάποιες φορές την κατέβαλλαν από κοινού. Ο Ιεζεκιήλ, στο όραμά του, είδε έναν άντρα με μελανοδοχείο υπομνηματογράφου να κάνει έργο σημειώματος.—Ιεζ 9:3, 4· βλέπε ΜΕΛΑΝΟΔΟΧΕΙΟ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ.

Αντιγραφείς των Ιερών Κειμένων. Οι γραμματείς («Σοφερείμ») πρωτοεμφανίστηκαν στο προσκήνιο ως ξεχωριστή ομάδα στις ημέρες του Έσδρα του ιερέα. Επρόκειτο για αντιγραφείς των Εβραϊκών Γραφών, άτομα πολύ προσεκτικά στην εργασία τους, που αντιμετώπιζαν τα λάθη με φόβο και τρόμο. Με το πέρασμα του χρόνου έγιναν υπερβολικά σχολαστικοί, φτάνοντας στο σημείο να μετρούν, όχι μόνο τις λέξεις που αντέγραφαν, αλλά και τα γράμματα. Αιώνες αφότου έζησε ο Χριστός στη γη, η εβραϊκή εξακολουθούσε να γράφεται μόνο με σύμφωνα, και η παράλειψη ή η προσθήκη ενός και μόνο γράμματος μπορούσε πολλές φορές να μεταβάλει μια λέξη σε κάποια άλλη. Αν οι γραμματείς εντόπιζαν το παραμικρό λάθος, για παράδειγμα στην αντιγραφή ενός και μόνο γράμματος, θεωρούσαν ολόκληρο εκείνο το τμήμα του ρόλου ακατάλληλο για να χρησιμοποιηθεί στη συναγωγή. Έτσι λοιπόν, το έκοβαν και το αντικαθιστούσαν με ένα καινούριο που δεν είχε λάθη. Προτού γράψουν κάθε λέξη, τη διάβαζαν μεγαλόφωνα. Το να γράψουν ακόμη και μία λέξη από μνήμης θεωρούνταν χονδροειδής αμαρτία. Στον τρόπο εργασίας τους υπεισήλθαν παράλογες συνήθειες. Λέγεται ότι οι θρησκευόμενοι γραμματείς καθάριζαν ευλαβικά την πένα τους προτού γράψουν τη λέξη ’Ελοχίμ (Θεός) ή ’Αδονάι (Υπέρτατος Κύριος).

Αλλά, ενώ πρόσεχαν υπερβολικά να μην κάνουν ακούσια λάθη, με την πάροδο του χρόνου οι Σοφερείμ άρχισαν να ελευθεριάζουν επεμβαίνοντας στο κείμενο. Σε 134 περικοπές, οι Σοφερείμ άλλαξαν το πρωτότυπο εβραϊκό κείμενο, αντικαθιστώντας το ΓΧΒΧ με τη λέξη ’Αδονάι. Σε άλλες περικοπές το υποκατέστησαν με τη λέξη ’Ελοχίμ. Πολλές από τις αλλαγές τις έκαναν αφενός εξαιτίας δεισιδαιμονικών αντιλήψεων όσον αφορά το θεϊκό όνομα και αφετέρου για να αποφεύγονται οι ανθρωπομορφισμοί, δηλαδή η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων στον Θεό. (Βλέπε ΙΕΧΩΒΑ [Μια δεισιδαιμονία αποκρύπτει το όνομα].) Οι Μασορίτες, όπως έγιναν γνωστοί οι αντιγραφείς αιώνες μετά τις ημέρες του Ιησού στη γη, επισήμαναν τις αλλαγές που έκαναν οι προγενέστεροι Σοφερείμ, καταγράφοντάς τες στο περιθώριο ή στο τέλος του εβραϊκού κειμένου. Αυτές οι περιθωριακές σημειώσεις ονομάστηκαν Μασόρα. Σε 15 περικοπές του εβραϊκού κειμένου, οι Σοφερείμ σημείωσαν κάποια γράμματα ή λέξεις με ιδιαίτερα στίγματα, δηλαδή τελείες. Η σημασία αυτών των ιδιαίτερων στιγμάτων είναι αμφιλεγόμενη.

Στα στερεότυπα εβραϊκά χειρόγραφα, η Μασόρα, δηλαδή το σύνολο των μικρογράμματων σημειώσεων που υπάρχουν στα περιθώρια των σελίδων ή στο τέλος του κειμένου, περιέχει μια επισήμανση απέναντι από ορισμένες περικοπές των Εβραϊκών Γραφών που λέει: «Αυτή είναι μια από τις δεκαοχτώ Τροποποιήσεις που έκαναν οι Σοφερείμ στο κείμενο» ή κάτι ανάλογο. Αυτές οι τροποποιήσεις έγιναν προφανώς επειδή θεωρήθηκε ότι οι αρχικές περικοπές του εβραϊκού κειμένου έδειχναν ανευλάβεια προς τον Ιεχωβά Θεό ή έλλειψη σεβασμού προς τους επίγειους εκπροσώπους του. Όσο καλοπροαίρετες και αν ήταν, όμως, συνιστούσαν αδικαιολόγητες αλλαγές του Λόγου του Θεού. Για έναν κατάλογο των τροποποιήσεων που έκαναν οι Σοφερείμ στο κείμενο, βλέπε Μετάφραση Νέου Κόσμου με Υποσημειώσεις, παράρτημα 2Β.

Οι Γραμματείς ως Δάσκαλοι του Νόμου. Αρχικά, ως γραμματείς υπηρετούσαν οι ιερείς. (Εσδ 7:1-6) Ωστόσο, δινόταν μεγάλη έμφαση στο ότι κάθε Ιουδαίος έπρεπε να γνωρίζει το Νόμο. Γι’ αυτό, όσοι μελετούσαν και αποκτούσαν πολλή γνώση έχαιραν σεβασμού. Τελικά, αυτοί οι μελετητές, πολλοί εκ των οποίων δεν ήταν ιερείς, αποτέλεσαν μια ανεξάρτητη ομάδα. Έτσι λοιπόν, όταν ο Ιησούς ήρθε στη γη, η λέξη «γραμματείς» προσδιόριζε μια τάξη ανθρώπων που ήταν γνώστες του Νόμου. Αυτοί έκαναν επαγγελματική, συστηματική μελέτη και ανάλυση του Νόμου. Προφανώς συγκαταλέγονταν στους δασκάλους του Νόμου, τους ειδήμονες στο Νόμο. (Λου 5:17· 11:45) Γενικά σχετίζονταν με τη θρησκευτική αίρεση των Φαρισαίων, δεδομένου ότι αυτή η ομάδα δεχόταν τις ερμηνείες ή «παραδόσεις» των γραμματέων, οι οποίες είχαν εξελιχθεί με την πάροδο του χρόνου σε έναν περίπλοκο λαβύρινθο λεπτομερειακών, τεχνικών διατάξεων. Στις Γραφές εμφανίζεται μερικές φορές η έκφραση «οι γραμματείς των Φαρισαίων» (Μαρ 2:16· Λου 5:30· Πρ 23:9), η οποία ίσως υποδηλώνει ότι κάποιοι γραμματείς ήταν Σαδδουκαίοι, οι οποίοι πίστευαν μόνο στο γραπτό Νόμο. Οι γραμματείς των Φαρισαίων υπερασπίζονταν με ζήλο το Νόμο, αλλά επιπρόσθετα υποστήριζαν τις παραδόσεις που είχαν αναπτυχθεί, επηρέαζαν δε τη σκέψη του λαού περισσότερο και από τους ιερείς. Οι γραμματείς ήταν συγκεντρωμένοι κυρίως στην Ιερουσαλήμ, αλλά υπήρχαν γραμματείς και σε όλη την Παλαιστίνη, καθώς επίσης σε άλλες χώρες, μεταξύ των Ιουδαίων της Διασποράς.—Ματ 15:1· Μαρ 3:22· παράβαλε Λου 5:17.

Οι γραμματείς έχαιραν σεβασμού από το λαό και αποκαλούνταν «Ραββί» (ῥαββεί, Κείμενο, «Τρανέ μου· Εξοχότατέ μου»· από την εβραϊκή λέξη ραβ που σημαίνει «πολλοί», «μεγάλος»· τίτλος σεβασμού με τον οποίο προσφωνούνταν οι δάσκαλοι). Αυτός ο όρος εφαρμόζεται στον Χριστό σε αρκετές Γραφικές περικοπές. Στο εδάφιο Ιωάννης 1:38 ερμηνεύεται ως “Δάσκαλος”. Ο Ιησούς ήταν όντως ο δάσκαλος των μαθητών του, αλλά, σύμφωνα με το εδάφιο Ματθαίος 23:8, τους απαγόρευσε να εποφθαλμιούν αυτόν το χαρακτηρισμό ή να τον εφαρμόζουν στον εαυτό τους ως τίτλο, όπως έκαναν οι γραμματείς. (Ματ 23:2, 6, 7) Ο Ιησούς καταδίκασε με δριμύτητα τους γραμματείς των Ιουδαίων και τους Φαρισαίους για το ότι είχαν κάνει προσθήκες στο Νόμο και είχαν δημιουργήσει παραθυράκια μέσω των οποίων τον καταστρατηγούσαν. Μάλιστα, τους είπε: «Έχετε καταστήσει το λόγο του Θεού άκυρο εξαιτίας της παράδοσής σας» και ανέφερε ένα σχετικό παράδειγμα: Επέτρεπαν σε κάποιον που έπρεπε να βοηθήσει τον πατέρα ή τη μητέρα του να μην τους παράσχει αυτή τη βοήθεια, αν ισχυριζόταν ότι η περιουσία του ή τα αποκτήματά του με τα οποία θα μπορούσε να βοηθήσει τους γονείς του ήταν δώρο αφιερωμένο στον Θεό.—Ματ 15:1-9· Μαρ 7:10-13· βλέπε ΚΟΡΒΑΝ.

Ο Ιησούς διακήρυξε ότι οι γραμματείς, όπως και οι Φαρισαίοι, είχαν προσθέσει πολλά πράγματα, καθιστώντας το Νόμο δυσβάσταχτο και καταβαρύνοντας το λαό. Επιπλέον, ως τάξη, δεν αγαπούσαν πραγματικά το λαό ούτε επιθυμούσαν να τον βοηθήσουν—δεν ήθελαν να βάλουν ούτε το δάχτυλό τους για να ελαφρύνουν τα βάρη του. Αγαπούσαν τους επαίνους των ανθρώπων και τους ηχηρούς τίτλους. Η θρησκεία τους ήταν επιφανειακή, τυπολατρική, και οι ίδιοι ήταν υποκριτές. Ο Ιησούς έδειξε πόσο δύσκολο ήταν για αυτούς, εξαιτίας της στάσης τους και των συνηθειών τους, να περιέλθουν στην εύνοια του Θεού, λέγοντάς τους: «Φίδια, γεννήματα οχιάς, πώς θα ξεφύγετε από την κρίση της Γέεννας;» (Ματ 23:1-33) Οι γραμματείς έφεραν βαριά ευθύνη επειδή γνώριζαν το Νόμο. Αφαίρεσαν, όμως, το κλειδί της γνώσης. Δεν τους αρκούσε το ότι αρνούνταν εκείνοι προσωπικά να δεχτούν τον Ιησού, για τον οποίο έδιναν μαρτυρία τα ίδια τους τα αντίγραφα των Γραφών, αλλά έκαναν ακόμη πιο επιλήψιμη τη στάση τους αγωνιζόμενοι με μανία να εμποδίσουν και κάθε άλλον να τον δεχτεί, έστω και να τον ακούσει.—Λου 11:52· Ματ 23:13· Ιωα 5:39· 1Θε 2:14-16.

Στα πλαίσια του αξιώματός τους, οι γραμματείς ως “ραβίνοι” δεν ήταν μόνο υπεύθυνοι για τη θεωρητική ανάπτυξη του Νόμου και τη διδασκαλία του, αλλά είχαν και δικαστική εξουσία, με την οποία εξήγγελλαν ποινές σε δικαστήρια. Κάποιοι γραμματείς υπηρετούσαν στο ανώτατο Ιουδαϊκό δικαστήριο, το Σάνχεδριν. (Ματ 26:57· Μαρ 15:1) Δεν έπρεπε να λαβαίνουν καμία απολύτως αμοιβή για τις δικαστικές τους υπηρεσίες, επειδή ο Νόμος απαγόρευε τα δώρα ή τη δωροδοκία. Μερικοί ραβίνοι ίσως είχαν κληρονομήσει τα πλούτη τους. Σχεδόν όλοι ασκούσαν κάποιο επάγγελμα, για το οποίο ήταν υπερήφανοι, επειδή τους έδινε τη δυνατότητα να αυτοσυντηρούνται ανεξάρτητα από το ραβινικό τους αξίωμα. Μολονότι κανονικά δεν μπορούσαν να λάβουν τίποτα για το δικαστικό τους έργο, ίσως ανέμεναν και λάβαιναν αμοιβή για τη διδασκαλία του Νόμου. Αυτό ίσως αφήνεται να εννοηθεί από τα όσα είπε ο Ιησούς όταν προειδοποίησε τα πλήθη για την απληστία των γραμματέων, καθώς και όταν μίλησε για τον μισθωτό που δεν ενδιαφερόταν για τα πρόβατα. (Μαρ 12:37-40· Ιωα 10:12, 13) Ο Πέτρος προειδοποίησε τους Χριστιανούς ποιμένες να μην αποκομίζουν κέρδος από τη θέση τους.—1Πε 5:2, 3.

Αντιγραφείς των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών. Στην επιστολή του προς τους Κολοσσαείς, ο απόστολος Παύλος παραγγέλλει να διαβαστεί η επιστολή στην εκκλησία των Λαοδικέων και η επιστολή της Λαοδίκειας να διαβαστεί στις Κολοσσές. (Κολ 4:16) Αναμφίβολα, όλες οι εκκλησίες επιθυμούσαν να διαβάσουν όλες τις επιστολές των αποστόλων και των υπόλοιπων μελών του Χριστιανικού κυβερνώντος σώματος προς τις εκκλησίες, γι’ αυτό και έφτιαχναν αντίγραφα, για να μπορούν να ανατρέχουν σε αυτές τις επιστολές αργότερα και για να καταστεί δυνατή η ευρύτερη διάδοσή τους. Οι αρχαίες συλλογές των επιστολών του Παύλου (αντίγραφα των πρωτότυπων) αποδεικνύουν ότι ήταν πολύ διαδεδομένη η αντιγραφή και η κυκλοφορία αυτών των επιστολών.

Ο Βιβλικός μεταφραστής Ιερώνυμος, του τέταρτου αιώνα, και ο Ωριγένης, του τρίτου αιώνα Κ.Χ., λένε ότι ο Ματθαίος έγραψε το Ευαγγέλιό του στην εβραϊκή. Το Ευαγγέλιο αυτό απευθυνόταν πρωτίστως στους Ιουδαίους. Ωστόσο, υπήρχαν πολλοί εξελληνισμένοι Ιουδαίοι στη Διασπορά, οπότε ενδέχεται ο ίδιος ο Ματθαίος να μετέφρασε το Ευαγγέλιό του στην ελληνική αργότερα. Ο Μάρκος έγραψε το Ευαγγέλιό του έχοντας υπόψη του κατά κύριο λόγο Εθνικούς αναγνώστες, όπως συνάγεται από το γεγονός ότι εξηγεί τα έθιμα και τις διδασκαλίες του Ιουδαϊσμού, από το ότι μεταφράζει ορισμένες εκφράσεις που δεν θα ήταν κατανοητές σε Ρωμαίους αναγνώστες, και από άλλες εξηγήσεις. Τόσο το Ευαγγέλιο του Ματθαίου όσο και το Ευαγγέλιο του Μάρκου προορίζονταν για ευρεία κυκλοφορία και, εκ των πραγμάτων, έπρεπε να γίνουν πολλά αντίγραφα και να διανεμηθούν.

Συνήθως, οι Χριστιανοί αντιγραφείς δεν ήταν επαγγελματίες, αλλά επειδή έτρεφαν σεβασμό και υψηλή εκτίμηση για την αξία των θεόπνευστων Χριστιανικών συγγραμμάτων, τα αντέγραφαν προσεκτικά. Χαρακτηριστικό του έργου των πρώτων αυτών Χριστιανών αντιγραφέων είναι το αρχαιότερο σωζόμενο τμήμα των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών, ο Πάπυρος Ράιλαντς Αρ. 457. Ο πάπυρος αυτός, ο οποίος είναι γραμμένος και στις δύο πλευρές, περιέχει 100 περίπου ελληνικά γράμματα (χαρακτήρες) και χρονολογείται από το πρώτο ήμισυ του δεύτερου αιώνα Κ.Χ. (ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 1, σ. 323) Παρότι πρόκειται για ανεπίσημο έγγραφο το οποίο δεν αποτελεί δείγμα άριστης γραφής, είναι επιμελημένο έργο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το εν λόγω σπάραγμα προέρχεται από έναν κώδικα που πιθανότατα περιείχε ολόκληρο το Ευαγγέλιο του Ιωάννη, γύρω στα 66 φύλλα, περίπου 132 σελίδες συνολικά.

Περισσότερα στοιχεία παρέχουν, αν και από μεταγενέστερη εποχή, οι Βιβλικοί Πάπυροι Τσέστερ Μπίτι. Αυτοί αποτελούνται από τμήματα 11 ελληνικών κωδίκων που παράχθηκαν μεταξύ του δεύτερου και του τέταρτου αιώνα Κ.Χ. Περιέχουν αποσπάσματα από 9 βιβλία των Εβραϊκών Γραφών και 15 βιβλία των Χριστιανικών Γραφών. Τα αποσπάσματα αυτά είναι αρκετά αντιπροσωπευτικά, από την άποψη ότι περιέχουν ποικίλους τύπους γραφής. Ένας από τους κώδικες χαρακτηρίζεται «προϊόν ενός καλού επαγγελματία γραφέα». Για έναν άλλον κώδικα αναφέρεται: «Η γραφή είναι πολύ σωστή, και παρότι δεν είναι καλλιγραφική, αποτελεί προϊόν ενός ικανού γραφέα». Και για κάποιον άλλον: «Το γράψιμο είναι πρόχειρο, αλλά γενικά σωστό».—Οι Βιβλικοί Πάπυροι Τσέστερ Μπίτι: Περιγραφές και Κείμενα Δώδεκα Παπύρινων Χειρογράφων των Γραφών στην Ελληνική (The Chester Beatty Biblical Papyri: Descriptions and Texts of Twelve Manuscripts on Papyrus of the Greek Bible), του Φρέντερικ Κένιον, Λονδίνο, 1933, Τεύχος 1, Γενική Εισαγωγή, σ. 14· 1933, Τεύχος 2, Τα Ευαγγέλια και οι Πράξεις, Κείμενο, σ. 9· 1936, Τεύχος 3, Αποκάλυψη, Πρόλογος.

Πιο σπουδαίο από αυτά τα χαρακτηριστικά, όμως, είναι το περιεχόμενό τους. Ως επί το πλείστον, επιβεβαιώνουν τα χειρόγραφα σε περγαμηνές vellum του τέταρτου αιώνα, τα λεγόμενα «Ουδέτερα», τα οποία εκτιμώνται ιδιαίτερα από τους Γουέστκοτ και Χορτ, μελετητές του πρωτότυπου κειμένου—μεταξύ αυτών είναι το Βατικανό Χειρόγραφο Αρ. 1209 και το Σιναϊτικό. Επιπλέον, δεν περιέχουν κανένα από τα οφθαλμοφανώς εμβόλιμα στοιχεία που παρατηρούνται σε μερικά χειρόγραφα περγαμηνής vellum τα οποία, ενδεχομένως εσφαλμένα, έχουν ονομαστεί «Δυτικά».

Σώζονται χιλιάδες χειρόγραφα που χρονολογούνται κυρίως από τον τέταρτο αιώνα Κ.Χ. και έπειτα. Οι λόγιοι που έχουν μελετήσει προσεκτικά και έχουν αντιπαραβάλει αυτά τα χειρόγραφα διαπίστωσαν ότι οι αντιγραφείς επέδειξαν εξαιρετική επιμέλεια. Μερικοί από αυτούς τους λογίους έχουν κάνει κριτικές αναθεωρήσεις ή συγκριτικές μελέτες βασισμένες σε αυτές τις αντιπαραβολές. Οι κριτικές αναθεωρήσεις αποτελούν τα βασικά κείμενα για τις σύγχρονες μεταφράσεις μας. Οι λόγιοι Γουέστκοτ και Χορτ δήλωσαν ότι «το ποσοστό αυτού που μπορεί με οποιαδήποτε έννοια να ονομαστεί ουσιώδης παραλλαγή δεν είναι παρά ένα μικρό κλάσμα της όλης υπολειπόμενης παραλλαγής, και μετά βίας ξεπερνάει το ένα χιλιοστό ολόκληρου του κειμένου». (Η Καινή Διαθήκη στο Πρωτότυπο Κείμενο [The New Testament in the Original Greek], Γκρατς, 1974, Τόμ. 2, σ. 2) Ο Σερ Φρέντερικ Κένιον δήλωσε σχετικά με τους Παπύρους Τσέστερ Μπίτι: «Το πρώτο και σημαντικότερο συμπέρασμα που απορρέει από την εξέτασή τους είναι η ικανοποιητική διαπίστωση ότι επιβεβαιώνουν την ουσιαστική αρτιότητα των υπαρχόντων κειμένων. Καμιά εντυπωσιακή ή εκ βάθρων παραλλαγή δεν εμφανίζεται είτε στην Παλαιά είτε στην Καινή Διαθήκη. Δεν υπάρχουν σημαντικές παραλείψεις ή προσθήκες κειμένου ούτε παραλλαγές που να επηρεάζουν ζωτικά γεγονότα ή δόγματα. Οι παραλλαγές του κειμένου επηρεάζουν ζητήματα ήσσονος σημασίας, όπως η σειρά των λέξεων ή οι συγκεκριμένες λέξεις που χρησιμοποιούνται».—Τεύχος 1, Γενική Εισαγωγή, σ. 15.

Για διάφορους λόγους, σήμερα σώζεται ελάχιστο από το έργο των πρώτων αντιγραφέων. Πολλά από τα αντίγραφα των Γραφών που παρήγαγαν αυτοί καταστράφηκαν όταν οι Ρωμαίοι δίωκαν τους Χριστιανούς. Η φθορά από τη χρήση των αντιγράφων προξένησε και αυτή απώλειες. Επίσης, το θερμό και υγρό κλίμα μερικών περιοχών προκάλεσε γρήγορη διάβρωση. Επιπρόσθετα, καθώς οι επαγγελματίες γραφείς του τέταρτου αιώνα Κ.Χ. αντικαθιστούσαν τα παπύρινα χειρόγραφα με αντίγραφα σε περγαμηνή vellum, δεν φαινόταν να υπάρχει ανάγκη να διαφυλαχτούν τα παλιά παπύρινα χειρόγραφα.

Το μελάνι που χρησιμοποιούσαν οι αντιγραφείς ήταν ένα μείγμα από αιθάλη και κόμμι υπό μορφή πλακιδίων το οποίο το αναμείγνυαν με νερό για να το χρησιμοποιήσουν. Η πένα τους ήταν από καλάμι. Όταν μαλάκωνε η άκρη της πένας από το νερό, έμοιαζε με πινέλο. Η γραφική ύλη ήταν συνήθως ρόλοι από δέρμα και πάπυρο. Αργότερα έγραφαν σε κώδικες με φύλλα που, αν ήταν δεμένα, είχαν συνήθως ξύλινο κάλυμμα.

ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Από τους δημοτικούς άρχοντες των ελεύθερων πόλεων της Μικράς Ασίας υπό τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ο γραμματέας της πόλης ήταν ο πιο σημαντικός. Προφανώς εκλεγόταν στο αξίωμά του από το λαό και ήταν η κεφαλή της δημοτικής αρχής. Από μερικές απόψεις, θα μπορούσαμε να τον παρομοιάσουμε με έναν σύγχρονο δήμαρχο, όπως αποδίδουν αυτή τη λέξη μερικές μεταφράσεις. Επομένως, ασκούσε μεγάλη επιρροή στις υποθέσεις της πόλης, και ο λαός σεβόταν το υψηλό αξίωμά του περισσότερο από όσο υπονοούν οι αποδόσεις τις οποίες χρησιμοποιούν διάφορες μεταφράσεις της Αγίας Γραφής για το εδάφιο Πράξεις 19:35 και οι οποίες τον παρουσιάζουν σαν απλό υπάλληλο, παρότι στο εδάφιο αυτό η λέξη γραμματεύς του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου εμφανίζεται σε διαφορετικά συμφραζόμενα και με διαφορετική έννοια από αυτήν με την οποία χρησιμοποιείται συνήθως αναφερόμενη στους Ιουδαίους γραμματείς. Η επιρροή που ασκούσε ο γραμματέας της πόλης φαίνεται από τον τρόπο με τον οποίο αυτός ο αξιωματούχος στην Έφεσο ησύχασε τον όχλο που είχε συγκεντρωθεί εναντίον του Παύλου και των συντρόφων του.—Πρ 19:35-41.

Ο γραμματέας της πόλης είχε άμεση πρόσβαση στον ανθύπατο της επαρχίας και αποτελούσε το σύνδεσμο ανάμεσα στις αρχές της πόλης και στη ρωμαϊκή διοίκηση των επαρχιών, ένα από τα κέντρα της οποίας ήταν η Έφεσος. Αυτή η θέση επέτρεπε στο γραμματέα να μειώνει τις τριβές ανάμεσα στην εξουσία των ρωμαϊκών αρχών και στο λαό της πόλης. Στις πόλεις της Ασίας, οι ρωμαϊκές αρχές θεωρούσαν το γραμματέα της πόλης υπεύθυνο για την τήρηση του νόμου και της τάξης στην περιοχή της δικαιοδοσίας του. Αυτό εξηγεί, εν μέρει τουλάχιστον, την ανησυχία που εξέφρασε ο γραμματέας της πόλης όταν οι Εφέσιοι αργυροχόοι ξεσήκωσαν το λαό της Εφέσου εναντίον του κηρύγματος του αποστόλου Παύλου. Επρόκειτο για έναν άτακτο όχλο, μια παράνομη σύναξη στο θέατρο. Κινδύνευαν να κατηγορηθούν για στασιασμό, όπως επισήμανε ο ίδιος στο λαό. Ο γραμματέας της πόλης φοβήθηκε ότι οι Ρωμαίοι θα τον θεωρούσαν προσωπικά υπεύθυνο.

ΓΡΑΦΗ, 1

Η παράσταση γραμμάτων ή χαρακτήρων που δηλώνουν λέξεις ή ιδέες πάνω σε κάποια επιφάνεια. Ο πρώτος άνθρωπος, ο Αδάμ, ήταν προικισμένος με την ικανότητα να μιλάει μια γλώσσα. Αρχικά, όμως, δεν θα του ήταν πολύ απαραίτητο να γράφει, αν του ήταν καν. Ο Αδάμ ήταν τότε σε θέση να χειρίζεται όλο το φάσμα της επικοινωνίας προφορικά και, ως τέλειος άνθρωπος, δεν ήταν αναγκασμένος να βασίζεται σε κάποιο γραπτό υπόμνημα για να αντισταθμίσει τυχόν ατέλειες της μνήμης. Παρ’ όλα αυτά, πρέπει να διέθετε την ικανότητα να επινοήσει κάποιον τρόπο με τον οποίο θα δημιουργούσε ένα γραπτό υπόμνημα. Ωστόσο, στην Αγία Γραφή δεν υπάρχει κανένα άμεσο στοιχείο για το αν είχε αρχίσει να γράφει είτε πριν είτε μετά την παράβασή του.

Προβάλλεται η άποψη ότι τα λόγια «αυτό είναι το βιβλίο της ιστορίας του Αδάμ» ενδεχομένως υποδηλώνουν ότι συγγραφέας αυτού του “βιβλίου” ήταν ο Αδάμ. (Γε 5:1) Ο Π. Τζ. Γουάιζμαν, σχολιάζοντας τη φράση «αυτή είναι η ιστορία» («αυτές είναι οι απαρχές»), που εμφανίζεται συχνά σε όλη τη Γένεση, παρατηρεί: «Είναι η πρόταση με την οποία κλείνει κάθε ενότητα, και ως εκ τούτου υποδεικνύει μια προηγούμενη αφήγηση που έχει ήδη καταγραφεί. . . . Κανονικά αναφέρεται στο συγγραφέα της ιστορίας ή στον κάτοχο της πινακίδας που την περιέχει».—Νέες Ανακαλύψεις στη Βαβυλωνία για τη Γένεση (New Discoveries in Babylonia About Genesis), 1949, σ. 53.

Η εξέταση των περιεχομένων αυτών των ιστοριών εγείρει σοβαρές αμφιβολίες για την ορθότητα της άποψης που προβάλλει ο Γουάιζμαν. Για παράδειγμα, σύμφωνα με αυτή την άποψη, η ενότητα που αρχίζει με το 10ο εδάφιο του 36ου κεφαλαίου της Γένεσης θα ολοκληρωνόταν με τις λέξεις του εδαφίου Γένεση 37:2: «Αυτή είναι η ιστορία του Ιακώβ». Ωστόσο, αυτό το υπόμνημα αφορά σχεδόν εξ ολοκλήρου τους απογόνους του Ησαύ και αναφέρεται μόνο παρεμπιπτόντως στον Ιακώβ. Από την άλλη πλευρά, οι πληροφορίες που δίνονται στη συνέχεια παρουσιάζουν πολλά στοιχεία για τον Ιακώβ και την οικογένειά του. Επιπρόσθετα, αν η παραπάνω θεωρία ήταν σωστή, αυτό θα σήμαινε ότι ο Ισμαήλ και ο Ησαύ ήταν οι συγγραφείς ή οι κάτοχοι των πλέον εκτενών εγγράφων για την πολιτεία του Θεού με τον Αβραάμ, τον Ισαάκ και τον Ιακώβ. Κάτι τέτοιο δεν φαίνεται λογικό, επειδή θα παρουσίαζε εκείνους που δεν είχαν καμία συμμετοχή στην Αβραμιαία διαθήκη ως τα άτομα με το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για αυτή τη διαθήκη. Θα μας ήταν δύσκολο να φανταστούμε ότι ο Ισμαήλ ενδιαφερόταν τόσο πολύ για γεγονότα που συνδέονταν με το σπιτικό του Αβραάμ ώστε προσπάθησε να αποκτήσει ένα λεπτομερές σχετικό υπόμνημα, ένα υπόμνημα που κάλυπτε διάστημα πολλών ετών έπειτα από την αποπομπή του ίδιου και της μητέρας του, της Άγαρ.—Γε 11:27β–25:12.

Αντίστοιχα, ο Ησαύ, ο οποίος δεν έδειχνε καμία εκτίμηση για τα ιερά πράγματα (Εβρ 12:16), δεν θα είχε κανέναν λόγο να φροντίσει για την καταγραφή ή για την απόκτηση ενός υπομνήματος που πραγματευόταν ευρέως γεγονότα της ζωής του Ιακώβ, των οποίων δεν ήταν αυτόπτης μάρτυρας. (Γε 25:19–36:1) Επίσης, δεν φαίνεται λογικό να συμπεράνουμε ότι ο Ισαάκ και ο Ιακώβ θα αγνοούσαν σε τέτοιον μεγάλο βαθμό την πολιτεία του Θεού μαζί τους, αρκούμενοι απλώς σε συνοπτικά στοιχεία για τη γενεαλογία κάποιων άλλων.—Γε 25:13-19α· 36:10–37:2α.

Η Γραφή Πριν από τον Κατακλυσμό. Δεν υπάρχει τρόπος να εξακριβώσουμε αν κάποια από τα περιστατικά που εξιστορούνται στο βιβλίο της Γένεσης είχαν καταγραφεί πριν από τον Κατακλυσμό, και η Αγία Γραφή δεν περιέχει στοιχεία για τη γραφή προ του Κατακλυσμού. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η οικοδόμηση πόλεων, η επινόηση μουσικών οργάνων και η κατασκευή σιδερένιων και χάλκινων εργαλείων είχαν ξεκινήσει πολύ πριν από τον Κατακλυσμό. (Γε 4:17, 21, 22) Επομένως, λογικά οι άνθρωποι δεν θα είχαν δυσκολευτεί πολύ να αναπτύξουν, συν τοις άλλοις, και μια μέθοδο γραφής. Εφόσον στην αρχή υπήρχε μόνο μία γλώσσα (η οποία αργότερα έγινε γνωστή ως εβραϊκή· βλέπε ΕΒΡΑΪΚΗ), και εφόσον εκείνοι που εξακολούθησαν να μιλούν αυτή τη γλώσσα, οι Ισραηλίτες, είναι γνωστό ότι χρησιμοποιούσαν αλφάβητο, έπεται ότι η αλφαβητική γραφή είναι δυνατόν να υπήρχε πριν από τον Κατακλυσμό.

Ο Ασσύριος Βασιλιάς Ασσουρμπανιπάλ έκανε λόγο για ανάγνωση “επιγραφών σε πέτρα από την εποχή πριν από τον κατακλυσμό”. (Φως από το Αρχαίο Παρελθόν [Light From the Ancient Past], του Τζ. Φίνεγκαν, 1959, σ. 216, 217) Αλλά αυτές οι επιγραφές μπορεί απλώς να προϋπήρχαν ενός τοπικού κατακλυσμού μεγάλων διαστάσεων ή μπορεί να αποτελούσαν αφηγήσεις που δήθεν εξιστορούσαν γεγονότα προ του Κατακλυσμού. Για παράδειγμα, ο λεγόμενος «Κατάλογος των Βασιλιάδων του Σουμέρ», αφού αναφέρει ότι οχτώ βασιλιάδες βασίλεψαν 241.000 χρόνια, δηλώνει: «(Τότε) ο Κατακλυσμός σάρωσε (τη γη)». (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή [Ancient Near Eastern Texts], επιμέλεια Τζ. Πρίτσαρντ, 1974, σ. 265) Σαφώς, ένα τέτοιο υπόμνημα δεν είναι αυθεντικό.

Σύμφωνα με τη Βιβλική χρονολόγηση, ο παγγήινος Κατακλυσμός των ημερών του Νώε έλαβε χώρα το 2370 Π.Κ.Χ. Οι αρχαιολόγοι έχουν χρονολογήσει ως προγενέστερες πολυάριθμες πήλινες πινακίδες που έχουν φέρει στο φως. Ωστόσο αυτές οι πινακίδες δεν αναγράφουν κάποια ημερομηνία. Επομένως, οι χρονολογίες που τους έχουν δοθεί δεν είναι παρά υποθετικές και δεν τεκμηριώνουν κάποια χρονολογική σχέση με το Βιβλικό Κατακλυσμό. Για κανένα από τα τεχνουργήματα που έχουν ανασκαφεί δεν έχει εξακριβωθεί ότι ανήκε στην προκατακλυσμιαία εποχή. Οι αρχαιολόγοι που έχουν χαρακτηρίσει κάποια αντικείμενα προκατακλυσμιαία βασίστηκαν σε ευρήματα που, στην καλύτερη περίπτωση, μπορούν να εκληφθούν μόνο ως στοιχεία για έναν μεγάλο τοπικό κατακλυσμό.

Η Γραφή Μετά τον Κατακλυσμό. Μετά τη σύγχυση της αρχικής γλώσσας του ανθρώπου στη Βαβέλ, ήρθαν σε ύπαρξη διάφορα συστήματα γραφής. Οι Βαβυλώνιοι, οι Ασσύριοι και άλλοι λαοί χρησιμοποιούσαν σφηνοειδή (σε σχήμα σφήνας) γραφή, την οποία θεωρείται ότι ανέπτυξαν οι Σουμέριοι από τα πικτογράμματά τους. Υπάρχουν στοιχεία που πιστοποιούν ότι χρησιμοποιούνταν ταυτόχρονα περισσότερα από ένα συστήματα γραφής. Για παράδειγμα, μια αρχαία ασσυριακή τοιχογραφία απεικονίζει δύο γραμματείς: ο ένας φτιάχνει με γραφίδα σφηνοειδείς παραστάσεις σε μια πινακίδα (πιθανώς στην ακκαδική γλώσσα) και ο άλλος γράφει με πινέλο σε ένα κομμάτι δέρματος ή παπύρου (πιθανώς στην αραμαϊκή). Η αιγυπτιακή ιερογλυφική γραφή αποτελούνταν από μεμονωμένες πικτογραφικές παραστάσεις και γεωμετρικά σχήματα. Παρότι τα ιερογλυφικά συνέχισαν να χρησιμοποιούνται σε επιγραφές μνημείων και τοιχογραφίες, εμφανίστηκαν δύο άλλες μορφές γραφής (αρχικά η ιερατική και μετέπειτα η δημοτική). (Βλέπε ΑΙΓΥΠΤΟΣ, ΑΙΓΥΠΤΙΟΙ.) Στα μη αλφαβητικά συστήματα, μια πικτογραφική παράσταση (ή η μεταγενέστερη γραμμική ή ρέουσα μορφή της, η οποία ήταν συχνά δυσερμήνευτη) ήταν δυνατόν να αντιπροσωπεύει το εικονιζόμενο αντικείμενο, μια ιδέα που μετέδιδε το αντικείμενο ή μια άλλη ομόηχη λέξη ή συλλαβή. Για παράδειγμα, ένα απλό σκίτσο που εικονίζει το αφτί θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στην ελληνική για να ορίσει το «αφτί», την προσωπική αντωνυμία «αυτή» και το ρήμα «ακούω».

Το αλφαβητικό σύστημα που χρησιμοποιούσαν οι Ισραηλίτες ήταν φωνητικό, πράγμα που σήμαινε ότι κάθε συμφωνικό γράμμα αντιπροσώπευε έναν διαφορετικό συμφωνικό φθόγγο. Τους ήχους των φωνηέντων, όμως, έπρεπε να τους συμπληρώνει ο αναγνώστης, ενώ στην περίπτωση όρων που γράφονταν με τον ίδιο τρόπο αλλά είχαν διαφορετικό συνδυασμό φωνηέντων συμπέραινε από τα συμφραζόμενα ποια λέξη εννοούνταν. Αυτό δεν αποτελούσε ιδιαίτερο πρόβλημα. Ακόμη και σήμερα, τα περιοδικά, οι εφημερίδες και τα βιβλία στην εβραϊκή γλώσσα παραλείπουν σχεδόν τελείως τα φωνηεντικά σημεία.

Η Ανάγνωση και η Γραφή Ανάμεσα στους Ισραηλίτες. Οι ιερείς του Ισραήλ (Αρ 5:23) και τα διακεκριμένα πρόσωπα, όπως ο Μωυσής (Εξ 24:4), ο Ιησούς του Ναυή (Ιη 24:26), ο Σαμουήλ (1Σα 10:25), ο Δαβίδ (2Σα 11:14, 15) και ο Ιηού (2Βα 10:1, 6), ήξεραν να διαβάζουν και να γράφουν, ο δε λαός γενικά, με μερικές εξαιρέσεις, επίσης γνώριζε γραφή και ανάγνωση. (Παράβαλε Κρ 8:14· Ησ 10:19· 29:12.) Αν και η εντολή που δόθηκε στους Ισραηλίτες να γράφουν πάνω στους παραστάτες των σπιτιών τους ήταν προφανώς συμβολική, υποδήλωνε ότι γνώριζαν γραφή και ανάγνωση. (Δευ 6:8, 9) Ακόμη, ο Νόμος όριζε ότι ο βασιλιάς, αμέσως μετά την ενθρόνισή του, όφειλε να γράψει ένα προσωπικό αντίγραφο του Νόμου και να το διαβάζει καθημερινά.—Δευ 17:18, 19· βλέπε ΒΙΒΛΙΟ.

Παρά το γεγονός ότι τα γραπτά κείμενα μεταξύ των Εβραίων ήταν προφανώς πολύ διαδεδομένα, έχουν βρεθεί λίγες ισραηλιτικές επιγραφές. Αυτό ίσως να οφείλεται στο ότι οι Ισραηλίτες δεν ανήγειραν πολλά μνημεία προκειμένου να εξυμνήσουν τα κατορθώματά τους. Είναι βέβαιο ότι, ως επί το πλείστον, έγραφαν με μελάνι σε πάπυρο ή περγαμηνή, πράγμα που ίσχυε και για τα βιβλία της Αγίας Γραφής, γι’ αυτό και τα γραπτά κείμενα δεν ήταν δυνατόν να διατηρηθούν επί μακρόν στο υγρό χώμα της Παλαιστίνης. Ωστόσο, το άγγελμα της Γραφής διαφυλάχτηκε διαμέσου των αιώνων χάρη στις επιμελείς διαδοχικές αντιγραφές. (Βλέπε ΑΝΤΙΓΡΑΦΕΑΣ· ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ· ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΓΡΑΦΗΣ.) Η ιστορία της Αγίας Γραφής είναι η μόνη που φτάνει στην αρχή του ανθρώπου και ακόμη πιο πριν. (Γε κεφ. 1, 2) Τα υπομνήματα που λαξεύτηκαν σε πέτρα και χαράχτηκαν σε πήλινες πινακίδες, πρίσματα και κυλίνδρους ενδέχεται, σε μερικές περιπτώσεις, να είναι πολύ παλιότερα από τα αρχαιότερα σωζόμενα χειρόγραφα της Αγίας Γραφής, αλλά αυτά τα υπομνήματα δεν έχουν καμία ουσιαστική επίδραση στη ζωή των ανθρώπων σήμερα—πολλά από αυτά (όπως Ο Κατάλογος των Βασιλιάδων του Σουμέρ) περιέχουν απροκάλυπτα ψεύδη. Γι’ αυτό, η Αγία Γραφή ξεχωρίζει μεταξύ των αρχαίων συγγραμμάτων ως η μοναδική που παρουσιάζει ένα βαρυσήμαντο άγγελμα το οποίο δεν αξίζει απλώς το πρόσκαιρο ενδιαφέρον μας αλλά πολύ περισσότερα.

ΓΡΑΦΗ, 2

Όπως χρησιμοποιείται στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, η λέξη γραφή του πρωτότυπου κειμένου αναφέρεται μόνο στα ιερά συγγράμματα του Λόγου του Θεού, της Αγίας Γραφής. Υπήρχαν και άλλα κείμενα που χρησιμοποιήθηκαν από τους συγγραφείς τόσο των Εβραϊκών όσο και των Ελληνικών Γραφών, όπως δημόσια γενεαλογικά αρχεία, χρονικά και ούτω καθεξής, αλλά εκείνα δεν θεωρούνταν θεόπνευστα ή ισότιμα με τα συγγράμματα που αναγνωρίζονταν ως κανονικά. Ακόμη και οι απόστολοι ίσως να είχαν γράψει και άλλες επιστολές προς ορισμένες εκκλησίες. Για παράδειγμα, η δήλωση του Παύλου στο εδάφιο 1 Κορινθίους 5:9: «Στην επιστολή μου σας έγραψα» αφήνει να εννοηθεί ότι έγραψε στους Κορινθίους μια προγενέστερη επιστολή, η οποία δεν υπάρχει σήμερα. Τέτοια συγγράμματα προφανώς δεν διασώθηκαν από το άγιο πνεύμα του Θεού για τη Χριστιανική εκκλησία, επειδή ήταν ουσιώδη μόνο για εκείνους στους οποίους απευθύνονταν.

Η λέξη γράμμα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, που σημαίνει έναν χαρακτήρα του αλφαβήτου, είναι παράγωγο του ρήματος γράφω. Καθότι χρησιμοποιείται και με την έννοια του «εγγράφου», μερικές φορές αποδίδεται «γραφόμενα» σε ορισμένες μεταφράσεις και «συγγράμματα» σε άλλες. Στα εδάφια Ιωάννης 5:47 και 2 Τιμόθεο 3:15, η λέξη χρησιμοποιείται αναφορικά με τα θεόπνευστα «συγγράμματα» των Εβραϊκών Γραφών.—Βλέπε ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ· ΕΒΡΑΪΚΕΣ ΓΡΑΦΕΣ· ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΓΡΑΦΕΣ.

Ο Χριστός και οι Απόστολοι Επικαλούνται τη Γραφή. Ο Ιησούς Χριστός και οι συγγραφείς των Χριστιανικών Γραφών πολλές φορές χρησιμοποίησαν τη λέξη γραφή επικαλούμενοι τα συγγράμματα του Μωυσή και των προφητών για να προσδώσουν κύρος στη διδασκαλία ή στο έργο τους, με το σκεπτικό ότι αυτά τα συγγράμματα ήταν θεόπνευστα. Συχνά αυτά τα εβραϊκά συγγράμματα χαρακτηρίζονταν στο σύνολό τους ως «Γραφές». (Ματ 21:42· 22:29· Μαρ 14:49· Ιωα 5:39· Πρ 17:11· 18:24, 28) Ενίοτε χρησιμοποιούνταν ο ενικός αριθμός «Γραφή» όπου γινόταν παράθεση συγκεκριμένης περικοπής, εννοώντας ότι αυτή ανήκε στο σύνολο των συγγραμμάτων των Εβραϊκών Γραφών. (Ρω 9:17· Γα 3:8) Άλλοτε πάλι γινόταν αναφορά σε μεμονωμένη περικοπή ως «γραφή» με την έννοια ότι επρόκειτο για έγκυρη δήλωση. (Μαρ 12:10· Λου 4:21· Ιωα 19:24, 36, 37) Στα εδάφια 2 Τιμόθεο 3:16 και 2 Πέτρου 1:20, ο Παύλος και ο Πέτρος φαίνεται να αναφέρονται τόσο στα εβραϊκά όσο και στα ελληνικά θεόπνευστα συγγράμματα ως «Γραφή». Στα εδάφια 2 Πέτρου 3:15, 16, ο Πέτρος κατατάσσει τα συγγράμματα του Παύλου ως μέρος των “Γραφών”.

Η έκφραση “αυτά που γράφτηκαν προφητικά” (Ρω 16:26) ίσως να αποτελεί αναφορά στον προφητικό χαρακτήρα όλων των Εβραϊκών Γραφών.—Παράβαλε Απ 19:10.

Προσωποποίηση. Εφόσον οι Γραφές αναγνωρίζονταν ως θεόπνευστες, ως ο Λόγος του Θεού, η φωνή Του—σαν να μιλούσε ο ίδιος ο Θεός—μερικές φορές προσωποποιήθηκαν εμφανιζόμενες να μιλούν με θεϊκή εξουσία (ακριβώς όπως και το άγιο πνεύμα, δηλαδή η ενεργός δύναμη, του Θεού προσωποποιήθηκε από τον Ιησού και παρουσιάστηκε να διδάσκει και να δίνει μαρτυρία [Ιωα 14:26· 15:26]). (Ιωα 7:42· 19:37· Ρω 4:3· 9:17) Για τον ίδιο λόγο, οι Γραφές παρουσιάζονται να έχουν την ιδιότητα της πρόβλεψης και την ενεργό δύναμη του κηρύγματος.—Γα 3:8· παράβαλε Ματ 11:13· Γα 3:22.

Ζωτικής Σημασίας για τους Χριστιανούς. Εφόσον ο Ιησούς Χριστός επικαλούνταν διαρκώς τις Εβραϊκές Γραφές για να υποστηρίξει τη διδασκαλία του, είναι σημαντικό για τους ακολούθους του να μην αποκλίνουν από αυτές. Ο απόστολος Παύλος εξαίρει την αξία και τη ζωτική σημασία τους όταν λέει: «Όλη η Γραφή είναι θεόπνευστη και ωφέλιμη για διδασκαλία, για έλεγχο, για τακτοποίηση ζητημάτων, για διαπαιδαγώγηση στη δικαιοσύνη, ώστε ο άνθρωπος του Θεού να είναι πλήρως ικανός, απόλυτα εξοπλισμένος για κάθε καλό έργο».—2Τι 3:16, 17.

ΓΡΑΦΙΔΑ

Όργανο γραφής που χρησιμοποιούνταν για τη δημιουργία αποτυπωμάτων σε υλικά όπως ο πηλός ή το κερί. (Ψλ 45:1· Ησ 8:1· Ιερ 8:8) Η γραφίδα που χρησιμοποιούνταν στη σφηνοειδή γραφή είχε είτε τετράγωνη είτε σφηνοειδή ακίδα, φτιαχνόταν δε συνήθως από καλάμι ή από σκληρό ξύλο.

Για τη χάραξη ή τη λάξευση γραμμάτων στην πέτρα ή στο μέταλλο ήταν απαραίτητη μια γραφίδα ή ένα καλέμι από μέταλλο ή από κάποιο άλλο σκληρό υλικό. Ο πατριάρχης Ιώβ δήλωσε: «Μακάρι να καταγράφονταν τα λόγια μου! Να χαράζονταν σε βιβλίο! Με σιδερένια γραφίδα και μόλυβδο, για πάντα να λαξεύονταν στο βράχο!» (Ιωβ 19:23, 24) Προφανώς, ο Ιώβ επιθυμούσε να λαξευτούν τα λόγια του στο βράχο και να γεμίσουν τα εγχάρακτα γράμματα με μόλυβδο ώστε να διαρκέσουν περισσότερο. Έπειτα από αιώνες, ο Ιεχωβά είπε ότι οι αμαρτίες του Ιούδα ήταν καταγραμμένες με σιδερένια γραφίδα, δηλαδή αποτυπωμένες ανεξίτηλα.—Ιερ 17:1.

ΓΡΥΛΟΣ

[εβρ., χαργκόλ].

Είδος πηδητικού εντόμου συγγενικού με την ακρίδα, από την οποία όμως διαφέρει κατά το ότι φέρει προεξέχοντα αισθητήρια εξαρτήματα στην άκρη της κοιλιάς του. Στις Βιβλικές χώρες ζουν τόσο ο κατοικίδιος γρύλος όσο και ο αγροτικός. Μοναδική μνεία αυτού του εντόμου γίνεται στο εδάφιο Λευιτικό 11:22, όπου κατατάσσεται στις καθαρές τροφές.

Αρκετές μεταφράσεις της Αγίας Γραφής (KJ· Yg) αποδίδουν τον εβραϊκό όρο χαργκόλ ως «σκαθάρι», έντομο του οποίου τα πιο χαρακτηριστικά είδη έρπουν, δεν πηδούν. Εντούτοις, είναι γενικά παραδεκτό ότι η εβραϊκή λέξη αναφέρεται σε κάποιο είδος πηδητικού εντόμου, όπως υποδεικνύεται από το γεγονός ότι κατατάσσεται μαζί με την ακρίδα. Δεν είναι, ωστόσο, βέβαιο ποιο ακριβώς πηδητικό έντομο εννοείται. Οι μεταφραστές έχουν αποδώσει τον όρο χαργκόλ με διάφορους τρόπους: «ακρίδα που πέφτει» (Mo), «ακρίδα που πετάει» (AT· ΜΠΚ) και «γρύλος» (AS· RS· ΜΝΚ), ενώ σε κάποιες περιπτώσεις η εβραϊκή λέξη έχει απλώς μεταγραφεί.—Le· Da· JB.

ΓΥΑΛΙ

Μείγμα ειδικής άμμου (διοξειδίου του πυριτίου) με ίχνη άλλων στοιχείων όπως βορίου, φωσφόρου και μολύβδου. Αυτά τα συστατικά λιώνουν μαζί σε θερμοκρασία περίπου 1650°C. Το γυαλί που σχηματίζεται με αυτή τη διαδικασία, όταν ψύχεται, είναι μη κρυσταλλικό, λείο, εξαιρετικά σκληρό και πολύ εύθραυστο. Η ηφαιστειακή θερμότητα παράγει ένα είδος γυαλιού που ονομάζεται οψιδιανός, οι δε κεραυνοί, όταν χτυπούν την άμμο, τη μετατρέπουν μερικές φορές κατόπιν τήξης σε μακρόστενους σωλήνες γυαλιού, γνωστούς ως φουλγουρίτες.

Στην Αίγυπτο έχουν βρεθεί γυάλινες χάντρες για τις οποίες οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι κατασκευάστηκαν κατά προσέγγιση πριν από 4.000 χρόνια, περίπου την εποχή που γεννήθηκε ο Αβραάμ. Ο Ιώβ, ο οποίος έζησε το 17ο αιώνα πριν από την Κοινή Χρονολογία, παραλληλίζει το γυαλί με το χρυσάφι ως προς την πολυτιμότητα, όταν λέει: «Το χρυσάφι και το γυαλί δεν μπορούν να συγκριθούν [με τη σοφία]».—Ιωβ 28:17.

Ο απόστολος Ιωάννης, περιγράφοντας τα οράματά του, κάνει λόγο για «καθαρό γυαλί» και για «διαφανές γυαλί» (Απ 21:18, 21), καθώς επίσης για μια «γυάλινη θάλασσα όμοια με κρύσταλλο».—Απ 4:6.

ΓΥΝΑΙΚΑ

Ενήλικος άνθρωπος θηλυκού γένους, ένα άτομο το οποίο έχει περάσει την ηλικία της εφηβείας. Η εβραϊκή λέξη που σημαίνει «γυναίκα» είναι ’ισσάχ (κατά κυριολεξία, θηλυκός άντρας), λέξη η οποία αποδίδεται επίσης «σύζυγος». Παρόμοια, η λέξη γυνή του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου μεταφράζεται τόσο «γυναίκα» όσο και «σύζυγος».

Δημιουργία. Προτού καν ο άντρας Αδάμ ζητήσει ανθρώπινο σύντροφο, ο Θεός, ο Δημιουργός του, προνόησε για αυτό. Αφού έθεσε τον Αδάμ στον κήπο της Εδέμ και του έδωσε το νόμο σχετικά με το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού, ο Ιεχωβά είπε: «Δεν είναι καλό να παραμένει ο άνθρωπος μόνος. Θα κάνω για αυτόν έναν βοηθό, ως συμπλήρωμά του». (Γε 2:18) Δεν υποχρέωσε τον άντρα να αναζητήσει σύντροφο ανάμεσα στα ζώα, αλλά έφερε τα ζώα στον Αδάμ για να τα ονομάσει. Ο Αδάμ δεν είχε τάσεις κτηνοβασίας και μπορούσε να διακρίνει ότι δεν υπήρχε κατάλληλος σύντροφος για αυτόν ανάμεσα στα ζώα. (Γε 2:19, 20) «Γι’ αυτό, ο Ιεχωβά Θεός έριξε τον άνθρωπο σε βαθύ ύπνο και, ενόσω αυτός κοιμόταν, πήρε ένα από τα πλευρά του και κατόπιν έκλεισε τη σάρκα πάνω από αυτό. Και ο Ιεχωβά Θεός κατασκεύασε από το πλευρό που είχε πάρει από τον άνθρωπο μια γυναίκα και την έφερε στον άνθρωπο. Τότε ο άνθρωπος είπε: “Αυτό είναι επιτέλους οστό από τα οστά μου και σάρκα από τη σάρκα μου. Αυτή θα ονομαστεί Ανδρίς επειδή από τον άντρα πάρθηκε”».—Γε 2:21-23.

Θέση και Ευθύνες. Η γυναίκα, εφόσον δημιουργήθηκε από ένα μέρος του άντρα, όφειλε την ύπαρξή της στο ότι υπήρχε ο άντρας. Επειδή ήταν μέρος του άντρα, «μία σάρκα» με αυτόν, καθώς επίσης συμπλήρωμα και βοηθός του, υπόκειτο σε αυτόν ως κεφαλή της. Υπόκειτο επίσης στο νόμο που είχε δώσει ο Θεός στον Αδάμ σχετικά με το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού. Είχε την ευθύνη να εργάζεται για το καλό του άντρα. Μαζί έπρεπε να αποκτήσουν παιδιά και να ασκούν κυριαρχία στα ζώα.—Γε 1:28· 2:24.

Εφόσον κατά κανόνα οι γυναίκες των Βιβλικών χρόνων παντρεύονταν, τα εδάφια που εξετάζουν τις ευθύνες της γυναίκας αναφέρονται συνήθως στη θέση της ως συζύγου. Το πρώτιστο καθήκον όλων των γυναικών στον Ισραήλ ήταν να υπηρετούν τον Ιεχωβά Θεό αποδίδοντάς του αληθινή λατρεία. Η Αβιγαία, η οποία έγινε σύζυγος του Δαβίδ μετά το θάνατο του άχρηστου συζύγου της του Νάβαλ, αποτελούσε κατάλληλο παράδειγμα ως προς αυτό. Μολονότι ο Νάβαλ ακολούθησε κακή πορεία ενέργειας, αρνούμενος να χρησιμοποιήσει τα υλικά του αγαθά για να βοηθήσει τον Δαβίδ—τον χρισμένο του Ιεχωβά—η Αβιγαία συνειδητοποίησε ότι η ίδια, ως σύζυγος του Νάβαλ, δεν ήταν υποχρεωμένη να συμπλεύσει με το σύζυγό της ενεργώντας αντίθετα προς το θέλημα του Ιεχωβά. Ο Ιεχωβά την ευλόγησε όταν η βοήθεια που πρόσφερε στον χρισμένο του απέδειξε την προσήλωσή της στην ορθή λατρεία.—1Σα 25:23-31, 39-42.

Κατά δεύτερον, η γυναίκα έπρεπε να υπακούει στο σύζυγό της. Είχε την ευθύνη να εργάζεται σκληρά για το καλό του σπιτικού και να φέρνει τιμή στη συζυγική κεφαλή της. Αυτό θα της απέφερε τη μεγαλύτερη δόξα. Το εδάφιο Παροιμίες 14:1 λέει: «Η γυναίκα που είναι αληθινά σοφή έχει οικοδομήσει το σπίτι της, αλλά η ανόητη το κατεδαφίζει με τα ίδια της τα χέρια». Η γυναίκα θα έπρεπε να μιλάει πάντα καλά για το σύζυγό της και να αυξάνει το σεβασμό των άλλων για αυτόν, ενώ ο ίδιος θα έπρεπε να μπορεί να είναι περήφανος για αυτήν. «Η άξια σύζυγος είναι στεφάνι για τον ιδιοκτήτη της, αλλά σαν σήψη στα κόκαλά του είναι εκείνη που ενεργεί επαίσχυντα». (Παρ 12:4) Η τιμημένη θέση και τα προνόμια που έχει αυτή ως σύζυγος, μαζί με τις ευλογίες που λαβαίνει χάρη στην πιστότητα, στη φιλοπονία και στη σοφία της, περιγράφονται στο 31ο κεφάλαιο των Παροιμιών.—Βλέπε ΣΥΖΥΓΟΣ, Η.

Η Εβραία γυναίκα που ήταν μητέρα είχε πολλά να κάνει σχετικά με την εκπαίδευση των παιδιών της στη δικαιοσύνη, στην εκδήλωση σεβασμού και στη φιλοπονία, ενώ πολλές φορές έπαιζε σπουδαίο ρόλο συμβουλεύοντας και επηρεάζοντας τους ενήλικους γιους προς το καλό. (Γε 27:5-10· Εξ 2:7-10· Παρ 1:8· 31:1· 2Τι 1:5· 3:14, 15) Ειδικά τα κορίτσια εκπαιδεύονταν να γίνουν καλές σύζυγοι μαθαίνοντας από τις μητέρες τους την τέχνη της μαγειρικής, της ύφανσης και γενικά της οικοκυρικής, ενώ ο πατέρας δίδασκε στο γιο μια εργασία. Επίσης, οι γυναίκες ήταν ελεύθερες να εκφράζουν τη γνώμη τους προς τους συζύγους τους (Γε 16:5, 6) και μερικές φορές τους βοηθούσαν να καταλήξουν σε ορθές αποφάσεις.—Γε 21:9-13· 27:46–28:4.

Συνήθως οι γονείς ήταν εκείνοι που διάλεγαν νύφη για τον άντρα. Αναμφίβολα, όμως, υπό το Νόμο, όπως είχε συμβεί και παλιότερα με τη Ρεβέκκα, η κοπέλα είχε την ευκαιρία να εκφράσει τα αισθήματα και τη βούλησή της σχετικά με αυτό το ζήτημα. (Γε 24:57, 58) Μολονότι εφαρμοζόταν η πολυγαμία—εφόσον ο Θεός δεν είχε ενεργήσει ακόμη για να επαναφέρει την αρχική κατάσταση της μονογαμίας μέχρι την ίδρυση της Χριστιανικής εκκλησίας (Γε 2:23, 24· Ματ 19:4-6· 1Τι 3:2)—υπήρχαν κανόνες που ρύθμιζαν τις πολυγαμικές σχέσεις.

Ακόμη και οι στρατιωτικοί νόμοι ευνοούσαν τόσο τη σύζυγο όσο και το σύζυγο απαλλάσσοντας το νιόπαντρο άντρα για έναν χρόνο. Αυτό έδινε στο ζευγάρι την ευκαιρία να ασκήσει το δικαίωμα που είχε να αποκτήσει παιδί, το οποίο θα ήταν μεγάλη παρηγοριά για τη μητέρα ενόσω θα έλειπε ο σύζυγός της, και ακόμη περισσότερο αν εκείνος πέθαινε στη μάχη.—Δευ 20:7· 24:5.

Οι νόμοι εφαρμόζονταν εξίσου τόσο για τους άντρες όσο και για τις γυναίκες που ήταν ένοχοι μοιχείας, αιμομειξίας, κτηνοβασίας και άλλων εγκλημάτων. (Λευ 18:6, 23· 20:10-12· Δευ 22:22) Οι γυναίκες δεν έπρεπε να φορούν αντρικά ρούχα ούτε ο άντρας να φοράει γυναικεία ρούχα, μια ενέργεια που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ανηθικότητα, όπως η ομοφυλοφιλία. (Δευ 22:5) Οι γυναίκες μπορούσαν να επωφελούνται από τα Σάββατα, τους νόμους σχετικά με τους Ναζηραίους, τις γιορτές και γενικά από όλες τις διατάξεις του Νόμου. (Εξ 20:10· Αρ 6:2· Δευ 12:18· 16:11, 14) Στη μητέρα, όπως και στον πατέρα, έπρεπε να αποδίδεται τιμή και υπακοή.—Λευ 19:3· 20:9· Δευ 5:16· 27:16.

Προνόμια στη Χριστιανική Εκκλησία. Αναφορικά με όσους καλεί ο Θεός στην ουράνια κλήση (Εβρ 3:1) ώστε να είναι συγκληρονόμοι με τον Ιησού Χριστό, δεν υπάρχει διάκριση ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες με πνευματική έννοια. Ο απόστολος Παύλος γράφει: «Όλοι εσείς είστε, στην πραγματικότητα, γιοι του Θεού μέσω της πίστης σας στον Χριστό . . . δεν υπάρχει ούτε αρσενικό ούτε θηλυκό· διότι όλοι εσείς είστε ένας σε ενότητα με τον Χριστό Ιησού». (Γα 3:26-28) Όλα αυτά τα άτομα πρέπει να υποστούν μεταβολή της φύσης τους όταν αναστηθούν, με το να γίνουν συμμέτοχοι σε «θεϊκή φύση», κατάσταση στην οποία κανείς τους δεν θα είναι γυναίκα, διότι δεν υπάρχει θηλυκό γένος ανάμεσα στα πνευματικά πλάσματα, εφόσον το φύλο είναι το μέσο που προμήθευσε ο Θεός για την αναπαραγωγή των επίγειων πλασμάτων.—2Πε 1:4.

Διαγγελείς των καλών νέων. Γυναίκες, οι οποίες χαρακτηρίζονται «κόρες» και «υπηρέτριες» στην προφητεία του Ιωήλ, ήταν μεταξύ των ατόμων που έλαβαν τα δώρα του αγίου πνεύματος την ημέρα της Πεντηκοστής του 33 Κ.Χ. Από εκείνη την ημέρα και έπειτα, οι Χριστιανές που ευνοήθηκαν με αυτά τα δώρα μιλούσαν ξένες γλώσσες τις οποίες δεν καταλάβαιναν προηγουμένως, και επίσης “προφήτευαν”, όχι κατ’ ανάγκην προβλέποντας σπουδαία μελλοντικά γεγονότα, αλλά διακηρύττοντας Γραφικές αλήθειες.—Ιωλ 2:28, 29· Πρ 1:13-15· 2:1-4, 13-18· βλέπε ΠΡΟΦΗΤΙΣΣΑ.

Αυτές οι γυναίκες δεν επρόκειτο να μιλούν για τις Γραφικές αλήθειες μόνο στους ομοπίστους τους. Πριν από την ανάληψή του στον ουρανό, ο Ιησούς είχε πει στους ακολούθους του: «Θα λάβετε δύναμη όταν το άγιο πνεύμα έρθει πάνω σας και θα είστε μάρτυρές μου τόσο στην Ιερουσαλήμ όσο και σε όλη την Ιουδαία και τη Σαμάρεια και ως το πιο απομακρυσμένο μέρος της γης». (Πρ 1:8) Κατόπιν, την ημέρα της Πεντηκοστής του 33 Κ.Χ., όταν εκχύθηκε πάνω τους άγιο πνεύμα, όλα τα μέλη της ομάδας των 120 περίπου μαθητών (στα οποία περιλαμβάνονταν μερικές γυναίκες) εξουσιοδοτήθηκαν να είναι μάρτυρές του (Πρ 1:14, 15· 2:3, 4), η δε προφητεία του Ιωήλ (2:28, 29) την οποία παρέθεσε ο Πέτρος σε εκείνη την περίπτωση έκανε λόγο και για γυναίκες. Αυτές, λοιπόν, συγκαταλέγονταν στα άτομα που είχαν την ευθύνη να είναι μάρτυρες του Ιησού «τόσο στην Ιερουσαλήμ όσο και σε όλη την Ιουδαία και τη Σαμάρεια και ως το πιο απομακρυσμένο μέρος της γης». Σε αρμονία με αυτό, ο απόστολος Παύλος δήλωσε μεταγενέστερα ότι η Ευοδία και η Συντύχη, στους Φιλίππους, είχαν «αγωνιστεί ώμο προς ώμο μαζί [του] στα καλά νέα», ο δε Λουκάς ανέφερε ότι η Πρίσκιλλα μαζί με το σύζυγό της τον Ακύλα “εξέθετε ορθά την οδό του Θεού” στην Έφεσο.—Φλπ 4:2, 3· Πρ 18:26.

Συναθροίσεις της εκκλησίας. Υπήρχαν συναθροίσεις στις οποίες αυτές οι γυναίκες μπορούσαν να προσεύχονται ή να προφητεύουν με την προϋπόθεση ότι φορούσαν κάλυμμα του κεφαλιού. (1Κο 11:3-16· βλέπε ΚΑΛΥΜΜΑ ΚΕΦΑΛΙΟΥ.) Ωστόσο, στις συναθροίσεις που ήταν προφανώς δημόσιες, όταν «ολόκληρη η εκκλησία» καθώς και «άπιστοι» συγκεντρώνονταν σε ένα μέρος (1Κο 14:23-25), οι γυναίκες έπρεπε να «μένουν σιωπηλές». Αν “ήθελαν να μάθουν κάτι, μπορούσαν να ρωτούν το σύζυγό τους στο σπίτι, γιατί ήταν επαίσχυντο να μιλάει γυναίκα μέσα στην εκκλησία”.—1Κο 14:31-35.

Μολονότι δεν επιτρεπόταν σε γυναίκα να διδάσκει σε εκκλησιαστική σύναξη, αυτή μπορούσε να διδάσκει ανθρώπους εκτός εκκλησίας οι οποίοι επιθυμούσαν να μάθουν την αλήθεια της Γραφής και τα καλά νέα για τον Ιησού Χριστό (παράβαλε Ψλ 68:11), καθώς επίσης να είναι “άτομο που διδάσκει το καλό” σε νεότερες γυναίκες (και σε παιδιά) εντός της εκκλησίας. (Τιτ 2:3-5) Αλλά δεν έπρεπε να ασκεί εξουσία σε άντρα ούτε να λογομαχεί με άντρες, όπως, για παράδειγμα, στις συναθροίσεις της εκκλησίας. Έπρεπε να θυμάται τι συνέβη στην Εύα και πώς διατύπωσε ο Θεός το ζήτημα της θέσης της γυναίκας μετά την αμαρτία του Αδάμ και της Εύας.—1Τι 2:11-14· Γε 3:16.

Άντρες υπηρετούν ως επίσκοποι και διακονικοί υπηρέτες. Στην ανάλυση σχετικά με τα «δώρα σε μορφή ανθρώπων» τα οποία δίνει ο Χριστός στην εκκλησία, δεν γίνεται λόγος για γυναίκες. Οι λέξεις “απόστολοι”, «προφήτες», «ευαγγελιστές», «ποιμένες» και “δάσκαλοι” είναι όλες στο αρσενικό γένος. (Εφ 4:8, 11) Η Αμερικανική Μετάφραση αποδίδει το εδάφιο Εφεσίους 4:11 ως εξής: «Και μας έχει δώσει μερικούς άντρες ως αποστόλους, μερικούς ως προφήτες, μερικούς ως ιεραποστόλους, μερικούς ως πάστορες και δασκάλους».—Παράβαλε Mo, ΜΝΚ.

Σε πλήρη αρμονία με αυτό, όταν ο απόστολος Παύλος έγραψε στον Τιμόθεο σχετικά με τα προσόντα για τις θέσεις υπηρεσίας των “επισκόπων”, οι οποίοι ήταν επίσης “πρεσβύτεροι”, καθώς και των “διακονικών υπηρετών” (διάκονοι, Κείμενο) στην εκκλησία, δήλωσε συγκεκριμένα ότι αυτοί πρέπει να είναι άντρες και, αν είναι παντρεμένοι, «σύζυγοι μιας γυναίκας». Σε καμιά εξέταση αυτού του θέματος από οποιονδήποτε απόστολο δεν αναφέρεται κάποια επίσημη θέση «διακόνισσας».—1Τι 3:1-13· Τιτ 1:5-9· παράβαλε Πρ 20:17, 28· Φλπ 1:1.

Μολονότι η Φοίβη αναφέρεται (Ρω 16:1) ως «διάκονος» (χωρίς το οριστικό άρθρο στο πρωτότυπο κείμενο), είναι φανερό ότι δεν ήταν διορισμένη να υπηρετεί ως διακονικός υπηρέτης στην εκκλησία, διότι οι Γραφές δεν επιτρέπουν να είναι οι γυναίκες διακονικοί υπηρέτες. Ο απόστολος Παύλος δεν είπε στην εκκλησία να λάβει οδηγίες από αυτήν, αλλά να την καλοδεχτεί και να “τη βοηθήσει σε οποιοδήποτε ζήτημα τους είχε ανάγκη”. (Ρω 16:2) Η αναφορά που έκανε ο Παύλος σε αυτήν ως διάκονο σχετίζεται προφανώς με τη δράση της στη διάδοση των καλών νέων, χαρακτήριζε δε τη Φοίβη ως διάκονο που ήταν συνταυτισμένη με την εκκλησία των Κεγχρεών.—Παράβαλε Πρ 2:17, 18.

Στο σπίτι. Η γυναίκα περιγράφεται στις Γραφές ως «πιο αδύναμο σκεύος, το γυναικείο». Ο σύζυγός της πρέπει να τη μεταχειρίζεται ανάλογα. (1Πε 3:7) Έχει πολλά προνόμια, όπως το να συμμετέχει στη διδασκαλία των παιδιών και γενικά να διαχειρίζεται τις εσωτερικές υποθέσεις του σπιτικού, υπό την έγκριση και την κατεύθυνση του συζύγου της. (1Τι 5:14· 1Πε 3:1, 2· Παρ 1:8· 6:20· κεφ. 31) Έχει το καθήκον να υποτάσσεται στο σύζυγό της. (Εφ 5:22-24) Πρέπει να του αποδίδει τη γαμήλια οφειλή.—1Κο 7:3-5.

Στολισμός. Η Αγία Γραφή δεν καταδικάζει πουθενά το στολισμό μέσω της ενδυμασίας ή το να φοράει κανείς κοσμήματα, αλλά παραγγέλλει ότι πρέπει να πρυτανεύει η σεμνότητα και η ευπρέπεια. Ο απόστολος Παύλος νουθετεί να είναι η ενδυμασία των γυναικών εύτακτη και να στολίζονται «με σεμνότητα και σωφροσύνη». Η έμφαση δεν πρέπει να δίνεται στην κόμμωση, στα στολίδια και στα ακριβά ρούχα αλλά, αντίθετα, στα πράγματα που συνεισφέρουν στην πνευματική ομορφιά, δηλαδή στα “καλά έργα” και στον “κρυφό άνθρωπο της καρδιάς με την άφθαρτη ενδυμασία του ήσυχου και πράου πνεύματος”.—1Τι 2:9, 10· 1Πε 3:3, 4· παράβαλε Παρ 11:16, 22· 31:30.

Ο απόστολος Πέτρος λέει σε αυτές τις υποτακτικές γυναίκες που εκδηλώνουν αγνότητα και σεβασμό και έχουν θεοσεβή διαγωγή ότι «έχετε γίνει παιδιά της [Σάρρας], εφόσον κάνετε το καλό και δεν φοβάστε καμιά αιτία για τρόμο». Αυτές, λοιπόν, οι σύζυγοι έχουν μια υπέροχη ευκαιρία, όχι επειδή κατάγονται από την πιστή Σάρρα σαρκικά, αλλά επειδή τη μιμούνται. Η Σάρρα είχε το προνόμιο να γεννήσει τον Ισαάκ και να γίνει πρόγονος του Ιησού Χριστού, ο οποίος είναι το πρώτιστο “σπέρμα του Αβραάμ”. (Γα 3:16) Άρα, οι Χριστιανές σύζυγοι, αποδεικνύοντας ότι είναι με μεταφορική έννοια κόρες της Σάρρας ακόμη και προς συζύγους οι οποίοι δεν είναι στην πίστη, εξασφαλίζουν πλούσια ανταμοιβή από τα χέρια του Θεού.—1Πε 3:6· Γε 18:11, 12· 1Κο 7:12-16.

Γυναίκες Διακονούσαν τον Ιησού. Γυναίκες απόλαυσαν προνόμια σε σχέση με την επίγεια διακονία του Ιησού, αλλά όχι τα προνόμια που δόθηκαν στους 12 αποστόλους και στους 70 ευαγγελιστές. (Ματ 10:1-8· Λου 10:1-7) Αρκετές γυναίκες διακονούσαν τον Ιησού από τα υπάρχοντά τους. (Λου 8:1-3) Κάποια τον έχρισε λίγες ημέρες πριν από το θάνατό του, και για την πράξη της αυτή ο Ιησούς υποσχέθηκε: «Οπουδήποτε κηρυχτούν αυτά τα καλά νέα σε όλο τον κόσμο, θα ειπωθεί και αυτό που έκανε αυτή η γυναίκα, σε ανάμνησή της». (Ματ 26:6-13· Ιωα 12:1-8) Γυναίκες ήταν ανάμεσα στα άτομα στα οποία παρουσιάστηκε ειδικά ο Ιησούς την ημέρα της ανάστασής του, και ορισμένες γυναίκες ήταν μεταξύ αυτών στους οποίους εμφανίστηκε αργότερα.—Ματ 28:1-10· Ιωα 20:1-18.

Μεταφορική Χρήση. Σε αρκετές περιπτώσεις γυναίκες χρησιμοποιούνται συμβολικά για να αντιπροσωπεύσουν εκκλησίες ή οργανώσεις ανθρώπων. Χρησιμοποιούνται επίσης για να συμβολίσουν πόλεις. Η δοξασμένη εκκλησία του Χριστού χαρακτηρίζεται ως «νύφη» του και ονομάζεται επίσης “η άγια πόλη, η Νέα Ιερουσαλήμ”.—Ιωα 3:29· Απ 21:2, 9· 19:7· παράβαλε Εφ 5:23-27· Ματ 9:15· Μαρ 2:20· Λου 5:34, 35.

Ο Ιεχωβά αποκάλεσε την εκκλησία ή το έθνος του Ισραήλ «γυναίκα» του, ενώ ο ίδιος ήταν ο «συζυγικός ιδιοκτήτης» της λόγω της σχέσης που υπήρχε ανάμεσά τους με βάση τη διαθήκη του Νόμου. Σε προφητείες αποκατάστασης μιλάει στον Ισραήλ με αυτόν τον τρόπο, απευθύνοντας μερικές φορές τα λόγια του στην Ιερουσαλήμ, τη διοικούσα πόλη του έθνους. Οι «γιοι» και οι «κόρες» (Ησ 43:5-7) αυτής της γυναίκας ήταν τα μέλη του έθνους του Ισραήλ.—Ησ 51:17-23· 52:1, 2· 54:1, 5, 6, 11-13· 66:10-12· Ιερ 3:14· 31:31, 32.

Σε πολλές περιπτώσεις και άλλα έθνη ή πόλεις προσδιορίζονται με το θηλυκό γένος ή αναφέρονται ως γυναίκες. Μερικά παραδείγματα είναι: η Αίγυπτος (Ιερ 46:11), η Ραββά του Αμμών (Ιερ 49:2), η Βαβυλώνα (Ιερ 51:13) και η συμβολική Βαβυλώνα η Μεγάλη.—Απ 17:1-6· βλέπε ΒΑΒΥΛΩΝΑ Η ΜΕΓΑΛΗ· ΚΟΡΗ.

Η «γυναίκα» του εδαφίου Γένεση 3:15. Όταν ο Θεός καταδίκασε τους γονείς του ανθρωπίνου γένους, τον Αδάμ και την Εύα, έδωσε την υπόσχεση για ένα σπέρμα που θα γεννιόταν από τη «γυναίκα» και θα συνέτριβε το κεφάλι του φιδιού. (Γε 3:15) Αυτό ήταν ένα «ιερό μυστικό» το οποίο ο Θεός σκόπευε να αποκαλύψει στον ορισμένο του καιρό. (Κολ 1:26) Μερικοί παράγοντες όσον αφορά τις συνθήκες που επικρατούσαν όταν δόθηκε αυτή η προφητική υπόσχεση παρέχουν ενδείξεις ως προς την ταυτότητα της “γυναίκας”. Εφόσον το σπέρμα της επρόκειτο να συντρίψει το κεφάλι του φιδιού, έπρεπε να είναι κάτι ανώτερο από ανθρώπινο σπέρμα, διότι οι Γραφές δείχνουν ότι τα λόγια του Θεού δεν αφορούσαν κάποιο κατά γράμμα φίδι που έρπει στο έδαφος. Το εδάφιο Αποκάλυψη 12:9 δείχνει ότι το «φίδι» είναι ο Σατανάς ο Διάβολος, ένα πνευματικό πρόσωπο. Επομένως, η «γυναίκα» της προφητείας δεν θα μπορούσε να είναι ανθρώπινη γυναίκα, όπως η Μαρία, η μητέρα του Ιησού. Ο απόστολος Παύλος διασαφηνίζει το ζήτημα στα εδάφια Γαλάτες 4:21-31.—Βλέπε ΣΠΕΡΜΑ.

Σε αυτή την περικοπή ο Παύλος μιλάει για την ελεύθερη σύζυγο του Αβραάμ και για την παλλακίδα του την Άγαρ και λέει ότι η Άγαρ αντιστοιχεί στην κατά γράμμα πόλη της Ιερουσαλήμ υπό τη διαθήκη του Νόμου, της οποίας τα «παιδιά» ήταν οι πολίτες του Ιουδαϊκού έθνους. Η σύζυγος του Αβραάμ η Σάρρα, λέει ο Παύλος, αντιστοιχεί στην «άνω Ιερουσαλήμ», η οποία είναι η πνευματική μητέρα του Παύλου και των γεννημένων από το πνεύμα συντρόφων του. Αυτή η ουράνια «μητέρα» πρέπει να είναι επίσης η «μητέρα» του Χριστού, που είναι ο μεγαλύτερος ανάμεσα στους πνευματικούς αδελφούς του, και όλοι αυτοί έχουν τον Θεό ως Πατέρα τους.—Εβρ 2:11, 12· βλέπε ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΓΥΝΑΙΚΑ.

Έπεται λογικά, και σε αρμονία με τις Γραφές, ότι η «γυναίκα» του εδαφίου Γένεση 3:15 πρέπει να είναι μια πνευματική «γυναίκα». Και σε αντιστοιχία με το γεγονός ότι η «νύφη», ή αλλιώς “σύζυγος”, του Χριστού δεν είναι κάποια μεμονωμένη γυναίκα, αλλά σύνθετη, η οποία αποτελείται από πολλά πνευματικά μέλη (Απ 21:9), η «γυναίκα» που γεννάει τους πνευματικούς γιους του Θεού, η “σύζυγος” του Θεού (η οποία προειπώθηκε προφητικά στα λόγια του Ησαΐα και του Ιερεμία που αναφέρονται πιο πάνω), πρέπει να αποτελείται από πολλά πνευματικά πρόσωπα. Πρέπει να είναι ένα σύνθετο σώμα προσώπων, μια οργάνωση—μια ουράνια οργάνωση.

Αυτή η «γυναίκα» περιγράφεται στο όραμα του Ιωάννη, στο 12ο κεφάλαιο της Αποκάλυψης. Εμφανίζεται να γεννάει έναν γιο, έναν άρχοντα που «θα ποιμάνει όλα τα έθνη με σιδερένιο ραβδί». (Παράβαλε Ψλ 2:6-9· 110:1, 2.) Αυτό το όραμα δόθηκε στον Ιωάννη πολύ καιρό μετά την ανθρώπινη γέννηση του Ιησού και μετά το χρίσμα του ως Μεσσία του Θεού. Εφόσον είναι προφανές ότι το όραμα αφορά το ίδιο πρόσωπο, πρέπει να αναφέρεται, όχι στην ανθρώπινη γέννηση του Ιησού, αλλά σε κάποιο άλλο γεγονός, δηλαδή στην ενθρόνισή του με βασιλική εξουσία. Άρα, εδώ περιγράφεται η γέννηση της Μεσσιανικής Βασιλείας του Θεού.

Ο Σατανάς εμφανίζεται αργότερα να διώκει τη «γυναίκα» και να κάνει πόλεμο με «τους υπόλοιπους από το σπέρμα της». (Απ 12:13, 17) Εφόσον η «γυναίκα» ήταν ουράνια, και εφόσον ο Σατανάς είχε πλέον ριχτεί στη γη (Απ 12:7-9), δεν μπορούσε να έχει πρόσβαση στα ουράνια πρόσωπα από τα οποία αποτελούνταν η «γυναίκα», αλλά μπορούσε να έχει πρόσβαση στους υπόλοιπους από το «σπέρμα» της, τα παιδιά της, τους αδελφούς του Ιησού Χριστού που βρίσκονται ακόμη στη γη. Κατ’ αυτόν τον τρόπο δίωκε τη «γυναίκα».

Άλλες χρήσεις. Ο Θεός, προλέγοντας ότι θα επικρατούσαν συνθήκες πείνας στον Ισραήλ αν αυτοί παρήκουαν και παραβίαζαν τη διαθήκη του, είπε: «Τότε δέκα γυναίκες θα ψήνουν το ψωμί σας σε έναν και μόνο φούρνο και θα δίνουν πίσω το ψωμί σας με ζύγι». Η πείνα θα ήταν τόσο μεγάλη ώστε δέκα γυναίκες θα χρειάζονταν μόνο έναν φούρνο, ενώ σε φυσιολογικές εποχές θα χρησιμοποιούσε έναν η καθεμιά.—Λευ 26:26.

Αφού προειδοποίησε τον Ισραήλ για τις συμφορές που θα τον έβρισκαν λόγω απιστίας, ο Ιεχωβά είπε, μέσω του προφήτη Ησαΐα: «Και εφτά γυναίκες θα πιάσουν έναν άντρα εκείνη την ημέρα, λέγοντας: “Θα τρώμε το δικό μας ψωμί και θα φοράμε τους δικούς μας μανδύες· μόνο ας καλούμαστε με το όνομά σου για να αφαιρέσεις το όνειδός μας”». (Ησ 4:1) Στα δύο προηγούμενα εδάφια (Ησ 3:25, 26), ο Θεός είχε επισημάνει ότι οι άντρες του Ισραήλ θα σκοτώνονταν στον πόλεμο. Άρα, μιλούσε στον Ισραήλ για τις επιπτώσεις που θα είχαν αυτές οι συνθήκες στον αντρικό πληθυσμό του έθνους, προκαλώντας τόση λειψανδρία ώστε αρκετές γυναίκες θα προσκολλούνταν σε έναν άντρα. Θα έπαιρναν ευχαρίστως το όνομά του για να απολαμβάνουν τη φροντίδα ενός άντρα σε κάποιον βαθμό, έστω και αν έπρεπε να τον μοιράζονται με άλλες γυναίκες. Θα δέχονταν την πολυγαμία ή το θεσμό της παλλακείας για να έχουν κάποιον μικρό ρόλο στη ζωή ενός άντρα. Με αυτόν τον τρόπο θα αφαιρούνταν ένα μέρος από το όνειδος της χηρείας ή της αγαμίας, καθώς και της ατεκνίας.

Σε μια προφητεία που ήταν παρηγορητική για τον Ισραήλ, ο Ιεχωβά είπε: «Ως πότε θα γυρίζεις εδώ και εκεί, άπιστη κόρη; Διότι ο Ιεχωβά δημιούργησε κάτι νέο στη γη: Μια γυναίκα θα περισφίγγει ακμαίο άντρα». («Η γυναίκα πολιορκεί τον άντρα!» AT· βλέπε επίσης ΜΠΚ.) (Ιερ 31:22) Μέχρι τότε ο Ισραήλ, με τον οποίο ο Θεός είχε σχέση γάμου λόγω της διαθήκης του Νόμου, “γύριζε εδώ και εκεί” εκδηλώνοντας απιστία. Τώρα ο Ιεχωβά καλεί την «παρθένα του Ισραήλ» να στήσει οδοδείκτες και πινακίδες που θα την οδηγήσουν πίσω και να προσηλώσει την καρδιά της στο μεγάλο δρόμο της επιστροφής. (Ιερ 31:21) Ο Ιεχωβά θα βάλει το πνεύμα του σε αυτήν ώστε να ανυπομονεί να γυρίσει πίσω. Συνεπώς, όπως μια σύζυγος θα “περιέσφιγγε” το σύζυγό της για να αποκαταστήσει τις σχέσεις της μαζί του, έτσι και ο Ισραήλ θα “περιέσφιγγε” τον Ιεχωβά Θεό για να αποκαταστήσει τις σχέσεις του με αυτόν ως σύζυγό του.

Η «επιθυμία των γυναικών». Για το «βασιλιά του βορρά», η προφητεία του Δανιήλ λέει: «Στον Θεό των πατέρων του δεν θα δώσει προσοχή· και δεν θα δώσει προσοχή ούτε στην επιθυμία των γυναικών ούτε σε κάθε άλλον θεό, αλλά πάνω από όλους θα μεγαλύνει τον εαυτό του. Στον θεό των φρουρίων, όμως, θα δώσει δόξα». (Δα 11:37, 38) Οι “γυναίκες” εδώ μπορεί να συμβολίζουν τα πιο αδύναμα έθνη που γίνονται “υπηρέτριες” του «βασιλιά του βορρά», ως πιο αδύναμα σκεύη. Αυτά έχουν τους θεούς τους τούς οποίους επιθυμούν και λατρεύουν, αλλά ο «βασιλιάς του βορρά» περιφρονεί αυτούς τους θεούς και αποδίδει τιμή σε έναν μιλιταριστικό θεό.

Οι συμβολικές «ακρίδες». Στο όραμα των συμβολικών «ακρίδων», στα εδάφια Αποκάλυψη 9:1-11, αυτές οι ακρίδες παρουσιάζονται να έχουν «μαλλιά σαν μαλλιά γυναικών». Σε αρμονία με τη Γραφική αρχή ότι τα μακριά μαλλιά της γυναίκας αποτελούν σημείο της υποταγής της στη συζυγική κεφαλή της, τα μαλλιά αυτών των συμβολικών «ακρίδων» πρέπει να αντιπροσωπεύουν την υποταγή αυτών που συμβολίζουν οι ακρίδες σε εκείνον τον οποίο η προφητεία υποδεικνύει ως κεφαλή και βασιλιά τους.—Βλέπε ΑΒΑΔΔΩΝ.

Οι 144.000 που “δεν μολύνθηκαν με γυναίκες”. Στα εδάφια Αποκάλυψη 14:1-4 λέγεται για τους 144.000, οι οποίοι περιγράφονται σαν να στέκονται μαζί με το Αρνί στο Όρος Σιών, ότι έχουν «αγοραστεί από τη γη. Αυτοί είναι που δεν μόλυναν τους εαυτούς τους με γυναίκες· στην πραγματικότητα, είναι παρθένοι». Παρουσιάζονται να έχουν στενότερη σχέση με το Αρνί από οποιουσδήποτε άλλους, καθώς είναι οι μόνοι που γνωρίζουν το «νέο ύμνο». (Απ 14:1-4) Αυτό υποδηλώνει ότι απαρτίζουν τη «νύφη» του Αρνιού. (Απ 21:9) Είναι πνευματικά πρόσωπα, όπως φανερώνει το γεγονός ότι στέκονται στο ουράνιο Όρος Σιών μαζί με το Αρνί. Επομένως, το ότι «δεν μόλυναν τους εαυτούς τους με γυναίκες» και το ότι είναι «παρθένοι» δεν σημαίνει ότι κανένα από αυτά τα 144.000 άτομα δεν είχε παντρευτεί ποτέ, διότι οι Γραφές δεν απαγορεύουν το γάμο σε άτομα πάνω στη γη που πρόκειται να γίνουν συγκληρονόμοι με τον Χριστό. (1Τι 3:2· 4:1, 3) Ούτε υπονοείται ότι όλοι οι 144.000 είναι άντρες, διότι «δεν υπάρχει ούτε αρσενικό ούτε θηλυκό» όσον αφορά την πνευματική σχέση των συγκληρονόμων του Χριστού. (Γα 3:28) Άρα, οι «γυναίκες» πρέπει να είναι συμβολικές γυναίκες, αναμφίβολα θρησκευτικές οργανώσεις όπως η Βαβυλώνα η Μεγάλη και οι “κόρες” της, οργανώσεις της ψεύτικης θρησκείας στις οποίες, αν κάποιος προσχωρούσε και γινόταν μέλος τους, δεν θα μπορούσε να είναι ακηλίδωτος. (Απ 17:5) Αυτή η συμβολική περιγραφή εναρμονίζεται με την απαίτηση που υπήρχε στο Νόμο να παίρνει ο αρχιερέας του Ισραήλ ως σύζυγό του μόνο κάποια παρθένα, διότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο μεγάλος Αρχιερέας του Ιεχωβά.—Λευ 21:10, 14· 2Κο 11:2· Εβρ 7:26.

Αναφορικά με το ότι ο Ιησούς αποκαλούσε τη Μαρία «γυναίκα», βλέπε ΜΑΡΙΑ Αρ. 1 (Απολαμβάνει το Σεβασμό και την Αγάπη του Ιησού).

ΓΥΠΑΣ

[εβρ., ραχάμ· ραχάμαχ], ΜΑΥΡΟΣ ΓΥΠΑΣ [εβρ., ‛οζνιγιάχ].

Μεγάλο νεκροφάγο πουλί που προσφέρει εξαιρετικά πολύτιμη υπηρεσία σε χώρες με θερμό κλίμα, καταναλώνοντας τα πτώματα και τις αποσυντιθέμενες σάρκες που, σε διαφορετική περίπτωση, ίσως προκαλούσαν ασθένειες. Περιλαμβάνεται στον κατάλογο με τα πουλιά που χαρακτηρίζονταν “ακάθαρτα” σύμφωνα με το Μωσαϊκό Νόμο.—Λευ 11:13, 18· Δευ 14:12, 17.

Στην αραβική, γλώσσα συγγενική της εβραϊκής, μια λέξη παρόμοια με τη λέξη ραχάμ προσδιορίζει τον αιγυπτιακό γύπα (νεόφρων ο περκνόπτερος [Neophron percnopterus]), ο οποίος συχνά αποκαλείται όρνιθα των Φαραώ. Αυτό το πουλί είναι λευκό, με εξαίρεση τις φτερούγες του που είναι μαύρες, και το ράμφος και τα πόδια του που είναι κίτρινα. Είναι ο μικρότερος γύπας που βρίσκεται στις Βιβλικές χώρες, με μήκος περίπου 65 εκ. Το γυμνό, ρυτιδιασμένο πρόσωπό του, τα μεγάλα μάτια του, το αγκιστροειδές ράμφος του και τα γαμψά νύχια του συνθέτουν μια εξαιρετικά αποκρουστική εμφάνιση. Επειδή τρώει πρόθυμα σκουπίδια τα οποία περιφρονούν ακόμη και οι άλλοι γύπες, θεωρείται το πιο ακάθαρτο νεκροφάγο πουλί της Μέσης Ανατολής και, για τον ίδιο λόγο, το πιο χρήσιμο εξαιτίας της υπηρεσίας που προσφέρει.

Το όρνιο (γυψ ο πυρρόχρους [Gyps fulvus]) είναι ένα πουλί με καστανοκίτρινο χρώμα, μήκος περίπου 1,2 μ. και άνοιγμα φτερών κατά προσέγγιση 2,7 μ. Το όρνιο ήταν σύμβολο της θεάς Νεχβέτ των Αιγυπτίων και εμφανιζόταν, επίσης, στα πολεμικά λάβαρα των Αιγυπτίων, των Ασσυρίων και των Περσών.

Ο γυπαετός (γυπάετος ο πωγωνοφόρος [Gypaetus barbatus]) είναι ένα μεγάλο αρπακτικό πουλί ύψους περίπου 1,2 μ. Χάρη στα μακριά, αιχμηρά φτερά του που έχουν άνοιγμα σχεδόν 3 μ., ο γυπαετός πετάει με απαράμιλλη χάρη και διαγράφει κύκλους αβίαστα, καθώς εξετάζει το έδαφος για να βρει τροφή. Σε αντίθεση με άλλους γύπες, ο γυπαετός έχει πούπουλα στο κεφάλι του και γένια που μοιάζουν με του τράγου. Προτιμάει κόκαλα με μυελό, τα οποία μεταφέρει σε μεγάλα ύψη και κατόπιν αφήνει να πέσουν στα βράχια για να ανοίξουν και να μπορέσει να φάει το μυελό που περιέχουν.

Η εβραϊκή λέξη ‛οζνιγιάχ προφανώς αναφέρεται στο μαύρο γύπα (αιγυπιός ο μοναχός [Aegypius monachus]), το μεγαλύτερο αρπακτικό πουλί που υπάρχει στο Ισραήλ. Το χρώμα του είναι καστανό μάλλον παρά μαύρο και έχει το χαρακτηριστικό γυμνό κεφάλι του γύπα, ενώ ο λαιμός του είναι γαλαζωπός και η ουρά του σφηνοειδής.

ΓΩΒ

Τοποθεσία όπου οι άντρες του Δαβίδ πάταξαν δύο φορές γιγαντόσωμους πολεμιστές των δυνάμεων των Φιλισταίων. (2Σα 21:18, 19) Η παράλληλη αφήγηση στο εδάφιο 1 Χρονικών 20:4 αναφέρει τη «Γεζέρ» ως τον τόπο της πρώτης αναμέτρησης («Γαθ» σε ορισμένα αντίγραφα της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα και της συριακής Πεσίτα), χωρίς να κατονομάζει τον τόπο της δεύτερης αναμέτρησης. (1Χρ 20:5) Και οι δύο αφηγήσεις, όμως, δείχνουν ότι μια τρίτη αναμέτρηση έλαβε χώρα στη «Γαθ» (2Σα 21:20· 1Χρ 20:6), και γι’ αυτό πολλοί λόγιοι υποθέτουν ότι ο τύπος «Γωβ» αποτελεί λάθος αντιγραφή του ονόματος «Γαθ». Ωστόσο, άλλοι θεωρούν απίθανο να έγινε μια τέτοια αβλεψία δύο φορές σε διαδοχικά εδάφια και συμπεραίνουν ότι η λέξη Γωβ ίσως να ήταν απλώς το όνομα μιας άγνωστης σήμερα τοποθεσίας, κοντά στη Γεζέρ.

ΓΩΓ

Η σημασία αυτού του ονόματος είναι αβέβαιη.

1. Απόγονος του Ρουβήν.—1Χρ 5:3, 4.

2. Το όνομα αυτό εμφανίζεται στο 38ο και στο 39ο κεφάλαιο του βιβλίου του Ιεζεκιήλ και εφαρμόζεται εκεί στον ηγέτη μιας θυελλώδους, πολυεθνικής επίθεσης εναντίον του λαού του Θεού. Η επίθεση γίνεται όταν ο Ιεχωβά έχει πια συγκεντρώσει το λαό του μέσα από τα έθνη και τους έχει αποκαταστήσει στα «βουνά του Ισραήλ» που προηγουμένως ήταν ερημωμένα. Επειδή κατοικούν με ασφάλεια, χωρίς κανένα ορατό δείγμα προστασίας, και επειδή απολαμβάνουν μεγάλη ευημερία, ο Γωγ παρασύρεται σε μια θηριώδη, σφοδρή επίθεση εναντίον τους. Γι’ αυτόν το σκοπό συνάγει έναν τεράστιο στρατό από πολλά έθνη. Αλλά η επίθεσή του πυροδοτεί την οργή του Ιεχωβά και επιφέρει τρομερή ήττα και καταστροφή στον Γωγ και σε ολόκληρο το πλήθος του. Τα πτώματά τους γίνονται τροφή για τα πουλιά και τα θηρία, και τα κόκαλά τους θάβονται στην κοιλάδα που έκτοτε ονομάζεται Κοιλάδα του Πλήθους του Γωγ (κατά κυριολεξία, Κοιλάδα του Αμών-Γωγ).

Η Προέλευση και ο Σκοπός της Επίθεσης. Η επίθεση προέρχεται από ένα μέρος πολύ μακριά από τη γη του Ισραήλ. Ο Γωγ είναι από “τη γη του Μαγώγ”, η οποία βρίσκεται στα «πιο απομακρυσμένα μέρη του βορρά». (Ιεζ 38:2, 15) Είναι ο “επικεφαλής αρχηγός [“μεγάλος άρχοντας”, AT, ΜΠΚ· “πρώτιστος άρχοντας”, KJ, RS] του Μεσέχ και του Θουβάλ”. (Ιεζ 38:2, 3) Σε μερικές μεταφράσεις η φράση αυτή αποδίδεται ως “ο άρχοντας της Ρος, του Μεσέχ και του Θουβάλ” (AS, JB, ΒΑΜ)—μια απόδοση σύμφωνα με την οποία η λέξη «Ρος [εβρ., «κεφάλι»]» αντιστοιχεί σε κάποια χώρα ή λαό. Ωστόσο, σε κανένα άλλο σημείο της Αγίας Γραφής δεν αναφέρεται μια τέτοια χώρα ή λαός. Τα ονόματα Μεσέχ και Θουβάλ, καθώς και Μαγώγ, είναι ονόματα γιων του Ιάφεθ (Γε 10:2), οι δε τρεις ομώνυμες με αυτούς χώρες βρίσκονταν Β του Ισραήλ. (Βλέπε ΘΟΥΒΑΛ· ΜΑΓΩΓ Αρ. 2· ΜΕΣΕΧ Αρ. 1.) Άλλα μέλη των δυνάμεων επίθεσης, επίσης ιαφεθιτικά και προερχόμενα από το βορρά, ήταν ο Γόμερ και ο Θογαρμά (οι οποίοι πιστεύεται ότι ήταν οι προγεννήτορες των αρχαίων Κιμμερίων και Αρμενίων αντίστοιχα). Η ιαφεθιτική Περσία βρισκόταν προς τα ΒΑ. Αλλά στη συνωμοσία περιλαμβάνονταν και νότια, χαμιτικά έθνη—η Αιθιοπία και ο Φουθ από την Αφρική. (Ιεζ 38:4-6, 15) Άρα, ο Γωγ παίζει το ρόλο του διοικητή μιας τεράστιας επιτιθέμενης στρατιάς που ασκεί φοβερές πιέσεις με στόχο να συντρίψει σαν σε μέγκενη το λαό του Ιεχωβά.

Για τον Ισραήλ αναφέρεται ότι «κατοικεί στο κέντρο της γης». (Ιεζ 38:12) Ο αρχαίος Ισραήλ, όχι μόνο βρισκόταν σε κεντρικό σημείο σε σχέση με τις ηπείρους της Ευρασίας και της Αφρικής, αλλά ήταν και το κέντρο της αγνής λατρείας του αληθινού Θεού ο οποίος τον έβλεπε σαν «την κόρη του ματιού του».—Δευ 32:9, 10· Ζαχ 2:8.

Ο Ιεχωβά δηλώνει ότι θα βάλει “άγκιστρα στα σαγόνια του Γωγ” και θα τον οδηγήσει σε αυτή την επίθεση. (Ιεζ 38:4· παράβαλε 2Βα 19:20, 21, 28.) Ωστόσο, η προφητεία δείχνει καθαρά ότι αυτή είναι ήδη η επιθυμία του Γωγ και ότι το δόλιο αυτό σχέδιο είναι προϊόν της δικής του καρδιάς. (Ιεζ 38:10, 11) Παρ’ όλα αυτά, ο Ιεχωβά εξωθεί τον Γωγ σε αυτή την επίθεση αποκαθιστώντας το λαό του που φέρει το όνομά του και χαρίζοντάς του ευημερία. Αυτό υποκινεί τον Γωγ να εξωτερικεύσει την κακεντρέχειά του απέναντι στο λαό του Θεού, και έτσι βαδίζει εθελούσια σε μια πορεία που φέρνει την ταχύτατη καταστροφή του ίδιου και όλων των συντρόφων του. Με την ήττα και τον αφανισμό του Γωγ και των δυνάμεών του, ο Ιεχωβά μεγαλύνει και αγιάζει το δικό του όνομα ενώπιον όλων όσων παρατηρούν τα γεγονότα.—Ιεζ 38:12-23· 39:5-13, 21, 22· παράβαλε Ιωλ 3:9-17.

Προσδιορισμός της Ταυτότητας του Γωγ. Οι χώρες και οι λαοί που αναφέρονται σε αυτή την προφητεία για τον Γωγ είναι γνωστοί από την Αγία Γραφή και σε κάποιον βαθμό από την ιστορία. Αλλά η προσπάθεια ταύτισης του Γωγ με κάποιον επίγειο ηγεμόνα γνωστό από την ιστορία δεν είχε επιτυχία. Η πιο συχνή εκδοχή που προβάλλεται είναι ο Γύγης, βασιλιάς της Λυδίας στη δυτική Μικρά Ασία, ο αποκαλούμενος Γκούγκου στα αρχεία του Ασσύριου μονάρχη Ασσουρμπανιπάλ. (Αρχεία της Αρχαίας Ασσυρίας και Βαβυλωνίας [Ancient Records of Assyria and Babylonia], του Ντ. Λάκενμπιλ, 1927, Τόμ. 2, σ. 297, 351, 352) Ωστόσο, ο Γύγης είχε πεθάνει δεκαετίες πριν από τη συγγραφή της προφητείας του Ιεζεκιήλ. Συνεπώς, αυτή η ταύτιση δεν είναι αποδεκτή. Επιπρόσθετα, η ίδια η προφητεία τοποθετεί την επίθεση του Γωγ στο «τελικό διάστημα των ετών», «στο τελικό διάστημα των ημερών». (Ιεζ 38:8, 16· παράβαλε Ησ 2:2· Ιερ 30:24· 2Τι 3:1.) Με βάση αυτούς τους λόγους εξάγεται το συμπέρασμα ότι το όνομα Γωγ είναι προφανώς κρυπτογραφικό ή συμβολικό και δεν ανήκε σε κανέναν γνωστό ανθρώπινο βασιλιά ή ηγέτη.

Τα στοιχεία υποδεικνύουν ότι η εκπλήρωση θα λάβαινε χώρα κατά την περίοδο που αλλού ονομάζεται “ο καιρός του τέλους”. (Δα 11:35· 12:9· παράβαλε Απ 12:12.) Οι λόγιοι και οι σχολιαστές της Αγίας Γραφής γενικά αναγνωρίζουν ότι η προφητεία συνδέεται με την εποχή της Μεσσιανικής Βασιλείας. Για παράδειγμα, Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Θρησκευτικής Γνώσης των Σαφ-Χέρτσογκ (The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge) σχολιάζει: «Ο Γωγ εμφανίζεται ως ο ηγέτης της τελευταίας εχθρικής επίθεσης των παγκόσμιων δυνάμεων κατά της βασιλείας του Θεού». (Επιμέλεια Σ. Τζάκσον, 1956, Τόμ. 5, σ. 14) Τυχόν εκπλήρωση της προφητείας στον φυσικό Ισραήλ δεν είναι γνωστή. Η εκπλήρωση «στο τελικό διάστημα των ημερών» λογικά εφαρμόζεται στον πνευματικό Ισραήλ, τη Χριστιανική εκκλησία (Ρω 2:28, 29· Γα 6:16), που σύμφωνα με την περιγραφή του αποστόλου Παύλου είναι παιδιά της «άνω Ιερουσαλήμ» και κατευθύνονται από αυτήν. (Γα 4:26) Αυτά τα σημεία βοηθούν στον προσδιορισμό της ταυτότητας του Γωγ.

Περαιτέρω βοήθεια μπορούμε να αντλήσουμε από το βιβλίο της Αποκάλυψης. Προφητικά οράματα σε αυτό το βιβλίο προέλεγαν ότι ο διωγμός εναντίον της Χριστιανικής εκκλησίας από μέρους του συμβολικού δράκοντα, του Σατανά του Διαβόλου, θα εντεινόταν πάρα πολύ. Ο διωγμός αυτός θα λάβαινε χώρα μετά το ρίξιμο του Σατανά και των δαιμόνων του από τον ουρανό στην περιοχή της γης—κάτι που επιτέλεσε η Βασιλεία του Θεού μέσω του Χριστού τον καιρό που ο Ιησούς άρχισε να ασκεί βασιλική εξουσία. (Απ 12:5-10, 13-17) Η συσπείρωση επίγειων εθνών εναντίον του Θεού, του Γιου του και των πιστών υπηρετών του Θεού στη γη αποτελεί βασικό στοιχείο αυτών των οραμάτων, όπως και η ολοκληρωτική ήττα και ερήμωση αυτών των εχθρικών δυνάμεων. (Απ 16:13-16· 17:12-14· 19:11-21) Μια ακόμη αντιστοιχία βρίσκουμε επίσης στο ότι τα πουλιά θα έτρωγαν τα πτώματα αυτών των εχθρών της βασιλικής διακυβέρνησης του Χριστού.—Παράβαλε Ιεζ 39:4, 17-20 με Απ 19:21.

Η προφητεία του βιβλίου του Ιεζεκιήλ αναφορικά με τον Γωγ υποδεικνύει μια θηριώδη, παγγήινη επίθεση εναντίον του λαού του Θεού. Παρότι ο Γωγ προφανώς αντιπροσωπεύει ένα συνασπισμό εθνών τα οποία θα κάνουν την επίθεση, ο Σατανάς ο Διάβολος είναι αυτός που θα την έχει σχεδιάσει και θα την καθοδηγεί από τα παρασκήνια. Αυτή είναι η επίθεση που πυροδοτεί την ολοκληρωτική εξάλειψη των σατανικών δυνάμεων μέσω της εκπληκτικής δύναμης του Θεού.—Ιεζ 38:18-22.

Η Ταφή του Πλήθους του Γωγ. Η ταφή του “Γωγ και όλου του πλήθους του” γίνεται στην «κοιλάδα των διαβατών ανατολικά της θάλασσας». (Ιεζ 39:11) Σύμφωνα με την Αμερικανική Μετάφραση το εδάφιο αυτό λέει: «την κοιλάδα της Αβαρίμ, ανατολικά της Νεκράς Θαλάσσης». (Βλέπε επίσης ΛΧ.) Το όνομα Αβαρίμ χρησιμοποιείται στα εδάφια Αριθμοί 33:47, 48 για τα βουνά Α της Νεκράς Θαλάσσης. (Βλέπε ΑΒΑΡΙΜ.) Σε αυτή την περιοχή υπάρχουν δύο βαθιές κοιλάδες, ή φαράγγια, του Αρνών και του Ζαρέδ. Η κοιλάδα του Αρνών έχει πλάτος 3 χλμ. περίπου στην κορυφή της και βάθος περίπου 520 μ. Το φαράγγι του Ζαρέδ προκαλεί ακόμη μεγαλύτερο δέος, καθώς οι απόκρημνες πλαγιές του κατεβαίνουν σε βάθος 1.190 μ. περίπου. Οποιαδήποτε από αυτές τις κοιλάδες θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να υποδηλώσει αυτόν τον προφητικό τόπο ταφής, δεδομένου ότι η κοιλάδα του Αρνών βρισκόταν ακριβώς στα Α της θάλασσας, ενώ η κοιλάδα του Ζαρέδ, προς τα ΝΑ, είχε τη μεγαλύτερη κίνηση από τις δύο. Ή, εφόσον η εικόνα που παρουσιάζεται είναι συμβολική, μπορεί να μην εννοείται καμιά συγκεκριμένη κοιλάδα. Η ταφή σε ένα βαθύ μέρος κοντά στη Νεκρά Θάλασσα παραλληλίζεται και αυτή στο βιβλίο της Αποκάλυψης με την απομάκρυνση των εναντιουμένων της Βασιλείας του Θεού, η οποία επιτυγχάνεται με το ρίξιμό τους στη συμβολική λίμνη της φωτιάς και με το ρίξιμο του Σατανά στην άβυσσο.—Απ 19:20· 20:1-3.

Είναι ο Γωγ που αναφέρεται στην Αποκάλυψη ο ίδιος με τον Γωγ που αναφέρεται στον Ιεζεκιήλ;

3. Το εδάφιο Αποκάλυψη 20:8 επίσης μιλάει για «τον Γωγ και τον Μαγώγ». Και τα δύο αυτά ονόματα φαίνεται να εφαρμόζονται σε «εκείνα τα έθνη που βρίσκονται στις τέσσερις γωνιές της γης» τα οποία επιτρέπουν στον εαυτό τους να παροδηγηθεί από τον Σατανά μετά την απελευθέρωσή του από τη συμβολική «άβυσσο». Εφόσον άλλα εδάφια δείχνουν ότι η Χιλιετής Διακυβέρνηση του Χριστού τερματίζει την εθνική κυριαρχία και τις διαιρέσεις (Δα 2:44· 7:13, 14), φαίνεται ότι αυτά τα «έθνη» είναι προϊόν στασιασμού κατά της παγγήινης εξουσίας του. Αυτά προχωρούν «στο πλάτος της γης» για να περικυκλώσουν «το στρατόπεδο των αγίων και την αγαπημένη πόλη». Το γεγονός αυτό λαβαίνει χώρα όταν η Χιλιετής Διακυβέρνηση της γης υπό τον Χριστό Ιησού έχει πια φερθεί σε πέρας.—Απ 20:2, 3, 7-9.

Η χρήση των ονομάτων «Γωγ και Μαγώγ» προφανώς αποσκοπεί στο να τονίσει κάποιες ομοιότητες που υπάρχουν ανάμεσα σε αυτή την κατάσταση που προκύπτει μετά τη Χιλιετία και στην προηγούμενη επίθεση. Τόσο στον Ιεζεκιήλ όσο και στην Αποκάλυψη, οι εναντιούμενοι είναι πολυάριθμοι (ο αριθμός αυτών που αναφέρονται στην Αποκάλυψη είναι ακαθόριστος, «σαν την άμμο της θάλασσας»). Η επίθεση είναι αποτέλεσμα μιας εκτεταμένης συνωμοσίας και στρέφεται εναντίον των υπηρετών του Θεού όταν αυτοί απολαμβάνουν μεγάλη ευημερία. Συνεπώς, η χρήση των ονομάτων «Γωγ και Μαγώγ» για την περιγραφή εκείνων που οδηγούνται σε στασιασμό μετά τη Χιλιετία είναι πολύ κατάλληλη. Το τέλος τους είναι η απόλυτη καταστροφή.—Απ 20:8-10, 14.

ΓΩΖΑΝ

(Γωζάν).

Όνομα που προφανώς χρησιμοποιείται τόσο για κάποια τοποθεσία όσο και για έναν ποταμό. Στα εδάφια 2 Βασιλέων 19:12 και Ησαΐας 37:12, η Γωζάν φαίνεται να καταλαμβάνει μεγαλύτερη έκταση από αυτήν που θα καταλάμβανε μια πόλη, δεδομένου ότι οι κάτοικοί της συγκαταλέγονται μεταξύ των «εθνών» που κατέκτησαν οι Ασσύριοι. Πολλοί λόγιοι, οι οποίοι προφανώς βασίζουν τα συμπεράσματά τους στις ομοιότητες των λέξεων, πιστεύουν ότι η Γωζάν ίσως αντιστοιχεί στη Γαυζανίτιδα, μια περιοχή της Μεσοποταμίας την οποία αναφέρει ο Πτολεμαίος και η οποία θεωρείται ότι ταυτίζεται με το «Γκουζάνα» που μνημονεύεται στα ασσυριακά χρονικά. Το αρχαίο Γκουζάνα συνδέεται συνήθως με το σύγχρονο Τελλ Χάλαφ στον άνω ποταμό Χαμπούρ, περίπου 590 χλμ. ΑΒΑ της Θάλασσας της Γαλιλαίας.

Στα εδάφια 2 Βασιλέων 17:6 και 18:11 μερικές μεταφράσεις λένε “Χαβώρ, ο ποταμός της Γωζάν” (AS, RS, ΜΠΚ), αντί «Χαβώρ, που είναι στον [ή δίπλα στον] ποταμό Γωζάν» (ΜΝΚ, Yg, ΒΑΜ, ΛΧ), παρουσιάζοντας έτσι και τη Γωζάν ως τοποθεσία. Ωστόσο, η απόδοση “Χαβώρ, ο ποταμός της Γωζάν”, δεν εναρμονίζεται με το εδάφιο 1 Χρονικών 5:26. Εκεί η Χαβώρ αναφέρεται ανάμεσα στην Αλά και στην Αρά, ενώ πριν από τη λέξη Γωζάν δεν αναφέρεται η Χαβώρ, αλλά η Αρά. Αυτό υποδεικνύει ότι η Χαβώρ δεν είναι ταυτόσημη με τον «ποταμό της Γωζάν» (AS, ΜΠΚ). Επομένως, αυτοί που εκλαμβάνουν τη Γωζάν ως τοποθεσία σε όλα τα εδάφια είναι αναγκασμένοι να απορρίψουν την περικοπή από το Πρώτο Χρονικών. Ωστόσο, εφόσον το εβραϊκό κείμενο επιτρέπει και στα τρία εδάφια την ομοιόμορφη απόδοση “ποταμός Γωζάν”, υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι ο βασιλιάς της Ασσυρίας εγκατέστησε μερικούς από τους εξόριστους Ισραηλίτες του βόρειου βασιλείου κοντά σε έναν ποταμό ονόματι Γωζάν. Σύμφωνα με μια εκδοχή, ο Κεζέλ Οουζάν στο βορειοδυτικό Ιράν είναι δυνατόν να αντιστοιχεί «στον ποταμό Γωζάν». Πηγάζει από τα βουνά ΝΑ της λίμνης Ουρμίας (όπου βρισκόταν η χώρα των Μήδων) και τελικά εκβάλλει ως Σεφίντ-Ρουντ, ή αλλιώς Λευκός Ποταμός (όνομα που χρησιμοποιείται για τον κατώτερο ρου του), στο νοτιοδυτικό τμήμα της Κασπίας Θάλασσας. Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, ο Γωζάν είναι ένας ποταμός της Μεσοποταμίας.

ΓΩΝΙΑΚΗ ΠΥΛΗ

Βλέπε ΠΥΛΗ.

ΔΑΒΑΣΕΘ

(Δαβασέθ) [Ύβος].

Κωμόπολη του Ζαβουλών. (Ιη 19:11) Η ακριβής θέση της δεν είναι γνωστή. Ωστόσο, η τοποθεσία Τελλ ες-Σαμάμ (Τελ Σεμ), περίπου 5 χλμ. Α της Ιοκνεάμ, στην Κοιλάδα της Ιεζραέλ, φαίνεται να ταιριάζει με τις πληροφορίες της Αγίας Γραφής.

ΔΑΒΕΡΑΘ

(Δαβεράθ) [Βοσκότοπος].

Πόλη που αναφέρεται στον κατάλογο με τις μεθόριες τοποθεσίες του Ζαβουλών (Ιη 19:10, 12), η οποία όμως θεωρήθηκε έδαφος της γειτονικής φυλής του Ισσάχαρ, όταν αργότερα παραχωρήθηκε μαζί με το βοσκότοπό της στους Λευίτες της οικογένειας του Γηρσών (Γηρσώμ). (Ιη 21:27, 28· 1Χρ 6:71, 72) Η Δαβεράθ δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο των τοποθεσιών που είχαν παραχωρηθεί στον Ισσάχαρ, αλλά πολλοί γεωγράφοι πιστεύουν ότι πιθανότατα είναι η Ραββίθ του εδαφίου Ιησούς του Ναυή 19:20—μια άποψη που υποστηρίζεται από το κείμενο του Βατικανού Χειρογράφου Αρ. 1209.—Βλέπε ΡΑΒΒΙΘ.

Η Δαβεράθ ταυτίζεται σήμερα με τα ερείπια στο Χίρμπετ Νταμπούρα (Χορβάτ Ντεβορά), κοντά στο χωριό Νταμπουρίγια στη βορειοδυτική άκρη του Όρους Θαβώρ.

ΔΑΒΙΔ

(Δαβίδ) [πιθανότατα, Αγαπητός].

Στη Μετάφραση Νέου Κόσμου το όνομα αυτό εμφανίζεται 1.079 φορές στις Εβραϊκές Γραφές—75 από αυτές στις επιγραφές 73 ψαλμών—και 59 φορές στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές. Από όλα τα πρόσωπα των Εβραϊκών Γραφών, οι συγγραφείς των Χριστιανικών Γραφών μνημονεύουν συχνότερα μόνο τον Μωυσή και τον Αβραάμ. Στα 1.138 σημεία όπου εμφανίζεται το όνομα του Δαβίδ, η αναφορά γίνεται σε ένα μόνο πρόσωπο, το δεύτερο βασιλιά του Ισραήλ, ή σε εκείνον του οποίου ο Δαβίδ ήταν εξεικονιστικός τύπος σε κάποιες περιπτώσεις: “Τον Ιησού Χριστό, το γιο του Δαβίδ”.—Ματ 1:1.

Αυτός ο ποιμένας, μουσικός, ποιητής, στρατιώτης, πολιτικός, προφήτης και βασιλιάς έχει εξέχουσα θέση στις Εβραϊκές Γραφές. Ήταν φοβερός πολεμιστής στο πεδίο της μάχης, καρτερικός στις αντιξοότητες, ισχυρός ηγέτης και αρχηγός με ακλόνητο θάρρος, και ωστόσο αρκετά ταπεινός ώστε να αναγνωρίζει τα λάθη του και να μετανοεί για τις χονδροειδείς αμαρτίες του, άντρας ικανός να εκδηλώνει τρυφερή συμπόνια και έλεος, ο οποίος αγαπούσε την αλήθεια και τη δικαιοσύνη και πάνω από όλα έδειχνε ανεπιφύλακτη εμπιστοσύνη και πεποίθηση στον Θεό του τον Ιεχωβά.

Ο Δαβίδ, ο οποίος ήταν απόγονος του Βοόζ και της Ρουθ, καταγόταν από τον Ιούδα μέσω του Φαρές. (Ρθ 4:18-22· Ματ 1:3-6) Ήταν ο μικρότερος από τους οχτώ γιους του Ιεσσαί και είχε επίσης δύο αδελφές, πιθανώς ετεροθαλείς. (1Σα 16:10, 11· 17:12· 1Χρ 2:16) Ένας από τους αδελφούς του Δαβίδ προφανώς πέθανε άτεκνος και γι’ αυτό παραλείπεται από μεταγενέστερους γενεαλογικούς καταλόγους. (1Χρ 2:13-16) Το όνομα της μητέρας του Δαβίδ δεν είναι γνωστό. Μερικοί υποστηρίζουν ότι το όνομά της ήταν Νάας, αλλά το πιθανότερο είναι ότι Νάας λεγόταν ο πατέρας των ετεροθαλών αδελφών του Δαβίδ.—2Σα 17:25· βλέπε ΝΑΑΣ Αρ. 2.

Η Βηθλεέμ, σε απόσταση περίπου 9 χλμ. ΝΝΔ της Ιερουσαλήμ, ήταν η γενέτειρα του Δαβίδ, η πόλη όπου έζησαν οι προπάτορές του—ο Ιεσσαί, ο Ωβήδ και ο Βοόζ—και η οποία μερικές φορές αποκαλούνταν «πόλη του Δαβίδ». (Λου 2:4, 11· Ιωα 7:42) Δεν πρέπει, όμως, να συγχέεται με την «Πόλη του Δαβίδ», δηλαδή τη Σιών, στην Ιερουσαλήμ.—2Σα 5:7.

Τα Νεανικά του Χρόνια. Πρωτοσυναντάμε τον Δαβίδ ενώ βόσκει τα πρόβατα του πατέρα του στην ύπαιθρο της Βηθλεέμ, γεγονός που μας θυμίζει ότι πάλι στην ύπαιθρο της Βηθλεέμ, μία χιλιετία και πλέον αργότερα, ποιμένες κυριεύτηκαν από δέος καθώς επιλέχθηκαν να ακούσουν τον άγγελο του Ιεχωβά να τους ανακοινώνει τη γέννηση του Ιησού. (Λου 2:8-14) Ο Σαμουήλ, τον οποίο έστειλε ο Θεός στο σπίτι του Ιεσσαί να χρίσει έναν από τους γιους του ως μελλοντικό βασιλιά, απορρίπτει τους εφτά μεγαλύτερους αδελφούς του Δαβίδ λέγοντας: «Ο Ιεχωβά δεν εξέλεξε αυτούς». Τελικά καλούν τον Δαβίδ να έρθει από το βοσκότοπο. Υπάρχει μια ατμόσφαιρα αγωνίας καθώς μπαίνει ο Δαβίδ—«ένας ροδοκόκκινος νεαρός με όμορφα μάτια και ωραία εμφάνιση»—διότι μέχρι εκείνη τη στιγμή κανείς δεν ξέρει το λόγο για τον οποίο έχει έρθει ο Σαμουήλ. «Σήκω», προστάζει ο Ιεχωβά τον Σαμουήλ, «χρίσε τον, γιατί αυτός είναι!» Αυτός είναι εκείνος για τον οποίο λέει ο Ιεχωβά: «Βρήκα τον Δαβίδ, το γιο του Ιεσσαί, άντρα σε αρμονία με την καρδιά μου, ο οποίος θα κάνει όλα όσα επιθυμώ».—1Σα 16:1-13· 13:14· Πρ 13:22.

Τα χρόνια κατά τα οποία ο Δαβίδ έζησε ως ποιμένας επηρέασαν βαθύτατα όλη την υπόλοιπη ζωή του. Η ζωή στην ύπαιθρο τον προετοίμασε για τη μετέπειτα ζωή του φυγάδα, όταν κρυβόταν εξαιτίας της οργής του Σαούλ. Επίσης έγινε επιδέξιος στη χρήση της σφεντόνας και καλλιέργησε υπομονή και θάρρος, αλλά και την προθυμία που απαιτούνταν για να αναζητάει και να σώζει τα πρόβατα που απομακρύνονταν από το κοπάδι, μη διστάζοντας να σκοτώσει μια αρκούδα ή ένα λιοντάρι όταν χρειάστηκε.—1Σα 17:34-36.

Ωστόσο, τον Δαβίδ δεν τον θυμόμαστε μόνο για τη γενναιότητά του ως πολεμιστή, αλλά και για τη δεξιοτεχνία του στην άρπα και στη σύνθεση ύμνων, ικανότητες που ίσως ανέπτυξε τις πολλές ώρες που έβοσκε τα πρόβατα. Ο Δαβίδ ήταν επίσης γνωστός για το ότι είχε εφεύρει καινούρια μουσικά όργανα. (2Χρ 7:6· 29:26, 27· Αμ 6:5) Η αγάπη του για τον Ιεχωβά εξύψωσε τα λυρικά του ποιήματα πολύ πιο πάνω από το κοινό επίπεδο της απλής ψυχαγωγίας και τα κατέστησε κλασικά αριστουργήματα, αφιερωμένα στη λατρεία και στον αίνο του Ιεχωβά. Οι επιγραφές 73 ψαλμών δείχνουν ότι συνθέτης τους ήταν ο Δαβίδ, υπάρχουν, όμως, και άλλοι ψαλμοί που σε άλλα σημεία αποδίδονται στον Δαβίδ. (Παράβαλε Ψλ 2:1 με Πρ 4:25· Ψλ 95:7, 8 με Εβρ 4:7.) Μερικοί ψαλμοί, όπως για παράδειγμα ο 8ος, ο 19ος, ο 23ος και ο 29ος, πιθανότατα αντικατοπτρίζουν εμπειρίες που είχε ο Δαβίδ όταν ήταν ποιμένας.

Όλη αυτή η εκπαίδευση που έλαβε ο Δαβίδ φροντίζοντας τα πρόβατα τον προετοίμασε για έναν μεγαλύτερο ρόλο, την ποίμανση του λαού του Ιεχωβά, όπως έχει γραφτεί: «[Ο Ιεχωβά] εξέλεξε τον Δαβίδ τον υπηρέτη του και τον πήρε από τα μαντριά του ποιμνίου. Από εκεί που ακολουθούσε τις προβατίνες οι οποίες θήλαζαν, τον έφερε να γίνει ποιμένας του Ιακώβ, του λαού του, και του Ισραήλ, της κληρονομιάς του». (Ψλ 78:70, 71· 2Σα 7:8) Ωστόσο, όταν ο Δαβίδ άφησε για πρώτη φορά τα πρόβατα του πατέρα του, δεν ήταν για να πάρει τη βασιλεία. Αντί για αυτό, υπηρέτησε ως μουσικός της βασιλικής αυλής με πρόταση ενός συμβούλου του Σαούλ, ο οποίος περιέγραψε τον Δαβίδ όχι μόνο ως “δεξιοτέχνη στο παίξιμο” αλλά και ως “γενναίο και κραταιό, άντρα πολεμιστή, συνετό στο λόγο και με ωραία διάπλαση, και ο Ιεχωβά είναι μαζί του”. (1Σα 16:18) Ο Δαβίδ, λοιπόν, έγινε ο αρπιστής του ταραγμένου Σαούλ και ο οπλοφόρος του.—1Σα 16:19-23.

Αργότερα, για λόγους που δεν αναφέρονται, ο Δαβίδ επιστρέφει στο σπίτι του πατέρα του για μια απροσδιόριστη περίοδο. Καθώς φέρνει προμήθειες στους αδελφούς του που υπηρετούν στο στράτευμα του Σαούλ, το οποίο εκείνο το διάστημα βρίσκεται στρατοπεδευμένο σε κάποια απόσταση από τους Φιλισταίους, εξοργίζεται βλέποντας και ακούγοντας τον Γολιάθ να ονειδίζει τον Ιεχωβά. «Ποιος είναι αυτός ο απερίτμητος Φιλισταίος για να εμπαίζει τα στρατεύματα του ζωντανού Θεού;» ρωτάει ο Δαβίδ. (1Σα 17:26) «Ο Ιεχωβά», προσθέτει, «ο οποίος με ελευθέρωσε από το πέλμα του λιονταριού και από το πέλμα της αρκούδας, εκείνος θα με ελευθερώσει από το χέρι αυτού του Φιλισταίου». (1Σα 17:37) Αφού του δίνεται η άδεια, ο Δαβίδ, αυτός που είχε σκοτώσει το λιοντάρι και την αρκούδα, πλησιάζει τον Γολιάθ λέγοντάς του: «Έρχομαι σε εσένα με το όνομα του Ιεχωβά των στρατευμάτων, του Θεού των στρατευμάτων του Ισραήλ, που εσύ ενέπαιξες». Ξαφνικά, ο Δαβίδ εκσφενδονίζει την πέτρα με τη σφεντόνα του και ρίχνει κάτω τον πρόμαχο του εχθρού. Κατόπιν, με το σπαθί του ίδιου του Γολιάθ, τον αποκεφαλίζει και επιστρέφει στο στρατόπεδο με τα πολεμικά τρόπαια—το κεφάλι και το σπαθί του γίγαντα.—1Σα 17:45-54· ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 1, σ. 745.

Είναι αξιοσημείωτο ότι η Μετάφραση των Εβδομήκοντα, σύμφωνα με το Βατικανό Χειρόγραφο Αρ. 1209 του τέταρτου αιώνα, παραλείπει τα εδάφια 1 Σαμουήλ 17:55 ως 18:6α μέχρι τη λέξη «Φιλισταίων». Ως εκ τούτου, η μετάφραση του Μόφατ τοποθετεί όλα αυτά τα εδάφια, εκτός από το τελευταίο, σε διπλές αγκύλες χαρακτηρίζοντάς τα «είτε προσθήκες αντιγραφέων είτε μεταγενέστερο εμβόλιμο κείμενο». Ωστόσο, υπάρχουν στοιχεία που συγκλίνουν υπέρ του Μασοριτικού κειμένου.—Βλέπε ΣΑΜΟΥΗΛ (ΒΙΒΛΙΑ) (Τμήματα που Παραλείπονται στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα).

Ζει ως Φυγάς. (ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 1, σ. 746) Αυτές οι ραγδαίες εξελίξεις έφεραν τον Δαβίδ από την αφάνεια της ερήμου στη δημόσια σκηνή, κάνοντάς τον γνωστό σε όλο τον Ισραήλ. Διορισμένος ως επικεφαλής των πολεμιστών, ο Δαβίδ έγινε δεκτός με χορούς και ευφροσύνη όταν επέστρεψε από μια νικηφόρα εκστρατεία κατά των Φιλισταίων, και το τραγούδι που ακουγόταν εκείνη την ημέρα ήταν: «Ο Σαούλ πάταξε τις χιλιάδες του και ο Δαβίδ τις δεκάδες χιλιάδες του». (1Σα 18:5-7) «Όλος ο Ισραήλ και ο Ιούδας αγαπούσαν τον Δαβίδ», και ο ίδιος ο γιος του Σαούλ ο Ιωνάθαν σύναψε ισόβια διαθήκη αμοιβαίας αγάπης και φιλίας μαζί του, από την οποία ευνοήθηκε τόσο ο γιος του Ιωνάθαν ο Μεφιβοσθέ όσο και ο εγγονός του ο Μιχά.—1Σα 18:1-4, 16· 20:1-42· 23:18· 2Σα 9:1-13.

Αυτή η δημοτικότητα γέμισε φθόνο τον Σαούλ, ο οποίος «έβλεπε καχύποπτα τον Δαβίδ από εκείνη την ημέρα και έπειτα». Σε δύο περιπτώσεις, ενώ ο Δαβίδ έπαιζε μουσική όπως άλλες φορές, ο Σαούλ τού έριξε ένα δόρυ με σκοπό να τον καρφώσει στον τοίχο, αλλά και στις δύο περιπτώσεις ο Ιεχωβά τον γλίτωσε. Ο Σαούλ είχε υποσχεθεί να δώσει την κόρη του σε όποιον θα σκότωνε τον Γολιάθ, αλλά τώρα δεν ήθελε να τη δώσει στον Δαβίδ. Τελικά ο Σαούλ συμφώνησε να τον παντρέψει με τη δεύτερη κόρη του υπό τον όρο ότι ο Δαβίδ θα του έφερνε «εκατό ακροβυστίες Φιλισταίων», ένα παράλογο αίτημα που, όπως υπολόγιζε ο Σαούλ, θα κατέληγε στο θάνατο του Δαβίδ. Ο θαρραλέος Δαβίδ, όμως, διπλασίασε το νυφικό τίμημα, έφερε στον Σαούλ 200 ακροβυστίες και παντρεύτηκε τη Μιχάλ. Τώρα πια, δύο από τα παιδιά του Σαούλ είχαν συνάψει διαθήκες με τον Δαβίδ υποκινούμενα από αγάπη για αυτόν, γεγονός που έκανε τον Σαούλ να τον μισεί ακόμη περισσότερο. (1Σα 18:9-29) Σε μια άλλη περίπτωση που ο Δαβίδ έπαιζε και πάλι για τον Σαούλ, ο βασιλιάς προσπάθησε τρίτη φορά να τον καρφώσει στον τοίχο. Υπό το κάλυμμα της νύχτας ο Δαβίδ τράπηκε σε φυγή και έκτοτε ξαναείδε τον Σαούλ μόνο κάτω από διαφορετικές και πραγματικά ιδιόμορφες συνθήκες.—1Σα 19:10.

Επί αρκετά χρόνια έπειτα από αυτό, ο Δαβίδ ζούσε ως φυγάς και μετακινούνταν διαρκώς από τόπο σε τόπο, καταδιωκόμενος αμείλικτα από έναν αδιάλλακτο και πονηρό βασιλιά που ήταν αποφασισμένος να τον σκοτώσει. Στην αρχή, ο Δαβίδ βρήκε καταφύγιο κοντά στον προφήτη Σαμουήλ στη Ραμά (1Σα 19:18-24), αλλά όταν αυτό έπαψε να είναι ασφαλές έφυγε για τη Γαθ, μια φιλισταϊκή πόλη, κάνοντας στάση καθ’ οδόν για να δει τον Αρχιερέα Αχιμέλεχ στη Νωβ, από όπου πήρε το σπαθί του Γολιάθ. (1Σα 21:1-9· 22:9-23· Ματ 12:3, 4) Ωστόσο, μόνο επειδή συγκάλυψε τη διανοητική του υγεία, τραβώντας γραμμές στην πύλη σαν μικρό παιδί και αφήνοντας το σάλιο του να τρέχει πάνω στη γενειάδα του, κατάφερε να γλιτώσει στη Γαθ. (1Σα 21:10-15) Από αυτή την εμπειρία του ο Δαβίδ εμπνεύστηκε τους Ψαλμούς 34 και 56. Έπειτα κατέφυγε στη σπηλιά της Οδολλάμ, όπου ήρθε για να μείνει μαζί του η οικογένειά του και περίπου 400 κατατρεγμένοι και ταλαιπωρημένοι άντρες. Ο 57ος ή ο 142ος Ψαλμός, ή ενδεχομένως και οι δύο, ίσως αναφέρονται στο διάστημα κατά το οποίο έμεινε σε αυτή τη σπηλιά. Οι μετακινήσεις του Δαβίδ συνεχίστηκαν—από εκεί πήγε στη Μισπέ του Μωάβ και στη συνέχεια ξαναγύρισε στον Ιούδα, στο δάσος της Χάρεθ. (1Σα 22:1-5) Ενόσω έμενε στην Κεϊλά, έμαθε ότι ο Σαούλ ετοιμαζόταν να του επιτεθεί, και τότε αυτός και οι άντρες του, που είχαν φτάσει πια τους 600 περίπου, έφυγαν για την έρημο της Ζιφ. Ο Σαούλ συνέχισε να τον καταδιώκει από το ένα μέρος στο άλλο, από τη Χορές που βρισκόταν στην έρημο της Ζιφ μέχρι την έρημο της Μαών. Ενώ ο Σαούλ κόντευε να πιάσει τον Δαβίδ, τον ειδοποίησαν ότι οι Φιλισταίοι έκαναν επιδρομή, οπότε για κάποιο διάστημα διέκοψε την καταδίωξη, γεγονός που επέτρεψε στο φυγάδα να περάσει στην Εν-γαδί. (1Σα 23:1-29) Από τέτοιες παρόμοιες εμπειρίες προέκυψαν θαυμάσιοι Ψαλμοί αίνου προς τον Ιεχωβά για τη θαυματουργική απελευθέρωση που προμήθευσε.—Ψλ 18, 59, 63, 70.

Στην Εν-γαδί ο Σαούλ μπήκε σε μια σπηλιά για τη φυσική του ανάγκη. Ο Δαβίδ που κρυβόταν εκεί, στο βάθος της σπηλιάς, τον πλησίασε αθόρυβα και έκοψε την άκρη του ενδύματός του, αλλά του χάρισε τη ζωή λέγοντας ότι του ήταν αδιανόητο να κάνει κακό στο βασιλιά γιατί αυτός ήταν «ο χρισμένος του Ιεχωβά».—1Σα 24:1-22.

Μετά το θάνατο του Σαμουήλ. Όταν πέθανε ο Σαμουήλ, ο Δαβίδ, εξόριστος ακόμη, πήγε να κατοικήσει στην έρημο Φαράν. (Βλέπε ΦΑΡΑΝ.) Αυτός και οι άντρες του έδειξαν καλοσύνη στον Νάβαλ, έναν εύπορο κτηνοτρόφο που είχε τις δουλειές του στην Κάρμηλο, Ν της Χεβρών, αλλά ο αχάριστος αυτός άνθρωπος αρκέστηκε μόνο στο να τους προσβάλει. Η σύζυγος του Νάβαλ η Αβιγαία, με την ευστροφία της, απέτρεψε τον Δαβίδ από το να εξοντώσει τα άρρενα μέλη του σπιτικού, αλλά ο Νάβαλ πατάχθηκε από τον Ιεχωβά και πέθανε. Έπειτα ο Δαβίδ παντρεύτηκε τη χήρα Αβιγαία, και έτσι εκτός από την Αχινοάμ την Ιεζραελίτισσα ο Δαβίδ είχε πλέον άλλη μια σύζυγο, την Αβιγαία την Καρμηλίτισσα—στη διάρκεια της μακράς απουσίας του Δαβίδ, ο Σαούλ είχε δώσει τη Μιχάλ σε άλλον άντρα.—1Σα 25:1-44· 27:3.

Για δεύτερη φορά ο Δαβίδ κατέφυγε στην έρημο της Ζιφ, και η καταδίωξη ξανάρχισε. Ο Δαβίδ παρομοίασε τον Σαούλ και τους 3.000 άντρες του με κάποιους που ψάχνουν «έναν ψύλλο, όπως κυνηγάει κανείς μια πέρδικα πάνω στα βουνά». Κάποια νύχτα ο Δαβίδ και ο Αβισαί διείσδυσαν αθόρυβα στο στρατόπεδο του Σαούλ ενόσω όλοι κοιμούνταν και έφυγαν με το δόρυ του και μια κανάτα νερού. Ο Αβισαί ήθελε να σκοτώσει τον Σαούλ, αλλά ο Δαβίδ τού χάρισε τη ζωή και δεύτερη φορά, λέγοντας ότι από την άποψη του Ιεχωβά τού ήταν αδιανόητο να απλώσει το χέρι του εναντίον του χρισμένου του Θεού. (1Σα 26:1-25) Αυτή ήταν η τελευταία φορά που ο Δαβίδ είδε τον εχθρό του.

Για μια περίοδο 16 μηνών, ο Δαβίδ εγκαταστάθηκε στη Σικλάγ, σε φιλισταϊκό έδαφος, όπου δεν μπορούσε να τον πειράξει ο Σαούλ. Μερικοί κραταιοί άντρες εγκατέλειψαν τις δυνάμεις του Σαούλ και συντάχθηκαν με τους αυτοεξόριστους στη Σικλάγ, πράγμα που έδωσε στον Δαβίδ τη δυνατότητα να κάνει επιδρομές σε πόλεις των εχθρών του Ισραήλ στα Ν, διασφαλίζοντας έτσι τα σύνορα του Ιούδα και ενισχύοντας τη μελλοντική του θέση ως βασιλιά. (1Σα 27:1-12· 1Χρ 12:1-7, 19-22) Όταν οι Φιλισταίοι ετοιμάζονταν να επιτεθούν στις δυνάμεις του Σαούλ, ο Βασιλιάς Αγχούς, πιστεύοντας ότι ο Δαβίδ είχε γίνει «δυσωδία για το λαό του τον Ισραήλ», του ζήτησε να πάει μαζί του. Ωστόσο, οι άλλοι άρχοντες του άξονα των Φιλισταίων απέρριψαν τον Δαβίδ θεωρώντας τον κίνδυνο για την ασφάλειά τους. (1Σα 29:1-11) Στο αποκορύφωμα της μάχης, στο Όρος Γελβουέ, ο Σαούλ και τρεις από τους γιους του, περιλαμβανομένου και του Ιωνάθαν, πέθαναν.—1Σα 31:1-7.

Στο μεταξύ, οι Αμαληκίτες λεηλάτησαν και έκαψαν τη Σικλάγ, αιχμαλωτίζοντας όλες τις γυναίκες και τα παιδιά. Αμέσως οι δυνάμεις του Δαβίδ καταδίωξαν τους επιδρομείς, τους πρόφτασαν και πήραν πίσω τις γυναίκες, τα παιδιά και όλα τα αγαθά τους. (1Σα 30:1-31) Τρεις ημέρες αργότερα, ένας Αμαληκίτης έφερε το διάδημα και το βραχιόλι του Σαούλ, καυχώμενος ψευδώς ότι είχε θανατώσει τον πληγωμένο βασιλιά, με την ελπίδα ότι θα του δινόταν αμοιβή. Παρότι αυτό ήταν ψέμα, ο Δαβίδ διέταξε να τον σκοτώσουν επειδή ισχυρίστηκε ότι “θανάτωσε τον χρισμένο του Ιεχωβά”.—2Σα 1:1-16· 1Σα 31:4, 5.

Η Περίοδος της Βασιλείας Του. (ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 1, σ. 746) Τα τραγικά νέα για το θάνατο του Σαούλ λύπησαν πάρα πολύ τον Δαβίδ. Δεν σκεφτόταν τόσο ότι ο κυριότερος εχθρός του ήταν νεκρός όσο ότι έπεσε ο χρισμένος του Ιεχωβά. Πενθώντας, ο Δαβίδ συνέθεσε μια θρηνωδία με τίτλο «Το Τόξο». Σε αυτήν θρηνολογεί για το ότι ο χειρότερος εχθρός του και ο καλύτερος φίλος του έπεσαν μαζί στη μάχη—«Σαούλ και Ιωνάθαν, αξιαγάπητοι και ευάρεστοι στη ζωή και αχώριστοι στο θάνατο».—2Σα 1:17-27.

Ο Δαβίδ κατόπιν πήγε στη Χεβρών, όπου οι πρεσβύτεροι του Ιούδα τον έχρισαν βασιλιά της φυλής τους το 1077 Π.Κ.Χ., όταν ήταν 30 χρονών. Βασιλιάς των άλλων φυλών έγινε ο γιος του Σαούλ, ο Ις-βοσθέ. Ωστόσο, περίπου δύο χρόνια αργότερα, ο Ις-βοσθέ δολοφονήθηκε και οι δολοφόνοι του έφεραν το κεφάλι του στον Δαβίδ ελπίζοντας ότι θα λάβαιναν κάποια αμοιβή, αλλά και αυτοί θανατώθηκαν όπως ο δήθεν δολοφόνος του Σαούλ. (2Σα 2:1-4, 8-10· 4:5-12) Αυτό άνοιξε το δρόμο για να ενωθούν με τον Ιούδα οι φυλές που μέχρι τότε υποστήριζαν το γιο του Σαούλ, και τελικά συγκεντρώθηκε μια δύναμη 340.822 αντρών και ανακήρυξε τον Δαβίδ βασιλιά όλου του Ισραήλ.—2Σα 5:1-3· 1Χρ 11:1-3· 12:23-40.

Βασιλεύει με έδρα την Ιερουσαλήμ. Ο Δαβίδ βασίλεψε από τη Χεβρών εφτάμισι χρόνια προτού μεταφέρει, με υπόδειξη του Ιεχωβά, την πρωτεύουσά του στην Ιερουσαλήμ, ένα οχυρό που είχε καταλάβει από τους Ιεβουσαίους. Εκεί έχτισε στη Σιών την Πόλη του Δαβίδ από όπου βασίλεψε άλλα 33 χρόνια. (2Σα 5:4-10· 1Χρ 11:4-9· 2Χρ 6:6) Όσο διάστημα ζούσε στη Χεβρών, ο Βασιλιάς Δαβίδ πήρε και άλλες γυναίκες, διευθέτησε να του δοθεί πίσω η Μιχάλ και απέκτησε αρκετούς γιους και κόρες. (2Σα 3:2-5, 13-16· 1Χρ 3:1-4) Αφού εγκαταστάθηκε στην Ιερουσαλήμ, ο Δαβίδ απέκτησε ακόμη περισσότερες συζύγους και παλλακίδες οι οποίες, με τη σειρά τους, του γέννησαν και άλλα παιδιά.—2Σα 5:13-16· 1Χρ 3:5-9· 14:3-7.

Όταν οι Φιλισταίοι άκουσαν ότι ο Δαβίδ έγινε βασιλιάς όλου του Ισραήλ, πήγαν να τον ανατρέψουν. Όπως και στο παρελθόν (1Σα 23:2, 4, 10-12· 30:8), ο Δαβίδ ρώτησε τον Ιεχωβά αν έπρεπε να ανεβεί εναντίον τους. «Ανέβα», ήταν η απάντηση, και ο Ιεχωβά πάταξε τον εχθρό με τέτοια ολοκληρωτική καταστροφή ώστε ο Δαβίδ ονόμασε το μέρος Βάαλ-φερασίμ, το οποίο σημαίνει «Ιδιοκτήτης (Κύριος) των Διασπάσεων». Σε μια νέα αναμέτρηση, ο Ιεχωβά άλλαξε στρατηγική και διέταξε τον Δαβίδ να περικυκλώσει τους Φιλισταίους και να τους χτυπήσει από τα νώτα.—2Σα 5:17-25· 1Χρ 14:8-17.

Ο Δαβίδ επιχείρησε να φέρει την κιβωτό της διαθήκης στην Ιερουσαλήμ, αλλά η προσπάθεια αυτή απέτυχε καθώς ο Ουζά άγγιξε την κιβωτό και πατάχθηκε. (2Σα 6:2-10· 1Χρ 13:1-14) Περίπου τρεις μήνες αργότερα, έπειτα από προσεκτικές προετοιμασίες που περιλάμβαναν τον αγιασμό των ιερέων και των Λευιτών και τη διασφάλιση του ότι η Κιβωτός θα μεταφερόταν στους ώμους τους αντί να τοποθετηθεί σε άμαξα όπως την πρώτη φορά, έγινε η μεταφορά της Κιβωτού στην Ιερουσαλήμ. Ο Δαβίδ, ντυμένος λιτά, έδειξε τη χαρά του και τον ενθουσιασμό του για αυτή τη σπουδαία περίσταση “πηδώντας και χορεύοντας ενώπιον του Ιεχωβά”. Η σύζυγός του, όμως, η Μιχάλ τον αποδοκίμασε λέγοντας ότι ενήργησε “όπως ένας άμυαλος”. Για αυτή την αδικαιολόγητη αντίδραση, η Μιχάλ «δεν απέκτησε παιδί ως την ημέρα του θανάτου της».—2Σα 6:11-23· 1Χρ 15:1-29.

Ο Δαβίδ διευθέτησε επίσης να διευρυνθεί η λατρεία του Ιεχωβά στη νέα τοποθεσία της Κιβωτού διορίζοντας πυλωρούς και μουσικούς και φροντίζοντας να υπάρχουν «ολοκαυτώματα . . . σε μόνιμη βάση, πρωί και βράδυ». (1Χρ 16:1-6, 37-43) Επιπρόσθετα, ο Δαβίδ σκέφτηκε να οικοδομήσει έναν κέδρινο μεγαλοπρεπή ναό για τη στέγαση της Κιβωτού, ο οποίος θα αντικαθιστούσε τη σκηνή της μαρτυρίας. Δεν του επιτράπηκε, όμως, να οικοδομήσει τον οίκο, επειδή όπως του είπε ο Θεός: «Αίμα πολύ έχεις χύσει και μεγάλους πολέμους έχεις διεξαγάγει. Δεν θα χτίσεις οίκο για το όνομά μου, γιατί πολύ αίμα έχεις χύσει στη γη ενώπιόν μου». (1Χρ 22:8· 28:3) Ωστόσο, ο Ιεχωβά σύναψε διαθήκη μαζί του υποσχόμενος ότι η βασιλεία θα έμενε παντοτινά στην οικογένειά του, και σύμφωνα με αυτή τη διαθήκη ο Θεός τον διαβεβαίωσε ότι ο γιος του ο Σολομών, του οποίου το όνομα προέρχεται από μια ρίζα που σημαίνει «ειρήνη», θα έχτιζε το ναό.—2Σα 7:1-16, 25-29· 1Χρ 17:1-27· 2Χρ 6:7-9· Ψλ 89:3, 4, 35, 36.

Σε αρμονία, λοιπόν, με αυτή τη διαθήκη για τη βασιλεία ο Ιεχωβά επέτρεψε στον Δαβίδ να επεκτείνει την εδαφική του κυριαρχία από τον ποταμό της Αιγύπτου ως τον Ευφράτη, σταθεροποιώντας τα σύνορά του, διατηρώντας ειρηνικές σχέσεις με το βασιλιά της Τύρου, και πολεμώντας και κατατροπώνοντας τους εχθρούς προς όλες τις κατευθύνσεις—Φιλισταίους, Συρίους, Μωαβίτες, Εδωμίτες, Αμαληκίτες και Αμμωνίτες. (2Σα 8:1-14· 10:6-19· 1Βα 5:3· 1Χρ 13:5· 14:1, 2· 18:1–20:8) Αυτές οι θεόδοτες νίκες κατέστησαν τον Δαβίδ πανίσχυρο ηγεμόνα. (1Χρ 14:17) Ωστόσο, ο Δαβίδ αναγνώριζε πάντοτε ότι αυτή τη θέση δεν την είχε κατακτήσει ούτε την είχε κληρονομήσει, αλλά του την είχε χαρίσει ο Ιεχωβά, ο οποίος τον είχε τοποθετήσει στο θρόνο αυτής της τυπικής θεοκρατίας.—1Χρ 10:14· 29:10-13.

Οι αμαρτίες φέρνουν συμφορά. Στη διάρκεια της παρατεινόμενης εκστρατείας κατά των Αμμωνιτών, έλαβε χώρα ένα από τα πλέον θλιβερά περιστατικά της ζωής του Δαβίδ. Όλα άρχισαν όταν ο βασιλιάς, παρατηρώντας από την ταράτσα του την όμορφη Βηθ-σαβεέ να λούζεται, καλλιέργησε εσφαλμένες επιθυμίες. (Ιακ 1:14, 15) Αφού έμαθε ότι ο σύζυγός της ο Ουρίας έλειπε στον πόλεμο, φρόντισε να του φέρουν τη γυναίκα στο παλάτι του όπου είχε σχέσεις μαζί της. Αργότερα εκείνη ειδοποίησε το βασιλιά ότι ήταν έγκυος. Ο Δαβίδ, φοβούμενος δίχως άλλο ότι η Βηθ-σαβεέ επρόκειτο να εκτεθεί δημόσια και να θανατωθεί για ανήθικη διαγωγή, έστειλε γρήγορα μήνυμα στο στρατό να εμφανιστεί ο Ουρίας ενώπιόν του στην Ιερουσαλήμ, ελπίζοντας ότι ο Ουρίας θα περνούσε τη νύχτα με τη σύζυγό του. Ωστόσο, παρ’ όλο που ο Δαβίδ τον μέθυσε, ο Ουρίας αρνήθηκε να κοιμηθεί με τη Βηθ-σαβεέ. Στην απόγνωσή του, ο Δαβίδ τον έστειλε πίσω στο στρατό με μυστικές οδηγίες προς τον διοικητή Ιωάβ να βάλει τον Ουρία στην πρώτη γραμμή της μάχης όπου σίγουρα θα σκοτωνόταν. Το σχέδιο πέτυχε. Ο Ουρίας πέθανε στη μάχη, η χήρα σύζυγός του τήρησε την καθιερωμένη περίοδο πένθους και κατόπιν ο Δαβίδ την παντρεύτηκε προτού γίνει αντιληπτό ότι ήταν έγκυος.—2Σα 11:1-27.

Ωστόσο, ο Ιεχωβά έβλεπε, και έφερε στο φως όλο αυτό το επονείδιστο ζήτημα. Αν ο Ιεχωβά επέτρεπε να εκδικαστεί η υπόθεση του Δαβίδ και της Βηθ-σαβεέ από ανθρώπινους κριτές σύμφωνα με το Μωσαϊκό Νόμο, και οι δύο παραβάτες θα θανατώνονταν και, φυσικά, το αγέννητο παιδί που ήταν καρπός της μοιχείας τους θα πέθαινε μαζί με τη μητέρα. (Δευ 5:18· 22:22) Αλλά ο Ιεχωβά χειρίστηκε ο ίδιος την υπόθεση και έδειξε έλεος στον Δαβίδ λόγω της διαθήκης για τη Βασιλεία (2Σα 7:11-16), αναμφίβολα επειδή και ο ίδιος ο Δαβίδ υπήρξε ελεήμων (1Σα 24:4-7· παράβαλε Ιακ 2:13) και επειδή ο Θεός διαπίστωσε ότι οι παραβάτες είχαν μετανοήσει. (Ψλ 51:1-4) Δεν απέφυγαν, όμως, εντελώς την τιμωρία. Διά στόματος του προφήτη Νάθαν, ο Ιεχωβά εξήγγειλε: «Εγώ εγείρω εναντίον σου συμφορά μέσα από τον ίδιο σου τον οίκο».—2Σα 12:1-12.

Έτσι και έγινε. Το παιδί που γέννησε η Βηθ-σαβεέ, ο καρπός της μοιχείας, πέθανε γρήγορα, παρότι επί εφτά ημέρες ο Δαβίδ νήστευε και πενθούσε για το άρρωστο παιδί. (2Σα 12:15-23) Έπειτα ο πρωτότοκος γιος του Δαβίδ, ο Αμνών, βίασε την ίδια την ετεροθαλή αδελφή του τη Θάμαρ και στη συνέχεια δολοφονήθηκε από τον αδελφό της—γεγονότα που έφεραν θλίψη στον πατέρα του. (2Σα 13:1-33) Αργότερα, ο Αβεσσαλώμ, ο τρίτος και πολυαγαπημένος γιος του Δαβίδ, όχι μόνο επιχείρησε να σφετεριστεί το θρόνο, αλλά επιπλέον περιφρόνησε κατάφωρα και κατήσχυνε δημόσια τον πατέρα του έχοντας σχέσεις με τις παλλακίδες του Δαβίδ. (2Σα 15:1–16:22) Τελικά, η ταπείνωση έφτασε στο αποκορύφωμά της όταν η χώρα βυθίστηκε σε εμφύλια σύρραξη, με το γιο να μάχεται εναντίον του πατέρα και με τελική έκβαση το θάνατο του Αβεσσαλώμ, αντίθετα από τις επιθυμίες του Δαβίδ και προς μεγάλη του θλίψη. (2Σα 17:1–18:33) Όταν ο Δαβίδ τράπηκε σε φυγή εξαιτίας του Αβεσσαλώμ, συνέθεσε τον 3ο Ψαλμό όπου λέει: «Η σωτηρία ανήκει στον Ιεχωβά».—Ψλ 3:8.

Ωστόσο, παρ’ όλα τα λάθη και τις χονδροειδείς αμαρτίες του, ο Δαβίδ έδειχνε πάντοτε σωστή κατάσταση καρδιάς μετανοώντας και εκλιπαρώντας τον Ιεχωβά να τον συγχωρήσει. Αυτό έγινε έκδηλο στην υπόθεση με τη Βηθ-σαβεέ, μετά την οποία ο Δαβίδ έγραψε τον 51ο Ψαλμό όπου δηλώνει: «Με σφάλμα γεννήθηκα . . . στην αμαρτία με συνέλαβε η μητέρα μου». (Ψλ 51:5) Μια άλλη περίπτωση κατά την οποία ο Δαβίδ ομολόγησε ταπεινά τις αμαρτίες του ήταν όταν ο Σατανάς τον υποκίνησε να απογράψει τους άντρες που πληρούσαν τις προϋποθέσεις για στρατιωτική υπηρεσία.—2Σα 24:1-17· 1Χρ 21:1-17· 27:24· βλέπε ΑΠΟΓΡΑΦΗ.

Αγορά του τόπου ανέγερσης του ναού. Όταν σταμάτησε η επιδημία που προκλήθηκε από το σφάλμα του βασιλιά σε αυτή την τελευταία περίπτωση, ο Δαβίδ αγόρασε το αλώνι του Ορνάν και πρόσφερε ως θυσία στον Ιεχωβά τα βόδια καθώς και την αλωνιστική σβάρνα. Εκεί έχτισε αργότερα ο Σολομών το μεγαλοπρεπή ναό. (2Σα 24:18-25· 1Χρ 21:18-30· 2Χρ 3:1) Ο Δαβίδ είχε πάντοτε στην καρδιά του την επιθυμία να χτίσει αυτόν το ναό, και παρ’ όλο που δεν του επιτράπηκε να το κάνει, του δόθηκε η άδεια να ξεκινήσει με ένα πολυάριθμο εργατικό δυναμικό την πελέκηση των λίθων και τη συγκέντρωση υλικών, τα οποία περιλάμβαναν 100.000 τάλαντα χρυσάφι ($38.535.000.000), 1.000.000 τάλαντα ασήμι ($6.606.000.000), καθώς και ανυπολόγιστη ποσότητα χαλκού και σίδερου. (1Χρ 22:2-16) Από την προσωπική του περιουσία ο Δαβίδ συνεισέφερε χρυσάφι του Οφείρ και καθαρό ασήμι, αξίας πάνω από $1.202.000.000. Ο Δαβίδ προμήθευσε επίσης τα αρχιτεκτονικά σχέδια τα οποία έλαβε μέσω θεϊκής έμπνευσης και οργάνωσε τους δεκάδες χιλιάδες Λευίτες σε πολλές υποδιαιρέσεις υπηρεσίας, περιλαμβανομένης και μιας μεγάλης χορωδίας υμνωδών και μουσικών.—1Χρ 23:1–29:19· 2Χρ 8:14· 23:18· 29:25· Εσδ 3:10.

Το τέλος της βασιλείας. Τις τελευταίες ημέρες της ζωής του, ο 70χρονος και κατάκοιτος πια Βασιλιάς Δαβίδ συνέχισε να θερίζει συμφορές μέσα στην οικογένειά του. Ο τέταρτος γιος του, ο Αδωνίας, εν αγνοία του πατέρα του ή χωρίς τη συγκατάθεσή του, αλλά το σοβαρότερο χωρίς την έγκριση του Ιεχωβά, επιχείρησε να ανακηρυχτεί βασιλιάς. Όταν ο Δαβίδ το έμαθε αυτό, φρόντισε εσπευσμένα να αναγορευτεί επίσημα βασιλιάς και να ενθρονιστεί ο γιος του ο Σολομών, τον οποίο είχε εκλέξει ο Ιεχωβά. (1Βα 1:5-48· 1Χρ 28:5· 29:20-25· 2Χρ 1:8) Ο Δαβίδ συμβούλεψε κατόπιν τον Σολομώντα να περπατάει στις οδούς του Ιεχωβά, να τηρεί τα νομοθετήματά του και τις εντολές του και να ενεργεί συνετά στο καθετί, και τότε θα ευημερούσε.—1Βα 2:1-9.

Έπειτα από 40 χρόνια βασιλείας, ο Δαβίδ πέθανε και θάφτηκε στην Πόλη του Δαβίδ, έχοντας αποδειχτεί άξιος να συμπεριληφθεί από τον Παύλο στον τιμητικό κατάλογο των μαρτύρων που έδειξαν αξιοσημείωτη πίστη. (1Βα 2:10, 11· 1Χρ 29:26-30· Πρ 13:36· Εβρ 11:32) Παραθέτοντας από τον 110ο Ψαλμό, ο Ιησούς είπε ότι ο Δαβίδ τον έγραψε «μέσω θεϊκής έμπνευσης». (Ματ 22:43, 44· Μαρ 12:36) Οι απόστολοι και άλλοι Βιβλικοί συγγραφείς αναγνώρισαν πολλές φορές τον Δαβίδ ως θεόπνευστο προφήτη του Θεού.—Παράβαλε Ψλ 16:8 με Πρ 2:25· Ψλ 32:1, 2 με Ρω 4:6-8· Ψλ 41:9 με Ιωα 13:18· Ψλ 69:22, 23 με Ρω 11:9, 10· Ψλ 69:25 και 109:8 με Πρ 1:16, 20.

Εξεικονιστική Σημασία. Οι προφήτες αναφέρονται συχνά στον Δαβίδ και στο βασιλικό οίκο του, μιλώντας σε κάποιες περιπτώσεις για τους τελευταίους βασιλιάδες του Ισραήλ που κάθησαν «στο θρόνο του Δαβίδ» (Ιερ 13:13· 22:2, 30· 29:16· 36:30) και κάποιες άλλες φορές μιλώντας με προφητική σημασία. (Ιερ 17:25· 22:4· Αμ 9:11· Ζαχ 12:7-12) Σε μερικές Μεσσιανικές προφητείες, η προσοχή στρέφεται στη διαθήκη για τη βασιλεία που σύναψε ο Ιεχωβά με τον Δαβίδ. Για παράδειγμα, ο Ησαΐας λέει ότι αυτός που θα αποκαλούνταν «Θαυμαστός Σύμβουλος, Κραταιός Θεός, Αιώνιος Πατέρας, Άρχοντας Ειρήνης» θα εδραιωνόταν «στο θρόνο του Δαβίδ» στον αιώνα. (Ησ 9:6, 7· παράβαλε επίσης 16:5.) Ο Ιερεμίας παρομοιάζει τον Μεσσία με «δίκαιο βλαστό» τον οποίο “θα εγείρει στον Δαβίδ” ο Ιεχωβά. (Ιερ 23:5, 6· 33:15-17) Μέσω του Ιεζεκιήλ, ο Ιεχωβά μιλάει για τον Μεσσιανικό Ποιμένα ως “τον υπηρέτη του τον Δαβίδ”.—Ιεζ 34:23, 24· 37:24, 25.

Όταν ο άγγελος είπε στη Μαρία ότι θα αποκτούσε έναν γιο ο οποίος θα ονομαζόταν Ιησούς, δήλωσε ότι ο Ιεχωβά Θεός θα του έδινε «το θρόνο του Δαβίδ του πατέρα του». (Λου 1:32) “Ο Ιησούς Χριστός, γιος του Δαβίδ”, ήταν τόσο ο νόμιμος όσο και ο φυσικός κληρονόμος του θρόνου του Δαβίδ. (Ματ 1:1, 17· Λου 3:23-31) Ο Παύλος είπε ότι ο Ιησούς ήταν απόγονος του Δαβίδ κατά σάρκα. (Ρω 1:3· 2Τι 2:8) Ο κοινός λαός επίσης αναγνώρισε τον Ιησού ως τον «Γιο του Δαβίδ». (Ματ 9:27· 12:23· 15:22· 21:9, 15· Μαρ 10:47, 48· Λου 18:38, 39) Ήταν σημαντικό να τεκμηριωθεί αυτό διότι, όπως παραδέχτηκαν οι Φαρισαίοι, ο Μεσσίας θα ήταν γιος του Δαβίδ. (Ματ 22:42) Και ο ίδιος ο αναστημένος Ιησούς κατέθεσε τη μαρτυρία του επ’ αυτού λέγοντας: «Εγώ, ο Ιησούς, . . . είμαι η ρίζα και ο απόγονος του Δαβίδ».—Απ 22:16· επίσης Απ 3:7· 5:5.

Βλέπε επίσης ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΔΑΒΙΔ.

[Διάγραμμα στη σελίδα 677]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΔΑΒΙΔ

(Τα ονόματα των αντρών σημειώνονται με κεφαλαία)

ΒΟΟΖ και Ρουθ (σύζυγός του)

ΩΒΗΔ

ΙΕΣΣΑΙ

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΤΟΥ ΙΕΣΣΑΙ

ΕΛΙΑΒ (Ελιού)

ΑΒΙΝΑΔΑΒ

ΣΑΜΜΑΧ (Σιμεά[χ], Σιμεΐ)

ΝΕΘΑΝΗΛ

ΡΑΔΑΪ

ΟΣΕΜ

Σερουία

-δεν κατονομάζεται-

ΔΑΒΙΔ

Αβιγαία

ΑΝΙΨΙΟΙ ΤΟΥ ΔΑΒΙΔ

ΙΩΝΑΔΑΒ

ΑΒΙΣΑΙ

ΙΩΑΒ

ΑΣΑΗΛ

ΑΜΑΣΑ

ΣΥΖΥΓΟΙ ΤΟΥ ΔΑΒΙΔ

Μιχάλ

σύζυγοι, παλλακίδες-δεν κατονομάζονται-

Αχινοάμ

Αβιγαία

Μααχά

Αγγίθ

Αβιτάλ

Αιγλά

Βηθ-σαβεέ

ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΔΑΒΙΔ

ΑΜΝΩΝ

ΔΑΝΙΗΛ (Χιλεάβ)

ΑΒΕΣΣΑΛΩΜ

Θάμαρ

ΑΔΩΝΙΑΣ

ΣΕΦΑΤΙΑΣ

ΙΘΡΑΑΜ

ΙΕΒΑΡ

ΕΛΙΣΟΥΑ (Ελισαμά)

ΝΩΓΑ

ΕΛΙΦΕΛΕΤ (Ελφαλέτ)

ΝΕΦΕΓ

ΙΑΦΙΑ

ΕΛΙΣΑΜΑ

ΒΕΕΛΙΑΔΑ (Ελιαδά)

ΕΛΙΦΕΛΕΤ

ΙΕΡΙΜΩΘ

-δεν κατονομάζεται-

ΣΙΜΕΑ (Σαμμουά)

ΣΩΒΑΒ

ΝΑΘΑΝ

ΣΟΛΟΜΩΝ (Ιεδιδίας)

ΜΑΡΙΑ

ΙΩΣΗΦ

ΔΑΓΩΝ

(Δαγών).

Θεός των Φιλισταίων. Η ύπαρξη πόλεων με το όνομα «Βαιθ-δαγών» (οι οποίες πιθανότατα είχαν πάρει το όνομα του θεού Δαγών) στην περιοχή του Ιούδα και του Ασήρ υποδηλώνει ότι η λατρεία αυτού του θεού ήταν ήδη εδραιωμένη στη Χαναάν όταν ο Ισραήλ κατέκτησε την Υποσχεμένη Γη. (Ιη 15:41· 19:27) Πιστεύεται ότι οι Φιλισταίοι υιοθέτησαν τη λατρεία του Δαγών από τους Χαναναίους.

Δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς την προέλευση του ονόματος του Δαγών. Μερικοί λόγιοι το συνδέουν με την εβραϊκή λέξη νταγ (ψάρι), ενώ άλλοι με την εβραϊκή λέξη νταγάν (σιτάρι). Στο εδάφιο 1 Σαμουήλ 5:4 λέγεται σχετικά με τον πεσμένο Δαγών: «Μόνο το ιχθυόμορφο τμήμα [κατά κυριολεξία, «Μόνο ο Δαγών»] είχε μείνει πάνω του», καθώς το κεφάλι του και οι παλάμες των χεριών του είχαν κοπεί. Η εβραϊκή λέξη, της οποίας η κυριολεκτική έννοια σε αυτό το εδάφιο είναι «Δαγών», έχει αποδοθεί από μερικούς μεταφραστές με διάφορους τρόπους, όπως «σώμα» (NIV, TEV, ΜΠΚ), «σώμα του Δαγών» (NE) και «ο ίδιος ο Δαγών» (Ro), ενώ άλλοι την έχουν μεταφράσει ως «ιχθυόμορφο μέρος» (Le), «ιχθυόμορφο υπόλειμμα» (Da), «ιχθυοειδές τμήμα» (Yg) ή «ιχθυόμορφο τμήμα» (ΜΝΚ).

Σε μερικές περιπτώσεις, ο Δαγών εμφανίζεται στις Βιβλικές αφηγήσεις. Ο Σαμψών στηρίχτηκε στους δύο κεντρικούς στύλους ενός οίκου λατρείας του Δαγών στη Γάζα, προκαλώντας την κατάρρευση του οίκου και σκοτώνοντας τους Φιλισταίους που είχαν συγκεντρωθεί εκεί. (Κρ 16:21-30) Στον οίκο του Δαγών στην Άζωτο, οι Φιλισταίοι απέθεσαν σαν τρόπαιο πολέμου την ιερή κιβωτό του Ιεχωβά. Δύο φορές έπεσε η εικόνα του Δαγών με το πρόσωπο κάτω μπροστά στην Κιβωτό. Τη δεύτερη φορά το είδωλο έσπασε. Πιθανώς για να μη βεβηλώσουν το μέρος όπου είχαν πέσει τα κομμάτια του θεού τους, οι ιερείς και όσοι άλλοι έμπαιναν στο ναό του Δαγών στην Άζωτο πρόσεχαν να μην πατήσουν στο κατώφλι. (1Σα 5:2-5) Οι Φιλισταίοι, που υπέστησαν τις οδυνηρές συνέπειες των αιμορροΐδων και της καταστροφής της γης τους από τους δίποδες, αντιλήφθηκαν ότι το χέρι του Θεού του Ισραήλ ήταν σκληρό εναντίον τους και εναντίον του Δαγών του θεού τους. (1Σα 5:6, 7· 6:5) Όταν ο Βασιλιάς Σαούλ βρέθηκε ανάμεσα στους σκοτωμένους στο Γελβουέ, οι Φιλισταίοι τού έκοψαν το κεφάλι. Αφού ενημέρωσαν για αυτό τους οίκους των ειδώλων τους, καθώς και το λαό στην πατρίδα τους, κρέμασαν το κρανίο του στον οίκο του Δαγών.—1Σα 31:8-10· 1Χρ 10:8-10.

Οι Φιλισταίοι ίσως έπαιρναν μαζί τους στη μάχη είδωλα του θεού τους του Δαγών.—2Σα 5:21.

ΔΑΘΑΝ

(Δαθάν).

Γιος του Ελιάβ από τη φυλή του Ρουβήν και αδελφός του Αβιρών και του Νεμουήλ. Ο Δαθάν και ο Αβιρών υποστήριξαν τον Λευίτη Κορέ στο στασιασμό του εναντίον της εξουσίας του Μωυσή και του Ααρών και, στην ουσία, καταφέρθηκαν εναντίον των υποσχέσεων του Ιεχωβά, χαρακτηρίζοντας την Αίγυπτο “γη όπου έρρεε το γάλα και το μέλι”. Εξαιτίας του στασιασμού τους, ο Δαθάν και ο Αβιρών καθώς και τα σπιτικά τους αφανίστηκαν όταν τους κατάπιε το έδαφος.—Αρ 16:1-35· 26:7-11· Δευ 11:6· Ψλ 106:17· βλέπε ΑΒΙΡΩΝ Αρ. 1.

ΔΑΙΔΑΝ

(Δαιδάν).

1. Χουσίτης από τη γραμμή του Ρααμά. (Γε 10:7· 1Χρ 1:9) Οι απόγονοί του προφανώς εγκαταστάθηκαν σε κάποιο τμήμα της Αραβίας.

2. Απόγονος του Αβραάμ μέσω του Ιοξάν. (Γε 25:3· 1Χρ 1:32) Οι Δαιδανίτες οι οποίοι κατάγονταν από τον Ιοξάν προφανώς εγκαταστάθηκαν Ν και ΝΑ της Υποσχεμένης Γης, στην ίδια ευρύτερη περιοχή όπου έστειλε ο Αβραάμ όλα τα παιδιά που απέκτησε μέσω της Χετούρας.—Γε 25:6.

Εφόσον, από ό,τι φαίνεται, και οι δύο οικογένειες των Δαιδανιτών (του Ρααμά και του Ιοξάν) εγκαταστάθηκαν σε τμήματα της Αραβίας, εγείρεται κάποια απορία σχετικά με το ποιος Δαιδάν εννοείται όταν εμφανίζεται αυτό το όνομα σε μεταγενέστερα Βιβλικά συγγράμματα. Ωστόσο, η σύνδεση η οποία γίνεται μερικές φορές με άλλους σημιτικούς λαούς, όπως ο Εδώμ, ο λαός της Θεμά και ο λαός της Βουζ, υποδεικνύει τον Δαιδάν που προήλθε από τον Ιοξάν. Παραδείγματος χάρη, αναφέρεται για τη χώρα Δαιδάν ότι βρισκόταν στη μία άκρη του Εδώμ του οποίου η γη επρόκειτο να λεηλατηθεί. (Ιεζ 25:13) Στη Δαιδάν «της έρημης πεδιάδας» λέγεται επίσης να τραπεί σε φυγή μπροστά από τις δυνάμεις των εισβολέων. Τα καραβάνια των Δαιδανιτών θα ζητήσουν κατάλυμα στο δάσος, ενώ η Θεμά, από την περιοχή της οποίας προφανώς θα περάσουν καθώς θα τραπούν σε φυγή, καλείται να προμηθεύσει φαγητό και νερό στους φυγάδες. (Ησ 21:11-15· Ιερ 49:8) Σαν τον Εδώμ, και η Δαιδάν επίσης θα αναγκαζόταν τελικά να γευτεί το ποτήρι με το κρασί της οργής του Ιεχωβά.—Ιερ 25:15, 21, 23.

Οι λόγιοι συνδέουν τη Δαιδάν με την όαση ελ-Ούλα, η οποία βρίσκεται περίπου 120 χλμ. ΝΔ της Τάιμα.

Οι άλλες αναφορές που γίνονται στη Δαιδάν δεν παρέχουν καμιά ένδειξη για το αν εννοείται χαμιτικός ή σημιτικός λαός. Παραδείγματος χάρη, στα εδάφια Ιεζεκιήλ 27:15, 20 αναφέρεται ότι η Δαιδάν είχε εμπορικές συναλλαγές με την Τύρο. Η Δαιδάν βλέπει επίσης με ιδιοτελές ενδιαφέρον τα σχέδια για λεηλασία του λαού του Θεού από τον Γωγ του Μαγώγ.—Ιεζ 38:13.

ΔΑΙΜΟΝΑΣ

Αόρατο, πονηρό, πνευματικό πλάσμα που έχει υπερανθρώπινες δυνάμεις. Η λέξη δαίμων υπάρχει μόνο μία φορά στο πρωτότυπο κείμενο των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών, στο εδάφιο Ματθαίος 8:31. Σε άλλες περιπτώσεις εμφανίζεται η λέξη δαιμόνιον. Η λέξη πνεῦμα εφαρμόζεται ορισμένες φορές σε πονηρά πνεύματα, δηλαδή δαίμονες. (Ματ 8:16) Εμφανίζεται επίσης συνοδευόμενη από προσδιορισμούς όπως “πονηρό”, “ακάθαρτο”, «άλαλο» και «κουφό».—Λου 7:21· Ματ 10:1· Μαρ 9:17, 25· βλέπε ΠΝΕΥΜΑ (Πνευματικά Πρόσωπα).

Οι δαίμονες δεν δημιουργήθηκαν ως δαίμονες από τον Θεό. Ο πρώτος που καταστάθηκε από μόνος του δαίμονας ήταν ο Σατανάς ο Διάβολος (βλέπε ΣΑΤΑΝΑΣ), ο οποίος έγινε ο άρχοντας άλλων αγγελικών γιων του Θεού που και αυτοί καταστάθηκαν από μόνοι τους δαίμονες. (Ματ 12:24, 26) Την εποχή του Νώε, ανυπάκουοι άγγελοι υλοποιήθηκαν, παντρεύτηκαν γυναίκες, απέκτησαν υβριδικούς απογόνους που έγιναν γνωστοί ως Νεφιλείμ (βλέπε ΝΕΦΙΛΕΙΜ) και στη συνέχεια, όταν ήρθε ο Κατακλυσμός, εγκατέλειψαν τα υλικά τους σώματα. (Γε 6:1-4) Ωστόσο, όταν επέστρεψαν στο πνευματικό βασίλειο, δεν ανέκτησαν την αρχική τους υψηλή θέση, γιατί η επιστολή του Ιούδα αναφέρει στο εδάφιο 6: «Τους αγγέλους που δεν κράτησαν την αρχική τους θέση αλλά εγκατέλειψαν την κατοικία που τους άρμοζε, τους έχει φυλάξει με αιώνια δεσμά σε πυκνό σκοτάδι για την κρίση της μεγάλης ημέρας». (1Πε 3:19, 20) Σε αυτή, λοιπόν, την κατάσταση του πυκνού πνευματικού σκοταδιού πρέπει τώρα να περιορίζουν τη δράση τους. (2Πε 2:4) Αν και προφανώς δεν τους επιτρέπεται να υλοποιούνται, αυτοί εξακολουθούν να έχουν μεγάλη δύναμη και επιρροή στη διάνοια και στη ζωή των ανθρώπων, διαθέτοντας μάλιστα την ικανότητα να μπαίνουν μέσα σε ανθρώπους και ζώα και να τους εξουσιάζουν, ενώ τα γεγονότα δείχνουν ότι χρησιμοποιούν και άψυχα πράγματα όπως σπίτια, φετίχ και φυλαχτά.—Ματ 12:43-45· Λου 8:27-33· βλέπε ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΣ.

Ο σκοπός όλης αυτής της δαιμονικής δραστηριότητας είναι να στρέψει τους ανθρώπους εναντίον του Ιεχωβά Θεού και της αγνής λατρείας του. Γι’ αυτό, ο νόμος του Ιεχωβά απαγόρευε αυστηρά κάθε δραστηριότητα δαιμονικού χαρακτήρα. (Δευ 18:10-12) Ωστόσο, ο αχαλίνωτος Ισραήλ παρέκκλινε τόσο πολύ ώστε θυσίαζε τους γιους και τις κόρες του στους δαίμονες. (Ψλ 106:37· Δευ 32:17· 2Χρ 11:15) Όταν ο Ιησούς ήταν στη γη, η δαιμονική επιρροή ήταν πολύ διαδεδομένη και ορισμένα από τα σπουδαιότερα θαύματά του περιλάμβαναν την εκβολή πονηρών πνευμάτων από δαιμονόπληκτους ανθρώπους. (Ματ 8:31, 32· 9:33, 34· Μαρ 1:39· 7:26-30· Λου 8:2· 13:32) Ο Ιησούς έδωσε την ίδια αυτή δύναμη στους 12 αποστόλους του και στους 70 τους οποίους απέστειλε, ώστε να μπορούν και εκείνοι να εκβάλλουν δαίμονες στο όνομά του.—Ματ 10:8· Μαρ 3:14, 15· 6:13· Λου 9:1· 10:17.

Η δαιμονική επιρροή στις ανθρώπινες υποθέσεις δεν είναι λιγότερο έκδηλη σήμερα. Εξακολουθεί να αληθεύει ότι «αυτά που θυσιάζουν τα έθνη τα θυσιάζουν σε δαίμονες». (1Κο 10:20) Στο τελευταίο βιβλίο της Αγίας Γραφής, την «αποκάλυψη από τον Ιησού Χριστό, την οποία του έδωσε ο Θεός, για να δείξει στους δούλους του όσα πρέπει να γίνουν σύντομα», δίνεται προφητική προειδοποίηση για αυξημένη δαιμονική δραστηριότητα στη γη. (Απ 1:1) «Ρίχτηκε κάτω . . . ο μεγάλος δράκοντας, το αρχικό φίδι, εκείνος που αποκαλείται Διάβολος και Σατανάς, ο οποίος παροδηγεί ολόκληρη την κατοικημένη γη· ρίχτηκε κάτω στη γη, και οι άγγελοί του [οι δαίμονες] ρίχτηκαν μαζί του. Γι’ αυτόν το λόγο, . . . αλίμονο στη γη και στη θάλασσα, επειδή ο Διάβολος κατέβηκε σε εσάς, έχοντας μεγάλο θυμό, καθώς γνωρίζει ότι έχει μικρό χρονικό διάστημα». (Απ 12:9, 12) Οι ακάθαρτες, βατραχοειδείς εκφράσεις «στην πραγματικότητα . . . είναι εκφράσεις εμπνευσμένες από δαίμονες και εκτελούν σημεία, και κατευθύνονται προς τους βασιλιάδες ολόκληρης της κατοικημένης γης, για να τους συγκεντρώσουν στον πόλεμο της μεγάλης ημέρας του Θεού του Παντοδύναμου».—Απ 16:13, 14.

Επομένως, οι Χριστιανοί πρέπει να διεξάγουν σκληρό αγώνα ενάντια σε αυτά τα αόρατα πονηρά πνεύματα. Ο Ιάκωβος, υποστηρίζοντας το γεγονός ότι δεν αρκεί μόνο η πίστη, λέει: «Εσύ πιστεύεις ότι ένας Θεός υπάρχει, έτσι δεν είναι; Πολύ καλά κάνεις. Και οι δαίμονες όμως πιστεύουν και φρίττουν». (Ιακ 2:19) «Σε μεταγενέστερες χρονικές περιόδους», προειδοποίησε ο Παύλος, «μερικοί θα πέσουν από την πίστη, δίνοντας προσοχή σε παροδηγητικούς εμπνευσμένους λόγους και διδασκαλίες δαιμόνων». (1Τι 4:1) Δεν μπορεί να τρώει κάποιος από το τραπέζι του Ιεχωβά και συγχρόνως να τρέφεται από το τραπέζι των δαιμόνων. (1Κο 10:21) Συνεπώς, οι πιστοί πρέπει να αγωνίζονται σκληρά ενάντια στον Διάβολο και στους δαίμονές του, «ενάντια στους κοσμοκράτορες αυτού του σκοταδιού, ενάντια στις πονηρές πνευματικές δυνάμεις στους ουράνιους τόπους».—Εφ 6:12.

Για τους Έλληνες στους οποίους κήρυξε ο Παύλος, τι ήταν οι δαίμονες;

Αυτή η χρήση της λέξης «δαίμονας» είναι περιορισμένη και εξειδικευμένη σε σύγκριση με τις αντιλήψεις των αρχαίων φιλοσόφων και με τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούνταν η λέξη στην κλασική αρχαία ελληνική. Σχετικά με αυτό, το Θεολογικό Λεξικό της Καινής Διαθήκης ([Theologisches Wörterbuch zum Neuen Testament] 1935, Τόμ. 2, σ. 9), επιμέλεια Γκ. Κίτελ, σχολιάζει: «Η έννοια του επιθέτου [δαιμόνιος] καταδεικνύει σαφέστατα τις ιδιαίτερες πτυχές της ελληνικής αντίληψης περί δαιμόνων, επειδή υποδηλώνει κάτι που βρίσκεται πέρα από τις ανθρώπινες ικανότητες και ως εκ τούτου αποδίδεται στην παρέμβαση ανώτερων δυνάμεων, είτε προς το καλό είτε προς το κακό. Στους προχριστιανικούς συγγραφείς, [τό δαιμόνιον] μπορεί να χρησιμοποιείται εννοώντας το “θείο”». Μερικοί Επικούρειοι και Στωικοί φιλόσοφοι, διαφωνώντας με τον Παύλο σε μια συζήτηση που είχαν μαζί του, κατέληξαν στο συμπέρασμα: «Φαίνεται ότι είναι διαγγελέας ξένων θεοτήτων [δαιμονίων, Κείμενο]».—Πρ 17:18.

Απευθυνόμενος στους Αθηναίους, ο Παύλος χρησιμοποίησε μια σύνθετη λέξη που περιέχει τη λέξη δαίμων, και είπε: «Φαίνεται ότι έχετε μεγαλύτερο φόβο για τις θεότητες [δεισιδαιμονεστέρους, Κείμενο] από ό,τι άλλοι». (Πρ 17:22) Σχολιάζοντας αυτή τη σύνθετη λέξη, ο Φ. Φ. Μπρους παρατηρεί: «Τα συμφραζόμενα είναι που καθορίζουν αν η λέξη αυτή χρησιμοποιείται με την καλή ή την κακή της έννοια. Ήταν, στην πραγματικότητα, τόσο αόριστη όσο η λέξη “θρήσκος”, και στην προκειμένη περίπτωση μπορούμε κάλλιστα να τη μεταφράσουμε “πολύ θρήσκος”. Αλλά . . . για τον Παύλο η θρησκεία τους ήταν ως επί το πλείστον δεισιδαιμονική, όπως ήταν, για διαφορετικούς όμως λόγους, και για τους Επικούρειους».—Οι Πράξεις των Αποστόλων (The Acts of the Apostles), 1970, σ. 335.

Μιλώντας στον Βασιλιά Ηρώδη Αγρίππα Β΄, ο Φήστος είπε ότι οι Ιουδαίοι είχαν κάποιες λογομαχίες με τον Παύλο σχετικά με «τη λατρεία τους προς το θείο [δεισιδαιμονίας, Κείμενο]». (Πρ 25:19) Ο Φ. Φ. Μπρους επισημαίνει ότι η λέξη «δεισιδαιμονία», όπως χρησιμοποιείται σήμερα, έχει στενότερη έννοια από ό,τι στο πρωτότυπο κείμενο. «Το συγγενικό της επίθετο εμφανίζεται με διφορούμενη έννοια και στο εδάφιο [Πράξεις] 17:22».—Σχολιολόγιο του Βιβλίου των Πράξεων (Commentary on the Book of the Acts), 1971, σ. 483.

Βλέπε ΤΡΑΓΟΜΟΡΦΟΣ ΔΑΙΜΟΝΑΣ.

ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΣ

Η κατάσταση του ατόμου που βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο και την επιρροή ενός αόρατου πονηρού πνεύματος. Στους Βιβλικούς χρόνους τα δαιμονισμένα άτομα επηρεάζονταν με διάφορους τρόπους: μερικοί δεν μπορούσαν να μιλήσουν, κάποιοι τυφλώνονταν, ορισμένοι φέρονταν σαν παράφρονες και άλλοι κατείχαν υπερανθρώπινη δύναμη. Όλοι τους βασανίζονταν οικτρά από αυτούς τους αόρατους καταπιεστές. (Ματ 9:32· 12:22· 17:15· Μαρ 5:3-5· Λου 8:29· 9:42· 11:14· Πρ 19:16) Μεταξύ των θυμάτων τους υπήρχαν τόσο άντρες όσο και γυναίκες και παιδιά. (Ματ 15:22· Μαρ 5:2) Μερικές φορές η κατάσταση γινόταν ακόμη πιο οδυνηρή όταν πολλοί δαίμονες καταλάμβαναν ένα άτομο ταυτόχρονα. (Λου 8:2, 30) Όταν εκβαλλόταν ο δαίμονας, το άτομο ξαναγινόταν φυσιολογικό και επανερχόταν στα λογικά του. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο δαιμονισμό και στις συνήθεις σωματικές αρρώστιες, εφόσον ο Ιησούς θεράπευε και τις δύο αυτές μορφές διαταραχής.—Ματ 8:16· 17:18· Μαρ 1:32, 34.

Μερικά από τα σπουδαιότερα θαύματα του Ιησού περιλάμβαναν την απελευθέρωση δαιμονισμένων ατόμων από την αιχμαλωσία στους δαίμονες. Οι δαίμονες ήταν ανίσχυροι μπροστά του. Δεν χαίρονταν όμως όλοι όταν εκείνος εξέβαλλε τους δαίμονες. Οι Φαρισαίοι τον κατηγόρησαν ότι είχε συνεργασία με τον άρχοντα των δαιμόνων, τον Βεελζεβούλ, ενώ στην πραγματικότητα, όπως τόνισε ο Ιησούς, οι ίδιοι ήταν παιδιά του Διαβόλου. (Ματ 9:34· 12:24· Μαρ 3:22· Λου 11:15· Ιωα 7:20· 8:44, 48-52) Ο Ιησούς ήξερε από ποια πηγή προερχόταν η δύναμη που τον καθιστούσε ικανό να επιβάλλεται στους δαίμονες, και ομολόγησε ανοιχτά ότι αυτή η δύναμη ήταν το πνεύμα του Ιεχωβά. (Ματ 12:28· Λου 8:39· 11:20) Οι ίδιοι οι δαίμονες αναγνώρισαν την πραγματική ταυτότητα του Ιησού και τον αποκάλεσαν “Γιο του Θεού”, “Άγιο του Θεού” και “Ιησού, Γιο του Υψίστου Θεού”. (Ματ 8:29· Μαρ 1:24· 3:11· 5:7· Λου 4:34, 41· Πρ 19:15· Ιακ 2:19) Ωστόσο, σε καμιά περίπτωση δεν τους επέτρεψε ο Ιησούς να δώσουν μαρτυρία για αυτόν. (Μαρ 3:12) Από την άλλη πλευρά, κάποιος που ελευθερώθηκε από την εξουσία των δαιμόνων έλαβε την παρότρυνση να αναγγείλει στους συγγενείς του “όλα όσα είχε κάνει για αυτόν ο Ιεχωβά”.—Μαρ 5:18-20.

Ο Ιησούς έδωσε εξουσία επί των δαιμόνων και στους 12 αποστόλους του επίσης, αργότερα δε και στους 70 τους οποίους απέστειλε, ώστε να μπορούν και εκείνοι να θεραπεύουν στο όνομά του τους δαιμονισμένους. (Ματ 10:8· Μαρ 3:15· 6:13· Λου 9:1· 10:17) Ακόμη και κάποιος που δεν ήταν άμεσος συνεργάτης του Ιησού ή των αποστόλων του μπόρεσε να εξορκίσει δαίμονες με βάση το όνομα του Ιησού. (Μαρ 9:38-40· Λου 9:49, 50) Μετά το θάνατο του Ιησού, οι απόστολοι εξακολούθησαν να έχουν αυτή τη δύναμη. Ο Παύλος πρόσταξε «έναν δαίμονα μαντείας» να βγει από κάποια υπηρέτρια, προκαλώντας την οργή των φιλάργυρων κυρίων της. (Πρ 16:16-19) Όταν όμως κάποιοι απατεώνες, οι εφτά γιοι του ιερέα Σκευά, επιχείρησαν να εκβάλουν έναν δαίμονα στο όνομα του «Ιησού, τον οποίο κηρύττει ο Παύλος», ο δαιμονισμένος άνθρωπος άρπαξε και τους εφτά, τους κακοποίησε άσχημα και τους έγδυσε.—Πρ 19:13-16.

Πολλές φορές η άγρια και ανεξέλεγκτη συμπεριφορά ορισμένων ατόμων που παρουσιάζουν διανοητική ανισορροπία οφείλεται στο γεγονός ότι κατέχονται από αυτά τα αόρατα υποχείρια του Σατανά. Μερικές φορές ακούγεται ότι πνευματιστικοί μεσάζοντες εκβάλλουν τέτοιους δαίμονες—αυτό μας θυμίζει κάτι που είπε ο Ιησούς: «Πολλοί θα μου πουν εκείνη την ημέρα: “Κύριε, Κύριε, . . . δεν εκβάλαμε δαίμονες στο όνομά σου . . . ;” Και όμως, τότε θα ομολογήσω σε αυτούς: Ποτέ δεν σας γνώρισα!» (Ματ 7:22, 23) Υπάρχουν, λοιπόν, επιτακτικοί λόγοι να προσέξουμε τις συμβουλές: «Να είστε σε εγρήγορση» και «Ντυθείτε ολόκληρη την πανοπλία του Θεού για να μπορέσετε να μείνετε σταθεροί ενάντια στις μηχανορραφίες του Διαβόλου» και των δαιμόνων του.—1Πε 5:8· Εφ 6:11.

ΔΑΛΙΔΑ

(Δαλιδά) [πιθανώς, Λικνιστή].

Κάποια γυναίκα η οποία ζούσε στην κοιλάδα του χειμάρρου Σωρήκ. Η Δαλιδά εμφανίζεται στο Βιβλικό υπόμνημα ως η αγαπημένη του Σαμψών, προς το τέλος της 20ετούς περιόδου κατά την οποία εκείνος υπηρέτησε ως κριτής.—Κρ 16:31.

Οι άρχοντες του άξονα των Φιλισταίων, ανυπομονώντας να εξολοθρεύσουν τον Σαμψών, πρόσφεραν στη Δαλιδά 1.100 κομμάτια ασήμι ο καθένας (αν ήταν σίκλοι, $2.422) για να εξακριβώσει και να τους πει πού οφειλόταν η μεγάλη δύναμη του Σαμψών. Εκείνη συνεργάστηκε ρωτώντας τον Σαμψών τι θα του αφαιρούσε τη δύναμή του. Κάθε φορά που απαντούσε ο Σαμψών, η Δαλιδά ειδοποιούσε τους Φιλισταίους και έκρυβε στο σπίτι της Φιλισταίους πολεμιστές οι οποίοι ήταν έτοιμοι να εκμεταλλευτούν την πιθανή απώλεια της δύναμής του. Έπειτα από τρεις παραπλανητικές απαντήσεις του Σαμψών, η Δαλιδά συνέχισε να τον ενοχλεί, «τον πίεζε με τα λόγια της όλη την ώρα και του είχε γίνει φορτική, [ώστε] η ψυχή του απηύδησε μέχρι θανάτου». Τότε εκείνος της είπε ότι ήταν Ναζηραίος και ότι δεν είχε βάλει ποτέ ξυράφι στο κεφάλι του. Βέβαιη πως αυτή τη φορά ήξερε την αλήθεια, ειδοποίησε τους άρχοντες του άξονα των Φιλισταίων και εκείνοι ήρθαν και της έφεραν τα χρήματα. Ενώ ο Σαμψών κοιμόταν στα γόνατά της, ένας υπηρέτης έκοψε τις εφτά κοτσίδες των μαλλιών του. Όταν ξύπνησε, ο Σαμψών διαπίστωσε ότι αυτή τη φορά δεν είχε τη θεόδοτη δύναμή του. Οι Φιλισταίοι που ήταν κρυμμένοι τον έπιασαν, τον τύφλωσαν και τον φυλάκισαν. (Κρ 16:4-21) Η Δαλιδά δεν αναφέρεται ξανά στο Βιβλικό υπόμνημα.

Η Αγία Γραφή δεν λέει ότι η Δαλιδά και ο Σαμψών είχαν σεξουαλικές σχέσεις ή ότι αυτή ήταν πόρνη. Η πόρνη που αναφέρεται στα εδάφια Κριτές 16:1, 2 δεν είναι η Δαλιδά. Εκείνη η πόρνη ζούσε στη Γάζα, ενώ η Δαλιδά ζούσε στην κοιλάδα του χειμάρρου Σωρήκ. Επιπλέον, η Δαλιδά ήταν πιθανώς Ισραηλίτισσα και όχι Φιλισταία, αν λάβουμε υπόψη το εξής στοιχείο: Όταν οι άρχοντες του άξονα παρουσίασαν την πρότασή τους, τη στήριξαν σε ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό και όχι στο πατριωτικό αίσθημα.—Κρ 16:5.

ΔΑΛΜΑΝΟΥΘΑ

(Δαλμανουθά).

Περιοχή όπου αποσύρθηκε με πλοιάριο ο Ιησούς μαζί με τους μαθητές του, αφού είχε προμηθεύσει τροφή θαυματουργικά σε 4.000 άντρες, κοντά στη Θάλασσα της Γαλιλαίας. (Μαρ 8:1-10) Παρότι έχουν προταθεί διάφορες εκδοχές όσον αφορά τη θέση της Δαλμανουθά, το όνομα αυτό δεν μνημονεύεται σε άλλα σημεία της Αγίας Γραφής ή σε εξωβιβλικές πηγές, γι’ αυτό και η ακριβής θέση της παραμένει άγνωστη. Μερικοί λόγιοι θεωρούν ότι το όνομα Δαλμανουθά μπορεί να οφείλεται σε τροποποίηση του κειμένου κατά την αντιγραφή, δεδομένου αφενός ότι στην παράλληλη αφήγηση των εδαφίων Ματθαίος 15:29-39 αναφέρεται το όνομα «Μαγαδάν» και αφετέρου ότι σε ορισμένα αρχαία χειρόγραφα της αφήγησης του Μάρκου επίσης χρησιμοποιείται το όνομα «Μαγαδάν» ή «Μαγδαλά» και όχι το Δαλμανουθά. Ωστόσο, εφόσον τα καλύτερα αρχαία ελληνικά χειρόγραφα λένε όντως «Δαλμανουθά», φαίνεται σωστότερο να διατηρηθεί ο τύπος Δαλμανουθά αντί να εκληφθεί ως λάθος του κειμένου. Το «Δαλμανουθά» ενδέχεται να ήταν απλώς άλλο όνομα της Μαγαδάν ή ίσως να αναφερόταν σε μια κοντινή περιοχή το όνομα της οποίας, αν και δεν χρησιμοποιούνταν πολύ ή δεν ήταν ευρέως γνωστό, διατηρήθηκε παρ’ όλα αυτά για εμάς στο Ευαγγέλιο του Μάρκου.

ΔΑΛΜΑΤΙΑ

(Δαλματία).

Περιοχή στην ορεινή έκταση που βρίσκεται Α της Αδριατικής Θάλασσας, επί της Βαλκανικής Χερσονήσου. Το όνομα αυτό χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει το νοτιότερο τμήμα της ρωμαϊκής επαρχίας του Ιλλυρικού. Μετά το 9 Κ.Χ., όταν αυτή η περιοχή έγινε ξεχωριστή επαρχία, το όνομα Δαλματία χρησιμοποιούνταν συχνά ως εναλλακτικό του Ιλλυρικού και τελικά αποτέλεσε την ονομασία της ίδιας της καινούριας επαρχίας. Ο σύντροφος του Παύλου ο Τίτος έφυγε για τη Δαλματία λίγο καιρό πριν από την εκτέλεση του αποστόλου, η οποία εικάζεται ότι έλαβε χώρα γύρω στο 65 Κ.Χ. (2Τι 4:6-10) Στο ίδιο εδάφιο στο οποίο αναφέρεται ότι ο Δημάς «εγκατέλειψε» τον Παύλο, λέγεται ότι ο Τίτος πήγε εκεί. Ωστόσο, παρότι ο σκοπός της αποστολής του Τίτου στη Δαλματία δεν διευκρινίζεται, φαίνεται ότι ο Τίτος έφυγε με την έγκριση του Παύλου. Εφόσον ο Παύλος, προς το τέλος της τρίτης ιεραποστολικής περιοδείας του περίπου εννιά χρόνια νωρίτερα, είχε πει ότι η ακτίνα δράσης του εκτεινόταν Β μέχρι το Ιλλυρικό (Ρω 15:19), μερικοί λόγιοι υποστηρίζουν ότι ο Τίτος στάλθηκε σε εκείνη την περιοχή για να διευθετήσει εκκλησιαστικές υποθέσεις και να ενασχοληθεί με το ιεραποστολικό έργο. Αν ισχύει κάτι τέτοιο, τότε ο ρόλος του ήταν παρόμοιος με αυτόν που ανέλαβε στην Κρήτη. (Τιτ 1:5) Στην επιστολή του προς τον Τίτο, ο Παύλος τού ζήτησε να φύγει από την Κρήτη (Τιτ 3:12), και φαίνεται πιθανό ότι ο Τίτος ήταν μαζί με τον απόστολο μέχρις ότου έλαβε διορισμό για τη Δαλματία.

ΔΑΛΦΩΝ

(Δαλφών).

Ένας από τους δέκα γιους του Αμάν.—Εσθ 9:7, 10· βλέπε ΑΜΑΝ.

ΔΑΜΑΛΙΔΑ

[εβρ. κείμενο, ‛εγλάχ· ελλ. κείμενο, δάμαλις].

Νεαρή αγελάδα που δεν έχει γεννήσει μοσχάρι.

Μια δαμαλίδα περιλαμβανόταν στα ζώα που έκοψε στα δύο ο Αβραάμ, προτού δει “ένα καμίνι που κάπνιζε και έναν πύρινο πυρσό ο οποίος πέρασε ανάμεσα σε αυτά τα κομμάτια”. Αυτό συνέβη όταν ο Θεός σύναψε διαθήκη μαζί του.—Γε 15:9-18.

Στον Ισραήλ, όταν κάποιος άγγιζε πτώμα, κόκαλο ή τάφο ανθρώπου, ή όταν έμπαινε σε σκηνή όπου βρισκόταν κάποιο πτώμα, γινόταν ακάθαρτος. Απαιτούνταν να υποβληθεί σε μια συγκεκριμένη διαδικασία καθαρισμού για να μην «εκκοπεί από το μέσο της εκκλησίας». Σε αυτή τη διαδικασία χρησιμοποιούνταν η στάχτη μιας υγιούς κόκκινης αγελάδας πάνω στην οποία δεν είχε μπει ζυγός. Το ακάθαρτο άτομο ραντιζόταν με νερό αναμειγμένο με λίγη από αυτή τη στάχτη. Ο Παύλος μνημονεύει τη συγκεκριμένη διαδικασία, καταδεικνύοντας ότι αυτή αγίαζε μόνο μέχρι του σημείου να καθαρίζεται η σάρκα, αλλά ότι εξεικόνιζε τον πραγματικό καθαρισμό της συνείδησης μέσω της θυσίας του Ιησού Χριστού.—Αρ 19:1-22· Εβρ 9:13, 14.

Μια νεαρή αγελάδα χρησιμοποιούνταν, επίσης, όταν μια πόλη ήταν ένοχη αίματος εξαιτίας κάποιου φόνου του οποίου ο δράστης ήταν άγνωστος. Οι πρεσβύτεροι της πόλης που βρισκόταν πιο κοντά στον σκοτωμένο, συνοδευόμενοι από μερικούς ιερείς από τους γιους του Λευί, έπρεπε να πάρουν τη νεαρή αγελάδα με την οποία δεν είχε γίνει καμιά εργασία και να σπάσουν τον τράχηλό της στην ακαλλιέργητη κοιλάδα ενός χειμάρρου όπου έτρεχε νερό. Κατόπιν οι πρεσβύτεροι εκείνης της πόλης έπρεπε να πλύνουν τα χέρια τους πάνω από τη νεαρή αγελάδα και να κάνουν έκκληση στον Θεό ζητώντας του να μη θεωρήσει ένοχη αίματος την πόλη. Ο Θεός θα άκουγε την ικεσία και θα απάλλασσε την πόλη από την ενοχή για την έκχυση αθώου αίματος. Όπως φαίνεται, το ότι έσπαζαν τον τράχηλο της αγελάδας αντί να τη σφάξουν ως προσφορά για αμαρτία έδειχνε πως η αγελάδα υφίστατο συμβολικά την τιμωρία που έπρεπε να υποστεί ο άγνωστος δολοφόνος, αλλά αυτή η διαδικασία επ’ ουδενί δεν ωφελούσε το δολοφόνο εξιλεώνοντάς τον για το έγκλημά του. Η κρίση του πραγματικού δολοφόνου επαφίετο στον Ιεχωβά Θεό, ο οποίος βλέπει τα πάντα. Φυσικά, αν ανακάλυπταν αργότερα το δολοφόνο, έπρεπε να τον θανατώσουν ως ένοχο φόνου, όπως απαιτούσε ο Νόμος. Αυτή η τελετή με τη νεαρή αγελάδα δημοσιοποιούσε το γεγονός και συνέβαλλε στην ανακάλυψη του δολοφόνου.—Δευ 21:1-9· Αρ 35:30-33.

Ο προφήτης Ιερεμίας αποκάλεσε συμβολικά το έθνος της Αιγύπτου—ενόσω αυτό ήταν εγκατεστημένο στη γη του όπου ευημερούσε και τρεφόταν καλά—«πολύ ωραία δαμαλίδα», αλλά προείπε ότι επίκειτο η ήττα του. (Ιερ 46:20, 21) Ο ίδιος προφήτης παρομοίασε και τους Βαβυλώνιους κατακτητές του λαού του Θεού με δαμαλίδα που χτυπάει κάτω τα πόδια στο τρυφερό χορτάρι, επειδή αγάλλονταν όταν κατέλαβαν τον Ισραήλ. (Ιερ 50:11) Ο Ωσηέ είπε για τον Εφραΐμ, το δεκάφυλο βασίλειο, ότι ήταν κάποτε σαν εκπαιδευμένη δαμαλίδα, ευρισκόμενος υπό τη διδασκαλία και την ευλογία του Θεού και απολαμβάνοντας αφθονία, όπως και το ζώο που αλώνιζε είχε το ελεύθερο να τρώει από τον καρπό της εργασίας του, η οποία ήταν συγκριτικά ελαφριά.—Ωσ 10:11· Δευ 25:4.

ΔΑΜΑΡΙΣ

(Δάμαρις).

Κάποια γυναίκα η οποία άκουσε την απολογία του Παύλου στον Άρειο Πάγο (Λόφο του Άρη) και έγινε πιστή. (Πρ 17:33, 34) Η Δάμαρις πιθανώς δεν ήταν Ελληνίδα, δεδομένου ότι στην αθηναϊκή κοινωνία οι γυναίκες κατά κανόνα δεν συμμετείχαν στη δημόσια ζωή. Εφόσον η Δάμαρις είναι η μοναδική γυναίκα που αναφέρεται ονομαστικά, ίσως να ήταν κάποιο εξέχον πρόσωπο. Δεν υπάρχουν βάσιμοι λόγοι για να συμπεράνει κανείς ότι ήταν παντρεμένη με τον Διονύσιο απλώς και μόνο επειδή αναφέρονται παράλληλα.

ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΙ

(Δαμασκηνοί) [Της Δαμασκού (Από τη Δαμασκό)].

Οι κάτοικοι της Δαμασκού. (2Κο 11:32) Ο Παύλος χρησιμοποίησε αυτό το όνομα διηγούμενος, περίπου 20 χρόνια μετά το συμβάν, πώς είχε διαφύγει μόλις και μετά βίας από εκείνη την πόλη, όπως εξιστορείται στα εδάφια Πράξεις 9:23-25.

ΔΑΜΑΣΚΟΣ

(Δαμασκός).

Αρχαία και σημαντική πόλη της Συρίας. Η Δαμασκός (η σημερινή ες-Σαμ ή Ντιμάσκ) βρίσκεται στους πρόποδες της οροσειράς του Αντιλιβάνου, ενώ μπροστά της, προς τα Α, απλώνεται η γειτονική της Αραβοσυριακή Έρημος. (Ασμ 7:4) Στα ΝΔ της πόλης, το χιονοσκεπές Όρος Αερμών ορθώνεται σε ύψος 2.814 μ., οριοθετώντας το νότιο άκρο της οροσειράς του Αντιλιβάνου.

Οι πλαγιές πίσω από τη Δαμασκό, προς τα Δ, είναι εντελώς χέρσες, αλλά τα δροσερά νερά του ποταμού Μπαράντα (Αβανά στο εδ. 2Βα 5:12) κατεβαίνουν ορμητικά από ένα φαράγγι μέσα στα βουνά και ρέουν στην πεδιάδα όπου βρίσκεται η πόλη. Από εκείνο το σημείο και μετά η άρδευση δημιουργεί μια όαση με πλούσια βλάστηση που εκτείνεται σε πλάτος περίπου 16 χλμ. και μήκος 48 χλμ. Αυτό το άφθονο απόθεμα νερού έκανε τη Δαμασκό νευραλγικό σημείο των αρχαίων στρατιωτικών και εμπορικών οδών που συνέδεαν τις χώρες της ανατολικής Μεσογείου με τις χώρες της Μεσοποταμίας και την Ανατολή. Επίσης, οι οροσειρές του Λιβάνου και του Αντιλιβάνου συμβάλλουν στην παροχέτευση της οδικής κίνησης μέσα από τη Δαμασκό, δεδομένου ότι αποτελούν φυσικό εμπόδιο για την κίνηση των καραβανιών με κατεύθυνση προς και από τα παράλια της Μεσογείου.

Βορειοδυτικά της πόλης η οροσειρά του Αντιλιβάνου έχει ένα άνοιγμα, και από τους αρχαίους χρόνους αυτό το πέρασμα συνδεόταν διαμέσου της Κοίλης Συρίας (Μπεκάα) με την κεντρική οδική αρτηρία, η οποία πήγαινε Ν στην Ασώρ, κατέβαινε διατρέχοντας τη δυτική πλευρά της Θάλασσας της Γαλιλαίας κατευθυνόμενη, μέσα από τις Πεδιάδες της Μεγιδδώ, προς τα παράλια και κατόπιν συνέχιζε Ν διαμέσου της Φιλιστίας ως την Αίγυπτο. Ανατολικά της οροσειράς του Αντιλιβάνου, ένας δρόμος οδηγούσε Ν της Δαμασκού στην Ασώρ και Β στην Αιμάθ, στο Χαλέπι και στη Χαρκεμίς. Μια άλλη σημαντική οδός, η κοινώς λεγόμενη Βασιλική Οδός (παράβαλε Αρ 21:22), ξεκινούσε από τη Δαμασκό, πήγαινε Ν διατρέχοντας τις παρυφές του οροπεδίου Α του Ιορδάνη και συνέχιζε προς τα κάτω μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα και την Αραβική Χερσόνησο. Αυτοί ήταν οι δρόμοι στους οποίους βάδιζαν οι στρατιές της Αιγύπτου, της Ασσυρίας, της Βαβυλώνας και της Περσίας. Προς μια άλλη κατεύθυνση, τα καραβάνια που είχαν προορισμό τη Μεσοποταμία πήγαιναν πρώτα Α, από τη Δαμασκό προς τη Θαδμώρ, και από εκεί στην περιοχή του Ευφράτη.

Η πεδιάδα όπου βρίσκεται η Δαμασκός είναι ένα οροπέδιο περίπου 700 μ. πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, η δε πόλη έχει ευχάριστο κλίμα με μέση θερμοκρασία κυμαινόμενη από 7°C το χειμώνα μέχρι 29°C το καλοκαίρι. Στην πολύ εύφορη γη υπάρχουν εκλεκτοί ελαιώνες και άλλοι δεντρόκηποι με συκιές και βερικοκιές, καθώς και πλούσιες καλλιέργειες σιτηρών. Ωστόσο, η ευημερία της πόλης οφειλόταν κατά κύριο λόγο στην εμπορική της κίνηση καθώς και στο ότι αποτελούσε φυσικό κέντρο εμπορίου για τις νομαδικές φυλές. Ο προφήτης Ιεζεκιήλ αποκαλεί τη Δαμασκό “έμπορο” της Τύρου, προφανώς επειδή αντάλλασσε κρασί από τη γειτονική πόλη Χελβών και γκριζοκόκκινο μαλλί με τα χειροτεχνήματα που εξήγε η Τύρος. (Ιεζ 27:18) Οι “δρόμοι” που προσφέρθηκε να παραχωρήσει ο Βεν-αδάδ Β΄ στον Αχαάβ μέσα στη Δαμασκό αποσκοπούσαν προφανώς στη δημιουργία παζαριών, ή αγορών, με σκοπό την προώθηση των εμπορικών συμφερόντων του Αχαάβ στη συριακή πρωτεύουσα.—1Βα 20:34.

Ιστορία. Η αρχική ιστορία της Δαμασκού δεν είναι γνωστή. Ο Ιώσηπος (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Α΄, 145 [vi, 4]) προβάλλει την παραδοσιακή Ιουδαϊκή άποψη ότι η Δαμασκός ιδρύθηκε από τον Ούση, ή Ουζ, γιο του Αράμ και εγγονό του Σημ, αν και υπάρχουν ενδείξεις ότι οι απόγονοι του Ουζ κατοικούσαν νοτιότερα. (Γε 10:21-23· βλέπε ΟΥΖ Αρ. 4.) Ο Αβραάμ πιθανότατα πέρασε κοντά από τη Δαμασκό ή και μέσα από αυτήν καθ’ οδόν προς την Υποσχεμένη Γη. Ο Ελιέζερ, ο υπηρέτης του άτεκνου Αβραάμ, ήταν «ένας άντρας από τη Δαμασκό». (Γε 15:2) Ο Αβραάμ έφτασε μέχρι κάποια τοποθεσία Β της Δαμασκού που ονομάζεται Χοβά, όταν καταδίωξε τους εισβολείς βασιλιάδες προκειμένου να πάρει πίσω τον αιχμάλωτο ανιψιό του τον Λωτ.—Γε 14:1-16.

Εναντιώνεται στον Ισραήλ. Στη συνέχεια η Δαμασκός εξαφανίζεται από τη Βιβλική αφήγηση για χίλια σχεδόν χρόνια, και όταν επανεμφανίζεται διαδραματίζει συνήθως το ρόλο του αντίπαλου έθνους απέναντι στο έθνος του Ισραήλ. Στο μεταξύ είχε εξελιχθεί σε κέντρο ενός από τα πολλά αραμαϊκά βασίλεια της Συρίας. Όταν ο Δαβίδ πολέμησε και νίκησε το βασιλιά της Ζωβά, «η Συρία της Δαμασκού» πρόστρεξε σε βοήθεια των ηττημένων. Ο Δαβίδ νίκησε και αυτούς, τοποθέτησε φρουρές στο βασίλειο της Δαμασκού και έκανε τη Δαμασκό φόρου υποτελή στον Ισραήλ. (2Σα 8:3-6· 1Χρ 18:5, 6) Ωστόσο, στη διάρκεια της βασιλείας του Σολομώντα, ένας φυγάς ονόματι Ρεζών από το αραμαϊκό βασίλειο της Ζωβά απέκτησε τον έλεγχο της Δαμασκού και αυτοανακηρύχτηκε βασιλιάς. Το μίσος του για τον Ισραήλ το διοχέτευσε σε επιθετικές ενέργειες.—1Βα 11:23-25.

Ο Βασιλιάς Βεν-αδάδ Α΄ της Δαμασκού, αφού πρώτα σύναψε διαθήκη με τον Βαασά του βόρειου βασιλείου του Ισραήλ, τον πρόδωσε για χάρη του Ασά του Ιούδα (977-937 Π.Κ.Χ.) και εισέβαλε στα εδάφη του πρώην συμμάχου του. (1Βα 15:18-20· 2Χρ 16:2-4) Ο διάδοχός του ο Βεν-αδάδ Β΄, επικεφαλής ενός συνασπισμού 32 σύμμαχων βασιλιάδων, εισέβαλε και αυτός στο βόρειο βασίλειο του Ισραήλ. Έκανε και μια δεύτερη απόπειρα, έχοντας αναδιοργανώσει τα στρατεύματά του υπό την ηγεσία 32 κυβερνητών, αλλά ηττήθηκε και τις δύο φορές. (1Βα 20:1, 16-34) Παρότι τη δεύτερη φορά αιχμαλωτίστηκε, ο Βασιλιάς Αχαάβ (περ. 940-920 Π.Κ.Χ.) τον απελευθέρωσε, και αργότερα, στη μάχη της Ραμώθ-γαλαάδ, ο Βεν-αδάδ κατηύθυνε τις δυνάμεις των αρμάτων του εναντίον των συνδυασμένων δυνάμεων του Ιούδα και του Ισραήλ, τις νίκησε και προκάλεσε το θάνατο του Αχαάβ. (1Βα 22:29-37) Το διάστημα που βασίλευε ο Ιωράμ στον Ισραήλ (περ. 917-905 Π.Κ.Χ.), ο Βεν-αδάδ Β΄ έκανε μια τελευταία απόπειρα να καταλάβει τη Σαμάρεια αλλά κατατροπώθηκε θαυματουργικά.—2Βα 6:24· 7:6, 7.

Εκπληρώνοντας την αποστολή που είχε ανατεθεί στον προκάτοχό του τον Ηλία, ο προφήτης Ελισαιέ πήγε στη Δαμασκό και είπε στον Αζαήλ ότι θα έπαιρνε τη θέση του Βεν-αδάδ Β΄ στο θρόνο της Συρίας. (1Βα 19:15· 2Βα 8:7-13) Πριν από το θάνατο του Βεν-αδάδ, η Δαμασκός ήταν το κέντρο της συριακής αντίστασης απέναντι στον επεκτατισμό της Ασσυριακής Αυτοκρατορίας, η οποία είχε βάλει σκοπό της να καταλάβει τις παραμεσόγειες χώρες. Ως νευραλγικός κόμβος της κύριας οδού που συνέδεε τη Μεσοποταμία με τη Μεσόγειο, η Δαμασκός συνιστούσε βασικό στόχο. Ηγούμενη ενός συνασπισμού γειτονικών βασιλείων, αντιστάθηκε με κάποια επιτυχία σε μια σειρά επιθέσεων του Σαλμανασάρ Γ΄ της Ασσυρίας. Μια από τις επιγραφές του Σαλμανασάρ αναφέρει την αρπαγή του συριακού θρόνου από τον Αζαήλ. Έπειτα από μια μεγάλη σύγκρουση, ο Σαλμανασάρ εγκλώβισε τον Αζαήλ στη Δαμασκό πολιορκώντας την πόλη, αλλά δεν κατάφερε να την καταλάβει.

Ως βασιλιάς της Δαμασκού, ο Αζαήλ συνέχισε την επιθετική τακτική εναντίον του Ισραήλ. (2Βα 10:32) Αφού επέκτεινε την εξουσία της Δαμασκού μέχρι τη φιλισταϊκή πόλη Γαθ, εισέβαλε ακόμη και στον Ιούδα, εκφοβίζοντας τον Βασιλιά Ιωάς (898-859 Π.Κ.Χ.) ο οποίος και πλήρωσε τεράστιο φόρο υποτελείας για να γλιτώσει την Ιερουσαλήμ από τη συριακή επίθεση. (2Βα 12:17, 18· 13:3, 22· 2Χρ 24:23, 24) Υπό το διάδοχο του Αζαήλ, τον Βεν-αδάδ Γ΄, η επικράτεια του Ισραήλ απαλλάχτηκε από το ζυγό της Δαμασκού καθώς ο Ιωάς του Ισραήλ (περ. 859-845 Π.Κ.Χ.) νίκησε τρεις φορές τη Συρία. (2Βα 13:24, 25) Κατόπιν ο Ιεροβοάμ Β΄ του Ισραήλ (περ. 844-804 Π.Κ.Χ.) προέλασε βαθιά στο εσωτερικό της Συρίας μέχρι «την είσοδο της Αιμάθ» και «επανέφερε τη Δαμασκό και την Αιμάθ για τον Ιούδα στον Ισραήλ». (2Βα 14:23-28) Αυτό θεωρείται γενικά ότι σημαίνει πως έκανε τα εν λόγω βασίλεια φόρου υποτελή, επαναφέροντάς τα σε θέση ανάλογη με αυτήν που είχαν υπό τον Σολομώντα.—1Βα 4:21.

Οι κρίσεις του Ιεχωβά για τη Δαμασκό. Ωστόσο, έναν αιώνα αργότερα, η Δαμασκός εμφανίζεται και πάλι στη θέση που κατείχε ως «η κεφαλή της Συρίας». (Ησ 7:8) Όταν βασίλευε ο Άχαζ στον Ιούδα (761-746 Π.Κ.Χ.), ο Ρεζίν της Δαμασκού, με σύμμαχο τον Φεκά του Ισραήλ, προέλασε στα εδάφη του Ιούδα μέχρι την Ελάθ στον Κόλπο της Άκαμπα. Αυτό φόβισε τόσο πολύ τον Βασιλιά Άχαζ ώστε δωροδόκησε τον Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ της Ασσυρίας, ζητώντας του να απαλλάξει τον Ιούδα από την πίεση της Συρίας. Με μεγάλη προθυμία, οι Ασσύριοι επιτέθηκαν στη Δαμασκό, την κατέλαβαν, θανάτωσαν τον Ρεζίν και εξόρισαν πολλούς από τους κατοίκους της. (2Βα 16:5-9· 2Χρ 28:5, 16) Με αυτόν τον τρόπο εκπληρώθηκαν οι προφητείες που είχε εξαγγείλει ο Ιεχωβά μέσω του Ησαΐα και του Αμώς (Ησ 8:4· 10:5, 8, 9· Αμ 1:3-5), αλλά όταν ο Άχαζ πήγε στη Δαμασκό να συναντήσει τον Θεγλάθ-φελασάρ (πιθανώς δε να του υποβάλει και τα σέβη του), έβαλε με αφροσύνη να φτιάξουν ένα αντίγραφο του θυσιαστηρίου της ψεύτικης λατρείας το οποίο είδε εκεί, και αργότερα θυσίαζε πάνω σε αυτό «στους θεούς της Δαμασκού».—2Βα 16:10-13· 2Χρ 28:23.

Έκτοτε η Δαμασκός δεν απείλησε πια τον Ισραήλ. Αν και ήταν αδύναμη στρατιωτικά, η πόλη ανέκτησε προφανώς την εμπορική της δύναμη, όπως φαίνεται στην προφητεία του Ιεζεκιήλ. (Ιεζ 27:18) Παρ’ όλα αυτά, η Δαμασκός, που στο παρελθόν είχε εξυμνηθεί τόσο πολύ, επρόκειτο να νιώσει επίσης στενοχώρια, όπως προείπε ο Ιερεμίας, λόγω των κακών ειδήσεων που θα έρχονταν από την Αιμάθ και την Αρφάδ της βόρειας Συρίας—ειδήσεις που πιθανότατα θα αναφέρονταν στην αμείλικτη κατάληψη των αραμαϊκών βασιλείων από τα προελαύνοντα βαβυλωνιακά στρατεύματα του Ναβουχοδονόσορα. (Ιερ 49:23-27) Η Δαμασκός, το πετράδι της ερήμου, δεν θα γλίτωνε τις συνέπειες αυτής της κατάκτησης. Αρκετό καιρό αργότερα, η Δαμασκός περιλαμβάνεται σε μια δυσμενή εξαγγελία την οποία διακήρυξε ο προφήτης του Ιεχωβά ο Ζαχαρίας. Η προφητεία του γράφτηκε το 518 Π.Κ.Χ. και πιθανώς εκπληρώθηκε την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος κατέκτησε τη Συρία και τη Φοινίκη μετά τη νίκη του στη Μάχη της Ισσού το 333 Π.Κ.Χ.—Ζαχ 9:1-4.

Στη διάρκεια της περιόδου των Σελευκιδών, τη θέση της Δαμασκού ως πρωτεύουσας της επαρχίας της Συρίας πήρε η Αντιόχεια. Ο Βασιλιάς Αρέτας Γ΄ του αραβικού βασιλείου των Ναβαταίων κατέλαβε την πόλη το 85 Π.Κ.Χ. Η Ρώμη κατέλαβε όλη τη Συρία το 64-63 Π.Κ.Χ. και η Δαμασκός παρέμεινε ρωμαϊκή πόλη μέχρι το 33 Κ.Χ. Ο Πλίνιος (Ρωμαίος ιστορικός του πρώτου αιώνα Κ.Χ.) τη συμπεριέλαβε στις δέκα αρχικές πόλεις της Δεκάπολης.

Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. Την εποχή που ο Σαύλος από την Ταρσό κατευθυνόταν προς τη Δαμασκό έχοντας εξαπολύσει εκστρατεία διωγμού κατά των Χριστιανών, η πόλη είχε αρκετές Ιουδαϊκές συναγωγές. (Πρ 9:1, 2) Προφανώς τότε αποτελούσε τμήμα της επικράτειας του Ναβαταίου Βασιλιά Αρέτα Δ΄ και διοικούνταν από κάποιον διορισμένο κυβερνήτη. (2Κο 11:32, 33) Έπειτα από τη μεταστροφή του ο Σαύλος, που είχε τυφλωθεί, οδηγήθηκε σε ένα σπίτι στην οδό που ονομαζόταν Ευθεία. (Βλέπε ΕΥΘΕΙΑ.) Ο Παύλος (Σαύλος) κήρυττε για κάποιο διάστημα στις συναγωγές της Δαμασκού, αλλά εξαιτίας ενός δολοφονικού σχεδίου χρειάστηκε να τον φυγαδεύσουν μέσα στη νύχτα από ένα άνοιγμα στο τείχος της πόλης.—Πρ 9:11, 17-25· 26:20· Γα 1:16, 17.

ΔΑΝ

[Κριτής].

1. Ο 5ος από τους 12 γιους του Ιακώβ. Γεννήθηκε στην Παδάν-αράμ. (Γε 35:25, 26) Ο Δαν ήταν ο πρωτότοκος της μητέρας του της Βαλλά, η οποία ήταν υπηρέτρια της στείρας κυρίας της, της Ραχήλ, και την αντικατέστησε ως δευτερεύουσα σύζυγος του Ιακώβ. Γι’ αυτό και η Ραχήλ έσπευσε να υιοθετήσει το αγόρι και κάλεσε το όνομά του Δαν, λέγοντας: «Ο Θεός ενήργησε ως κριτής μου . . . ώστε μου έδωσε έναν γιο». (Γε 30:6) Το όνομα του αμφιθαλούς αδελφού του Δαν ήταν Νεφθαλί. Όταν ο Ιακώβ κατέβηκε στην Αίγυπτο παίρνοντας μαζί του ολόκληρο το σπιτικό του, ο Δαν είχε και αυτός έναν γιο ονόματι Ουσίμ (αναφέρεται ως Σουχάμ στο εδ. Αρ 26:42). (Γε 46:7, 23, 26) Έπειτα από δεκαεφτά χρόνια, όταν ο Ιακώβ κάλεσε τους γιους του στην επιθανάτια κλίνη του, ο Δαν είχε πλήρη νομική υπόσταση μαζί με τους άλλους 11 ως πατριάρχης μιας από τις 12 φυλές του Ισραήλ. Ευλογώντας τον, ο Ιακώβ είπε: «Ο Δαν θα κρίνει το λαό του ως μια από τις φυλές του Ισραήλ. Ας αποδειχτεί ο Δαν φίδι κοντά στην άκρη του δρόμου, κερασφόρο φίδι στην άκρη της οδού, το οποίο δαγκώνει τις φτέρνες του αλόγου ώστε ο αναβάτης του πέφτει προς τα πίσω. Θα προσμένω τη σωτηρία σου, Ιεχωβά».—Γε 49:16-18.

2. Μια από τις φυλές του Ισραήλ η οποία πήρε το όνομα του 5ου γιου του Ιακώβ. Ο γιος του Δαν ο Ουσίμ λεγόταν επίσης και Σουχάμ, και οι Σουχαμίτες ήταν η μοναδική οικογένεια που καταγράφηκε στη φυλή του Δαν. (Αρ 26:42) Όταν ήρθε στην Αίγυπτο, ο Δαν είχε μόνο αυτόν τον έναν γιο, αλλά δύο περίπου αιώνες αργότερα, όταν εξήλθαν από τη δουλεία, η φυλή αριθμούσε 62.700 άντρες ηλικίας 20 χρονών και πάνω. (Γε 46:23· Αρ 1:1, 38, 39) Ήταν η δεύτερη σε πληθυσμό φυλή όσον αφορά τους άντρες μάχιμης ηλικίας. Στην έρημο η φυλή του Δαν, με αρχηγό τον Αχιέζερ, ήταν διορισμένη να στρατοπεδεύει Β της σκηνής της μαρτυρίας, δίπλα στις φυλές του Ασήρ και του Νεφθαλί. Καθ’ οδόν η φυλή βάδιζε στην καίρια θέση της οπισθοφυλακής, κάτι που αποτελούσε αναγνώριση του θάρρους, της οσιότητας και της αξιοπιστίας τους.—Αρ 2:25-31· 10:25.

Κατά τη διαμοίραση της Υποσχεμένης Γης, στην οποία εκπροσώπησε τον Δαν ο αρχηγός Βουκκί, ο γιος του Ιογλί, αυτή η φυλή έλαβε τελικά μια από τις μικρότερες περιοχές, παρά το γεγονός ότι εξακολουθούσε να είναι η δεύτερη φυλή σε πληθυσμό. Ο κλήρος που της έπεσε, ωστόσο, ο έβδομος, ήταν γη πολύ επιθυμητή, η οποία συνόρευε με τις φυλές του Ιούδα, του Εφραΐμ και του Βενιαμίν και εκτεινόταν από τις εύφορες κοιλάδες της Σεφηλά μέχρι τις παράκτιες πεδιάδες της Μεσογείου. Αλλά επειδή ο Δαν δεν έδιωξε, όπως είχε προστάξει ο Ιεχωβά, τα έθνη που είχαν καταπατήσει τη γη, υπέφερε πολύ. (Αρ 26:43· 34:22· Ιη 19:40-46· Κρ 1:34) Γι’ αυτόν το λόγο, ένα τμήμα της φυλής μετακινήθηκε προς το βόρειο άκρο της Παλαιστίνης και κατέλαβε την πόλη Λεσέμ, ή αλλιώς Λαΐς, την οποία ονόμασε «Δαν». (Ιη 19:47, 48· Κρ 18:11-31) Κατά τη διάρκεια αυτού του εγχειρήματος, οι Δανίτες έκλεψαν από κάποιον άνθρωπο ονόματι Μιχαία τη γλυπτή του εικόνα και την έστησαν ως θεό τους, παρά το γεγονός ότι μέλη της φυλής του Δαν είχαν πριν από χρόνια επιλεχθεί να “σταθούν για τις κατάρες” πάνω στο Όρος Εβάλ, στις οποίες κατάρες περιλαμβανόταν η εξής: «Καταραμένος είναι ο άνθρωπος που θα φτιάξει γλυπτή εικόνα ή χυτό άγαλμα, κάτι απεχθές στον Ιεχωβά». (Δευ 27:13-15) Ο Δαν δεν πρόσφερε υποστήριξη στον Κριτή Βαράκ όταν εκείνος πολέμησε τις δυνάμεις του Σισάρα, γεγονός που έγινε έντονα αισθητό.—Κρ 5:17.

Στη Βιβλική ιστορία υπήρξαν ορισμένα μέλη από τη φυλή του Δαν που διακρίθηκαν. Ένας ήταν ο Οολιάβ, ο γιος του Αχισαμάχ, ο οποίος έλαβε θεϊκή σοφία για να βοηθήσει τον Βεσελεήλ. Αυτός είχε μεγάλη επιδεξιότητα ως κεντητής και υφαντής ακριβών υφασμάτων για τον εξοπλισμό της σκηνής της μαρτυρίας. (Εξ 31:1-6· 35:34, 35· 38:22, 23) Ο Σαμψών, ο οποίος υπηρέτησε πιστά τον Ιεχωβά ως κριτής του Ισραήλ επί 20 χρόνια, επαλήθευσε τόσο την προφητεία που εξήγγειλε ο Ιακώβ στην επιθανάτια κλίνη του («ο Δαν θα κρίνει το λαό του») όσο και την πρόρρηση του Μωυσή («ο Δαν είναι σκύμνος λιονταριού»). (Γε 49:16· Δευ 33:22· Κρ 13:2, 24, 25· 15:20) Όταν ο Δαβίδ έγινε βασιλιάς, στα όσια στρατεύματά του συγκαταλέγονταν 28.600 Δανίτες. Αργότερα, ο Αζαρήλ ο γιος του Ιεροάμ αναφέρεται ως ο πρώτιστος άρχοντας της φυλής. (1Χρ 12:35· 27:22) Η μητέρα του «δεξιοτέχνη άντρα» τον οποίο έστειλε ο βασιλιάς της Τύρου για να βοηθήσει τον Σολομώντα στην οικοδόμηση του ναού ήταν από τη φυλή του Δαν.—2Χρ 2:13, 14.

3. Πόλη στο βόρειο άκρο της Παλαιστίνης. Προτού καταληφθεί από τη φυλή του Δαν, οι ειδωλολάτρες κάτοικοί της την αποκαλούσαν Λεσέμ ή Λαΐς. (Ιη 19:47· Κρ 18:7, 27) Οι Δανίτες ανοικοδόμησαν την κατεστραμμένη πόλη και την ονόμασαν «Δαν, σύμφωνα με το όνομα του πατέρα τους του Δαν». (Κρ 18:28, 29) Ωστόσο, περίπου τέσσερις αιώνες νωρίτερα, η πόλη αναφέρεται με το όνομα Δαν στην αφήγηση της καταδίωξης του Χοδολλογομόρ και των συμμάχων του από τον Αβραάμ «μέχρι τη Δαν». (Γε 14:14) Δεν υπάρχει τίποτα που να υποδεικνύει ότι το όνομα «Δαν» δεν χρησιμοποιούνταν για την εν λόγω περιοχή την εποχή του Αβραάμ. Το ότι αυτό το αρχαιότερο όνομα αντιστοιχεί με το όνομα του προπάτορα της φυλής Δαν μπορεί να ήταν σύμπτωση ή απόρροια θεϊκής κατεύθυνσης.

Το όνομα Δαν εμφανίζεται ξανά στην Πεντάτευχο στο εδάφιο Δευτερονόμιο 34:1, όπου αναφέρεται ως ένα από τα όρια της περιοχής που είδε ο Μωυσής όταν, ανεβασμένος στο Όρος Νεβώ, ατένισε την Υποσχεμένη Γη στο τέλος της ζωής του. Εφόσον η Δαν βρισκόταν στη βάση της οροσειράς του Αντιλιβάνου (και όχι μακριά από το Όρος Αερμών), αυτό ίσως σημαίνει ότι ο Μωυσής μπορούσε να δει μέχρι αυτό το σημείο. Η χρήση του ονόματος Δαν εδώ θα μπορούσε να αντιστοιχεί με τη χρήση του στην περίπτωση του Αβραάμ ή να οφείλεται στο ότι το τελικό τμήμα του βιβλίου, που περιέχει γεγονότα μετά το θάνατο του Μωυσή, το κατέγραψε ο Ιησούς του Ναυή.

Η Δαν βρισκόταν «στην κοιλάδα που ανήκε στη Βαιθ-ρεώβ», και η συγκεκριμένη περιοχή, Β των νερών της Μερώμ και λίγο πιο κάτω από τον Λίβανο, ήταν εύφορη και πολύ επιθυμητή, με άφθονα νερά. (Κρ 18:28) Την τοποθεσία αυτή την έχουν ταυτίσει με το Τελλ ελ-Κάντι (Τελ Νταν), ένα αραβικό τοπωνύμιο που σημαίνει «Ύψωμα του Κριτή» και στο οποίο διασώζεται η σημασία του εβραϊκού ονόματος «Δαν». Εκεί ενώνονται δύο πηγές και σχηματίζουν το Ναχρ ελ-Λεντάν—το ποτάμι που διαθέτει το περισσότερο νερό από όλα τα ποτάμια που ενώνονται λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά και σχηματίζουν τον Ιορδάνη. Η πόλη βρισκόταν σε έναν ψηλό γήλοφο κοντά στους νότιους πρόποδες του Όρους Αερμών και δέσποζε στην πλατιά Λεκάνη Χούλα. Κατείχε επίσης στρατηγική θέση, δεδομένου ότι βρισκόταν πάνω στη σημαντική εμπορική οδό που συνέδεε την Τύρο με τη Δαμασκό.

Η Δαν έγινε ταυτόσημη με το βορειότατο άκρο του Ισραήλ, όπως υποδηλώνει η συχνή φράση «από τη Δαν μέχρι τη Βηρ-σαβεέ». (Κρ 20:1· 1Σα 3:20· 2Σα 3:10· 1Βα 4:25· 2Χρ 30:5) Στην πραγματικότητα, υπήρχαν και άλλες πόλεις βορειότερα της Δαν, όπως άλλωστε υπήρχαν αρκετές πόλεις νοτιότερα της Βηρ-σαβεέ, αλλά προφανώς η Δαν ήταν σημαντική πόλη στο Β όπως ήταν η Βηρ-σαβεέ στο Ν. Εξαιτίας της θέσης της, λογικά ήταν από τις πρώτες πόλεις που πλήττονταν όταν η χώρα δεχόταν επίθεση από το Β, όπως συνέβη κατά την εισβολή του Σύριου Βεν-αδάδ. (1Βα 15:20· 2Χρ 16:4) Αναμφίβολα αυτό αντικατοπτρίζεται στις προφητικές δηλώσεις του Ιερεμία που βρίσκονται στα εδάφια Ιερεμίας 4:15· 8:16. Μετά τη διαίρεση του βασιλείου, ο Ιεροβοάμ έστησε χρυσά μοσχάρια στη Δαν και στη Βαιθήλ, επιχειρώντας να αποτρέψει τους υπηκόους του από το να πηγαίνουν στο ναό της Ιερουσαλήμ.—1Βα 12:28-30· 2Βα 10:29.

[Εικόνα στη σελίδα 687]

Ερείπια της περιοχής του αγιαστηρίου και αναστηλωμένο θυσιαστήριο στην πόλη Δαν. Εδώ, στο βορρά, κοντά στις πηγές του Ιορδάνη, ο Ιεροβοάμ ίδρυσε το δεύτερο κέντρο μοσχολατρίας

ΔΑΝΕΙΟ

Οτιδήποτε δίνεται για προσωρινή χρήση, ιδιαίτερα κάποιο χρηματικό ποσό, με την κατανόηση ότι στο μέλλον θα επιστραφεί ή θα αποδοθεί κάτι ισοδύναμο.

Τα διάφορα αρχαία έθνη επέβαλλαν συχνά πολύ υψηλό τόκο, και όσοι αδυνατούσαν να εξοφλήσουν τα δάνεια υφίσταντο σκληρή μεταχείριση. Από αρχαία κείμενα είναι γνωστές περιπτώσεις επιτοκίων που απαιτούσαν το μισό της παραγωγής σε αντάλλαγμα για τη χρήση ενός αγρού, ενώ η απαίτηση να πληρώσει ένας έμπορος τα διπλάσια από όσα είχε δανειστεί δεν θεωρούνταν παράνομη. (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή [Ancient Near Eastern Texts], επιμέλεια Τζ. Πρίτσαρντ, 1974, σ. 168, 170) Ενίοτε οι χρεώστες υφίσταντο πολύ σκληρή μεταχείριση.—Λίβιου, Ρωμαϊκή Ιστορία, II, XXIII, 2-7· παράβαλε Ματ 18:28-30.

Στον αρχαίο Ισραήλ, όμως, η κατάσταση ήταν πολύ διαφορετική. Συνήθως δάνειζαν χρήματα ή τρόφιμα σε φτωχούς ομοεθνείς οι οποίοι αντιμετώπιζαν οικονομικές αντιξοότητες, και ο Νόμος απαγόρευε την επιβολή τόκου σε αυτούς. Το να δεχτεί ένας Ισραηλίτης τόκο από κάποιον ενδεή ομοεθνή του θα σήμαινε ότι επωφελούνταν από τη δυσχερή του θέση. (Εξ 22:25· Λευ 25:35-37· Δευ 15:7, 8· 23:19) Από τους αλλοεθνείς, ωστόσο, μπορούσαν να απαιτήσουν την καταβολή τόκου. Αλλά ακόμη και αυτή η διάταξη του Νόμου μπορεί να αφορούσε μόνο επιχειρηματικά δάνεια και όχι περιπτώσεις πραγματικής ανάγκης. Συχνά περνούσαν από τον Ισραήλ αλλοεθνείς για να κάνουν εμπόριο, και εύλογα μπορούσε να αναμένεται από αυτούς να πληρώνουν τόκο, εφόσον και εκείνοι δάνειζαν σε άλλους με τόκο.—Δευ 23:20.

Οι Εβραϊκές Γραφές επικρίνουν το δανειολήπτη ο οποίος αρνείται να εξοφλήσει το δάνειο (Ψλ 37:21) και συγχρόνως ενθαρρύνουν το δανεισμό προς τους ενδεείς. (Δευ 15:7-11· Ψλ 37:26· 112:5) Το εδάφιο Παροιμίες 19:17 λέει: «Αυτός που δείχνει εύνοια στον ασήμαντο δανείζει στον Ιεχωβά, και τη συμπεριφορά του Εκείνος θα του την ανταποδώσει».

Η περίπτωση της Άννας δείχνει ότι ο Ιεχωβά ανταποδίδει γενναιόδωρα. Αφού “δάνεισε” το μοναχογιό της τον Σαμουήλ στον Ιεχωβά για να υπηρετεί στο αγιαστήριο σε εκπλήρωση της ευχής της, η Άννα ευλογήθηκε, όχι μόνο με έναν ακόμη γιο, αλλά με τρεις γιους και δύο κόρες.—1Σα 1:11, 20, 26-28· 2:20, 21.

Ενόσω ήταν στη γη, ο Χριστός Ιησούς αντανακλούσε το γενναιόδωρο πνεύμα του Πατέρα του, του Ιεχωβά, και δίδαξε τους άλλους να κάνουν το ίδιο. Αναλύοντας το θέμα του δανεισμού, ο Ιησούς είπε: «Αν δανείζετε χωρίς τόκο σε εκείνους από τους οποίους ελπίζετε να λάβετε, ποιος έπαινος σας ανήκει; Και οι αμαρτωλοί δανείζουν χωρίς τόκο σε αμαρτωλούς για να πάρουν πίσω τα ίσα. Αντίθετα, . . . να δανείζετε χωρίς τόκο, μη ελπίζοντας να πάρετε πίσω τίποτα· και η ανταμοιβή σας θα είναι μεγάλη, και θα είστε γιοι του Υψίστου, επειδή αυτός δείχνει καλοσύνη προς τους αχάριστους και πονηρούς».—Λου 6:34, 35.

Οι Ιουδαίοι ακροατές του Ιησού υποχρεούνταν από το Νόμο να χορηγούν άτοκα δάνεια στους ενδεείς ομοεθνείς τους. Ακόμη και για τους αμαρτωλούς δεν ήταν ασυνήθιστο να δανείζουν χωρίς τόκο σε εκείνους που θα μπορούσαν να επιστρέψουν ό,τι δανείζονταν. Αυτός ο άτοκος δανεισμός μπορεί να γινόταν ακόμη και με σκοπό την απόκτηση της εύνοιας του δανειολήπτη στο μέλλον. Από την άλλη πλευρά, όποιος επιθυμούσε να είναι μιμητής του Θεού θα έκανε περισσότερα από έναν αμαρτωλό, θα δάνειζε σε ενδεείς των οποίων η οικονομική κατάσταση μπορεί να μην τους επέτρεπε ποτέ να ξεπληρώσουν.

Φυσικά, η εφαρμογή των λόγων του Ιησού εξαρτάται από τις περιστάσεις. Για παράδειγμα, η υποχρέωση που έχει κάποιος να φροντίζει για τις ανάγκες των μελών της οικογένειάς του αποτελεί προτεραιότητα. Θα ήταν επομένως εσφαλμένο να χορηγήσει ένα δάνειο που θα τον εμπόδιζε να εκπληρώσει την υποχρέωση που έχει να προμηθεύει τα αναγκαία της ζωής για την οικογένειά του. (Μαρ 7:11-13· 1Τι 5:8) Επίσης, πρέπει να λαβαίνεται υπόψη η νοοτροπία και οι περιστάσεις του υποψήφιου δανειολήπτη. Μήπως βρίσκεται σε ανάγκη επειδή είναι ανεύθυνος, τεμπέλης και απρόθυμος να εργαστεί, μολονότι υπάρχουν διαθέσιμες εργασίες που μπορεί να κάνει; Αν ναι, τότε εφαρμόζονται τα εξής λόγια του αποστόλου Παύλου: «Αν κάποιος δεν θέλει να εργάζεται δεν πρέπει ούτε και να τρώει».—2Θε 3:10· βλέπε ΤΟΚΟΣ· ΧΡΕΟΣ, ΧΡΕΩΣΤΗΣ.

ΔΑΝ-ΙΑΑΝ

(Δαν-ιαάν).

Τοποθεσία που μνημονεύεται μόνο μία φορά, ως σημείο της διαδρομής που ακολούθησε ο Ιωάβ όταν έκανε την απογραφή που τον διέταξε ο Δαβίδ. (2Σα 24:1-6) Η περιγραφή φαίνεται να την τοποθετεί στο βορειότερο άκρο του Ισραήλ, δεδομένου ότι αναφέρεται πως «προχώρησαν στη Δαν-ιαάν και έστριψαν και πήγαν στη Σιδώνα». Η μνεία της Βηρ-σαβεέ στο επόμενο εδάφιο (2Σα 24:7) μας φέρνει στο νου την κοινή έκφραση «από τη Βηρ-σαβεέ μέχρι τη Δαν», την οποία χρησιμοποίησε ο Δαβίδ όταν έδωσε οδηγίες στον Ιωάβ σχετικά με την απογραφή. (1Χρ 21:2) Άρα, το όνομα Δαν-ιαάν ίσως αναφέρεται στην πόλη Δαν ή ενδεχομένως σε κάποιο προάστιο αυτής της πόλης του βορρά.—Παράβαλε Κρ 18:28, 29 όπου επίσης οι πόλεις Δαν και Σιδώνα μνημονεύονται μαζί· βλέπε επίσης ΔΑΝ Αρ. 3.

ΔΑΝΙΗΛ

(Δανιήλ) [Κριτής μου Είναι ο Θεός].

1. Ο δεύτερος γιος του Δαβίδ, τον οποίο του γέννησε στη Χεβρών η Αβιγαία. (1Χρ 3:1) Ονομάζεται Χιλεάβ στο εδάφιο 2 Σαμουήλ 3:3. Όταν θανατώθηκε ο πρωτότοκος, ο Αμνών, ο Δανιήλ θα μπορούσε να νιώσει δικαιωματικός διάδοχος της βασιλείας του Δαβίδ, αλλά δεν αναφέρεται τυχόν σφετερισμός, πράγμα που υποδηλώνει ότι είτε σεβάστηκε το θεόδοτο διορισμό του Σολομώντα είτε πέθανε πριν από τον πατέρα του.

2. Εξέχων προφήτης του Ιεχωβά από τη φυλή του Ιούδα. Συγγραφέας του ομώνυμου βιβλίου. Πολύ λίγα πράγματα είναι γνωστά για τα πρώτα χρόνια της ζωής του, ο ίδιος όμως αναφέρει ότι οδηγήθηκε στη Βαβυλώνα, πιθανότατα ως έφηβος πρίγκιπας, μαζί με άλλους βασιλικούς απογόνους και ευγενείς. (Δα 1:3-6) Αυτό συνέβη το τρίτο έτος της βασιλείας του Ιωακείμ (ως υποτελούς στη Βαβυλώνα), το οποίο άρχισε την άνοιξη του 618 Π.Κ.Χ. (Δα 1:1) Μετά τον άδοξο θάνατο του Ιωακείμ, βασίλεψε λίγους μήνες ο γιος του ο Ιωαχίν και κατόπιν παραδόθηκε. Στις αρχές του 617 Π.Κ.Χ., ο Ιωαχίν και άλλοι “κορυφαίοι άντρες”, μεταξύ των οποίων και ο νεαρός Δανιήλ (2Βα 24:15), οδηγήθηκαν από τον Ναβουχοδονόσορα στην αιχμαλωσία.

Υπό τη Βαβυλωνιακή Διακυβέρνηση. Ενώ πολλούς εξορίστους τούς εγκατέστησαν σε μια περιοχή δίπλα στον ποταμό Χεβάρ έξω από την πόλη της Βαβυλώνας, ο Δανιήλ και οι τρεις σύντροφοί του επιλέχθηκαν για να λάβουν ειδική εκπαίδευση στη γραφή και στη γλώσσα των Χαλδαίων, η οποία θα τους εξάρτιζε ώστε να αναλάβουν κυβερνητικές αρμοδιότητες. Κατά το έθιμο, τους έδωσαν βαβυλωνιακά ονόματα—τον Δανιήλ τον ονόμασαν Βαλτασάσαρ, σύμφωνα με το όνομα του θεού του Ναβουχοδονόσορα. (Δα 1:7· 4:8· βλέπε ΒΑΛΤΑΣΑΣΑΡ.) Ο Δανιήλ, μη θέλοντας να μολυνθεί από τα φαγητά που τους χορηγούνταν, στα οποία ίσως περιλαμβάνονταν κάποια που απαγορεύονταν από το Μωσαϊκό Νόμο ή που είχαν μιανθεί από ειδωλολατρικές ιεροτελεστίες, ζήτησε να περιοριστεί το διαιτολόγιό τους σε λαχανικά και νερό. Ο Ιεχωβά Θεός τούς έδωσε «γνώση και ενόραση σε κάθε γραφή και σοφία, και μάλιστα ο Δανιήλ είχε κατανόηση σχετικά με κάθε είδους οράματα και όνειρα». (Δα 1:17) Όταν, μετά την πάροδο τριών ετών, ο βασιλιάς τούς εξέτασε, τους βρήκε «δέκα φορές καλύτερους από όλους τους μάγους ιερείς και τους επικαλούμενους πνεύματα που υπήρχαν σε ολόκληρη τη βασιλική του επικράτεια».—Δα 1:20.

Ο Δανιήλ εξακολούθησε να υπηρετεί στην αυλή μέχρι την πτώση της Βαβυλώνας. Στο εδάφιο Δανιήλ 1:19 αναφέρεται ότι και οι τρεις σύντροφοί του επίσης «συνέχισαν να στέκονται ενώπιον του βασιλιά» (της Βαβυλώνας). Δεν αναφέρεται αν ζούσαν και κατείχαν αυτή τη θέση όταν έπεσε η Βαβυλώνα, κάτι που ισχύει στην περίπτωση του Δανιήλ, ο οποίος κατόπιν παρέμεινε και στην περσική αυλή μέχρι το τρίτο τουλάχιστον έτος του Κύρου.—Δα 10:1.

Τα όνειρα του Ναβουχοδονόσορα. Το δεύτερο έτος του Ναβουχοδονόσορα (υπολογιζόμενο πιθανότατα από την καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 607 Π.Κ.Χ.), ο Ναβουχοδονόσορ βλέπει ένα όνειρο που “ταράζει το πνεύμα του”. Καθώς όλοι οι σοφοί δεν μπορούν να το αποκαλύψουν, έρχεται ο Δανιήλ ενώπιον του βασιλιά και όχι μόνο του λέει, μέσω θεϊκής αποκάλυψης, ποιο είναι το όνειρο αλλά και το ερμηνεύει, γλιτώνοντας έτσι από εκτέλεση τον εαυτό του και τους άλλους σοφούς. Αυτό ωθεί τον Ναβουχοδονόσορα να κάνει τον Δανιήλ «άρχοντα για όλη τη διοικητική περιφέρεια της Βαβυλώνας και ανώτατο ύπαρχο όλων των σοφών». (Δα 2:48) Οι τρεις σύντροφοί του λαβαίνουν υψηλές θέσεις εκτός της αυλής, ενώ ο Δανιήλ υπηρετεί στην αυλή του βασιλιά.

Το γιατί δεν περιλήφθηκε και ο Δανιήλ στο ζήτημα ακεραιότητας που αντιμετώπισαν οι σύντροφοί του, ο Σεδράχ, ο Μισάχ και ο Αβδενεγώ, όταν διατάχθηκαν να λατρέψουν τη χρυσή εικόνα που είχε στηθεί στην πεδιάδα Δουρά, δεν είναι εξακριβωμένο. (Δα 3) Η Αγία Γραφή δεν αναφέρει τίποτα για αυτό. Η προηγούμενη πορεία του Δανιήλ, καθώς και η οσιότητα που έδειξε απέναντι στον Θεό μετέπειτα, ακόμη και με κίνδυνο της ζωής του, όπως περιγράφεται στο κεφάλαιο 6, μας διαβεβαιώνει απόλυτα ότι ο Δανιήλ, αν ήταν παρών, όποιες και αν ήταν οι συνθήκες, δεν συμβιβάστηκε προσκυνώντας την εικόνα. Επιπλέον, ο Λόγος του Ιεχωβά εκφράζει την επιδοκιμασία του Θεού για τον Δανιήλ ως έναν άντρα πλήρως αφοσιωμένο, συγκαταλέγοντάς τον μαζί με τον Νώε και τον Ιώβ.—Ιεζ 14:14, 20· Ματ 24:15· Εβρ 11:32, 33.

Μεταγενέστερα ο Δανιήλ ερμήνευσε το όνειρο του Ναβουχοδονόσορα σχετικά με το πελώριο δέντρο που κόπηκε και κατόπιν αφέθηκε να βλαστήσει ξανά, λέγοντας ότι εξεικόνιζε τον μεγάλο αυτόν Βαβυλώνιο μονάρχη (στην πρώτη εκπλήρωση της προφητείας). (Δα 4:20-22) Ο Ναβουχοδονόσορ θα ήταν παράφρων επί εφτά χρόνια και κατόπιν θα ανακτούσε τα λογικά του και τη βασιλεία του. Ο Ναβουχοδονόσορ επιβεβαίωσε την εκπλήρωση που είχε στον ίδιο εκείνο το θεόσταλτο όνειρο, διότι θεώρησε κατάλληλο να διαλαλήσει το γεγονός σε όλο το βασίλειο.—Δα 4:1, 2.

Οράματα. Το πρώτο και το τρίτο έτος του Βαλτάσαρ, ο Δανιήλ έλαβε δύο οράματα (Δα κεφ. 7, 8) στα οποία διάφορα ζώα συμβόλιζαν διαδοχικές παγκόσμιες δυνάμεις, με κατάληξη τον καιρό κατά τον οποίο αυτές θα συντρίβονταν δυναμικά και η ουράνια διακυβέρνηση θα δινόταν σε κάποιον «που ήταν σαν γιος ανθρώπου». (Δα 7:11-14) Το αν ο Δανιήλ βρισκόταν όντως στα Σούσα όταν έλαβε το όραμα που είναι καταγραμμένο στο 8ο κεφάλαιο ή είδε τον εαυτό του εκεί μέσα στα πλαίσια του οράματος δεν είναι βέβαιο. Φαίνεται ότι επί πολλά χρόνια μετά το θάνατο του Ναβουχοδονόσορα ο Δανιήλ χρησιμοποιούνταν ως σύμβουλος ελάχιστα, αν όχι καθόλου, γι’ αυτό και η βασίλισσα (πιθανώς η βασιλομήτωρ) χρειάστηκε να τον φέρει στην προσοχή του Βαλτάσαρ όταν κανείς από τους σοφούς δεν μπορούσε να ερμηνεύσει τη δυσοίωνη γραφή στον τοίχο του ανακτόρου κατά τη διάρκεια του ξέφρενου και βλάσφημου συμποσίου του Βαλτάσαρ. Σύμφωνα με την υπόσχεση που δόθηκε, «διαλάλησαν σχετικά με [τον Δανιήλ] ότι θα γινόταν ο τρίτος άρχοντας στο βασίλειο», δεδομένου ότι ο Ναβονίδης ήταν ο πρώτος άρχοντας και ο γιος του ο Βαλτάσαρ ήταν ο δεύτερος. Την ίδια εκείνη νύχτα η πόλη έπεσε στους Μήδους και στους Πέρσες και ο Βαλτάσαρ φονεύτηκε.—Δα 5:1, 10-31.

Υπό τη Μηδοπερσική Διακυβέρνηση. Κατά τη βασιλεία του Δαρείου του Μήδου, ο Δανιήλ ήταν ένας από τους τρεις ανώτερους αξιωματούχους που διορίστηκαν να επιβλέπουν τους 120 σατράπες οι οποίοι θα κυβερνούσαν το βασίλειο. Καθώς ο Δανιήλ υπερείχε πάρα πολύ στην επιτέλεση των κυβερνητικών του καθηκόντων χάρη στη θεϊκή εύνοια, ο βασιλιάς σκόπευε να τον εξυψώσει πάνω από όλο το βασίλειο, αλλά τότε ο φθόνος και η ζήλια έκαναν τους άλλους αξιωματούχους να καταστρώσουν ένα σχέδιο με στόχο την εκτέλεσή του. Εφόσον δεν μπορούσαν να του βρουν άλλο ψεγάδι, το μόνο που τους έμενε ήταν να παρασύρουν το βασιλιά να θεσπίσει έναν νόμο ο οποίος θα αφορούσε τη λατρεία που απέδιδε ο Δανιήλ στον Θεό. Ο βασιλιάς δίστασε να εφαρμόσει το νόμο, ο οποίος σύμφωνα με το έθιμο δεν ήταν δυνατόν να αλλάξει, αλλά τελικά έριξε τον Δανιήλ στο λάκκο των λιονταριών. Χάρη στη σταθερή ακεραιότητα και πίστη του Δανιήλ, ο Ιεχωβά έστειλε τον άγγελό Του για να τον ελευθερώσει από το στόμα των λιονταριών. Τότε ο Δαρείος τιμώρησε τους συνωμότες, προστάζοντας να θανατωθούν οι ίδιοι από τα λιοντάρια.—Δα 6.

Το πρώτο έτος του Δαρείου, ο Δανιήλ διέκρινε ότι κόντευαν να τελειώσουν τα 70 χρόνια ερήμωσης της Ιερουσαλήμ, σύμφωνα με όσα είχε γράψει ο Ιερεμίας. (Ιερ 25:11, 12) Ταπεινά ο Δανιήλ ομολόγησε τις αμαρτίες του λαού του και προσευχήθηκε να κάνει ο Ιεχωβά να λάμψει το πρόσωπό Του πάνω στο ερημωμένο αγιαστήριο της Ιερουσαλήμ. (Δα 9:1, 2, 17) Ευλογήθηκε με το να λάβει μια αποκάλυψη μέσω του Γαβριήλ, ο οποίος του έδωσε την προφητεία για τις 70 εβδομάδες που υποδείκνυε το έτος της έλευσης του Μεσσία. Ο Δανιήλ είχε την ευτυχία να δει την επιστροφή των Ιουδαίων υπό τον Ζοροβάβελ το 537 Π.Κ.Χ., αλλά δεν αναφέρεται ότι τους συνόδευσε και ο ίδιος. Το τρίτο έτος του Κύρου (536 Π.Κ.Χ.), δόθηκε στον Δανιήλ ένα όραμα μέσω κάποιου αγγέλου ο οποίος, ενώ εκτελούσε την αποστολή που είχε να επισκεφτεί τον Δανιήλ, χρειάστηκε να παλέψει με τον άρχοντα της Περσίας. Ο άγγελος μίλησε αποκαλύπτοντας τι επρόκειτο να «συμβεί στο λαό [του Δανιήλ] στο τελικό διάστημα των ημερών, επειδή πρόκειται για όραμα που μένει για τις ημέρες που θα έρθουν». (Δα 10:14) Αρχίζοντας από τους βασιλιάδες της Περσίας, κατέγραψε ιστορικά γεγονότα προτού αυτά συμβούν καν. Η προφητεία αποκάλυψε ότι στην παγκόσμια σκηνή θα δέσποζαν δύο κύριες, αντιμαχόμενες πολιτικές δυνάμεις, επονομαζόμενες ως «ο βασιλιάς του βορρά» και «ο βασιλιάς του νότου», και αυτή η κατάσταση θα επικρατούσε μέχρις ότου θα σηκωνόταν ο Μιχαήλ, οπότε θα ακολουθούσε ένας καιρός μεγάλης στενοχώριας.—Δα κεφ. 11, 12.

Ο Δανιήλ ίσως δεν έζησε πολύ καιρό μετά το τρίτο έτος του Κύρου. Αν ήταν έφηβος όταν οδηγήθηκε στη Βαβυλώνα το 617 Π.Κ.Χ., θα ήταν σχεδόν 100 χρονών όταν έλαβε εκείνο το όραμα που είναι καταγραμμένο στα κεφάλαια 10 ως 12. Τα λόγια που είπε ο άγγελος στον Δανιήλ: «Εσύ, όμως, πήγαινε προς το τέλος· και θα αναπαυτείς, αλλά θα σηκωθείς για τον κλήρο σου στο τέλος των ημερών» φαίνεται να υπονοούν ότι η ζωή του πλησίαζε στο τέλος της, ενώ παράλληλα του παρείχαν τη διαβεβαίωση ότι επρόκειτο να αναστηθεί.—Δα 12:13.

Το Συγγραφικό Έργο του Δανιήλ. Ο Δανιήλ αναφέρεται ονομαστικά από τον Χριστό (Ματ 24:15), ενώ μνημονεύεται έμμεσα στο εδάφιο Εβραίους 11:33. Ο ισχυρισμός των κριτικών ότι ένας ή περισσότεροι μεταγενέστεροι συγγραφείς της εποχής των Μακκαβαίων ενέχονταν στη συγγραφή ολόκληρου του κανονικού βιβλίου του Δανιήλ ή τμημάτων του δεν μπορεί να τεκμηριωθεί. Ωστόσο, τρεις προσθήκες που επιγράφονται «Ύμνος των Τριών Παίδων», «Σουσάννα» και «Βηλ και Δράκων» είναι απόκρυφα συγγράμματα, προϊόντα μεταγενέστερης συγγραφής. Αυτά καθώς και άλλα συγγράμματα που αξιώνουν ότι γράφτηκαν από τον Δανιήλ ή που παρουσιάζουν ασυνήθιστα κατορθώματα ή διδασκαλίες του ανήκουν περισσότερο στη σφαίρα της μυθολογίας, εστιάζοντας στη μεγάλη φήμη του Δανιήλ, και δεν είναι αξιόπιστα.—Βλέπε ΑΠΟΚΡΥΦΑ· επίσης ΔΑΝΙΗΛ (ΒΙΒΛΙΟ).

3. Ιερέας από το Λευιτικό οίκο του Ιθάμαρ ο οποίος συνόδευσε τον Έσδρα στην Ιερουσαλήμ το 468 Π.Κ.Χ. (Εσδ 8:2) Πιθανώς ο ίδιος αυτός ιερέας ή κάποιος απόγονός του υπέγραψε το σύμφωνο ομολογίας τον καιρό που ήταν κυβερνήτης ο Νεεμίας (Νε 10:6), αλλά δεν πρόκειται για τον προφήτη Δανιήλ, ο οποίος ήταν από τη φυλή του Ιούδα.—Δα 1:6.

ΔΑΝΙΗΛ (ΒΙΒΛΙΟ)

Προφητικό βιβλίο που στην ελληνική Αγία Γραφή συμπεριλαμβάνεται στους μεγάλους προφήτες, αμέσως μετά τον Ιεζεκιήλ. Αυτή η σειρά ακολουθήθηκε στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα και στη λατινική Βουλγάτα. Στον Εβραϊκό κανόνα, το βιβλίο του Δανιήλ τοποθετείται στα «Γραφεία», ή αλλιώς «Αγιόγραφα».

Συγγραφέας. Το ίδιο το βιβλίο πιστοποιεί ότι συγγραφέας του ήταν ο Δανιήλ ως εξής: «Το πρώτο έτος του Βαλτάσαρ, του βασιλιά της Βαβυλώνας, ο Δανιήλ είδε ένα όνειρο και οράματα του κεφαλιού του στο κρεβάτι του. Τότε κατέγραψε αυτό το όνειρο. Είπε την πλήρη αφήγηση των ζητημάτων». (Δα 7:1) Το ότι αυτός είναι ο συγγραφέας γίνεται φανερό και από το γεγονός ότι τα κεφάλαια 7 ως 12 είναι γραμμένα στο πρώτο πρόσωπο.

Τα κεφάλαια 1 ως 6 είναι γραμμένα στο τρίτο πρόσωπο, αλλά αυτό δεν αναιρεί το συμπέρασμα ότι ο Δανιήλ ήταν ο συγγραφέας, ο οποίος πήρε τη θέση του παρατηρητή και αφηγούνταν τι συνέβαινε στον εαυτό του και σε άλλους. Ένας άλλος Βιβλικός συγγραφέας, ο Ιερεμίας, το κάνει αυτό συχνά. (Βλέπε Ιερ 20:1-6· 21:1-3· και κεφ. 26, 36.) Επίσης, ο Ιερεμίας γράφει και σε πρώτο πρόσωπο.—Ιερ 1, 13, 15, 18· βλέπε ΔΑΝΙΗΛ Αρ. 2.

Σκηνικό και Χρόνος Συγγραφής. Σκηνικό του βιβλίου αποτελεί η Βαβυλώνα, ενώ ένα από τα οράματά του εκτυλίσσεται στα Σούσα κοντά στον ποταμό Ουλαΐ. Δεν είναι σαφές αν ο Δανιήλ βρισκόταν πράγματι στα Σούσα ή αν οραματίστηκε ότι βρισκόταν εκεί. Η συγγραφή ολοκληρώθηκε περίπου το 536 Π.Κ.Χ. και το βιβλίο καλύπτει την περίοδο από το 618 μέχρι περίπου το 536 Π.Κ.Χ.—Δα 8:1, 2.

Αυθεντικότητα. Μερικοί κριτικοί αμφισβητούν την αυθεντικότητα του Δανιήλ, υιοθετώντας την άποψη του Πορφύριου, ενός ειδωλολάτρη φιλοσόφου και εχθρού της Χριστιανοσύνης που έζησε τον τρίτο αιώνα, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι το βιβλίο του Δανιήλ υπήρξε το πλαστογράφημα ενός Ιουδαίου της Παλαιστίνης που έζησε την εποχή του Αντίοχου του Επιφανούς. Αυτός ο πλαστογράφος, σύμφωνα με τη θεωρία του Πορφύριου, πήρε γεγονότα του παρελθόντος και τα παρουσίασε ως προφητείες. Ωστόσο, έκτοτε η γνησιότητα του βιβλίου του Δανιήλ δεν αμφισβητήθηκε σοβαρά μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα. Ακόμη πιο σημαντική απόδειξη της αυθεντικότητας της προφητείας του Δανιήλ είναι η αποδοχή της από τον ίδιο τον Ιησού Χριστό.—Ματ 24:15· Δα 11:31.

Ιστορικότητα. Αρκετά χειρόγραφα τμήματα του βιβλίου του Δανιήλ βρέθηκαν στις σπηλιές της Νεκράς Θαλάσσης. Το αρχαιότερο χειρόγραφο χρονολογείται από το πρώτο ήμισυ του πρώτου αιώνα Π.Κ.Χ. Εκείνον τον καιρό το βιβλίο του Δανιήλ αποτελούσε αποδεκτό μέρος των Γραφών και ήταν τόσο γνωστό στους Ιουδαίους ώστε είχαν γίνει ήδη πολλά αντίγραφά του. Το ότι εκείνον τον καιρό αναγνωριζόταν ως κανονικό βιβλίο υποστηρίζεται από το συγγραφέα του απόκρυφου, αλλά ιστορικού, βιβλίου Α΄ Μακκαβαίων (2:59, 60), ο οποίος αναφέρθηκε στην απελευθέρωση τόσο του Δανιήλ από το λάκκο των λιονταριών όσο και των τριών Εβραίων από το πύρινο καμίνι.

Επίσης, έχουμε τη μαρτυρία του Ιουδαίου ιστορικού Ιώσηπου, ο οποίος δηλώνει πως, όταν ο Μέγας Αλέξανδρος μπήκε στην Ιερουσαλήμ, του έδειξαν τις προφητείες του Δανιήλ. Αυτό συνέβη περίπου το 332 Π.Κ.Χ., 150 και πλέον χρόνια πριν από την εποχή των Μακκαβαίων. Ο Ιώσηπος λέει για το γεγονός: «Όταν του έδειξαν το βιβλίο του Δανιήλ, όπου αναφέρει πως ένας Έλληνας θα καταλύσει το κράτος των Περσών, συμπέρανε πως πρόκειται για τον ίδιο». (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΑ΄, 337 [viii, 5]) Η ιστορία επίσης αναφέρει ότι ο Αλέξανδρος παραχώρησε μεγάλα προνόμια στους Ιουδαίους, και πιστεύεται ότι αυτό συνέβη λόγω των όσων ανέφερε για εκείνον ο Δανιήλ στην προφητεία του.

Γλώσσα. Τα τμήματα Δανιήλ 1:1–2:4α και 8:1–12:13 είναι γραμμένα στην εβραϊκή, ενώ το τμήμα Δανιήλ 2:4β–7:28 είναι γραμμένο στην αραμαϊκή. Όσον αφορά το λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται στο αραμαϊκό τμήμα του Δανιήλ, Η Διεθνής Στερεότυπη Εγκυκλοπαίδεια της Βίβλου ([The International Standard Bible Encyclopedia] Τόμ. 1, σ. 860) αναφέρει: «Εξετάζοντας το αραμαϊκό λεξιλόγιο του Δανιήλ διαπιστώνουμε ότι τα εννέα δέκατα αυτών των λέξεων μπορούν να πιστοποιηθούν απευθείας από δυτικοσημιτικές επιγραφές ή παπύρους του 5ου αιώνα π.Χ. ή προγενέστερους. Οι υπόλοιπες λέξεις έχουν βρεθεί σε πηγές γραμμένες στη ναβαταϊκή ή στην παλμυρηνή αραμαϊκή, πηγές οι οποίες είναι μεταγενέστερες του 5ου αιώνα π.Χ. Μολονότι είναι πιθανό, τουλάχιστον θεωρητικά, να δημιουργήθηκε ξαφνικά αυτό το μικρό υπόλοιπο λέξεων μετά τον 5ο αιώνα π.Χ., είναι εξίσου πιθανό να πρόκειται για γραπτή μορφή του 5ου αιώνα π.Χ. η οποία προήλθε από προγενέστερη προφορική μορφή. Ωστόσο, η κατά πολύ πιθανότερη εξήγηση είναι ότι το ένα δέκατο το οποίο λείπει είναι απλώς κενό που παρουσιάζει η τρέχουσα γνώση μας για την τότε γλωσσική κατάσταση, κενό που μπορούμε με βεβαιότητα να αναμένουμε ότι θα συμπληρωθεί με την πάροδο του χρόνου».—Επιμέλεια Τζ. Μπρόμιλι, 1979.

Υπάρχουν κάποιες λεγόμενες περσικές λέξεις στον Δανιήλ, αλλά με δεδομένες τις συχνές δοσοληψίες που είχαν οι Ιουδαίοι με τους Βαβυλωνίους, τους Μήδους, τους Πέρσες και άλλους, αυτό δεν είναι ασυνήθιστο. Επιπλέον οι περισσότερες ξένες λέξεις που χρησιμοποιεί ο Δανιήλ είναι τίτλοι αξιωματούχων, ονομασίες ενδυμάτων, νομικοί όροι και τα παρόμοια, για τα οποία η εβραϊκή ή η αραμαϊκή γλώσσα της εποχής προφανώς δεν είχε εξίσου δόκιμους όρους. Ο Δανιήλ έγραφε για το λαό του ο οποίος βρισκόταν ως επί το πλείστον στη Βαβυλωνία, ενώ πολλοί ήταν τότε διασκορπισμένοι και σε άλλα μέρη. Έγραψε, λοιπόν, σε γλώσσα που θα τους ήταν κατανοητή.

Δογματικά ζητήματα. Μερικοί κριτικοί προβάλλουν αντιρρήσεις επειδή ο Δανιήλ υπαινίσσεται την ανάσταση. (Δα 12:13) Υποστηρίζουν ότι αυτό το δόγμα αναπτύχθηκε αργότερα ή προήλθε από ειδωλολατρική δοξασία, αλλά η αναφορά του βιβλίου του Δανιήλ συμφωνεί με τις υπόλοιπες Εβραϊκές Γραφές, οι οποίες περιέχουν δηλώσεις πίστης στην ανάσταση. (Ιωβ 14:13, 15· Ψλ 16:10) Επίσης, υπάρχουν πραγματικές περιπτώσεις ανάστασης. (1Βα 17:21, 22· 2Βα 4:22-37, 13:20, 21) Έχουμε μάλιστα και τη δήλωση του αποστόλου Παύλου, ενός ατόμου με ιδιαίτερο κύρος, ότι ο Αβραάμ πίστευε στην ανάσταση των νεκρών (Εβρ 11:17-19), καθώς επίσης ότι άλλοι αρχαίοι πιστοί υπηρέτες του Θεού απέβλεπαν στην ανάσταση. (Εβρ 11:13, 35-40· Ρω 4:16, 17) Ο ίδιος ο Ιησούς είπε: «Αλλά το ότι οι νεκροί εγείρονται, και ο Μωυσής το φανέρωσε στην αφήγηση για τη βάτο, όταν αποκαλεί τον Ιεχωβά “Θεό του Αβραάμ και Θεό του Ισαάκ και Θεό του Ιακώβ”».—Λου 20:37.

Όσοι ισχυρίζονται ότι το βιβλίο δεν είναι πραγματικά προφητικό, αλλά γράφτηκε αφού τα γεγονότα είχαν ήδη συμβεί, θα έπρεπε να μεταθέσουν το χρόνο συγγραφής του βιβλίου ύστερα από την εποχή της επίγειας διακονίας του Ιησού, διότι το ένατο κεφάλαιο περιέχει, κατά γενική ομολογία, μια προφητεία σχετικά με την εμφάνιση και τη θυσία του Μεσσία. (Δα 9:25-27) Επίσης, η προφητεία προχωρεί ακόμη πιο πέρα και αφηγείται την ιστορία των βασιλειών που θα κυβερνήσουν μέχρι «τον καιρό του τέλους», οπότε θα καταστραφούν από τη Βασιλεία του Θεού που τελεί υπό τη διακυβέρνηση του Μεσσία του.—Δα 7:9-14, 25-27· 2:44· 11:35, 40.

Αξία του Βιβλίου. Εξέχον χαρακτηριστικό του Δανιήλ είναι το ότι καταγράφει διάφορες προφητικές χρονικές περιόδους: τις 69 εβδομάδες (ετών) από το διάταγμα για την ανοικοδόμηση της Ιερουσαλήμ μέχρι την έλευση του Μεσσία· τα γεγονότα που θα συνέβαιναν στη διάρκεια της 70ής εβδομάδας και την επακόλουθη καταστροφή της Ιερουσαλήμ (Δα 9:24-27)· τους “εφτά καιρούς”, που ο Ιησούς αποκάλεσε “προσδιορισμένους καιρούς των εθνών” και σχετικά με τους οποίους υποδήλωσε ότι βρίσκονταν ακόμη σε εξέλιξη όταν αυτός ήταν στη γη και ότι επρόκειτο να ολοκληρωθούν πολύ μεταγενέστερα (Δα 4:25· Λου 21:24)· τις περιόδους των 1.290, των 1.335 και των 2.300 ημερών· και τέλος, ένα διάστημα που θα διαρκούσε «προσδιορισμένο καιρό, προσδιορισμένους καιρούς και μισό καιρό». Όλες αυτές οι χρονικές προφητείες είναι ζωτικές για την κατανόηση της πολιτείας του Θεού με το λαό του.—Δα 12:7, 11, 12· 8:14· βλέπε ΕΒΔΟΜΗΝΤΑ ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ· ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΕΝΟΙ ΚΑΙΡΟΙ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ.

Ο Δανιήλ δίνει επίσης λεπτομέρειες για την άνοδο και την πτώση παγκόσμιων δυνάμεων από την εποχή της αρχαίας Βαβυλώνας μέχρι τη στιγμή που η Βασιλεία του Θεού τις συντρίβει και τις εξαλείφει για πάντα. Η προφητεία στρέφει την προσοχή στη Βασιλεία του Θεού, η οποία δίνεται στα χέρια του διορισμένου Βασιλιά του και των “αγίων” συντρόφων του, ως την κυβέρνηση που θα διαρκέσει για πάντα φέρνοντας ευλογίες σε όλους όσους υπηρετούν τον Θεό.—Δα 2:44· 7:13, 14, 27.

Η θεόπνευστη ερμηνεία που δίνει ο άγγελος στην προφητεία για τα θηρία, εξηγώντας ότι αυτά αντιπροσωπεύουν παγκόσμιες δυνάμεις (Δα 7:3-7, 17, 23· 8:20, 21), μας βοηθάει πολύ να κατανοήσουμε τι συμβολίζουν τα θηρία της Αποκάλυψης.—Απ 13:1-18· βλέπε ΘΗΡΙΑ, ΣΥΜΒΟΛΙΚΑ.

Η αφήγηση του Δανιήλ σχετικά με την απελευθέρωση των τριών συντρόφων του από το πύρινο καμίνι, στο οποίο ρίχτηκαν επειδή αρνήθηκαν να προσκυνήσουν τη μεγάλη χρυσή εικόνα του Ναβουχοδονόσορα (Δα 3), εξιστορεί το πώς κατοχυρώθηκε νομικά το δικαίωμα που έχουν οι λάτρεις του Ιεχωβά να Του αποδίδουν αποκλειστική αφοσίωση, την περίοδο κατά την οποία κυριαρχούσε η πρώτη παγκόσμια δύναμη των “καιρών των εθνών”. Βοηθάει επίσης τους Χριστιανούς να διακρίνουν ότι η υποταγή τους στις ανώτερες εξουσίες, για τις οποίες κάνει λόγο το εδάφιο Ρωμαίους 13:1, είναι σχετική, πράγμα που συμφωνεί και με τις ενέργειες των αποστόλων όπως αυτές αναγράφονται στα εδάφια Πράξεις 4:19, 20 και 5:29. Ενισχύει τους Χριστιανούς ώστε να διακρατούν ουδετερότητα στις υποθέσεις των εθνών, αποκαλύπτοντας ότι η ουδετερότητά τους μπορεί μεν να τους δημιουργεί δυσκολίες, αλλά είτε ο Θεός τούς ελευθερώσει τότε είτε επιτρέψει ακόμη και να θανατωθούν λόγω της ακεραιότητάς τους, η θέση τους ως Χριστιανών είναι ότι θα λατρεύουν και θα υπηρετούν μόνο τον Ιεχωβά Θεό.—Δα 3:16-18.

[Πλαίσιο στη σελίδα 691]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΔΑΝΙΗΛ

Προφητείες σχετικά με την άνοδο και την πτώση ανθρώπινων κυβερνήσεων από την αρχαία Βαβυλώνα μέχρι τη στιγμή που η Βασιλεία του Θεού τις συντρίβει όλες και αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση του κόσμου

Γράφτηκε από τον Δανιήλ, ο οποίος βρισκόταν στη Βαβυλώνα από το 617 Π.Κ.Χ. μέχρι και μετά την επιστροφή των Ιουδαίων εξορίστων στην Ιερουσαλήμ το 537 Π.Κ.Χ.

Ο Δανιήλ και οι τρεις σύντροφοί του εκδηλώνουν ακεραιότητα στον Ιεχωβά ενόσω βρίσκονται εξόριστοι στη Βαβυλώνα

Καθώς προετοιμάζονται για να υπηρετήσουν στην αυλή του Ναβουχοδονόσορα, απέχουν από το κρασί του και τα εκλεκτά φαγητά του· ο Θεός τούς ευνοεί δίνοντάς τους γνώση και ενόραση (1:1-21)

Ο Σεδράχ, ο Μισάχ και ο Αβδενεγώ αρνούνται να συμμετάσχουν στη λατρεία της γιγάντιας εικόνας του Ναβουχοδονόσορα· λένε σταθερά στο θυμωμένο βασιλιά ότι δεν θα λατρέψουν τους θεούς του· εκείνος διατάζει να τους δέσουν και να τους ρίξουν στο υπερθερμασμένο καμίνι· ένας άγγελος τους ελευθερώνει χωρίς να υποστούν καμιά βλάβη (3:1-30)

Φθονεροί αξιωματούχοι μηχανορραφούν κατά του Δανιήλ· παρά τη σχετική απαγόρευση, εκείνος συνεχίζει να προσεύχεται στον Θεό του και δεν προσπαθεί να το κρύψει· τον ρίχνουν στο λάκκο των λιονταριών· ένας άγγελος τον ελευθερώνει χωρίς να υποστεί καμιά βλάβη (6:1-28)

Προφητικά όνειρα και οράματα στρέφουν την προσοχή στη Βασιλεία του Θεού η οποία τελεί υπό τη διακυβέρνηση του Μεσσία του

Μια τεράστια εικόνα συντρίβεται από κάποια πέτρα η οποία κόβεται χωρίς την ενέργεια χεριών από ένα βουνό· η εικόνα συμβολίζει τη διαδοχή των παγκόσμιων δυνάμεων, ξεκινώντας από τη Βαβυλώνα και τελειώνοντας με τη συντριβή και την αντικατάσταση όλων αυτών από τη Βασιλεία του Θεού (2:1-49)

Ένα τεράστιο δέντρο κόβεται και δένεται επί εφτά καιρούς· αρχικά, αυτό εκπληρώνεται όταν ο βασιλιάς χάνει τα λογικά του και ζει σαν θηρίο εφτά χρόνια, ώσπου αναγνωρίζει ότι ο Ύψιστος είναι Άρχοντας στη βασιλεία των ανθρώπων και δίνει τη διακυβέρνηση σε αυτόν που επιλέγει (4:1-37)

Μια γραφή εμφανίζεται στον τοίχο όταν ο Βαλτάσαρ χρησιμοποιεί σκεύη από το ναό του Ιεχωβά για να κάνει πρόποση στους ειδωλολατρικούς θεούς του· καλείται ο Δανιήλ, ο οποίος επιπλήττει άφοβα το βασιλιά και εξηγεί τη γραφή λέγοντάς του ότι η βασιλεία του δόθηκε στους Μήδους και στους Πέρσες (5:1-31)

Η πορεία των παγκόσμιων δυνάμεων συμβολίζεται από ένα λιοντάρι, μια αρκούδα, μια λεοπάρδαλη, ένα φοβερό θηρίο με δέκα κέρατα, καθώς και ένα μικρό κέρατο που ανεβαίνει από το κεφάλι του τελευταίου θηρίου· τότε ο Παλαιός των Ημερών δίνει την εξουσία για τη διακυβέρνηση όλων των λαών σε κάποιον που είναι σαν γιος ανθρώπου (7:1-28)

Ένα κριάρι, ένας τράγος και ένα μικρό κέρατο αντιπροσωπεύουν τις παγκόσμιες δυνάμεις που θα διαδεχθούν τη Βαβυλώνα· το μικρό κέρατο αψηφά τον Άρχοντα του στρατεύματος των ουρανών και κατόπιν συντρίβεται χωρίς την ενέργεια χεριού (8:1-27)

Εβδομήντα εβδομάδες (ετών)· έπειτα από 7 + 62 εβδομάδες πρόκειται να εμφανιστεί ο Μεσσίας και μετά θα εκκοπεί· η (Αβραμιαία) διαθήκη θα διατηρηθεί σε ισχύ αποκλειστικά για τους Ιουδαίους επί μία εβδομάδα (9:1-27)

Διαμάχη ανάμεσα στο βασιλιά του βορρά και στο βασιλιά του νότου, η έγερση του Μιχαήλ ως ελευθερωτή, και μετέπειτα γεγονότα (10:1–12:13)

ΔΑΝΙΤΕΣ

Βλέπε ΔΑΝ Αρ. 2.

ΔΑΝΝΑ

(Δαννά).

Πόλη που βρισκόταν στην ορεινή περιοχή του Ιούδα. (Ιη 15:49) Η ακριβής θέση της δεν είναι γνωστή σήμερα.

ΔΑΡΑ

(Δαρά), ΔΑΡΔΑ (Δαρδά).

Απόγονος του Ιούδα μέσω του Ζερά. (1Χρ 2:4, 6) Η σοφία του, παρότι ήταν μεγάλη, δεν έφτανε τη σοφία του Σολομώντα.—1Βα 4:31· βλέπε ΜΑΩΛ.

ΔΑΡΕΙΚΟΣ

Περσικό χρυσό νόμισμα βάρους 8,4 γρ., του οποίου, ως εκ τούτου, η σημερινή αξία υπολογίζεται στα $94,50. Η πρόσθια όψη του δαρεικού που κυκλοφορούσε επί δύο αιώνες, από τα τέλη του έκτου αιώνα Π.Κ.Χ. και έπειτα, απεικονίζει έναν βασιλιά στηριγμένο στο ένα γόνατο, ο οποίος κρατάει στο δεξί χέρι δόρυ και στο αριστερό τόξο. Στην οπίσθια όψη φαίνονται διάφορα στενόμακρα σχέδια που χαράχτηκαν βαθιά κατά την αποτύπωση του νομίσματος. Στο εδάφιο 1 Χρονικών 29:7, ένα από τα ποσά των συνεισφορών που δόθηκαν για το ναό κατά τη βασιλεία του Δαβίδ υπολογίζεται σε δαρεικούς, μολονότι ο περσικός δαρεικός ήταν άγνωστος την εποχή του Δαβίδ. Προφανώς, ο συγγραφέας του Πρώτου Χρονικών απέδωσε το αρχικό ποσό με όρους της δικής του περιόδου, με τους οποίους ήταν εξοικειωμένοι οι αναγνώστες του.—Εσδ 8:27.

[Εικόνα στη σελίδα 693]

Χρυσός δαρεικός

ΔΑΡΕΙΟΣ

(Δαρείος).

Στο Βιβλικό υπόμνημα εμφανίζονται με αυτό το όνομα τρεις βασιλιάδες, ο ένας Μήδος και οι άλλοι δύο Πέρσες. Κάποιοι πιθανολογούν ότι, τουλάχιστον στην περίπτωση του Δαρείου του Μήδου, η λέξη «Δαρείος» χρησιμοποιούνταν ως τίτλος ή επωνυμία του ανάσσοντος βασιλιά και όχι ως προσωπικό όνομα.

1. Δαρείος ο Μήδος, ο οποίος σε ηλικία περίπου 62 ετών διαδέχθηκε στο θρόνο τον Χαλδαίο βασιλιά Βαλτάσαρ μετά την κατάληψη της Βαβυλώνας από τις δυνάμεις του Κύρου του Πέρση. (Δα 5:30, 31) Προσδιορίζεται επίσης ως “ο γιος του Ασσουήρη από το σπέρμα των Μήδων”.—Δα 9:1.

Ασκώντας τα διοικητικά του καθήκοντα, ο Δαρείος διόρισε 120 σατράπες σε όλη την επικράτεια και τρεις ανώτερους αξιωματούχους οι οποίοι, ενεργώντας ως εκπρόσωποι των συμφερόντων του βασιλιά, είχαν τους σατράπες υπό την επίβλεψή τους. Το πρώτιστο μέλημα αυτού του σχήματος μπορεί κάλλιστα να ήταν το οικονομικό όφελος, διότι η συγκέντρωση φόρων και τελών για το βασιλικό ταμείο ήταν ένα από τα κύρια καθήκοντα των σατραπών. (Παράβαλε Εσδ 4:13.) Το ένα μέλος αυτής της τριανδρίας των διορισμένων ανώτερων αξιωματούχων ήταν ο Δανιήλ, ο οποίος ξεχώριζε από τους άλλους αξιωματούχους και σατράπες σε τέτοιον βαθμό, ώστε ο Δαρείος σκεφτόταν να τον κάνει πρωθυπουργό. Προφανώς από φθόνο ή ίσως και από δυσφορία για την αναχαίτιση της διαφθοράς και της δωροδοκίας που αναμφίβολα είχε επιτευχθεί χάρη στην ακεραιότητα του Δανιήλ, οι άλλοι δύο ανώτεροι αξιωματούχοι μαζί με τους σατράπες μηχανεύτηκαν έναν νόμο για να τον παγιδέψουν. Εμφανίστηκαν όλοι μαζί στο βασιλιά και του παρουσίασαν προς υπογραφή ένα διάταγμα, το οποίο είχε δήθεν την υποστήριξη ολόκληρου του σώματος των υψηλά ιστάμενων κυβερνητικών αξιωματούχων (αν και ο Δανιήλ δεν αναφερόταν). Το διάταγμα αυτό απαγόρευε να απευθύνει κάποιος «αίτημα προς οποιονδήποτε θεό ή άνθρωπο» εκτός από τον Δαρείο για 30 ημέρες. Η ποινή που εισηγήθηκαν ήταν να ριχτεί ο παραβάτης στο λάκκο των λιονταριών. Το διάταγμα έδινε από κάθε άποψη την εντύπωση ότι εξυπηρετούσε την εδραίωση του Δαρείου—ενός ξένου—στη θέση που του είχε δοθεί πρόσφατα, αυτήν του βασιλιά της επικράτειας, και ότι ήταν έκφραση αφοσίωσης και υποστήριξης από μέρους των κυβερνητικών αξιωματούχων που το προωθούσαν.—Δα 6:1-3, 6-8.

Ο Δαρείος υπέγραψε το διάταγμα και πολύ γρήγορα βρέθηκε αντιμέτωπος με το αποτέλεσμα, το οποίο θα πρέπει να του αποκάλυψε τον κρυφό σκοπό αυτού του θεσπίσματος. Ο Δανιήλ, λόγω του ότι συνέχισε να προσεύχεται στον Ιεχωβά Θεό, ήταν ο πρώτος που παραβίασε το διάταγμα (παράβαλε Πρ 5:29), και γι’ αυτό τον έριξαν στο λάκκο των λιονταριών, παρά τις ειλικρινείς προσπάθειες που κατέβαλε ο Δαρείος να βρει κάποιον τρόπο για να παρακάμψει το αμετάβλητο νομοθέτημα. Ο Δαρείος εξέφρασε την εμπιστοσύνη του στη δύναμη που είχε ο Θεός του Δανιήλ να τον διαφυλάξει, και αφού πέρασε μια νύχτα αγρύπνιας και νηστείας, έτρεξε στο λάκκο των λιονταριών και χάρηκε όταν είδε ότι ο Δανιήλ ήταν ακόμη σώος και αβλαβής. Τότε ο βασιλιάς, όχι μόνο έριξε τους κατηγόρους του Δανιήλ και τις οικογένειές τους στο λάκκο των λιονταριών για αντίποινα, αλλά και εξέδωσε διακήρυξη σε όλη την επικράτεια ότι “σε κάθε μέρος όπου εξουσίαζε η βασιλεία του, οι άνθρωποι θα έπρεπε να τρέμουν και να φοβούνται ενώπιον του Θεού του Δανιήλ”.—Δα 6:9-27.

Ιστορικά αρχεία δείχνουν ότι από τους αρχαίους χρόνους υπήρχε η άποψη ότι οι βασιλιάδες της Μεσοποταμίας είχαν θεϊκή υπόσταση και αποτελούσαν αντικείμενο λατρείας. Πολλοί σχολιαστές πιστεύουν ότι η απαγόρευση της υποβολής “αιτημάτων” η οποία προβλεπόταν από το διάταγμα του Δαρείου αφορούσε αποκλειστικά αιτήματα θρησκευτικού χαρακτήρα και δεν εφαρμοζόταν σε αιτήματα γενικής φύσης. Η ύπαρξη “λάκκου λιονταριών” στη Βαβυλώνα συμφωνεί με τις μαρτυρίες αρχαίων επιγραφών που δείχνουν ότι συχνά οι ηγεμόνες της Ανατολής διατηρούσαν θηριοτροφεία. Το έργο Τα Βιβλία της Αγίας Γραφής, του Εκδοτικού Οίκου Σοντσίνο ([Soncino Books of the Bible] Δανιήλ, Έσδρας και Νεεμίας, σ. 49), δηλώνει αναφορικά με αυτό: «Είναι γνωστό ότι οι Πέρσες κληρονόμησαν από τους Ασσύριους βασιλιάδες τη συνήθεια να έχουν αυτά τα ζώα στους ζωολογικούς κήπους τους».—Επιμέλεια Α. Κοέν, Λονδίνο, 1951.

Μετά το 6ο κεφάλαιο του Δανιήλ, η μόνη περαιτέρω μνεία του Δαρείου συνδέεται με κάποια γεγονότα που έλαβαν χώρα στο «πρώτο έτος» της διακυβέρνησής του. Στη διάρκεια εκείνου του έτους ήταν που ο Δανιήλ “διέκρινε” ότι η ερήμωση του Ιούδα θα διαρκούσε 70 χρόνια και έλαβε την αποκάλυψη σχετικά με τις 70 προφητικές εβδομάδες και τον ερχομό του Μεσσία. (Δα 9:1, 2, 24-27) Ο άγγελος που έφερε στον Δανιήλ το όραμα το οποίο περιγράφει την πάλη ανάμεσα στο «βασιλιά του βορρά» και στο «βασιλιά του νότου» αποκάλυψε επίσης ότι νωρίτερα είχε σταθεί αγγελικός ενδυναμωτής και φρούριο κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους του Δαρείου του Μήδου. (Δα 11:1, 6) Η ερμηνεία των σχολιαστών γενικά είναι ότι ο άγγελος πρόσφερε αυτή την υπηρεσία στον Δαρείο, αλλά φαίνεται πιθανότερο να έδωσε τη βοήθεια αυτή στον Μιχαήλ, για τον οποίο το προηγούμενο εδάφιο (Δα 10:21) λέει ότι αγωνιζόταν στο πλευρό αυτού του συγκεκριμένου ουράνιου αγγελιοφόρου. Υπήρχε, λοιπόν, αγγελική συνεργασία και σύμπραξη στην πάλη εναντίον ενός δαίμονα, του “άρχοντα της Περσίας”, ο οποίος προσπάθησε να ματαιώσει την εκπλήρωση των σκοπών του Ιεχωβά.—Δα 10:13, 14.

Προσδιορισμός της Ταυτότητας του Δαρείου του Μήδου. Μέχρι στιγμής δεν έχει βρεθεί κάποια μνεία του «Δαρείου του Μήδου» σε εξωβιβλικές επιγραφές, ενώ δεν τον μνημονεύουν ούτε αρχαίοι ιστορικοί προγενέστεροι του Ιώσηπου (Ιουδαίου ιστορικού του πρώτου αιώνα Κ.Χ.). Πολλοί κριτικοί επικαλούνται αυτό το γεγονός ως βάση ή πρόσχημα για να χαρακτηρίσουν τον Δαρείο τον Μήδο φανταστικό πρόσωπο.

Μερικοί λόγιοι υποστηρίζουν ότι ο Καμβύσης (Β΄) ορίστηκε «Βασιλιάς της Βαβυλώνας» από τον πατέρα του τον Κύρο λίγο μετά την κατάκτηση της Βαβυλώνας. Παρότι ο Καμβύσης προφανώς εκπροσωπούσε τον πατέρα του κάθε χρόνο στη γιορτή του «Νέου Έτους» στη Βαβυλώνα, τον υπόλοιπο καιρό φαίνεται ότι κατοικούσε στη Σιπάρ. Στοιχεία που προέκυψαν από τη μελέτη κειμένων σφηνοειδούς γραφής μαρτυρούν ότι ο Καμβύσης προφανώς δεν έλαβε τον τίτλο «Βασιλιάς της Βαβυλώνας» πριν από την 1η Νισάν του έτους 530 Π.Κ.Χ., οπότε ορίστηκε συμβασιλιάς του Κύρου ο οποίος ετοιμαζόταν τότε να αναχωρήσει για την εκστρατεία που οδήγησε τελικά στο θάνατό του. Οι διάφορες απόπειρες ταύτισης του Δαρείου με το γιο του Κύρου, τον Καμβύση Β΄, δεν εναρμονίζονται με το γεγονός ότι ο Δαρείος ήταν «περίπου εξήντα δύο χρονών» όταν έπεσε η Βαβυλώνα.—Δα 5:31.

Η άποψη ότι το όνομα «Δαρείος» ίσως ήταν ένα άλλο όνομα του Κύρου δεν συνάδει με το γεγονός ότι ο Δαρείος ήταν «Μήδος» και «από το σπέρμα των Μήδων»—έκφραση που υποδηλώνει ότι ο πατέρας του ο Ασσουήρης ήταν Μήδος. Ο Κύρος αποκαλείται ρητά «Πέρσης», και παρότι η μητέρα του μπορεί να ήταν από τη Μηδία, όπως ισχυρίζονται μερικοί ιστορικοί, ο πατέρας του, σύμφωνα με τον Κύλινδρο του Κύρου, ήταν ο Καμβύσης Α΄, ο οποίος ήταν Πέρσης.—Δα 9:1· 6:28.

Κάποιοι άλλοι ταυτίζουν τον Δαρείο με έναν υποτιθέμενο «θείο» του Κύρου, τον «Κυαξάρη, το γιο του Αστυάγη», σύμφωνα με τον ιστορικό Ξενοφώντα. Ο Ξενοφών αναφέρει ότι ο Κυαξάρης διαδέχθηκε μεν στο θρόνο τον Μήδο βασιλιά Αστυάγη, αλλά αργότερα έδωσε τόσο την κόρη του όσο και όλη τη Μηδία στον ανιψιό του τον Κύρο. (Κύρου Παιδεία, Α΄, 5, 2· Η΄, 5, 19) Τόσο η αφήγηση του Ηρόδοτου, όμως, όσο και η αφήγηση του Κτησία (ιστορικών λίγο πολύ συγχρόνων του Ξενοφώντα) συγκρούονται με αυτήν του Ξενοφώντα, ενώ ο Ηρόδοτος υποστηρίζει ότι ο Αστυάγης πέθανε χωρίς να αποκτήσει γιο. Το Χρονικό του Ναβονίδη δείχνει ότι ο Κύρος έλαβε το θρόνο των Μήδων αιχμαλωτίζοντας τον Αστυάγη. Επιπρόσθετα, η ταύτιση του Δαρείου με τον Κυαξάρη Β΄ θα προϋπέθετε ότι ο Αστυάγης ήταν γνωστός και ως Ασσουήρης, εφόσον ο Δαρείος ο Μήδος ήταν “ο γιος του Ασσουήρη”. (Δα 9:1) Επομένως, αυτή η άποψη στερείται τεκμηρίωσης.

Ποιος ήταν πράγματι ο Δαρείος ο Μήδος;

Πιο πρόσφατα, μερικά συγγράμματα έχουν υποστηρίξει ότι ο Δαρείος ταυτίζεται με τον Γκουμπαρού (κοινώς ταυτιζόμενο με τον Γωβρύα ο οποίος αναφέρεται στο έργο του Ξενοφώντα Κύρου Παιδεία). Αυτός έγινε κυβερνήτης της Βαβυλώνας μετά την κατάληψη της πόλης από τους Μηδοπέρσες. Τα στοιχεία που παρουσιάζουν είναι κατά βάση τα ακόλουθα:

Το αρχαίο κείμενο σφηνοειδούς γραφής που είναι γνωστό ως το Χρονικό του Ναβονίδη, εξιστορώντας την πτώση της Βαβυλώνας, αναφέρει ότι ο Ουγκμπαρού «ο κυβερνήτης του Γούτιουμ και τα στρατεύματα του Κύρου εισέβαλαν στη Βαβυλώνα αμαχητί». Κατόπιν η επιγραφή κάνει λόγο για την είσοδο του Κύρου στην πόλη 17 ημέρες αργότερα, και στη συνέχεια δηλώνει ότι ο Γκουμπαρού, «ο κυβερνήτης του, τοποθέτησε (υπο)κυβερνήτες στη Βαβυλώνα». (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή [Ancient Near Eastern Texts], επιμέλεια Τζ. Πρίτσαρντ, 1974, σ. 306· παράβαλε Δαρείος ο Μήδος [Darius the Mede], του Τζ. Σ. Γουίτκομπ, 1959, σ. 17.) Ας σημειωθεί ότι τα ονόματα «Ουγκμπαρού» και «Γκουμπαρού» δεν είναι ίδια. Αν και φαίνονται παρόμοια, στη σφηνοειδή γραφή το σύμβολο που αντιπροσωπεύει την πρώτη συλλαβή του ονόματος του Ουγκμπαρού είναι εντελώς διαφορετικό από το αντίστοιχο σύμβολο για το όνομα Γκουμπαρού. Το Χρονικό δηλώνει ότι ο Ουγκμπαρού, ο κυβερνήτης του Γούτιουμ, πέθανε λίγες εβδομάδες μετά την κατάκτηση. Άλλα κείμενα σφηνοειδούς γραφής δείχνουν ότι ο Γκουμπαρού παρέμεινε εν ζωή και διατέλεσε 14 χρόνια κυβερνήτης όχι μόνο της πόλης της Βαβυλώνας αλλά και ολόκληρης της Βαβυλωνίας, καθώς και της “Περιοχής πέρα από τον Ποταμό”, η οποία περιλάμβανε τη Συρία, τη Φοινίκη και την Παλαιστίνη ως τα σύνορα της Αιγύπτου. Επομένως, ο Γκουμπαρού ήταν ηγεμόνας μιας περιοχής που κάλυπτε όλη την έκταση της Εύφορης Ημισελήνου, δηλαδή, κατά βάση της ίδιας εκείνης περιοχής που κατείχε η Βαβυλωνιακή Αυτοκρατορία. Ας θυμηθούμε δε ότι ο Δαρείος ο Μήδος αναφέρεται πως καταστάθηκε «βασιλιάς του βασιλείου των Χαλδαίων» (Δα 5:31· 9:1), όχι όμως και «βασιλιάς της Περσίας», όπως αποκαλείται συνήθως ο Βασιλιάς Κύρος. (Δα 10:1· Εσδ 1:1, 2· 3:7· 4:3) Έτσι λοιπόν, η επικράτεια του Γκουμπαρού ταυτίζεται, όπως τουλάχιστον φαίνεται, με την επικράτεια του Δαρείου.

Εφόσον ο Γκουμπαρού δεν αποκαλείται πουθενά «Δαρείος», προβάλλεται η άποψη ότι η λέξη «Δαρείος» ήταν ο τίτλος του ή η επωνυμία του ως ανάσσοντος βασιλιά. Ο Γ. Φ. Όλμπραϊτ δηλώνει: «Μου φαίνεται εξαιρετικά πιθανό ότι ο Γωβρύας [Γκουμπαρού] έλαβε όντως το βασιλικό αξίωμα, μαζί με το όνομα “Δαρείος”—μάλλον έναν αρχαίο ιρανικό βασιλικό τίτλο—ενόσω ο Κύρος απουσίαζε σε εκστρατεία προς τα ανατολικά». (Περιοδικό Βιβλικής Φιλολογίας [Journal of Biblical Literature], 1921, Τόμ. 40, σ. 112, υποσ. 19) Απαντώντας στην αντίρρηση που προβάλλουν μερικοί ότι οι πινακίδες σφηνοειδούς γραφής δεν αναφέρουν πουθενά τον Γκουμπαρού ως «βασιλιά», αυτοί που υποστηρίζουν ότι ο Γκουμπαρού ταυτίζεται με τον Βασιλιά Δαρείο επικαλούνται το γεγονός ότι, αν και οι πινακίδες σφηνοειδούς γραφής δεν αποδίδουν ούτε στον Βαλτάσαρ τον τίτλο του βασιλιά, ωστόσο στο κείμενο σφηνοειδούς γραφής που είναι γνωστό ως «Η Κατά Στίχους Αφήγηση Περί Ναβονίδη» δηλώνεται καθαρά ότι ο Ναβονίδης «ανέθεσε τη βασιλεία» στο γιο του.

Αντίστοιχα, ο καθηγητής Γουίτκομπ τονίζει ότι, σύμφωνα με το Χρονικό του Ναβονίδη, ο Γκουμπαρού, ως περιφερειακός κυβερνήτης του Κύρου, «διόρισε . . . (περιφερειακούς κυβερνήτες) στη Βαβυλώνα». Κατ’ αναλογία, τα εδάφια Δανιήλ 6:1, 2 δείχνουν ότι ο Δαρείος «εγκατέστησε στο βασίλειο εκατόν είκοσι σατράπες». Γι’ αυτό, ο Γουίτκομπ θεωρεί ότι ο Γκουμπαρού, ως κυβερνήτης επί των κυβερνητών, πιθανότατα προσφωνούνταν βασιλιάς από τους κατωτέρους του. (Δαρείος ο Μήδος, σ. 31-33) Αναφερόμενος δε στη μεγάλη επικράτεια που είχε υπό την εξουσία του ο Γκουμπαρού (Γωβρύας), ο Ά. Τ. Όλμστεντ δηλώνει: «Όλη αυτή η απέραντη εύφορη χώρα κυβερνήθηκε από τον Γωβρύα [Γκουμπαρού] σχεδόν σαν ανεξάρτητη μοναρχία».—Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας, 2002, Εκδόσεις «Οδυσσέας», σ. 116.

Σε αρμονία με τα παραπάνω, μερικοί λόγιοι πιθανολογούν ότι ο Δαρείος ο Μήδος στην πραγματικότητα κυβερνούσε το χαλδαϊκό βασίλειο ως αντιβασιλιάς, αλλά σε θέση υποδεέστερη από αυτήν του Κύρου, ο οποίος ήταν ο ανώτατος μονάρχης της Περσικής Αυτοκρατορίας. Ο Ά. Τ. Όλμστεντ επισημαίνει: «Στις συναλλαγές του με τους βαβυλώνιους υπηκόους του, ο Κύρος εμφανίζεται ως “βασιλιάς της Βαβυλώνας, βασιλιάς των χωρών”. Τονίζοντας με αυτό τον τρόπο πως η αρχαία γραμμή της μοναρχικής διαδοχής συνεχιζόταν αδιάσπαστη, κολάκευε τη ματαιοδοξία τους [και] κέρδιζε την αφοσίωσή τους . . . [αλλά] ο αντιπρόσωπος της βασιλικής εξουσίας μετά την αναχώρηση του βασιλιά ήταν ο σατράπης Γωβρύας». (Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας, σ. 137) Εκείνοι που πιστεύουν ότι ο Δαρείος που αναφέρεται στην Αγία Γραφή εκτελούσε πράγματι χρέη αντιβασιλιά επικαλούνται το γεγονός ότι για τον Δαρείο λέγεται πως «έλαβε τη βασιλεία» και πως «είχε κατασταθεί βασιλιάς του βασιλείου των Χαλδαίων» ως απόδειξη του ότι ήταν όντως υφιστάμενος σε έναν ανώτερο μονάρχη.—Δα 5:31· 9:1· παράβαλε 7:27, όπου ο “Υπέρτατος”, ο Ιεχωβά Θεός, δίνει τη Βασιλεία στους “αγίους”.

Παρότι οι διαθέσιμες πληροφορίες για τον Γκουμπαρού φαίνονται από πολλές απόψεις παράλληλες με τις πληροφορίες για τον Δαρείο, και παρότι ο Δαρείος ενδεχομένως να ήταν αντιβασιλιάς υπό τον Κύρο, ωστόσο δεν μπορούμε να θεωρήσουμε αδιαμφισβήτητη αυτή την ταύτιση. Τα ιστορικά αρχεία δεν μας αποκαλύπτουν ούτε την εθνικότητα του Γκουμπαρού ούτε ποιοι ήταν οι γονείς του, ώστε να φανεί αν ήταν «Μήδος» και “γιος του Ασσουήρη”. Δεν δείχνουν ότι διέθετε τόση βασιλική εξουσία ώστε να μπορεί να προβεί σε μια τέτοια διακήρυξη ή διάταγμα σαν αυτό που περιγράφεται στα εδάφια Δανιήλ 6:6-9. Επιπρόσθετα, το Βιβλικό υπόμνημα φαίνεται να υποδηλώνει ότι η διακυβέρνηση της Βαβυλώνας από τον Δαρείο δεν κράτησε πολύ και ότι στη συνέχεια τη βασιλεία της Βαβυλώνας την ανέλαβε ο Κύρος, αν και είναι πιθανό ότι κυβερνούσαν ταυτόχρονα και ότι ο Δανιήλ έκανε ειδική μνεία μόνο για το έτος κατά το οποίο ο Δαρείος απέκτησε θέση εξοχότητας στη Βαβυλώνα. (Δα 6:28· 9:1· 2Χρ 36:20-23) Ο Γκουμπαρού παρέμεινε στο αξίωμά του 14 χρόνια.

Γιατί δεν είναι βέβαιη η ταύτισή του με κάποιο ιστορικό πρόσωπο. Το αληθές των Βιβλικών αφηγήσεων δεν εξαρτάται ασφαλώς από το αν αυτές επιβεβαιώνονται από μη Βιβλικές πηγές. Οι πολυάριθμες περιπτώσεις κατά τις οποίες πρόσωπα ή γεγονότα που αναφέρονται στην Αγία Γραφή, και τα οποία απορρίπτονταν κάποτε ως “μη ιστορικά” από τους κριτικούς, τελικά καταδείχτηκαν πέραν πάσης αμφισβήτησης ιστορικά πρέπει να προφυλάσσουν το μελετητή του Λόγου του Θεού από το να προσδίδει ακατάλληλη βαρύτητα στις επικρίσεις. (Βλέπε ΒΑΛΤΑΣΑΡ· ΣΑΡΓΩΝ.) Οι εκατοντάδες χιλιάδες πινακίδες σφηνοειδούς γραφής που έχουν ανασκαφεί στη Μέση Ανατολή εξακολουθούν να παρουσιάζουν μια άκρως ατελή ιστορική εικόνα με διάφορα χάσματα και κενά. Όσο για άλλες πηγές, οι αρχαίοι ιστορικοί των οποίων τα συγγράμματα σώζονται σε αντίγραφα (συχνά, όμως, αποσπασματικά) ήταν λίγοι, ως επί το πλείστον Έλληνες, και απείχαν έναν, δύο ή και περισσότερους αιώνες από τα γεγονότα του βιβλίου του Δανιήλ.

Ωστόσο, ένας πολύ ισχυρότερος λόγος για την έλλειψη πληροφοριών αναφορικά με τον Δαρείο στα βαβυλωνιακά αρχεία βρίσκεται στο ίδιο το βιβλίο του Δανιήλ. Το βιβλίο αυτό δείχνει ότι ο Δαρείος διόρισε τον Δανιήλ σε υψηλή κυβερνητική θέση, προς μεγάλη δυσφορία των υπόλοιπων ανώτερων αξιωματούχων. Η πλεκτάνη που σχεδίασαν σε βάρος του Δανιήλ απέτυχε και ο Δαρείος εκτέλεσε τους κατηγόρους του Δανιήλ και τις οικογένειές τους, επισύροντας ίσως με την πράξη του αυτή την εχθρότητα των αξιωματούχων που απέμεναν. Η διακήρυξη με την οποία ο Δαρείος πρόσταζε τους πάντες στο βασίλειο να «φοβούνται ενώπιον του Θεού του Δανιήλ» αναπόφευκτα πρέπει να προκάλεσε βαθιά δυσαρέσκεια και αγανάκτηση στις τάξεις του ισχυρού κλήρου της Βαβυλώνας. Εφόσον οι γραμματείς τελούσαν σίγουρα υπό την κατεύθυνση των παραπάνω παραγόντων, δεν θα ήταν καθόλου παράξενο να αλλοίωσαν εκ των υστέρων τα αρχεία και να εξαφάνισαν τα στοιχεία γύρω από αυτόν. Είναι γνωστές παρόμοιες ενέργειες στην ιστορία εκείνων των εποχών.

Επομένως, ο δυαδικός χαρακτήρας της μηδοπερσικής εξουσίας, όπως αυτός παρουσιάζεται στην Αγία Γραφή, πρέπει να ληφθεί υπόψη με τη βαρύτητα που του αρμόζει. (Δα 5:28· 8:3, 4, 20) Παρότι η ιστορία αποδίδει πολύ μεγάλη υπεροχή στον Κύρο και στους Πέρσες, το Γραφικό υπόμνημα δείχνει ότι οι Μήδοι διατήρησαν την προφανή συνεργασία που είχαν με τους Πέρσες και ότι οι νόμοι παρέμειναν νόμοι «των Μήδων και των Περσών». (Δα 6:8· Εσθ 1:19) Οι Μήδοι διαδραμάτισαν βασικό ρόλο στην ανατροπή της Βαβυλώνας. (Ησ 13:17-19) Ας σημειωθεί επίσης ότι ο Ιερεμίας (51:11) προείπε πως “οι βασιλιάδες [πληθυντικός] των Μήδων” θα ήταν ανάμεσα στους επιτιθέμενους εναντίον της Βαβυλώνας. Ο Δαρείος μπορεί κάλλιστα να ήταν ένας από αυτούς τους βασιλιάδες.

2. Δαρείος Υστάσπης, ο λεγόμενος και Δαρείος ο Μέγας ή Δαρείος Α΄ (Πέρσης). Θεωρείται ένας από τους εξέχοντες ηγεμόνες της Περσικής Αυτοκρατορίας. Ο Δαρείος αυτοπροσδιορίζεται ως «γιος του Υστάσπη, Αχαιμενίδης, Πέρσης, γιος Πέρση, Άριος, από Άρια γενιά». (Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας, σ. 210) Ισχυριζόταν, λοιπόν, ότι είχε βασιλική καταγωγή την οποία ανήγε στον ίδιο πρόγονο με αυτόν του Κύρου του Μεγάλου, αν και ανήκε σε διαφορετικό οικογενειακό κλάδο από τον Κύρο.

Όταν το 522 Π.Κ.Χ. πέθανε ο Καμβύσης Β΄ επιστρέφοντας από την Αίγυπτο, τον περσικό θρόνο κατέλαβε για λίγο ο αδελφός του ο Βαρδίγιας (ή πιθανώς κάποιος μάγος ονόματι Γαυμάτης). Ο Δαρείος, με τη βοήθεια άλλων έξι Περσών ευγενών, σκότωσε τον κάτοχο του θρόνου και κατέλαβε ο ίδιος το θρόνο. Η εκδοχή που παρουσιάζει ο Δαρείος για τα γεγονότα υπάρχει σε μια πελώρια τρίγλωσση επιγραφή που φρόντισε ο ίδιος να λαξευτεί στους απόκρημνους βράχους της Μπεχιστούν, αντίκρυ σε μια πεδιάδα από την οποία διερχόταν η κύρια οδός των καραβανιών η οποία συνέδεε τη Βαγδάτη με την Τεχεράνη. Σύμφωνα με αυτή την επιγραφή, ο Γαυμάτης ήταν σφετεριστής ο οποίος παρίστανε το δολοφονημένο αδελφό του Καμβύση. Οι περισσότεροι σύγχρονοι λόγιοι δέχονται αυτή την αφήγηση (η οποία είναι διάσπαρτη από επανειλημμένες διαβεβαιώσεις του Δαρείου ότι «είναι αλήθεια και όχι ψέματα») ως κατ’ ουσίαν αληθινή, ενώ μερικοί πιστεύουν ότι ο Δαρείος ήταν «μνημειώδης ψεύτης» και ότι τα στοιχεία υποδεικνύουν πως αυτός ήταν ο πραγματικός σφετεριστής. Όπως και να έχουν τα πράγματα, όταν ο Δαρείος ανέλαβε τη βασιλεία βρέθηκε αντιμέτωπος με μια αυτοκρατορία σε κατάσταση εξέγερσης, και πιστεύεται ότι πέρασε τα επόμενα δύο χρόνια καθυποτάσσοντας τα στασιαστικά στοιχεία σε όλο το βασίλειό του. Γύρω στο 519-518 Π.Κ.Χ. ανακατέλαβε την Αίγυπτο, η οποία είχε αποτινάξει τον περσικό ζυγό. Στη συνέχεια επέκτεινε τα σύνορα της αυτοκρατορίας μέχρι την Ινδία προς την Α και μέχρι τη Θράκη και τη Μακεδονία προς τη Δ. Διακρίνεται, επίσης, για την αποτελεσματική αναδιοργάνωση του διοικητικού συστήματος όλης της αυτοκρατορίας, για τη δημιουργία ενός αυτοκρατορικού νομικού κώδικα, του αποκαλούμενου Κανονισμού των Ορθών Διατάξεων, και για το γεγονός ότι άνοιξε ξανά το κανάλι που συνέδεε τον Νείλο Ποταμό της Αιγύπτου με την Ερυθρά Θάλασσα.

Ο Δαρείος Υστάσπης εμφανίζεται στο Βιβλικό υπόμνημα κυρίως σε σχέση με την ανοικοδόμηση του ναού στην Ιερουσαλήμ. Ο ναός θεμελιώθηκε το 536 Π.Κ.Χ., αλλά το έργο της ανοικοδόμησης τέθηκε υπό απαγόρευση το 522 Π.Κ.Χ. και «παρέμεινε σταματημένο μέχρι το δεύτερο έτος της βασιλείας του Δαρείου» (520 Π.Κ.Χ.). (Εσδ 4:4, 5, 24) Εκείνο το έτος οι προφήτες Αγγαίος και Ζαχαρίας υποκίνησαν τους Ιουδαίους να ξαναρχίσουν την οικοδόμηση και το έργο ξεκίνησε και πάλι. (Εσδ 5:1, 2· Αγγ 1:1, 14, 15· Ζαχ 1:1) Αυτό έδωσε το έναυσμα στον Ταθεναΐ, τον κυβερνήτη που εκπροσωπούσε τα συμφέροντα της αυτοκρατορίας στην περιοχή Δ του Ευφράτη, και σε άλλους αξιωματούχους να διερευνήσουν το ζήτημα και να στείλουν επιστολή στον Πέρση Βασιλιά Δαρείο. Η επιστολή τον ενημέρωνε για το οικοδομικό έργο, παρουσίαζε τον ισχυρισμό των Ιουδαίων ότι το έργο ήταν νόμιμο και ζητούσε τη διεξαγωγή έρευνας στα βασιλικά αρχεία προκειμένου να διαπιστωθεί αν υπήρχαν γραπτά στοιχεία που τεκμηρίωναν αυτόν τον ισχυρισμό. (Εσδ 5:3-17) Οι δηλώσεις των Ιουδαίων που αντιπαρέβαλλαν τις ενέργειες του Χαλδαίου Ναβουχοδονόσορα, ο οποίος κατέστρεψε το ναό, με αυτές του Πέρση Κύρου, ο οποίος έδωσε εντολή για την ανοικοδόμησή του, πρέπει να είχαν ευνοϊκή επίδραση στον Δαρείο αποσπώντας την ευμένειά του, δεδομένου ότι τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του χρειάστηκε να καταπνίξει δύο εξεγέρσεις από επαναστάτες που και οι δύο είχαν πάρει το όνομα Ναβουχοδονόσορ (οι ιστορικοί τούς έχουν ονομάσει Ναβουχοδονόσορα Γ΄ και Ναβουχοδονόσορα Δ΄), ισχυριζόμενοι ότι ήταν γιοι του Ναβονίδη και αγωνιζόμενοι να ανεξαρτητοποιήσουν τη Βαβυλώνα από την Περσική Αυτοκρατορία.

Η επίσημη έρευνα στα αρχεία που βρίσκονταν στα Εκβάτανα, την αρχαία πρωτεύουσα της Μηδίας, έφερε στο φως το έγγραφο του Κύρου. Κατόπιν τούτου ο Δαρείος έδωσε εντολές στον Κυβερνήτη Ταθεναΐ σύμφωνα με τις οποίες αυτός και οι άλλοι αξιωματούχοι έπρεπε, όχι μόνο να μην παρεμποδίζουν τις εργασίες για το ναό, αλλά και να δίνουν χρήματα για την οικοδόμησή του από «το βασιλικό θησαυροφυλάκιο των φόρων πέρα από τον Ποταμό», καθώς και ζώα και άλλα απαραίτητα εφόδια για τις θυσιαστικές προσφορές. Αν κάποιος παραβίαζε τη διαταγή του βασιλιά, θα τον κρεμούσαν σε ξύλο και θα “μετέτρεπαν το σπίτι του σε δημόσιο αποχωρητήριο”.—Εσδ 6:1-12.

Χάρη σε αυτή τη συνεργασία με τις υπεύθυνες αρχές και στη συνεχή ενθάρρυνση των προφητών (Ζαχ 7:1· 8:1-9, 20-23), το έργο του ναού συνεχίστηκε και ολοκληρώθηκε με επιτυχία «την τρίτη ημέρα του σεληνιακού μήνα Αδάρ, συγκεκριμένα, στο έκτο έτος της βασιλείας του Δαρείου» (Εσδ 6:13-15· 6 Μαρτίου του 515 Π.Κ.Χ.). Εφόσον οι επιγραφές του Δαρείου δείχνουν ότι ήταν αφοσιωμένος λάτρης του Αχούρα Μάζντα, είναι προφανές ότι η ενέργειά του, παρότι εξυπηρέτησε το σκοπό του Ιεχωβά Θεού και αναμφίβολα έγινε υπό την κατεύθυνσή Του, βασικά πήγαζε από σεβασμό για τον αμετάκλητο χαρακτήρα των νόμων της Μηδοπερσίας και βρισκόταν σε αρμονία με την πολιτική της ανοχής που τηρούσε η κυβέρνηση του Δαρείου—την οποία ανοχή μαρτυρούν ορισμένες από τις επιγραφές του.

Μεταγενέστερες Εκστρατείες στην Ελλάδα. Καθώς έμπαινε ο νέος αιώνας, διάφορες ελληνικές πόλεις της Ιωνίας εξεγέρθηκαν εναντίον της περσικής κυριαρχίας, και παρότι η εξέγερσή τους καταπνίγηκε, ο Δαρείος αποφάσισε να τιμωρήσει την Αθήνα και την Ερέτρια επειδή βοήθησαν τις στασιαστικές πόλεις. Αυτό οδήγησε σε εισβολή των Περσών στην Ελλάδα, η οποία κατέληξε όμως σε ήττα των δυνάμεων του Δαρείου στη μάχη του Μαραθώνα το 490 Π.Κ.Χ. Αν και ο Δαρείος έκανε διεξοδικές προετοιμασίες για μια ακόμη εκστρατεία στην Ελλάδα, δεν κατάφερε να την πραγματοποιήσει πριν από το θάνατό του το 486 Π.Κ.Χ. Τον διαδέχθηκε ο γιος του ο Ξέρξης.

3. Το εδάφιο Νεεμίας 12:22 αναφέρει την καταγραφή των κεφαλών των Λευιτικών πατρικών οίκων «στις ημέρες του Ελιασίβ, του Ιεχωδαέ και του Ιωανάν και του Ιαδδουά . . . μέχρι τη βασιλεία του Δαρείου του Πέρση». Εφόσον ο Ελιασίβ ήταν αρχιερέας την εποχή που ο Νεεμίας επέστρεψε στην Ιερουσαλήμ (Νε 3:1) και εφόσον κατά τη δεύτερη επίσκεψη του Νεεμία στην πόλη (μετά το 32ο έτος του Αρταξέρξη [443 Π.Κ.Χ.]) ο Ιεχωδαέ είχε παντρεμένο γιο (Νε 13:28), πιθανολογείται ότι ο εν λόγω «Δαρείος» ήταν ο Δαρείος Ώχος (αποκαλούμενος και Νόθος), ο οποίος κυβέρνησε από το 423 μέχρι το 405 Π.Κ.Χ.

Μια επιστολή που βρέθηκε ανάμεσα στους Παπύρους της Ελεφαντίνης και η οποία εκτιμάται ότι χρονολογείται από τα τελευταία χρόνια του πέμπτου αιώνα Π.Κ.Χ. αναφέρει τον «Ιωανάν» ως τον αρχιερέα που υπηρετούσε εκείνη την εποχή στην Ιερουσαλήμ.

ΔΑΡΚΩΝ

(Δαρκών).

Κάποιος του οποίου οι απόγονοι βρίσκονταν ανάμεσα “στους γιους των υπηρετών του Σολομώντα” που επέστρεψαν με τον Ζοροβάβελ από τη βαβυλωνιακή εξορία.—Εσδ 2:1, 2, 55, 56· Νε 7:6, 7, 57, 58.

ΔΑΣΚΑΛΟΣ, ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

Δάσκαλος είναι αυτός που μεταδίδει στους άλλους γνώση ή κάποια επιδεξιότητα με τα λόγια ή το παράδειγμά του. Ο αποτελεσματικός δάσκαλος παρέχει συνήθως εξηγήσεις ή συμπληρωματικά στοιχεία ή χρησιμοποιεί κάποια άλλη μέθοδο με σκοπό να βοηθήσει τους ακροατές του να δεχτούν και να θυμούνται όσα ακούν. Διδασκαλία είναι η μετάδοση γνώσεων ή η νουθεσία που δίνεται με σκοπό τη συμμόρφωση. Το κύριο εβραϊκό ρήμα που αποδίδεται «διδάσκω» είναι το ρήμα λαμάδ. (Δευ 4:1) Ένα άλλο εβραϊκό ρήμα, το ρήμα γιαράχ, σημαίνει «διδάσκω· κατευθύνω». Η εβραϊκή λέξη λέκαχ (διδασκαλία) σημαίνει βασικά «αποδοχή». (Δευ 32:2· παράβαλε Ιερ 9:20, όπου στη φράση «ας δεχτεί το αφτί σας το λόγο του στόματός του» εμφανίζεται το συγγενικό ρήμα.) Η ίδια αυτή λέξη αποδίδεται «πειστικότητα» στο εδάφιο Παροιμίες 16:21. Εκτός από το ρήμα διδάσκω, το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο χρησιμοποιεί επίσης το ρήμα παιδεύω, που σημαίνει «διδάσκω· τιμωρώ· διαπαιδαγωγώ», καθώς και το ρήμα κατηχέω, που σημαίνει «διδάσκω προφορικά».

Ο Ιεχωβά Θεός, ο Δημιουργός, είναι ο Μεγάλος Εκπαιδευτής, ή αλλιώς Δάσκαλος, των υπηρετών του. (1Βα 8:36· Ψλ 27:11· 86:11· 119:102· Ησ 30:20· 54:13) Τα ίδια τα δημιουργικά έργα—όπως τα κατοικίδια ζώα και η γη—διδάσκουν ότι υπάρχει ένας πάνσοφος Θεός και προσφέρουν ένα πεδίο έρευνας και παρατήρησης το οποίο μέχρι σήμερα οι άνθρωποι έχουν αγγίξει μόνο εν μέρει και επιφανειακά. (Ιωβ 12:7-10· Παρ 6:6) Στα εν λόγω δημιουργικά έργα, τα σοφά άτομα διακρίνουν αποδείξεις του έργου των χεριών του Θεού καθώς και του γεγονότος ότι κάθε ζωή εξαρτάται από τον Θεό. Οι άνθρωποι που δεν ενεργούν σε αρμονία με αυτή την πληθώρα των αποδείξεων είναι, όπως έγραψε ο απόστολος Παύλος, «αδικαιολόγητοι».—Ρω 1:20.

Επιπρόσθετα, μέσω ειδικών αποκαλύψεων, ο Ιεχωβά Θεός έχει διδάξει στους ανθρώπους το όνομα, τους σκοπούς και τους νόμους του. (Παράβαλε Εξ 4:12, 15· 24:12· 34:5-7.) Αυτές οι αποκαλύψεις βρίσκονται στο Λόγο του Θεού, την Αγία Γραφή, και αποτελούν βάση για την ορθή διδασκαλία του θελήματός του. (Ρω 15:4· 2Τι 3:14-17) Το πνεύμα του Θεού επίσης λειτουργεί ως δάσκαλος.—Ιωα 14:26.

Όσοι λαβαίνουν τη διδασκαλία του Ιεχωβά έχουν την υποχρέωση να ενεργούν σε αρμονία με αυτήν—“θα περπατούν στους δρόμους του” και “θα σφυρηλατήσουν τα σπαθιά τους σε υνιά και τα δόρατά τους σε δρεπάνια”. (Ησ 2:3, 4· Μιχ 4:2, 3) Εκτιμώντας την αξία της διδασκαλίας του Ιεχωβά και επιθυμώντας να συμμορφωθούν με αυτήν, οι υπηρέτες του προσεύχονται: «Δίδαξέ με, Ιεχωβά, την οδό σου. Θα περπατώ στην αλήθεια σου. Ενοποίησε την καρδιά μου για να φοβάται το όνομά σου».—Ψλ 86:11· 27:11· 119:33.

Ο Μωυσής, θέλοντας να τονίσει τη σπουδαιότητα της συμμόρφωσης με τη διδασκαλία που παρείχαν οι ιερείς ως διορισμένοι από τον Ιεχωβά δάσκαλοι του λαού στον αρχαίο Ισραήλ, είπε: «Πρέπει να ενεργήσεις σύμφωνα με αυτά που θα σου ανακοινώσουν από τον τόπο που θα εκλέξει ο Ιεχωβά· και πρέπει να προσέξεις να ενεργήσεις σύμφωνα με κάθε κατεύθυνση που θα σου δώσουν. Σύμφωνα με το νόμο που θα σου υποδείξουν και σύμφωνα με τη δικαστική απόφαση που θα σου πουν πρέπει να ενεργήσεις. Δεν πρέπει να παρεκκλίνεις από αυτά που θα σου ανακοινώσουν, είτε δεξιά είτε αριστερά». (Δευ 17:10, 11· 24:8) Στα μέλη της Χριστιανικής εκκλησίας, ο απόστολος Παύλος έγραψε: «Όλα όσα γράφτηκαν παλιότερα γράφτηκαν για τη διδασκαλία μας, ώστε, μέσω της υπομονής μας και μέσω της παρηγοριάς από τις Γραφές, να έχουμε ελπίδα». (Ρω 15:4) Επομένως, θα κάνουμε καλά να ερευνούμε τις εντολές, να προσέχουμε τις θεμελιώδεις αρχές, να διδασκόμαστε καλά τα διδάγματα που εκτίθενται σε ολόκληρο τον εμπνευσμένο Λόγο του Θεού και στη συνέχεια να συμμορφωνόμαστε με αυτά στη ζωή μας.—Βλέπε ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ.

Όσοι γίνονταν μαθητές του Ιησού Χριστού τον αποκαλούσαν Δάσκαλο, αναγνωρίζοντας με αυτόν τον τρόπο την εξουσία του καθώς και την ευθύνη που είχαν εκείνοι να συμμορφώνονται με τις οδηγίες του. (Λου 5:5· 9:33) Παρόμοια, μια ομάδα δέκα λεπρών που ικέτευσαν τον Ιησού για έλεος τον αποκάλεσαν με αυτόν τον τρόπο.—Λου 17:13.

Μολονότι η διδασκαλία απαιτεί συμμόρφωση και δεν παρέχεται απλώς για διασκέδαση, μπορεί να μεταδοθεί με αναζωογονητικό τρόπο. Ο Ιεχωβά κατηύθυνε τον Μωυσή να διδάξει στον Ισραήλ έναν ύμνο στον οποίο έλεγε: «Η διδασκαλία μου θα στάξει σαν βροχή, τα λόγια μου θα σταλάξουν σαν δροσιά, σαν ψιλόβροχο πάνω στο χορτάρι». (Δευ 32:2) Στον Χριστιανό επίσκοπο Τιμόθεο, ο Παύλος έγραψε ότι έπρεπε «να διδάσκει με πραότητα εκείνους που δεν έχουν ευνοϊκή διάθεση· μήπως ο Θεός τούς δώσει μετάνοια που οδηγεί σε ακριβή γνώση της αλήθειας». (2Τι 2:25) Ωστόσο, η διδασκαλία μπορεί να περιλαμβάνει διαπαιδαγώγηση με τη μορφή τιμωρίας. Αυτού του είδους τη διαπαιδαγώγηση δεν είναι πάντοτε εύκολο να την αποδεχτεί κανείς, αλλά όταν ανταποκριθεί σε αυτήν, τότε του αποφέρει «ειρηνικό καρπό, δηλαδή δικαιοσύνη».—Εβρ 12:7-11.

Δεν παρέχεται κάθε διδασκαλία με σωστό κίνητρο ούτε ο αντικειμενικός της σκοπός είναι κατ’ ανάγκην επωφελής για τον αποδέκτη της. «Ο Μωυσής διδάχτηκε όλη τη σοφία των Αιγυπτίων», αλλά σε ηλικία 40 ετών ταυτίστηκε ανοιχτά με τους Εβραίους και άφησε πίσω αυτό που θα μπορούσε να ήταν η κληρονομιά του στη βασιλική αυλή της Αιγύπτου. (Πρ 7:22) Ο Ησαΐας έκανε λόγο για προφήτες στον Ισραήλ οι οποίοι δίδασκαν ψεύδη, και ο Μιχαίας έγραψε για ιερείς που δίδασκαν «με αντίτιμο». (Ησ 9:15· Μιχ 3:11) Κάποιοι στρέφονταν ανόητα σε χυτά αγάλματα αναζητώντας διδασκαλία. (Αββ 2:18) Οι στρατιώτες που φρουρούσαν το μνήμα του Ιησού ήταν διατεθειμένοι, κατόπιν δωροδοκίας, να κάνουν όπως τους δασκάλεψαν και να πουν ψέματα για το τι είχε συμβεί στο σώμα του Ιησού.—Ματ 28:12-15.

Η Διδασκαλία Μεταξύ των Ισραηλιτών. Στον Ισραήλ, οι γονείς είχαν τη θεόδοτη ευθύνη να διδάσκουν τα παιδιά τους. (Δευ 4:9· 6:7, 20, 21· 11:19-21· Ψλ 78:1-4) Δάσκαλοι του έθνους ως συνόλου ήταν οι προφήτες, οι Λευίτες—ιδιαίτερα οι ιερείς—και άλλοι σοφοί άντρες.—Παράβαλε 2Χρ 35:3· Ιερ 18:18· βλέπε ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ.

Προφήτες. Οι προφήτες δίδασκαν στο λαό τις ιδιότητες και τους σκοπούς του Ιεχωβά, εξέθεταν την αδικοπραγία των Ισραηλιτών και τους υποδείκνυαν την ορθή πορεία που έπρεπε να ακολουθήσουν. Συνήθως οι προφήτες μετέδιδαν τη διδασκαλία τους προφορικά και κατόπιν την κατέγραφαν. (Παράβαλε 1Σα 12:23-25· Ησ 7:3, 4· 22:15, 16· Ιερ 2:2.) Οι μέθοδοι διδασκαλίας τους περιλάμβαναν τη χρήση ερωτήσεων (Ιερ 18:13, 14· Αμ 3:3-8· Αγγ 2:11-14), παραβολών και παραδειγμάτων (2Σα 12:1-7· Ησ 10:15· Ιερ 18:3-10), αινιγμάτων (Ιεζ 17:2) και συμβολικών πράξεων (1Βα 11:30-32· Ιερ 13:4-11· 19:1-12· 27:2· 28:10-14· Ιεζ 4:1–5:4).

Ιερείς και Λευίτες. Ευθύνη των ιερέων και των Λευιτών ήταν να διδάσκουν το νόμο του Θεού στο έθνος του Ισραήλ. (Λευ 10:11· 14:57· 2Χρ 15:3· 35:3) Αυτό το έκαναν με διάφορους τρόπους. Κάθε σαββατιαίο έτος, στη διάρκεια της Γιορτής των Σκηνών, διάβαζαν ολόκληρο το Νόμο σε όλο το λαό—άντρες, γυναίκες, παιδιά και πάροικους. (Δευ 31:9-13) Σε μερικές περιπτώσεις, οι Λευίτες εντύπωναν τους θεϊκούς νόμους στους ακροατές λαβαίνοντας αποκρίσεις από το λαό. (Παράβαλε Δευ 27:14-26.) Εκτός από το ότι διάβαζαν το Νόμο, οι ιερείς και οι Λευίτες αναμφίβολα εξηγούσαν και τη σημασία του. (Παράβαλε Νε 8:8.) Επίσης, οι δικαστικές αποφάσεις τις οποίες εξέδιδαν δίδασκαν αρχές θεϊκής δικαιοσύνης.—Δευ 17:8-13· 1Χρ 26:29· 2Χρ 19:8-11.

Γραμματείς. Τον καιρό της επίγειας διακονίας του Ιησού, οι γραμματείς έπαιζαν πρωταγωνιστικό ρόλο ως δάσκαλοι του Νόμου. Δεν ασχολούνταν, όμως, με τα πραγματικά προβλήματα και τις ανάγκες του λαού. Όπως και οι Φαρισαίοι, έδιναν μεγαλύτερη έμφαση σε διατάξεις γύρω από τεχνικές λεπτομέρειες και στις παραδόσεις και όχι στο έλεος, στη δικαιοσύνη και στην πιστότητα. Καθιστούσαν το Νόμο δυσβάσταχτο για το λαό. (Ματ 23:2-4, 23, 24· Λου 11:45, 46) Η διδασκαλία τους δεν ήταν όσο αποτελεσματική θα μπορούσε να είναι, επειδή κρατούσαν στάση ανωτερότητας απέναντι στον κοινό λαό και δεν αποτελούσαν αξιομίμητα παραδείγματα.—Παράβαλε Ματ 23:3, 6, 7· Ιωα 7:48, 49· βλέπε ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ.

Τι έκανε τη διδασκαλία του Ιησού εξαιρετικά αποτελεσματική;

Μολονότι οι θρησκευτικοί ηγέτες του Ιουδαϊσμού προφανώς δεν ήταν ειλικρινείς όταν τον προσφωνούσαν «Δάσκαλο», ο Ιησούς Χριστός αναγνωριζόταν ως δάσκαλος από πιστούς και απίστους. (Ματ 8:19· 9:11· 12:38· 19:16· 22:16, 24, 36· Ιωα 3:2) Οι υπηρέτες που στάλθηκαν να τον συλλάβουν εντυπωσιάστηκαν τόσο πολύ με τη διδασκαλία του ώστε γύρισαν με άδεια χέρια, λέγοντας: «Ποτέ δεν έχει μιλήσει έτσι άλλος άνθρωπος». (Ιωα 7:46) Ο Ιησούς δίδασκε «ως άτομο που είχε εξουσία, και όχι όπως οι γραμματείς». (Ματ 7:29) Η Πηγή της διδασκαλίας του ήταν ο Θεός (Ιωα 7:16· 8:28), ο δε Ιησούς μετέδιδε τις πληροφορίες με απλότητα, ακαταμάχητη λογική, ερωτήσεις που υποκινούσαν σε σκέψεις, εντυπωσιακά σχήματα λόγου και παραβολές γεμάτες νόημα που αντλούσε από πράγματα οικεία στους ακροατές του. (Ματ 6:25-30· 7:3-5, 24-27· βλέπε ΠΑΡΑΒΟΛΕΣ.) Ο Ιησούς χρησιμοποιούσε επίσης έμπρακτα μαθήματα, όπως όταν σε μια περίπτωση έπλυνε τα πόδια των μαθητών του για να τους διδάξει ότι έπρεπε να υπηρετούν ο ένας τον άλλον.—Ιωα 13:2-16.

Η γνώση του Ιησού είχε εμπλουτιστεί από τη στενή σχέση που είχε με τον Πατέρα και Θεό του προτού έρθει στη γη. Επομένως γνώριζε τον Θεό όπως κανένας άλλος άνθρωπος, και αυτό τον καθιστούσε ικανό να παρέχει έγκυρη διδασκαλία σχετικά με τον Πατέρα του. Όπως είπε ο ίδιος: «Κανείς δεν γνωρίζει πλήρως τον Γιο, εκτός από τον Πατέρα, ούτε γνωρίζει κανείς πλήρως τον Πατέρα, εκτός από τον Γιο και εκείνον στον οποίο ο Γιος θέλει να τον αποκαλύψει».—Ματ 11:27· Ιωα 1:18.

Ο Ιησούς γνώριζε επίσης στην εντέλεια το γραπτό Λόγο του Θεού. Όταν ρωτήθηκε ποια εντολή ήταν η μεγαλύτερη στο Νόμο, συνόψισε χωρίς δισταγμό ολόκληρο το Νόμο σε δύο εντολές, παραθέτοντας από το Δευτερονόμιο (6:5) και το Λευιτικό (19:18). (Ματ 22:36-40) Είναι γνωστό ότι στη διάρκεια της διακονίας του αναφέρθηκε, είτε κάνοντας παραπομπές είτε εκφράζοντας παράλληλες σκέψεις, στα μισά περίπου βιβλία των Εβραϊκών Γραφών—Γένεση (2:24· Ματ 19:5· Μαρ 10:7, 8), Έξοδο (3:6· Ματ 22:32· Λου 20:37), Λευιτικό (14:2-32· Ματ 8:4), Αριθμούς (30:2· Ματ 5:33), Δευτερονόμιο (5:16· Ματ 15:4· Μαρ 7:10), Πρώτο Σαμουήλ (21:4-6· Ματ 12:3, 4), Πρώτο Βασιλέων (17:9· Λου 4:26), Ιώβ (42:2· Ματ 19:26), Ψαλμούς (8:2· 110:1· Ματ 21:16· 22:44), Παροιμίες (24:12· Ματ 16:27), Ησαΐα (6:9, 10· Ματ 13:14, 15· Ιωα 12:40), Ιερεμία (7:11· Ματ 21:13· Μαρ 11:17· Λου 19:45, 46), Θρήνους (2:1· Ματ 5:35), Δανιήλ (9:27· Ματ 24:15), Ωσηέ (6:6· Ματ 9:13), Ιωνά (1:17· Ματ 12:40), Μιχαία (7:6· Ματ 10:21, 35, 36), Ζαχαρία (13:7· Ματ 26:31) και Μαλαχία (3:1· Ματ 11:10).

Επιπρόσθετα, το τέλειο παράδειγμα του Ιησού προσέδιδε πραγματικό κύρος στα όσα δίδασκε. (Ιωα 13:15) Ο Ιησούς δεν ήταν σαν τους γραμματείς και τους Φαρισαίους, σχετικά με τους οποίους είπε: “Όλα όσα σας λένε να τα κάνετε και να τα τηρείτε, αλλά να μην ενεργείτε σύμφωνα με τις πράξεις τους, γιατί λένε αλλά δεν εκτελούν”.—Ματ 23:3.

Άλλοι παράγοντες που έκαναν τη διδασκαλία του Ιησού έγκυρη και αποτελεσματική ήταν το γεγονός ότι κατανοούσε τους ανθρώπους και εκδήλωνε στοργικό ενδιαφέρον. Η οξεία του διάκριση γινόταν ακόμη οξύτερη χάρη στη θαυματουργική γνώση που διέθετε για το παρελθόν και τους διαλογισμούς των άλλων. (Ματ 12:25· Λου 6:8· Ιωα 1:48· 4:18· 6:61, 64· 13:11) «Ο ίδιος ήξερε τι ήταν μέσα στον άνθρωπο». (Ιωα 2:25) Συμπονούσε τόσο πολύ τους ανθρώπους ώστε θυσίαζε την απαραίτητη για αυτόν ανάπαυση για να τους διδάξει. Σε κάποια περίπτωση, ο Ιησούς και οι μαθητές του πήραν ένα πλοιάριο και κατευθύνθηκαν προς μια απομονωμένη τοποθεσία για να αναπαυτούν για λίγο. «Αλλά οι άνθρωποι τους είδαν να πηγαίνουν και το έμαθαν πολλοί, και από όλες τις πόλεις έτρεξαν μαζί εκεί, με τα πόδια, και τους πρόλαβαν. Βγαίνοντας, λοιπόν, είδε ένα μεγάλο πλήθος και τους σπλαχνίστηκε, επειδή ήταν σαν πρόβατα χωρίς ποιμένα. Και άρχισε να τους διδάσκει πολλά πράγματα».—Μαρ 6:31-34.

Ο Ιησούς συμπεριφερόταν στους ακροατές του με κατανόηση. Όταν οι μαθητές του δεν συλλάμβαναν το νόημα μιας παραβολής, τους το εξηγούσε υπομονετικά. (Ματ 13:10-23) Έχοντας γνώση των περιορισμών τους, δεν τους κατέκλυζε με πληροφορίες. (Ιωα 16:4, 12) Όποτε χρειαζόταν, ο Ιησούς ουσιαστικά επαναλάμβανε τις ίδιες πληροφορίες. (Μαρ 9:35· 10:43, 44) Όταν απαντούσε σε ερωτήσεις, συχνά ενίσχυε την απάντησή του με παραβολές ή έμπρακτα μαθήματα, δημιουργώντας έτσι βαθιά εντύπωση στις διάνοιες των ακροατών και υποκινώντας τις ικανότητες σκέψης τους.—Ματ 18:1-5, 21-35· Λου 10:29-37.

Το Πνεύμα του Θεού Διδάσκει. Στη διάρκεια των τριάμισι ετών της επίγειας διακονίας του, ο Ιησούς εκπαίδευσε τους αποστόλους του για να συνεχίσουν το έργο που είχε αρχίσει ο ίδιος. Ως ατελείς άνθρωποι, εκείνοι δεν ήταν δυνατόν να θυμούνται κάθε λεπτομέρεια της διδασκαλίας του. Αλλά ο Ιησούς τούς υποσχέθηκε: «Ο βοηθός, το άγιο πνεύμα, το οποίο θα στείλει ο Πατέρας στο όνομά μου, εκείνος θα σας διδάξει τα πάντα και θα επαναφέρει στη μνήμη σας όλα όσα σας είπα». (Ιωα 14:26) Αυτό σήμαινε ότι το πνεύμα του Θεού θα τους δίδασκε ό,τι χρειαζόταν να γνωρίζουν για να επιτελέσουν τη διακονία τους. Ειδικότερα θα τους βοηθούσε να κατανοήσουν όσα είχαν ακούσει πρωτύτερα αλλά δεν είχαν καταλάβει. Ως μέσο υπενθύμισης, το άγιο πνεύμα θα επανέφερε στη μνήμη τους πράγματα που τους είχε πει ο Ιησούς ενόσω ήταν μαζί τους. Και ως δάσκαλος, θα τους έδειχνε τη σωστή εφαρμογή των λόγων του.—Παράβαλε Ιωα 2:19-22· βλέπε ΑΛΗΘΕΙΑ («Το Πνεύμα της Αλήθειας»).

Όταν θα φέρνονταν μπροστά σε δημόσιες συνάξεις, σε βασιλιάδες και σε άλλους υψηλά ιστάμενους κυβερνητικούς αξιωματούχους, οι μαθητές του Ιησού θα μπορούσαν να βασιστούν στο πνεύμα του Θεού, έχοντας την πεποίθηση ότι αυτό θα δρούσε ως μέσο υπενθύμισης και ως δάσκαλος. Όπως ένας φίλος, θα επανέφερε στη μνήμη τους αυτά που έπρεπε να πουν και θα τους βοηθούσε να κάνουν τις κατάλληλες εφαρμογές. Το αποτέλεσμα θα ήταν να δοθεί καλή μαρτυρία και επίσης να αποστομωθούν οι εναντιούμενοι. (Ματ 10:18-20· Μαρ 13:11· Λου 12:11, 12· 21:13-15) Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Πέτρος και ο Ιωάννης μπόρεσαν να μιλήσουν με τόλμη όταν τους ανέκρινε το ανώτατο Ιουδαϊκό δικαστήριο, το Σάνχεδριν, γύρω από το πώς είχαν θεραπεύσει κάποιον εκ γενετής κουτσό. Κανείς δεν θα περίμενε ποτέ να έχουν τέτοια παρρησία «άνθρωποι αγράμματοι και συνηθισμένοι». Τα μέλη του Σάνχεδριν απόρησαν. Τα λόγια δε του Πέτρου, σε συνδυασμό με την παρουσία του θεραπευμένου ανθρώπου, έκαναν εκείνους τους πολυμαθείς άντρες να μην έχουν «τίποτα να αντιπαραθέσουν».—Πρ 4:5-14.

Εφόσον ολόκληρος ο Λόγος του Θεού γράφτηκε υπό θεϊκή έμπνευση (2Τι 3:16), αυτός μόνο περιέχει τη διδασκαλία του πνεύματος. Συνεπώς, οι Χριστιανοί δεν πρέπει να δίνουν καμιά προσοχή σε διδασκαλίες που συγκρούονται με το Λόγο του Θεού. Όπως έγραψε ο απόστολος Ιωάννης: «Δεν έχετε ανάγκη να σας διδάσκει κανείς· αλλά, όπως το χρίσμα από αυτόν σας διδάσκει σχετικά με όλα τα πράγματα και είναι αληθινό και δεν είναι ψέμα, και όπως σας δίδαξε, εσείς να παραμένετε σε ενότητα με αυτόν». (1Ιω 2:27) Εκείνοι στους οποίους απηύθυνε αυτά τα λόγια ο Ιωάννης ήταν γεννημένοι από το πνεύμα Χριστιανοί. Είχαν γνωρίσει τόσο τον Ιεχωβά Θεό όσο και τον Γιο του, τον Χριστό Ιησού. Ήταν πλήρως κατατοπισμένοι γύρω από την αλήθεια του Θεού. Δεν χρειάζονταν, λοιπόν, ως δασκάλους άτομα που αρνούνταν τον Πατέρα και τον Γιο. Το μόνο που θα έκαναν τέτοιοι δάσκαλοι θα ήταν να τους παροδηγήσουν και να τους απομακρύνουν από αυτό που γνώριζαν ότι ήταν η αλήθεια, η οποία διδασκόταν από το πνεύμα του Θεού και εκτίθετο σαφώς στα Ιερά Συγγράμματα. (1Ιω 2:18-26) Γι’ αυτόν το λόγο οι Χριστιανοί δεν έπρεπε να δέχονται αποστάτες δασκάλους στα σπίτια τους και μάλιστα δεν έπρεπε να τους λένε ούτε χαιρετισμό.—2Ιω 9-11.

Μαθήτευση και Διδασκαλία. Μετά την ανάστασή του, ο Ιησούς Χριστός ανέθεσε στους ακολούθους του να κάνουν μαθητές, βαφτίζοντάς τους και διδάσκοντάς τους όλα όσα είχε παραγγείλει. (Ματ 28:19, 20) Αυτό το εκτεταμένο έργο διδασκαλίας ξεκίνησε την ημέρα της Πεντηκοστής του 33 Κ.Χ., όταν περίπου 3.000 Ιουδαίοι και προσήλυτοι δέχτηκαν τον Ιησού ως τον υποσχεμένο Μεσσία και βαφτίστηκαν. Η διδασκαλία αυτών των νέων μαθητών δεν τελείωσε με την ομιλία του αποστόλου Πέτρου η οποία είχε ως αποτέλεσμα να γίνουν αυτοί ακόλουθοι του Χριστού Ιησού. Είχαν πολλά ακόμη να μάθουν. Γι’ αυτόν το λόγο, όσοι είχαν έρθει στην Ιερουσαλήμ από μακρινούς τόπους για να παρευρεθούν στη Γιορτή της Πεντηκοστής παρέτειναν την παραμονή τους εκεί ώστε να μπορέσουν να αφοσιωθούν στη διδασκαλία των αποστόλων. Κάθε ημέρα συγκεντρώνονταν στην περιοχή του ναού, προφανώς για να ακούσουν τους αποστόλους. Και άλλοι Ιουδαίοι και προσήλυτοι άκουσαν τα καλά νέα εκεί, και ο αριθμός των πιστών αντρών αυξήθηκε τελικά σε 5.000 περίπου. (Πρ 2:14–4:4) Εκτός από τη δημόσια διδασκαλία στο ναό, οι απόστολοι διακήρυτταν επίσης τα καλά νέα για τον Ιησού Χριστό από σπίτι σε σπίτι.—Πρ 5:42· βλέπε ΚΗΡΥΓΜΑ, ΚΗΡΥΚΑΣ («Από Σπίτι σε Σπίτι»).

Αργότερα, ο διασκορπισμός των πιστών λόγω διωγμού και η έναρξη του κηρύγματος ανάμεσα στους μη Ιουδαίους επέκτειναν το έργο μαθήτευσης σε μακρινούς τόπους. (Πρ 8:4-12· 11:1-26) Ωστόσο, όπως είχε συμβεί και στην Ιερουσαλήμ, το δημόσιο κήρυγμα και η διδασκαλία χρησιμοποιούνταν συνήθως για τον εντοπισμό των ενδιαφερομένων, και στη συνέχεια εκείνοι που γίνονταν μαθητές συνέχιζαν να διδάσκονται. Στην Έφεσο, για παράδειγμα, ο απόστολος Παύλος δίδασκε δημόσια στη συναγωγή. Όταν εγέρθηκε εναντίωση, χώρισε τους μαθητές από τους Ιουδαίους που δεν πίστευαν και εκφωνούσε σε αυτούς ομιλίες στην αίθουσα της σχολής του Τυράννου. (Πρ 19:8-10) Επίσης, ο Παύλος δίδασκε τους μαθητές στα σπίτια τους και αναζητούσε και άλλα ενδιαφερόμενα άτομα διδάσκοντας από σπίτι σε σπίτι. Όπως υπενθύμισε ο ίδιος στους πρεσβυτέρους της εκκλησίας της Εφέσου: «Δεν δίστασα να σας πω οποιαδήποτε από τα πράγματα που ήταν επωφελή και να σας διδάξω δημόσια και από σπίτι σε σπίτι».—Πρ 20:20, 21· παράβαλε Πρ 18:6, 7 σχετικά με τη δράση του Παύλου στην Κόρινθο· βλέπε ΜΑΘΗΤΗΣ.

Δάσκαλοι στη Χριστιανική Εκκλησία. Μέσω της δράσης του αποστόλου Παύλου και άλλων, ιδρύθηκαν Χριστιανικές εκκλησίες σε πολλά μέρη, οι οποίες συνέχισαν να απολαμβάνουν αυξήσεις. Υπήρχε ανάγκη για δασκάλους με τα κατάλληλα προσόντα οι οποίοι θα βοηθούσαν όλους όσους ήταν συνταυτισμένοι με αυτές τις εκκλησίες “να φτάσουν στην ενότητα όσον αφορά την πίστη και την ακριβή γνώση του Γιου του Θεού, στο επίπεδο ενός πλήρως αναπτυγμένου άντρα, στο μέτρο του αναστήματος που αντιστοιχεί στην πληρότητα του Χριστού”. (Εφ 4:11-13) Αυτό εναπόθετε βαριά ευθύνη στους ώμους εκείνων που υπηρετούσαν ως δάσκαλοι, ευθύνη η οποία είχε άμεσο αντίκτυπο στη ζωή των συγχριστιανών τους. Η θέση των δασκάλων ήταν τόσο σημαντική ώστε κατατάσσεται τρίτη, αμέσως μετά τους αποστόλους και τους προφήτες, στη διάταξη των μελών της εκκλησίας. (1Κο 12:28) Δεν επρόκειτο για θέση που αναλάμβανε ο οποιοσδήποτε Χριστιανός (1Κο 12:29), και δεν την αναλάμβαναν ποτέ γυναίκες. Ο απόστολος Παύλος έγραψε: «Δεν επιτρέπω σε γυναίκα να διδάσκει ή να ασκεί εξουσία σε άντρα». (1Τι 2:12) Με αυτή την ιδιότητα υπηρετούσαν οι επίσκοποι, ή αλλιώς οι πρεσβύτεροι, που διορίζονταν στις θέσεις τους από το άγιο πνεύμα.—Πρ 20:17, 25-30· 1Τι 3:1, 2· 5:17.

Αυτοί οι πρεσβύτεροι έπρεπε να είναι αξιομίμητα παραδείγματα και ακριβείς στη διδασκαλία τους, προσκολλημένοι πάντοτε στον εμπνευσμένο Λόγο του Θεού. Ως δάσκαλοι με τα κατάλληλα προσόντα, λειτουργούσαν ως θωράκιση κατά της πτώσης από την αληθινή πίστη, με το να είναι πάντοτε άγρυπνοι να διορθώνουν εκείνους που είχαν πέσει θύματα εσφαλμένης διδασκαλίας και με το να αναλαμβάνουν δράση εναντίον εκείνων που προήγαν αιρέσεις.—1Τι 4:6, 7, 16· 6:2β-6· 2Τι 2:2, 14-26· 3:14-17· Τιτ 1:10, 11· 2:1, 6, 7· 3:9-11· παράβαλε Απ 2:14, 15, 20-24.

Οι πρεσβύτεροι που εργάζονταν σκληρά στη διδασκαλία των συγχριστιανών τους ήταν άξιοι σεβασμού, εκτίμησης (παράβαλε Εβρ 13:17), ακόμη και προαιρετικής υλικής βοήθειας. Αυτό εννοούσε ο απόστολος Παύλος όταν έγραψε: «Επιπλέον, όποιος διδάσκεται προφορικά [κατηχούμενος, Κείμενο] το λόγο ας συμμετέχει σε όλα τα καλά πράγματα με εκείνον που παρέχει αυτή την προφορική διδασκαλία». (Γα 6:6) «Οι πρεσβύτεροι, που προΐστανται με καλό τρόπο, ας θεωρούνται άξιοι διπλής τιμής, ειδικά εκείνοι που εργάζονται σκληρά στην ομιλία και στη διδασκαλία. Διότι η γραφή λέει: “Δεν πρέπει να φιμώσεις ταύρο όταν αλωνίζει”· επίσης: “Ο εργάτης είναι άξιος του μισθού του”».—1Τι 5:17, 18.

Οι άντρες που επιδίωκαν ανιδιοτελώς να γίνουν επίσκοποι, έχοντας τα προσόντα να διδάσκουν τους άλλους στην εκκλησία, “επιθυμούσαν καλό έργο”. (1Τι 3:1) Είναι φανερό, λοιπόν, ότι ο μαθητής Ιάκωβος δεν είχε σκοπό να αποτρέψει τέτοιους άντρες από το να αποκτήσουν τα προσόντα να διδάσκουν όταν έγραψε: «Μη γίνεστε πολλοί δάσκαλοι, αδελφοί μου, γιατί γνωρίζουμε ότι θα λάβουμε βαρύτερη κρίση». (Ιακ 3:1) Αντίθετα, αυτά τα λόγια τόνιζαν τη βαριά ευθύνη που επωμίζονται οι δάσκαλοι στην εκκλησία. Προφανώς κάποιοι είχαν αυτοανακηρυχτεί δάσκαλοι, μολονότι δεν είχαν διοριστεί ούτε είχαν τα προσόντα για αυτή τη θέση. Τα άτομα που είχε υπόψη του ο Ιάκωβος πιθανώς έμοιαζαν πολύ με εκείνους για τους οποίους έγραψε ο Παύλος στον Τιμόθεο: «Ορισμένοι έχουν εκτραπεί σε μάταια λόγια, καθώς θέλουν να είναι δάσκαλοι του νόμου, αλλά δεν αντιλαμβάνονται ούτε αυτά που λένε ούτε αυτά για τα οποία δίνουν ισχυρές διαβεβαιώσεις». (1Τι 1:6, 7) Προφανώς αυτά τα άτομα επιθυμούσαν την εξοχότητα η οποία περιέβαλλε όποιον ήταν δάσκαλος των ομοπίστων του. Αλλά ο Ιάκωβος τοποθέτησε τα πράγματα στη σωστή τους διάσταση δείχνοντας ότι οι απαιτήσεις ήταν περισσότερες για τους δασκάλους στην εκκλησία. Αυτοί θα έπρεπε να δώσουν σοβαρότερο λογαριασμό από ό,τι οι Χριστιανοί γενικά. (Παράβαλε Ρω 14:12.) Ωστόσο, όπως και οι άλλοι, θα έσφαλλαν και αυτοί σε λόγο.—Ιακ 3:2.

Με ποια έννοια έπρεπε να είναι δάσκαλοι όλοι οι Χριστιανοί. Ενώ σχετικά λίγοι υπηρετούσαν ως δάσκαλοι στην εκκλησία, ο επιθυμητός στόχος για όλους τους Χριστιανούς ήταν να αποκτήσουν την ικανότητα να διδάσκουν τις πεποιθήσεις τους στους άλλους, τουλάχιστον κατ’ ιδίαν. Αυτό το σημείο έγινε σαφές στους Εβραίους Χριστιανούς: «Αν και οφείλατε να είστε δάσκαλοι από άποψη χρόνου, εσείς χρειάζεστε πάλι να σας διδάσκει κάποιος από την αρχή τα στοιχειώδη πράγματα των ιερών εξαγγελιών του Θεού». Εφόσον οι Ιουδαίοι ήταν οι πρώτοι που είχαν λάβει τα καλά νέα σχετικά με τον Χριστό, θα έπρεπε πράγματι να είναι, όχι πνευματικά νήπια, αλλά παραδείγματα σε Χριστιανική ωριμότητα και ικανότητα διδασκαλίας. (Εβρ 5:12–6:2) Συνεπώς, εδώ ο θεόπνευστος συγγραφέας μιλάει προφανώς για τη διδασκαλία γενικά, και όχι για τη διδασκαλία από διορισμένους δασκάλους. Κάπως παρόμοια, λοιπόν, είναι και η αναφορά του στον Ιουδαίο ο οποίος, με βάση τη γνώση του, γίνεται «άτομο που διορθώνει τους παράλογους ανθρώπους, δάσκαλος των νηπίων». (Ρω 2:17-20) Ο Παύλος δείχνει, όμως, ότι και στα πλαίσια αυτής της διδασκαλίας, η πορεία της ζωής κάποιου πρέπει να εναρμονίζεται με ό,τι αυτός διδάσκει, προκειμένου να φέρνει η διδασκαλία τιμή στον Θεό.—Ρω 2:21-24.

Οι Χριστιανοί θα μπορούσαν επίσης να μαθαίνουν ο ένας από τον άλλον. Οι νεότερες γυναίκες, για παράδειγμα, θα μπορούσαν να διδάσκονται από τις ηλικιωμένες «να αγαπούν τους συζύγους τους, να αγαπούν τα παιδιά τους, να είναι σώφρονες, αγνές, εργατικές στο σπίτι, καλές, να υποτάσσονται στους συζύγους τους, για να μην ακούγονται υβριστικά λόγια για το λόγο του Θεού». Τέτοια κατ’ ιδίαν διδασκαλία ήταν αποτελεσματική όταν υποστηριζόταν από το καλό παράδειγμα.—Τιτ 2:3-5· παράβαλε 2Τι 1:5· 3:14, 15.

ΔΑΣΟΣ

Ο εβραϊκός όρος που υποδηλώνει μια δασική έκταση είναι γιά‛αρ και αποδίδεται «δάσος». (Δευ 19:5· Ιη 17:15· 1Σα 14:25) Στο παρελθόν η γη της Παλαιστίνης είχε άφθονα δάση με πολλών ειδών δέντρα. Οι Γραφικές αναφορές στα δάση και στους δασότοπους, καθώς και στη χρήση δασικών υλικών, φανερώνουν ότι τότε υπήρχαν εκεί πολύ περισσότερα δέντρα από ό,τι τώρα, παρά τις προσπάθειες αναδάσωσης που έχουν γίνει τα πρόσφατα χρόνια. (2Χρ 27:4· Κρ 9:48, 49) Αυτό επιβεβαιώνεται επίσης από τις περιγραφές των άγριων ζώων, κάτι που δείχνει ότι τα δάση είχαν τη δυνατότητα να προσφέρουν επαρκές καταφύγιο και διαμονή σε αρκούδες (2Βα 2:23, 24), λιοντάρια (1Σα 17:34· 1Χρ 11:22) και άλλα ζώα (Ιεζ 34:25).

Ωστόσο, μεγάλες περιοχές αποψιλώθηκαν εξαιτίας των καταστροφών από τους πολέμους, της εκτεταμένης υλοτόμησης χωρίς παράλληλη προσπάθεια αναδάσωσης και της ανεξέλεγκτης βόσκησης, κατά την οποία κατσίκια και άλλα ζώα έτρωγαν τα νεαρά κλωνάρια των καινούριων δέντρων. Ο Ντένις Μπέιλι, στο βιβλίο του Η Γεωγραφία της Αγίας Γραφής ([The Geography of the Bible], 1974, σ. 77, 115, 116), μιλάει για αιώνες παραμέλησης, εξαιτίας των οποίων εξαφανίστηκαν πολλοί δασότοποι, ενώ παράλληλα χάθηκαν μέχρι και 2 μ. εύφορου επιφανειακού εδάφους, πράγμα που κατέστησε μεγάλο μέρος της χώρας βραχώδες και γυμνό.

Στην Αγία Γραφή γίνεται ειδική μνεία ορισμένων δασών. Τα δάση του Λιβάνου, από τα οποία τώρα έχουν απομείνει λίγα μικρά δασύλλια, ξεχώριζαν για τα έξοχα δέντρα τους (1Βα 5:2-10, 13-18· 2Βα 19:23) μεταξύ των οποίων υπήρχαν πολυάριθμοι κέδροι, άρκευθοι, κυπαρίσσια και άλλα είδη. Το «δάσος του Εφραΐμ» (ίσως το «δάσος της Μαχαναΐμ»), στο οποίο υπέστη πανωλεθρία ο Αβεσσαλώμ, μπορεί να βρισκόταν Α του Ιορδάνη Ποταμού, κοντά στη Μαχαναΐμ, και φαίνεται ότι ήταν αρκετά πυκνό. (2Σα 18:6 [υποσ.], 8, 17) Το «δάσος της Χάρεθ» ήταν στον Ιούδα. (1Σα 22:5) Επιπρόσθετα, η περιοχή της Γαλαάδ φημιζόταν για τους δασότοπους και τα βαλσαμοφόρα δέντρα της, ενώ η Βασάν στο Β ξεχώριζε για τα «πελώρια δέντρα» της, στα οποία προφανώς περιλαμβανόταν η βελανιδιά. (Ησ 2:13· Ζαχ 11:2) Στις ημέρες του Δαβίδ και του Σολομώντα, φύονταν άφθονες συκομουριές στη Σεφηλά, μια περιοχή με χαμηλό υψόμετρο. (1Βα 10:27· 1Χρ 27:28· 2Χρ 1:15· 9:27) Η Κοιλάδα του Ιορδάνη είχε πυκνές συστάδες με αλμυρίκια και ιτιές, όπου παραμόνευαν λιοντάρια.—Ιερ 12:5· Ζαχ 11:3.

Συμβολική Χρήση. Όπως τα δέντρα χρησιμοποιούνται για να συμβολίσουν μεμονωμένους ανθρώπους και άρχοντες, έτσι και τα δάση χρησιμοποιούνται στην Αγία Γραφή ως σύμβολα λαών ή εθνών και των αρχόντων τους. Η πονηρία του αποστατικού Ιούδα ήταν σαν φλόγα που θα έκαιγε το λαό του (Ησ 9:18), και ο θυμός του Ιεχωβά θα έκαιγε το νότιο βασίλειο (τον Ιούδα) με άσβεστη φλόγα. (Ιεζ 20:46-48) Παρόμοιες προφητείες εξαγγέλλονται ενάντια σε ειδωλολατρικά έθνη, σε εχθρούς του λαού του Θεού. Οι Ασσύριοι πολεμιστές θα κόβονταν και θα αραιώνονταν σαν δέντρα του δάσους.—Ψλ 83:14, 15· Ιερ 46:22, 23· Ησ 10:19, 34.

ΔΑΦΝΗ

[εβρ., ’όρεν].

Αειθαλές φυτό το οποίο αποκτάει συνήθως διαστάσεις θάμνου, αλλά μπορεί να φτάσει σε ύψος και τα 15 μ. περίπου. Ολόκληρο το δέντρο (φύλλα, φλοιός, ρίζες και καρποί) περιέχει ένα έλαιο που χρησιμοποιείται από παλιά στην ιατρική. Τα φύλλα είναι επιμήκη και δερματώδη, η δε πάνω πλευρά τους είναι γυαλιστερή.

Η δάφνη είναι το τελευταίο από κάποια δέντρα τα οποία αναφέρονται στο εδάφιο Ησαΐας 44:14, τη μόνη περίπτωση όπου μνημονεύεται στις Εβραϊκές Γραφές. Το Λεξικό των Βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης ([Lexicon in Veteris Testamenti Libros] των Λ. Κέλερ και Β. Μπαουμγκάρτνερ, Λέιντεν, 1958, σ. 88) ταυτίζει τη συγκεκριμένη εβραϊκή ονομασία με το είδος δάφνη η ευγενής (Laurus nobilis). (Βλέπε επίσης Το Βιβλικό Λεξικό του Ερμηνευτή [The Interpreter’s Dictionary of the Bible], επιμέλεια Τζ. Ά. Μπάτρικ, 1962, Τόμ. 2, σ. 293.) Η δάφνη η ευγενής συναντάται από τις ακτές ως τις κεντρικές, ορεινές περιοχές της Παλαιστίνης, αλλά φύεται και σε άλλες χώρες της Μεσογείου.

Οι αρχαίοι Έλληνες έφτιαχναν στεφάνια από φύλλα δάφνης, με τα οποία στεφάνωναν τους νικητές στα Πύθια αλλά πρόσφεραν επίσης και ως σύμβολο τιμής σε όσους είχαν ορισμένα αξιώματα.

ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ

Κόσμημα σε σχήμα κρίκου που φοριέται στο δάχτυλο. Δακτυλιόσχημα κοσμήματα διαφόρων ειδών, τα οποία φορούσαν τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες, ήταν κοινά ανάμεσα στους Εβραίους, στους Αιγυπτίους, στους Ασσυρίους, στους Βαβυλωνίους, στους Έλληνες, στους Ρωμαίους και σε άλλους λαούς της αρχαιότητας. Αυτά τα κοσμήματα τα φορούσαν όχι μόνο στα δάχτυλα αλλά και στη μύτη και στα αφτιά. (Βλέπε ΚΡΙΚΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΥΤΗ· ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΙ.) Τα υλικά που χρησιμοποιούνταν ήταν μεταξύ άλλων χρυσός, ασήμι, μπρούντζος, χαλκός, γυαλί, σίδερο και ελεφαντόδοντο. Μερικά δαχτυλίδια ήταν διακοσμημένα με ένθετες πέτρες. Οι Αιγύπτιοι είχαν ιδιαίτερη προτίμηση στα δαχτυλίδια που έφεραν παραστάσεις σκαραβαίου, ο οποίος ήταν για αυτούς σύμβολο της αιώνιας ζωής. Ανάμεσα στα πολλά κοσμήματα που ανασκάφηκαν από τον τάφο του Αιγύπτιου Φαραώ Τουταγχαμών ήταν ένα δαχτυλίδι αποτελούμενο από τρεις κρίκους με τρεις σκαραβαίους, έναν από κυανόχρωμο γυαλί και δύο από χρυσό. Μερικά δαχτυλίδια των Ρωμαίων έφεραν εγχάρακτες μυθολογικές παραστάσεις ή ακόμη και προσωπογραφίες προγόνων ή φίλων τους.

Στην παραβολή του Ιησού για τον άσωτο γιο ο συγχωρητικός πατέρας διατάζει να βάλουν ένα δαχτυλίδι στο χέρι του ασώτου που επέστρεψε. (Λου 15:22) Αυτή η πράξη έδειχνε αφενός την εύνοια και τη στοργή του πατέρα και αφετέρου το κύρος, την τιμή και τη θέση που αποδιδόταν σε αυτόν τον αποκαταστημένο γιο. Ο Ιάκωβος, ετεροθαλής αδελφός του Ιησού, συμβούλεψε τους Χριστιανούς να μη μεροληπτούν υπέρ εκείνων που φορούσαν λαμπρά ρούχα και χρυσά δαχτυλίδια (τα οποία υποδήλωναν πλούτο και υψηλή κοινωνική θέση). (Ιακ 2:1-9) Ανάλογο είναι το πνεύμα των λόγων του αποστόλου Πέτρου ο οποίος, ενώ δεν καταδίκασε το να φοράει κάποιος τέτοιου είδους κοσμήματα, τόνισε ότι ο πνευματικός στολισμός είναι πολύ πιο σημαντικός.—1Πε 3:1-5.

Σφραγιδοφόρα Δαχτυλίδια. Οι εβραϊκές λέξεις που χρησιμοποιούνται για να ορίσουν ένα δαχτυλίδι ή ένα σφραγιδοφόρο δαχτυλίδι προέρχονται από ρίζες που σημαίνουν «βουλιάζω» (Ιερ 38:6) και «σφραγίζω». (1Βα 21:8) Αυτοί οι όροι ίσως συνδέονται με την κύρια χρήση ορισμένων αρχαίων δαχτυλιδιών που ήταν η δημιουργία αποτυπώματος πάνω σε πηλό ή σε κερί με βύθιση ή εμπίεση του δαχτυλιδιού μέσα σε αυτό το υλικό. Τα εν λόγω δαχτυλίδια ήταν χρυσά, ασημένια ή μπρούντζινα. Μερικά έφεραν ένθετη, εγχάρακτη πέτρα με το όνομα ή το σύμβολο του κατόχου. Η σφραγίδα σε αυτά ήταν είτε ένθετη είτε στρεπτή είτε κυλινδρική. Μερικά τα κρεμούσαν, πιθανώς στο λαιμό, με ένα διακοσμητικό κορδόνι.—Γε 38:18, 25.

Το σφραγιδοφόρο δαχτυλίδι ενός άρχοντα ή ενός αξιωματούχου ήταν σύμβολο της εξουσίας του. (Γε 41:41, 42) Επίσημα έγγραφα ή πράγματα που δεν έπρεπε να παραποιηθούν ή να αλλάξουν σφραγίζονταν με τέτοια δαχτυλίδια, όπως περίπου γίνεται στη σύγχρονη εποχή με τις επίσημες σφραγίδες ή τις υπογραφές.—Εσθ 3:10-13· 8:2, 8-12· Δα 6:16, 17.

Μεταφορική Χρήση. Κατά την αρχαιότητα, το σφραγιδοφόρο δαχτυλίδι φαίνεται ότι χρησιμοποιούνταν σε παροιμιώδεις φράσεις που αναφέρονταν σε κάποιο πολύτιμο αντικείμενο ή άτομο. Η προφητεία του Ιερεμία άφηνε να εννοηθεί ότι ο Βασιλιάς Χονίας (Ιωαχίν) του Ιούδα δεν θα γλίτωνε τη συμφορά, ακόμη και αν ήταν “σφραγιδοφόρο δαχτυλίδι στο δεξί χέρι του Ιεχωβά”. Ο Ιωαχίν εκθρονίστηκε ύστερα από ένα πολύ σύντομο διάστημα διακυβέρνησης. (Ιερ 22:24· 2Βα 24:8-15) Επίσης, ο Ιεχωβά είπε για τον πιστό Ζοροβάβελ: «Θα πάρω εσένα . . . και θα σε καταστήσω σφραγιδοφόρο δαχτυλίδι, επειδή εσένα έχω εκλέξει». (Αγγ 2:23) Ο Ζοροβάβελ, ο οποίος υπηρετούσε τον Ιεχωβά με επίσημη ιδιότητα σε σχέση με την ανοικοδόμηση του ναού στην Ιερουσαλήμ, ήταν πολύτιμος για τον Ιεχωβά, σαν ένα σφραγιδοφόρο δαχτυλίδι στο χέρι του ίδιου του Θεού. Ο Ζοροβάβελ είχε συμμορφωθεί άφοβα με την ενθάρρυνση που παρείχε ο Ιεχωβά μέσω των προφητών Αγγαίου και Ζαχαρία και είχε αναλάβει το έργο της κατασκευής του ναού παρά την απαγόρευση που είχε επιβάλει ο παραπληροφορημένος βασιλιάς της Περσίας. (Εσδ 4:24–5:2) Ο Ιεχωβά θα συνέχιζε να χρησιμοποιεί τον Ζοροβάβελ προκειμένου να εκπληρώσει το ρητό σκοπό Του, και κανένας ανθρώπινος κυβερνήτης δεν θα μπορούσε να τον απομακρύνει από εκείνη την τιμημένη υπηρεσία.

ΔΑΧΤΥΛΟ

Μια από τις απολήξεις των ανθρώπινων άκρων. Οι λέξεις της εβραϊκής και της αραμαϊκής που χρησιμοποιούνται στην Αγία Γραφή για το δάχτυλο του χεριού αναφέρονται σε ορισμένες περιπτώσεις και στο δάχτυλο του ποδιού. (2Σα 21:20· 1Χρ 20:6· Δα 2:41, 42) Σε άλλες περικοπές, η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται “αντίχειρας” χρησιμοποιείται επίσης για το “μεγάλο δάχτυλο του ποδιού”.—Εξ 29:20· Λευ 8:23, 24· 14:14, 17, 25, 28.

Δάχτυλο Χεριού. Ως όργανο του χεριού, το δάχτυλο παίζει σπουδαίο ρόλο στον τρόπο με τον οποίο κατευθύνει κάποιος την εργασία του και την εκτελεί μέχρι και στην παραμικρή της λεπτομέρεια. Επειδή τα δάχτυλα αποτελούν τμήμα του χεριού, στην Αγία Γραφή χρησιμοποιούνται μερικές φορές ως συνώνυμο της λέξης «χέρι». Οι δύο αυτές λέξεις, «δάχτυλα» και “χέρια”, χρησιμοποιούνται σε παράλληλες δηλώσεις όταν περιγράφεται η κατασκευή ειδώλων.—Ησ 2:8.

Μεταφορικά, λέγεται ότι ο Θεός επιτελεί έργο με το «δάχτυλο» ή τα «δάχτυλά» του, όπως την καταγραφή των Δέκα Εντολών πάνω σε πέτρινες πλάκες (Εξ 31:18· Δευ 9:10), την πραγματοποίηση θαυμάτων (Εξ 8:18, 19) και τη δημιουργία των ουρανών (Ψλ 8:3). Το γεγονός ότι τα «δάχτυλα» του Θεού, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν στο δημιουργικό έργο, αναφέρονται στο άγιο πνεύμα του, ή αλλιώς στην ενεργό του δύναμη, υποδηλώνεται από την αφήγηση της Γένεσης για τη δημιουργία, όπου λέγεται ότι η ενεργός δύναμη του Θεού (ρούαχ, «πνεύμα») κινούνταν πάνω από την επιφάνεια των νερών. (Γε 1:2) Ωστόσο, οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές παρέχουν το κλειδί για τη σαφή κατανόηση αυτού του συμβολισμού. Η αφήγηση του Ματθαίου εξηγεί ότι ο Ιησούς εξέβαλλε δαίμονες μέσω “του αγίου πνεύματος του Θεού”, ενώ η αφήγηση του Λουκά μάς λέει ότι αυτό το έκανε μέσω «του δαχτύλου του Θεού».—Ματ 12:28· Λου 11:20.

Οι χειρονομίες είναι ιδιαίτερα εκφραστικές ανάμεσα στους κατοίκους της Ανατολής. Μια μικρή κίνηση έχει πολλές φορές βαρύνουσα σημασία. Η Αγία Γραφή παρουσιάζει τον άχρηστο άνθρωπο να “κάνει νοήματα με τα δάχτυλά του”. (Παρ 6:12, 13) Οι Ισραηλίτες θα έπρεπε να αφαιρέσουν από το μέσο τους «την πρόταξη του δαχτύλου» (που ίσως εξέφραζε χλευασμό ή ψεύτικη κατηγορία) καθώς και τα βλαβερά λόγια, αν ήθελαν να αποκτήσουν την εύνοια του Θεού. (Ησ 58:9-11) Επειδή τα δάχτυλά του μπορεί κανείς να τα βλέπει ανά πάσα στιγμή, και είναι επίσης ζωτικά για την επιτέλεση των σκοπών του, τα μέλη του λαού του Θεού έπρεπε, με μεταφορική έννοια, να “δέσουν τις εντολές του στα δάχτυλά τους” ως συνεχή υπενθύμιση και οδηγό σε ό,τι έκαναν.—Παρ 7:2, 3· παράβαλε Ψλ 144:1.

Όταν μια αντιπροσωπεία ζήτησε από τον Βασιλιά Ροβοάμ ελαφρύτερο φορτίο υπηρεσίας από αυτό που είχε θέσει πάνω τους ο πατέρας του ο Σολομών, οι νεαροί άντρες που υπηρετούσαν το βασιλιά τον συμβούλεψαν να απαντήσει ότι “το μικρό του δάχτυλο θα ήταν παχύτερο από τους γοφούς του πατέρα του”, μεταφορά που σήμαινε ότι θα έβαζε πάνω τους πολύ βαρύτερο φορτίο. (1Βα 12:4, 10, 11) Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται εδώ “μικρό δάχτυλο” προέρχεται από μια ρίζα που σημαίνει «είμαι μικρός, ο μικρότερος».

Ο Ιησούς Χριστός χρησιμοποίησε ένα παρόμοιο σχήμα λόγου για να δείξει παραστατικά τη σκληρή, αλαζονική εξουσία που ασκούσαν οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι. Επισημαίνοντας την απόλυτη απροθυμία αυτών των θρησκευτικών ηγετών να βοηθήσουν τον καταβαρημένο λαό έστω και στο ελάχιστο, ο Ιησούς είπε ότι “έδεναν βαριά φορτία στους ώμους των ανθρώπων αλλά οι ίδιοι δεν ήταν διατεθειμένοι να τα κουνήσουν στο ελάχιστο με το δάχτυλό τους”. (Ματ 23:2-4) Σε μια άλλη μεταφορά, ο Ιησούς παρουσίασε “τον πλούσιο” να εκφράζει την επιθυμία να κάνει ο Λάζαρος έστω και κάτι ελάχιστο για χάρη του (να φέρει απλώς νερό στην «άκρη του δαχτύλου του»), αποσκοπώντας με αυτό το αίτημα στο να απομακρύνει τον Λάζαρο από την ευνοημένη θέση που είχε κοντά στον Αβραάμ.—Λου 16:22, 24.

Ένας από τους Ρεφαΐμ που πολέμησε εναντίον του Ισραήλ ήταν υπερμεγέθης άντρας, ένα γενετικό τέρας, που είχε από έξι δάχτυλα στα χέρια και στα πόδια, δηλαδή συνολικά 24.—2Σα 21:20· 1Χρ 20:6· βλέπε επίσης ΑΝΤΙΧΕΙΡΑΣ.

Δάχτυλο Ποδιού. Τα δάχτυλα των ποδιών, τα οποία είναι σημαντικά κατά το βάδισμα για να δίνουν στο σώμα ισορροπία και κατεύθυνση, αναφέρονται στις Γραφές με κυριολεκτική και μεταφορική σημασία. Μια τακτική που εφαρμοζόταν σε ορισμένες περιπτώσεις για να μην είναι πλέον σε θέση ο αιχμαλωτισμένος εχθρός να ξαναπολεμήσει ήταν το να του κόβουν τους αντίχειρες και τα μεγάλα δάχτυλα των ποδιών.—Κρ 1:6, 7.

Κατά την καθιέρωση του ιερατείου στον Ισραήλ, ο Μωυσής πήρε λίγο από το αίμα του κριαριού της καθιέρωσης και το έβαλε πάνω στο δεξί αφτί, στο δεξιό αντίχειρα και στο μεγάλο δάχτυλο του δεξιού ποδιού του Ααρών και καθενός από τους γιους του. (Λευ 8:23, 24) Το αίμα της θυσίας πάνω στο μεγαλύτερο δάχτυλο του δεξιού ποδιού σήμαινε ότι έπρεπε να ακολουθούν σταθερή πορεία και να κάνουν το καλύτερο για να μην παρεκκλίνουν από τα καθήκοντα του ιερατείου που σχετίζονταν με τις θυσίες. Ο Ιησούς Χριστός, ο μεγάλος Αρχιερέας, εκπλήρωσε αυτόν τον προφητικό εξεικονιστικό τύπο όταν ήταν στη γη (Ματ 16:21-23), και οι υφιερείς του, οι γεννημένοι από το πνεύμα αδελφοί του, πρέπει να ακολουθούν τα βήματά του πιστά.—Εβρ 7:26· 1Πε 2:5, 8· Απ 20:6.

Μονάδα Μέτρησης. Η λέξη «δάχτυλο» προσδιορίζει επίσης τη μικρότερη μονάδα μήκους που αναφέρεται στην Αγία Γραφή. Ένα δάχτυλο ήταν ίσο με το ¹⁄4 της παλάμης ή με το ¹⁄24 του πήχη (1,85 εκ.). Στο εδάφιο Ιερεμίας 52:21 αναφέρεται ότι το πάχος του χαλκού που χρησιμοποιήθηκε για τους στύλους Ιαχίν και Βοόζ ήταν τέσσερα δάχτυλα (7,4 εκ.).—1Βα 7:15, 21.

ΔΕΒΒΩΡΑ

(Δεββώρα) [Μέλισσα].

1. Η παραμάνα της Ρεβέκκας. Όταν η Ρεβέκκα έφυγε από το σπιτικό του πατέρα της του Βαθουήλ για να πάει στην Παλαιστίνη και να παντρευτεί τον Ισαάκ, η Δεββώρα τη συνόδευσε. (Γε 24:59) Έπειτα από χρόνια υπηρεσίας στο σπιτικό του Ισαάκ, η Δεββώρα έγινε μέλος του σπιτικού του Ιακώβ, ίσως μετά το θάνατο της Ρεβέκκας. Προφανώς περίπου 125 χρόνια μετά το γάμο της Ρεβέκκας με τον Ισαάκ, η Δεββώρα πέθανε και θάφτηκε κάτω από ένα μεγάλο δέντρο στη Βαιθήλ. Το όνομα που δόθηκε στο δέντρο (Αλλόν-βακούθ, που σημαίνει «Πελώριο Δέντρο Κλάματος») δείχνει πόσο πολύ την αγαπούσαν ο Ιακώβ και η οικογένειά του.—Γε 35:8.

2. Προφήτισσα του Ισραήλ, σύζυγος του Λαφιδώθ. (Κρ 4:4) Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι ο Λαφιδώθ και ο Βαράκ ήταν το ίδιο πρόσωπο, όπως υποθέτουν μερικοί. Η συνεργασία της Δεββώρας και του Βαράκ βασιζόταν αποκλειστικά και μόνο στο κοινό τους ενδιαφέρον για την απελευθέρωση του Ισραήλ από την καταδυνάστευση των Χαναναίων. Η Δεββώρα κατοικούσε κάτω από έναν φοίνικα, στην ορεινή περιοχή του Εφραΐμ ανάμεσα στη Ραμά και στη Βαιθήλ, και «οι γιοι του Ισραήλ ανέβαιναν προς αυτήν για κρίση».—Κρ 4:5.

Ο Ιεχωβά χρησιμοποίησε τη Δεββώρα για να καλέσει τον Βαράκ από την Κέδες-νεφθαλί και να τον πληροφορήσει ότι ο Θεός είχε σκοπό να χρησιμοποιήσει 10.000 άντρες για να νικήσει το τεράστιο στράτευμα του Χαναναίου Βασιλιά Ιαβίν το οποίο είχε αρχηγό τον Σισάρα. Ο Βαράκ είχε την υπόσχεση του Ιεχωβά ότι θα του έδινε τον εχθρό στο χέρι του. Παράλληλα όμως, ενώ συγκέντρωσε τους άντρες και τους οδήγησε στο Όρος Θαβώρ, ο Βαράκ επέμενε να είναι παρούσα και η Δεββώρα ως η εκπρόσωπος του Θεού, παρότι ήταν γυναίκα. Η Δεββώρα δέχτηκε με προθυμία να αφήσει τον τόπο της όπου είχε μεγαλύτερη ασφάλεια και να ακολουθήσει τον Βαράκ. Ωστόσο, προφήτευσε ότι «η λαμπρότητα» της νίκης θα ανήκε σε μια γυναίκα. Αυτά τα λόγια εκπληρώθηκαν όταν μια γυναίκα, η Ιαήλ, σκότωσε τον Σισάρα.—Κρ 4:6-10, 17-22.

Η Δεββώρα και ο Βαράκ έψαλαν μαζί έναν ύμνο την ημέρα της νίκης. Μέρος του ύμνου είναι γραμμένο στο πρώτο πρόσωπο, κάτι που υποδεικνύει ότι τον συνέθεσε η Δεββώρα—αν όχι ολόκληρο, τουλάχιστον εν μέρει. (Κρ 5:7) Αποτελούσε έθιμο να γιορτάζουν οι γυναίκες τις νίκες με τραγούδια και χορούς. (Εξ 15:20, 21· Κρ 11:34· 1Σα 18:6, 7· Ψλ 68:11) Ο ύμνος αυτός δίνει όλη την τιμή και τον αίνο στον Ιεχωβά για τη νίκη υπέρ του λαού του. Συμπληρώνει αρκετά στοιχεία στην εξιστόρηση του περιστατικού η οποία προηγείται, και για να σχηματίσει κανείς πλήρη εικόνα πρέπει να εξετάσει τον ύμνο παράλληλα με την εξιστόρηση. Αφού περιγράφει την κραταιότητα και τη μεγαλειότητα του Ιεχωβά και κάνει μια αναδρομή στην κατάσταση του Ισραήλ πριν από τη μάχη του Βαράκ, ο ύμνος επαινεί τις φυλές που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα και ρωτάει γιατί δεν ανταποκρίθηκαν κάποιες άλλες. Προσθέτει με γλαφυρότητα διάφορες λεπτομέρειες για τη μάχη και την κατατρόπωση των Χαναναίων, για τη θαρραλέα ενέργεια της Ιαήλ που σκότωσε τον Σισάρα και για την απογοήτευση της μητέρας του Σισάρα, η οποία περίμενε μάταια να φέρουν λάφυρα και δούλους από τον Ισραήλ μετά την αναμενόμενη νίκη του γιου της, του Σισάρα.—Κρ 5.

ΔΕΒΙΡ

(Δεβίρ) [Εσώτατος· Ενδότατος].

1. Ο βασιλιάς της Εγλών, ενός από τα τέσσερα μικρά βασίλεια που συμμάχησαν με το βασιλιά της Ιερουσαλήμ με σκοπό να επιτεθούν στην πόλη της Γαβαών επειδή έκανε ειρήνη με τον Ιησού του Ναυή. (Ιη 10:1-5) Η συνθηκολόγηση της Γαβαών με τον Ιησού του Ναυή ενέσπειρε το φόβο, δεδομένου ότι πιθανώς αποδυνάμωνε κάθε ενωμένο μέτωπο εναντίον του Ισραήλ (Ιη 9:1, 2) και συγχρόνως έδινε, όπως φαίνεται, στον Ιησού του Ναυή μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων ανάμεσα στα βόρεια και στα νότια εδάφη της Υποσχεμένης Γης, αφήνοντάς του το περιθώριο να κατακτά τη γη τμηματικά. Όταν πολιορκήθηκε η Γαβαών, ο στρατός του Ιησού του Ναυή πρόστρεξε σε διάσωσή της και, με τη βοήθεια θαυμάτων, ο Ιησούς του Ναυή κατατρόπωσε το στρατό των Χαναναίων, αναγκάζοντας τον Δεβίρ και τους άλλους βασιλιάδες να καταφύγουν σε μια σπηλιά. Εκεί έμειναν παγιδευμένοι ώσπου αργότερα εκτελέστηκαν.—Ιη 10:6-27.

2. Βασιλική πόλη των Χαναναίων (Ιη 10:38, 39), γνωστή και ως Κιριάθ-σεφέρ και Κιριάθ-σαννά. (Ιη 15:15, 49· Κρ 1:11) Ανήκε στην κληρονομιά του Ιούδα αλλά έγινε Λευιτική πόλη των Κααθιτών.—Ιη 21:9, 15· 1Χρ 6:54, 58.

Όπως φαίνεται υπάρχουν δύο αφηγήσεις για την πρώτη κατάκτηση της Δεβίρ από τον Ισραήλ στα πλαίσια των στρατιωτικών επιχειρήσεων του Ιησού του Ναυή. Η πρώτη αφήγηση απλώς δηλώνει ότι ο πληθυσμός της Δεβίρ αφανίστηκε. (Ιη 10:38, 39) Η δεύτερη, στα εδάφια Ιησούς του Ναυή 11:21-23, είναι πιθανώς μια ανακεφαλαίωση της ίδιας κατάκτησης (εφόσον το εδάφιο 18 αναφέρεται στις “πολλές ημέρες κατά τις οποίες διεξήγε ο Ιησούς πόλεμο με όλους αυτούς τους βασιλιάδες”), ενώ δίνει την επιπρόσθετη πληροφορία ότι ο Ιησούς του Ναυή «εξάλειψε τους Ανακίμ . . . από τη Δεβίρ» και άλλες πόλεις. Αυτή η συμπληρωματική ύλη μπορεί να περιλήφθηκε για να δείξει ότι ακόμη και οι ψηλοί Ανακίμ, οι οποίοι είχαν σκορπίσει τόσο φόβο στις καρδιές των κατασκόπων του Ισραήλ 40 και πλέον χρόνια νωρίτερα (Αρ 13:28, 31-33· Δευ 9:2), δεν αποδείχτηκαν άτρωτοι.

Ωστόσο, φαίνεται ότι οι Ανακίμ εγκαταστάθηκαν ξανά στην πόλη της Δεβίρ, ερχόμενοι ίσως από τα παράλια της Φιλιστίας (Ιη 11:22), ενώ ο Ισραήλ βρισκόταν προσωρινά στο στρατόπεδό του στα Γάλγαλα ή πολεμούσε στο Β. (Ιη 10:43–11:15) Αν και οι αρχικές εκστρατείες του Ιησού του Ναυή είχαν καταστείλει την ενωμένη αντίσταση των εχθρικών δυνάμεων στη γη Χαναάν κατεδαφίζοντας γρήγορα όλα τα ισχυρά προπύργια, φαίνεται ότι αυτή η μορφή πολέμου δεν τους επέτρεψε να εγκαταστήσουν φρουρές προκειμένου να διατηρήσουν υπό την κατοχή τους τα μέρη όπου βρίσκονταν όλες οι κατεστραμμένες πόλεις. Έτσι λοιπόν, έλαβε χώρα και μια δεύτερη κατάκτηση της Δεβίρ, ή αλλιώς επιχείρηση εκκαθάρισης, από τον Γοθονιήλ, ο οποίος διακρίθηκε στην κατάκτηση της πόλης, γι’ αυτό και του δόθηκε ως σύζυγος η Αχσάν, η κόρη του παλαίμαχου Χάλεβ.—Ιη 15:13-19· Κρ 1:11-15.

Δεν είναι δυνατόν να εξακριβωθεί σε ποια περίοδο της ιστορίας του Ισραήλ έλαβε χώρα αυτή η δεύτερη κατάκτηση. Το βιβλίο των Κριτών ανοίγει με τη φράση «έπειτα από το θάνατο του Ιησού», και αμέσως μετά ακολουθεί η αφήγηση για την κατάληψη της Δεβίρ από τον Χάλεβ. (Κρ 1:11-15) Το γεγονός αυτό σύμφωνα με μερικούς τοποθετεί την κατάκτηση της Δεβίρ από τον Ιούδα μετά το θάνατο του Ιησού του Ναυή και σημαίνει ότι η παρόμοια αφήγηση που βρίσκεται στα εδάφια Ιησούς του Ναυή 15:13-19 ήταν μεταγενέστερη προσθήκη στο ομώνυμο βιβλίο. Ωστόσο, άλλοι θεωρούν το εδάφιο Κριτές 1:1 απλώς μια τυπική εισαγωγή που το συνδέει με το βιβλίο του Ιησού του Ναυή, προβάλλοντας το επιχείρημα ότι ο Χάλεβ δεν θα περίμενε τόσα χρόνια μέχρι το θάνατο του Ιησού του Ναυή, προτού εκδιώξει τους Ανακίμ από την υποσχεμένη ιδιοκτησία του. Γι’ αυτό και θεωρούν την αφήγηση του βιβλίου των Κριτών ως επανάληψη της αφήγησης του Ιησού του Ναυή.

Αναφορικά με τη θέση της Δεβίρ στην ορεινή περιοχή του Ιούδα έχουν προβληθεί διάφορες εκδοχές από λογίους της Αγίας Γραφής. Στο παρελθόν ταυτίστηκε με το Τελλ Μπέιτ Μίρσιμ, περίπου 20 χλμ. ΔΝΔ της Χεβρών. Ωστόσο, τώρα ταυτίζεται με το Χίρμπετ Ραμπούντ, περίπου 13 χλμ. ΝΔ της Χεβρών.

Το αρχαίο όνομα της Δεβίρ, Κιριάθ-σεφέρ (Ιη 15:15· Κρ 1:11), σημαίνει «Πόλη του Βιβλίου». Αυτό έχει οδηγήσει μερικούς στην υπόθεση ότι η Δεβίρ ήταν το κέντρο της θρησκευτικής και της νομικής εκπαίδευσης των Χαναναίων και τόπος φύλαξης των δημόσιων αρχείων.

3. Τοποθεσία «στην κοιλάδα Αχώρ» η οποία αναφέρεται στον κατάλογο με τις μεθόριες τοποθεσίες του Ιούδα. (Ιη 15:7) Παρότι η ακριβής θέση της δεν είναι γνωστή σήμερα, μερικοί γεωγράφοι πιστεύουν ότι το όνομα αυτό διασώζεται στο τοπωνύμιο Θογέρετ εντ-Ντεμπρ, ΝΔ της Ιεριχώς, και στο όνομα του Ουάντι Ντεμπρ, το οποίο είναι πλησιέστερα στην τοποθεσία όπου, σύμφωνα με την τρέχουσα άποψη, βρίσκεται η Κοιλάδα του Αχώρ.

4. Τοποθεσία στο όριο του Γαδ στη Γαλαάδ. (Ιη 13:26) Αυτή η Δεβίρ θεωρείται συνήθως η ίδια με τη Λο-δεβάρ, όπου βρισκόταν το σπίτι του Μαχίρ (ο οποίος φιλοξένησε τον Μεφιβοσθέ και αργότερα τον Δαβίδ). (2Σα 9:4-6· 17:27-29) Κατά την τρέχουσα άποψη ορισμένων, η Δεβίρ του Γαδ ταυτίζεται με το Ουμ εντ-Νταμπάρ, 16 χλμ. Ν της Θάλασσας της Γαλιλαίας.

ΔΕΙΝΑ

(Δείνα) [Αυτή που Έχει Κριθεί [δηλαδή αθωωθεί, δικαιωθεί]].

Κόρη του Ιακώβ από τη Λεία. Η Δείνα ίσως ήταν περίπου έξι χρονών όταν ο Ιακώβ επέστρεψε στη Χαναάν και εγκαταστάθηκε στη Σοκχώθ, είχε δε γεννηθεί στη Χαρράν όταν ο πατέρας της κατοικούσε εκεί.—Γε 30:21, 22, 25· 31:41.

Τον καιρό που ο Ιακώβ και η οικογένειά του κατασκήνωναν έξω από την πόλη Συχέμ, η νεαρή Δείνα συνήθιζε άσοφα να επισκέπτεται τις Χαναναίες κοπέλες του τόπου. Σε μια από αυτές τις επισκέψεις βιάστηκε από τον Συχέμ, το γιο του Ευαίου αρχηγού Εμμώρ. Ο Συχέμ την αγάπησε, και η Δείνα έμεινε στο σπίτι του μέχρι που πήραν εκδίκηση οι αμφιθαλείς αδελφοί της Συμεών και Λευί. (Γε 34:1-31) Μερικοί ισχυρίζονται ότι η Δείνα θα πρέπει να ήταν ακόμη παιδί όταν βιάστηκε. Ωστόσο, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι, προτού ο Ιακώβ έρθει στη Συχέμ, είχε φτιάξει σπίτι και στέγαστρα στη Σοκχώθ, πράγμα που υποδηλώνει ότι έμεινε εκεί για κάποια χρονική περίοδο. (Γε 33:17) Στη Συχέμ αγόρασε γη και προφανώς εγκαταστάθηκε εκεί για κάποιο διάστημα. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με το ότι ο Συχέμ αγάπησε την «κοπέλα», όπως χαρακτηρίζεται η Δείνα, υποστηρίζουν ότι η Δείνα, παρότι ήταν ακόμη νεαρή, δεν ήταν παιδί τον καιρό που συνδέθηκε με τον Συχέμ.—Γε 33:18, 19· 34:12.

Έπειτα από χρόνια, η Δείνα, μαζί με το υπόλοιπο σπιτικό του Ιακώβ, ήρθε στην Αίγυπτο όπου τους είχε προσκαλέσει ο Ιωσήφ.—Γε 46:7, 15.

ΔΕΙΠΝΟ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ

Ένα κατά γράμμα δείπνο που χρησιμεύει ως ενθύμηση του θανάτου του Κυρίου Ιησού Χριστού. Εφόσον πρόκειται για το μοναδικό αναμνηστικό γεγονός που οι Γραφές προστάζουν τους Χριστιανούς να τηρούν, κατάλληλα αποκαλείται επίσης Ανάμνηση.—1Κο 11:20.

Η θέσπιση του Δείπνου του Κυρίου εξιστορείται από δύο αποστόλους που ήταν αυτόπτες μάρτυρες και συμμετείχαν σε αυτό—τον Ματθαίο και τον Ιωάννη. Ο Μάρκος και ο Λουκάς, αν και δεν ήταν παρόντες τότε, συμπληρώνουν ορισμένες λεπτομέρειες. Ο Παύλος, δίνοντας οδηγίες στην εκκλησία της Κορίνθου, ρίχνει φως σε ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του δείπνου. Αυτές οι πηγές μάς πληροφορούν ότι, το βράδυ πριν από το θάνατο του Ιησού, εκείνος και οι μαθητές του συγκεντρώθηκαν σε ένα μεγάλο ανώγειο για να τηρήσουν το Πάσχα. (Μαρ 14:14-16) Ο Ματθαίος αφηγείται: «Καθώς συνέχιζαν να τρώνε, ο Ιησούς πήρε ένα ψωμί και, αφού είπε μια ευλογία, το έσπασε και, δίνοντάς το στους μαθητές, είπε: “Πάρτε, φάτε. Αυτό σημαίνει το σώμα μου”. Επίσης, πήρε ένα ποτήρι και, αφού είπε μια ευχαριστήρια προσευχή, τους το έδωσε λέγοντας: “Πιείτε από αυτό, όλοι σας· διότι αυτό σημαίνει το «αίμα μου της διαθήκης», το οποίο θα χυθεί χάρη πολλών για συγχώρηση αμαρτιών. Αλλά σας λέω: Δεν πρόκειται να πιω στο εξής από αυτό το γέννημα του κλήματος μέχρι εκείνη την ημέρα που θα το πίνω καινούριο μαζί σας στη βασιλεία του Πατέρα μου”. Τελικά, αφού έψαλαν αίνους, βγήκαν έξω στο Όρος των Ελαιών».—Ματ 26:17-30· Μαρ 14:17-26· Λου 22:7-39· Ιωα 13:1-38· 1Κο 10:16-22· 11:20-34.

Πότε Θεσπίστηκε. Ανέκαθεν το Πάσχα τηρούνταν στις 14 του μήνα Νισάν (Αβίβ), την ημέρα ή κοντά στην ημέρα της πανσελήνου, δεδομένου ότι η πρώτη ημέρα του κάθε μήνα (σεληνιακού μήνα) στο Ιουδαϊκό ημερολόγιο ήταν η ημέρα της νέας σελήνης, όπως καθοριζόταν με οπτική παρατήρηση. Συνεπώς, η 14η ημέρα του μήνα έπεφτε περίπου στα μέσα του σεληνιακού κύκλου. Η ημερομηνία του θανάτου του Ιησού αποδεικνύεται στο λήμμα ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ (Πότε πέθανε) ότι ήταν η 14η Νισάν του 33 Κ.Χ. Όσον αφορά το ποια ήταν η ημερομηνία του θανάτου του στο Γρηγοριανό ημερολόγιο, αστρονομικοί υπολογισμοί δείχνουν ότι υπήρξε έκλειψη σελήνης την Παρασκευή 3 Απριλίου 33 Κ.Χ. (Ιουλιανό ημερολόγιο), που στο Γρηγοριανό ημερολόγιο θα ήταν Παρασκευή 1 Απριλίου. (Κανόνας των Εκλείψεων [Canon der Finsternisse], Τ. Οπόλτσερ, 1887, σ. 344) Οι εκλείψεις σελήνης συμβαίνουν πάντοτε όταν είναι πανσέληνος. Αυτό το στοιχείο μαρτυρεί έντονα ότι η 14η Νισάν του 33 Κ.Χ. συνέπιπτε με το χρονικό διάστημα ανάμεσα στην Πέμπτη 31 Μαρτίου και στην Παρασκευή 1 Απριλίου 33 Κ.Χ., στο Γρηγοριανό ημερολόγιο.

Το βράδυ πριν από το θάνατό του ήταν που ο Ιησούς, τηρώντας το Πάσχα, έφαγε το τελευταίο του πασχαλινό γεύμα και κατόπιν θέσπισε το Δείπνο του Κυρίου. Προτού ακόμη αρχίσει το δείπνο της Ανάμνησης, αποπέμφθηκε ο προδότης Ιούδας ενώ, σύμφωνα με το υπόμνημα, «ήταν νύχτα». (Ιωα 13:30) Εφόσον οι ημέρες του Ιουδαϊκού ημερολογίου διαρκούσαν από το βράδυ της μιας ημέρας ως το βράδυ της επομένης, το Δείπνο του Κυρίου γιορτάστηκε και αυτό τη 14η Νισάν, το βράδυ της Πέμπτης 31 Μαρτίου.—Βλέπε ΗΜΕΡΑ.

Πόσο Συχνά Τηρούνταν. Σύμφωνα με τον Λουκά και τον Παύλο, όταν θέσπισε την Ανάμνηση του θανάτου του ο Ιησούς είπε: «Εξακολουθήστε να το κάνετε αυτό σε ανάμνησή μου». (Λου 22:19· 1Κο 11:24) Από αυτό εξάγεται λογικά ότι ο Ιησούς εννοούσε πως οι ακόλουθοί του έπρεπε να γιορτάζουν το Δείπνο του Κυρίου μία φορά το χρόνο, όχι συχνότερα. Το Πάσχα, το οποίο τηρούνταν σε ανάμνηση της απελευθέρωσης που χάρισε ο Ιεχωβά στον Ισραήλ από τα δεσμά της Αιγύπτου το 1513 Π.Κ.Χ., γιορταζόταν μόνο μία φορά το χρόνο, κατά την επέτειο της 14ης Νισάν. Η Ανάμνηση, που και αυτή είναι επέτειος, θα ήταν κατάλληλο να τηρείται μόνο στις 14 Νισάν.

Ο Παύλος παρέθεσε τα εξής λόγια του Ιησού σχετικά με το ποτήρι: «Εξακολουθήστε να το κάνετε αυτό, όποτε το πίνετε, σε ανάμνησή μου», και πρόσθεσε: «Διότι όποτε [ὁσάκις, Κείμενο] τρώτε αυτό το ψωμί και πίνετε αυτό το ποτήρι, εξακολουθείτε να εξαγγέλλετε το θάνατο του Κυρίου, ωσότου αυτός έρθει». (1Κο 11:25, 26) Η λέξη ὁσάκις είναι δυνατόν να αναφέρεται σε κάτι που γίνεται μόνο μία φορά το χρόνο, ιδιαίτερα όταν αυτό γίνεται επί πολλά χρόνια. (Παράβαλε με τη χρήση της λέξης πολλάκις του πρωτότυπου κειμένου στα εδ. Εβρ 9:25, 26.) Η 14η Νισάν ήταν η ημέρα κατά την οποία ο Χριστός έδωσε το κατά γράμμα σώμα του ως θυσία πάνω στο ξύλο του βασανισμού και έχυσε το ζωογόνο αίμα του για τη συγχώρηση αμαρτιών. Άρα, αυτή ήταν η ημέρα “του θανάτου του Κυρίου” και, επομένως, η ημερομηνία κατά την οποία έπρεπε έκτοτε να τηρείται η ανάμνηση του θανάτου του.

Οι συμμετέχοντες σε αυτό το δείπνο θα “απουσίαζαν από τον Κύριο” και θα γιόρταζαν το Δείπνο του Κυρίου αρκετές φορές προτού πεθάνουν πιστοί. Έπειτα, αφού θα ανασταίνονταν σε ουράνια ζωή, θα ήταν μαζί με τον Χριστό και δεν θα χρειάζονταν πια κάτι να τους τον θυμίζει. Όσον αφορά το μέχρι πότε θα τηρούνταν αυτή η γιορτή—«ωσότου αυτός έρθει»—ο απόστολος Παύλος αναφερόταν προφανώς στον καιρό κατά τον οποίο ο Χριστός θα επανερχόταν και θα τους έπαιρνε στον ουρανό μέσω ανάστασης, κατά τη διάρκεια της παρουσίας του. Αυτή η εξήγηση αποσαφηνίζεται από τα λόγια που είπε ο Ιησούς στους 11 αποστόλους αργότερα εκείνο το βράδυ: «Αν πάω και σας ετοιμάσω τόπο, έρχομαι ξανά και θα σας πάρω κοντά μου, ώστε εκεί που είμαι εγώ να είστε και εσείς».—Ιωα 14:3, 4· 2Κο 5:1-3, 6-9.

Ο Ιησούς ενημέρωσε τους μαθητές ότι το κρασί που είχε πιει (εκείνο το Πάσχα πριν από την Ανάμνηση) ήταν το τελευταίο που θα έπινε από το γέννημα του κλήματος «μέχρι εκείνη την ημέρα που θα το πίνω καινούριο μαζί σας στη βασιλεία του Πατέρα μου». (Ματ 26:29) Εφόσον δεν επρόκειτο να πίνει κατά γράμμα κρασί στον ουρανό, προφανώς αναφερόταν σε ό,τι συμβολίζει μερικές φορές το κρασί στις Γραφές, δηλαδή τη χαρά. Αυτό που ανέμεναν με αδημονία ήταν το να βρεθούν μαζί στη Βασιλεία. (Ρω 8:23· 2Κο 5:2) Ο Βασιλιάς Δαβίδ έγραψε σε έναν ψαλμό ότι ο Ιεχωβά προμηθεύει «κρασί που ευφραίνει την καρδιά του θνητού ανθρώπου», και ο γιος του ο Σολομών είπε: «Το κρασί ευφραίνει τη ζωή».—Ψλ 104:15· Εκ 10:19.

Τα Εμβλήματα. Ο Μάρκος αφηγείται τα εξής αναφορικά με το ψωμί που χρησιμοποίησε ο Ιησούς όταν θέσπισε το Δείπνο του Κυρίου: «Καθώς συνέχιζαν να τρώνε, πήρε ένα ψωμί, είπε μια ευλογία, το έσπασε και τους το έδωσε και είπε: “Πάρτε το, αυτό σημαίνει το σώμα μου”». (Μαρ 14:22) Το ψωμί ήταν αυτό που είχαν για το πασχαλινό γεύμα το οποίο ο Ιησούς και οι μαθητές του είχαν μόλις ολοκληρώσει. Επρόκειτο για άζυμο ψωμί, δεδομένου ότι δεν επιτρεπόταν να υπάρχει προζύμι στα σπίτια των Ιουδαίων κατά τη διάρκεια του Πάσχα και της σχετιζόμενης με αυτό Γιορτής των Άζυμων Άρτων. (Εξ 13:6-10) Στις Γραφές το προζύμι χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την αμαρτωλότητα. Το άζυμο ψωμί ταιριάζει στην περίσταση αυτή επειδή εξεικονίζει το αναμάρτητο σάρκινο σώμα του Ιησού. (Εβρ 7:26· 9:14· 1Πε 2:22, 24) Το άζυμο ψωμί ήταν επίπεδο και τεμαχιζόταν εύκολα, γι’ αυτό και ο Ιησούς το έσπασε, όπως συνηθιζόταν στα γεύματα εκείνη την εποχή. (Λου 24:30· Πρ 27:35) Σε προηγούμενες περιπτώσεις, όταν ο Ιησούς πολλαπλασίασε με θαυματουργικό τρόπο μερικά ψωμιά για να θρέψει χιλιάδες ανθρώπους, έσπασε τα ψωμιά για να τους τα μοιράσει. (Ματ 14:19· 15:36) Κατά συνέπεια, το σπάσιμο του ψωμιού της Ανάμνησης δεν είχε, καθώς φαίνεται, κάποια πνευματική σημασία.

Αφού ο Ιησούς έδωσε το ψωμί, πήρε ένα ποτήρι και «έκανε μια ευχαριστήρια προσευχή και τους το έδωσε και ήπιαν όλοι από αυτό. Και τους είπε: “Αυτό σημαίνει το «αίμα μου της διαθήκης», το οποίο θα χυθεί για χάρη πολλών”». (Μαρ 14:23, 24) Χρησιμοποίησε κρασί που είχε υποστεί ζύμωση, όχι απλό χυμό σταφυλιών. Όταν η Αγία Γραφή κάνει λόγο για κρασί εννοεί κατά γράμμα κρασί, όχι χυμό σταφυλιών που δεν έχει υποστεί ζύμωση. (Βλέπε ΚΡΑΣΙ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΑ ΠΟΤΑ.) Το κρασί που έχει υποστεί ζύμωση, όχι ο χυμός των σταφυλιών, κάνει τα «παλιά ασκιά» να σκιστούν, όπως είπε ο Ιησούς. Οι εχθροί του Ιησού τον κατηγόρησαν ότι ήταν «οινοπότης», κατηγορία που δεν θα είχε νόημα αν ο “οίνος” δεν ήταν παρά χυμός σταφυλιών. (Ματ 9:17· 11:19) Στη γιορτή του Πάσχα η οποία είχε μόλις ολοκληρωθεί υπήρχε πραγματικό κρασί, και αυτό μπορούσε να χρησιμοποιηθεί κατάλληλα από τον Χριστό για τη θέσπιση της Ανάμνησης του θανάτου του. Αναμφίβολα το κρασί ήταν κόκκινο, διότι μόνο το κόκκινο κρασί θα ήταν κατάλληλο σύμβολο του αίματος.—1Πε 1:19.

Γεύμα Συμμετοχής. Στον αρχαίο Ισραήλ μπορούσε κάποιος να κάνει προμήθειες για ένα γεύμα συμμετοχής. Έφερνε κάποιο ζώο στο αγιαστήριο, όπου το έσφαζαν. Ένα μέρος του προσφερόμενου ζώου πήγαινε στο θυσιαστήριο ως “κατευναστική οσμή στον Ιεχωβά”. Ένα μέρος πήγαινε στον ιερέα που εκτελούσε την υπηρεσία και ένα άλλο μέρος στους ιερείς γιους του Ααρών, ενώ συμμετείχε στο γεύμα και ο προσφέρων μαζί με το σπιτικό του. (Λευ 3:1-16· 7:28-36) Όποιος ήταν “ακάθαρτος” σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου δεν επιτρεπόταν να φάει από τη θυσία συμμετοχής για να μην «εκκοπεί από το λαό» του.—Λευ 7:20, 21.

Παρόμοια, το Δείπνο του Κυρίου είναι γεύμα συμμετοχής επειδή υπάρχουν διάφοροι συμμετέχοντες. Ο Ιεχωβά Θεός περιλαμβάνεται ως ο Εμπνευστής της διευθέτησης, ο Ιησούς Χριστός είναι η λυτρωτική θυσία και οι πνευματικοί αδελφοί του τρώνε τα εμβλήματα ως συμμετέχοντες. Το ότι τρώνε από «το τραπέζι του Ιεχωβά» δηλώνει ότι βρίσκονται σε ειρήνη με τον Ιεχωβά. (1Κο 10:21) Μάλιστα οι προσφορές συμμετοχής αποκαλούνταν μερικές φορές «προσφορές ειρήνης».—Λευ 3:1, υποσ.

Όσοι συμμετέχουν στο δείπνο, τρώγοντας το ψωμί και πίνοντας το κρασί, αναγνωρίζουν ότι έχουν συμμετοχή όλοι μαζί στον Χριστό, με πλήρη ενότητα. Ο απόστολος Παύλος λέει: «Το ποτήρι της ευλογίας το οποίο ευλογούμε, δεν είναι συμμετοχή στο αίμα του Χριστού; Το ψωμί το οποίο σπάζουμε, δεν είναι συμμετοχή στο σώμα του Χριστού; Επειδή υπάρχει ένα ψωμί, εμείς, αν και πολλοί, είμαστε ένα σώμα, γιατί όλοι τρώμε από αυτό το ένα ψωμί».—1Κο 10:16, 17.

Με τη συμμετοχή τους δείχνουν ότι υπάγονται στη νέα διαθήκη και λαβαίνουν τα οφέλη της, δηλαδή τη συγχώρηση του Θεού για τις αμαρτίες τους μέσω του αίματος του Χριστού. Έχουν την κατάλληλη εκτίμηση για την αξία “του αίματος της διαθήκης” μέσω του οποίου αγιάζονται. (Εβρ 10:29) Οι Γραφές τούς αποκαλούν “διακόνους μιας νέας διαθήκης” οι οποίοι εργάζονται για τους σκοπούς της. (2Κο 3:5, 6) Είναι δε κατάλληλο το ότι τρώνε από το έμβλημα του ψωμιού, επειδή μπορούν να λένε: «Με το προαναφερμένο “θέλημα” έχουμε αγιαστεί μέσω της προσφοράς του σώματος του Ιησού Χριστού μία φορά για πάντα». (Εβρ 10:10) Συμμετέχουν στα παθήματα του Χριστού και σε θάνατο παρόμοιο με το δικό του, έναν θάνατο ακεραιότητας. Ελπίζουν δε να συμμετάσχουν στην «ομοιότητα της ανάστασής του», μιας ανάστασης σε αθάνατη ζωή με πνευματικό σώμα.—Ρω 6:3-5.

Για τον καθένα που συμμετέχει στο δείπνο, ο απόστολος Παύλος γράφει: «Όποιος τρώει το ψωμί ή πίνει το ποτήρι του Κυρίου ανάξια θα είναι ένοχος όσον αφορά το σώμα και το αίμα του Κυρίου. Πρώτα ας επιδοκιμάζει ο άνθρωπος τον εαυτό του ύστερα από λεπτομερή εξέταση, και έτσι ας τρώει από το ψωμί και ας πίνει από το ποτήρι. Διότι αυτός που τρώει και πίνει, τρώει και πίνει κρίση εναντίον του εαυτού του, αν δεν διακρίνει το σώμα». (1Κο 11:27-29) Οι ακάθαρτες, αντιγραφικές ή υποκριτικές πράξεις καθιστούν κάποιον ακατάλληλο να φάει από τα εμβλήματα. Αν συμμετέχει ευρισκόμενος σε τέτοια κατάσταση, θα τρώει και θα πίνει κρίση εναντίον του εαυτού του. Δεν θα εκτιμάει τη θυσία του Χριστού, το σκοπό της και το νόημά της. Θα δείχνει ασέβεια και περιφρόνηση για αυτήν. (Παράβαλε Εβρ 10:28-31.) Ένα τέτοιο άτομο κινδυνεύει να “εκκοπεί από το λαό του Θεού”, όπως ο Ισραηλίτης ο οποίος θα έτρωγε ένα γεύμα συμμετοχής ευρισκόμενος σε ακάθαρτη κατάσταση.—Λευ 7:20.

Μάλιστα ο Παύλος παραλληλίζει το Δείπνο του Κυρίου με ένα γεύμα συμμετοχής στο λαό του Ισραήλ όταν κάνει πρώτα λόγο για αυτούς που συμμετέχουν όλοι μαζί στον Χριστό και κατόπιν λέει: «Κοιτάξτε τον κατά σάρκα Ισραήλ: Αυτοί που τρώνε τις θυσίες δεν είναι συμμέτοχοι με το θυσιαστήριο; . . . Δεν μπορείτε να πίνετε το ποτήρι του Ιεχωβά και το ποτήρι των δαιμόνων· δεν μπορείτε να τρώτε από “το τραπέζι του Ιεχωβά” και από το τραπέζι των δαιμόνων».—1Κο 10:18-21.

Οι Συμμετέχοντες στο Δείπνο και οι Άλλοι Παρευρισκόμενοι. Ο Ιησούς είχε συγκεντρώσει τους 12 αποστόλους του, λέγοντάς τους: «Πολύ επιθύμησα να φάω αυτό το πάσχα μαζί σας προτού υποφέρω». (Λου 22:15) Αλλά η αφήγηση του αυτόπτη μάρτυρα Ιωάννη δείχνει ότι ο Ιησούς απέπεμψε τον προδότη Ιούδα προτού θεσπίσει το Αναμνηστικό δείπνο. Κατά τη διάρκεια του Πάσχα, ο Ιησούς, ο οποίος γνώριζε ότι ο Ιούδας ήταν ο προδότης του, βούτηξε μια μπουκιά στο σκεύος του πασχαλινού γεύματος και την έδωσε στον Ιούδα, ζητώντας του να φύγει. (Ιωα 13:21-30) Και η αφήγηση του Μάρκου επίσης αφήνει να εννοηθεί αυτή η σειρά των γεγονότων. (Μαρ 14:12-25) Κατά τη διάρκεια του Δείπνου του Κυρίου το οποίο ακολούθησε, ο Ιησούς έδωσε το ψωμί και το κρασί στους 11 υπόλοιπους αποστόλους, λέγοντάς τους να φάνε και να πιουν. (Λου 22:19, 20) Στη συνέχεια τους αποκάλεσε «εσείς . . . που έχετε παραμείνει προσκολλημένοι σε εμένα κατά τις δοκιμασίες μου», παρέχοντας μια ακόμη ένδειξη για το ότι ο Ιούδας είχε αποπεμφθεί.—Λου 22:28.

Δεν υπάρχει κάτι που να αποδεικνύει ότι ο ίδιος ο Ιησούς έφαγε από το προσφερόμενο ψωμί ή ήπιε από το ποτήρι κατά τη διάρκεια του Αναμνηστικού δείπνου. Το σώμα και το αίμα που παρέδωσε αυτός ήταν για χάρη εκείνων και για να επικυρώσει τη νέα διαθήκη, μέσω της οποίας αφαιρούνταν οι αμαρτίες τους. (Ιερ 31:31-34· Εβρ 8:10-12· 12:24) Ο Ιησούς δεν είχε αμαρτίες. (Εβρ 7:26) Είναι ο Μεσίτης της νέας διαθήκης μεταξύ του Ιεχωβά Θεού και όσων είναι εκλεγμένοι ως σύντροφοι του Χριστού. (Εβρ 9:15· βλέπε ΔΙΑΘΗΚΗ.) Εκτός από τους αποστόλους που ήταν παρόντες σε εκείνο το δείπνο, επρόκειτο να υπάρχουν και άλλοι που θα απάρτιζαν τον πνευματικό «Ισραήλ του Θεού»—ένα «μικρό ποίμνιο» τα μέλη του οποίου θα γίνονταν τελικά βασιλιάδες και ιερείς μαζί με τον Χριστό. (Γα 6:16· Λου 12:32· Απ 1:5, 6· 5:9, 10) Όλοι, λοιπόν, οι πνευματικοί αδελφοί του Χριστού στη γη θα συμμετείχαν σε αυτό το δείπνο κάθε φορά που θα γιορταζόταν. Αυτοί αναφέρονται ως «μερικοί πρώτοι καρποί από τα πλάσματά του» (Ιακ 1:18), αγορασμένοι από την ανθρωπότητα ως «πρώτοι καρποί για τον Θεό και το Αρνί», και στο όραμα του Ιωάννη αποκαλύπτεται ότι αριθμούν 144.000.—Απ 14:1-5.

Οι παρατηρητές δεν συμμετέχουν. Ο Κύριος Ιησούς Χριστός αποκάλυψε ότι, κατά τη διάρκεια της παρουσίας του, θα υπήρχαν άτομα που θα έκαναν το καλό στους πνευματικούς αδελφούς του, δεδομένου ότι θα τους επισκέπτονταν σε καιρούς ανάγκης και θα τους παρείχαν βοήθεια. (Ματ 25:31-46) Θα είχαν άραγε αυτοί, που ίσως παρευρίσκονταν στον εορτασμό του Δείπνου του Κυρίου, τα προσόντα να λαβαίνουν από τα εμβλήματα; Οι Γραφές λένε ότι ο Θεός θα παρείχε, μέσω του αγίου του πνεύματος, την απόδειξη και την επιβεβαίωση σε εκείνους που έχουν τα προσόντα να λαβαίνουν από τα εμβλήματα, ως «κληρονόμοι μεν του Θεού, συγκληρονόμοι όμως με τον Χριστό», για το ότι είναι γιοι του Θεού. Ο απόστολος Παύλος γράφει: «Το ίδιο το πνεύμα δίνει μαρτυρία μαζί με το πνεύμα μας ότι είμαστε παιδιά του Θεού». Κατόπιν εξηγεί ότι υπάρχουν και άλλοι που ωφελούνται από τη διευθέτηση την οποία έχει κάνει ο Θεός για αυτούς τους γιους: «Διότι με έντονη λαχτάρα η δημιουργία περιμένει την αποκάλυψη των γιων του Θεού». (Ρω 8:14-21) Εφόσον οι συγκληρονόμοι με τον Χριστό πρόκειται να “κυβερνήσουν τη γη ως βασιλιάδες και ιερείς”, η Βασιλεία θα ωφελήσει όσους θα είναι υπήκοοί της. (Απ 5:10· 20:4, 6· 21:3, 4) Αυτοί που θα ωφεληθούν είναι φυσικό να ενδιαφέρονται για τη Βασιλεία και την εξέλιξή της. Κατά συνέπεια, αυτά τα άτομα παρευρίσκονται στον εορτασμό του Δείπνου του Κυρίου και παρατηρούν, αλλά εφόσον δεν είναι συγκληρονόμοι με τον Χριστό και πνευματικοί γιοι του Θεού, δεν λαβαίνουν από τα εμβλήματα ως συμμετέχοντες στο θάνατο του Χριστού, με την ελπίδα της ανάστασης σε ουράνια ζωή μαζί με αυτόν.—Ρω 6:3-5.

Δεν Λαβαίνει Χώρα Μετουσίωση ή Ομοουσίωση. Ο Ιησούς εξακολουθούσε να έχει το σάρκινο σώμα του όταν πρόσφερε το ψωμί. Αυτό το σώμα, ολόκληρο και αρτιμελές, επρόκειτο να προσφερθεί ως τέλεια, άψογη θυσία για αμαρτίες το επόμενο απόγευμα (την ίδια ημέρα του εβραϊκού ημερολογίου, 14 Νισάν). Διατήρησε επίσης όλο του το αίμα για εκείνη την τέλεια θυσία. «Έχυσε την ψυχή του [η οποία είναι στο αίμα] στο θάνατο». (Ησ 53:12· Λευ 17:11) Επομένως, κατά τη διάρκεια του δείπνου δεν εκτέλεσε κάποιο θαύμα μετουσίωσης, μεταβάλλοντας το ψωμί ώστε να αποτελέσει την κατά γράμμα σάρκα του και το κρασί για να γίνει το κατά γράμμα αίμα του. Για τους ίδιους λόγους, δεν είναι ορθό να ειπωθεί ότι έκανε θαυματουργικά τη σάρκα του και το αίμα του να συνυπάρχουν με το ψωμί και το κρασί ή να ενωθούν με αυτά, όπως ισχυρίζονται εκείνοι που υποστηρίζουν το δόγμα της ομοουσίωσης.

Αυτό δεν αντιφάσκει με τα λόγια του Ιησού στα εδάφια Ιωάννης 6:51-57. Ο Ιησούς δεν εξέταζε εκεί το ζήτημα του Δείπνου του Κυρίου, εφόσον η εν λόγω διευθέτηση θεσπίστηκε έναν ολόκληρο χρόνο αργότερα. Η “βρώση” και η “πόση” που αναφέρονται σε αυτή την αφήγηση γίνονται με μεταφορικό τρόπο, μέσω άσκησης πίστης στον Ιησού Χριστό, όπως υποδεικνύουν τα εδάφια 35 και 40.

Επιπλέον, η βρώση κατά γράμμα ανθρώπινης σάρκας και αίματος θα συνιστούσε κανιβαλισμό. Γι’ αυτό και οι Ιουδαίοι που δεν ασκούσαν πίστη και δεν κατάλαβαν σωστά τη δήλωση του Ιησού για τη βρώση της σάρκας του και την πόση του αίματός του συνταράχτηκαν. Αυτή η αντίδραση υποδήλωνε την Ιουδαϊκή άποψη για τη βρώση ανθρώπινης σάρκας και αίματος, όπως είχε ενσταλαχτεί από το Νόμο.—Ιωα 6:60.

Επιπρόσθετα, η πόση αίματος αποτελούσε παραβίαση του νόμου που είχε δώσει ο Θεός στον Νώε, πριν από τη διαθήκη του Νόμου. (Γε 9:4· Λευ 17:10) Ο Κύριος Ιησούς Χριστός ποτέ δεν θα συμβούλευε άλλους να παραβιάσουν το νόμο του Θεού. (Παράβαλε Ματ 5:19.) Εξάλλου, ο Ιησούς πρόσταξε: «Εξακολουθήστε να το κάνετε αυτό σε ανάμνησή μου», όχι ως θυσία μου.—1Κο 11:23-25.

Άρα λοιπόν, το ψωμί και το κρασί είναι εμβλήματα που αντιπροσωπεύουν τη σάρκα και το αίμα του Χριστού με συμβολικό τρόπο, όπως ήταν συμβολικά και τα λόγια του για τη βρώση της σάρκας του και την πόση του αίματός του. Ο Ιησούς είχε πει σε εκείνους που σκανδαλίστηκαν από τα λόγια του: «Το ψωμί που θα δώσω εγώ είναι η σάρκα μου για χάρη της ζωής του κόσμου». (Ιωα 6:51) Αυτή δόθηκε κατά το θάνατό του ως θυσία στο ξύλο του βασανισμού. Το σώμα του θάφτηκε και ο Πατέρας του το εξαφάνισε προτού μπορέσει να δει φθορά. (Πρ 2:31) Κανείς δεν έφαγε ποτέ κατά γράμμα από τη σάρκα ή το αίμα του.

Κατάλληλος, Εύτακτος Εορτασμός. Η Χριστιανική εκκλησία στην Κόρινθο είχε περιέλθει σε κακή πνευματική κατάσταση από μερικές απόψεις, και ως αποτέλεσμα, όπως είπε ο απόστολος Παύλος: «Πολλοί ανάμεσά σας είναι αδύναμοι και άρρωστοι, και αρκετοί κοιμούνται τον ύπνο του θανάτου». Αυτό οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στο ότι είχαν παρανοήσει το Δείπνο του Κυρίου και τη σημασία του. Δεν σέβονταν την ιερότητα της περίστασης. Μερικοί έφερναν μαζί τους το φαγητό τους για να το φάνε πριν ή στη διάρκεια της συνάθροισης. Μεταξύ αυτών υπήρχαν κάποιοι που έτρωγαν υπερβολικά και μεθούσαν, ενώ άλλοι στην εκκλησία που δεν είχαν φάει πεινούσαν και ένιωθαν ντροπή μπροστά σε εκείνους που είχαν φάει και πιει πολύ. Με το μυαλό τους νυσταγμένο ή να περιπλανιέται σε άλλα ζητήματα, δεν ήταν σε θέση να λάβουν από τα εμβλήματα με εκτίμηση. Επιπλέον, υπήρχαν διαιρέσεις στην εκκλησία λόγω του ότι ορισμένοι ανάμεσά τους προτιμούσαν τον Πέτρο, άλλοι τον Απολλώ και κάποιοι άλλοι απέβλεπαν στον Παύλο για ηγεσία. (1Κο 1:11-13· 11:18) Δεν κατανοούσαν ότι αυτή η περίσταση θα έπρεπε να προάγει την ενότητα. Δεν συνειδητοποιούσαν πλήρως τη σοβαρότητα του ζητήματος, ότι τα εμβλήματα εξεικόνιζαν το σώμα και το αίμα του Κυρίου και ότι το δείπνο γινόταν σε ανάμνηση του θανάτου του. Ο Παύλος τόνισε το μεγάλο κίνδυνο που υπήρχε για όσους συμμετείχαν χωρίς να διακρίνουν αυτά τα γεγονότα.—1Κο 11:20-34.

ΔΕΚΑ

Βλέπε ΑΡΙΘΜΟΣ.

ΔΕΚΑ ΕΝΤΟΛΕΣ

Βλέπε ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ.

ΔΕΚΑΛΟΓΟΣ

Αυτή η λέξη, με την οποία αποδίδεται η εβραϊκή έκφραση ‛ασέρεθ χαντεβαρίμ που υπάρχει μόνο στην Πεντάτευχο, αναφέρεται στους δέκα βασικούς νόμους της διαθήκης του Νόμου, τις κοινώς λεγόμενες Δέκα Εντολές. (Εξ 34:28· Δευ 4:13· 10:4) Ο εν λόγω ειδικός κώδικας νόμων ονομάζεται επίσης τα «Λόγια» (Δευ 5:22) και «τα λόγια της διαθήκης». (Εξ 34:28) Η απόδοση της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα (Εξ 34:28· Δευ 10:4) είναι δέκα λόγους, και από το συνδυασμό αυτών των λέξεων προκύπτει η λέξη «Δεκάλογος».

Πλάκες—Η Προέλευσή Τους. Ο Δεκάλογος δόθηκε πρώτα προφορικά από τον άγγελο του Ιεχωβά στο Όρος Σινά. (Εξ 20:1· 31:18· Δευ 5:22· 9:10· Πρ 7:38, 53· βλέπε επίσης Γα 3:19· Εβρ 2:2.) Ο Μωυσής κατόπιν ανέβηκε στο βουνό για να παραλάβει το Δεκάλογο σε γραπτή μορφή, πάνω σε δύο πέτρινες πλάκες, μαζί με άλλες εντολές και οδηγίες. Κατά τη διάρκεια της παρατεινόμενης 40ήμερης παραμονής του εκεί, ο λαός άρχισε να ανησυχεί και κατασκεύασε ένα χυτό μοσχάρι για να το λατρέψει. Κατεβαίνοντας από το βουνό, ο Μωυσής είδε αυτό το ειδωλολατρικό θέαμα και πέταξε κάτω τις «πλάκες [που] ήταν έργο του Θεού»—τις ίδιες αυτές πλάκες πάνω στις οποίες ήταν γραμμένος ο Δεκάλογος—με αποτέλεσμα να τις συντρίψει.—Εξ 24:12· 31:18–32:19· Δευ 9:8-17· παράβαλε Λου 11:20.

Ο Ιεχωβά είπε αργότερα στον Μωυσή: «Λάξευσε δύο πέτρινες πλάκες σαν τις πρώτες και εγώ θα γράψω πάνω στις πλάκες τα λόγια που υπήρχαν στις πρώτες πλάκες, τις οποίες συνέτριψες». (Εξ 34:1-4) Έτσι λοιπόν, ύστερα από άλλη μια 40ήμερη παραμονή του Μωυσή στο βουνό, του δόθηκε ένα πανομοιότυπο αντίγραφο του Δεκαλόγου. Ο Μωυσής το φύλαξε σε μια κιβωτό από ξύλο ακακίας. (Δευ 10:1-5) Οι δύο πλάκες ονομάστηκαν “οι πλάκες της διαθήκης”. (Δευ 9:9, 11, 15) Αυτός είναι προφανώς ο λόγος για τον οποίο η επιχρυσωμένη κιβωτός, που κατασκευάστηκε αργότερα από τον Βεσελεήλ και όπου τοποθετήθηκαν τελικά οι πλάκες, ονομαζόταν «η κιβωτός της διαθήκης». (Ιη 3:6, 11· 8:33· Κρ 20:27· Εβρ 9:4) Αυτός ο νομοθετικός Δεκάλογος ονομαζόταν επίσης «μαρτυρία» (Εξ 25:16, 21· 40:20) και «πλάκες της Μαρτυρίας» (Εξ 31:18· 34:29), εξού και οι εκφράσεις “κιβωτός της μαρτυρίας” (Εξ 25:22· Αρ 4:5), καθώς και “σκηνή της Μαρτυρίας”, δηλαδή η σκηνή όπου στεγάστηκε η Κιβωτός.—Εξ 38:21.

Όσον αφορά τις πρώτες πλάκες, αναφέρεται ότι όχι μόνο τις έφτιαξε ο Ιεχωβά αλλά και ότι ήταν «γραμμένες με το δάχτυλο του Θεού», έκφραση που προφανώς υποδηλώνει το πνεύμα του Θεού. (Εξ 31:18· Δευ 4:13· 5:22· 9:10) Παρόμοια, τις δεύτερες πλάκες, αν και τις λάξευσε ο Μωυσής, τις έγραψε ο Ιεχωβά. Όταν, σύμφωνα με το εδάφιο Έξοδος 34:27, λέχθηκε στον Μωυσή: «Κατάγραψε αυτά τα λόγια», η δήλωση δεν αφορούσε τον ίδιο το Δεκάλογο, αλλά αντ’ αυτού εννοούνταν ότι ο Μωυσής, όπως είχε κάνει και σε μια προηγούμενη περίπτωση (Εξ 24:3, 4), έπρεπε να καταγράψει μερικές από τις υπόλοιπες λεπτομέρειες των κανόνων της διαθήκης. Επομένως, η αντωνυμία «εκείνος» στο εδάφιο Έξοδος 34:28β αναφέρεται στον Ιεχωβά καθώς λέει: «Και εκείνος [ο Ιεχωβά, όχι ο Μωυσής] έγραψε πάνω στις πλάκες τα λόγια της διαθήκης, το Δεκάλογο». Το εδάφιο 1 το δείχνει αυτό. Αργότερα, ενθυμούμενος αυτά τα γεγονότα, ο Μωυσής επιβεβαιώνει ότι ο Ιεχωβά ήταν αυτός που έγραψε για δεύτερη φορά τις πλάκες.—Δευ 10:1-4.

Το Περιεχόμενο των Εντολών. Υπό τύπον εισαγωγής στο Δεκάλογο βρίσκουμε την εξής κατηγορηματική δήλωση σε πρώτο πρόσωπο: «Εγώ είμαι ο Ιεχωβά ο Θεός σου, που σε έβγαλα από τη γη της Αιγύπτου, από το σπίτι των δούλων». (Εξ 20:2) Αυτή όχι μόνο δηλώνει ποιος μιλάει και σε ποιους αλλά δείχνει επίσης γιατί ο Δεκάλογος δόθηκε ειδικά στους Ιουδαίους τότε. Δεν δόθηκε στον Αβραάμ.—Δευ 5:2, 3.

Η πρώτη εντολή, «Δεν πρέπει να έχεις άλλους θεούς εναντίον του προσώπου μου», έβαζε πρώτο τον Ιεχωβά. (Εξ 20:3) Περιλάμβανε το υψηλό του αξίωμα και τη μοναδική θέση του ως Παντοδύναμου Θεού, ως του Υψίστου, του Ανώτατου Κυρίαρχου. Αυτή η εντολή έδειχνε ότι οι Ισραηλίτες δεν έπρεπε να έχουν άλλους θεούς ως αντίζηλους του Ιεχωβά.

Η δεύτερη εντολή αποτελούσε φυσική συνέχεια της πρώτης κατά το ότι απαγόρευε την ειδωλολατρία οποιουδήποτε σχήματος ή μορφής ως απροκάλυπτη προσβολή στη δόξα και στην Προσωπικότητα του Ιεχωβά. “Δεν πρέπει να φτιάξεις γλυπτή εικόνα ούτε μορφή όμοια με οτιδήποτε υπάρχει στους ουρανούς, στη γη ή στα νερά κάτω από τη γη ούτε πρέπει να τα προσκυνήσεις ούτε να τα υπηρετήσεις”. Αυτή η απαγόρευση υπογραμμίζεται από τη δήλωση: «Επειδή εγώ, ο Ιεχωβά ο Θεός σου, είμαι Θεός που απαιτώ αποκλειστική αφοσίωση».—Εξ 20:4-6.

Η τρίτη, κατά αρμόζουσα και λογική σειρά, εντολή δήλωνε: «Δεν πρέπει να χρησιμοποιήσεις το όνομα του Ιεχωβά του Θεού σου με μάταιο τρόπο». (Εξ 20:7) Αυτό συνάδει με την εξοχότητα που περιβάλλει το όνομα του Ιεχωβά σε ολόκληρες τις Εβραϊκές Γραφές (6.979 φορές στη ΜΝΚ· βλέπε ΙΕΧΩΒΑ [Η Σπουδαιότητα του Ονόματος]). Στα λίγα μόνο εδάφια του Δεκαλόγου (Εξ 20:2-17) το όνομα εμφανίζεται οχτώ φορές. Η φράση «δεν πρέπει να χρησιμοποιήσεις» έχει την έννοια «δεν πρέπει να προφέρεις» ή «δεν πρέπει να σηκώσεις (φέρεις)». Το να χρησιμοποιήσει κανείς το όνομα του Θεού «με μάταιο τρόπο» θα ισοδυναμούσε με το να «σηκώσει» ή να αναγάγει αυτό το όνομα σε ψεύδος, σε κάτι «μάταιο». Οι Ισραηλίτες που είχαν το προνόμιο να φέρουν το όνομα του Ιεχωβά ως μάρτυρές του και οι οποίοι έγιναν αποστάτες στην πραγματικότητα χρησιμοποιούσαν και έφεραν το όνομα του Ιεχωβά με μάταιο τρόπο.—Ησ 43:10· Ιεζ 36:20, 21.

Η τέταρτη εντολή δήλωνε: «Καθώς θυμάσαι την ημέρα του σαββάτου ώστε να την έχεις ιερή, θα εργάζεσαι και θα κάνεις όλες τις δουλειές σου σε έξι ημέρες. Αλλά η έβδομη ημέρα είναι σάββατο για τον Ιεχωβά τον Θεό σου. Δεν πρέπει να κάνεις καμιά εργασία, ούτε εσύ ούτε ο γιος σου ούτε η κόρη σου ούτε ο δούλος σου ούτε η δούλη σου ούτε το κατοικίδιο ζώο σου ούτε ο πάροικός σου που βρίσκεται μέσα από τις πύλες σου». (Εξ 20:8-10) Αν όλοι, ακόμη και οι δούλοι και τα κατοικίδια ζώα, τηρούσαν αυτή την ημέρα ως άγια για τον Ιεχωβά, θα είχαν το όφελος της αναζωογονητικής ανάπαυσης. Η ημέρα του Σαββάτου τούς έδινε επίσης την ευκαιρία να συγκεντρώνονται απερίσπαστα στα πνευματικά ζητήματα.

Η πέμπτη εντολή, «Τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου», μπορεί να θεωρηθεί ως ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις πρώτες τέσσερις εντολές, που ορίζουν τα καθήκοντα του ανθρώπου προς τον Θεό, και στις υπόλοιπες εντολές, που εκθέτουν τις υποχρεώσεις του ανθρώπου προς τα άλλα πλάσματα του Θεού. Εφόσον οι γονείς υπηρετούν ως εκπρόσωποι του Θεού, αν κάποιος τηρεί την πέμπτη εντολή αποδίδει τιμή και υπακοή τόσο στον Δημιουργό όσο και στα πλάσματα στα οποία έχει παραχωρήσει εξουσία ο Θεός. Αυτή η εντολή ήταν η μόνη από τις δέκα που συνδεόταν με μια υπόσχεση: «Προκειμένου να μακροημερεύσεις πάνω στη γη που σου δίνει ο Ιεχωβά ο Θεός σου».—Εξ 20:12· Δευ 5:16· Εφ 6:2, 3.

Οι επόμενες εντολές του κώδικα διατυπώνονται πολύ λακωνικά: η έκτη: «Δεν πρέπει να διαπράξεις φόνο», η έβδομη: «Δεν πρέπει να μοιχεύσεις», η όγδοη: «Δεν πρέπει να κλέψεις». (Εξ 20:13-15) Αυτή είναι η σειρά με την οποία παρατίθενται οι συγκεκριμένοι νόμοι στο Μασοριτικό κείμενο, δηλαδή πρώτα οι νόμοι για εγκλήματα που προκαλούν τη μέγιστη βλάβη στον πλησίον και μετά οι νόμοι για εγκλήματα που προκαλούν τη λιγότερη βλάβη. Σε μερικά ελληνικά χειρόγραφα (Αλεξανδρινός Κώδικας, Αμβροσιανός Κώδικας) η σειρά είναι “φόνος, κλοπή, μοιχεία”· σύμφωνα με τον Φίλωνα (Περί Δέκα Λογίων, ΙΒ΄, 51), «μοιχεία, φόνος, κλοπή»· στον Βατικανό Κώδικα, “μοιχεία, κλοπή, φόνος”. Εν συνεχεία, μεταβαίνοντας από τις πράξεις στα λόγια, η ένατη εντολή λέει: «Δεν πρέπει να ψευδομαρτυρήσεις εναντίον του συνανθρώπου σου».—Εξ 20:16.

Η δέκατη εντολή (Εξ 20:17) ήταν μοναδική δεδομένου ότι απαγόρευε την πλεονεξία, δηλαδή την εσφαλμένη επιθυμία για την περιουσία και τα υπάρχοντα—συμπεριλαμβανομένης της συζύγου—κάποιου συνανθρώπου. Κανένας ανθρώπινος νομοθέτης δεν επινόησε τέτοιον νόμο, διότι εκ των πραγμάτων δεν θα ήταν ανθρωπίνως δυνατή η επιβολή ενός τέτοιου νόμου. Ο Ιεχωβά, από την άλλη πλευρά, με αυτή τη δέκατη εντολή καθιστούσε τον καθένα απευθείας υπόλογο σε Αυτόν ως τον μόνο που βλέπει και γνωρίζει όλες τις μύχιες σκέψεις της καρδιάς του ανθρώπου.—1Σα 16:7· Παρ 21:2· Ιερ 17:10.

Άλλοι Κατάλογοι Αυτών των Νόμων. Η παραπάνω ταξινόμηση των δέκα εντολών στα εδάφια Έξοδος 20:2-17 είναι πολύ φυσιολογική. Είναι ίδια με αυτήν που κάνει ο Ιώσηπος, Ιουδαίος ιστορικός του πρώτου αιώνα Κ.Χ. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Γ΄, 91, 92 [v, 5 ]), και ο Ιουδαίος φιλόσοφος Φίλων, επίσης του πρώτου αιώνα Κ.Χ., στην πραγματεία του Περί Δέκα Λογίων (ΙΒ΄, 51). Άλλοι, όμως, περιλαμβανομένου του Αυγουστίνου, συνδύασαν τους δύο νόμους κατά των ξένων θεών και των εικόνων (Εξ 20:3-6· Δευ 5:7-10) σε μία εντολή και κατόπιν, για να υπάρχει και δέκατη εντολή, διαίρεσαν το εδάφιο Έξοδος 20:17 (Δευ 5:21) σε δύο εντολές, εκ των οποίων η μία—η ένατη—καταδίκαζε την επιθυμία για τη σύζυγο κάποιου, και η άλλη—η δέκατη—καταδίκαζε την επιθυμία για το σπίτι του, και ούτω καθεξής. Ο Αυγουστίνος επιδίωξε να στηρίξει αυτή τη θεωρητική ταξινόμηση στην οποία προέβη στη μεταγενέστερη παράλληλη περικοπή του Δεκαλόγου, στα εδάφια Δευτερονόμιο 5:6-21, όπου υπάρχουν δύο διαφορετικές εβραϊκές λέξεις στο εδάφιο 21 («Και δεν πρέπει να επιθυμήσεις [τύπος του εβρ. χαμάδ] . . . Και δεν πρέπει να ποθήσεις με ιδιοτέλεια [τύπος του εβρ. ’αβάχ]»), και όχι στο προγενέστερο κείμενο του εδαφίου Έξοδος 20:17, όπου το ένα μόνο ρήμα (επιθυμώ) εμφανίζεται δύο φορές.

Υπάρχουν και κάποιες άλλες μικροδιαφορές στη φρασεολογία των παράλληλων περικοπών της Εξόδου και του Δευτερονομίου οι οποίες περιέχουν τις Δέκα Εντολές, αλλά αυτές δεν επηρεάζουν με κανέναν τρόπο την ισχύ ή τη σημασία των νόμων. Αν και στην πρώτη περικοπή ο Δεκάλογος είναι διατυπωμένος σε επίσημο νομοθετικό ύφος, η μεταγενέστερη επανάληψή του έχει πιο αφηγηματικό ύφος, γιατί σε αυτή την περίπτωση ο Μωυσής απλώς επαναλάμβανε την εντολή του Θεού ως υπενθύμιση. Οι Δέκα Εντολές εμφανίζονται και αλλού με κάποιες ακόμη παραλλαγές, γιατί οι Βιβλικοί συγγραφείς τόσο των Εβραϊκών όσο και των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών παρέπεμπαν συχνά σε αυτές ή τις παρέθεταν μαζί με άλλες οδηγίες.—Εξ 31:14· 34:14, 17, 21· Λευ 19:3, 11, 12· Δευ 4:15-19· 6:14, 15· Ματ 5:27· 15:4· Λου 18:20· Ρω 13:9· Εφ 6:2, 3.

Ο Δεκάλογος ήταν θεόδοτος, και ως εκ τούτου αποτελούσε έναν τέλειο κώδικα νόμων. Όταν κάποιος «ειδήμονας στο Νόμο» ρώτησε τον Ιησού Χριστό: «Δάσκαλε, ποια είναι η μεγαλύτερη εντολή στο Νόμο;», ο Ιησούς παρέθεσε μια εντολή που, στην πραγματικότητα, αποτελούσε την επιτομή των πρώτων τεσσάρων (ή ενδεχομένως των πέντε) από τις Δέκα Εντολές, λέγοντας: «Πρέπει να αγαπάς τον Ιεχωβά τον Θεό σου με όλη σου την καρδιά και με όλη σου την ψυχή και με όλη σου τη διάνοια». Τον υπόλοιπο Δεκάλογο ο Ιησούς τον συνόψισε κατόπιν με τις λίγες λέξεις μιας άλλης εντολής: «Πρέπει να αγαπάς τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου».—Ματ 22:35-40· Δευ 6:5· Λευ 19:18.

Οι Χριστιανοί Δεν Είναι Υπό το Δεκάλογο. Ο Ιησούς γεννήθηκε υπό το Νόμο και τον τήρησε τέλεια, παραδίδοντας τελικά τη ζωή του ως λύτρο για την ανθρωπότητα. (Γα 4:4· 1Ιω 2:2) Επιπλέον, πεθαίνοντας πάνω στο ξύλο του βασανισμού απελευθέρωσε εκείνους που ήταν υπό το Νόμο (ο οποίος συμπεριλάμβανε το βασικό Δεκάλογο ή τις Δέκα Εντολές) «με το να γίνει κατάρα αντί» για αυτούς. Χάρη στο θάνατό του “εξαλείφθηκε το χειρόγραφο” καθώς αυτό καρφώθηκε στο ξύλο του βασανισμού.—Γα 3:13· Κολ 2:13, 14.

Εντούτοις, η μελέτη του Νόμου μαζί με το Δεκάλογό του είναι ουσιώδης για τους Χριστιανούς, διότι αποκαλύπτει την άποψη του Θεού για διάφορα ζητήματα, ενώ είχε και «σκιά των καλών μελλοντικών πραγμάτων», της πραγματικότητας που ανήκει στον Χριστό. (Εβρ 10:1· Κολ 2:17· Γα 6:2) Οι Χριστιανοί δεν είναι «χωρίς νόμο ως προς τον Θεό, αλλά κάτω από νόμο ως προς τον Χριστό». (1Κο 9:21) Δεν καταδικάζονται, όμως, ως αμαρτωλοί από εκείνον το νόμο, γιατί η παρ’ αξία καλοσύνη του Θεού μέσω του Χριστού παρέχει συγχώρηση για τα σφάλματα στα οποία υποπίπτουν λόγω σαρκικής αδυναμίας.—Ρω 3:23, 24.

ΔΕΚΑΠΟΛΗ

(Δεκάπολη) [Περιοχή Δέκα Πόλεων].

Ομοσπονδία ή συνασπισμός δέκα πόλεων. Το όνομα εφαρμοζόταν επίσης στην περιοχή στην οποία βρίσκονταν οι περισσότερες από αυτές τις πόλεις.—Ματ 4:25.

Μετά την κατάκτηση της εκεί περιοχής από τον Μέγα Αλέξανδρο γύρω στο 332 Π.Κ.Χ., δημιουργήθηκαν ελληνικές αποικίες στη Συρία και στην Παλαιστίνη, τις οποίες προφανώς ίδρυσαν παλαίμαχοι πολεμιστές των στρατευμάτων του Αλεξάνδρου. Αυτούς στη συνέχεια τους ακολούθησαν ελληνόφωνοι μετανάστες. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτές οι αποικίες αναπτύχθηκαν σε μέρη όπου προηγουμένως υπήρχαν Ιουδαϊκές πόλεις, ενώ άλλες χτίστηκαν σε καινούριες τοποθεσίες, ιδιαίτερα στα Α του Ιορδάνη Ποταμού. Άκμασαν στη διάρκεια της διακυβέρνησης των Σελευκιδών της Συρίας και των Πτολεμαίων της Αιγύπτου, αλλά η γέννηση του εβραϊκού κράτους των Μακκαβαίων (το οποίο ιδρύθηκε γύρω στο 168 Π.Κ.Χ.) έθεσε σε μεγάλο κίνδυνο τη σχετικά ανεξάρτητη υπόστασή τους. Ενώ ο πληθυσμός αυτών των πόλεων αναμφίβολα περιλάμβανε πολλούς Ιουδαίους, ωστόσο αυτές οι πόλεις αποτελούσαν κέντρα του ελληνικού πολιτισμού και του ελληνικού τρόπου οργάνωσης, γι’ αυτό και κάθε άλλο παρά συμβάδιζαν με τους στόχους των Μακκαβαίων. Όταν ο Πομπήιος κατέκτησε και αναδιοργάνωσε την Παλαιστίνη το 63 Π.Κ.Χ., αυτές οι ελληνιστικές πόλεις περιήλθαν υπό την προστασία της Ρώμης και υπό ένα καθεστώς εύνοιας. Τους επιτράπηκε να κόβουν δικά τους νομίσματα και να αυτοδιοικούνται σε μεγάλο βαθμό, παρότι εξακολουθούσαν να οφείλουν αφοσίωση στη Ρώμη και στην κυβέρνηση της επαρχίας της Συρίας και να υπόκεινται σε φορολόγηση και στρατολόγηση.

Ίδρυση της Ομοσπονδίας. Πιθανότατα στο διάστημα που μεσολάβησε ανάμεσα στην κατάκτηση της περιοχής από τον Πομπήιο και στο θάνατο του Ηρώδη του Μεγάλου (περ. 1 Π.Κ.Χ.), δέκα από αυτές τις ελληνιστικές πόλεις συνενώθηκαν σε έναν χαλαρό συνασπισμό γνωστό ως Δεκάπολη. Το κίνητρο πίσω από αυτή την ένωση φαίνεται πως ήταν το αμοιβαίο ενδιαφέρον αυτών των πόλεων για στενές εμπορικές σχέσεις καθώς και η προφύλαξή τους από ανθελληνιστικές δυνάμεις μέσα στην Παλαιστίνη ή από τις επιθέσεις των νομαδικών φυλών που κατοικούσαν στις ερήμους στα Α. Ο όρος «Δεκάπολη» πρωτοεμφανίζεται στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές και στα συγγράμματα του Ιώσηπου και του Πλίνιου του Πρεσβυτέρου (οι οποίοι έζησαν τον πρώτο αιώνα Κ.Χ.). Ο Πλίνιος, αν και αναγνωρίζει ότι υπήρχε ήδη διάσταση απόψεων, κατονόμασε τις ακόλουθες πόλεις ως τις αρχικές δέκα: τη Δαμασκό, τη Φιλαδέλφεια, τη Ραφανά, τη Σκυθόπολη, τα Γάδαρα, την Ιππώνη, το Δίον, την Πέλλα, τα Γέρασα και την Καναθά. (Φυσική Ιστορία [Naturalis Historia], V, XVI, 74) Από αυτές, μόνο η Σκυθόπολη (Βαιθ-σεάν) βρισκόταν Δ του Ιορδάνη, και μάλιστα λόγω της στρατηγικής θέσης της Κοιλάδας της Εσδρηλών χρησίμευε ως σημαντικός συνδετικός κρίκος με τα παράλια και τα λιμάνια της Μεσογείου. Η Δαμασκός, πολύ βορειότερα στη Συρία, προφανώς είχε περιληφθεί στη Δεκάπολη λόγω της σπουδαιότητας που κατείχε ως κέντρο εμπορίου. Η Φιλαδέλφεια (η αρχαία Ραββά, το σημερινό Αμμάν) ήταν η νοτιότερη αυτών των δέκα πόλεων, καθώς βρισκόταν μόνο γύρω στα 40 χλμ. ΒΑ του βόρειου άκρου της Νεκράς Θαλάσσης. Οι υπόλοιπες πόλεις βρίσκονταν στην εύφορη περιοχή της Γαλαάδ ή της γειτονικής Βασάν. Οι περισσότερες από αυτές πιστεύεται ότι βρίσκονταν πάνω ή κοντά στους κύριους δρόμους αυτής της περιοχής. Η Καναθά είναι πιθανώς η Κενάθ του εδαφίου Αριθμοί 32:42.

Το δεύτερο αιώνα Κ.Χ., ο Πτολεμαίος κατονομάζει 18 πόλεις ως μέλη της «Δεκάπολης», πράγμα που μπορεί να υποδηλώνει ότι η ονομασία αυτή έφτασε στο σημείο να χρησιμοποιείται με γενικό τρόπο και ότι ο αριθμός των πόλεων ποίκιλλε. Μερικοί λόγιοι θεωρούν ότι η Άβιλα, την οποία αναφέρει ο Πτολεμαίος, περιλαμβανόταν στις αρχικές δέκα πόλεις αντί της Ραφανά. Όπως και να έχουν τα πράγματα, καθίσταται προφανές ότι η περιοχή της Δεκάπολης δεν είχε επακριβώς καθορισμένα όρια και ότι η εξουσία των πόλεων της Δεκάπολης δεν επεκτεινόταν σε όλα τα ενδιάμεσα εδάφη αλλά ασκούνταν μόνο εντός της περιφέρειας της εκάστοτε πόλης.

Η Διακονία του Ιησού και η Δεκάπολη. Παρότι υπήρχαν άνθρωποι από τη Δεκάπολη ανάμεσα στα πλήθη που συνέρρεαν να ακούσουν τη διδασκαλία του Ιησού στη Γαλιλαία (Ματ 4:25), δεν αναφέρεται συγκεκριμένα ότι ο Ιησούς αφιέρωσε χρόνο σε κάποια από τις ελληνιστικές πόλεις της Δεκάπολης. Ο Ιησούς μπήκε όντως στην περιοχή της Δεκάπολης κατά τη διάρκεια της διακονίας του στη Γαλιλαία όταν διέσχισε τη Θάλασσα της Γαλιλαίας και ήρθε στη χώρα των Γερασηνών (ή των Γαδαρηνών, σύμφωνα με το εδ. Ματ 8:28). (Μαρ 5:1) Αλλά εκεί, αφού εξέβαλε δαίμονες και τους επέτρεψε να μπουν σε ένα κοπάδι γουρούνια, γεγονός που κατέληξε στον αφανισμό του κοπαδιού, ο λαός της κοντινής πόλης και της υπαίθρου παρακάλεσε τον Ιησού να «φύγει από την περιφέρειά τους». Εκείνος συμμορφώθηκε, αλλά ο άντρας τον οποίο είχε απαλλάξει από τους δαίμονες υπάκουσε στην οδηγία του Ιησού να πάει και να δώσει μαρτυρία στους συγγενείς του, και διακήρυξε τα θεραπευτικά έργα που έκανε ο Ιησούς στη Δεκάπολη. (Μαρ 5:2-20) Μερικοί λόγιοι πιστεύουν ότι το κοπάδι με τα γουρούνια που υπήρχε εκεί αποτελούσε περαιτέρω απόδειξη του γεγονότος ότι σε εκείνη την περιοχή επικρατούσε μη Ιουδαϊκή επιρροή.

Μετά το Πάσχα του 32 Κ.Χ. και μόλις επέστρεψε από ένα ταξίδι στις περιοχές της Τύρου και της Σιδώνας στη Φοινίκη, ο Ιησούς πήγε «προς τη θάλασσα της Γαλιλαίας, μέσα στις περιοχές της Δεκάπολης». (Μαρ 7:31) Κάπου σε εκείνη την περιοχή γιάτρεψε έναν κουφό ο οποίος είχε πρόβλημα στην ομιλία και αργότερα έθρεψε θαυματουργικά ένα πλήθος 4.000 αντρών.—Μαρ 7:32–8:9.

Μεταγενέστερη Ιστορία. Σύμφωνα με τον Ευσέβιο, πριν από την καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 70 Κ.Χ., οι Χριστιανοί της Ιουδαίας κατέφυγαν στην πόλη της Πέλλας—η οποία ανήκε στη Δεκάπολη—στην ορεινή περιοχή της Γαλαάδ, δίνοντας έτσι προσοχή στην προφητική προειδοποίηση του Ιησού.—Λου 21:20, 21· Η Εκκλησιαστική Ιστορία, 3, 5, 3.

Παρότι οι πόλεις της Δεκάπολης δεν ήταν σε καμία περίπτωση οι μόνες πόλεις στην Παλαιστίνη που είχαν ελληνιστικές τάσεις, η ελληνική επιρροή εκφραζόταν εκεί με τον πλέον έντονο τρόπο. Πιστεύεται ότι οι πόλεις αυτές έφτασαν στο απόγειο της ακμής τους στη διάρκεια του δεύτερου αιώνα Κ.Χ., και τον επόμενο αιώνα άρχισε η διάλυση της ομοσπονδίας. Αποδείξεις της έντονης ελληνικής επιρροής εκεί, καθώς και της ευμάρειας των πόλεων της Δεκάπολης, μπορεί να δει κανείς στα εντυπωσιακά ερείπια θεάτρων, αμφιθεάτρων, ναών, λουτρών, υδραγωγείων και άλλων κτισμάτων στα Γέρασα (το σημερινό Τζεράς), καθώς και σε άλλες πόλεις.

[Χάρτης στη σελίδα 714]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΔΕΚΑΠΟΛΗ—Δρόμοι

Μεγάλη Θάλασσα

Δαμασκός

Ραφανά (;)

Ιππώνη

Θάλασσα της Γαλιλαίας

Δίον

Καναθά

Άβιλα (;)

Γάδαρα

Σκυθόπολη (Βαιθ-σεάν)

Πέλλα

Γέρασα

Φιλαδέλφεια (Ραββά)

Αλμυρή Θάλασσα

ΔΕΚΑΤΟ

Το ένα δέκατο, ή 10 τοις εκατό, το οποίο δινόταν ή καταβαλλόταν ως φόρος, ιδιαίτερα για θρησκευτικούς σκοπούς.

Η Αγία Γραφή αναφέρει δύο περιπτώσεις ατόμων πριν από τη θέσπιση της διαθήκης του Νόμου τα οποία απέδωσαν στον Θεό ή σε έναν εκπρόσωπό του το ένα δέκατο κάποιων αγαθών. Η πρώτη ήταν η περίπτωση που ο Αβραάμ έδωσε στον Μελχισεδέκ το ένα δέκατο από τα λάφυρα που απέσπασε με τη νίκη του επί του Χοδολλογομόρ και των συμμάχων του. (Γε 14:18-20) Ο απόστολος Παύλος αναφέρει αυτό το περιστατικό ως απόδειξη του ότι η ιεροσύνη του Χριστού σύμφωνα με τον τρόπο του Μελχισεδέκ είναι ανώτερη από την ιεροσύνη του Λευί, εφόσον ο Λευί, όντας στην οσφύ του Αβραάμ, έδωσε στην ουσία δέκατα στον Μελχισεδέκ. (Εβρ 7:4-10) Η δεύτερη περίπτωση αφορούσε τον Ιακώβ, ο οποίος έκανε ευχή στη Βαιθήλ να δώσει το ένα δέκατο της περιουσίας του στον Θεό.—Γε 28:20-22.

Ωστόσο, αυτές οι δύο αφηγήσεις είναι περιπτώσεις εθελοντικής προσφοράς δεκάτων. Δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να δείχνει ότι ο Αβραάμ ή ο Ιακώβ διέταξαν τους απογόνους τους να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους, καθιερώνοντας έτσι κάποια θρησκευτική συνήθεια, έθιμο ή νόμο. Θα ήταν περιττό να κάνει ο Ιακώβ τη συγκεκριμένη ευχή αν υπόκειτο ήδη αναγκαστικά στην υποχρέωση να καταβάλλει δέκατα. Επομένως, είναι φανερό ότι η διευθέτηση των δεκάτων δεν ήταν έθιμο ή νόμος μεταξύ των αρχαίων Εβραίων. Θεσπίστηκε με την εγκαινίαση της διαθήκης του Νόμου, όχι νωρίτερα.

Διατάξεις του Μωσαϊκού Νόμου για το Δέκατο. Ο Ιεχωβά έδωσε στον Ισραήλ νόμους αναφορικά με το δέκατο για την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων σκοπών, και αυτοί οι νόμοι περιλάμβαναν προφανώς τη χρήση δύο δεκάτων από το ετήσιο εισόδημά τους, με εξαίρεση τα σαββατιαία έτη στη διάρκεια των οποίων δεν έδιναν δέκατα, εφόσον δεν επρόκειτο να έχουν κανένα εισόδημα. (Λευ 25:1-12) Ωστόσο, μερικοί λόγιοι πιστεύουν ότι υπήρχε μόνο ένα δέκατο. Τα δέκατα ήταν κάτι επιπρόσθετο από τους πρώτους καρπούς τους οποίους υποχρεούνταν να προσφέρουν στον Ιεχωβά.—Εξ 23:19· 34:26.

Το πρώτο δέκατο, που συνίστατο στο ένα δέκατο της παραγωγής της γης και των καρποφόρων δέντρων και (προφανώς της αύξησης) των βοδιών και των ποιμνίων, το έφερναν στο θυσιαστήριο και το έδιναν στους Λευίτες, επειδή αυτοί δεν είχαν καθόλου κληρονομιά στη γη, αλλά ήταν αφιερωμένοι στην υπηρεσία του αγιαστηρίου. (Λευ 27:30-32· Αρ 18:21, 24) Οι Λευίτες με τη σειρά τους έδιναν το ένα δέκατο από ό,τι λάβαιναν στο Ααρωνικό ιερατείο για τη συντήρησή του.—Αρ 18:25-29.

Προφανώς το αλώνισμα των σιτηρών και η παραγωγή του κρασιού και του λαδιού από τον καρπό του αμπελιού και του ελαιόδεντρου αντίστοιχα προηγούνταν της προσφοράς του δεκάτου. (Αρ 18:27, 30· Νε 10:37) Αν ένας Ισραηλίτης επιθυμούσε να δώσει χρήματα αντί για αυτά τα προϊόντα, μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο με την προϋπόθεση ότι θα κατέβαλλε επιπρόσθετα το ένα πέμπτο της υπολογισμένης αξίας. (Λευ 27:31) Ωστόσο με το ποίμνιο και τα βόδια ακολουθούνταν διαφορετική διαδικασία. Καθώς τα ζώα έβγαιναν ένα ένα από την πόρτα του μαντριού, ο ιδιοκτήτης στεκόταν δίπλα στην πόρτα με ένα ραβδί και ξεχώριζε κάθε δέκατο ζώο ως μέρος του δεκάτου, χωρίς να τα εξετάζει ή να τα διαλέγει.—Λευ 27:32, 33.

Φαίνεται ότι υπήρχε και ένα επιπρόσθετο δέκατο, ένα δεύτερο δέκατο, που έβαζαν στην άκρη κάθε έτος και το οποίο προοριζόταν για άλλους σκοπούς πέραν της άμεσης υποστήριξης του Λευιτικού ιερατείου, αν και οι Λευίτες είχαν μερίδιο από αυτό. Κανονικά αυτό το δέκατο το κατανάλωνε και το απολάμβανε ως επί το πλείστον η ισραηλιτική οικογένεια όταν συγκεντρωνόταν όλη μαζί στις εθνικές γιορτές. Αν η απόσταση από την Ιερουσαλήμ ήταν τόσο μεγάλη ώστε η μεταφορά αυτού του δεκάτου δεν ήταν εύκολη, τότε μετέτρεπαν το προϊόν σε χρήματα τα οποία χρησιμοποιούσαν κατόπιν στην Ιερουσαλήμ για να τραφεί και να ευφρανθεί το σπιτικό τους στη διάρκεια της άγιας συνέλευσης εκεί. (Δευ 12:4-7, 11, 17, 18· 14:22-27) Έπειτα, στο τέλος κάθε τρίτου και έκτου έτους του εφταετούς σαββατιαίου κύκλου, αντί να χρησιμοποιούν αυτό το δέκατο για την κάλυψη των εξόδων τους στις εθνικές συνάξεις, το έβαζαν στην άκρη για τους Λευίτες, τους πάροικους, τις χήρες και τα ορφανά από πατέρα αγόρια που υπήρχαν στην τοπική κοινωνία.—Δευ 14:28, 29· 26:12.

Αυτοί οι νόμοι για τα δέκατα που είχαν δεσμευτικό χαρακτήρα για τον Ισραήλ δεν ήταν υπερβολικοί. Εξάλλου, δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι ο Θεός είχε υποσχεθεί πως θα χάριζε ευημερία στον Ισραήλ, ανοίγοντας «τις πύλες των υδάτων των ουρανών», αν τηρούνταν οι νόμοι Του για τα δέκατα. (Μαλ 3:10· Δευ 28:1, 2, 11-14) Όταν ο λαός αμελούσε την προσφορά των δεκάτων, το ιερατείο υπέφερε, γιατί οι ιερείς και οι Λευίτες αναγκάζονταν να αφιερώνουν το χρόνο τους για να εργάζονται, με συνέπεια να παραμελούν τις διακονικές τους υπηρεσίες. (Νε 13:10) Αυτή η απιστία συντελούσε στην παρακμή της αληθινής λατρείας. Δυστυχώς, όταν οι δέκα φυλές παρέκκλιναν υιοθετώντας τη μοσχολατρία, χρησιμοποιούσαν τα δέκατα για να υποστηρίξουν εκείνη την ψεύτικη θρησκεία. (Αμ 4:4, 5) Από την άλλη πλευρά, όταν ο Ισραήλ ήταν πιστός στον Ιεχωβά και υπόκειτο στην εξουσία δίκαιων διαχειριστών, η καταβολή δεκάτων στους Λευίτες αποκαθίστατο και, σε επαλήθευση της υπόσχεσης του Ιεχωβά, δεν υπήρχαν καθόλου ελλείψεις.—2Χρ 31:4-12· Νε 10:37, 38· 12:44· 13:11-13.

Ο Νόμος δεν προέβλεπε κάποια ποινή για όποιον δεν έδινε το δέκατο. Ο Ιεχωβά τούς είχε θέσει όλους κάτω από την ισχυρή ηθική υποχρέωση να δίνουν το δέκατο. Στο τέλος κάθε τριετούς κύκλου δεκάτων, έπρεπε να δηλώνουν ενώπιόν του ότι είχαν καταβάλει τα δέκατα στο πλήρες. (Δευ 26:12-15) Οτιδήποτε είχαν παρακρατήσει αθέμιτα ήταν σαν να το είχαν κλέψει από τον Θεό.—Μαλ 3:7-9.

Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., οι Ιουδαίοι θρησκευτικοί ηγέτες, ιδιαίτερα οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι, έκαναν με προσποιητή ευλάβεια επίδειξη της προσφοράς των δεκάτων καθώς και άλλων έργων που έβλεπαν οι άνθρωποι, αλλά οι καρδιές τους ήταν πολύ απομακρυσμένες από τον Θεό. (Ματ 15:1-9) Ο Ιησούς τούς έλεγξε για την εγωιστική, υποκριτική στάση τους, εφιστώντας την προσοχή στο γεγονός ότι έδιναν με σχολαστικότητα το δέκατο ακόμη και από «το δυόσμο και τον άνηθο και το κύμινο»—κάτι που έπρεπε να κάνουν—αλλά ταυτόχρονα αδιαφορούσαν για «τα πιο βαρυσήμαντα ζητήματα του Νόμου, δηλαδή τη δικαιοσύνη και το έλεος και την πιστότητα». (Ματ 23:23· Λου 11:42) Σε μια παραβολή, ο Ιησούς αντιπαρέβαλε τον καυχησιολόγο Φαρισαίο που αυτοδικαιωνόταν για τις νηστείες και τις προσφορές δεκάτων που έδινε με τον εισπράκτορα φόρων ο οποίος, αν και θεωρούνταν μηδαμινός από τον Φαρισαίο, ταπεινώθηκε, ομολόγησε τις αμαρτίες του στον Θεό και εκλιπαρούσε για το θεϊκό έλεος.—Λου 18:9-14.

Οι Χριστιανοί Δεν Δίνουν Δέκατα. Οι Χριστιανοί του πρώτου αιώνα δεν έλαβαν ποτέ την εντολή να δίνουν δέκατα. Ο πρωταρχικός σκοπός της διευθέτησης περί δεκάτων που προβλεπόταν από το Νόμο ήταν η υποστήριξη του ναού του Ισραήλ και του ιερατείου. Συνεπώς, η υποχρέωση για την καταβολή δεκάτων θα έπαυε όταν θα τερματιζόταν εκείνη η διαθήκη του Μωσαϊκού Νόμου εφόσον θα είχε εκπληρωθεί με το θάνατο του Χριστού στο ξύλο του βασανισμού. (Εφ 2:15· Κολ 2:13, 14) Είναι αλήθεια ότι οι Λευίτες ιερείς εξακολουθούσαν να υπηρετούν στο ναό της Ιερουσαλήμ μέχρι την καταστροφή αυτού του ναού το 70 Κ.Χ., αλλά οι Χριστιανοί από το 33 Κ.Χ. και έπειτα αποτέλεσαν μέρος ενός νέου πνευματικού ιερατείου, το οποίο δεν συντηρούνταν με δέκατα.—Ρω 6:14· Εβρ 7:12· 1Πε 2:9.

Ως Χριστιανοί, αυτοί παροτρύνονταν να υποστηρίζουν τη Χριστιανική διακονία τόσο με τη δική τους διακονική δραστηριότητα όσο και με υλικές συνεισφορές. Αντί να καταβάλλουν πάγια, καθορισμένα ποσά για την κάλυψη των εκκλησιαστικών εξόδων, έπρεπε ο καθένας να συνεισφέρει «σύμφωνα με ό,τι έχει», δίνοντας «όπως έχει αποφασίσει στην καρδιά του, όχι απρόθυμα ή αναγκαστικά, γιατί ο Θεός αγαπάει το χαρωπό δότη». (2Κο 8:12· 9:7) Παροτρύνονταν να ακολουθούν την αρχή: «Οι πρεσβύτεροι, που προΐστανται με καλό τρόπο, ας θεωρούνται άξιοι διπλής τιμής, ειδικά εκείνοι που εργάζονται σκληρά στην ομιλία και στη διδασκαλία. Διότι η γραφή λέει: “Δεν πρέπει να φιμώσεις ταύρο όταν αλωνίζει”· επίσης: “Ο εργάτης είναι άξιος του μισθού του”». (1Τι 5:17, 18) Ωστόσο, ο απόστολος Παύλος έθεσε το παράδειγμα αποφεύγοντας να προξενήσει αδικαιολόγητη οικονομική επιβάρυνση στην εκκλησία.—Πρ 18:3· 1Θε 2:9.

ΔΕΚΕΡ

(Δεκέρ) [Τρύπημα].

Ο πατέρας ενός από τους 12 διαχειριστές του Σολομώντα. Ο γιος του Δεκέρ προμήθευε τροφή για τον Σολομώντα και το σπιτικό του έναν μήνα το χρόνο, προφανώς από τα νότια της περιοχής του Δαν.—1Βα 4:7, 9.

ΔΕΛΑΪΑΣ

(Δελαΐας) [Ο Ιεχωβά Έχει Τραβήξει Προς τα Πάνω [για να ελευθερώσει]].

1. Ααρωνικός ιερέας της εποχής του Δαβίδ ο οποίος κληρώθηκε να είναι επικεφαλής της 23ης ιερατικής υποδιαίρεσης.—1Χρ 24:1, 5, 18.

2. Γιος του Σεμαΐα και ένας από τους άρχοντες της αυλής του Βασιλιά Ιωακείμ στους οποίους ο Βαρούχ διάβασε το βιβλίο που είχε γράψει ο Ιερεμίας και οι οποίοι στη συνέχεια ανέφεραν προφανώς το όλο θέμα στο βασιλιά. Έπειτα, την ώρα που διαβαζόταν ο ρόλος ενώπιον του Ιωακείμ, ο Δελαΐας και δύο άλλοι άρχοντες παρακαλούσαν μάταια το βασιλιά να μην τον κάψει.—Ιερ 36:11-26.

3. Προπάτορας κάποιων οι οποίοι ήρθαν στην Ιερουσαλήμ με τον Ζοροβάβελ το 537 Π.Κ.Χ. αλλά δεν μπόρεσαν να αποδείξουν ότι ήταν Ισραηλίτες.—Εσδ 2:1, 59, 60· Νε 7:61, 62.

4. Γιος του Μεεταβεήλ και πατέρας του Σεμαΐα τον οποίο είχαν μισθώσει ο Σαναβαλλάτ και ο Τωβίας για να εκφοβίσουν τον Κυβερνήτη Νεεμία.—Νε 6:10-13.

5. Ένας από τους εφτά γιους του Ελιωηναΐ, απόγονος του Δαβίδ μέσω του Σολομώντα.—1Χρ 3:10, 24.

ΔΕΝΤΡΟ

[εβρ. κείμενο, ‛ετς· ελλ. κείμενο, δένδρον].

Στην Παλαιστίνη και στις γειτονικές χώρες, επειδή το κλίμα παρουσιάζει μεγάλες διαφοροποιήσεις, φύονται πάρα πολλές ποικιλίες δέντρων—από τους κέδρους του Λιβάνου ως τις χουρμαδιές της Ιεριχώς και τα σπάρτα της ερήμου. Στην Αγία Γραφή αναφέρονται περίπου 30 είδη δέντρων, το καθένα από τα οποία εξετάζεται σε αυτό το σύγγραμμα στο αντίστοιχο λήμμα.

Συχνά, είναι δύσκολος ο προσδιορισμός του δέντρου που υποδηλώνει η πρωτότυπη εβραϊκή ή ελληνική λέξη και, σε αρκετές περιπτώσεις, ο προσδιορισμός αυτός δεν είναι οριστικός. Εξαρτάται από το πόσο λεπτομερώς περιγράφει η Βιβλική αφήγηση τα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου δέντρου (που κάποιες φορές υποδηλώνονται από τη σημασία της λέξης από την οποία παράγεται η ονομασία του) και εξάγεται από τη σύγκριση της περιγραφής αυτής με τα σημερινά δέντρα των Βιβλικών χωρών, ιδιαίτερα των περιοχών που υποδεικνύει το Βιβλικό κείμενο, όταν αυτές κατονομάζονται. Μια άλλη πηγή βοήθειας είναι η μελέτη συγγενικών λέξεων από άλλες γλώσσες, όπως η αραβική και η αραμαϊκή. Σε κάποιες περιπτώσεις φαίνεται ότι το σοφότερο είναι απλώς να μεταγραφεί η ονομασία, όπως συμβαίνει για παράδειγμα με το δέντρο αλγούμ.

Όπως επισημαίνουν ο Χάρολντ και η Άλμα Μόλντενκε στο βιβλίο τους Φυτά της Βίβλου ([Plants of the Bible], 1952, σ. 5, 6), πολλά από τα δέντρα που υπάρχουν τώρα στην Παλαιστίνη μπορεί να μη φύονταν εκεί στους Βιβλικούς χρόνους, εφόσον, όπως δηλώνουν, «η χλωρίδα αλλάζει, ειδικά σε περιοχές όπως η Παλαιστίνη και η Αίγυπτος, όπου ο άνθρωπος—διαβόητος για την τάση του να διαταράσσει τις ευαίσθητες ισορροπίες της φύσης—έχει αναπτύξει μεγάλη δραστηριότητα» εδώ και χιλιετίες. Επιπλέον, σημειώνουν: «Πολλά φυτά που αφθονούσαν στους Αγίους Τόπους ή στις γύρω χώρες κατά τους Βιβλικούς χρόνους είτε δεν υπάρχουν πια εκεί είτε ο αριθμός τους έχει μειωθεί δραστικά». Ορισμένα είδη εξαλείφθηκαν ή περιορίστηκαν σε μεγάλο βαθμό λόγω της υπερκαλλιέργειας της γης ή λόγω της καταστροφής των δασικών εκτάσεων από τις ασσυριακές, τις βαβυλωνιακές, ως και τις ρωμαϊκές δυνάμεις εισβολής. (Ιερ 6:6· Λου 19:43) Εξαιτίας της καταστροφής των δέντρων και των δασών, το επιφανειακό χώμα παρασύρθηκε από τις βροχές και πολλές περιοχές έμειναν γυμνές και έρημες.

Από τις ημέρες του Αβραάμ κιόλας, σε ένα συμβόλαιο μεταβίβασης ακινήτου αναφέρθηκαν και τα δέντρα.—Γε 23:15-18.

Στο Νόμο. Μεταγενέστερα, ο Ιεχωβά Θεός έφερε τον Ισραήλ στη Χαναάν, μια γη που είχε «δέντρα για τροφή σε αφθονία». Ο ίδιος υποσχέθηκε ότι θα έδινε την απαραίτητη βροχή αν ο Ισραήλ τον υπάκουε, και απαίτησε να τίθεται κατά μέρος το ένα δέκατο των καρπών για το αγιαστήριο και το ιερατείο. (Νε 9:25· Λευ 26:3, 4· 27:30) Κατά την εισβολή τους στη χώρα, οι Ισραηλίτες έλαβαν την οδηγία να μην καταστρέφουν τα καρποφόρα δέντρα όταν επιτίθεντο σε πόλεις, μολονότι ύστερα από αιώνες οι βασιλιάδες του Ιούδα και του Ισραήλ εξουσιοδοτήθηκαν από τον Θεό να ερημώσουν τα “καλά δέντρα” του βασιλείου του Μωάβ. Ο λόγος για αυτό φαίνεται να είναι ότι ο Μωάβ βρισκόταν έξω από την Υποσχεμένη Γη. Επρόκειτο για πόλεμο που αποσκοπούσε στην τιμωρία του Μωάβ, και η ενέργεια των Ισραηλιτών προλάμβανε τυχόν εξέγερση ή αντίποινα από μέρους των Μωαβιτών. (Δευ 20:19, 20· 2Βα 3:19, 25· παράβαλε Ιερ 6:6.) Όταν κάποιος φύτευε ένα δέντρο, δεν επιτρεπόταν να φάει από τον καρπό του τα πρώτα τρία χρόνια, ενώ το τέταρτο έτος ο καρπός έπρεπε να αφιερωθεί στο αγιαστήριο για να χρησιμοποιηθεί εκεί. (Λευ 19:23-25· παράβαλε Δευ 26:2.) Στη συνέχεια, οι πρώτοι ώριμοι καρποί κάθε χρόνο αφιερώνονταν με παρόμοιο τρόπο.—Νε 10:35-37.

Μεταφορική Χρήση. Στον κήπο της Εδέμ, ο Θεός χρησιμοποίησε δύο δέντρα για συμβολικούς σκοπούς: «το δέντρο της ζωής» και «το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού». Επειδή ο άνθρωπος δεν σεβάστηκε το διάταγμα του Θεού σχετικά με το δεύτερο δέντρο, επήλθε η πτώση του.—Γε 2:9, 16, 17· 3:1-24.

Συχνά, η σημασία που είχε τόσο «το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού» όσο και ο περιορισμός που αφορούσε τον καρπό του θεωρείται εσφαλμένα ότι σχετίζεται με τη σεξουαλική πράξη μεταξύ του πρώτου ανθρώπινου ζευγαριού. Μια τέτοια άποψη αντίκειται στη σαφή εντολή που έδωσε ο Θεός στον άντρα και στη γυναίκα να “είναι καρποφόροι και να πληθυνθούν και να γεμίσουν τη γη”. (Γε 1:28) Απεναντίας, το εν λόγω δέντρο, επειδή αντιπροσώπευε “τη γνώση του καλού και του κακού” και επειδή η εξαγγελία του Θεού όριζε ότι ήταν απαγορευμένο για το ανθρώπινο ζευγάρι, έγινε σύμβολο του δικαιώματος που έχει ο Θεός να καθορίζει ή να θέτει για τον άνθρωπο τους κανόνες σχετικά με το τι είναι “καλό” (τι επιδοκιμάζει ο Θεός) και τι είναι “κακό” (τι καταδικάζει ο Θεός). Επομένως, μέσω του δέντρου, θα δοκιμαζόταν ο σεβασμός του ανθρώπου για τη θέση του Δημιουργού του καθώς και η προθυμία του να παραμείνει μέσα στο χώρο ελευθερίας που είχε ορίσει ο Θεός—χώρο κάθε άλλο παρά στενό, ο οποίος επέτρεπε τη μέγιστη απόλαυση της ανθρώπινης ζωής. Συνεπώς, αν ο άνθρωπος παραβίαζε τα όρια του απαγορευμένου χώρου τρώγοντας από «το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού», αυτό θα αποτελούσε εισβολή στην επικράτεια και στην εξουσία του Θεού ή εξέγερση εναντίον τους.—Βλέπε ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ.

Τα δέντρα χρησιμοποιήθηκαν επίσης για να συμβολίσουν ανθρώπους, άρχοντες και βασίλεια, όπως στην προφητεία η οποία παρομοίαζε την πτώση του Φαραώ και του πλήθους του με το κόψιμο ενός ψηλού κέδρου (Ιεζ 31), καθώς και στην προφητεία του Δανιήλ σχετικά με το επιβλητικό δέντρο που αντιπροσώπευε την εξουσία «στη βασιλεία των ανθρώπων». (Δα 4:10-26) Ο δίκαιος παρομοιάζεται με δέντρο φυτεμένο δίπλα σε ρεύματα με νερό (Ψλ 1:3), του οποίου το φύλλωμα είναι θαλερό και ο καρπός εξακολουθεί να αναπτύσσεται ακόμη και στην ξηρασία.—Ιερ 17:8.

Η υπόσχεση ότι οι ημέρες του αποκαταστημένου λαού του Θεού θα είναι σαν τις ημέρες του δέντρου (Ησ 65:22) αποκτάει περισσότερο νόημα αν λάβουμε υπόψη ότι κάποια δέντρα στην Παλαιστίνη είναι αιωνόβια, φτάνοντας ή ακόμη και ξεπερνώντας τα χίλια χρόνια ζωής. Στο όραμα που είδε ο Ιεζεκιήλ, ένα ρεύμα νερού έβγαινε από το ναό του οράματος και είχε στις δύο όχθες του καρποφόρα δέντρα των οποίων το φύλλωμα ήταν θεραπευτικό, ενώ ένα παρόμοιο όραμα παρουσιάζεται στο βιβλίο της Αποκάλυψης. (Ιεζ 47:7, 12· Απ 22:2, 14) Η έκφραση «δέντρο ζωής» χρησιμοποιείται αναφορικά με την αληθινή σοφία, με τον καρπό του δικαίου, με την πραγματοποίηση του ποθούμενου και με την ηρεμία της γλώσσας. Σχετίζεται επίσης με το στεφάνι της ζωής. (Παρ 3:18· 11:30· 13:12· 15:4· Απ 2:7, 10) Τα δέντρα μνημονεύονται σε συσχετισμό με τις συνθήκες καρποφορίας, ειρήνης και χαράς που απορρέουν από τη βασιλεία του Ιεχωβά και από την αποκατάσταση του λαού του.—1Χρ 16:33· Ψλ 96:12· 148:9· Ησ 55:12· Ιεζ 34:27· 36:30.

Ο Ιησούς χρησιμοποίησε τα δέντρα σε κάποιες από τις παραβολές του τονίζοντας την ανάγκη για καρποφορία με αληθινή δικαιοσύνη, όπως είχε κάνει ο Ιωάννης ο Βαφτιστής πριν από αυτόν. (Ματ 3:10· 7:15-20) Εφόσον τα καρποφόρα δέντρα φορολογούνταν εκείνη την εποχή στην Παλαιστίνη, ένα μη παραγωγικό δέντρο (στην ουσία νεκρό) αποτελούσε ανεπιθύμητο βάρος για τον ιδιοκτήτη του και επομένως έπρεπε να κοπεί και να καταστραφεί. (Λου 13:6-9) Στο εδάφιο Ιούδα 12, τα ανήθικα άτομα που διεισδύουν στη Χριστιανική εκκλησία παρομοιάζονται με άκαρπα δέντρα κατά το φθινόπωρο τα οποία έχουν πεθάνει δύο φορές. Το ότι περιγράφονται ως «δύο φορές πεθαμένα» μπορεί να εκφράζει με εμφατικό τρόπο το γεγονός ότι είναι τελείως νεκρά. Ή θα μπορούσε να σημαίνει ότι είναι νεκρά από δύο απόψεις. Είναι (1) στείρα ή άκαρπα και (2) κατά γράμμα νεκρά, στερούμενα κάθε ζωτικότητας.

Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «δέντρο» χρησιμοποιείται επίσης αναφορικά με το ξύλο ή τον πάσσαλο στον οποίο κρεμούσαν ένα σώμα. (Γε 40:19· Δευ 21:22, 23· Ιη 8:29· Εσθ 2:23) Εφαρμόζοντας το εδάφιο Δευτερονόμιο 21:23, ο απόστολος Παύλος χρησιμοποίησε την ελληνική λέξη ξύλον.—Γα 3:13· βλέπε ΞΥΛΟ ΒΑΣΑΝΙΣΜΟΥ· τα διάφορα δέντρα ονομαστικά.

ΔΕΞΑΜΕΝΗ

Μεγάλος ανοιχτός ταμιευτήρας για συλλογή και αποθήκευση νερού (εβρ., μπερεχάχ). Οι δεξαμενές σκάβονταν στο χώμα ή λαξεύονταν στο βράχο. Ενίοτε βρίσκονταν μέσα στις πόλεις και συνδέονταν με πηγές μέσω αγωγών. Έτσι οι κάτοικοι εξασφάλιζαν κάποιο απόθεμα νερού ακόμη και σε καιρό πολιορκίας. Μερικές δεξαμενές διαμορφώνονταν με επέκταση ή διαρρύθμιση υπαρχόντων φυσικών σχηματισμών, όπως είναι οι σπηλιές.

Κάποιες από τις δεξαμενές που αναφέρονται στις Γραφές είναι της Γαβαών (2Σα 2:13· βλέπε ΓΑΒΑΩΝ, ΓΑΒΑΩΝΙΤΕΣ), της Χεβρών (2Σα 4:12), της Εσεβών (Ασμ 7:4· βλέπε ΒΑΘ-ΡΑΒΒΙΜ), της Σαμάρειας (1Βα 22:38) και της Ιερουσαλήμ. Έχει υποστηριχτεί η άποψη ότι οι δεξαμενές που κατασκεύασε ο συναθροιστής (Βασιλιάς Σολομών) για αρδευτικούς σκοπούς ίσως ταυτίζονται με κάποιες δεξαμενές που βρέθηκαν Ν της Βηθλεέμ. (Εκ 2:6) Σε αυτές αποθηκευόταν νερό από κοντινές πηγές.

Οι Δεξαμενές της Ιερουσαλήμ. Η ευρύτερη τοποθεσία της αρχαίας Δεξαμενής του Σιλωάμ (Ιωα 9:7) πιστεύεται ότι είναι το σημερινό Μπίρκετ Σιλουάν, λίγο νοτιοδυτικότερα της Πόλης του Δαβίδ. Αυτή είναι πιθανότατα και η κατά προσέγγιση τοποθεσία της δεξαμενής του Βασιλιά Εζεκία με την οποία συνδεόταν ο αγωγός που είχε κατασκευάσει εκείνος για να φέρει στην Ιερουσαλήμ τα νερά της πηγής Γιών.—2Βα 20:20· 2Χρ 32:30.

Οι Βιβλικές αναφορές στην “παλιά δεξαμενή” (Ησ 22:11), στην “άνω δεξαμενή” (2Βα 18:17· Ησ 7:3· 36:2) και στην “κάτω δεξαμενή” (Ησ 22:9) δεν δίνουν στοιχεία για την ακριβή τους θέση σε σχέση με την πόλη της Ιερουσαλήμ. Οι μελετητές πιστεύουν γενικά ότι η “κάτω δεξαμενή” (ίσως η ίδια με τη “Δεξαμενή του Καναλιού” που αναφέρεται στο εδ. Νε 3:15) μπορεί να ταυτίζεται με το Μπίρκετ ελ-Χάμρα στο νότιο άκρο της Κοιλάδας των Τυροποιών. Αλλά οι απόψεις διαφέρουν σημαντικά όσον αφορά την τοποθεσία της «άνω δεξαμενής».—Βλέπε ΔΕΞΑΜΕΝΗ ΤΟΥ ΚΑΝΑΛΙΟΥ.

Η «Δεξαμενή του Βασιλιά» βρισκόταν προφανώς ανάμεσα στην Πύλη των Σωρών της Στάχτης και στην Πύλη της Πηγής. (Νε 2:13-15) Ίσως είναι η ίδια με τη δεξαμενή που αναφέρεται στο εδάφιο Νεεμίας 3:16.

Αναφορικά με τη Δεξαμενή Βηθζαθά, βλέπε ΒΗΘΖΑΘΑ.

ΔΕΞΑΜΕΝΗ ΤΟΥ ΚΑΝΑΛΙΟΥ

Δεξαμενή ή υδροταμιευτήρας που βρισκόταν προφανώς Ν της Πόλης του Δαβίδ, στη συμβολή της Κοιλάδας του Εννόμ με την Κεντρική Κοιλάδα (των Τυροποιών). (Νε 3:15) Από ό,τι φαίνεται, αυτή η δεξαμενή ονομαζόταν επίσης και “η κάτω δεξαμενή”.—Ησ 22:9.

Στο εδάφιο Νεεμίας 3:15 το Μασοριτικό κείμενο την προσδιορίζει ως “η Δεξαμενή του Σηλά”. Ορισμένοι λόγιοι πιστεύουν ότι η λέξη «Σηλά» πρέπει να γίνει «Σιλωά», λέξη η οποία σημαίνει «Αυτός που Στέλνει» και περιγράφει ένα κανάλι, ή αγωγό, που διοχετεύει νερό σε μια δεξαμενή. (Ησ 8:6) Γι’ αυτό, ενώ μερικές μεταφράσεις της Αγίας Γραφής αφήνουν τη λέξη «Σηλά» αμετάφραστη, Η Βίβλος της Ιερουσαλήμ αποδίδει όλη τη φράση ως “η στέρνα του αγωγού”, η δε Μετάφραση Νέου Κόσμου λέει “η Δεξαμενή του Καναλιού”.

Έχουν βρεθεί υπολείμματα ενός αγωγού, ή καναλιού, που εκτεινόταν Ν της πηγής Γιών, παράλληλα με την όχθη του Κιδρόν, και κατέληγε σε έναν αρχαίο υδροταμιευτήρα που τώρα ονομάζεται Μπίρκετ ελ-Χάμρα. Μερικά τμήματα του καναλιού αυτού ήταν σκεπασμένα με πέτρινες πλάκες, αλλά φαίνεται ότι υπήρχαν ανοίγματα από όπου μπορούσαν να αντλούν νερό για να αρδεύουν μέρη της κοιλάδας. Η φράση «τα νερά του Σιλωά που κυλούν ήρεμα» μπορεί να αναφέρεται στη μικρή κλίση αυτού του καναλιού. (Ησ 8:6) Η θέση του Μπίρκετ ελ-Χάμρα ταιριάζει με το σημείο όπου τοποθετεί ο Νεεμίας τη Δεξαμενή του Καναλιού, δηλαδή κοντά στον Κήπο του Βασιλιά και στα Σκαλιά που κατέβαιναν από τη νότια άκρη της Πόλης του Δαβίδ.

ΔΕΟΣ

Τα εβραϊκά ρήματα γιαρέ’ (Λευ 19:30· 26:2) και ‛αράτς (Ψλ 89:7· Ησ 29:23· 47:12) είναι δυνατόν να μεταδώσουν την έννοια του δέους ή του ευλαβικού φόβου. Το ρήμα ‛αράτς σημαίνει συνήθως είτε ότι κάποιος τρέμει ή ριγεί από φόβο, τρόμο ή δέος είτε ότι προκαλεί ένα τέτοιο ρίγος.—Ησ 8:12· Ψλ 10:18· βλέπε ΦΟΒΟΣ.

Οι ευδιάκριτες αποδείξεις της παρουσίας του Ιεχωβά γέμιζαν δέος όσους αντίκριζαν το θέαμα. Όταν οι Ισραηλίτες συνάχθηκαν στο Όρος Σινά, είδαν να κατεβαίνει ένα σκοτεινό σύννεφο, το οποίο συνοδευόταν από βροντές, αστραπές και ήχο κέρατος που γινόταν ολοένα και πιο δυνατός. Ολόκληρο το βουνό σειόταν και έβγαζε καπνούς. Αυτή η επίδειξη δύναμης πλημμύρισε με φόβο τους Ισραηλίτες. Ακόμη και ο Μωυσής έτρεμε. Ο σκοπός αυτής της φανέρωσης της δόξας του Ιεχωβά ήταν να ενσταλάξει στους Ισραηλίτες υγιή φόβο ώστε να μην αμαρτάνουν.—Εξ 19:9, 16-19· 20:18, 20· Εβρ 12:21.

Οι αναπαραστάσεις της δόξας του Ιεχωβά σε οράματα ενέπνεαν δέος. Το αμάξωμα του ουράνιου άρματος, πάνω από το οποίο ο προφήτης Ιεζεκιήλ είδε τη δόξα του Ιεχωβά, λαμπύριζε σαν πάγος που ενέπνεε δέος. Ψηλά, πάνω από τα κεφάλια των ζωντανών πλασμάτων τα οποία παρίσταναν χερουβείμ, αυτό το αμάξωμα έμοιαζε με διάφανο εκπέτασμα, το μέγεθος και η όψη του οποίου προκαλούσαν δέος. Μέσα από το διάφανο αμάξωμα φαινόταν κάτι που έμοιαζε με θρόνο από πέτρα ζαφειριού. Η μορφή που ήταν καθισμένη στο θρόνο έλαμπε, αντανακλώντας μια κίτρινη λάμψη σαν αυτήν του ήλεκτρου σε φωτιά χωνευτηρίου, και περιβαλλόταν ολόκληρη από παρόμοια λαμπρότητα. Αυτό το όραμα της δόξας του Ιεχωβά υποκίνησε τον Ιεζεκιήλ να πέσει με το πρόσωπο κάτω σε εκδήλωση λατρευτικής ευλάβειας.—Ιεζ 1:15-22, 25-28.

Ο Ιεχωβά είναι ο μόνος για τον οποίο πρέπει να νιώθουμε τέτοιο δέος, ή ευλαβικό φόβο, ώστε να υποκινούμαστε να τον λατρεύουμε. (Ψλ 89:7· Ησ 29:23) Οι Χριστιανοί παροτρύνονται “να αποδίδουν στον Θεό ιερή υπηρεσία με θεοσεβή φόβο και δέος”. (Εβρ 12:28) Οι υπηρέτες του Θεού εκδηλώνουν αυτό το δέος, αγωνιζόμενοι σθεναρά να τον ευαρεστήσουν, αναγνωρίζοντας ότι αυτός θα ζητήσει από όλους λογαριασμό και θα αποδώσει κρίση χωρίς προσωποληψία.—1Πε 1:17· Απ 14:7.

Μεμονωμένα άτομα καθώς και έθνη μπορεί να εμπνεύσουν σε κάποιες περιπτώσεις το αίσθημα του δέους σε άλλους, είτε σκόπιμα είτε όχι. Για παράδειγμα, τόσο ισχυρή ήταν η εντύπωση που προξένησε η Σουλαμίτισσα στον Βασιλιά Σολομώντα και τέτοιο το δέος που του ενέπνευσε, ώστε όπως είπε ο ίδιος αισθανόταν σαν να έβλεπε ετοιμοπόλεμα στρατεύματα συγκεντρωμένα γύρω από λάβαρα. Στη σχετική αφήγηση, στα εδάφια Άσμα Ασμάτων 6:4, 10, χρησιμοποιείται η εβραϊκή λέξη ’αγιόμ που σημαίνει «εμπνέω δέος». Όταν το έθνος των Χαλδαίων προέλαυνε στη μάχη ήταν φοβερό. (Αββ 1:6, 7) Επιπλέον, η Βαβυλώνα κλήθηκε προφητικά μέσω του προφήτη Ησαΐα να χρησιμοποιήσει τις μαγικές ρήσεις της και τις μαγγανείες της για να προξενήσει δέος στους αντιπάλους της, σώζοντας έτσι τον εαυτό της από τη συμφορά. Ωστόσο κάθε προσπάθεια για να αποτραπεί η κατάκτηση επρόκειτο να αποτύχει. (Ησ 47:12-15) Η Βαβυλώνα επρόκειτο να ηττηθεί από τα στρατεύματα του Κύρου του Πέρση.—Ησ 44:24–45:2.

Λόγω του τρόπου με τον οποίο ο Ιεχωβά χρησιμοποίησε τον Μωυσή και πολιτεύτηκε μαζί του, ο Μωυσής εκτέλεσε μεγάλα και φοβερά έργα (εβρ., μωρά’) μπροστά στα μάτια του λαού του Θεού. (Δευ 34:10, 12· Εξ 19:9) Όσοι είχαν πίστη διακατέχονταν από υγιή φόβο για την εξουσία του Μωυσή. Αντιλαμβάνονταν ότι ο Θεός μιλούσε μέσω εκείνου. Επίσης, οι Ισραηλίτες έπρεπε να νιώθουν δέος για το αγιαστήριο του Ιεχωβά. (Λευ 19:30· 26:2) Αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να εκδηλώνουν ευλαβικό σεβασμό για το αγιαστήριο, αποδίδοντας λατρεία με τον τρόπο που τους υποδείκνυε ο Ιεχωβά και ενεργώντας σε αρμονία με όλες τις εντολές του.

ΔΕΟΥΗΛ

(Δεουήλ) [Γνώση του Θεού· Ο Θεός Γνωρίζει].

Κάποιος του οποίου ο γιος, ο Ελιασάφ, ήταν ο αρχηγός της φυλής του Γαδ τον καιρό που ο Ισραήλ περιπλανιόταν στην έρημο. (Αρ 1:14· 7:42, 47· 10:20) Στο Μασοριτικό κείμενο και στη συριακή Πεσίτα, ονομάζεται «Ρεουήλ» στο εδάφιο Αριθμοί 2:14 («Ραγουήλ», ΜΝΚ). Αυτό μπορεί να οφείλεται σε λανθασμένη αντιγραφή, επειδή τα εβραϊκά γράμματα για το «Δ» και το «Ρ» μοιάζουν πολύ μεταξύ τους, και το όνομα «Δεουήλ» εμφανίζεται όντως στο εδάφιο Αριθμοί 2:14 στη σαμαρειτική Πεντάτευχο, στη λατινική Βουλγάτα και σε περισσότερα από εκατό εβραϊκά χειρόγραφα.

ΔΕΡΒΗ

(Δέρβη).

“Πόλη της Λυκαονίας” στη Μικρά Ασία την οποία ο απόστολος Παύλος επισκέφτηκε προσωπικά δύο φορές, ενδεχομένως και τρεις.

Πιθανότατα λίγο πριν από το χειμώνα του 47-48 Κ.Χ., κατά τη διάρκεια του πρώτου ιεραποστολικού του ταξιδιού, ο Παύλος έφτασε στη Δέρβη έπειτα από έναν σφοδρό λιθοβολισμό στα γειτονικά Λύστρα. Στη Δέρβη, αυτός και ο Βαρνάβας «διακήρυξαν τα καλά νέα» και έκαναν «αρκετούς μαθητές», περιλαμβανομένου πιθανώς και του “Γάιου από τη Δέρβη”, ο οποίος αργότερα μνημονεύεται ως σύντροφος του αποστόλου σε κάποιο ταξίδι του. Αν και τα ιστορικά στοιχεία φαίνονται να υποδεικνύουν ότι η Δέρβη μετά το 41 Κ.Χ. συνιστούσε την ανατολικότερη πόλη της πολιτικής επαρχίας της Γαλατίας, ο χαρακτηρισμός “πόλη της Λυκαονίας” που της αποδίδει ο Λουκάς σε αυτή την αφήγηση έχει προφανώς γεωγραφική ή εθνογραφική έννοια. (Πρ 14:6, 19-21· 20:4) Μερικούς μήνες αργότερα, μετά τη σύνοδο της Ιερουσαλήμ για την περιτομή (περ. 49 Κ.Χ.), ο Παύλος, ο οποίος βρισκόταν στη δεύτερη περιοδεία του, επισκέφτηκε ξανά τη Δέρβη. (Πρ 15:36· 16:1) Η Δέρβη, αν και δεν μνημονεύεται συγκεκριμένα, ενδέχεται να ήταν ένα από τα μέρη όπου σταμάτησε ο Παύλος στην τρίτη περιοδεία του, καθώς ενίσχυε τους μαθητές «στη χώρα της Γαλατίας». (Πρ 18:23) Δεν αναφέρεται αν ο Παύλος έγινε αντικείμενο κακομεταχείρισης στη Δέρβη, ούτε ο ίδιος κάνει λόγο για την πόλη όταν πολλά χρόνια αργότερα εξιστορεί τα παθήματα που υπέστη σε άλλα μέρη εκεί κοντά.—2Τι 3:11.

Η Δέρβη ταυτίζεται πιθανώς με το Κερτί Χουγιούκ 21 χλμ. ΒΒΑ του Καραμάν (αρχαία Λάρανδα) και περίπου 100 χλμ. ΝΑ του Κόνια (αρχαίο Ικόνιο). Ως προς το αν η Δέρβη περιλαμβανόταν στις «εκκλησίες της Γαλατίας» στις οποίες απευθυνόταν η επιστολή του Παύλου, βλέπε ΓΑΛΑΤΕΣ (ΕΠΙΣΤΟΛΗ).—Γα 1:2.

ΔΕΡΜΑ

Το εξωτερικό περίβλημα του σώματος ανθρώπων και ζώων. Το δέρμα κατατάσσεται στα όργανα του σώματος και επιτελεί όντως πολλές λειτουργίες που συμβάλλουν στη σωματική ευεξία, όπως είναι η προστασία, η ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος και η απομάκρυνση ορισμένων άχρηστων ουσιών.

Η Αγία Γραφή αναφέρει διάφορες δερματοπάθειες (Λευ 13:1-46· 21:20· Δευ 28:27) και ορισμένες εκφυλιστικές καταστάσεις που προκαλούν στο δέρμα η ασθένεια και η λιμοκτονία.—Ιωβ 7:5· 30:30· Θρ 4:8· 5:10.

Σύμφωνα με το Νόμο, τα δέρματα των ζώων που χρησιμοποιούνταν για να γίνουν ορισμένες προσφορές για αμαρτία καίγονταν έξω από το στρατόπεδο του Ισραήλ ή έξω από την πύλη της Ιερουσαλήμ. (Εξ 29:14· Λευ 4:11, 12· 8:17· 9:11· 16:27· Εβρ 13:11) Το δέρμα του ζώου που έφερνε ένας Ισραηλίτης για ολοκαύτωμα το έπαιρνε ο ιερέας.—Λευ 7:8.

Ο Ιεχωβά προμήθευσε δερμάτινα ενδύματα στον Αδάμ και στην Εύα για να καλύψουν τη γυμνότητά τους όταν αμάρτησαν. (Γε 3:21) Ορισμένοι φορούσαν ενδύματα από ακατέργαστο δέρμα, ειδικά μερικοί προφήτες (2Βα 1:8), μεταξύ των οποίων και ψευδοπροφήτες. (Ζαχ 13:4) Επίσης, από δέρμα ζώων κατασκεύαζαν σανδάλια (Ιεζ 16:3, 10), σακίδια (1Σα 17:40) και ασκιά για νερό, γάλα και κρασί (Γε 21:14· Ιη 9:13· Κρ 4:19· Ματ 9:17), καθώς επίσης τις μεμβράνες των τυμπάνων και πιθανώς το αντηχείο του νέβελ, δηλαδή του “έγχορδου” οργάνου. (Ησ 5:12) Δέρματα χρησιμοποιούνταν ως καλύμματα για τη σκηνή της μαρτυρίας.—Εξ 25:2, 5· 26:14· 35:7, 23· 36:19.

Το δέρμα προβάτων, κατσικιών ή μοσχαριών χρησιμοποιούνταν επίσης ως γραφική ύλη.—Βλέπε ΠΕΡΓΑΜΗΝΗ.

Μεταφορική Χρήση. Σχετικά με τον Ιώβ, ο Σατανάς είπε στον Ιεχωβά: «Δέρμα για χάρη δέρματος, και όλα όσα έχει ο άνθρωπος θα τα δώσει για χάρη της ψυχής του». (Ιωβ 2:4) Με αυτόν τον τρόπο ο Διάβολος αμφισβήτησε την ακεραιότητα του ανθρώπου, ισχυριζόμενος ότι ο Ιώβ θα καταριόταν τον Θεό αν η σωματική του ευεξία υφίστατο βλάβη.

Ο ίδιος ο Ιώβ είπε: «Διασώζομαι με το δέρμα των δοντιών μου». (Ιωβ 19:20) Κάποιοι μεταφραστές έχουν προτείνει άλλες αποδόσεις για το παραπάνω εδάφιο, αλλά αυτές προϋποθέτουν τροποποιήσεις του εβραϊκού κειμένου. Δεν φαίνεται απαραίτητο να προσπαθήσει κανείς να εξηγήσει τη δήλωση του Ιώβ υπό το πρίσμα των ανακαλύψεων που έχουν κάνει πρόσφατα οι επιστήμονες με τη βοήθεια μικροσκοπίων. Όπως φαίνεται, ο Ιώβ έλεγε απλώς ότι είχε διασωθεί μη έχοντας τίποτα ή σχεδόν τίποτα. Είχε διασωθεί με το δέρμα των δοντιών του, δηλαδή με το «δέρμα» αυτού το οποίο προφανώς δεν έχει δέρμα.

ΔΕΡΜΑ ΦΩΚΙΑΣ

Δεν μπορεί να λεχθεί με βεβαιότητα ποιο είναι το συγκεκριμένο είδος δέρματος που εννοείται με την εβραϊκή λέξη τάχας, η οποία χρησιμοποιείται για να περιγράψει το εξωτερικό κάλυμμα της σκηνής της μαρτυρίας και το υλικό με το οποίο τύλιγαν τον εξοπλισμό και τα σκεύη του αγιαστηρίου όταν επρόκειτο να τα μεταφέρουν. Η λέξη τάχας ή τεχασίμ (πληθυντικός) συνήθως εμφανίζεται δίπλα στη λέξη ‛ωρ ή ‛ωρώθ (δέρμα, δέρματα). (Εξ 25:5· 26:14· 35:7, 23· 36:19· 39:34· Αρ 4:6-14, 25· Ιεζ 16:10) Οι μεταφραστές της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα φαίνεται πως θεωρούσαν ότι η εβραϊκή λέξη δεν υποδηλώνει κάποιο ζώο αλλά το μπλε χρώμα. (Παράβαλε Αρ 4:14, υποσ.) Εντούτοις, η σχεδόν ομόφωνη άποψη των Ιουδαίων σχολιαστών είναι ότι η λέξη τάχας αναφέρεται σε ζώο. Αυτή την άποψη την προσυπέγραψε και ο λεξικογράφος της εβραϊκής γλώσσας Γεσένιος, ο οποίος θεωρούσε την απόδοση της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα απλή εικασία, απόδοση που δεν υποστηρίζεται ούτε ετυμολογικά ούτε από συγγενικές γλώσσες. Όπως την αντιλαμβανόταν εκείνος, η λέξη τάχας σήμαινε είτε τη φώκια είτε τον ασβό, βάσιζε δε τα συμπεράσματά του στα συμφραζόμενα, στο κύρος των Ταλμουδιστών, στη σύγκριση της εβραϊκής λέξης με παρόμοιες λέξεις άλλων γλωσσών και στην εβραϊκή ετυμολογία.

Οι μεταφραστές της Γραφής έχουν αποδώσει με διάφορους τρόπους τη φράση ‛ωρ (‛ωρώθ) τάχας (τεχασίμ), όπως: «δέρμα(-τα) ασβού» (KJ), «δέρμα(-τα) κατσικιού» (RS), «δέρμα(-τα) φώκαινας» (AT), «δέρμα(-τα) φώκιας» (AS), «δέρμα» (Mo), «εκλεκτό δέρμα» (JB), «ιώδη δέρματα» (Dy), «τομάρι(-α)» (ΜΠΚ) και «δέρμα τάχας» (ΜΝΚ, Εξ 25:5, υποσ., αλλά «δέρματα φώκιας» στο κυρίως κείμενο). Οι λόγιοι γενικά δεν προτιμούν την απόδοση «δέρμα(-τα) ασβού», εφόσον θεωρείται απίθανο να μπορούσαν οι Ισραηλίτες να εφοδιαστούν με αρκετά δέρματα ασβού, είτε στην Αίγυπτο είτε στην έρημο, για να καλύψουν τη σκηνή της μαρτυρίας. Υπάρχουν επίσης λόγιοι που έχουν την άποψη πως ούτε η απόδοση «δέρμα(-τα) ασβού» ούτε η απόδοση «δέρμα(-τα) φώκιας» ούτε η απόδοση «δέρμα(-τα) φώκαινας» είναι σωστή, δεδομένου ότι οι ασβοί, οι φώκιες, οι φώκαινες ή τα δελφίνια, οι θαλάσσιες αγελάδες και άλλα παρόμοια πλάσματα ήταν προφανώς ακάθαρτα για βρώση. (Λευ 11:12, 27) Ως εκ τούτου, αυτοί θεωρούν αδιανόητο να χρησιμοποιήθηκε το δέρμα κάποιου «ακάθαρτου» ζώου για κάτι τόσο ιερό όπως η κατασκευή της σκηνής της μαρτυρίας, καθώς και ως προστατευτικό κάλυμμα για τον εξοπλισμό και τα σκεύη του αγιαστηρίου. Όσοι διακρατούν αυτή την άποψη υποστηρίζουν ότι η λέξη τάχας ίσως υποδηλώνει το δέρμα κάποιου καθαρού ζώου, πιθανώς κάποιου είδους αντιλόπης, προβάτου ή κατσικιού.

Μπορούσε να Χρησιμοποιηθεί, Παρότι η Φώκια Κατατασσόταν στα Ακάθαρτα Ζώα. Το γεγονός ότι οι φώκιες ήταν προφανώς ακάθαρτες για βρώση δεν αποκλείει απαραίτητα τη χρήση του δέρματός τους για κάλυμμα της σκηνής της μαρτυρίας. Λόγου χάρη, ενώ το λιοντάρι και ο αετός ήταν «ακάθαρτα» (Λευ 11:13, 27), τα ουράνια χερουβείμ που είδε ο Ιεζεκιήλ σε όραμα απεικονίστηκαν με τέσσερα πρόσωπα, μεταξύ των οποίων ένα ήταν πρόσωπο λιονταριού και ένα άλλο αετού. (Ιεζ 1:5, 10· 10:14) Επιπλέον, τα χάλκινα καρότσια που φτιάχτηκαν από τον Σολομώντα για να χρησιμοποιηθούν στο ναό ήταν διακοσμημένα με παραστάσεις λιονταριών, και αναμφίβολα αυτό έγινε σε αρμονία με τα σχέδια που δόθηκαν στον Δαβίδ υπό θεϊκή έμπνευση. (1Βα 7:27-29· 1Χρ 28:11-19) Οι Ισραηλίτες χρησιμοποιούσαν «ακάθαρτα» ζώα, παραδείγματος χάρη γαϊδούρια, για τις μετακινήσεις τους, και μάλιστα είχε προειπωθεί πως ο Μεσσίας θα έμπαινε στην Ιερουσαλήμ ανεβασμένος σε γαϊδούρι. (Ζαχ 9:9· Ματ 21:4, 5) Μολονότι ο Ιωάννης ο Βαφτιστής είχε την ιερότατη αποστολή να “προπορευτεί ενώπιον του Ιεχωβά για να ετοιμάσει τις οδούς του”, φορούσε ένδυμα φτιαγμένο από τις τρίχες ενός “ακάθαρτου” ζώου. (Λου 1:76· Ματ 3:4· Λευ 11:4) Όλα αυτά συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι ο διαχωρισμός ανάμεσα σε καθαρά και ακάθαρτα ζώα αφορούσε απλώς το διαιτολόγιο, αν και κατά καιρούς χρησιμοποιήθηκε επίσης αναφορικά με τις θυσίες, και δεν απαιτούσε από τους Ισραηλίτες να τρέφουν γενική αποστροφή για τα «ακάθαρτα» ζώα. (Λευ 11:46, 47) Επιπρόσθετα, τα εν λόγω ζώα, όπως και τα «καθαρά», δημιουργήθηκαν από τον Θεό και κατ’ επέκταση ήταν καλά, όχι σιχαμερά αυτά καθαυτά.—Γε 1:21, 25.

Πώς θα Μπορούσαν να το Προμηθευτούν οι Ισραηλίτες. Αν η λέξη τάχας της Γραφής σημαίνει όντως κάποιο είδος φώκιας, τότε μπορεί να εγερθεί το ερώτημα πώς ήταν δυνατόν να προμηθευτούν οι Ισραηλίτες τέτοια δέρματα. Ενώ οι φώκιες σχετίζονται γενικά με τις περιοχές της Αρκτικής και της Ανταρκτικής, ορισμένες προτιμούν θερμότερα κλίματα. Σήμερα, μερικές φώκιες του γένους μοναχός εξακολουθούν να ζουν σε μέρη της Μεσογείου καθώς και σε άλλα θερμότερα νερά. Στο διάβα των αιώνων, ο άνθρωπος έχει μειώσει κατά πολύ τον πληθυσμό αυτών των ζώων, τα οποία στους Βιβλικούς χρόνους πιθανόν να αφθονούσαν στη Μεσόγειο και στην Ερυθρά Θάλασσα. Μάλιστα το 1832, το Λεξικό της Αγίας Γραφής ([Dictionnaire de la Bible] σ. 139) του Καλμέ παρατήρησε: «Φώκιες υπάρχουν σε πολλά από τα μικρά νησιά της Ερυθράς Θάλασσας, γύρω από τη χερσόνησο του Σινά».—Βλέπε επίσης Η Τυπική Διδασκαλία της Σκηνής της Μαρτυρίας (The Tabernacle’s Typical Teaching), του Α. Τζ. Πόλοκ, Λονδίνο, σ. 47.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έκαναν εμπόριο στην Ερυθρά Θάλασσα και φυσικά προμηθεύονταν αγαθά από πολλές περιοχές της Μεσογείου. Έτσι λοιπόν, θα είχαν τη δυνατότητα να αποκτήσουν δέρματα φώκιας. Συνεπώς, όταν οι Ισραηλίτες έφυγαν από την Αίγυπτο, μπορεί να πήραν μαζί τους τα δέρματα φώκιας που ήδη είχαν, καθώς και άλλα που απέκτησαν όταν οι Αιγύπτιοι τους έδωσαν άφθονα πολύτιμα πράγματα.—Εξ 12:35, 36.

ΔΕΣΜΟΣ, ΔΕΣΜΑ

Κάτι που περιορίζει ή αφαιρεί την ελευθερία, όπως τα ποδόδεσμα, οι αλυσίδες, οι χειροπέδες· επίσης ο εγκλεισμός (για τη λέξη «δεσμά»)· δεσμευτική δύναμη ή επιρροή· κάτι που ενώνει· ενοποιητικός παράγοντας. Στους Βιβλικούς χρόνους χρησιμοποιούσαν διάφορα μέσα για να περιορίζουν τις κινήσεις των φυλακισμένων, όπως ποδόδεσμα, ξύλινα δεσμά, χειροπέδες, καθώς και κρατητήρια.

Στις Γραφές, η εβραϊκή λέξη νεχόσεθ, που συνήθως σημαίνει «χαλκός», πολλές φορές μεταφράζεται «χάλκινα ποδόδεσμα» ή «χάλκινα δεσμά», επειδή αυτά τα δεσμά φτιάχνονταν συνήθως από χαλκό ή μπρούντζο, αν και χρησιμοποιούνταν επίσης ξύλο και σίδερο. (2Σα 3:34· 2Βα 25:7) Στην Τούκρα της Λιβύης βρέθηκαν σιδερένια ποδόδεσμα παρόμοια με αυτά που απεικονίζονται σε ανάγλυφα ασσυριακών ανακτόρων. Οι μεταλλικοί κρίκοι ή δακτύλιοι έχουν διάμετρο 13 εκ., άρα είναι αρκετά μεγάλοι για να περικλείσουν τους αστραγάλους, και συνδέονται με μια ίσια ράβδο. Η ράβδος έχει μήκος 18 εκ. από άκρη σε άκρη, κάτι που σημαίνει ότι τα βήματα ήταν εξ ανάγκης πολύ μικρά και το βάδισμα δύσκολο. Στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο η λέξη πέδη, η οποία αποδίδεται «ποδόδεσμα», σχετίζεται με τη λέξη πούς (πόδι).—Λου 8:29.

Το εβραϊκό ρήμα ’ασάρ, που σημαίνει «δένω· βάζω σε δεσμά» (Κρ 16:5· 2Βα 23:33), είναι η ρίζα τριών άλλων λέξεων που σχετίζονται με τον περιορισμό της ελευθερίας μέσω δεσμών. Τόσο η λέξη ’εσούρ (Ιερ 37:15) όσο και η λέξη μωσερώθ (Ψλ 2:3) αναφέρονται σε «δεσμά», ενώ η λέξη μασόρεθ υποδηλώνει «δεσμό» (Ιεζ 20:37). Στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο χρησιμοποιείται η λέξη δεσμός (Λου 8:29), ενώ η λέξη σύνδεσμος αναφέρεται σε «ενωτικό δεσμό».—Εφ 4:3.

Για τον περιορισμό των φυλακισμένων χρησιμοποιούνταν επίσης αλυσίδες. Δύο εβραϊκές λέξεις που σημαίνουν «αλυσίδα» (ρεθουκάχ και ραττώκ) προέρχονται από τη ρίζα ραθάκ, η οποία σημαίνει «δένω». (Να 3:10) Η αντίστοιχη λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου είναι η λέξη ἅλυσις.—Μαρ 5:3, 4.

Πολλοί από τους πιστούς μάρτυρες της προχριστιανικής εποχής υπέστησαν δεσμά και φυλάκιση. (Εβρ 11:36) Για το γιο του Ιακώβ, τον Ιωσήφ, όταν ήταν στην Αίγυπτο, αναφέρεται ότι «με ποδόδεσμα ταλαιπώρησαν τα πόδια του, μέσα στα σίδερα μπήκε η ψυχή του». (Ψλ 105:18) Η Δαλιδά χρησιμοποίησε εφτά τένοντες που ήταν νωποί ακόμη και, αργότερα, καινούρια σχοινιά για να δέσει τον Σαμψών και να τον παραδώσει αιχμάλωτο στους Φιλισταίους, αλλά ο Σαμψών τα έσπασε χωρίς δυσκολία. Τελικά, αφού έχασε τη δύναμή του και αιχμαλωτίστηκε, τον έδεσαν με δύο χάλκινα δεσμά. (Κρ 16:6-12, 21) Ο Ιερεμίας κλείστηκε σε ξύλινα δεσμά από τον Πασχώρ, τον επίτροπο του ναού, και φυλακίστηκε από τους άρχοντες του Ιούδα «στο οίκημα των δεσμών».—Ιερ 20:2, 3· 37:15.

Λόγω της απιστίας του Μανασσή, βασιλιά του Ιούδα, ο Ιεχωβά επέτρεψε στο βασιλιά της Ασσυρίας να του βάλει χάλκινα δεσμά. Ο Βασιλιάς Ναβουχοδονόσορ οδήγησε αιχμάλωτο στη Βαβυλώνα τον Βασιλιά Σεδεκία, δεμένο με χάλκινα δεσμά. (2Βα 25:7· 2Χρ 33:11· Ιερ 39:7· 52:11) Ο Ιερεμίας αφέθηκε ελεύθερος και του αφαιρέθηκαν οι χειροπέδες με διαταγή του Νεβουζαραδάν, του αρχηγού της σωματοφυλακής του Ναβουχοδονόσορα.—Ιερ 40:1, 4.

Οι άντρες που συνέλαβαν τον Ιησού στον κήπο της Γεθσημανή τον έδεσαν και τον οδήγησαν στον Άννα, ο οποίος κατόπιν τον έστειλε δεμένο στον Καϊάφα. Αφού δικάστηκε ενώπιον του Σάνχεδριν, δόθηκε εντολή να δεθεί και να οδηγηθεί στον Πιλάτο. (Ιωα 18:12, 13, 24, 28· Μαρ 15:1) Ο Σαύλος, προτού μεταστραφεί στη Χριστιανοσύνη και γίνει ο απόστολος Παύλος, καταδίωκε τους Χριστιανούς για να τους φέρει δεμένους στο ανώτατο Ιουδαϊκό δικαστήριο. (Πρ 9:2, 21) Ο Πέτρος ήταν δεμένος με αλυσίδες ανάμεσα σε δύο στρατιώτες με διαταγή του Ηρώδη, σύμφωνα με το ρωμαϊκό έθιμο.—Πρ 12:6, 7.

Κατά την πρώτη φυλάκισή του στη Ρώμη, ο Παύλος αναφέρει σε αρκετές από τις επιστολές που έγραψε από εκεί ότι βρισκόταν σε δεσμά φυλάκισης και χαρακτηρίζει τον εαυτό του “πρεσβευτή αλυσοδεμένο”. (Εφ 6:20· Φλπ 1:7, 13-17· Κολ 4:18· Φλμ 10, 13) Εντούτοις, όπως υποδεικνύεται από την περιγραφή της κατάστασής του στα εδάφια Πράξεις 28:16-31, του είχε παραχωρηθεί αξιόλογη ελευθερία κινήσεων, η οποία του επέτρεπε να γράφει, να δέχεται καλεσμένους και επισκέπτες και να τους κηρύττει. Ο Παύλος αφέθηκε ελεύθερος, αλλά αργότερα συνελήφθη ξανά. Στη διάρκεια της δεύτερης φυλάκισής του στη Ρώμη, η οποία τερματίστηκε με την εκτέλεσή του, ο Παύλος ήταν πάλι αλυσοδεμένος.—Φλμ 22· 2Τι 1:16· 2:9· 4:6-8.

Μεταφορικές και Συμβολικές Χρήσεις. Οι λέξεις «δεσμά» και «αλυσίδες» χρησιμοποιούνται πολλές φορές μεταφορικά στη Γραφή εννοώντας τη φυλάκιση ή κάποια μορφή περιορισμού. Όσον αφορά τη βαβυλωνιακή εξορία, η Σιών παρουσιάζεται προφητικά σαν να βρίσκεται σε δεσμά ή σαν να έχει δεσμά στον τράχηλό της. (Ησ 52:2) Αν και πολλοί εξόριστοι απέκτησαν τελικά δικά τους σπίτια και απολάμβαναν αρκετή ελευθερία, δεν ήταν ελεύθεροι να γυρίσουν στη Σιών, δηλαδή την Ιερουσαλήμ.—Ιερ 29:4, 5.

Ο Θεός έχει περιορίσει τους ανυπάκουους αγγέλους με «αιώνια δεσμά σε πυκνό σκοτάδι». (Ιου 6) Επιπλέον, λέγεται ότι έχουν παραδοθεί σε «λάκκους πυκνού σκοταδιού». (2Πε 2:4) Οι Γραφικές αποδείξεις φανερώνουν ότι δεν τους έχει αφαιρεθεί κάθε ελευθερία κίνησης, δεδομένου ότι έχουν καταφέρει να εξουσιάζουν ανθρώπους, και μάλιστα είχαν πρόσβαση στους ουρανούς μέχρις ότου εκδιώχθηκαν από τον Μιχαήλ και τους αγγέλους του και ρίχτηκαν στη γη. (Μαρ 1:32· Απ 12:7-9) Ο Σατανάς ο Διάβολος πρόκειται να δεθεί με μια μεγάλη αλυσίδα από τον άγγελο που έχει το κλειδί της αβύσσου και να ριχτεί στην άβυσσο για χίλια χρόνια, έπειτα από τα οποία πρόκειται να λυθεί για λίγο καιρό. (Απ 20:1-3) Εφόσον οι άγγελοι δεν είναι πλάσματα με σάρκα και αίμα, αυτή η αλυσίδα αναφέρεται αναμφίβολα σε κάποια δεσμευτική δύναμη την οποία εμείς αγνοούμε.

Σχετικά με τη γυναίκα την οποία θεράπευσε ο Ιησούς, η οποία ήταν διπλωμένη στα δύο εξαιτίας ενός πνεύματος αδυναμίας επί 18 χρόνια, ο Ιησούς είπε ότι ήταν δέσμια του Σατανά. (Λου 13:11, 16) Ο Πέτρος αποκάλεσε τον Σίμωνα, ο οποίος επιχειρούσε να αγοράσει το χάρισμα του αγίου πνεύματος, “δεσμό αδικίας”.—Πρ 8:23.

Τα χέρια μιας ανήθικης γυναίκας παρομοιάζονται με δεσμά, ενώ ο άντρας που την ακολουθεί μοιάζει με κάποιον που «είναι δεμένος με ποδόδεσμα για να λάβει διαπαιδαγώγηση ανόητου ανθρώπου».—Εκ 7:26· Παρ 7:22.

Με θετική έννοια, ο Ιεζεκιήλ μιλάει για το «δεσμό της διαθήκης» λόγω της δεσμευτικής ισχύος της διαθήκης. (Ιεζ 20:37) Όσοι έχουν συνάψει γαμήλια διαθήκη θεωρούνται “δεμένοι” από αυτήν. (Ρω 7:2· 1Κο 7:27, 39) Η αγάπη αποκαλείται «τέλειος δεσμός ενότητας».—Κολ 3:14.

Βλέπε επίσης ΞΥΛΙΝΑ ΔΕΣΜΑ.

[Εικόνα στη σελίδα 722]

Ζωγραφική παράσταση δεμένων αιχμαλώτων στα σάβανα των πελμάτων μιας μούμιας. Με μεταφορική έννοια, οι εχθροί “ποδοπατούνταν”

ΔΕΣΜΟΦΥΛΑΚΑΣ

Κάποιος που φυλάει άτομα τα οποία κατηγορούνται για παράβαση του νόμου· ο φύλακας της φυλακής. Στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο, εκτός από τη λέξη δεσμοφύλαξ (από τα συνθετικά δεσμός και φύλαξ) υπάρχει και η λέξη βασανιστής που μεταφράζεται επίσης ως «δεσμοφύλακας».

Πολλές φορές οι δεσμοφύλακες εφάρμοζαν σκληρά βασανιστήρια στους φυλακισμένους, εξού και ο όρος βασανιστής που χρησιμοποιούνταν για αυτούς. Οι οφειλέτες, για παράδειγμα, ρίχνονταν μερικές φορές στη φυλακή επειδή δεν είχαν ξεπληρώσει τα χρέη τους. Εκεί ο δεσμοφύλακας μπορούσε να τους μαστιγώσει και να τους βασανίσει, και δεν αφήνονταν ελεύθεροι μέχρι, όπως είπε ο Ιησούς, να “ξεπληρώσουν και το τελευταίο νόμισμα ελάχιστης αξίας”. (Ματ 5:25, 26) Αυτό το σημείο έθιγε και η παραβολή του Ιησού για τον ανελεήμονα δούλο. Όταν ο κύριός του έμαθε τι είχε κάνει ο αχάριστος δούλος, «τον παρέδωσε στους δεσμοφύλακες [βασανισταῖς, Κείμενο] μέχρι να ξεπληρώσει όλο το χρέος».—Ματ 18:34, 35· παράβαλε Απ 14:11, όπου εμφανίζεται η λέξη “βασανισμός”.

Αν οι φυλακισμένοι δραπέτευαν, οι δεσμοφύλακες υφίσταντο την ποινή που επιβαλλόταν στο δραπέτη, σύμφωνα με το ρωμαϊκό έθιμο. Ως εκ τούτου, όταν ένας άγγελος ελευθέρωσε τον Πέτρο από τη φυλακή, διαβάζουμε ότι ο Ηρώδης «εξέτασε τους φρουρούς και διέταξε να τους πάρουν για τιμωρία».—Πρ 12:19.

Στους Φιλίππους, ο Παύλος και ο Σίλας φέρθηκαν διά της βίας ενώπιον των διοικητών της πόλης οι οποίοι διέταξαν να τους ραβδίσουν, και «αφού τους έδωσαν πολλά χτυπήματα, τους έριξαν στη φυλακή, προστάζοντας το δεσμοφύλακα να τους φυλάει με ασφάλεια. Αυτός, επειδή πήρε τέτοια διαταγή, τους έριξε στην εσωτερική φυλακή και έκλεισε τα πόδια τους στα ξύλινα δεσμά». (Πρ 16:22-24) Κατόπιν, τα μεσάνυχτα, ένας μεγάλος σεισμός άνοιξε όλες τις πόρτες της φυλακής. Εξαιτίας αυτού, ο δεσμοφύλακας νόμισε ότι οι φυλακισμένοι είχαν δραπετεύσει, και συνειδητοποιώντας πόσο αυστηρή τιμωρία θα του επιβαλλόταν αν είχε συμβεί κάτι τέτοιο, ήταν έτοιμος να αυτοκτονήσει, όταν ο Παύλος τον πληροφόρησε πως ήταν όλοι εκεί. Αυτά τα γεγονότα, σε συνδυασμό με τη διδασκαλία του Παύλου, έκαναν το δεσμοφύλακα να ασκήσει πίστη, και τόσο ο ίδιος όσο και το σπιτικό του, αφού πίστεψαν, βαφτίστηκαν.—Πρ 16:25-36.

ΔΕΣΜΩΤΗΡΙΟ

Βλέπε ΦΥΛΑΚΗ.

ΔΕΥΤΕΡΟΝΟΜΙΟ

Η εβραϊκή ονομασία του πέμπτου βιβλίου της Πεντατεύχου είναι Ντεβαρίμ (Λόγια) και οφείλεται στην εναρκτήρια φράση του εβραϊκού κειμένου. Η ονομασία «Δευτερονόμιο», που κατά κυριολεξία σημαίνει «Δεύτερος Νόμος· Επανάληψη του Νόμου», προέρχεται από τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα η οποία τη χρησιμοποίησε ως τίτλο του εν λόγω βιβλίου. Με τη λέξη δευτερονόμιον η Μετάφραση των Εβδομήκοντα αποδίδει την εβραϊκή φράση μισνέχ χαττωράχ του εδαφίου Δευτερονόμιο 17:18, όμως η σωστή απόδοσή της είναι “αντίγραφο του νόμου”.

Η αυθεντικότητα του Δευτερονομίου ως βιβλίου του Βιβλικού κανόνα και η συγγραφή του από τον Μωυσή τεκμηριώνονται επαρκώς από το γεγονός ότι οι Ιουδαίοι θεωρούσαν ανέκαθεν το Δευτερονόμιο τμήμα του Νόμου του Μωυσή. Γενικά, οι αποδείξεις της αυθεντικότητας του Δευτερονομίου είναι οι ίδιες με των άλλων τεσσάρων βιβλίων της Πεντατεύχου. (Βλέπε ΠΕΝΤΑΤΕΥΧΟΣ· επίσης λήμματα με τα ονόματα των βιβλίων.) Ο Ιησούς παρείχε την πιο έγκυρη μαρτυρία για την αυθεντικότητα του Δευτερονομίου, παραθέτοντας από αυτό τρεις φορές όταν απέρριψε τους πειρασμούς του Σατανά του Διαβόλου. (Ματ 4:1-11· Δευ 6:13, 16· 8:3) Επίσης, ο Ιησούς απάντησε στην ερώτηση “ποια είναι η πρώτη και μεγαλύτερη εντολή” παραθέτοντας από το εδάφιο Δευτερονόμιο 6:5. (Μαρ 12:30) Ο δε Παύλος παραθέτει από τα εδάφια Δευτερονόμιο 30:12-14· 32:35, 36.—Ρω 10:6-8· Εβρ 10:30.

Η χρονική περίοδος που καλύπτει το Δευτερονόμιο είναι λίγο περισσότερο από δύο μήνες στο έτος 1473 Π.Κ.Χ. Γράφτηκε στις Πεδιάδες του Μωάβ και αποτελείται από τέσσερις ομιλίες, έναν ύμνο και μια ευλογία από τον Μωυσή, που ειπώθηκαν ενόσω ο Ισραήλ στρατοπέδευε στα σύνορα της γης Χαναάν προτού εισέλθει σε αυτήν.—Δευ 1:3· Ιη 1:11· 4:19.

Σκοπός. Παρά τη σημασία της ονομασίας Δευτερονόμιο, αυτό το βιβλίο δεν αποτελεί δεύτερο νόμο ούτε επανάληψη ολόκληρου του Νόμου, αλλά εξήγησή του, όπως λέει το εδάφιο Δευτερονόμιο 1:5. Το βιβλίο προτρέπει το λαό του Ισραήλ να είναι πιστός στον Ιεχωβά, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα προς αποφυγή τη γενιά της 40χρονης περιπλάνησης. Ο Μωυσής εξηγεί και αναλύει μερικά από τα ουσιώδη σημεία του Νόμου και τις αρχές που περιλαμβάνονται σε αυτόν, υπό το πρίσμα των διαφορετικών συνθηκών που θα αντιμετώπιζε ο Ισραήλ όταν θα ήταν εγκατεστημένος μόνιμα στη γη του. Τροποποιεί ανάλογα κάποιους από τους νόμους και δίνει επιπλέον διατάξεις σχετικά με την άσκηση της διακυβέρνησης όταν θα κατοικούσαν μόνιμα στην Υποσχεμένη Γη.

Καθώς το βιβλίο του Δευτερονομίου τούς προτρέπει και τους καλεί να συνάψουν αυτή την ανανεωμένη διαθήκη με τον Ιεχωβά μέσω του Μωυσή, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη γνώση, στη διδασκαλία και στην εκπαίδευση. Το ρήμα «διδάσκω» και η λέξη «διδασκαλία» εμφανίζονται πολύ συχνότερα στο Δευτερονόμιο από ό,τι στην Έξοδο, στο Λευιτικό ή στους Αριθμούς. Ο Μωυσής εξήγησε ότι ο Ιεχωβά δίδασκε τον Ισραήλ τρέφοντάς τους με μάννα. (Δευ 8:3) Είπε στους Ισραηλίτες να θέσουν το νόμο του Ιεχωβά, με μεταφορική έννοια, σαν προμετωπίδια κορδέλα ανάμεσα στα μάτια τους και πάνω στους παραστάτες των σπιτιών τους και στις πύλες τους. (6:8, 9) Τους πρόσταξε να ενσταλάζουν το νόμο του στους γιους τους. (6:6, 7) Έδωσε οδηγίες να διαβάζεται ο Νόμος κάθε έβδομο έτος, κατά την (ετήσια) Γιορτή των Σκηνών. (31:10-13) Δόθηκαν ειδικές οδηγίες για το βασιλιά που ίσως αποκτούσε ο Ισραήλ στο μέλλον. Αυτός θα έπρεπε να γράψει ένα αντίγραφο του Νόμου για τον εαυτό του και να το διαβάζει κάθε ημέρα. (17:18-20) Όποτε θα έβγαινε ο Ισραήλ στη μάχη, οι ιερείς θα έπρεπε να τους νουθετούν να έχουν πίστη και θάρρος και να τους διαβεβαιώνουν για τη νίκη, διότι ο Ιεχωβά ο Θεός τους θα βάδιζε μαζί τους. (20:1-4) Όταν θα έμπαιναν στην Υποσχεμένη Γη, έπρεπε να χωρίσουν τις φυλές σε δύο ομάδες, από τις οποίες η μία θα στεκόταν στο Όρος Εβάλ και η άλλη στο Όρος Γαριζίν, και κατόπιν έπρεπε να διαβαστεί σε αυτούς ο Νόμος του Θεού.—27:11-26· παράβαλε Ιη 8:33-35.

Τονίζεται η Αγάπη. Στο Δευτερονόμιο τονίζεται επίσης η αγάπη, η καλοσύνη και το στοχαστικό ενδιαφέρον. Οι λέξεις «αγάπη» ή «αγαπώ» εμφανίζονται στο Δευτερονόμιο πέντε και πλέον φορές συχνότερα από ό,τι συνολικά στην Έξοδο, στο Λευιτικό και στους Αριθμούς. Εδώ έχουμε επίσης τη μεγαλύτερη εντολή, την οποία μνημόνευσε και ο Ιησούς (Ματ 22:36, 37), διατυπωμένη με μοναδικό τρόπο: «Πρέπει να αγαπάς τον Ιεχωβά τον Θεό σου με όλη σου την καρδιά και με όλη σου την ψυχή και με όλη τη ζωτική σου δύναμη». (Δευ 6:5· βλέπε επίσης 10:12· 11:13.) Ο Ιεχωβά εκφράζει επανειλημμένα την αγάπη του για τον Ισραήλ. (7:7-9· 23:5· 33:3) Το ίδιο το ύφος του Δευτερονομίου τονίζει την αγάπη του Ιεχωβά για το λαό του: «Μακάρι να κάνουν την καρδιά τους να με φοβάται και να τηρεί όλες τις εντολές μου πάντοτε, προκειμένου να πηγαίνουν καλά τα πράγματα για αυτούς και τους γιους τους στον αιώνα!» (5:29) Στην πραγματικότητα, εκφράσεις όπως «για να πηγαίνουν καλά τα πράγματα για εσένα» και «για να παραμείνεις ζωντανός» εμφανίζονται αρκετά συχνά στο Δευτερονόμιο.—4:40· 5:16· 6:3· 22:7· 30:19, 20.

Αν και ο Ισραήλ θα έπρεπε να δώσει μάχες για να καταλάβει τη γη, ο Ιεχωβά δεν παρέβλεψε το ζήτημα του στοργικού, στοχαστικού ενδιαφέροντος. Η νίκη δεν ήταν τόσο σημαντική ή επιτακτική ώστε να ισχύουν αμείλικτες απαιτήσεις. Ο αρραβωνιασμένος άντρας απαλλασσόταν. (Δευ 20:7) Απαλλασσόταν επίσης ο νεόνυμφος άντρας, ώστε να μπορέσει να περιθάλψει τη σύζυγό του και εκείνη να έχει το σύζυγό της τουλάχιστον για έναν ολόκληρο χρόνο. (24:5) Αν κάποιος άντρας είχε φυτέψει αμπέλι και δεν είχε προλάβει να φάει τον καρπό του ή είχε χτίσει σπίτι και δεν το είχε εγκαινιάσει, εξαιρούνταν από τη μάχη ώστε να μπορέσει να απολαύσει τους καρπούς των κόπων του.—20:5, 6.

Δόθηκαν λεπτομερέστατες οδηγίες σχετικά με τη διεξαγωγή του πολέμου και την κατάκτηση της γης Χαναάν. Όσοι φοβούνταν έπρεπε να σταλούν στο σπίτι τους για να μην εξασθενίσουν και τις καρδιές των αδελφών τους. (Δευ 20:8) Οι πόλεις όσων εθνών της Χαναάν είχαν προσδιοριστεί, των οποίων η πονηρία είχε φτάσει στο πλήρες, έπρεπε οπωσδήποτε να αφιερωθούν στην καταστροφή, ενώ στις πόλεις που δεν ανήκαν σε αυτά τα προσδιορισμένα έθνη έπρεπε να δοθεί η δυνατότητα να επιλέξουν ανάμεσα στην παράδοση και στην καταστροφή. Αν παραδίνονταν, οι κάτοικοι έπρεπε να υποβληθούν σε καταναγκαστική εργασία, αλλά ο Νόμος απαιτούσε την καλοσυνάτη μεταχείριση ακόμη και των δούλων, οι δε εντολές του προστάτευαν τις γυναίκες από την κακοποίηση ακόμη και σε πόλεις που είχαν κατακτηθεί με πόλεμο. Αν κάποιες πόλεις αρνούνταν να παραδοθούν, όλοι οι άρρενες θανατώνονταν, ενώ διατηρούνταν στη ζωή μόνο τα μικρά παιδιά και οι γυναίκες που δεν είχαν ποτέ σχέσεις με άντρες. (20:10-18· παράβαλε Αρ 31:17, 18.) Όταν οι Ισραηλίτες έφτιαχναν πολιορκητικά έργα γύρω από μια πόλη, δεν επιτρεπόταν να κόψουν τα καρποφόρα δέντρα.—Δευ 20:19, 20.

Στο βιβλίο του Δευτερονομίου εκφράζεται στοργικό, στοχαστικό ενδιαφέρον και για τα ζώα. Οι Ισραηλίτες απαγορευόταν να πάρουν ένα θηλυκό πουλί το οποίο καθόταν πάνω στη φωλιά του, επειδή αυτό που το έκανε ευάλωτο ήταν το προστατευτικό ένστικτο για τους νεοσσούς του. Τη μητέρα την άφηναν να φύγει, αλλά μπορούσαν να πάρουν τα πουλάκια. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η μητέρα ήταν ελεύθερη να μεγαλώσει και άλλα πουλάκια. (Δευ 22:6, 7) Ο γεωργός δεν επιτρεπόταν να ζέψει γαϊδούρι μαζί με ταύρο, για να μην ταλαιπωρηθεί το ασθενέστερο ζώο. (22:10) Ο ταύρος δεν έπρεπε να είναι φιμωμένος ενόσω αλώνιζε τα σιτηρά, ώστε να μη βασανίζεται από την πείνα τη στιγμή που είχε τα σιτηρά τόσο κοντά του και κατανάλωνε ενέργεια στο αλώνισμά τους.—25:4.

Στοχαστικό ενδιαφέρον εκδηλωνόταν επίσης στα πλαίσια της οικογενειακής και της κοινωνικής ζωής. Ο πρωτότοκος γιος έπρεπε να λάβει διπλό μερίδιο, ανεξάρτητα από το αν ήταν ο γιος της ευνοούμενης συζύγου ή όχι. (Δευ 21:15-17) Για πρώτη φορά διατυπώθηκε ως νόμος ο ανδραδελφικός γάμος και προβλέφθηκαν ποινές ώστε να του προσδοθεί κύρος. (25:5-10) Δόθηκε εντολή να χρησιμοποιούνται έντιμα μέτρα και σταθμά. (25:13-16) Η αξία της ζωής υπογραμμίστηκε μέσω της εντολής για την κατασκευή στηθαίου περιμετρικά της ταράτσας των σπιτιών. (22:8) Ακόμη και για όποιον είχε αδικοπραγήσει και έπρεπε να δεχτεί χτυπήματα ο Νόμος υποδείκνυε στοχαστικό ενδιαφέρον περιορίζοντας τα χτυπήματα σε 40. (25:1-3) Όλες αυτές οι διατάξεις έκαναν πιο λεπτομερή το Νόμο, ενώ φανέρωναν επίσης πολύ στοχαστικό ενδιαφέρον. Συγχρόνως, υπήρχε περισσότερη αυστηρότητα.

Προειδοποιήσεις και Νόμοι. Το Δευτερονόμιο είναι γεμάτο προειδοποιήσεις για την ψεύτικη λατρεία και την απιστία, καθώς και οδηγίες για το χειρισμό τέτοιων καταστάσεων ώστε να διατηρείται η αγνή λατρεία. Εξέχον χαρακτηριστικό του Δευτερονομίου αποτελεί η παρότρυνση για αγιότητα. Οι Ισραηλίτες νουθετούνταν να μην έρχονται σε επιγαμία με τα γύρω έθνη, επειδή αυτό θα αποτελούσε απειλή για την αγνή λατρεία και την οσιότητα προς τον Ιεχωβά. (Δευ 7:3, 4) Προειδοποιούνταν να μην έχουν υλιστικές επιδιώξεις ούτε τάσεις αυτοδικαίωσης. (8:11-18· 9:4-6) Θεσπίστηκαν αυστηροί νόμοι για την αποστασία. Έπρεπε να προσέχουν να μη στραφούν σε άλλους θεούς. (11:16, 17) Έλαβαν προειδοποίηση για τους ψευδοπροφήτες. Σε δύο σημεία δόθηκαν οδηγίες για το πώς μπορούσε να αναγνωριστεί ένας ψευδοπροφήτης και για το τι έπρεπε να γίνει με αυτόν. (13:1-5· 18:20-22) Ακόμη και αν ένα μέλος της οικογένειας γινόταν αποστάτης, η οικογένεια δεν έπρεπε να τον λυπηθεί, αλλά να συμμετάσχει στο λιθοβολισμό του μέχρι θανάτου.—13:6-11.

Οι πόλεις του Ισραήλ που αποστατούσαν έπρεπε να αφιερωθούν στην καταστροφή και δεν έπρεπε να διατηρηθεί τίποτα για προσωπικό όφελος κανενός. Η πόλη δεν έπρεπε να ανοικοδομηθεί ποτέ. (Δευ 13:12-17) Οι παραβάτες τους οποίους οι γονείς τους δεν μπορούσαν να θέσουν υπό έλεγχο έπρεπε να λιθοβοληθούν μέχρι θανάτου.—21:18-21.

Ο νόμος σχετικά με το χειρισμό ενός ανεξιχνίαστου φόνου έδινε έμφαση στην αγιότητα και στην απαλλαγή από την ενοχή αίματος. (Δευ 21:1-9) Ενδεικτικές του ζήλου για την αγνή λατρεία είναι οι διατάξεις που περιέχει το Δευτερονόμιο σχετικά με το ποιος μπορούσε να γίνει μέλος της εκκλησίας του Ιεχωβά και πότε. Δεν μπορούσε να γίνει δεκτός κανένας νόθος γιος μέχρι τη δέκατη γενιά, κανένας Μωαβίτης ή Αμμωνίτης στον αιώνα και κανένας ευνούχος. Ωστόσο, οι Αιγύπτιοι και οι Εδωμίτες τρίτης γενιάς μπορούσαν να γίνουν μέλη της εκκλησίας.—23:1-8.

Το Δευτερονόμιο περιγράφει το δικαστικό σύστημα που θα ίσχυε για τον Ισραήλ όταν θα εγκαθίστατο στην Υποσχεμένη Γη. Ορίζει τα προσόντα των κριτών και την οργάνωση δικαστηρίων στις πύλες των πόλεων, ενώ το αγιαστήριο θα αποτελούσε το ανώτατο δικαστήριο της χώρας και οι αποφάσεις του θα έπρεπε να γίνονται σεβαστές από όλο τον Ισραήλ.—Δευ 16:18–17:13.

Το Δευτερονόμιο τονίζει ότι ο Ιεχωβά είναι ο μοναδικός Θεός (Δευ 6:4), ότι ο Ισραήλ είναι ο μοναδικός λαός του (4:7, 8) και ότι έπρεπε να εγκαθιδρυθεί ένας κεντρικός τόπος λατρείας (12:4-7). Προλέγει αυτόν που θα εγειρόταν ως προφήτης όπως ο Μωυσής και θα μιλούσε στο όνομα του Ιεχωβά, αυτόν στον οποίο θα έπρεπε να υποτάσσονται όλοι.—18:18, 19.

[Πλαίσιο στη σελίδα 724]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΝΟΜΙΟ

Ομιλίες που εξηγούν τμήματα του Νόμου και παροτρύνουν τον Ισραήλ να αγαπάει τον Ιεχωβά και να τον υπακούει στη γη στην οποία πρόκειται να εισέλθει

Γράφτηκε από τον Μωυσή λίγο προτού εισέλθει ο Ισραήλ στην Υποσχεμένη Γη το 1473 Π.Κ.Χ.

Παροτρύνονται να θυμούνται τι έκανε ο Ιεχωβά και να υπηρετούν μόνο αυτόν (1:1–4:49)

Ο Μωυσής υπενθυμίζει την αποστολή των κατασκόπων, την άπιστη και στασιαστική αντίδραση στην αναφορά τους και τον όρκο του Ιεχωβά ότι εκείνη η γενιά θα πέθαινε στην έρημο

Ο Ισραήλ δεν έπρεπε να πειράξει τους γιους του Ησαύ (που κατάγονταν από τον αδελφό του Ιακώβ) ή τον Μωάβ και τον Αμμών (τους απογόνους του Λωτ, ανιψιού του Αβραάμ)· ωστόσο, ο Ιεχωβά έδωσε στον Ισραήλ τη γη των Αμορραίων βασιλιάδων Σηών και Ωγ, Α του Ιορδάνη

Ο Μωυσής ικετεύει τον Ιεχωβά να τον αφήσει να περάσει τον Ιορδάνη· ωστόσο, ο Ιεχωβά τού λέει να διορίσει τον Ιησού του Ναυή ηγέτη του έθνους και να τον ενισχύσει

Ο Μωυσής υπενθυμίζει στο έθνος το φλογερό θυμό του Ιεχωβά για τον Βάαλ του Φεγώρ· δεν πρέπει να ξεχάσουν ό,τι είδαν να διαδραματίζεται στο Χωρήβ ούτε να φτιάξουν ποτέ γλυπτή εικόνα για λατρεία· ο Ιεχωβά, ο μόνος αληθινός Θεός, απαιτεί αποκλειστική αφοσίωση

Νουθετούνται να αγαπούν τον Ιεχωβά και να υπακούν σε όλες τις εντολές του (5:1–26:19)

Ο Μωυσής εξιστορεί το πώς δόθηκε ο Νόμος στο Χωρήβ, επαναλαμβάνει το Δεκάλογο και παροτρύνει τον Ισραήλ να ενεργεί όπως ακριβώς πρόσταξε ο Ιεχωβά

Πρέπει να αγαπούν τον Ιεχωβά με όλη τους την καρδιά, την ψυχή και τη ζωτική δύναμη· να διατηρούν συνεχώς ενώπιόν τους τις εντολές του Θεού· να εξηγούν στους γιους τους για ποιο λόγο δόθηκαν οι διατάξεις του Ιεχωβά

Εφτά έθνη πρέπει να εξολοθρευτούν από τη χώρα, μαζί με τα θυσιαστήρια και τις εικόνες τους· απαγορεύεται η επιγαμία με αυτά τα έθνη

Δεν πρέπει να ξεχάσουν πώς πολιτεύτηκε μαζί τους ο Θεός στην έρημο για να τους κάνει να γνωρίσουν ότι ο άνθρωπος δεν ζει μόνο με ψωμί αλλά με κάθε έκφραση από το στόμα του Ιεχωβά

Πρέπει να θυμούνται πώς έκαναν τον Ιεχωβά να εξαφθεί όταν έφτιαξαν το χυτό μοσχάρι· τώρα πρέπει να τον φοβούνται, να τον υπηρετούν και να προσκολλώνται σε αυτόν· πρέπει να τηρούν όλες τις εντολές

Διατάξεις στις οποίες θα πρέπει να υπακούν στην Υποσχεμένη Γη: Να εξαλείψουν την ψεύτικη θρησκεία της Χαναάν· να αποδίδουν λατρεία στον τόπο που θα εκλέξει ο Ιεχωβά· να μην τρώνε αίμα· να θανατώνουν τους αποστάτες· να τρώνε καθαρές τροφές· να δίνουν το δέκατο από την παραγωγή στον Ιεχωβά· να δείχνουν στοχαστικό ενδιαφέρον για τους φτωχούς· να τηρούν τις ετήσιες γιορτές· να επιδιώκουν δικαιοσύνη· να απορρίπτουν τον πνευματισμό· να ακούν αυτόν που θα εγείρει ο Ιεχωβά ως προφήτη· να σέβονται τα οροθέσια· να κρατούν τον τόπο καθαρό από ενοχή αίματος· να εκδηλώνουν συμπόνια· να διατηρούνται καθαροί από σεξουαλική ανηθικότητα· να δίνουν τους πρώτους καρπούς της γης στον Ιεχωβά· να αποδεικνύονται άγιοι για τον Ιεχωβά

Ευλογίες για την υπακοή στον Ιεχωβά, κατάρες για την ανυπακοή (27:1–28:68)

Αφού το έθνος περάσει τον Ιορδάνη, ο Νόμος πρέπει να γραφτεί πάνω σε μεγάλες πέτρες

Οι κατάρες για την ανυπακοή πρέπει να διακηρυχτούν στο Όρος Εβάλ

Οι ευλογίες για την υπακοή σε όλες τις εντολές του Ιεχωβά πρέπει να διακηρυχτούν στο Όρος Γαριζίν

Σύναψη διαθήκης στις Πεδιάδες του Μωάβ (29:1–30:20)

Εξιστορεί το πώς φρόντισε ο Ιεχωβά τον Ισραήλ στην Αίγυπτο και στη διάρκεια των 40 ετών της παραμονής τους στην έρημο· δίνει προειδοποίηση για την πεισματική ανυπακοή

Προλέγει το έλεος του Ιεχωβά για όσους μετανοούν

Θέτει μπροστά τους την επιλογή ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο· τους παροτρύνει να διαλέξουν τη ζωή αγαπώντας τον Ιεχωβά, ακούγοντας τη φωνή του και προσκολλούμενοι σε αυτόν

Η μεταβίβαση της ηγεσίας στον Ιησού του Ναυή και οι τελικές ευλογίες του Μωυσή (31:1–34:12)

Ο Ιησούς του Ναυή διορίζεται ηγέτης του Ισραήλ

Ο Μωυσής διδάσκει στον Ισραήλ έναν ύμνο ο οποίος θα είναι μάρτυρας εναντίον τους όταν εγκαταλείψουν τον Ιεχωβά

Ο Μωυσής ευλογεί τις φυλές του Ισραήλ και πεθαίνει στο Όρος Νεβώ

ΔΗΛΗΤΗΡΙΟ

Στην Αγία Γραφή ο όρος «δηλητήριο» αναφέρεται στο τοξικό υγρό που εκκρίνεται από ορισμένα φίδια και κάποια άλλα πλάσματα. (Αρ 21:4-9· Δευ 8:15· Πρ 28:3-6) Μια εβραϊκή λέξη που αναφέρεται στο δηλητήριο των ερπετών είναι η λέξη χεμάχ (Δευ 32:24), η οποία χρησιμοποιείται επίσης για να υποδηλώσει την «οργή», τη «σφοδρή οργή» και τα παρόμοια. (Δευ 29:28· Ιεζ 19:12) Προέρχεται από μια ρίζα η οποία σημαίνει «βρίσκομαι σε έξαψη» (Δευ 19:6) και ίσως υπονοεί τη φλεγμονή ή το κάψιμο που προκαλείται από το δάγκωμα ενός δηλητηριώδους φιδιού. Μια άλλη εβραϊκή λέξη (ρο’ς ή ρως) εφαρμόζεται στο «δηλητήριο» της κόμπρας, στο «δηλητηριασμένο» νερό και στο «δηλητηριώδες φυτό».—Δευ 32:32, 33· Ιωβ 20:16· Ιερ 8:14· 9:15· 23:15· Θρ 3:19· βλέπε ΔΗΛΗΤΗΡΙΩΔΕΣ ΦΥΤΟ· ΚΟΜΠΡΑ· ΟΧΙΑ, ΚΕΡΑΣΦΟΡΑ.

Μολονότι τα δηλητήρια ορισμένων ζώων μπορεί να φαίνεται ότι προορίζονται μόνο για την προστασία τους ή για τη θανάτωση θυμάτων, είναι ενδιαφέρουσα η εξής δήλωση του Χ. Μάνρο Φοξ: «Σε ορισμένες περιπτώσεις ξέρουμε ότι τα δηλητήρια παίζουν κάποιον ρόλο στη λειτουργία του σώματος του ζώου που τα παρασκευάζει. Πολλές φορές αυτός μπορεί να είναι ο πραγματικός λόγος ύπαρξης των δηλητηρίων—κάτι εντελώς άσχετο με οποιαδήποτε προστατευτική αξία. Λόγου χάρη, το δηλητηριώδες σάλιο των φιδιών συντελεί στην πέψη της τροφής τους».—Θαύματα & Μυστήρια του Ζωικού μας Κόσμου (Marvels & Mysteries of Our Animal World), έκδοση του Ρίντερς Ντάιτζεστ, 1964, σ. 259.

Μεταφορική Χρήση. Τα ψευδή, συκοφαντικά λόγια των πονηρών, που είναι εξαιρετικά ζημιογόνα για την υπόληψη του θύματος, παρομοιάζονται με το θανατηφόρο δηλητήριο του φιδιού. (Ψλ 58:3, 4) Σχετικά με τους συκοφάντες λέγεται: «Το δηλητήριο της κερασφόρας οχιάς είναι κάτω από τα χείλη τους» (ή αλλιώς «πίσω από τα χείλη τους»), όπως ακριβώς ο δηλητηριώδης αδένας της οχιάς βρίσκεται πίσω από το χείλος και τα ιοβόλα δόντια της άνω γνάθου της. (Ψλ 140:3· Ρω 3:13) Η ανθρώπινη γλώσσα, όταν χρησιμοποιείται με εσφαλμένο τρόπο σε συκοφαντική, κακοήθη, ψευδή διδασκαλία ή παρόμοια επιβλαβή ομιλία, είναι «γεμάτη θανατηφόρο δηλητήριο».—Ιακ 3:8.

ΔΗΛΗΤΗΡΙΩΔΕΣ ΦΥΤΟ

Μολονότι ορισμένοι πιθανολογούν ότι η εβραϊκή λέξη ρο’ς (ή ρως) αντιστοιχεί στο κώνειο, στην πικραγγουριά ή στην παπαρούνα, δεν είναι δυνατόν να προσδιορίσουμε με βεβαιότητα για ποιο φυτό πρόκειται. Ο εβραϊκός όρος αναφέρεται (1) σε ένα πικρό και δηλητηριώδες φυτό (Θρ 3:5, 19), (2) σε δηλητήριο (Δευ 32:33· Ιωβ 20:16) και (3) όταν χρησιμοποιείται σε συνάρτηση με το νερό, σε δηλητηριώδες νερό (Ιερ 8:14· 9:15· 23:15). Ο ίδιος όρος εμφανίζεται με μεταφορική έννοια αναφερόμενος στη διαστρέβλωση της κρίσης (Ωσ 10:4· Αμ 6:12) και σε αυτούς που αποστατούν.—Δευ 29:18· παράβαλε Πρ 8:23· Εβρ 12:15.

Σχετικά με τον Μεσσία, προειπώθηκε ότι θα του έδιναν «δηλητηριώδες φυτό» για τροφή. (Ψλ 69:21) Αυτό συνέβη όταν, προτού κρεμάσουν τον Ιησού Χριστό στο ξύλο, του πρόσφεραν κρασί αναμειγμένο με χολή, αλλά εκείνος, όταν το δοκίμασε, αρνήθηκε να πιει αυτό το αναισθητικό ποτό, που του δόθηκε μάλλον για να τον ανακουφίσει από τους πόνους. Καταγράφοντας την εκπλήρωση αυτής της προφητείας, ο Ματθαίος (27:34) χρησιμοποίησε τη λέξη χολή, τον ίδιο όρο που εμφανίζεται στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα στο εδάφιο Ψαλμός 69:21 (68:22 στην Ο΄). Ωστόσο, η αφήγηση του Ευαγγελίου του Μάρκου κάνει λόγο για σμύρνα (Μαρ 15:23), και με βάση αυτό έχει υποστηριχτεί ότι στην προκειμένη περίπτωση το «δηλητηριώδες φυτό» ή «χολή» ήταν η «σμύρνα». Μια άλλη εκδοχή είναι να περιείχε εκείνο το ναρκωτικό ποτό και χολή και σμύρνα.

ΔΗΜΑΣ

(Δημάς) [πιθανώς συντετμημένη μορφή του Δημήτριος, που σημαίνει «Αυτός που Ανήκει ή Αναφέρεται στη Δήμητρα»].

Κάποιος που είχε διατελέσει συνεργάτης του αποστόλου Παύλου. Ο Δημάς ήταν μαζί του στη Ρώμη την πρώτη φορά που ο Παύλος φυλακίστηκε εκεί, και οι χαιρετισμοί του περιλαμβάνονται στις επιστολές προς τους Κολοσσαείς και προς τον Φιλήμονα. (Κολ 4:14· Φλμ 24) Όταν ο Παύλος έγραψε στον Τιμόθεο κατά τη δεύτερη φυλάκισή του, ο Δημάς είχε εγκαταλείψει τον απόστολο και είχε αναχωρήσει για τη Θεσσαλονίκη, η οποία ήταν ίσως η πατρίδα του.—2Τι 4:10.

Το τι ακριβώς εννοούσε ο Παύλος λέγοντας ότι ο Δημάς τον εγκατέλειψε «επειδή αγάπησε το παρόν σύστημα πραγμάτων» δεν διευκρινίζεται. Ο απόστολος δεν λέει ότι ο Δημάς έγινε αποστάτης ή εναντιούμενος. Ίσως η αγάπη του Δημά για τα υλικά πράγματα και τις κοσμικές απολαύσεις έγινε ισχυρότερη από την αγάπη του για τα πνευματικά πράγματα. Ο φόβος τυχόν μαρτυρικού θανάτου κοντά στον Παύλο μπορεί να υποκίνησε τον Δημά να αναζητήσει ασφαλέστερο τόπο και έτσι να διαφυλάξει τη ζωή του στο τότε υπάρχον σύστημα πραγμάτων. Όπως και να έχουν τα πράγματα, όταν οι συνθήκες έγιναν αντίξοες, ο Δημάς δεν αξιοποίησε τη θαυμάσια ευκαιρία που είχε να ενισχύσει τον αδελφό του τον Παύλο.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

(Δημήτριος) [Αυτός που Ανήκει ή Αναφέρεται στη Δήμητρα [τη θεά της γεωργίας]].

1. Αργυροχόος από την Έφεσο της Μικράς Ασίας ο οποίος υποκίνησε οχλαγωγία εναντίον του αποστόλου Παύλου και των συντρόφων του στο τέλος των δύο ή τριών ετών κατά τα οποία έμεινε ο Παύλος στην Έφεσο (περ. 53-55 Κ.Χ.), στη διάρκεια του τρίτου ιεραποστολικού του ταξιδιού. Το κήρυγμα του Παύλου είχε ευλογηθεί με επιτυχία, καθώς πολλοί σταμάτησαν να ασκούν μαγεία και έκαψαν τα βιβλία τους. Ο Δημήτριος, ο οποίος διηύθυνε μια ακμάζουσα επιχείρηση που κατασκεύαζε ασημένια ομοιώματα του ναού της θεάς Αρτέμιδος, θορυβημένος από την ενδεχόμενη απώλεια του εισοδήματός του εξαιτίας της επιτυχίας που είχε ο Παύλος κάνοντας μαθητές του Χριστού, ξεσήκωσε τους τεχνίτες καθώς και άλλους. Παρουσιάζοντας ένα διπλό επιχείρημα, ότι επαπειλούνταν απώλεια της εργασίας τους και ότι υπήρχε κίνδυνος να περιέλθει σε ανυποληψία ο ναός της Αρτέμιδος, πέτυχε να προκαλέσει σύγχυση σε ολόκληρη την πόλη.

Έπειτα από δύο περίπου ώρες ο γραμματέας της πόλης κατάφερε να ηρεμήσει την κατάσταση. Σύμφωνα με την επιχειρηματολογία του, αν ο Δημήτριος και οι τεχνίτες είχαν κάποια κατηγορία εναντίον του Παύλου και των συντρόφων του, υπήρχαν δικαστήρια για να χειριστούν το ζήτημα σύμφωνα με το νόμο, αλλά αυτή η άτακτη διαδήλωση εξέθετε την πόλη στον κίνδυνο να κατηγορηθεί από τη ρωμαϊκή κυβέρνηση για στασιασμό. Τότε το πλήθος ησύχασε, άφησε ελεύθερους τους συνεργάτες του Παύλου και έφυγε από το θέατρο, τον τόπο όπου είχε λάβει χώρα η επαίσχυντη οχλαγωγία. Λίγο αργότερα, ο Παύλος ξεκίνησε για τη Μακεδονία.—Πρ 19:18, 19, 23-41· 20:1.

2. Κάποιος Χριστιανός για τον οποίο κάνει ευνοϊκή μνεία ο απόστολος Ιωάννης σε μια επιστολή του προς τον Γάιο, περίπου το 98 Κ.Χ. Ίσως ο Δημήτριος να διαβίβασε την επιστολή στον Γάιο. Ο Ιωάννης μπορεί να έκανε αυτές τις συστάσεις για τον Δημήτριο προκειμένου να ενθαρρύνει τον Γάιο να εκδηλώσει φιλοξενία, εφόσον φαίνεται ότι οι εκκλησίες είχαν τη συνήθεια να βοηθούν τους πιστούς αδελφούς που ταξίδευαν για χάρη των καλών νέων παρέχοντάς τους τροφή και κατάλυμα.—3Ιω 1, 12.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

Το να δημιουργεί κανείς, ή να φέρνει σε ύπαρξη, κάποιον ή κάτι. Ο όρος αυτός μπορεί επίσης να αναφέρεται σε αυτό που δημιουργήθηκε ή φέρθηκε σε ύπαρξη. Το ρήμα μπαρά’ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και το ρήμα κτίζω του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, τα οποία σημαίνουν και τα δύο «δημιουργώ», χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε σχέση με τη θεϊκή δημιουργία.

Από την αρχή ως το τέλος, οι Γραφές προσδιορίζουν τον Ιεχωβά Θεό ως τον Δημιουργό. Αυτός είναι «ο Δημιουργός των ουρανών, . . . ο Πλάστης της γης και ο Κατασκευαστής της». (Ησ 45:18) Αυτός είναι «ο Πλάστης των βουνών και ο Δημιουργός του ανέμου» (Αμ 4:13), καθώς επίσης «Αυτός ο οποίος έκανε τον ουρανό και τη γη και τη θάλασσα και όλα όσα υπάρχουν σε αυτά». (Πρ 4:24· 14:15· 17:24) “Ο Θεός δημιούργησε τα πάντα”. (Εφ 3:9) Ο Ιησούς Χριστός αναγνώρισε τον Ιεχωβά ως Αυτόν που δημιούργησε τους ανθρώπους, κάνοντάς τους αρσενικό και θηλυκό. (Ματ 19:4· Μαρ 10:6) Επομένως, ο Ιεχωβά αποκαλείται «ο Δημιουργός», τίτλος που του αρμόζει κατ’ αποκλειστικότητα.—Ησ 40:28.

Τα πάντα «υπήρξαν και δημιουργήθηκαν» λόγω του θελήματος του Θεού. (Απ 4:11) Ο Ιεχωβά, ο οποίος υπήρχε ανέκαθεν, ήταν μόνος πριν από την έναρξη της δημιουργίας.—Ψλ 90:1, 2· 1Τι 1:17.

Ενώ ο Ιεχωβά, ο οποίος είναι Πνεύμα (Ιωα 4:24· 2Κο 3:17), υπήρχε ανέκαθεν, δεν ισχύει το ίδιο για την ύλη από την οποία είναι φτιαγμένο το σύμπαν. Συνεπώς, όταν ο Ιεχωβά δημιουργούσε τους κατά γράμμα ουρανούς και την κατά γράμμα γη, δεν χρησιμοποίησε προϋπάρχουσα ύλη. Αυτό γίνεται σαφές από το εδάφιο Γένεση 1:1 που λέει: «Στην αρχή ο Θεός δημιούργησε τους ουρανούς και τη γη». Αν η ύλη υπήρχε ανέκαθεν, θα ήταν άτοπη η χρήση του όρου «αρχή» αναφορικά με τα υλικά πράγματα. Ωστόσο, αφού πρώτα δημιούργησε τη γη, ο Θεός έπλασε όντως «από τη γη κάθε θηρίο του αγρού και κάθε πετούμενο πλάσμα των ουρανών». (Γε 2:19) Έπλασε επίσης τον άνθρωπο «από χώμα της γης» και φύσηξε στα ρουθούνια του την πνοή της ζωής ώστε ο άνθρωπος έγινε ζωντανή ψυχή.—Γε 2:7.

Κατάλληλα, το εδάφιο Ψαλμός 33:6 λέει: «Με το λόγο του Ιεχωβά έγιναν οι ουρανοί, και με το πνεύμα του στόματός του όλο το στράτευμά τους». Ενόσω η γη ήταν ακόμη «άμορφη και έρημη και υπήρχε σκοτάδι πάνω στην επιφάνεια των υδάτινων βαθών», η ενεργός δύναμη του Θεού περιφερόταν πάνω από την επιφάνεια των νερών. (Γε 1:2) Επομένως, ο Θεός χρησιμοποίησε την ενεργό του δύναμη, ή αλλιώς το «πνεύμα» του (εβρ., ρούαχ), για να επιτελέσει το δημιουργικό σκοπό του. Τα πράγματα που έχει δημιουργήσει πιστοποιούν, όχι μόνο τη δύναμή του, αλλά και τη Θειότητά του. (Ιερ 10:12· Ρω 1:19, 20) Και εφόσον ο Ιεχωβά «είναι Θεός, όχι ακαταστασίας, αλλά ειρήνης» (1Κο 14:33), το δημιουργικό του έργο χαρακτηρίζεται από ευταξία και όχι από χάος ή τύχη. Ο Ιεχωβά υπενθύμισε στον Ιώβ ότι είχε κάνει συγκεκριμένα βήματα όταν θεμελίωνε τη γη και έφραζε τη θάλασσα, και υπαινίχθηκε ότι υπάρχουν «νομοθετήματα των ουρανών». (Ιωβ 38:1, 4-11, 31-33) Επιπλέον, τα δημιουργικά και τα άλλα έργα του Θεού είναι τέλεια.—Δευ 32:4· Εκ 3:14.

Το πρώτο δημιούργημα του Ιεχωβά ήταν ο “μονογενής του Γιος” (Ιωα 3:16), «η αρχή της δημιουργίας του Θεού». (Απ 3:14) Αυτός, «ο πρωτότοκος όλης της δημιουργίας», χρησιμοποιήθηκε από τον Ιεχωβά για να δημιουργηθούν όλα τα άλλα πράγματα, τα πράγματα στους ουρανούς και τα πράγματα πάνω στη γη, «τα ορατά και τα αόρατα». (Κολ 1:15-17) Η θεόπνευστη μαρτυρία του Ιωάννη σχετικά με αυτόν τον Γιο, τον Λόγο, είναι ότι «τα πάντα ήρθαν σε ύπαρξη μέσω αυτού, και χωρίς αυτόν δεν ήρθε σε ύπαρξη ούτε ένα πράγμα», ο δε απόστολος προσδιορίζει τον Λόγο ως τον Ιησού Χριστό, ο οποίος είχε γίνει σάρκα. (Ιωα 1:1-4, 10, 14, 17) Ως προσωποποιημένη σοφία, Αυτός παρουσιάζεται να λέει: «Ο ίδιος ο Ιεχωβά με έφερε σε ύπαρξη ως αρχή της οδού του», μιλάει δε για τη συνεργασία που είχε με τον Θεό τον Δημιουργό ως ο «δεξιοτέχνης εργάτης» του Ιεχωβά. (Παρ 8:12, 22-31) Δεδομένης της στενής συνεργασίας μεταξύ του Ιεχωβά και του μονογενούς του Γιου στο δημιουργικό έργο και λόγω του ότι αυτός ο Γιος είναι «η εικόνα του αόρατου Θεού» (Κολ 1:15· 2Κο 4:4), γίνεται φανερό ότι ο Ιεχωβά μιλούσε στον μονογενή Του Γιο και δεξιοτέχνη εργάτη Του όταν είπε: «Ας κάνουμε άνθρωπο κατά την εικόνα μας».—Γε 1:26.

Αφού δημιούργησε τον μονογενή του Γιο, ο Ιεχωβά τον χρησιμοποίησε για να φέρει σε ύπαρξη τους ουράνιους αγγέλους. Αυτό συνέβη πριν από τη θεμελίωση της γης, όπως αποκάλυψε ο Ιεχωβά όταν, μεταξύ άλλων, ρώτησε τον Ιώβ: «Πού ήσουν εσύ όταν εγώ θεμελίωσα τη γη . . . όταν τα πρωινά άστρα κραύγασαν μαζί χαρούμενα και όλοι οι γιοι του Θεού άρχισαν να αλαλάζουν επευφημώντας;» (Ιωβ 38:4-7) Μετά τη δημιουργία αυτών των ουράνιων πνευματικών πλασμάτων, πλάστηκαν, ή αλλιώς φέρθηκαν σε ύπαρξη, οι υλικοί ουρανοί και η γη, καθώς και όλα τα στοιχεία. Και εφόσον ο Ιεχωβά είναι ο κύριος υπεύθυνος για όλο αυτό το δημιουργικό έργο, το έργο αυτό αποδίδεται στον ίδιο.—Νε 9:6· Ψλ 136:1, 5-9.

Όταν οι Γραφές λένε: «Στην αρχή ο Θεός δημιούργησε τους ουρανούς και τη γη» (Γε 1:1), αφήνουν τα πράγματα αόριστα ως προς το χρόνο. Επομένως, η χρήση του όρου «αρχή» δεν επιδέχεται αμφισβήτηση, ανεξάρτητα από την ηλικία που ίσως επιδιώκουν να προσδώσουν οι επιστήμονες στην υδρόγειο σφαίρα και στους διάφορους πλανήτες, καθώς και σε άλλα ουράνια σώματα. Ο χρόνος της δημιουργίας των υλικών ουρανών και της γης θα μπορούσε στην πραγματικότητα να τοποθετηθεί πριν από δισεκατομμύρια χρόνια.

Περαιτέρω Δημιουργικά Έργα Όσον Αφορά τη Γη. Η Γένεση, από το 1ο κεφάλαιο ως το 3ο εδάφιο του 2ου κεφαλαίου, αφού μιλάει για τη δημιουργία των υλικών ουρανών και της γης (Γε 1:1, 2), σκιαγραφεί και άλλα δημιουργικά έργα που έλαβαν χώρα στη γη. Το 2ο κεφάλαιο της Γένεσης, από το εδάφιο 5 και έπειτα, αποτελεί μια παράλληλη αφήγηση που ξεκινάει από κάποια στιγμή της τρίτης “ημέρας”, μετά την εμφάνιση της ξηράς αλλά πριν από τη δημιουργία των χερσαίων φυτών. Παρέχει λεπτομέρειες που δεν εκτίθενται στο γενικό σκιαγράφημα του 1ου κεφαλαίου της Γένεσης. Το θεόπνευστο Υπόμνημα μιλάει για έξι δημιουργικές περιόδους που ονομάζονται «ημέρες», καθώς και για μια έβδομη περίοδο, ή «έβδομη ημέρα», στην οποία ο Θεός σταμάτησε να κάνει επίγεια δημιουργικά έργα και άρχισε να αναπαύεται. (Γε 2:1-3) Μολονότι η αφήγηση της Γένεσης γύρω από το δημιουργικό έργο το οποίο σχετίζεται με τη γη δεν αναφέρει λεπτομερείς βοτανικές και ζωολογικές κατηγορίες σαν και αυτές που υπάρχουν σήμερα, οι εκεί χρησιμοποιούμενοι όροι καλύπτουν επαρκώς τις κύριες υποδιαιρέσεις των μορφών ζωής και δείχνουν ότι αυτές δημιουργήθηκαν και πλάστηκαν έτσι ώστε να αναπαράγονται μόνο κατά τα αντίστοιχα «είδη» τους.—Γε 1:11, 12, 21, 24, 25· βλέπε ΕΙΔΟΣ.

Ο ακόλουθος πίνακας παρουσιάζει τη δημιουργική δράση του Θεού κατά τις έξι «ημέρες» που σκιαγραφούνται στη Γένεση.

ΕΠΙΓΕΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΙΕΧΩΒΑ

Ημέρα Αρ.

Δημιουργικά Έργα

Περικοπές

1

Φως· διαχωρισμός ημέρας και νύχτας

Γε 1:3-5

2

Εκπέτασμα, διαχωρισμός ανάμεσα στα νερά κάτω από το εκπέτασμα και στα νερά πάνω από αυτό

Γε 1:6-8

3

Ξηρά· βλάστηση

Γε 1:9-13

4

Οι ουράνιοι φωτοδότες γίνονται ορατοί από τη γη

Γε 1:14-19

5

Υδρόβιες ψυχές και πετούμενα πλάσματα

Γε 1:20-23

6

Χερσαία ζώα· άνθρωπος

Γε 1:24-31

Τα εδάφια Γένεση 1:1, 2 αναφέρονται σε κάποιον χρόνο πριν από τις έξι «ημέρες» που σκιαγραφούνται παραπάνω. Όταν ξεκίνησαν αυτές οι «ημέρες», ο ήλιος, η σελήνη και τα άστρα υπήρχαν ήδη. Η δημιουργία τους μνημονεύεται στο εδάφιο Γένεση 1:1. Ωστόσο, πριν από αυτές τις έξι «ημέρες» δημιουργικής δράσης, η «γη ήταν άμορφη και έρημη και υπήρχε σκοτάδι πάνω στην επιφάνεια των υδάτινων βαθών». (Γε 1:2) Είναι φανερό ότι η γη περιβαλλόταν ακόμη από νεφελώδη στρώματα που σαν σπάργανα εμπόδιζαν το φως να φτάσει στην επιφάνειά της.

Όταν ο Θεός είπε την Πρώτη Ημέρα: «Ας γίνει φως», προφανώς διάχυτο φως διαπέρασε τα νεφελώδη στρώματα, αν και οι πηγές εκείνου του φωτός δεν ήταν ακόμη ορατές από την επιφάνεια της γης. Κατά τα φαινόμενα, αυτή ήταν μια βαθμιαία διαδικασία, όπως υποδεικνύει ο μεταφραστής Τζ. Ου. Γουότς: «Και βαθμιαία ήρθε σε ύπαρξη το φως». (Γε 1:3, Μια Ξεχωριστή Μετάφραση της Γένεσης [A Distinctive Translation of Genesis]) Ο Θεός έκανε να υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα στο φως και στο σκοτάδι, ονομάζοντας το φως Ημέρα και το σκοτάδι Νύχτα. Αυτό υποδηλώνει ότι η γη περιστρεφόταν γύρω από τον άξονά της καθώς γύριζε γύρω από τον ήλιο, έτσι ώστε τα ημισφαίριά της—το ανατολικό και το δυτικό—να μπορούν να απολαμβάνουν περιόδους φωτός και σκοταδιού.—Γε 1:3, 4.

Τη Δεύτερη Ημέρα ο Θεός έκανε ένα εκπέτασμα προκαλώντας διαχωρισμό «ανάμεσα στα νερά και στα νερά». Μερικά νερά παρέμειναν στη γη, αλλά μεγάλη ποσότητα νερού ανυψώθηκε ψηλά πάνω από την επιφάνεια της γης, και ανάμεσα στα δύο αυτά παρεμβλήθηκε ένα εκπέτασμα. Ο Θεός ονόμασε το εκπέτασμα Ουρανό, αλλά αυτό ίσχυε σε συσχετισμό με τη γη, εφόσον τα νερά που αιωρούνταν πάνω από το εκπέτασμα δεν λέγεται ότι περιέβαλαν άστρα ή άλλα σώματα των έξω ουρανών.—Γε 1:6-8· βλέπε ΕΚΠΕΤΑΣΜΑ.

Την Τρίτη Ημέρα, με τη θαυματουργική δύναμη του Θεού, συγκεντρώθηκαν τα νερά που υπήρχαν στη γη και έτσι εμφανίστηκε η ξηρά, την οποία ο Θεός ονόμασε Γη. Επίσης, αυτή την ημέρα, χωρίς να υπεισέλθουν τυχαίοι παράγοντες ή εξελικτικές διαδικασίες, ο Θεός επέθεσε το στοιχείο της ζωής σε άτομα νεκρής ύλης, ώστε ήρθαν σε ύπαρξη το χορτάρι, η βλάστηση και τα καρποφόρα δέντρα. Καθεμιά από αυτές τις τρεις γενικές υποδιαιρέσεις μπορούσε να αναπαράγεται κατά το «είδος» της.—Γε 1:9-13.

Το θεϊκό θέλημα σχετικά με τους φωτοδότες εκπληρώθηκε την Τέταρτη Ημέρα, καθώς διαβάζουμε: «Άρχισε ο Θεός να κάνει τους δύο μεγάλους φωτοδότες, το μεγαλύτερο φωτοδότη για να εξουσιάζει την ημέρα και το μικρότερο φωτοδότη για να εξουσιάζει τη νύχτα, καθώς και τα άστρα. Ο Θεός, λοιπόν, τους έβαλε στο εκπέτασμα των ουρανών για να φωτίζουν τη γη και για να εξουσιάζουν στη διάρκεια της ημέρας και στη διάρκεια της νύχτας και για να διαχωρίζουν το φως από το σκοτάδι». (Γε 1:16-18) Με βάση την περιγραφή αυτών των φωτοδοτών, είναι ολοφάνερο ότι ο μεγαλύτερος φωτοδότης ήταν ο ήλιος και ο μικρότερος φωτοδότης ήταν η σελήνη, μολονότι ο ήλιος και η σελήνη δεν κατονομάζονται συγκεκριμένα στην Αγία Γραφή παρά μόνο μετά την αφήγησή της για τον Κατακλυσμό των ημερών του Νώε.—Γε 15:12· 37:9.

Πρωτύτερα, την πρώτη «ημέρα», χρησιμοποιήθηκε η έκφραση «Ας γίνει φως». Η εβραϊκή λέξη που χρησιμοποιείται εκεί για το «φως» είναι η λέξη ’ωρ, η οποία σημαίνει φως με τη γενική έννοια. Αλλά την τέταρτη «ημέρα», η εβραϊκή λέξη αλλάζει σε μα’ώρ, η οποία αναφέρεται σε κάποιον φωτοδότη ή πηγή φωτός. (Γε 1:14) Άρα, την πρώτη «ημέρα» φαίνεται ότι διάχυτο φως διαπέρασε τα σπαργανώδη νεφελώματα, αλλά οι πηγές εκείνου του φωτός δεν θα ήταν ορατές από έναν παρατηρητή στη γη. Τώρα, την τέταρτη «ημέρα», τα πράγματα φαίνεται ότι άλλαξαν.

Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι στο εδάφιο Γένεση 1:16 δεν χρησιμοποιείται το εβραϊκό ρήμα μπαρά’, που σημαίνει «δημιουργώ». Απεναντίας, χρησιμοποιείται το εβραϊκό ρήμα ‛ασάχ, που σημαίνει «κάνω». Εφόσον ο ήλιος, η σελήνη και τα άστρα περιλαμβάνονται στους «ουρανούς» που αναφέρονται στο εδάφιο Γένεση 1:1, δημιουργήθηκαν πολύ πριν από την Τέταρτη Ημέρα. Την τέταρτη ημέρα ο Θεός άρχισε να «κάνει» αυτά τα ουράνια σώματα να προσλαμβάνουν μια καινούρια υπόσταση ως προς την επιφάνεια της γης και το εκπέτασμα πάνω από αυτήν. Όταν λέγεται: “Ο Θεός τούς έβαλε στο εκπέτασμα των ουρανών για να φωτίζουν τη γη”, αυτό αφήνει να εννοηθεί ότι τώρα έγιναν ορατοί από την επιφάνεια της γης, σαν να βρίσκονταν στο εκπέτασμα. Επίσης, οι φωτοδότες επρόκειτο να «χρησιμεύουν ως σημεία και για εποχές και για ημέρες και έτη», καθοδηγώντας μεταγενέστερα τους ανθρώπους με διάφορους τρόπους.—Γε 1:14.

Η Πέμπτη Ημέρα χαρακτηρίστηκε από τη δημιουργία των πρώτων μη ανθρώπινων ψυχών στη γη. Δεν εμφανίστηκε απλώς ένα πλάσμα προορισμένο από τον Θεό να εξελιχθεί σε άλλες μορφές, αλλά μέσω της θεϊκής δύναμης εμφανίστηκαν τότε κατά κυριολεξία πλήθη ζωντανών ψυχών. Διαβάζουμε σχετικά: «Άρχισε ο Θεός να δημιουργεί τα μεγάλα θαλάσσια τέρατα και κάθε ζωντανή ψυχή που κινείται, τα οποία έβγαλαν τα νερά, κατά τα είδη τους, και κάθε φτερωτό πετούμενο πλάσμα κατά το είδος του». Ικανοποιημένος με ό,τι είχε φέρει σε ύπαρξη, ο Θεός τα ευλόγησε όλα και, στην ουσία, τους είπε να “πληθυνθούν”, πράγμα εφικτό, διότι αυτά τα πλάσματα που ανήκαν σε πολλές ξεχωριστές οικογένειες ειδών είχαν προικιστεί από τον Θεό με την ικανότητα να αναπαράγονται «κατά τα είδη τους».—Γε 1:20-23.

Την Έκτη Ημέρα «άρχισε ο Θεός να κάνει τα θηρία της γης κατά το είδος τους και τα κατοικίδια ζώα κατά το είδος τους και κάθε κινούμενο ζώο της γης κατά το είδος του», έργο που ήταν καλό, όπως όλα τα προηγούμενα δημιουργικά έργα του Θεού.—Γε 1:24, 25.

Προς το τέλος της έκτης ημέρας δημιουργικής δραστηριότητας, ο Θεός έφερε σε ύπαρξη ένα εντελώς νέο είδος πλάσματος, ένα πλάσμα ανώτερο από τα ζώα αλλά κατώτερο από τους αγγέλους. Ήταν ο άνθρωπος, ο οποίος δημιουργήθηκε κατά την εικόνα του Θεού και σύμφωνα με την ομοίωσή του. Αν και το εδάφιο Γένεση 1:27 αναφέρει με συντομία για το ανθρώπινο γένος ότι «αρσενικό και θηλυκό τούς δημιούργησε» ο Θεός, η παράλληλη αφήγηση των εδαφίων Γένεση 2:7-9 δείχνει ότι ο Ιεχωβά Θεός έπλασε τον άνθρωπο από χώμα της γης, φύσηξε στα ρουθούνια του την πνοή της ζωής και ο άνθρωπος έγινε ζωντανή ψυχή, χορηγήθηκε δε σε αυτόν ένα παραδεισένιο σπίτι και τροφή. Σε αυτή την περίπτωση ο Ιεχωβά χρησιμοποίησε τα στοιχεία της γης για το δημιουργικό του έργο και κατόπιν, αφού είχε πλάσει τον άντρα, δημιούργησε το θηλυκό του ανθρωπίνου γένους χρησιμοποιώντας ως βάση ένα από τα πλευρά του Αδάμ. (Γε 2:18-25) Με τη δημιουργία της γυναίκας, ο άνθρωπος ολοκληρώθηκε ως «είδος».—Γε 5:1, 2.

Στη συνέχεια ο Θεός ευλόγησε τους ανθρώπους, λέγοντας στον πρώτο άντρα και στη σύζυγό του: «Να είστε καρποφόροι και να πληθυνθείτε και να γεμίσετε τη γη και να την καθυποτάξετε και να έχετε σε υποταγή τα ψάρια της θάλασσας και τα πετούμενα πλάσματα των ουρανών και κάθε ζωντανό πλάσμα που κινείται πάνω στη γη». (Γε 1:28· παράβαλε Ψλ 8:4-8.) Ο Θεός μερίμνησε επαρκώς για το ανθρώπινο γένος και για τα άλλα επίγεια πλάσματα, δίνοντάς τους «όλη τη χλωρή βλάστηση για τροφή». Σχολιάζοντας τα αποτελέσματα αυτού του δημιουργικού έργου, το θεόπνευστο Υπόμνημα δηλώνει: «Έπειτα από αυτό, ο Θεός είδε καθετί που είχε κάνει, και ήταν πολύ καλό». (Γε 1:29-31) Αφού η έκτη ημέρα τελείωσε με επιτυχία και ο Θεός ολοκλήρωσε αυτό το δημιουργικό έργο, «άρχισε να αναπαύεται την έβδομη ημέρα από όλο το έργο του που είχε κάνει».—Γε 2:1-3.

Στην ανασκόπηση των επιτευγμάτων καθεμιάς από τις έξι ημέρες δημιουργικής δραστηριότητας, αναφέρεται ως κατακλείδα η δήλωση: «Και έγινε βράδυ και έγινε πρωί», πρώτη, δεύτερη, τρίτη ημέρα, και ούτω καθεξής. (Γε 1:5, 8, 13, 19, 23, 31) Εφόσον η διάρκεια κάθε δημιουργικής ημέρας υπερέβαινε τις 24 ώρες (όπως θα εξεταστεί πιο κάτω), αυτή η έκφραση δεν εφαρμόζεται σε κατά γράμμα νύχτα και ημέρα, αλλά είναι μεταφορική. Όσο διαρκούσε το βράδυ, τα πράγματα ήταν δυσδιάκριτα, το πρωί όμως γίνονταν πλήρως ορατά. Το «βράδυ», ή αλλιώς στην αρχή, κάθε δημιουργικής περιόδου, ή “ημέρας”, ο σκοπός του Θεού για εκείνη την ημέρα, αν και απόλυτα γνωστός στον ίδιο, ήταν δυσδιάκριτος για οποιουσδήποτε αγγελικούς παρατηρητές. Ωστόσο, όταν έφτανε το «πρωί», υπήρχε άπλετο φως όσον αφορά το σκοπό που είχε ο Θεός για εκείνη την ημέρα, εφόσον αυτός είχε πλέον επιτελεστεί.—Παράβαλε Παρ 4:18.

Διάρκεια των Δημιουργικών Ημερών. Η Αγία Γραφή δεν προσδιορίζει τη διάρκεια καθεμιάς από τις δημιουργικές περιόδους. Έχουν, όμως, τελειώσει και οι έξι, εφόσον σχετικά με την έκτη ημέρα (όπως και για καθεμιά από τις προηγούμενες πέντε ημέρες) λέγεται: «Και έγινε βράδυ και έγινε πρωί, έκτη ημέρα». (Γε 1:31) Εντούτοις, δεν γίνεται τέτοια δήλωση σχετικά με την έβδομη ημέρα, στην οποία ο Θεός άρχισε να αναπαύεται, πράγμα που υποδηλώνει ότι αυτή συνεχίστηκε. (Γε 2:1-3) Επίσης, 4.000 και πλέον χρόνια αφότου άρχισε η έβδομη ημέρα, ή αλλιώς η ημέρα ανάπαυσης του Θεού, ο Παύλος έδειξε ότι αυτή βρισκόταν ακόμη σε εξέλιξη. Στα εδάφια Εβραίους 4:1-11, αναφέρθηκε στα λόγια που είχε πει παλιότερα ο Δαβίδ (Ψλ 95:7, 8, 11) καθώς και στο εδάφιο Γένεση 2:2 και παρότρυνε: «Ας κάνουμε, λοιπόν, το καλύτερο που μπορούμε για να εισέλθουμε σε εκείνη την ανάπαυση». Μέχρι την εποχή του Παύλου, η έβδομη ημέρα συνεχιζόταν επί χιλιετίες και δεν είχε τελειώσει ακόμη. Η Χιλιετής Βασιλεία του Ιησού Χριστού, ο οποίος προσδιορίζεται στις Γραφές ως «Κύριος του σαββάτου» (Ματ 12:8), αποτελεί προφανώς τμήμα του μεγάλου σαββάτου, δηλαδή της ημέρας ανάπαυσης του Θεού. (Απ 20:1-6) Αυτό υποδηλώνει την παρέλευση χιλιάδων χρόνων από την αρχή της ημέρας ανάπαυσης του Θεού ως το τέλος της. Η εβδομάδα ημερών που περιγράφεται στα εδάφια Γένεση 1:3 ως 2:3, η τελευταία από τις οποίες είναι σάββατο, φαίνεται ότι παραλληλίζεται με την εβδομάδα στην οποία διαιρούσαν το χρόνο τους οι Ισραηλίτες, τηρώντας σάββατο την έβδομη ημέρα της, σύμφωνα με το θεϊκό θέλημα. (Εξ 20:8-11) Και εφόσον η έβδομη ημέρα συνεχίζεται επί χιλιετίες, μπορεί να εξαχθεί λογικά ότι καθεμιά από τις έξι δημιουργικές περιόδους, ή αλλιώς ημέρες, διαρκούσε τουλάχιστον μερικές χιλιάδες χρόνια.

Το ότι μια ημέρα μπορεί να υπερβαίνει τις 24 ώρες φαίνεται από το εδάφιο Γένεση 2:4, το οποίο αναφέρεται σε όλες τις δημιουργικές περιόδους ως μία «ημέρα». Ενδεικτική αυτού του γεγονότος είναι και η θεόπνευστη παρατήρηση του Πέτρου, σύμφωνα με την οποία «μία ημέρα είναι για τον Ιεχωβά σαν χίλια χρόνια και χίλια χρόνια σαν μία ημέρα». (2Πε 3:8) Η απόδοση, όχι μόνο 24 ωρών, αλλά μεγαλύτερης περιόδου χρόνου—χιλιάδων ετών—σε καθεμιά από τις δημιουργικές ημέρες εναρμονίζεται καλύτερα με τα αποδεικτικά στοιχεία που βρίσκονται στην ίδια τη γη.

Τα Δημιουργήματα Προηγήθηκαν των Ανθρώπινων Εφευρέσεων. Χιλιάδες χρόνια προτού έρθουν στο προσκήνιο πολλές από τις ανθρώπινες εφευρέσεις, ο Ιεχωβά είχε εφοδιάσει τα δημιουργήματά του με τις δικές τους εκδοχές αυτών των εφευρέσεων. Λόγου χάρη, η πτήση των πουλιών προηγήθηκε κατά χιλιετίες της κατασκευής των αεροπλάνων. Ο ναυτίλος ο πομπίλιος και η σουπιά χρησιμοποιούν δεξαμενές πλευστότητας για να κατεβαίνουν και να ανεβαίνουν στον ωκεανό όπως τα υποβρύχια. Το χταπόδι και το καλαμάρι χρησιμοποιούν την αεριώθηση. Οι νυχτερίδες και τα δελφίνια είναι ειδήμονες στον ηχοεντοπισμό. Αρκετά ερπετά και θαλασσοπούλια έχουν μέσα τους «συστήματα αφαλάτωσης» που τους δίνουν τη δυνατότητα να πίνουν θαλασσινό νερό.

Με το ευρηματικό σχέδιο της φωλιάς τους και με τη χρήση νερού, οι τερμίτες κλιματίζουν το σπίτι τους. Μικροσκοπικά φυτά, έντομα, ψάρια και δέντρα χρησιμοποιούν το δικό τους τύπο «αντιψυκτικού». Μερικά φίδια, τα κουνούπια, οι αυστραλιανοί φασιανοί και οι δασόβιες γαλοπούλες έχουν μέσα τους θερμόμετρα ευαίσθητα ακόμη και σε ελάχιστες μεταβολές της θερμοκρασίας. Διάφορα είδη σφήκας κατασκευάζουν χαρτί.

Στον Τόμας Έντισον αποδίδεται η εφεύρεση του ηλεκτρικού λαμπτήρα, αλλά η απώλεια ενέργειας του λαμπτήρα μέσω της θερμότητας αποτελεί μειονέκτημα. Τα δημιουργήματα του Ιεχωβά—σφουγγάρια, μύκητες, βακτήρια, πυγολαμπίδες, έντομα, ψάρια—παράγουν ψυχρό φως και σε πολλά χρώματα.

Πολλά αποδημητικά πουλιά δεν έχουν μόνο πυξίδες στο κεφάλι τους, αλλά και βιολογικά ρολόγια. Μερικά μικροσκοπικά βακτήρια έχουν περιστροφικούς κινητήρες που μπορούν να ωθούν και προς τα εμπρός και προς τα πίσω.

Εύλογα το εδάφιο Ψαλμός 104:24 λέει: «Πόσο πολλά είναι τα έργα σου Ιεχωβά! Τα πάντα με σοφία τα έφτιαξες. Η γη είναι γεμάτη από τα δημιουργήματά σου».

Ορισμένοι επιδιώκουν να συνδέσουν τη Βιβλική αφήγηση περί δημιουργίας με μυθολογικές αφηγήσεις ειδωλολατρικών λαών, όπως το πολύ γνωστό Βαβυλωνιακό Έπος της Δημιουργίας. Μάλιστα στην αρχαία Βαβυλώνα κυκλοφορούσαν διάφορες ιστορίες περί δημιουργίας, αλλά αυτή που έγινε ευρέως γνωστή είναι ένας μύθος σχετικά με τον Μαρντούκ, τον εθνικό θεό της Βαβυλώνας. Με λίγα λόγια, η ιστορία αυτή λέει ότι υπήρχε η θεά Τιαμάτ και ο θεός Απσού, οι οποίοι γέννησαν άλλες θεότητες. Οι δραστηριότητες αυτών των θεών ενόχλησαν τόσο πολύ τον Απσού ώστε αποφάσισε να τους καταστρέψει. Εντούτοις, ο Απσού θανατώθηκε από έναν από αυτούς τους θεούς, τον Έα, και όταν η Τιαμάτ προσπάθησε να πάρει εκδίκηση για τον Απσού, θανατώθηκε από το γιο του Έα, τον Μαρντούκ, ο οποίος κατόπιν έσκισε το σώμα της στα δύο και από το ένα μισό έφτιαξε τον ουρανό ενώ από το άλλο μισό θεμελίωσε τη γη. Μια από τις επακόλουθες πράξεις του Μαρντούκ ήταν η δημιουργία της ανθρωπότητας (με τη βοήθεια του Έα), την οποία επιτέλεσε χρησιμοποιώντας το αίμα ενός άλλου θεού, του Κινγκού, που ήταν ο διοικητής των στρατευμάτων της Τιαμάτ.

Δανείστηκε η Αγία Γραφή κάποια στοιχεία από τις βαβυλωνιακές ιστορίες περί δημιουργίας;

Στο βιβλίο του, ο Π. Τζ. Γουάιζμαν επισημαίνει πως, όταν πρωτοανακαλύφτηκαν οι βαβυλωνιακές πινακίδες περί δημιουργίας, μερικοί μελετητές ανέμεναν ότι οι περαιτέρω ανακαλύψεις και έρευνες θα έδειχναν κάποια αντιστοιχία ανάμεσα σε αυτές και στην αφήγηση της Γένεσης για τη δημιουργία. Μερικοί νόμιζαν πως θα γινόταν φανερό ότι η αφήγηση της Γένεσης αποτελεί δάνειο από την αντίστοιχη βαβυλωνιακή. Ωστόσο, οι περαιτέρω ανακαλύψεις και έρευνες έχουν απλώς καταδείξει το μεγάλο χάσμα που χωρίζει τις δύο αφηγήσεις. Δεν παραλληλίζονται μεταξύ τους. Ο Γουάιζμαν παραθέτει από το σύγγραμμα Οι Βαβυλωνιακοί Θρύλοι περί Δημιουργίας και η Μάχη Μεταξύ του Βηλ και του Δράκοντα (The Babylonian Legends of the Creation and the Fight Between Bel and the Dragon), έκδοση των Εφόρων του Βρετανικού Μουσείου, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι «οι θεμελιώδεις αντιλήψεις της βαβυλωνιακής και της εβραϊκής αφήγησης διαφέρουν ουσιαστικά». Ο ίδιος ο Γουάιζμαν παρατηρεί: «Είναι ιδιαίτερα λυπηρό το γεγονός ότι πολλοί θεολόγοι, αντί να συμβαδίζουν με τις σύγχρονες αρχαιολογικές έρευνες, συνεχίζουν να επαναλαμβάνουν τη διαψευσμένη πλέον θεωρία περί εβραϊκών “δανείων” από βαβυλωνιακές πηγές».—Η Δημιουργία Αποκαλύπτεται σε Έξι Ημέρες (Creation Revealed in Six Days), Λονδίνο, 1949, σ. 58.

Μολονότι μερικοί έχουν υποδείξει σημεία τα οποία οι ίδιοι θεωρούσαν ομοιότητες ανάμεσα στο βαβυλωνιακό έπος και στην αφήγηση της Γένεσης περί δημιουργίας, είναι καταφανές από την προηγούμενη εξέταση του Βιβλικού υπομνήματος για τη δημιουργία και από την παραπάνω επιτομή του βαβυλωνιακού μύθου ότι στην ουσία πρόκειται για ανόμοια πράγματα. Επομένως, δεν είναι απαραίτητο να τα αναλύσουμε λεπτομερώς αντιπαραβάλλοντάς τα. Εντούτοις, σχολιάζοντας φαινομενικές ομοιότητες και διαφορές (όπως τη σειρά των γεγονότων) σε αυτές τις αφηγήσεις, ο καθηγητής Τζορτζ Ά. Μπάρτον παρατήρησε: «Μια ακόμη σπουδαιότερη διαφορά έγκειται στις θρησκευτικές αντιλήψεις που αποπνέουν οι δύο αφηγήσεις. Το βαβυλωνιακό ποίημα είναι μυθολογικό και πολυθεϊστικό. Η αντίληψή του για τη θεϊκή φύση είναι κάθε άλλο παρά εξυψωμένη. Οι θεοί του αγαπούν και μισούν, δολοπλοκούν και ραδιουργούν, πολεμούν και καταστρέφουν. Ο Μαρντούκ, ο πρόμαχος, νικάει μόνο έπειτα από άγρια μάχη, στην οποία οι δυνάμεις του δοκιμάζονται στο έπακρο. Αντίθετα, η Γένεση αντικατοπτρίζει τον πιο εξυψωμένο μονοθεϊσμό. Ο Θεός είναι τόσο απόλυτα ο κυρίαρχος όλων των στοιχείων του σύμπαντος ώστε αυτά υπακούν στην παραμικρή του λέξη. Ελέγχει τα πάντα χωρίς να καταβάλλει προσπάθεια. Λέει και γίνεται. Αν δεχτούμε, όπως κάνουν οι περισσότεροι μελετητές, ότι υπάρχει κάποια σύνδεση ανάμεσα στις δύο αφηγήσεις, τότε δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος για να καταδειχτεί η θεοπνευστία της Βιβλικής αφήγησης από την αντιπαραβολή της με τη βαβυλωνιακή αφήγηση. Καθώς διαβάζουμε το κεφάλαιο της Γένεσης σήμερα, αυτό εξακολουθεί να μας αποκαλύπτει το μεγαλείο και τη δύναμη του ενός Θεού και προκαλεί στο σύγχρονο άνθρωπο—όπως προκαλούσε και στον αρχαίο Εβραίο—λατρευτική διάθεση προς τον Δημιουργό».—Η Αρχαιολογία και η Αγία Γραφή (Archaeology and the Bible), 1949, σ. 297, 298.

Σχετικά με τους αρχαίους μύθους περί δημιουργίας εν γένει, έχει γίνει το εξής σχόλιο: «Δεν έχει βρεθεί ακόμη μύθος που να αναφέρεται σαφώς στη δημιουργία του σύμπαντος, ενώ όσοι μύθοι ασχολούνται με την οργάνωση του σύμπαντος και τις διεργασίες ανάπτυξής του, τη δημιουργία του ανθρώπου και τη θεμελίωση του πολιτισμού χαρακτηρίζονται από τον πολυθεϊσμό και τη διαπάλη των θεοτήτων για κυριαρχία, σε οξεία αντίθεση με τον εβραϊκό μονοθεϊσμό της Γένεσης 1-2».—Νέο Λεξικό της Αγίας Γραφής (New Bible Dictionary), επιμέλεια Τζ. Ντάγκλας, 1985, σ. 247.

«Νέα Δημιουργία». Μετά την έκτη δημιουργική περίοδο, ή αλλιώς «ημέρα», ο Ιεχωβά έθεσε τέλος στην επίγεια δημιουργική δράση του. (Γε 2:2) Αλλά έχει επιτελέσει μεγαλειώδη πράγματα με πνευματικό τρόπο. Για παράδειγμα, ο απόστολος Παύλος έγραψε: «Αν κανείς είναι σε ενότητα με τον Χριστό, είναι νέα δημιουργία». (2Κο 5:17) Το να είναι κανείς «σε ενότητα με» τον Χριστό (ἐν Χριστῷ, Κείμενο) σημαίνει σε αυτή την περίπτωση ότι είναι ένα με αυτόν ως μέλος του σώματός του, της νύφης του. (Ιωα 17:21· 1Κο 12:27) Για να έρθει σε ύπαρξη η εν λόγω σχέση, ο Ιεχωβά Θεός ελκύει αυτό το άτομο στον Γιο του και το γεννάει με άγιο πνεύμα. Ως γεννημένος από το πνεύμα γιος του Θεού, το άτομο αυτό είναι «νέα δημιουργία» και έχει την προοπτική να συμμετάσχει με τον Ιησού Χριστό στην ουράνια Βασιλεία.—Ιωα 3:3-8· 6:44.

Αναδημιουργία. Στους αποστόλους του ο Ιησούς μίλησε επίσης για μια «αναδημιουργία» και τη συσχέτισε με τον καιρό κατά τον οποίο «ο Γιος του ανθρώπου [θα] καθήσει στον ένδοξο θρόνο του». (Ματ 19:28· Λου 22:28-30) Η λέξη παλινγενεσία του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, η οποία μεταφράζεται «αναδημιουργία», αποτελείται από τα συνθετικά πάλιν και γένεσις. Ο Φίλων χρησιμοποίησε αυτή τη λέξη αναφορικά με την ανασύσταση του κόσμου μετά τον Κατακλυσμό. Ο Ιώσηπος τη χρησιμοποίησε περιγράφοντας την ανασυγκρότηση του Ισραήλ μετά την εξορία. Το Θεολογικό Λεξικό της Καινής Διαθήκης (Theologisches Wörterbuch zum Neuen Testament), το οποίο επιμελήθηκε ο Γκ. Κίτελ, λέει ότι η χρήση της λέξης παλινγενεσία στο εδάφιο Ματθαίος 19:28 «βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με τη χρήση της από τον Φίλωνα και τον Ιώσηπο». (1932, Τόμ. 1, σ. 687) Άρα δεν εννοείται κάποια νέα δημιουργία, αλλά μια αναγέννηση, μια ανανέωση, μέσω της οποίας επιτελείται στο πλήρες ο σκοπός του Ιεχωβά για τη γη.—Βλέπε ΦΥΛΗ («Κρίνοντας τις Δώδεκα Φυλές του Ισραήλ»).

Είναι βέβαιο ότι, υπό τη διακυβέρνηση της Βασιλείας, η υπάκουη ανθρωπότητα, «η δημιουργία» που θα «ελευθερωθεί από την υποδούλωση στη φθορά και θα έχει την ένδοξη ελευθερία των παιδιών του Θεού», θα γευτεί μεγάλες ευλογίες. (Ρω 8:19-21· βλέπε ΓΙΟΣ [ΓΙΟΙ] ΤΟΥ ΘΕΟΥ [Η Ένδοξη Ελευθερία των Παιδιών του Θεού].) Στο σύστημα πραγμάτων που έχει υποσχεθεί και θα δημιουργήσει ο Θεός, «δικαιοσύνη θα κατοικεί». (2Πε 3:13) Η βεβαιότητα της εγκαθίδρυσης αυτού του συστήματος τονίζεται από το όραμα της Αποκάλυψης που έλαβε ο Ιωάννης καθώς και από τη δήλωση του ίδιου: «Είδα νέο ουρανό και νέα γη».—Απ 21:1-5.

ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΗ

Μεγαλόφωνη ανάγνωση εις επήκοον κάποιας ομάδας ατόμων. Στις Ιουδαϊκές συναγωγές γινόταν δημόσια ανάγνωση ενός τμήματος του Νόμου την ημέρα του Σαββάτου. Παρόμοια, στις συναθροίσεις της Χριστιανικής εκκλησίας γινόταν δημόσια ανάγνωση των θεόπνευστων Γραφών.

Η λέξη ἀναγινώσκω του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, η οποία βασικά σημαίνει «γνωρίζω καλά» (2Κο 1:13), αποδίδεται «διαβάζω» ή «διαβάζω μεγαλόφωνα» και χρησιμοποιείται τόσο για την κατ’ ιδίαν όσο και για τη δημόσια ανάγνωση των Γραφών. (Ματ 12:3· Λου 4:16· Πρ 8:28· 13:27) Το ουσιαστικό ἀνάγνωσις αποδίδεται «δημόσια ανάγνωση».—Πρ 13:15· 1Τι 4:13.

Η δημόσια ανάγνωση ήταν ένα σημαντικό μέσο που χρησιμοποίησε ο Ιεχωβά για να διδάξει και να εκπαιδεύσει το λαό με τον οποίο είχε συνάψει διαθήκη γύρω από τους σκοπούς του και τις απαιτήσεις του. Αυτού του είδους η ανάγνωση αναφέρεται για πρώτη φορά στο εδάφιο Έξοδος 24:7, όπου ο Μωυσής διάβασε από «το βιβλίο της διαθήκης» ενώπιον όλου του λαού. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι Ισραηλίτες ήταν σε θέση να συνάψουν συνειδητά συμφωνία με τον Ιεχωβά ότι θα τηρούσαν το Νόμο. Σχετικά λίγα αντίγραφα των Γραφών ήταν διαθέσιμα στις ημέρες του αρχαίου Ισραήλ, γι’ αυτό και οι Λευίτες ιερείς είχαν λάβει την ακόλουθη εντολή: «Θα διαβάζεις αυτόν το νόμο μπροστά σε όλο τον Ισραήλ, και αυτοί θα ακούν». Ο Μωυσής τούς διέταξε να διαβάζουν το Νόμο σε όλο το λαό, στους νέους και στους ηλικιωμένους, στους άντρες και στις γυναίκες, στους Ισραηλίτες και στους πάροικους, κάθε σαββατιαίο έτος στη Γιορτή των Σκηνών.—Δευ 31:9-12.

Αφού ο Ισραήλ εισήλθε στην Υποσχεμένη Γη, ο Ιησούς του Ναυή διάβασε μεγαλόφωνα στο λαό «όλα τα λόγια του νόμου, την ευλογία και την κατάρα». (Ιη 8:33-35) Ο Βασιλιάς Ιωσαφάτ απέστειλε άρχοντες, Λευίτες και ιερείς για να διδάξουν στις πόλεις του Ιούδα (2Χρ 17:7-9), και αυτή η διδαχή αναμφίβολα περιλάμβανε δημόσια ανάγνωση. Αιώνες αργότερα, ο Ιωσίας διάβασε εις επήκοον όλου του λαού «το βιβλίο του νόμου του Ιεχωβά που είχε δοθεί με το χέρι του Μωυσή», το οποίο βρήκε ο ιερέας Χελκίας κατά τη διάρκεια των εργασιών επισκευής του ναού και το οποίο, χωρίς αμφιβολία, ήταν το πρωτότυπο βιβλίο του Νόμου, που είχε γράψει ο Μωυσής. (2Βα 23:2· 2Χρ 34:14) Το αποτέλεσμα ήταν πανεθνική εκκαθάριση της δαιμονολατρίας. Μετά την επιστροφή από την εξορία, ο Έσδρας, με τη συνδρομή του Κυβερνήτη Νεεμία, διάβασε το Νόμο στο λαό από τα χαράματα μέχρι το μεσημέρι. Μαζί με την ανάγνωση έγινε και εξήγηση ή ερμηνεία του νοήματος.—Νε 8:3, 8· βλέπε ΕΒΡΑΪΚΗ (Πότε Άρχισε να Φθίνει η Εβραϊκή;).

Στις Συναγωγές. Ο Ιησούς συνήθιζε να κάνει δημόσια ανάγνωση στη συναγωγή το Σάββατο και στη συνέχεια βοηθούσε τους ακροατές του, εξηγώντας την περικοπή που είχε διαβάσει. (Λου 4:16) Αυτό γινόταν στις συναγωγές επί πολλά χρόνια. «Διότι από τους αρχαίους καιρούς ο Μωυσής έχει σε κάθε πόλη εκείνους που τον κηρύττουν, επειδή διαβάζεται μεγαλόφωνα στις συναγωγές κάθε σάββατο». (Πρ 15:21) Η δημόσια ανάγνωση του Νόμου και των Προφητών συνηθιζόταν στη συναγωγή όπου, σύμφωνα με ραβινικές πηγές, τηρούνταν το εξής πρόγραμμα: Πρώτα διάβαζαν τη Σεμά, που θεωρούνταν το Ιουδαϊκό σύμβολο πίστης, από τα εδάφια Δευτερονόμιο 6:4-9· 11:13-21 και Αριθμοί 15:37-41. Ακολουθούσε η ανάγνωση ενός τμήματος της Τορά ή αλλιώς του Νόμου, δηλαδή της Πεντατεύχου, η οποία στις περισσότερες περιπτώσεις ολοκληρωνόταν σε ένα έτος. Στο τέλος διάβαζαν αποσπάσματα από τους Προφήτες, τα λεγόμενα χαφταρά, επεξηγώντας τα ανάλογα. Μετά την ολοκλήρωση της δημόσιας ανάγνωσης ακολουθούσε μια διάλεξη ή προτροπή. Έπειτα από μια τέτοια δημόσια ανάγνωση στη συναγωγή, στην Αντιόχεια της Πισιδίας, ο Παύλος προσκλήθηκε να μιλήσει και έδωσε μια διάλεξη ή προτροπή και ενθάρρυνση σε όσους είχαν συγκεντρωθεί εκεί.—Πρ 13:15.

Στη Χριστιανική Εκκλησία. Τον πρώτο αιώνα, λίγοι ήταν εκείνοι που είχαν στην κατοχή τους αντίγραφα των πολλών ρόλων της Αγίας Γραφής, γεγονός που καθιστούσε τη δημόσια ανάγνωση πολύ σημαντική. Ο απόστολος Παύλος παρήγγειλε να διαβάζονται δημόσια οι επιστολές του στις συναθροίσεις των Χριστιανικών εκκλησιών και έδωσε εντολή να ανταλλάσσονται με τις επιστολές που είχε στείλει σε άλλες εκκλησίες, ώστε να διαβάζονται και αυτές επίσης. (Κολ 4:16· 1Θε 5:27) Ο Παύλος συμβούλεψε τον νεαρό Χριστιανό επίσκοπο Τιμόθεο να επιδίδεται στη «δημόσια ανάγνωση, στην προτροπή, στη διδασκαλία».—1Τι 4:13.

Η δημόσια ανάγνωση πρέπει να γίνεται με ευχέρεια. (Αββ 2:2) Εφόσον η δημόσια ανάγνωση αποσκοπεί στην εκπαίδευση άλλων, ο δημόσιος αναγνώστης πρέπει να διακρίνει επακριβώς τι διαβάζει και να έχει σαφή κατανόηση του σκοπού του συγγραφέα, προσέχοντας καθώς διαβάζει να μη δώσει εσφαλμένη ιδέα ή εντύπωση στους ακροατές. Σύμφωνα με το εδάφιο Αποκάλυψη 1:3, εκείνοι που διαβάζουν την προφητεία μεγαλόφωνα, καθώς και εκείνοι που ακούν τα λόγια και τα τηρούν, θα είναι ευτυχισμένοι.

ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ

Κάποιος που έχει εκπαιδευτεί σε ένα συγκεκριμένο πεδίο γνώσης και που διδάσκει άλλους δημόσια. Η έκφραση «δημόσιος δάσκαλος» αποτελεί μετάφραση της λέξης γραμματεύς του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου. Η Νέα Αγγλική Βίβλος την αποδίδει «δάσκαλος», ενώ η μετάφραση του Νοξ χρησιμοποιεί τις αποδόσεις «λόγιος» και “πολυμαθής”. Μια υποσημείωση στη Μετάφραση Νέου Κόσμου λέει: «μορφωμένος». (Ματ 13:52, υποσ.· Ματ 23:34) Η ίδια λέξη του ελληνικού κειμένου αποδίδεται συνήθως «γραμματέας», αλλά για να διευκρινιστεί ότι δεν εννοείται η γνωστή εβραϊκή θρησκευτική ομάδα των γραμματέων η Μετάφραση Νέου Κόσμου χρησιμοποιεί την έκφραση «δημόσιος δάσκαλος» όταν η περικοπή αναφέρεται στους μαθητές του Ιησού.

Όταν ο Ιησούς βρισκόταν στη γη, οι γραμματεῖς ήταν ειδήμονες στο Νόμο και δάσκαλοι του λαού, αλλά είχαν διαφθαρεί από τις παραδόσεις των ανθρώπων και από ειδωλολατρικές δοξασίες. Ο όρος γραμματεῖς χρησιμοποιούνταν για αυτούς περισσότερο ως τίτλος, προσδιορίζοντάς τους ως τάξη μάλλον παρά αναφερόμενος στα αρχικά τους καθήκοντα ως αντιγραφέων.

Ο Ιησούς ήρθε να δώσει μαρτυρία για την αλήθεια. Για να κηρυχτούν τα καλά νέα της Βασιλείας προετοίμασε τους μαθητές του ώστε να γίνουν δημόσιοι δάσκαλοι σχετικά με τη Βασιλεία του Θεού. Χαρακτηρίζοντάς τους δημόσιους δασκάλους, μεγάλυνε το ρόλο τους και τη σπουδαιότητα του να ακούει κανείς τη διδαχή τους. Παρομοίασε τον καθένα τους με μορφωμένο άνθρωπο που έχει ένα πραγματικό θησαυροφυλάκιο από το οποίο βγάζει διάφορα αντικείμενα. (Ματ 13:52) Ο Ιησούς απέστειλε εκείνους τους δασκάλους στον Ισραήλ, αλλά οι γραμματείς του Ισραήλ δεν διέκριναν τους θησαυρούς που τους πρόσφερε ο Θεός μέσω εκείνων. Αντίθετα, εναντιώθηκαν στη δημόσια διδασκαλία και συμμετείχαν στη μαστίγωση, στο διωγμό και στη θανάτωση του Ιησού και των συνεργατών του στη δημόσια διδασκαλία, αποδεικνύοντας με αυτόν τον τρόπο ότι οι ίδιοι ήταν ψεύτικοι δάσκαλοι. Εντούτοις, πολλά άτομα από τον Ισραήλ και από τα έθνη διδάχτηκαν από όσους είχε διδάξει ο Ιησούς, και έγιναν και αυτοί με τη σειρά τους δημόσιοι δάσκαλοι του Λόγου του Θεού.—Ματ 23:34· 28:19, 20.

Υπό το Νόμο, οι Λευίτες ήταν επιφορτισμένοι με την ευθύνη να μεριμνούν για τη δημόσια διδασκαλία του λαού. (Λευ 10:11· Δευ 17:10, 11· 2Χρ 17:7-9) Ο Λευίτης Μωυσής, ως μεσίτης της διαθήκης του Νόμου, και αργότερα ο Ιησούς του Ναυή από τη φυλή του Εφραΐμ, ως ηγέτης του έθνους, ήταν δημόσιοι δάσκαλοι του λαού του Θεού. (Δευ 4:1· 34:9· Ιη 8:35) Παρόμοια, οι κριτές και οι πιστοί βασιλιάδες έδιναν οδηγίες από το Νόμο όταν άκουγαν και έκριναν δικαστικές υποθέσεις και όταν προΐσταντο σε περιστάσεις που σχετίζονταν με τη λατρεία.—1Βα 8:1-61· 2Βα 23:2.

Ένα εξαιρετικό παράδειγμα δημόσιου δασκάλου είναι ο ιερέας Έσδρας, ο οποίος με τη συνδρομή του Νεεμία διηύθυνε ένα πρόγραμμα δημόσιας διδασκαλίας για τους Ισραηλίτες που είχαν επαναπατριστεί από τη Βαβυλώνα. Ο ίδιος έκανε ανάγνωση του Νόμου και οργάνωσε τους Λευίτες για την εκτέλεση των καθηκόντων τους τα οποία συνίσταντο στο να “εξηγούν το νόμο στο λαό”, “να του προσδίδουν νόημα” και “να κάνουν αυτά που διάβαζαν κατανοητά”, ούτως ώστε να “διδάσκουν το λαό”.—Νε 8:1-9.

ΔΗΝΑΡΙΟ

Ρωμαϊκό ασημένιο νόμισμα βάρους περίπου 3,85 γρ. του οποίου, ως εκ τούτου, η σημερινή αξία θα ήταν 74 σεντς. Έφερε τη μορφή του Καίσαρα και ήταν «το νόμισμα του κεφαλικού φόρου» που απαιτούσαν οι Ρωμαίοι από τους Ιουδαίους. (Ματ 22:19-21) Στις ημέρες της επίγειας διακονίας του Ιησού, οι αγροτοεργάτες αμείβονταν συνήθως με ένα δηνάριο για εργάσιμη ημέρα 12 ωρών. (Ματ 20:2) Επομένως, το εδάφιο Αποκάλυψη 6:6 παρουσιάζει μια ακραία κατάσταση όταν δηλώνει ότι ένα λίτρο σιταριού ή τρία λίτρα κριθαριού θα στοίχιζαν ένα δηνάριο (ένα ολόκληρο ημερομίσθιο).

Αν το ακριβό νάρδο με το οποίο η Μαρία, η αδελφή του Λαζάρου, άλειψε τον Ιησού Χριστό είχε πουληθεί 300 δηνάρια (σχεδόν όσο τα ημερομίσθια ενός χρόνου), αυτό ενδεχομένως θα σήμαινε ότι ένα σημαντικό ποσό χρημάτων θα είχε καταλήξει στο κουτί με τα χρήματα που φύλαγε ο Ιούδας ο Ισκαριώτης. Δεν είναι, λοιπόν, διόλου άξιο απορίας το ότι ο ανέντιμος Ιούδας ο Ισκαριώτης ήγειρε έντονες αντιρρήσεις, εφόσον τώρα δεν θα μπορούσε να καταχραστεί ούτε ελάχιστο μέρος αυτού του μεγάλου ποσού.—Ιωα 12:3-6· 13:29· Μαρ 14:3-11.

Ο καλός Σαμαρείτης της παραβολής του Ιησού δαπάνησε δύο δηνάρια (δύο ημερομίσθια) για να βοηθήσει έναν άγνωστο ξένο και δήλωσε ότι ήταν πρόθυμος να καλύψει όποια επιπλέον έξοδα γίνονταν για λογαριασμό του. (Λου 10:33-35) Αντίθετα, σε μια από τις παραβολές του Ιησού η οποία τόνιζε την ανάγκη να είμαστε συγχωρητικοί, κάποιος δούλος στον οποίο είχε διαγραφεί χρέος 60.000.000 δηναρίων δεν ήθελε να χαρίσει σε έναν σύνδουλό του τα 100 δηνάρια που του χρωστούσε εκείνος.—Ματ 18:24-33.

[Εικόνα στη σελίδα 735]

Οι δύο όψεις ρωμαϊκού δηναρίου

ΔΗΣΑΝ

(Δησάν) [πιθανώς, Αντιλόπη].

Σηειρίτης, ένας από τους σεΐχηδες του Χορίτη στη γη του Εδώμ. (Γε 36:20, 21· 1Χρ 1:38) Το εδάφιο Γένεση 36:28 λέει ότι οι γιοι του «Δησάν» ήταν ο Ουζ και ο Αράν, ενώ στο εδάφιο 1 Χρονικών 1:42 το εβραϊκό Μασοριτικό κείμενο, η Μετάφραση των Εβδομήκοντα και η συριακή Πεσίτα χρησιμοποιούν μια παραλλαγή του ονόματος, αντικαθιστώντας το «α» με «ω». Αυτή η διαφορά στο φωνηεντισμό, η οποία προφανώς οφείλεται σε λάθος κάποιου αντιγραφέα, απαλείφεται σε πολλές μεταφράσεις (AS, KJ, JB, Ro, ΒΑΜ, ΜΝΚ, ΜΠΚ) με τη χρήση της ίδιας απόδοσης και στα δύο εδάφια, όπως γίνεται και στην Κλημέντειο αναθεώρηση της λατινικής Βουλγάτας.

ΔΗΣΩΝ

(Δησών) [πιθανώς, Αντιλόπη].

Το όνομα ενός ή πιθανώς δύο αντρών στις γενεαλογίες των εδαφίων Γένεση 36:20-28 και 1 Χρονικών 1:38-42.

Στα εδάφια Γένεση 36:20, 21 (και στα εδ. 29, 30) αναφέρονται ως σεΐχηδες εφτά «γιοι του Σηείρ του Χορίτη», συγκεκριμένα, ο Λωτάν, ο Σωβάλ, ο Σεβεγών, ο Ανά, ο Δησών, ο Εζέρ και ο Δησάν. Κατόπιν, στα εδάφια 22 ως 28, αναφέρεται ο καθένας από τους εφτά σεΐχηδες μαζί με τους γιους του. Στο εδάφιο 25 ένας από τους γιους του Ανά ονομάζεται Δησών. Μερικοί πιστεύουν ότι αυτός ο Δησών ήταν εγγονός του Σηείρ και ανιψιός του σεΐχη Δησών, θεωρώντας ότι οι εφτά σεΐχηδες ήταν όλοι τους «γιοι» του Σηείρ με την αυστηρή έννοια της λέξης, δηλαδή ότι προέρχονταν από τον ίδιο πατέρα.

Ωστόσο, άλλοι πιστεύουν ότι το υπόμνημα παρουσιάζει τους εφτά σεΐχηδες απλώς ως απογόνους του Σηείρ, όχι ως άτομα που προέρχονταν από τον ίδιο πατέρα, και επομένως ως “γιους” με την ευρύτερη έννοια της λέξης. Έτσι λοιπόν, υποστηρίζουν ότι ο Δησών του εδαφίου 25 είναι το ίδιο πρόσωπο με τον σεΐχη Δησών (Γε 36:21, 26) και όχι ανιψιός του. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, μολονότι ουσιαστικά ήταν γιος του σεΐχη Ανά, ο Δησών αναφέρεται μαζί με τους άλλους έξι, όχι επειδή ήταν αδελφός τους, αλλά επειδή ήταν ίσος τους, με την έννοια ότι ήταν σεΐχης.

ΔΙΑΒΑΣΜΑ

Ανάγνωση γραπτού κειμένου με σκοπό τη μάθηση· απόδοση γραπτού κειμένου με προφορικό λόγο.

Από τους αρχαίους χρόνους οι άνθρωποι έβρισκαν το διάβασμα ενδιαφέρον. Ο Βασιλιάς Ασσουρμπανιπάλ της Ασσυρίας, ο οποίος ίδρυσε μια βιβλιοθήκη 22.000 πήλινων πινακίδων και κειμένων, ανέφερε: «Με ευχαριστούσε να διαβάζω επιγραφές σε πέτρα από την εποχή πριν από τον κατακλυσμό». (Φως από το Αρχαίο Παρελθόν [Light From the Ancient Past], του Τζ. Φίνεγκαν, 1959, σ. 216, 217) Αυτή η δήλωση μπορεί να αφορά είτε κάποιες παραδόσεις σχετικά με τον παγγήινο Κατακλυσμό είτε κάποια ασσυριακά γραπτά κείμενα που προϋπήρχαν ενός τοπικού κατακλυσμού. Τα μοναδικά γραπτά κείμενα περί κατακλυσμού που βρέθηκαν στα ερείπια του ανακτόρου του Ασσουρμπανιπάλ περιέχουν τη βαβυλωνιακή αφήγηση για τον κατακλυσμό, η οποία περιλαμβάνει πολλά μυθικά στοιχεία. Το αν οι ειδωλολάτρες Ασσύριοι είχαν στην κατοχή τους αυθεντικές αφηγήσεις ή συγγράμματα τα οποία όντως ανάγονταν στην εποχή πριν από τον παγγήινο Κατακλυσμό δεν μπορεί να εξακριβωθεί τώρα.

Η προέλευση της ανάγνωσης συσχετίζεται ασφαλώς με την προέλευση της γραφής. Ως προς τις διαθέσιμες σχετικές αποδείξεις, βλέπε ΓΡΑΦΗ, 1.

Είναι αξιοσημείωτο ότι, στο Γραφικό υπόμνημα που εξιστορεί γεγονότα του 16ου αιώνα Π.Κ.Χ. κατά την εποχή του Μωυσή, γίνεται συγκεκριμένη μνεία της ανάγνωσης και της γραφής. (Εξ 17:14) Στο έθνος του Ισραήλ δόθηκε η παραίνεση να διαβάζουν και να γράφουν. (Δευ 6:6-9) Ο Ιησούς του Ναυή, διάδοχος του Μωυσή στην ηγεσία του Ισραήλ, είχε λάβει την εντολή να καταγίνεται τακτικά με την ανάγνωση των Γραφών, «ημέρα και νύχτα», προκειμένου να φέρει σε πέρας με επιτυχία το διορισμό που του είχε αναθέσει ο Θεός. Για να του εντυπωθεί δε η σπουδαιότητα του Λόγου του Θεού, και αναμφίβολα για να θυμάται καλύτερα τα όσα διάβαζε, έπρεπε να διαβάζει «χαμηλόφωνα».—Ιη 1:8.

Οι βασιλιάδες του Ισραήλ υπόκειντο στη θεϊκή εντολή να γράψουν για τον εαυτό τους ένα αντίγραφο του νόμου του Θεού και να το διαβάζουν καθημερινά. (Δευ 17:18, 19· βλέπε ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ.) Το γεγονός ότι παρέβλεψαν αυτή την εντολή συνέβαλε στην παραμέληση της αληθινής λατρείας στη χώρα, με αποτέλεσμα την ηθική εξαχρείωση του λαού, η οποία οδήγησε στην καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 607 Π.Κ.Χ.

Ο Ιησούς είχε πρόσβαση σε όλους τους θεόπνευστους ρόλους των Εβραϊκών Γραφών που υπήρχαν στις συναγωγές, όπου, σε μία καταγραμμένη περίπτωση, διάβασε δημόσια και εφάρμοσε το κείμενο στον εαυτό του. (Λου 4:16-21) Επίσης, όταν ο Σατανάς τον δοκίμασε τρεις φορές, και στις τρεις περιπτώσεις απάντησε: «Είναι γραμμένο». (Ματ 4:4, 7, 10) Είναι φανερό ότι ήταν καλά εξοικειωμένος με τις Γραφές.

Οι απόστολοι, οι οποίοι ήταν δευτερεύουσες θεμέλιες πέτρες ενός άγιου ναού, της εκκλησίας των χρισμένων Χριστιανών, είχαν διαπιστώσει ότι η ανάγνωση των Γραφών ήταν ουσιώδης για τη διακονία τους. Στα συγγράμματά τους παρέθεταν από τις Εβραϊκές Γραφές, παρέπεμπαν σε αυτές εκατοντάδες φορές και συνιστούσαν και σε άλλους να τις διαβάζουν. (Πρ 17:11) Οι Ιουδαίοι άρχοντες αντιλήφθηκαν ότι ο Πέτρος και ο Ιωάννης ήταν αγράμματοι άνθρωποι και συνηθισμένοι. (Πρ 4:13) Αυτό, όμως, δεν σήμαινε ότι οι εν λόγω απόστολοι δεν μπορούσαν να διαβάζουν και να γράφουν, εφόσον οι επιστολές που έγραψαν πιστοποιούν ότι διέθεταν τις ανάλογες ικανότητες. Εντούτοις, δεν είχαν λάβει ανώτερη εκπαίδευση στα εβραϊκά σχολεία, στα πόδια των γραμματέων. Για παρόμοιους λόγους, οι Ιουδαίοι εξεπλάγησαν που ο Ιησούς είχε γνώση, παρότι όπως είπαν οι ίδιοι: «Δεν έχει σπουδάσει σε σχολεία». (Ιωα 7:15) Το ότι το διάβασμα ήταν κάτι διαδεδομένο εκείνον τον καιρό υποδηλώνεται από την αφήγηση για τον Αιθίοπα ευνούχο, έναν προσήλυτο που διάβαζε τον προφήτη Ησαΐα, και τον οποίο πλησίασε με αυτή την αφορμή ο Φίλιππος. Ο ευνούχος ανταμείφθηκε για το ενδιαφέρον που εκδήλωνε για το Λόγο του Θεού με το προνόμιο του να γίνει ακόλουθος του Χριστού.—Πρ 8:27-38.

Οι γλώσσες στις οποίες γράφτηκε το τμήμα της Αγίας Γραφής που συντάχθηκε πριν από τον πρώτο αιώνα ήταν η εβραϊκή και η αραμαϊκή. Τον τρίτο αιώνα Π.Κ.Χ., οι Εβραϊκές Γραφές μεταφράστηκαν στην ελληνική, η οποία είχε γίνει η διεθνής γλώσσα. Ολόκληρες οι Χριστιανικές Γραφές με εξαίρεση το Ευαγγέλιο του Ματθαίου γράφτηκαν εξαρχής στην ελληνική. Αυτό κατέστησε την ανάγνωση της Αγίας Γραφής εφικτή για τους περισσότερους ανθρώπους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που γνώριζαν ανάγνωση και γραφή, και κυρίως έκανε τη Γραφή διαθέσιμη τόσο στους Ιουδαίους της Παλαιστίνης όσο και σε εκείνους της Διασποράς.

Η μεγάλη ζήτηση που υπάρχει για την Αγία Γραφή αντικατοπτρίζει την αναγνωσιμότητά της και την αξία της, δεδομένου ότι η Γραφή έχει ξεπεράσει κατά πολύ όλα τα άλλα βιβλία σε αριθμό εκδόσεων και σε κυκλοφορία και, ως τη στιγμή που γράφονται αυτά, έχει μεταφραστεί είτε ολόκληρη είτε εν μέρει σε περισσότερες από 2.000 γλώσσες και διαλέκτους, σε δισεκατομμύρια αντίτυπα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι πολύ πάνω από το 90 τοις εκατό του πληθυσμού της γης έχει τη Γραφή στη δική του γλώσσα.

Η Αγία Γραφή απαριθμεί πολλά οφέλη τα οποία απορρέουν από την ανάγνωση των Γραφών, μεταξύ άλλων την ταπεινοφροσύνη (Δευ 17:19, 20), την ευτυχία (Απ 1:3) και τη διάκριση όσον αφορά την εκπλήρωση των Βιβλικών προφητειών (Αββ 2:2, 3). Προειδοποιεί τους αναγνώστες της να είναι εκλεκτικοί όταν πρόκειται για την επιλογή αναγνωστικής ύλης: Δεν εποικοδομούν ούτε αναζωογονούν τη διάνοια όλα τα βιβλία.—Εκ 12:12.

Η βοήθεια του πνεύματος του Θεού είναι απαραίτητη προκειμένου να έχει κάποιος πραγματική διάκριση και κατανόηση του Λόγου του Θεού. (1Κο 2:9-16) Για να αποκτήσει ένα άτομο κατανόηση και άλλα οφέλη πρέπει να προσεγγίζει την ανάγνωση του Λόγου του Θεού με ανοιχτή διάνοια, παραμερίζοντας όλες τις προκαταλήψεις και τις προσχηματισμένες απόψεις, διαφορετικά η κατανόησή του θα συσκοτίζεται σαν να την παρεμποδίζει ένα κάλυμμα, όπως έγινε στην περίπτωση των Ιουδαίων οι οποίοι απέρριψαν τα καλά νέα που κήρυξε ο Ιησούς. (2Κο 3:14-16) Η επιφανειακή ανάγνωση δεν είναι αρκετή. Ο αναγνώστης πρέπει να προσηλώνει την καρδιά του σε αυτό που διαβάζει, να απορροφάται από τη μελέτη της ύλης, να κάνει βαθείς στοχασμούς και να επιδιώκει να ωφελείται από αυτήν προσωπικά.—Παρ 15:28· 1Τι 4:13-16· Ματ 24:15· βλέπε ΔΗΜΟΣΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΗ.

Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΣΧΕΜΕΝΗΣ ΓΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΙΣΡΑΗΛΙΤΕΣ

[Πίνακας στη σελίδα 737]

ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ ΣΤΟ ΧΑΡΤΗ Και Σχετικά Εδάφια

Γαι

Ιη 7:2–8:29

Εβάλ/Γαριζίν

Ιη 8:30-35

Γαβαών

Ιη 9:3–10:14

Γάλγαλα

Ιη 4:19–5:12· 9:3-6

Ιεριχώ

Ιη 2:1-24· 4:13· 5:13–6:26

Ποταμός Ιορδάνης

Ιη 3:1–4:18

Σιττίμ

Ιη 2:1· 3:1

Εκστρατεία στα ΝΔ

Ιη 10:1-43· 11:21· 12:10-16

Εκστρατεία στα Β

Ιη 11:1-14· 12:17-24

[Χάρτης στη σελίδα 737]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΒΑΣΑΝ

Σιδώνα

Δαμασκός

Βάαλ-γαδ

Μισρεφώθ-μαΐμ

Μερώμ

Ασώρ

Μαδών

Λασσαρών

Όρ. Κάρμηλος

Ιοκνεάμ

Μεγιδδώ

Δωρ

Κέδες

Θαανάχ

Ποταμός Ιορδάνης

ΓΑΛΑΑΔ

Χεφέρ

Θερσά

Όρ. Εβάλ

Όρ. Γαριζίν

Αφέκ

Θαπφουά

Βαιθήλ

Βαιθ-ορών

Γεζέρ

Γαι

Γάλγαλα

Ιεριχώ

Κεφιρά

Γαβαών

Μακκηδά

Ιερουσαλήμ

Αζηκά

Ιαρμούθ

Λιβνά

Οδολλάμ

Εγλών

Γάζα

Λαχείς

Χεβρών

Δεβίρ

Ανάβ

Γεσέν

Αράδ

Αλμυρή Θάλασσα

ΝΕΓΚΕΜΠ

Όρ. Αλάκ

Κάδης-βαρνή

Κ.Χ. της Αιγύπτου

ΑΡΑΒΑ

Κ.Χ. Ιαβόκ

Σιττίμ

Εσεβών

Όρ. Φασγά

Αροήρ

Κ.Χ. Αρνών

ΕΘΝΗ ΠΟΥ ΚΑΤΕΙΧΑΝ ΤΗ ΓΗ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΕΔΩΣΕ Ο ΘΕΟΣ ΣΤΟΝ ΙΣΡΑΗΛ

ΟΤΑΝ ο Ιεχωβά έδωσε στον Ισραήλ τη γη που είχε υποσχεθεί στον Αβραάμ, αυτή βρισκόταν στην κατοχή ηθικά εξαχρειωμένων εθνών. Η Αγία Γραφή αναφέρει με ειλικρίνεια ότι ο Θεός διέταξε την καταστροφή εκείνων των πονηρών εθνών και όρισε τους Ισραηλίτες ως εκτελεστές. (Δευ 7:2) Πολλοί έχουν επικρίνει αυτή την πράξη. Άλλοι αναγνωρίζουν ταπεινά ότι είναι τελείως άτοπο να καθίστανται κριτές του Θεού ατελείς άνθρωποι. (Παράβαλε Ιεζ 18:29.) Επιθυμία τους είναι να κατανοήσουν τις οδούς του Θεού. Τι διδάσκονται;

Το Γραφικό υπόμνημα καταδεικνύει με σαφήνεια ότι όλοι οι άνθρωποι είναι υπόλογοι στον Δημιουργό της ανθρωπότητας, τον Ιεχωβά Θεό, είτε διατείνονται ότι πιστεύουν σε αυτόν είτε όχι. Δείχνει ότι ο Θεός είναι υπομονετικός, αλλά δεν κλείνει τα μάτια του στην αδικοπραγία. (Γε 15:16) Διασαφηνίζει ότι ο Ιεχωβά εναποθέτει την ευθύνη για τα μικρά παιδιά στους ώμους των γονέων τους. Δεν απαλλάσσει τους γονείς από αυτή την ευθύνη ώστε να μπορούν εκείνοι να πιστεύουν ότι οι πράξεις τους επηρεάζουν μόνο τον εαυτό τους. (Δευ 30:19· Ιη 10:40) Δείχνει επίσης ότι όλοι όσοι απομακρύνονται από την κακή οδό τους και αρχίζουν να λατρεύουν τον Ιεχωβά μπορούν να διαφύγουν την καταστροφή.—Ιη 6:25· 9:3–10:11.

Η Αγία Γραφή προσδιορίζει σαφώς τις πονηρές πράξεις στις οποίες επιδίδονταν οι κάτοικοι της Χαναάν. Το Βιβλικό Εγχειρίδιο του Χάλεϊ ([Halley’s Bible Handbook] 1964, σ. 161) συμπεραίνει: «Οι αρχαιολόγοι που έκαναν τις ανασκαφές στα ερείπια των πόλεων των Χαναναίων απορούν γιατί ο Θεός δεν τους κατέστρεψε νωρίτερα». Το δίδαγμα είναι ξεκάθαρο: Ο Ιεχωβά δεν ανέχεται επ’ άπειρον την πονηρία.

[Πλαίσιο στη σελίδα 738]

Γιατί Καταστράφηκαν

Ηθική κατάπτωση. (Λευ 18:3-25)

Πνευματιστικές πράξεις. (Δευ 18:9-12)

Εξαχρειωτική ειδωλολατρία. (Εξ 23:23, 24· 34:11-16· Δευ 7:1-5· 1Βα 21:26)

[Χάρτης στη σελίδα 738]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Μεγάλη Θάλασσα

ΧΑΝΑΝΑΙΟΙ

ΓΕΡΓΕΣΑΙΟΙ

ΑΜΟΡΡΑΙΟΙ

ΕΥΑΙΟΙ

ΦΕΡΕΖΑΙΟΙ

ΙΕΒΟΥΣΑΙΟΙ

ΧΕΤΤΑΙΟΙ

ΑΜΟΡΡΑΙΟΙ

Ποταμός Ιορδάνης

Αλμυρή Θάλασσα

[Εικόνα στη σελίδα 739]

Στήλες της Τανίτ και του Βάαλ και άγαλμα της Τανίτ (θεότητας που αντιστοιχεί με την Αστορέθ). Ανακαλύφτηκαν σε ένα κοιμητήριο κοντά στην Καρχηδόνα (Τυνησία, βόρεια Αφρική)

[Εικόνα στη σελίδα 739]

Κοιμητήριο στο οποίο βρέθηκαν τα οστά χιλιάδων παιδιών που θυσιάστηκαν στη θεά Τανίτ. Αυτές τις δολοφονικές θρησκευτικές τελετές τις έφεραν εδώ οι θαλασσοπόροι Φοίνικες (Χαναναίοι). Ο τραγικός αυτός τόπος αποτελεί μνημείο της εξαχρείωσης των Χαναναίων

Η ΓΗ ΠΟΥ ΕΔΩΣΕ Ο ΘΕΟΣ ΣΤΟΝ ΙΣΡΑΗΛ

Η ΓΗ που έδωσε ο Θεός στον Ισραήλ ήταν πράγματι καλή γη. Όταν ο Μωυσής έστειλε κατασκόπους μπροστά από το έθνος για να εξερευνήσουν την Υποσχεμένη Γη και να πάρουν δείγματα των προϊόντων της, αυτοί έφεραν σύκα, ρόδια και ένα τσαμπί σταφύλια τόσο μεγάλο ώστε το μετέφεραν δύο άντρες πάνω τους με ένα ραβδί! Παρότι φοβήθηκαν και οπισθοχώρησαν εξαιτίας της απιστίας τους, αυτοί ανέφεραν: Στη γη «πράγματι ρέει το γάλα και το μέλι».—Αρ 13:23, 27.

Λίγο πριν μπουν τελικά σε αυτή τη γη, ο εκπρόσωπος του Ιεχωβά διαβεβαίωσε το λαό: «Ο Ιεχωβά ο Θεός σου σε φέρνει σε μια καλή γη, μια γη με κοιλάδες χειμάρρων όπου τρέχει νερό, πηγές και υδάτινα βάθη που ξεχύνονται στο λεκανοπέδιο και στην ορεινή περιοχή, γη με σιτάρι και κριθάρι και κλήματα και σύκα και ρόδια, γη που βγάζει λαδοελιές και μέλι . . . όπου δεν θα σου λείπει τίποτα, γη που οι πέτρες της είναι σίδερο και από τα βουνά της οποίας θα εξορύσσεις χαλκό». (Δευ 8:7-9) Μέχρι σήμερα, αυτή η γη εξακολουθεί να καρποφορεί με αφθονία.

Η ομορφιά και το μεγαλείο αυτής της αρχαίας γης της υπόσχεσης ενδιαφέρουν πολύ και εμάς σήμερα. Γιατί; Επειδή οι Μεσσιανικές προφητείες χρησιμοποιούν την αφθονία με την οποία ο Ιεχωβά ευλόγησε τον αρχαίο Ισραήλ για να δείξουν παραστατικά τι θα κάνει ο Θεός για όλη την ανθρωπότητα υπό τη διακυβέρνηση του Ιησού Χριστού, του “Άρχοντα Ειρήνης”.—Ησ 9:6· Ψλ 67:4-7· 72:16.

[Εικόνες στη σελίδα 740]

Ήταν γη όπου έρρεε το γάλα . . .

. . . και τόπος που παρήγε άφθονο άγριο μέλι

[Εικόνες στη σελίδα 741]

Ήταν γη με πολλά νερά

Βρήκαν μια γη με σιτάρι . . .

. . . και από τα χωράφια της θέριζαν κριθάρι

[Εικόνα στη σελίδα 742]

Τα αμπέλια της παρήγαν άφθονα σταφύλια, από τα οποία έφτιαχναν κρασί που εύφραινε την καρδιά τους

[Εικόνα στη σελίδα 742]

Η συκιά, η οποία θεωρούνταν πολύτιμη λόγω του γευστικού καρπού της, έγινε σύμβολο ειρήνης και ευημερίας

[Εικόνα στη σελίδα 742]

Από τα ρόδια έφτιαχναν ένα δροσιστικό ποτό

[Εικόνα στη σελίδα 742]

Τα ελαιόδεντρα παρήγαν λάδι—ένα και μόνο δέντρο παρήγε αρκετό λάδι για μια ολόκληρη οικογένεια

ΟΙ ΚΡΙΤΕΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΟΥΝ ΤΟΝ ΙΣΡΑΗΛ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΔΥΝΑΣΤΕΥΣΗ

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ των Κριτών είναι μια συναρπαστική αφήγηση των επιτευγμάτων ορισμένων αντρών πίστης τους οποίους ήγειρε ο Ιεχωβά για να απελευθερώσουν τον Ισραήλ από την καταδυνάστευση. Οι δυνάστες προέρχονταν από διάφορες κατευθύνσεις, γι’ αυτό και η περιοχή όπου δρούσαν οι Κριτές δεν ήταν πάντοτε η ίδια. Ανεξάρτητα, όμως, από το πόσο ισχυρός ήταν ο εχθρός, όταν ο Ισραήλ μετανοούσε ταπεινά για τις κακές του πράξεις και εμπιστευόταν αληθινά στον Ιεχωβά, ο Κριτής τούς απελευθέρωνε. Αυτό το βιβλίο της Αγίας Γραφής παρέχει μια προαναλαμπή της μεγαλύτερης απελευθέρωσης την οποία θα προμηθεύσει ο Θεός για τους υπηρέτες του μέσω του Γιου του.

[Πίνακας στη σελίδα 743]

Οι Κριτές και τα Επιτεύγματά Τους

Αβαισάν

Κρ 12:8-10

Αβδών

Κρ 12:13-15

Αιλών

Κρ 12:11, 12

Αώδ

Κρ 3:12-30

Βαράκ

Κρ 4:1–5:31

Γεδεών

Κρ 6:1–8:35

Γοθονιήλ

Κρ 3:7-11

Θωλά

Κρ 10:1, 2

Ιαείρ

Κρ 10:3-5

Ιεφθάε

Κρ 10:6–12:7

Σαμεγάρ

Κρ 3:31

Σαμψών

Κρ 13:1–16:31

[Χάρτης στη σελίδα 743]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Μεγάλη Θάλασσα

ΓΟΘΟΝΙΗΛ

Δαν

Βαιθ-ανάθ

Κέδες

Ασώρ

ΑΙΛΩΝ

Θάλασσα της Γαλιλαίας

Ποταμός Ιορδάνης

Αρωσέθ

ΑΒΑΙΣΑΝ

Βηθλεέμ

ΒΑΡΑΚ

Κ.Χ. Κισών

Όρ. Θαβώρ

Αρώδ

Κέδες

Βαιθ-σεττά

ΙΑΕΙΡ

ΓΑΛΑΑΔ

ΓΕΔΕΩΝ

Αβέλ-μεολά

ΘΩΛΑ

Σαμίρ

ΙΕΦΘΑΕ

Σοκχώθ

Φανουήλ

Μισπά

Ιωγβεά

ΑΒΔΩΝ

Πιραθών

ΑΩΔ

Γάλγαλα

Αβέλ-κεραμίμ

Μιννίθ

ΑΜΜΩΝ

ΜΩΑΒ

Θιμνάχ

Ζορά

Λεχί

Βηθλεέμ

Κ.Χ. Σωρήκ

ΣΑΜΕΓΑΡ

Ασκαλών

Χεβρών

ΣΑΜΨΩΝ

Γάζα

Βηρ-σαβεέ

Αλμυρή Θάλασσα

ΟΙ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ ΣΤΟΝ ΙΣΡΑΗΛ

Ο ίδιος ο Ιεχωβά προσδιόρισε τα όρια της Υποσχεμένης Γης. Επίσης έδωσε οδηγίες για τη διαμοίρασή της στις φυλές του Ισραήλ. Στις οικογένειες παραχωρήθηκαν συγκεκριμένα μερίδια γης, τα οποία διαφυλάττονταν για τις επόμενες γενιές. Αυτό που έγινε στον αρχαίο Ισραήλ καταδεικνύει το κυριαρχικό δικαίωμα που έχει ο Ιεχωβά να παραχωρεί γη στους ανθρώπους με τέτοιον τρόπο ώστε να επιτελείται ο σκοπός του.—Ψλ 24:1.

[Χάρτης στη σελίδα 744]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΔΑΝ

Δαν

ΝΕΦΘΑΛΙ

Κέδες

Ασώρ

Θάλασσα της Γαλιλαίας

ΑΣΗΡ

Σιδώνα

Τύρος

Δωρ

ΖΑΒΟΥΛΩΝ

ΙΣΣΑΧΑΡ

Όρ. Θαβώρ

Εν-δωρ

Μεγιδδώ

Θαανάχ

Ιβλεάμ

Βαιθ- σεάν

Όρ. Γελβουέ

ΜΑΝΑΣΣΗΣ

Όρ. Εβάλ

Συχέμ

Ποταμός Ιορδάνης

ΜΑΝΑΣΣΗΣ

Δαμασκός

Γκολάν

ΕΦΡΑΪΜ

Θαπφουά

Σηλώ

Θιμνάθ- σεράχ

Βαιθήλ

ΓΑΔ

Ραμώθ

Ραββά

Κ.Χ. Ιαβόκ

ΔΑΝ

Ιόππη

ΒΕΝΙΑΜΙΝ

Ιερουσαλήμ

ΙΟΥΔΑΣ

Ιαβνήλ

Εθέρ

Γάζα

Χεβρών

Ητάμ

Σικλάγ

Βηρ-σαβεέ

Σααραΐμ

Κ.Χ. της Αιγύπτου

Κ.Χ. Αρνών

Αλμυρή Θάλασσα

ΡΟΥΒΗΝ

Εσεβών

Βοσόρ

Όρια Φυλών

Παρεμβαλλόμενες Πόλεις του Συμεών

Παρεμβαλλόμενες Πόλεις του Μανασσή

Πόλεις Καταφυγίου

Δρόμοι

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΔΑΒΙΔ

Ο ΔΑΒΙΔ ο γιος του Ιεσσαί ήταν εξαίρετος μουσικός, ποιητής, πολεμιστής και πολιτικός. Αλλά η εξοχότητα που του προσδίδεται στην Αγία Γραφή οφείλεται πρωτίστως στη σχέση του με τον Θεό. Ο Ιεχωβά τον αποκάλεσε “άντρα σε αρμονία με την καρδιά του”.—Πρ 13:22· 1Σα 13:14.

Ο Θεός διάλεξε τον Δαβίδ για τη θέση του μελλοντικού βασιλιά του Ισραήλ όταν εκείνος ήταν νεαρός ποιμένας. Λίγο αργότερα, με πλήρη πεποίθηση στον Ιεχωβά, ο Δαβίδ πολέμησε θαρραλέα και σκότωσε τον Φιλισταίο γίγαντα Γολιάθ, όπως εικονίζεται δεξιά. Ωστόσο, ο Βασιλιάς Σαούλ άρχισε να φθονεί την αυξανόμενη δημοτικότητα του Δαβίδ, και έτσι εκείνος αναγκάστηκε να ζήσει ως φυγάς. Στη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου ο Δαβίδ συνέθεσε πολλούς εγκάρδιους ψαλμούς που φέρνουν παρηγοριά στους αναγνώστες της Αγίας Γραφής ακόμη και σήμερα.

Όταν τελικά εδραιώθηκε ως βασιλιάς, ο Δαβίδ είχε συμβολή σε κεφαλαιώδη γεγονότα της ιστορίας του έθνους: Τα σύνορα του Ισραήλ έφτασαν ως τα υποσχεμένα όρια. Η κιβωτός της διαθήκης φέρθηκε στην Ιερουσαλήμ. Εκπονήθηκαν τα σχέδια για την ανέγερση ενός ένδοξου ναού για τον Ιεχωβά. Εξαιρετικά σημαντική ήταν επίσης η υπόσχεση της διαθήκης που έδωσε ο Θεός στον Δαβίδ, ότι θα ήγειρε έναν μόνιμο κυβερνήτη στη δική του βασιλική γραμμή. (2Σα 7:12-16) Αυτή η διαθήκη υποδεικνύει την οδό για την παγγήινη διακυβέρνηση του Ιησού Χριστού.—Ρω 1:3· Λου 1:32.

[Πίνακας στη σελίδα 746]

ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ ΣΤΟ ΧΑΡΤΗ Και Σχετικά Εδάφια

Βηθλεέμ

1Σα 16:1-13, 18, 19

Κάρμηλος

1Σα 25:2-42

Ηλά (Κοιλάδα)

1Σα 17:2-52

Εν-γαδί

1Σα 24:1-22

Γαθ

1Σα 17:4, 52· 21:10-15· 27:2-4

Γαβαά

1Σα 22:6-18

Χορές

1Σα 23:15-18

Ιερουσαλήμ

1Σα 17:54

Κεϊλά

1Σα 23:1-13

Μαών

1Σα 23:24-28· 25:2

Μωάβ

1Σα 22:3, 4

Νωβ

1Σα 21:1-9· 22:18, 19

Οδολλάμ

1Σα 22:1-5

Φαράν (Έρημος)

1Σα 25:1

Ραμά

1Σα 19:18-24· 28:3

Σικλάγ

1Σα 27:5–28:2· 30:1-8, 26· 2Σα 1:1-16

Ζιφ (Έρημος)

1Σα 23:14, 15, 19-24· 26:1-25

[Χάρτης στη σελίδα 746]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Τα Πρώτα Χρόνια του Δαβίδ

Μεγάλη Θάλασσα

Ραμά

Γαβαά

Νωβ

Ιερουσαλήμ

Βηθλεέμ

Κοιλάδα Ηλά

Γαθ

Οδολλάμ

Κεϊλά

Ζιφ

Εν-γαδί

Χορές

Κάρμηλος

Μαών

Σικλάγ

Ποταμός Ιορδάνης

Αλμυρή Θάλασσα

Έρημος Φαράν

ΜΩΑΒ

[Πίνακας στη σελίδα 746]

ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ ΣΤΟ ΧΑΡΤΗ Και Σχετικά Εδάφια

Αβέλ-βαιθ-μααχά

2Σα 20:14-22

Αμμών

2Σα 10:1-14· 12:26-31

Βααλέ-ιούδα

2Σα 6:2-4

Βάαλ-φερασίμ

1Χρ 14:8-12

Βαχουρίμ

2Σα 3:13-16· 16:5-13

Βηθλεέμ

1Χρ 11:16-19

Γααβά

2Σα 5:22-25

Γαβαών

2Σα 2:12-17· 20:8-10

Γαθ

1Χρ 18:1· 20:5-8

Γεζέρ

2Σα 5:22-25

Γελβουέ (Όρ.)

1Χρ 10:1-6

Γεσούρ

2Σα 3:3· 13:37, 38

Θεκωέ

2Σα 14:1-4

Ιερουσαλήμ

2Σα 5:5-10, 13-16· 11:1–12:14· 15:13-17· 1Χρ 15:1–17:27· 21:16-28

Λο-δεβάρ

2Σα 9:1-5

Μααχά

2Σα 10:6-8

Μαχαναΐμ

2Σα 2:8-10· 17:24-29

Μωάβ

1Χρ 18:2

Ραββά

2Σα 11:1, 14-25· 12:26-31

Ρογελίμ

2Σα 19:31, 32

Σικλάγ

2Σα 1:1-16

Χεβρών

2Σα 2:1-4, 11· 3:2-5, 12, 20-27, 32· 4:8-12· 5:1-5· 15:7-10· 1Χρ 12:23-40

[Χάρτης στη σελίδα 746]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Βασιλεία του Δαβίδ

Μεγάλη Θάλασσα

Αβέλ-βαιθ-μααχά

ΜΑΑΧΑ

ΓΕΣΟΥΡ

Λο-δεβάρ

Ρογελίμ

Όρ. Γελβουέ

Ποταμός Ιορδάνης

Μαχαναΐμ

Ραββά

ΑΜΜΩΝ

ΦΙΛΙΣΤΙΑ

Γεζέρ

Γαβαών

Γααβά

Βααλέ-ιούδα

Βαχουρίμ

Βάαλ-φερασίμ

Ιερουσαλήμ

Γαθ

Βηθλεέμ

Θεκωέ

Χεβρών

Σικλάγ

Αλμυρή Θάλασσα

ΜΩΑΒ

[Εικόνα στη σελίδα 747]

Η έρημος του Ιούδα. Ο Δαβίδ κρυβόταν σε σπηλιές και σχισμές βράχων σε τέτοιες περιοχές για να ξεφύγει από τον Βασιλιά Σαούλ

[Εικόνα στη σελίδα 747]

Δρόμος στην αρχαία Χεβρών, την πόλη όπου οι άντρες του Ιούδα έχρισαν τον Δαβίδ βασιλιά

[Εικόνα στη σελίδα 747]

Η Πόλη του Δαβίδ (νότια του Όρους του Ναού) όπως φαίνεται σήμερα. Από εκεί βασίλεψε ο Δαβίδ 33 χρόνια

Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΟΥ ΣΟΛΟΜΩΝΤΑ

Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ του Σολομώντα μάς παρέχει μια προφητική προαναλαμπή του μέλλοντος. Στη διάρκεια της βασιλικής του διακυβέρνησης, ο Ισραήλ έφτασε στο απόγειο του πλούτου και της δόξας του. Ο Σολομών υπήρξε σοφός βασιλιάς αλλά και άριστος οργανωτής. Οικοδόμησε έναν μεγαλοπρεπή ναό για τον Ιεχωβά, διάφορα κυβερνητικά κτίρια και ένα βασιλικό ανάκτορο, όπως απεικονίζονται κάτω. Ίδρυσε διοικητικές περιφέρειες οι οποίες προμήθευαν εκ περιτροπής στο βασιλικό οίκο μεγάλη ποικιλία τροφής, ανεξαρτήτως εποχής.

Η διακυβέρνηση του Σολομώντα υπήρξε περίοδος γνήσιας ειρήνης και ασφάλειας. Αυτό προσκιάζει πολύ καλά την ειρηνική βασιλεία του Μεσσία, ο οποίος «θα έχει υπηκόους από θάλασσα σε θάλασσα και από τον Ποταμό [Ευφράτη] ως τα πέρατα της γης».—Ψλ 72:8.

[Χάρτης στη σελίδα 748]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Επικράτεια του ΣΟΛΟΜΩΝΤΑ

Μεγάλη Θάλασσα

Ποταμός Ευφράτης

Θιψά

Αιμάθ

Θαδμώρ

Δαμασκός

Τύρος

Δαν

Γαβαών

Ιερουσαλήμ

1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12

Γάζα

Βηρ-σαβεέ

Κ.Χ. της Αιγύπτου

Εσιών-γεβέρ

Περιοχή υπό την Κυριαρχία του Σολομώντα

Διοικητικές Περιφέρειες

[Εικόνες στη σελίδα 749]

Κατά τη βασιλεία του Σολομώντα, ο Ιούδας και ο Ισραήλ κατοικούσαν με ασφάλεια—μιλώντας μεταφορικά, ο καθένας κατοικούσε κάτω από το κλήμα του και κάτω από τη συκιά του (1Βα 4:25)

Ακόμη και ηγεμόνες άλλων χωρών ήρθαν να ακούσουν τη σοφία του (1Βα 4:34· 10:1)

Ο ΝΑΟΣ ΠΟΥ ΕΧΤΙΣΕ Ο ΣΟΛΟΜΩΝ

Ο Σολομών έχτισε έναν ναό για τον Ιεχωβά αφού ο Ισραήλ είχε εγκατασταθεί στην Υποσχεμένη Γη και είχε πάρει στην κατοχή του την πόλη στην οποία έθεσε αργότερα ο Ιεχωβά το όνομά του. Αρχιτέκτων ήταν ο ίδιος ο Ιεχωβά. Ο πατέρας του Σολομώντα, ο Δαβίδ, είχε λάβει “το αρχιτεκτονικό σχέδιο για όλα . . . μέσω θεϊκής έμπνευσης”. (1Χρ 28:11, 12) Περισσότεροι από 180.000 άντρες εργάστηκαν επί εφτάμισι χρόνια για την κατασκευή του ναού, τον οποίο αποπεράτωσαν το 1027 Π.Κ.Χ. (1Βα 5:13-16· 6:1, 38) Ο ναός, όπως και η προγενέστερη σκηνή της μαρτυρίας, συμβόλιζε την “αληθινή σκηνή”, τον πνευματικό ναό του Ιεχωβά.—Εβρ 8:1-5· 9:2-10, 23.

[Διάγραμμα/Εικόνα στη σελίδα 751]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Τραπεζαρίες

Χάλκινο Θυσιαστήριο

Εσωτερική Αυλή

Πλευρικά Δωμάτια

Βοόζ

Ιαχίν

Προπύλαια

Άγια

Άγια των Αγίων

Καρότσια

Χυτή Θάλασσα

Κάτοψη (αριστερά) του ναού και της εσωτερικής αυλής. Μια εσωτερική άποψη του ναού (κάτω) δίνει κάποια ιδέα για την ωραιότητα αυτού του μεγαλειώδους οικοδομήματος. Οι εσωτερικοί τοίχοι ήταν φτιαγμένοι από κέδρο και σκαλισμένοι με λαξεύματα που παρίσταναν χερουβείμ, φοίνικες και άνθη. Οι τοίχοι και η οροφή ήταν επικαλυμμένα με χρυσάφι και διακοσμημένα με πετράδια

ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ (ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΔΑΒΙΔ/ΣΟΛΟΜΩΝΤΑ)

Η ΑΡΧΑΙΑ Ιερουσαλήμ ήταν ο τόπος στον οποίο ο Ιεχωβά επέλεξε να θέσει το όνομά του. (2Χρ 6:6) Αποτελούσε τόσο το κέντρο της αγνής λατρείας όσο και την έδρα της κυβέρνησης του Ισραήλ. Οι βασιλιάδες που κυβερνούσαν από την Ιερουσαλήμ λεγόταν ότι κάθονταν «στο θρόνο του Ιεχωβά».—1Χρ 29:23.

Ο Βασιλιάς Δαβίδ απέσπασε το οχυρό του Όρους Σιών από τους Ιεβουσαίους και το έκανε πρωτεύουσά του. Ο Σολομών επέκτεινε την πόλη και την οδήγησε στο απόγειο του μεγαλείου της, χτίζοντας έναν μεγαλοπρεπή ναό, καθώς και ένα εντυπωσιακό συγκρότημα κυβερνητικών κτιρίων στο Όρος Μοριά και στις πλαγιές του. Η Ιερουσαλήμ ήταν μια πόλη στενά συνδεδεμένη με το όνομα του Ιεχωβά.

Αυτό μας βοηθάει να καταλάβουμε γιατί οι Βιβλικές προφητείες αποδίδουν τόση σπουδαιότητα στην Ιερουσαλήμ. Η πόλη αυτή αποτελεί κατάλληλο σύμβολο του ουράνιου τμήματος της οργάνωσης του Ιεχωβά και της Μεσσιανικής Βασιλείας του που τελεί υπό τη διακυβέρνηση του Ιησού Χριστού.

[Χάρτης στη σελίδα 752]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Κοιλάδα των Τυροποιών

Όρος Μοριά

ΟΦΗΛ

Γιών

Όρος Σιών

Πόλη του Δαβίδ

Κάτω Δεξαμενή

Κοιλάδα του Χειμάρρου Κιδρόν

Κοιλάδα του Εννόμ

Εν-ρογήλ

Οι Αριθμοί στο Χάρτη

(1) Ο Ναός.

(2) Η Μεγάλη Αυλή.

(3) Προπύλαια του Θρόνου.

(4) Προπύλαια των Στύλων.

(5) Οίκημα του Δάσους του Λιβάνου.

(6) Ανάκτορο του Σολομώντα.

(7) Κατοικία της Κόρης του Φαραώ.

(8) Σκαλιά που Οδηγούσαν στην Αυλή του Ναού.

(9) Ανάκτορο του Δαβίδ.

(10) Σκηνή για την Κιβωτό.

(11) Πύλη των Υδάτων.

(12) Πύλη της Πηγής.

(13) Δυτική Πύλη.

(14) Πύλη των Προβάτων.

(15) Πύλη της Επιθεώρησης.

(16) Πύλη των Αλόγων.

ΔΙΑΒΗΤΗΣ

Όργανο που χρησιμοποιεί ο ξυλουργός ή άλλος τεχνίτης για να σχεδιάσει ή να χαράξει έναν κύκλο ή μια καμπύλη πάνω σε ξύλο ή σε κάποιο άλλο υλικό. Η μόνη μνεία της λέξης «διαβήτης» στην Αγία Γραφή συναντάται στο εδάφιο Ησαΐας 44:13. Εκεί αναφέρεται ότι ο ειδωλολάτρης ξυλουργός χρησιμοποιεί μετρικό σχοινί, κόκκινη κιμωλία και σμίλη για να διαμορφώσει ένα είδωλο. Και «με διαβήτη το σημαδεύει συνεχώς [προφανώς για να βεβαιωθεί ότι είναι συμμετρικό], και τελικά το κάνει σαν την παράσταση ανθρώπου, σαν την ωραιότητα των ανθρώπων, για να κάθεται σε σπίτι». Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «διαβήτης» (μεχουγάχ) σχετίζεται με τη λέξη χουγ (κύκλος).—Παρ 8:27· Ησ 40:22.

ΔΙΑΒΟΛΟΣ

Αυτό το περιγραφικό όνομα δόθηκε στον Σατανά επειδή είναι ο πρωταρχικός και ο κυριότερος συκοφάντης και ψευδόμενος κατήγορος του Ιεχωβά, του αγαθού του λόγου και του αγίου του ονόματος. Η λέξη διάβολος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου σημαίνει «συκοφάντης». (Παράβαλε Λου 16:1, Κείμενο, όπου εμφανίζεται το συγγενικό ρήμα διαβάλλω.)—Βλέπε ΣΑΤΑΝΑΣ.

Σε όλους τους αιώνες ο Διάβολος κατέδειξε ότι είναι ο πρώτιστος εναντιούμενος τόσο του Θεού όσο και του ανθρώπου. Ήρθε σε αντιλογία με τον Μιχαήλ για το σώμα του Μωυσή (Ιου 9), έδειξε ότι έχει τη δύναμη να παγιδεύει άλλους (1Τι 3:7· 2Τι 2:26), χρησιμοποίησε ως παιδιά του ανθρώπους όπως τους ηγέτες της ψεύτικης θρησκείας, τον Ιούδα τον Ισκαριώτη και τον Βαρ-Ιησού (Ιωα 8:44· 13:2· Πρ 13:6, 10), καταδυνάστευσε ανθρώπους χωρίς να μπορούν να τους θεραπεύσουν οι γιατροί (Πρ 10:38), έριξε δικαίους στη φυλακή (Απ 2:10) και είχε μάλιστα τα μέσα να προξενήσει πρόωρο θάνατο (Εβρ 2:14). Οι Χριστιανοί νουθετούνται, λοιπόν, να μην αφήνουν τόπο για αυτόν τον Συκοφάντη του Θεού παραμένοντας σε κατάσταση θυμού. (Εφ 4:27) «Να διατηρήσετε τη διανοητική σας διαύγεια, να είστε σε εγρήγορση», προειδοποιεί ο Πέτρος. «Ο αντίδικός σας, ο Διάβολος, γυρίζει σαν λιοντάρι που βρυχιέται, ζητώντας να καταβροχθίσει κάποιον».—1Πε 5:8.

Υπάρχουν άλλες περιπτώσεις στο πρωτότυπο κείμενο των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών όπου εμφανίζεται η λέξη διάβολος χωρίς όμως να αναφέρεται στον Σατανά, γι’ αυτό η λέξη αποδίδεται ορθά «συκοφάντης». Παραδείγματος χάρη, εννοώντας τον Ιούδα, ο Ιησούς είπε στους 12: «Ένας από εσάς είναι συκοφάντης». (Ιωα 6:70) Επίσης, οι γυναίκες στην εκκλησία έλαβαν την προειδοποίηση να μην είναι συκοφάντριες (1Τι 3:11· Τιτ 2:3), ενώ το ότι «οι άνθρωποι θα είναι . . . συκοφάντες» είναι μια από τις αποδείξεις για τις «τελευταίες ημέρες».—2Τι 3:1-5.

Ο νόμος που έδωσε ο Ιεχωβά στο έθνος του Ισραήλ τούς απαγόρευε να συκοφαντούν ο ένας τον άλλον. (Λευ 19:16) Το νόημα ολόκληρης της Αγίας Γραφής είναι αντίθετο με μια τέτοια εσφαλμένη χρήση της γλώσσας.—2Σα 19:27· Ψλ 15:3· 101:5· Παρ 11:13· 20:19· 30:10· Ιερ 6:28· 9:4.

ΔΙΑΔΗΜΑ

Βλέπε ΣΤΕΜΜΑ, ΣΤΕΦΑΝΙ.

ΔΙΑΖΥΓΙΟ

Η νομική διάλυση της γαμήλιας ένωσης, και ως εκ τούτου, η διάσπαση του γαμήλιου δεσμού ανάμεσα σε έναν σύζυγο και στη σύζυγό του. Διάφορες λέξεις των πρωτότυπων γλωσσών που αποδίδονται «διαζεύγομαι» σημαίνουν κατά κυριολεξία «αποπέμπω» (Δευ 22:19, υποσ.), «απελευθερώνω» (Ματ 1:19· 19:3 [ἀπολύω, Κείμενο]), «αποβάλλω· διώχνω» (Λευ 22:13, υποσ.) και «εκκόπτω».—Παράβαλε Δευ 24:1, 3, όπου η έκφραση «πιστοποιητικό διαζυγίου» σημαίνει κατά κυριολεξία «βιβλίο εκκοπής».

Όταν ο Ιεχωβά ένωσε τον Αδάμ και την Εύα με τα δεσμά του γάμου, δεν έκανε καμιά πρόβλεψη για διαζύγιο. Ο Ιησούς Χριστός το διασαφήνισε αυτό όταν απάντησε στο ερώτημα των Φαρισαίων: «Είναι νόμιμο να διαζευχθεί ένας άνθρωπος τη σύζυγό του για οποιαδήποτε αιτία;» Ο Χριστός έδειξε ότι ο σκοπός του Θεού για τον άνθρωπο ήταν να αφήσει τον πατέρα του και τη μητέρα του και να προσκολληθεί στη σύζυγό του, ώστε να γίνουν οι δύο μία σάρκα. Κατόπιν ο Ιησούς πρόσθεσε: «Ώστε δεν είναι πια δύο, αλλά μία σάρκα. Άρα λοιπόν, αυτό που ο Θεός συνέζευξε, άνθρωπος να μην το χωρίζει». (Ματ 19:3-6· παράβαλε Γε 2:22-24.) Στη συνέχεια οι Φαρισαίοι ρώτησαν: «Γιατί, λοιπόν, όρισε ο Μωυσής να της δώσει κανείς πιστοποιητικό αποπομπής και να τη διαζευχθεί;» Απαντώντας, ο Χριστός είπε: «Ο Μωυσής λαβαίνοντας υπόψη τη σκληροκαρδία σας σάς έκανε την παραχώρηση να διαζεύγεστε τις συζύγους σας, αλλά δεν ήταν έτσι τα πράγματα από την αρχή».—Ματ 19:7, 8.

Μολονότι κατά παραχώρηση επιτρεπόταν το διαζύγιο στους Ισραηλίτες για διάφορες αιτίες, ο Ιεχωβά Θεός περιέλαβε σχετικές ρυθμίσεις στο Νόμο του τον οποίο έδωσε στον Ισραήλ μέσω του Μωυσή. Το εδάφιο Δευτερονόμιο 24:1 λέει: «Σε περίπτωση που κάποιος άντρας πάρει μια γυναίκα και την κάνει ιδιοκτησία του ως σύζυγο, αν αυτή δεν βρει εύνοια στα μάτια του επειδή εκείνος βρήκε κάτι απρεπές από μέρους της, τότε θα της γράψει πιστοποιητικό διαζυγίου και θα το βάλει στο χέρι της και θα την αποπέμψει από το σπίτι του». Τι ακριβώς εννοούνταν με τη φράση «κάτι απρεπές» (κατά κυριολεξία, «τη γυμνότητα ενός πράγματος») δεν διευκρινίζεται. Το ότι δεν εννοούνταν μοιχεία υποδηλώνεται από το γεγονός ότι ο νόμος του Θεού προς τον Ισραήλ προέβλεπε τη θανάτωση όσων ήταν ένοχοι μοιχείας, όχι απλώς την αποπομπή τους με διαζύγιο. (Δευ 22:22-24) Είναι σαφές ότι αρχικά η “απρέπεια” που θα παρείχε στον Εβραίο σύζυγο κάποια βάση για να διαζευχθεί τη σύζυγό του αφορούσε σοβαρά ζητήματα, όπως το να εκδήλωνε η σύζυγος χονδροειδή έλλειψη σεβασμού προς το σύζυγό της ή το να ντρόπιαζε το σπιτικό. Εφόσον ο Νόμος όριζε ότι «πρέπει να αγαπάς το συνάνθρωπό σου όπως τον εαυτό σου», δεν είναι λογικό να υποθέσουμε ότι κάποιος μπορούσε να χρησιμοποιήσει ατιμωρητί διάφορα μικροσφάλματα ως δικαιολογίες για να διαζευχθεί τη σύζυγό του.—Λευ 19:18.

Στις ημέρες του Μαλαχία πολλοί Ιουδαίοι σύζυγοι φέρονταν δόλια στις συζύγους τους, καθώς τις διαζεύγονταν για κάθε είδους αιτία, απαλλασσόμενοι από τις συζύγους της νεότητάς τους, ίσως για να παντρευτούν νεότερες, ειδωλολάτρισσες γυναίκες. Αντί να υποστηρίζουν το νόμο του Θεού, οι ιερείς το επέτρεπαν αυτό, και ο Ιεχωβά ήταν πολύ δυσαρεστημένος. (Μαλ 2:10-16) Το ότι οι Ιουδαίοι άντρες χρησιμοποιούσαν πολλές αιτίες διαζυγίου όταν ο Ιησούς Χριστός ήταν στη γη υποδηλώνεται από το ερώτημα που του έθεσαν οι Φαρισαίοι: «Είναι νόμιμο να διαζευχθεί ένας άνθρωπος τη σύζυγό του για οποιαδήποτε αιτία;»—Ματ 19:3.

Μεταξύ των Ισραηλιτών, ο άντρας πλήρωνε συνήθως νυφικό τίμημα για τη γυναίκα που γινόταν σύζυγός του, και αυτή θεωρούνταν ιδιοκτησία του. Αν και η σύζυγος απολάμβανε πολλές ευλογίες και προνόμια, ο ρόλος της στη γαμήλια ένωση ήταν υποδεέστερος. Η θέση της καταδεικνύεται περαιτέρω στα εδάφια Δευτερονόμιο 24:1-4, τα οποία επισήμαιναν ότι ο σύζυγος θα μπορούσε να διαζευχθεί τη σύζυγό του, αλλά δεν ανέφεραν πουθενά ότι η σύζυγος μπορούσε να διαζευχθεί το σύζυγό της. Εφόσον θεωρούνταν ιδιοκτησία του, δεν μπορούσε να τον διαζευχθεί. Από ιστορικής πλευράς, η πρώτη καταγραμμένη περίπτωση γυναίκας στον Ισραήλ που προσπάθησε να διαζευχθεί το σύζυγό της ήταν η περίπτωση της αδελφής του Βασιλιά Ηρώδη, της Σαλώμης, η οποία έστειλε στο σύζυγό της, τον κυβερνήτη της Ιδουμαίας, διαζευκτήριο με το οποίο διέλυε το γάμο τους. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΕ΄, 259 [vii, 10]) Το ότι είχαν αρχίσει να εμφανίζονται τέτοιες περιπτώσεις διαζυγίου με την πρωτοβουλία της γυναίκας όταν ο Ιησούς ήταν στη γη ή το ότι εκείνος πρόβλεψε αυτή την εξέλιξη μπορεί να υπονοείται από τα λόγια του Χριστού: «Αν μια γυναίκα, αφού διαζευχθεί το σύζυγό της, παντρευτεί άλλον, μοιχεύει».—Μαρ 10:12.

Πιστοποιητικό Διαζυγίου. Δεν πρέπει να συμπεράνουμε, κρίνοντας από την κατάχρηση που γινόταν μετέπειτα, ότι η αρχική παραχώρηση που έκανε ο Μωσαϊκός Νόμος όσον αφορά το διαζύγιο καθιστούσε εύκολο για τον Ισραηλίτη σύζυγο να διαζευχθεί τη σύζυγό του. Προκειμένου να κάνει κάτι τέτοιο, αυτός έπρεπε να προβεί σε επίσημες ενέργειες. Ήταν απαραίτητο να συντάξει ένα έγγραφο, να «της γράψει πιστοποιητικό διαζυγίου». Ο σύζυγος που κινούσε τις σχετικές διαδικασίες έπρεπε να “το βάλει στο χέρι της και να την αποπέμψει από το σπίτι του”. (Δευ 24:1) Παρότι οι Γραφές δεν αναφέρουν περισσότερες λεπτομέρειες γύρω από αυτή τη διαδικασία, προφανώς αυτή η νομική ενέργεια περιλάμβανε συνεννόηση με αρμόδιους άντρες, οι οποίοι μπορεί να προσπαθούσαν στην αρχή να επιτύχουν τη συμφιλίωση. Ο χρόνος που απαιτούνταν για να ετοιμαστεί το πιστοποιητικό και να ισχύσει νομικά το διαζύγιο θα έδινε στο σύζυγο που κινούσε τις σχετικές διαδικασίες την ευκαιρία να επανεξετάσει την απόφασή του. Θα έπρεπε να υπάρχει βάση για το διαζύγιο, η δε σωστή εφαρμογή του κανονισμού λογικά θα απέτρεπε τις βεβιασμένες ενέργειες για την έκδοση διαζυγίων. Με αυτόν τον τρόπο προστατεύονταν επίσης τα δικαιώματα και τα συμφέροντα της συζύγου. Οι Γραφές δεν αποκαλύπτουν τι αναγραφόταν στο «πιστοποιητικό διαζυγίου».

Νέος Γάμος των Διαζευγμένων Συντρόφων. Τα εδάφια Δευτερονόμιο 24:1-4 όριζαν επίσης ότι η διαζευγμένη γυναίκα «θα φύγει από το σπίτι του και θα πάει να γίνει γυναίκα άλλου άντρα», πράγμα που σημαίνει ότι είχε το δικαίωμα να ξαναπαντρευτεί. Επίσης έλεγαν: «Αν ο δεύτερος άντρας τη μισήσει και της γράψει πιστοποιητικό διαζυγίου και το βάλει στο χέρι της και την αποπέμψει από το σπίτι του ή σε περίπτωση που ο δεύτερος άντρας, ο οποίος την πήρε σύζυγό του, πεθάνει, δεν θα επιτραπεί στον πρώτο ιδιοκτήτη της, ο οποίος την απέπεμψε, να την ξαναπάρει πίσω, ώστε να γίνει σύζυγός του αφού αυτή θα έχει μολυνθεί· διότι αυτό είναι απεχθές ενώπιον του Ιεχωβά, και δεν πρέπει να οδηγήσεις στην αμαρτία τη γη που σου δίνει ως κληρονομιά ο Ιεχωβά ο Θεός σου». Ο πρώην σύζυγος απαγορευόταν να ξαναπάρει τη διαζευγμένη σύζυγό του πίσω, ίσως για να αποκλειστεί η πιθανότητα οποιασδήποτε ραδιουργίας ανάμεσα στον ίδιο και σε αυτή την ξαναπαντρεμένη σύζυγό του που θα αποσκοπούσε στο να εξωθήσει αυτή το δεύτερο σύζυγό της να τη διαζευχθεί ή να προκαλέσει το θάνατό του, πράγμα το οποίο θα της επέτρεπε να ξαναπαντρευτεί τον προηγούμενο σύζυγό της. Αν ο πρώην γαμήλιος σύντροφός της την έπαιρνε πίσω, αυτό θα ήταν κάτι ακάθαρτο στα μάτια του Θεού. Ο πρώτος σύζυγος θα φαινόταν ανόητος επειδή την είχε αποπέμψει ως γυναίκα στην οποία είχε βρει «κάτι απρεπές» και ύστερα, αφού αυτή είχε ενωθεί νόμιμα με κάποιον άλλον άντρα και είχε χρησιμοποιηθεί ως σύζυγός του, την πήρε και πάλι πίσω.

Αναμφίβολα, το ίδιο το γεγονός ότι ο πρώτος σύζυγος δεν μπορούσε να ξαναπαντρευτεί τη διαζευγμένη του σύζυγο αφότου εκείνη γινόταν γυναίκα άλλου άντρα—ακόμη και αν αυτός ο άντρας τής έδινε διαζύγιο ή πέθαινε—έκανε το σύζυγο που σκόπευε να κινήσει διαδικασίες διαζυγίου να το σκεφτεί σοβαρά προτού προβεί σε τερματισμό του γάμου. (Ιερ 3:1) Ωστόσο, δεν αναφέρεται ότι υπήρχε κάτι που θα τον εμπόδιζε να ξαναπαντρευτεί τη διαζευγμένη του σύζυγο αν αυτή δεν είχε ξαναπαντρευτεί μετά τη νομική διάσπαση του γαμήλιου δεσμού τους.

Εξαποστέλλονται οι Ειδωλολάτρισσες Σύζυγοι. Προτού οι Ισραηλίτες μπουν στην Υποσχεμένη Γη, τους ειπώθηκε να μη συμπεθερέψουν με τους ειδωλολάτρες κατοίκους της. (Δευ 7:3, 4) Εντούτοις, στις ημέρες του Έσδρα, οι Ιουδαίοι είχαν πάρει αλλοεθνείς συζύγους, και προσευχόμενος στον Θεό, ο Έσδρας αναγνώρισε την ενοχή τους σε αυτό το ζήτημα. Ανταποκρινόμενοι στην προτροπή του και αναγνωρίζοντας το λάθος τους, οι άντρες του Ισραήλ που είχαν πάρει αλλοεθνείς συζύγους εξαπέστειλαν «συζύγους και γιους».—Εσδ 9:10–10:44.

Ωστόσο, οι Χριστιανοί, οι οποίοι προέρχονται από όλα τα έθνη (Ματ 28:19), δεν έπρεπε να διαζεύγονται συντρόφους που δεν ήταν λάτρεις του Ιεχωβά, και μάλιστα δεν ήταν καλό να χωρίζουν καν από τέτοιους γαμήλιους συντρόφους, όπως δείχνει η θεόπνευστη συμβουλή του Παύλου. (1Κο 7:10-28) Όσον αφορά, όμως, τη σύναψη νέου γάμου, δόθηκε στους Χριστιανούς η συμβουλή να παντρεύονται «μόνο εν Κυρίω».—1Κο 7:39.

Το Διαζύγιο που Σκόπευε να Πάρει ο Ιωσήφ. Ενόσω η Μαρία ήταν αρραβωνιασμένη με τον Ιωσήφ, αλλά προτού ενωθούν, βρέθηκε να είναι έγκυος μέσω αγίου πνεύματος, και η αφήγηση λέει: «Ωστόσο, ο Ιωσήφ ο σύζυγός της, επειδή ήταν δίκαιος και δεν ήθελε να την κάνει δημόσιο θέαμα, σκόπευε να τη διαζευχθεί κρυφά». (Ματ 1:18, 19) Εφόσον ο αρραβώνας ήταν δεσμευτική διευθέτηση μεταξύ των Ιουδαίων εκείνη την εποχή, ορθά χρησιμοποιείται εδώ η λέξη “διαζεύγομαι”.

Αν ένα αρραβωνιασμένο κορίτσι ενέδιδε στο να έχει σχέσεις με άλλον άντρα, λιθοβολούνταν μέχρι θανάτου όπως η μοιχαλίδα. (Δευ 22:22-29) Σε περιπτώσεις που θα μπορούσαν να καταλήξουν στο λιθοβολισμό κάποιου ατόμου, απαιτούνταν να υπάρχουν δύο μάρτυρες για να εδραιωθεί η ενοχή του. (Δευ 17:6, 7) Είναι προφανές ότι ο Ιωσήφ δεν είχε μάρτυρες εναντίον της Μαρίας. Η Μαρία ήταν έγκυος, αλλά ο Ιωσήφ δεν καταλάβαινε το ζήτημα πλήρως ώσπου του το εξήγησε ο άγγελος του Ιεχωβά. (Ματ 1:20, 21) Αν το “κρυφό διαζύγιο” που σκόπευε να πάρει περιλάμβανε την επίδοση πιστοποιητικού διαζυγίου ή όχι δεν διευκρινίζεται. Αλλά είναι πιθανό ότι ο Ιωσήφ σκόπευε να ενεργήσει σύμφωνα με τις αρχές που εκτίθενται στα εδάφια Δευτερονόμιο 24:1-4, δίνοντάς της ίσως το διαζύγιο μπροστά σε δύο μόνο μάρτυρες ώστε το ζήτημα να τακτοποιηθεί νομικά χωρίς να της φέρει περιττή ντροπή. Μολονότι ο Ματθαίος δεν αναφέρει κάθε λεπτομέρεια σχετικά με τη διαδικασία που σκόπευε να ακολουθήσει ο Ιωσήφ, υποδεικνύει ωστόσο ότι αυτός ήθελε να φερθεί με ελεήμονα τρόπο στη Μαρία. Ο Ιωσήφ δεν θεωρείται άδικος για αυτό, αλλά απεναντίας «επειδή ήταν δίκαιος και δεν ήθελε να την κάνει δημόσιο θέαμα, σκόπευε να τη διαζευχθεί κρυφά».—Ματ 1:19.

Περιστάσεις που Απέκλειαν το Διαζύγιο στον Ισραήλ. Σύμφωνα με το νόμο του Θεού προς τον Ισραήλ, υπήρχαν καταστάσεις στις οποίες το διαζύγιο ήταν ανέφικτο. Πιθανόν ένας άντρας να έπαιρνε κάποια σύζυγο, να είχε σχέσεις μαζί της και να κατέληγε να τη μισήσει. Μπορεί να δήλωνε ψευδώς ότι δεν ήταν παρθένα όταν την παντρεύτηκε, κατηγορώντας την αναληθώς για ανυπόληπτες πράξεις και βγάζοντάς της κακό όνομα. Όταν οι γονείς του κοριτσιού προσκόμιζαν την απόδειξη ότι η κόρη τους ήταν παρθένα τον καιρό του γάμου της, οι άντρες της πόλης έπρεπε να διαπαιδαγωγήσουν τον ψευδόμενο κατήγορο. Έπρεπε να του επιβάλουν πρόστιμο εκατό σίκλους ασήμι ($220), τους οποίους θα έδιναν στον πατέρα του κοριτσιού, και αυτή θα συνέχιζε να είναι σύζυγος εκείνου του άντρα, καθώς λέγεται: «Δεν θα του επιτραπεί να τη διαζευχθεί όλες τις ημέρες του». (Δευ 22:13-19) Επίσης, αν αποκαλυπτόταν ότι ένας άντρας άρπαξε μια παρθένα που δεν ήταν αρραβωνιασμένη και είχε σχέσεις μαζί της, ίσχυε η εξής διάταξη: «Ο άντρας που πλάγιασε μαζί της θα δώσει στον πατέρα του κοριτσιού πενήντα σίκλους ασήμι [$110], και αυτή θα γίνει σύζυγός του λόγω του ότι την ταπείνωσε. Δεν θα του επιτραπεί να τη διαζευχθεί όλες τις ημέρες του».—Δευ 22:28, 29.

Ποια είναι η μόνη Γραφική βάση για διαζύγιο ανάμεσα στους Χριστιανούς;

Στην Επί του Όρους Ομιλία του, ο Ιησούς Χριστός δήλωσε: «Επιπλέον, ειπώθηκε: “Όποιος διαζευχθεί τη σύζυγό του, ας της δώσει πιστοποιητικό διαζυγίου”. Ωστόσο, εγώ σας λέω ότι όποιος διαζεύγεται τη σύζυγό του, εκτός λόγω πορνείας, την κάνει υποψήφια για μοιχεία, και όποιος παντρευτεί διαζευγμένη γυναίκα μοιχεύει». (Ματ 5:31, 32) Επίσης, αφού είπε στους Φαρισαίους ότι η παραχώρηση του Μωσαϊκού Νόμου με βάση την οποία μπορούσαν να διαζεύγονται τις συζύγους τους δεν ήταν η διευθέτηση που ίσχυε «από την αρχή», ο Ιησούς δήλωσε: «Σας λέω ότι όποιος διαζευχθεί τη σύζυγό του, εκτός εξαιτίας πορνείας, και παντρευτεί άλλη μοιχεύει». (Ματ 19:8, 9) Μοιχοί είναι τα παντρεμένα άτομα που έχουν εκούσια σεξουαλικές σχέσεις με ένα μέλος του αντίθετου φύλου το οποίο δεν είναι ο νόμιμος γαμήλιος σύντροφός τους. Ωστόσο, όπως καταδεικνύεται στο λήμμα ΠΟΡΝΕΙΑ, ο όρος πορνεία του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου περιλαμβάνει όλες τις μορφές των αθέμιτων σεξουαλικών σχέσεων έξω από τα πλαίσια του Γραφικού γάμου. Επομένως, τα λόγια του Ιησού στα εδάφια Ματθαίος 5:32 και 19:9 σημαίνουν ότι η μόνη αιτία διαζυγίου που διαρρηγνύει πραγματικά το γαμήλιο δεσμό είναι η πορνεία από μέρους του γαμήλιου συντρόφου κάποιου. Ο ακόλουθος του Χριστού μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτή την πρόβλεψη για διαζύγιο, αν το επιθυμεί, και ένα τέτοιο διαζύγιο θα τον καταστήσει ελεύθερο να παντρευτεί ένα κατάλληλο άτομο από τη Χριστιανική εκκλησία.—1Κο 7:39.

Οι σεξουαλικά ανήθικες πράξεις που διαπράττει ένα παντρεμένο άτομο με κάποιο άτομο του ίδιου φύλου (ομοφυλοφιλία) είναι ακάθαρτες και αηδιαστικές. Τα αμετανόητα άτομα αυτού του είδους δεν θα κληρονομήσουν τη Βασιλεία του Θεού. Και, φυσικά, η κτηνοβασία καταδικάζεται από την Αγία Γραφή. (Λευ 18:22, 23· Ρω 1:24-27· 1Κο 6:9, 10) Αυτές οι χονδροειδώς ακάθαρτες πράξεις εμπίπτουν στον ευρύ ορισμό της λέξης πορνεία. Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι, υπό το Μωσαϊκό Νόμο, η ομοφυλοφιλία και η κτηνοβασία επέσυραν την ποινή του θανάτου, και έτσι ο αθώος σύντροφος ήταν ελεύθερος να ξαναπαντρευτεί.—Λευ 20:13, 15, 16.

Ο Ιησούς Χριστός τόνισε ότι «όποιος εξακολουθεί να κοιτάζει μια γυναίκα έτσι ώστε να την ποθήσει έχει ήδη μοιχεύσει μαζί της στην καρδιά του». (Ματ 5:28) Ο Ιησούς όμως δεν είπε ότι αυτό που βρισκόταν στην καρδιά, αλλά δεν γινόταν πράξη, αποτελούσε βάση για διαζύγιο. Τα λόγια του Χριστού δείχνουν ότι η καρδιά πρέπει να διατηρείται καθαρή και ότι δεν πρέπει να φιλοξενούμε ακατάλληλες σκέψεις και επιθυμίες.—Φλπ 4:8· Ιακ 1:14, 15.

Ο ραβινικός νόμος των Ιουδαίων έδινε έμφαση στο καθήκον που είχε το έγγαμο άτομο να εκτελεί τη γαμήλια πράξη και επέτρεπε στο σύζυγο να διαζευχθεί τη σύζυγό του αν εκείνη δεν μπορούσε να κάνει παιδιά. Εντούτοις, οι Γραφές δεν δίνουν στους Χριστιανούς το δικαίωμα να διαζεύγονται τους συντρόφους τους γι’ αυτόν το λόγο. Η μακροχρόνια στειρότητα δεν υποκίνησε τον Αβραάμ να διαζευχθεί τη Σάρρα, τον Ισαάκ να διαζευχθεί τη Ρεβέκκα, τον Ιακώβ να διαζευχθεί τη Ραχήλ ή τον ιερέα Ζαχαρία να διαζευχθεί την Ελισάβετ.—Γε 11:30· 17:17· 25:19-26· 29:31· 30:1, 2, 22-25· Λου 1:5-7, 18, 24, 57.

Στις Γραφές δεν λέγεται τίποτα που θα επέτρεπε σε έναν Χριστιανό να διαζευχθεί το γαμήλιο σύντροφό του επειδή αυτό το άτομο δεν είναι σε θέση σωματικά να εκτελέσει τη γαμήλια πράξη ή έχει παραφρονήσει ή έχει προσβληθεί από κάποια ανίατη ή αποκρουστική ασθένεια. Η αγάπη που πρέπει να εκδηλώνουν οι Χριστιανοί απαιτεί από αυτούς, όχι να διαζευχθούν αυτόν το σύντροφο, αλλά να τον μεταχειριστούν με ελεήμονα τρόπο. (Εφ 5:28-31) Ούτε δίνει η Αγία Γραφή στους Χριστιανούς το δικαίωμα να διαζεύγονται τους γαμήλιους συντρόφους τους λόγω διαφορετικού θρησκεύματος. Αντίθετα, δείχνει ότι, παραμένοντας μαζί με έναν σύντροφο που δεν είναι στην πίστη, ο Χριστιανός μπορεί να κερδίσει αυτό το άτομο στην αληθινή πίστη.—1Κο 7:12-16· 1Πε 3:1-7.

Στην Επί του Όρους Ομιλία του, ο Ιησούς είπε ότι «όποιος διαζεύγεται τη σύζυγό του, εκτός λόγω πορνείας, την κάνει υποψήφια για μοιχεία, και όποιος παντρευτεί διαζευγμένη γυναίκα μοιχεύει». (Ματ 5:32) Με αυτό, ο Χριστός έδειξε ότι, αν ένας σύζυγος διαζευχθεί τη σύζυγό του για άλλους λόγους, και όχι για πορνεία, την εκθέτει σε μελλοντική μοιχεία. Αυτό συμβαίνει επειδή η σύζυγος που δεν έχει διαπράξει μοιχεία δεν αποδεσμεύεται κατάλληλα από το σύζυγό της με τέτοιο διαζύγιο και δεν είναι ελεύθερη να παντρευτεί άλλον άντρα και να έχει σεξουαλικές σχέσεις με άλλον σύζυγο. Όταν ο Χριστός είπε ότι όποιος «παντρευτεί διαζευγμένη γυναίκα μοιχεύει», αναφερόταν σε κάποια γυναίκα διαζευγμένη για άλλους λόγους, και όχι «λόγω πορνείας». Αυτή η γυναίκα, αν και διαζευγμένη από νομική άποψη, δεν θα ήταν διαζευγμένη από την άποψη της Γραφής.

Ο Μάρκος, όπως και ο Ματθαίος (Ματ 19:3-9), κατέγραψε τα λόγια του Ιησού προς τους Φαρισαίους σχετικά με το διαζύγιο και ανέφερε ότι ο Χριστός είπε: «Όποιος διαζευχθεί τη σύζυγό του και παντρευτεί άλλη μοιχεύει εναντίον της, και αν μια γυναίκα, αφού διαζευχθεί το σύζυγό της, παντρευτεί άλλον, μοιχεύει». (Μαρ 10:11, 12) Παρόμοια δήλωση γίνεται στο εδάφιο Λουκάς 16:18, το οποίο λέει: «Όποιος διαζεύγεται τη σύζυγό του και παντρεύεται άλλη μοιχεύει, και όποιος παντρεύεται γυναίκα διαζευγμένη από σύζυγο μοιχεύει». Αν αυτά τα εδάφια εξεταστούν μεμονωμένα, φαίνεται να απαγορεύουν στους ακολούθους του Χριστού κάθε διαζύγιο ή τουλάχιστον να υποδηλώνουν ότι ένα διαζευγμένο άτομο δεν θα είχε το δικαίωμα να ξαναπαντρευτεί παρά μόνο μετά το θάνατο του διαζευγμένου γαμήλιου συντρόφου. Εντούτοις, τα λόγια του Ιησού όπως έχουν καταγραφεί από τον Μάρκο και τον Λουκά πρέπει να κατανοηθούν στο φως της πληρέστερης δήλωσης που κατέγραψε ο Ματθαίος. Αυτός περιλαμβάνει τη φράση «εκτός εξαιτίας πορνείας» (Ματ 19:9· βλέπε επίσης Ματ 5:32), δείχνοντας ότι αυτό που έγραψαν ο Μάρκος και ο Λουκάς, παραθέτοντας τα λόγια του Ιησού για το διαζύγιο, ισχύει αν η αιτία έκδοσης του διαζυγίου είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από πορνεία εκ μέρους του άπιστου γαμήλιου συντρόφου.

Ένα άτομο, όμως, δεν είναι Γραφικά υποχρεωμένο να διαζευχθεί το γαμήλιο σύντροφο που έχει διαπράξει μοιχεία αλλά έχει μετανοήσει. Ο Χριστιανός σύζυγος ή η Χριστιανή σύζυγος μπορεί να εκδηλώσει έλεος σε μια τέτοια περίπτωση, όπως ο Ωσηέ πήρε πίσω, από ό,τι φαίνεται, τη μοιχαλίδα σύζυγό του τη Γόμερ, και όπως ο Ιεχωβά εκδήλωσε έλεος στον μετανοημένο Ισραήλ ο οποίος ήταν ένοχος πνευματικής μοιχείας.—Ωσ 3.

Αποκαθίσταται το αρχικό πρότυπο του Θεού. Είναι σαφές ότι η δήλωση του Ιησού Χριστού σηματοδοτούσε επιστροφή στο υψηλό πρότυπο για το γάμο το οποίο έθεσε εξαρχής ο Ιεχωβά Θεός, και έδειχνε ότι όσοι θα γίνονταν μαθητές του Ιησού θα έπρεπε να προσκολλώνται σε αυτό το υψηλό πρότυπο. Αν και οι παραχωρήσεις τις οποίες προέβλεπε ο Μωσαϊκός Νόμος εξακολουθούσαν να ισχύουν, εκείνοι που ήθελαν να είναι αληθινοί μαθητές του Ιησού, κάνοντας το θέλημα του Πατέρα του και “εκτελώντας” ή εφαρμόζοντας τα λόγια του Ιησού (Ματ 7:21-29), δεν θα επωφελούνταν πλέον από αυτές για να εκδηλώσουν «σκληροκαρδία» προς τους γαμήλιους συντρόφους τους. (Ματ 19:8) Ως γνήσιοι μαθητές, δεν θα παραβίαζαν τις αρχικές θεϊκές αρχές που διέπουν το γάμο με το να διαζεύγονται τους συντρόφους τους για οποιαδήποτε άλλη αιτία εκτός από εκείνη που καθόρισε ο Ιησούς, δηλαδή την πορνεία.

Το ανύπαντρο άτομο που διαπράττει πορνεία με μια πόρνη γίνεται «ένα σώμα» με αυτήν. Παρόμοια, ο μοιχός γίνεται «ένα σώμα», όχι με τη νόμιμη σύζυγό του, αλλά με το ανήθικο άτομο με το οποίο έχει σεξουαλικές σχέσεις. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο μοιχός αμαρτάνει, όχι μόνο εναντίον της δικής του προσωπικής σάρκας, αλλά και εναντίον της νόμιμης συζύγου του, η οποία ήταν μέχρι τότε «μία σάρκα» με αυτόν. (1Κο 6:16-18) Γι’ αυτόν το λόγο, η μοιχεία παρέχει πραγματική βάση για τη διάσπαση του γαμήλιου δεσμού σύμφωνα με τις θεϊκές αρχές, και όπου υπάρχει τέτοια αιτία, η λήψη διαζυγίου επιφέρει την επίσημη και οριστική διάλυση της νόμιμης γαμήλιας ένωσης, αφήνοντας τον αθώο σύντροφο ελεύθερο να ξαναπαντρευτεί με τιμή.—Εβρ 13:4.

Μεταφορικό Διαζύγιο. Η γαμήλια σχέση χρησιμοποιείται και συμβολικά στις Γραφές. (Ησ 54:1, 5, 6· 62:1-6) Γίνεται επίσης αναφορά στο συμβολικό διαζύγιο, ή αλλιώς στην εκδίωξη της συζύγου.—Ιερ 3:8.

Το βασίλειο του Ιούδα ανατράπηκε και η Ιερουσαλήμ καταστράφηκε το 607 Π.Κ.Χ., οι δε κάτοικοι της χώρας εξορίστηκαν στη Βαβυλώνα. Χρόνια πρωτύτερα ο Ιεχωβά είχε πει προφητικά στους Ιουδαίους που θα βρίσκονταν τότε στην εξορία: «Πού είναι, λοιπόν, το πιστοποιητικό διαζυγίου της μητέρας σας την οποία έδιωξα;» (Ησ 50:1) Η «μητέρα» τους, δηλαδή η εθνική τους οργάνωση, είχε αποβληθεί δικαιολογημένα, όχι λόγω του ότι ο Ιεχωβά αθέτησε τη διαθήκη του και κίνησε διαδικασίες διαζυγίου, αλλά λόγω της δικής της αδικοπραγίας εναντίον της διαθήκης του Νόμου. Ωστόσο, ένα υπόλοιπο Ισραηλιτών μετανόησε και προσευχήθηκε να ανανεώσει ο Ιεχωβά τη συζυγική σχέση του μαζί τους στην πατρίδα τους. Το 537 Π.Κ.Χ., στο τέλος της 70χρονης ερήμωσης, ο Ιεχωβά, για χάρη του ονόματός του, αποκατέστησε το λαό του στην πατρίδα τους όπως είχε υποσχεθεί.—Ψλ 137:1-9· βλέπε ΓΑΜΟΣ.

ΔΙΑΘΗΚΗ

Με τη Βιβλική έννοια, η συμφωνία μεταξύ δύο ή περισσότερων ατόμων με την οποία δέχονται να κάνουν ή να μην κάνουν κάποια πράξη· σύμβαση· συμβόλαιο. Η εβραϊκή λέξη μπερίθ, της οποίας η ετυμολογία είναι αβέβαιη, εμφανίζεται πάνω από 280 φορές στις Εβραϊκές Γραφές, από τις οποίες οι 80 και πλέον περιλαμβάνονται στα πέντε βιβλία του Μωυσή. Το ότι η βασική έννοιά της είναι «διαθήκη», κατ’ αναλογία με τη σύγχρονη νομική λέξη «συμβόλαιο», φαίνεται από πινακίδες σφηνοειδούς γραφής που βρέθηκαν το 1927 στην Κάτνα, μια αρχαία μη ισραηλιτική πόλη ΝΑ της Αιμάθ. «Το περιεχόμενο των δύο πινακίδων [από τις 15 που βρέθηκαν] είναι απλό. Η πινακίδα Α περιέχει έναν κατάλογο ονομάτων . . . Η πινακίδα Β είναι ένας κατάλογος σιτηρεσίου . . . Άρα, ο κατάλογος Α είναι μια σύμβαση στην οποία τα εν λόγω άτομα . . . συμφωνούν να υπαχθούν στην υπηρεσία κάποιου ή να εκτελέσουν ορισμένες υποχρεώσεις. Ο κατάλογος Β, που γράφτηκε από τον ίδιο γραμματέα, επεξηγεί κατόπιν τη φύση της σύμβασης: τα άτομα επρόκειτο να λάβουν καθορισμένο σιτηρέσιο σε αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες τους . . . Η ισραηλιτική αντίληψη περί του μπ^ερίτ, της “διαθήκης”, αποτελούσε κεντρικό θέμα στη Γιαχβιστική θεολογία. Εδώ έχουμε την πρώτη γραπτή εξωβιβλική αναφορά της λέξης από τους αρχαίους χρόνους—όχι αργότερα από το πρώτο τρίτο του δέκατου τέταρτου αιώνα π.Χ.».—Δελτίο των Αμερικανικών Σχολών Ανατολικών Ερευνών (Bulletin of the American Schools of Oriental Research), Φεβρουάριος 1951, σ. 22.

Όσον αφορά τη λέξη διαθήκη στο πρωτότυπο κείμενο των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών, η Εγκυκλοπαίδεια (Cyclopædia) των Μακ Κλίντοκ και Στρονγκ (1891) λέει στο λήμμα «Διαθήκη»: «Δεδομένου ότι η Εβδ[ομήκοντα] απέδωσε [τη λέξη μπερίθ] (που ποτέ δεν έχει την έννοια της “έγγραφης δήλωσης κάποιου για τη διάθεση της περιουσίας του”, αλλά πάντα σημαίνει “διαθήκη” με την έννοια της “συμφωνίας”) χρησιμοποιώντας τη λέξη διαθήκη με συνέπεια σε όλη την Π.Δ., συμπεραίνουμε λογικά ότι οι συγγραφείς της Κ.Δ. υιοθέτησαν αυτή τη λέξη θέλοντας να μεταβιβάσουν στους αναγνώστες τους, οι περισσότεροι των οποίων ήταν εξοικειωμένοι με την ελληνική Π.Δ., την ίδια ιδέα. Επιπλέον, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, το ίδιο πράγμα που χαρακτηριζόταν “διαθήκη” (μπ^ερίθ) στην Π.Δ. εννοείται επίσης και στην Κ.Δ. (π.χ. 2 Κορ. 3:14· Εβρ. 7, 9· Απ. 11:19)».—Βλέπε επίσης ΜΝΚ με Υποσημειώσεις, παραρτήματα 7Δ, 7Ε.

Στην επιστολή προς τους Εβραίους (Εβρ 7:22· 8:6, 8, 9, 10· 9:4, 15, 16, 17, 20), ο συγγραφέας χρησιμοποιεί επανειλημμένα στο πρωτότυπο κείμενο τη λέξη διαθήκη αναφερόμενος αναμφισβήτητα στην αρχαία εβραϊκή έννοια, παραθέτοντας μάλιστα από τα εδάφια Ιερεμίας 31:31-34 και κάνοντας αναφορά στην «κιβωτό της διαθήκης». Αποδίδοντας στην ελληνική αυτά τα εδάφια του Ιερεμία, η Μετάφραση των Εβδομήκοντα χρησιμοποιεί τη λέξη διαθήκη για την αρχαία εβραϊκή λέξη μπερίθ. Επίσης, το εδάφιο Εβραίους 9:20 παραθέτει από τα εδάφια Έξοδος 24:6-8, όπου γίνεται σαφέστατα λόγος για διαθήκη με την έννοια της συμφωνίας.

Εφαρμογή της Λέξης. Οι διαθήκες περιλάμβαναν πάντα δύο ή περισσότερα συμβαλλόμενα μέρη. Μπορούσαν να είναι μονομερείς (όπου η ευθύνη για την εκτέλεση των όρων επαφίετο αποκλειστικά στο ένα συμβαλλόμενο μέρος) ή διμερείς (όπου και τα δύο συμβαλλόμενα μέρη είχαν κάποιους όρους να εκτελέσουν). Εκτός από τις διαθήκες στις οποίες ο Θεός είναι το ένα συμβαλλόμενο μέρος, η Αγία Γραφή καταγράφει τη σύναψη διαθηκών μεταξύ ανθρώπων, καθώς και μεταξύ φυλών, εθνών ή ομάδων ατόμων. Η παραβίαση μιας διαθήκης συνιστούσε σοβαρή αμαρτία.—Ιεζ 17:11-20· Ρω 1:31, 32.

Ο όρος «διαθήκη» εφαρμόζεται επίσης σε μια εδραιωμένη διάταξη, όπως αυτή που αφορούσε το ψωμί της πρόθεσης (Λευ 24:8), ή στη δημιουργία του Θεού που διέπεται από τους νόμους του, όπως η αμετάβλητη διαδοχή ημέρας και νύχτας. (Ιερ 33:20) Χρησιμοποιείται επίσης μεταφορικά, όπως στην έκφραση “διαθήκη με τον Θάνατο”. (Ησ 28:18) Ο Ιεχωβά κάνει επίσης λόγο για διαθήκη σε σχέση με τα θηρία. (Ωσ 2:18) Η γαμήλια σύζευξη αποκαλείται διαθήκη. (Μαλ 2:14) Η έκφραση «ιδιοκτήτες (κάτοχοι) διαθήκης» εννοεί άτομα που έχουν συνάψει «συνθήκη», όπως στο εδάφιο Γένεση 14:13.

Στην ουσία, κάθε υπόσχεση του Ιεχωβά είναι διαθήκη—είναι βέβαιο ότι θα πραγματοποιηθεί, γι’ αυτό μπορεί κανείς να βασιστεί στην εκπλήρωσή της. (Εβρ 6:18) Μια διαθήκη είναι σε ισχύ όσο διάστημα εξακολουθούν να υφίστανται οι όροι της και η υποχρέωση για την εκτέλεση αυτών των όρων επαφίεται στο ένα ή και στα δύο συμβαλλόμενα μέρη. Τα αποτελέσματα ή οι ευλογίες που απορρέουν από τη διαθήκη μπορεί να είναι διαρκή, ακόμη και αιώνια.

Μέθοδοι Επικύρωσης μιας Διαθήκης. Σε πολλές περιπτώσεις γινόταν επίκληση του Θεού ως μάρτυρα. (Γε 31:50· 1Σα 20:8· Ιεζ 17:13, 19) Δινόταν κάποιος όρκος. (Γε 31:53· 2Βα 11:4· Ψλ 110:4· Εβρ 7:21) Σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιούνταν ένα σημείο ή μια μαρτυρία, όπως ένα δώρο (Γε 21:30), μια στήλη ή ένας σωρός από πέτρες (Γε 31:44-54), ή κάποιο όνομα που δινόταν σε έναν τόπο (Γε 21:31). Σε κάποια περίπτωση ο Ιεχωβά χρησιμοποίησε ένα ουράνιο τόξο. (Γε 9:12-16) Μια μέθοδος ήταν το να θανατώνουν ζώα και να τα χωρίζουν στα δύο, οι δε μετέχοντες στη διαθήκη περνούσαν ανάμεσα από τα δύο κομμάτια. Από αυτό το έθιμο προήλθε ο εβραϊκός ιδιωματισμός “κόβω διαθήκη”. (Γε 15:9-11, 17, 18 [υποσ.]· Ιερ 34:18 [υποσ.], 19) Ενίοτε η σύναψη συμμαχιών συνοδευόταν από εορταστικές εκδηλώσεις. (Γε 26:28, 30) Μπορεί να διευθετούνταν ένα γεύμα συμμετοχής, όπως όταν έγινε η διαθήκη του Νόμου. (Αβδ 7· Εξ 24:5, 11) Το συμβαλλόμενο μέρος που κατείχε την ανώτερη θέση μπορούσε να δωρίσει στο άλλο κάποιο από τα ενδύματά του ή από τα όπλα του. (1Σα 18:3, 4) Μερικά ειδωλολατρικά έθνη είχαν το έθιμο να πίνουν ο ένας το αίμα του άλλου ή αίμα αναμειγμένο με κρασί (κατά παράβαση της απαγόρευσης που εξήγγειλε ο Θεός για όλους τους ανθρώπους, στο εδάφιο Γένεση 9:4, και για τον Ισραήλ υπό το Νόμο), οι δε συμμετέχοντες στη διαθήκη εξέφραζαν τις βαρύτερες κατάρες για το συμβαλλόμενο μέρος που θα παραβίαζε στο μέλλον τη διαθήκη.

Η Αγία Γραφή χρησιμοποιεί την έκφραση «διαθήκη αλατιού» για να δηλώσει τη μονιμότητα και το αμετάβλητο μιας διαθήκης. (Αρ 18:19· 2Χρ 13:5· Λευ 2:13) Μεταξύ των αρχαίων λαών, το να φάει κανείς αλάτι με κάποιον άλλον ήταν σημάδι φιλίας και δήλωνε διαρκή πιστότητα και οσιότητα. Η βρώση άλατος μαζί με τις θυσίες συμμετοχής συμβόλιζε παντοτινή οσιότητα.

Σε Γραπτή Μορφή. Οι Δέκα Εντολές γράφτηκαν σε πέτρα με το «δάχτυλο του Θεού». (Εξ 31:18· 32:16) Ο Ιερεμίας έγραψε ένα συμβόλαιο, έβαλε σφραγίδα και χρησιμοποίησε μάρτυρες. (Ιερ 32:9-15) Έχουν ανευρεθεί πήλινες πινακίδες αρχαίων λαών που περιέχουν όρους συμβολαίων. Συχνά αυτές τοποθετούνταν μέσα σε πήλινες θήκες και σφραγίζονταν.

Η Εδεμική Υπόσχεση. Στο εδάφιο Γένεση 3:15, ο Ιεχωβά Θεός δήλωσε προφητικά το σκοπό του στον κήπο της Εδέμ παρουσία του Αδάμ, της Εύας και του “φιδιού”.

Εκείνοι που περιλαμβάνονται σε αυτή την υπόσχεση και προφητεία προσδιορίζονται ως εξής: Το όραμα που δόθηκε στον απόστολο Ιωάννη, στο εδάφιο Αποκάλυψη 12:9, μας πληροφορεί ότι το «φίδι» είναι ο Σατανάς ο Διάβολος. Οι αποδείξεις συγκλίνουν στο ότι το «σπέρμα» της “γυναίκας”, στο οποίο απέβλεπαν επί μακρόν δίκαιοι άνθρωποι, ταυτίζεται με το «σπέρμα» του Αβραάμ, τον Ιησού Χριστό. (Γα 3:16· Ματ 1:1) Το «σπέρμα» επρόκειτο να πληγεί στη φτέρνα από το φίδι. Ο Ιησούς Χριστός θανατώθηκε, αλλά η πληγή αυτή δεν αποδείχτηκε μόνιμη, διότι ο Θεός ανέστησε τον Ιησού από το θάνατο. Το «σπέρμα», όμως, πρόκειται στη συνέχεια να πλήξει το κεφάλι του φιδιού, με μια νίκη που θα έχει μόνιμο αποτέλεσμα.

Ποια είναι η «γυναίκα» που περιλαμβάνεται στη διαθήκη; Όχι βεβαίως η Εύα, η οποία είχε γίνει εχθρά του Θεού. Προκειμένου να νικήσει, «να εκμηδενίσει», το πνευματικό πλάσμα που αποκαλείται Σατανάς ο Διάβολος, το «σπέρμα» δεν θα έπρεπε να είναι άνθρωπος, αλλά πνεύμα. (Εβρ 2:14) Ο Ιησούς κατά τη γέννησή του ήταν ανθρώπινος Γιος του Θεού, αλλά τον καιρό του βαφτίσματος του Ιησού ο Θεός τον αναγνώρισε ως Γιο Του, στέλνοντας πάνω του το άγιο πνεύμα. Ο Ιησούς έγινε τότε ο γεννημένος από το πνεύμα Γιος του Θεού. (Ματ 3:13-17· Ιωα 3:3-5) Αργότερα, στην ανάστασή του, «ζωοποιήθηκε ως πνεύμα». (1Πε 3:18) Ποια ήταν, λοιπόν, η «μητέρα» του Ιησού, όχι ως ανθρώπινου μωρού, αλλά ως γεννημένου από το πνεύμα Γιου του Θεού; Ο απόστολος Παύλος λέει ότι ο Αβραάμ, η Σάρρα, ο Ισαάκ, η Άγαρ και ο Ισμαήλ αποτελούσαν χαρακτήρες ενός συμβολικού δράματος, στο οποίο ο Ισαάκ εξεικόνιζε εκείνους που είχαν ουράνια ελπίδα, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του Παύλου. Ο Παύλος κατόπιν δηλώνει ότι «μητέρα» τους είναι «η άνω Ιερουσαλήμ». Ο Ιησούς Χριστός τούς ονομάζει αυτούς «αδελφούς» του, δείχνοντας ότι έχουν την ίδια μητέρα. (Εβρ 2:11) Αυτό παρέχει μια βάση για την ταύτιση της “γυναίκας” του εδαφίου Γένεση 3:15 με την «άνω Ιερουσαλήμ».—Γα 4:21-29.

Οι όροι της υπόσχεσης υποδεικνύουν μια χρονική περίοδο κατά τη διάρκεια της οποίας το «φίδι» θα παρήγε κάποιο «σπέρμα» και θα αναπτυσσόταν έχθρα μεταξύ των δύο “σπερμάτων”. Περίπου 6.000 χρόνια έχουν περάσει από την εξαγγελία της υπόσχεσης. Ακριβώς πριν από τη Χιλιετή Βασιλεία του Χριστού το «φίδι» θα ριχτεί στην άβυσσο της αδράνειας και μετά το τέλος των χιλίων ετών θα εκμηδενιστεί για πάντα.—Απ 20:1-3, 7-10· Ρω 16:20.

Η Διαθήκη με τον Νώε. Ο Ιεχωβά Θεός έκανε μια διαθήκη με τον Νώε, ο οποίος εκπροσωπούσε την οικογένειά του, αναφορικά με το σκοπό που είχε να διατηρήσει τη ζωή ανθρώπων και ζώων αλλά να καταστρέψει τον πονηρό κόσμο εκείνων των ημερών. (Γε 6:17-21· 2Πε 3:6) Ο Νώε είχε αρχίσει να αποκτάει γιους μετά την ηλικία των 500 ετών. (Γε 5:32) Τον καιρό που ο Θεός αποκάλυψε αυτόν το σκοπό στον Νώε, οι γιοι του είχαν μεγαλώσει και παντρευτεί. Ο μεν Νώε επρόκειτο να κατασκευάσει την κιβωτό και να μπει σε αυτήν μαζί με τη σύζυγό του, τους γιους του και τις συζύγους των γιων του, παίρνοντας επίσης ζώα και τροφή, ο δε Ιεχωβά επρόκειτο να διατηρήσει στη γη τόσο τη σάρκα ανθρώπων όσο και τη σάρκα ζώων. Η υπακοή του Νώε στους όρους της διαθήκης είχε ως αποτέλεσμα να διατηρήσει ο Ιεχωβά τη ζωή ανθρώπων και ζώων. Η διαθήκη εκπληρώθηκε εντελώς το 2369 Π.Κ.Χ., μετά τον Κατακλυσμό, όταν άνθρωποι και ζώα ήταν και πάλι σε θέση να ζουν πάνω στο έδαφος και να αναπαράγουν το είδος τους.—Γε 8:15-17.

Η Διαθήκη του Ουράνιου Τόξου. Η διαθήκη του ουράνιου τόξου έγινε μεταξύ του Ιεχωβά Θεού και κάθε σάρκας (ανθρώπων και ζώων), με εκπροσώπους τον Νώε και την οικογένειά του, το 2369 Π.Κ.Χ., στα βουνά του Αραράτ. Ο Ιεχωβά δήλωσε ότι δεν θα κατέστρεφε ποτέ ξανά κάθε σάρκα μέσω κατακλυσμού. Κατόπιν δόθηκε το ουράνιο τόξο ως σημείο της διαθήκης, η οποία θα ισχύει όσο ζει η ανθρωπότητα στη γη, δηλαδή για πάντα.—Γε 9:8-17· Ψλ 37:29.

Η Διαθήκη με τον Αβραάμ. Η διαθήκη με τον Αβραάμ τέθηκε προφανώς σε ισχύ όταν ο Άβραμ (Αβραάμ) διέσχισε τον Ευφράτη καθ’ οδόν προς τη Χαναάν. Η διαθήκη του Νόμου έγινε 430 χρόνια αργότερα. (Γα 3:17) Ο Ιεχωβά είχε μιλήσει στον Αβραάμ όταν εκείνος ζούσε στη Μεσοποταμία, στην Ουρ των Χαλδαίων, και του παρήγγειλε να ταξιδέψει στη χώρα που θα του έδειχνε. (Πρ 7:2, 3· Γε 11:31· 12:1-3) Τα εδάφια Έξοδος 12:40, 41 (Ο΄) μας λένε ότι, στο τέλος 430 ετών κατοίκησης στην Αίγυπτο και στη γη Χαναάν, «εκείνη ακριβώς την ημέρα» ο υποδουλωμένος στην Αίγυπτο Ισραήλ βγήκε από αυτήν. Η ημέρα κατά την οποία ελευθερώθηκαν από την Αίγυπτο ήταν η 14η Νισάν του 1513 Π.Κ.Χ., η ημερομηνία του Πάσχα. (Εξ 12:2, 6, 7) Αυτό φαίνεται να υποδεικνύει ότι ο Αβραάμ διέσχισε τον ποταμό Ευφράτη καθ’ οδόν προς τη Χαναάν στις 14 Νισάν του 1943 Π.Κ.Χ., και προφανώς τότε τέθηκε σε ισχύ η Αβραμιαία διαθήκη. Ο Θεός εμφανίστηκε ξανά στον Αβραάμ μετά την είσοδό του στη Χαναάν, όταν είχε φτάσει στη Συχέμ, και του παρείχε περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με την υπόσχεση λέγοντας: «Στο σπέρμα σου πρόκειται να δώσω αυτή τη γη», υποδηλώνοντας έτσι τη σχέση μεταξύ αυτής της διαθήκης και της εδεμικής υπόσχεσης και αποκαλύπτοντας ότι το «σπέρμα» θα ακολουθούσε ανθρώπινη πορεία, δηλαδή θα ερχόταν μέσω μιας ανθρώπινης γραμμής απογόνων. (Γε 12:4-7) Αργότερα ο Ιεχωβά παρείχε επιπρόσθετες πληροφορίες, όπως βλέπουμε στα εδάφια Γένεση 13:14-17· 15:18· 17:2-8, 19· 22:15-18.

Οι υποσχέσεις της διαθήκης μεταβιβάστηκαν στους απογόνους του Αβραάμ μέσω του Ισαάκ (Γε 26:2-4) και του Ιακώβ. (Γε 28:13-15· 35:11, 12) Ο απόστολος Παύλος λέει ότι ο Χριστός (ως το κύριο σπέρμα) και εκείνοι που βρίσκονται σε ενότητα με τον Χριστό είναι το πραγματικό «σπέρμα».—Γα 3:16, 28, 29.

Ο Θεός αποκάλυψε το σκοπό και τα επιτεύγματα της Αβραμιαίας διαθήκης, λέγοντας ότι το σπέρμα της υπόσχεσης θα ερχόταν μέσω του Αβραάμ, ότι αυτό το σπέρμα θα έπαιρνε στην κατοχή του την πύλη των εχθρών του, ότι το σπέρμα του Αβραάμ μέσω του Ισαάκ θα ήταν πολυάριθμο—αμέτρητο για τους ανθρώπους εκείνη την εποχή—ότι το όνομα του Αβραάμ θα μεγαλυνόταν, ότι το σπέρμα του θα έπαιρνε στην κατοχή του την Υποσχεμένη Γη και ότι όλες οι οικογένειες της γης θα έφερναν ευλογία στον εαυτό τους μέσω του σπέρματος. (Βλέπε τα παραπάνω εδάφια από τη Γένεση.) Υπήρξε μια κυριολεκτική εκπλήρωση αυτών των πραγμάτων, η οποία αποτελούσε τύπο της μεγαλύτερης εκπλήρωσης που θα λάβαινε χώρα μέσω του Χριστού. Ο Παύλος παρέχει επιπρόσθετες πληροφορίες για τη συμβολική και προφητική διάσταση των όρων αυτής της διαθήκης όταν λέει ότι ο Αβραάμ, η Σάρρα, ο Ισαάκ, η Άγαρ και ο Ισμαήλ πρωταγωνιστούσαν σε ένα συμβολικό δράμα.—Γα 4:21-31.

Η Αβραμιαία διαθήκη είναι «διαθήκη που θα ισχύει στον αιώνα». Οι όροι της προϋποθέτουν ότι θα υφίσταται ωσότου επιτελεστεί η καταστροφή όλων των εχθρών του Θεού και η ευλογία των οικογενειών της γης.—Γε 17:7· 1Κο 15:23-26.

Κάνοντας λόγο για την Αβραμιαία διαθήκη και τη διαθήκη του Νόμου, ο Παύλος διατύπωσε την αρχή ότι «δεν υπάρχει . . . μεσίτης εκεί που περιλαμβάνεται μόνο ένα άτομο», και έπειτα πρόσθεσε ότι «ο Θεός είναι μόνο ένας». (Γα 3:20· βλέπε ΜΕΣΙΤΗΣ.) Ο Ιεχωβά έκανε τη διαθήκη με τον Αβραάμ μονομερώς. Ουσιαστικά επρόκειτο για μια υπόσχεση, και ο Ιεχωβά δεν έθεσε κανέναν όρο τον οποίο έπρεπε ο Αβραάμ να ικανοποιήσει για να εκπληρωθεί η υπόσχεση. (Γα 3:18) Γι’ αυτό και δεν χρειαζόταν μεσίτης. Απεναντίας, η διαθήκη του Νόμου ήταν διμερής. Έγινε μεταξύ του Ιεχωβά και του έθνους του Ισραήλ, με τον Μωυσή ως μεσίτη. Οι Ισραηλίτες συμφώνησαν με τους όρους της διαθήκης, δίνοντας ιερή υπόσχεση ότι θα υπάκουαν στο Νόμο. (Εξ 24:3-8) Η διαθήκη αυτή δεν ακύρωσε την Αβραμιαία διαθήκη.—Γα 3:17, 19.

Η Διαθήκη της Περιτομής. Η διαθήκη της περιτομής έγινε το 1919 Π.Κ.Χ., όταν ο Αβραάμ ήταν 99 ετών. Ο Ιεχωβά έκανε αυτή τη διαθήκη με τον Αβραάμ και το φυσικό σπέρμα του. Όλοι οι άρρενες του σπιτικού, συμπεριλαμβανομένων των δούλων, έπρεπε να περιτμηθούν, και όποιος αρνούνταν έπρεπε να εκκοπεί από το λαό του. (Γε 17:9-14) Αργότερα, ο Θεός δήλωσε ότι ο πάροικος που επιθυμούσε να φάει το πάσχα (κάποιος που ήθελε να γίνει λάτρης του Ιεχωβά μαζί με τον Ισραήλ) θα έπρεπε να περιτμήσει τους άρρενες του σπιτικού του. (Εξ 12:48, 49) Η περιτομή χρησίμευσε ως επισφράγιση της δικαιοσύνης που είχε ο Αβραάμ μέσω πίστης ενώ ήταν ακόμη απερίτμητος, αποτελούσε δε φυσικό σημάδι της σχέσης διαθήκης που είχαν με τον Ιεχωβά οι απόγονοι του Αβραάμ μέσω του Ιακώβ. (Ρω 4:11, 12) Ο Θεός αναγνώριζε την περιτομή μέχρις ότου τερματίστηκε η διαθήκη του Νόμου, το 33 Κ.Χ. (Ρω 2:25-28· 1Κο 7:19· Πρ 15) Αν και η φυσική περιτομή εξακολουθούσε να εφαρμόζεται υπό το Νόμο, ο Ιεχωβά έδειξε επανειλημμένα ότι ενδιαφερόταν περισσότερο για τη συμβολική σημασία της, συμβουλεύοντας τον Ισραήλ να “περιτμήσει την ακροβυστία της καρδιάς του”.—Δευ 10:16· Λευ 26:41· Ιερ 9:26· Πρ 7:51.

Η Διαθήκη του Νόμου. Η διαθήκη του Νόμου μεταξύ του Ιεχωβά και του έθνους του φυσικού Ισραήλ έγινε τον τρίτο μήνα μετά την αναχώρησή τους από την Αίγυπτο, το 1513 Π.Κ.Χ. (Εξ 19:1) Ήταν μια εθνική διαθήκη. Όποιος είχε γεννηθεί ως φυσικός Ισραηλίτης περιλαμβανόταν, λόγω καταγωγής, στη διαθήκη του Νόμου και έτσι κατείχε αυτή την ειδική σχέση με τον Ιεχωβά. Ο Νόμος ήταν σε μορφή κώδικα, με εύτακτη ταξινόμηση και ομαδοποιημένα νομοθετήματα. Ο Νόμος, ο οποίος διαβιβάστηκε μέσω αγγέλων με το χέρι ενός μεσίτη, του Μωυσή, τέθηκε σε ισχύ με μια θυσία ζώων (αντί του Μωυσή, του μεσίτη, ή αλλιώς «διαθέτη») στο Όρος Σινά. (Γα 3:19· Εβρ 2:2· 9:16-20) Σε εκείνη την περίσταση ο Μωυσής ράντισε το θυσιαστήριο με το μισό αίμα των θυσιασμένων ζώων και κατόπιν διάβασε το βιβλίο της διαθήκης στο λαό, ο οποίος συμφώνησε να είναι υπάκουος. Έπειτα ράντισε με το αίμα το βιβλίο και το λαό. (Εξ 24:3-8) Υπό το Νόμο, ιδρύθηκε ένα ιερατείο εντός του οίκου του Ααρών, ο οποίος καταγόταν από την οικογένεια του Καάθ της φυλής του Λευί. (Αρ 3:1-3, 10) Το αρχιερατικό αξίωμα πέρασε μέσω διαδοχής από τον Ααρών στους γιους του—ο Ελεάζαρ διαδέχθηκε τον Ααρών, ο Φινεές διαδέχθηκε τον Ελεάζαρ, και ούτω καθεξής.—Αρ 20:25-28· Ιη 24:33· Κρ 20:27, 28.

Οι όροι της διαθήκης του Νόμου ήταν ότι, αν οι Ισραηλίτες τηρούσαν τη διαθήκη, θα ήταν λαός για το όνομα του Ιεχωβά, βασιλεία ιερέων και άγιο έθνος, με τη δική Του ευλογία (Εξ 19:5, 6· Δευ 28:1-14), ενώ αν παραβίαζαν τη διαθήκη, θα ήταν καταραμένοι. (Δευ 28:15-68) Οι σκοποί του Νόμου ήταν: να κάνει φανερές τις παραβάσεις (Γα 3:19), να οδηγήσει τους Ιουδαίους στον Χριστό (Γα 3:24), να χρησιμεύσει ως σκιά των καλών μελλοντικών πραγμάτων (Εβρ 10:1· Κολ 2:17), να προστατέψει τους Ιουδαίους από την ψεύτικη, ειδωλολατρική θρησκεία και να διατηρήσει την αληθινή λατρεία του Ιεχωβά, καθώς και να προστατέψει τη γραμμή του σπέρματος της υπόσχεσης. Αυτή η διαθήκη, η οποία προστέθηκε στη διαθήκη που είχε γίνει με τον Αβραάμ (Γα 3:17-19), οργάνωσε το φυσικό σπέρμα-έθνος που προήλθε από τον Αβραάμ μέσω του Ισαάκ και του Ιακώβ.

Η διαθήκη του Νόμου παρείχε οφέλη και σε άλλους που δεν ανήκαν στον φυσικό Ισραήλ, διότι μπορούσαν να γίνουν προσήλυτοι με το να περιτμηθούν και μπορούσαν να λάβουν πολλά από τα οφέλη του Νόμου.—Εξ 12:48, 49.

Πώς καταστάθηκε «παλιά» η διαθήκη του Νόμου;

Εντούτοις, η διαθήκη του Νόμου καταστάθηκε κατά μία έννοια «παλιά» όταν ο Θεός ανήγγειλε μέσω του προφήτη Ιερεμία ότι θα ερχόταν σε ύπαρξη μια νέα διαθήκη. (Ιερ 31:31-34· Εβρ 8:13) Το 33 Κ.Χ. η διαθήκη του Νόμου ακυρώθηκε βάσει του θανάτου του Χριστού στο ξύλο του βασανισμού (Κολ 2:14) και αντικαταστάθηκε από τη νέα διαθήκη.—Εβρ 7:12· 9:15· Πρ 2:1-4.

Η Διαθήκη με τη Φυλή του Λευί. Ο Ιεχωβά έκανε μια διαθήκη με τη φυλή του Λευί, σύμφωνα με την οποία ολόκληρη η φυλή έπρεπε να ξεχωριστεί για τις οργανωμένες υπηρεσίες της σκηνής της μαρτυρίας, καθώς και για την ιεροσύνη. Αυτό συνέβη στην έρημο του Σινά, το 1512 Π.Κ.Χ. (Εξ 40:2, 12-16· Μαλ 2:4) Ο Ααρών και οι γιοι του, που ανήκαν στην οικογένεια του Καάθ, επρόκειτο να είναι ιερείς, ενώ οι υπόλοιπες οικογένειες του Λευί θα φρόντιζαν για άλλα καθήκοντα, όπως το στήσιμο της σκηνής, τη μεταφορά της και άλλα ζητήματα. (Αρ 3:6-13· κεφ. 4) Αργότερα, υπηρέτησαν με παρόμοιο τρόπο στο ναό. (1Χρ 23) Οι τελετές καθιέρωσης του ιερατείου έλαβαν χώρα στις 1-7 Νισάν του 1512 Π.Κ.Χ., και το ιερατείο άρχισε την υπηρεσία του στις 8 Νισάν. (Λευ κεφ. 8, 9) Οι Λευίτες δεν είχαν κληρονομιά στη γη, αλλά λάβαιναν δέκατα από τις άλλες φυλές, κατοικούσαν δε σε πόλεις που παρεμβάλλονταν στην κληρονομιά άλλων φυλών. (Αρ 18:23, 24· Ιη 21:41) Λόγω του ζήλου που επέδειξε ο Φινεές για την απόδοση αποκλειστικής αφοσίωσης στον Ιεχωβά, ο Θεός έκανε διαθήκη ειρήνης με αυτόν, μια διαθήκη που διασφάλιζε στον αιώνα την ιεροσύνη για αυτόν και τους απογόνους του. (Αρ 25:10-13) Η διαθήκη με τον Λευί συνέχισε να ισχύει μέχρις ότου τερματίστηκε η διαθήκη του Νόμου.—Εβρ 7:12.

Η Διαθήκη με τον Ισραήλ στη Γη του Μωάβ. Λίγο πριν μπει ο Ισραήλ στην Υποσχεμένη Γη, το 1473 Π.Κ.Χ., ο Ιεχωβά έκανε μια διαθήκη με τον φυσικό Ισραήλ στη γη του Μωάβ. (Δευ 29:1· 1:3) Ένα μεγάλο μέρος του Νόμου επαναδιατυπώθηκε και εξηγήθηκε εδώ από τον Μωυσή. Ο σκοπός της διαθήκης ήταν να ενθαρρύνει την πιστότητα στον Ιεχωβά, να κάνει τροποποιήσεις και να διατυπώσει ορισμένους νόμους οι οποίοι θα ήταν απαραίτητοι στους Ισραηλίτες καθώς θα άλλαζαν τρόπο ζωής—θα σταματούσαν τις περιπλανήσεις και θα αποκτούσαν σταθερό τόπο διαμονής. (Δευ 5:1, 2, 32, 33· 6:1· παράβαλε Λευ 17:3-5 με Δευ 12:15, 21.) Αυτή η διαθήκη τερματίστηκε όταν καταργήθηκε η διαθήκη του Νόμου, διότι αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα του Νόμου.

Η Διαθήκη με τον Βασιλιά Δαβίδ. Η διαθήκη με τον Δαβίδ έγινε κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Δαβίδ στην Ιερουσαλήμ (1070-1038 Π.Κ.Χ.), τα δε συμβαλλόμενα μέρη ήταν ο Ιεχωβά και ο Δαβίδ ως εκπρόσωπος της οικογένειάς του. (2Σα 7:11-16) Οι όροι αυτής της διαθήκης ήταν ότι ένας γιος από τη γραμμή του Δαβίδ θα κατείχε το θρόνο για πάντα και ότι αυτός ο γιος θα έχτιζε έναν οίκο για το όνομα του Ιεχωβά. Ο σκοπός του Θεού σε αυτή τη διαθήκη ήταν να παράσχει μια βασιλική δυναστεία στους Ισραηλίτες, να δώσει στον Ιησού, ως κληρονόμο του Δαβίδ, το νόμιμο δικαίωμα στο θρόνο του Δαβίδ, το «θρόνο του Ιεχωβά» (1Χρ 29:23· Λου 1:32), και να παράσχει στοιχεία για τον προσδιορισμό του Ιησού ως Μεσσία. (Ιεζ 21:25-27· Ματ 1:6-16· Λου 3:23-31) Αυτή η διαθήκη δεν περιλάμβανε κανενός είδους ιερατείο. Η υπηρεσία του Λευιτικού ιερατείου ήταν παράλληλη με αυτήν των βασιλιάδων της γραμμής του Δαβίδ—υπό το Νόμο η ιεροσύνη και η βασιλεία ήταν πράγματα εντελώς ξεχωριστά. Εφόσον ο Ιεχωβά αναγνωρίζει αυτή τη βασιλεία και μέσω αυτής επιτελεί έργο για πάντα, η διαθήκη έχει αιώνια διάρκεια.—Ησ 9:7· 2Πε 1:11.

Η Διαθήκη για Ιεροσύνη Όμοια με του Μελχισεδέκ. Αυτή η διαθήκη διατυπώνεται στο εδάφιο Ψαλμός 110:4, ο δε συγγραφέας της προς Εβραίους επιστολής την εφαρμόζει στον Χριστό στα εδάφια Εβραίους 7:1-3, 15-17. Είναι μια διαθήκη που συνάφθηκε από τον Ιεχωβά με τον Ιησού Χριστό μόνο. Ο Ιησούς αναφέρθηκε προφανώς σε αυτήν όταν έκανε διαθήκη με τους ακολούθους του για μια βασιλεία. (Λου 22:29) Όπως ορκίστηκε ο Ιεχωβά, ο Ιησούς Χριστός, ο ουράνιος Γιος του Θεού, θα ήταν ιερέας σύμφωνα με τον τρόπο με τον οποίο ήταν ο Μελχισεδέκ. Ο Μελχισεδέκ ήταν βασιλιάς και ιερέας του Θεού στη γη. Ο Ιησούς Χριστός θα κατείχε τόσο το αξίωμα του Βασιλιά όσο και το αξίωμα του Αρχιερέα, όχι στη γη, αλλά στον ουρανό. Εδραιώθηκε μόνιμα στα αξιώματά του μετά την ανάληψή του στον ουρανό. (Εβρ 6:20· 7:26, 28· 8:1) Η διαθήκη θα είναι σε ισχύ για πάντα, δεδομένου ότι ο Ιησούς θα ενεργεί υπό την κατεύθυνση του Ιεχωβά ως Βασιλιάς και Αρχιερέας για πάντα.—Εβρ 7:3.

Η Νέα Διαθήκη. Ο Ιεχωβά προείπε τη νέα διαθήκη μέσω του προφήτη Ιερεμία τον έβδομο αιώνα Π.Κ.Χ., δηλώνοντας ότι δεν θα ήταν όπως η διαθήκη του Νόμου, την οποία ο Ισραήλ παραβίασε. (Ιερ 31:31-34) Τη νύχτα πριν από το θάνατό του, στις 14 Νισάν του 33 Κ.Χ., όταν θέσπισε τον εορτασμό του Δείπνου του Κυρίου, ο Ιησούς Χριστός ανήγγειλε τη νέα διαθήκη η οποία θα επικυρωνόταν με τη θυσία του. (Λου 22:20) Την 50ή ημέρα από την ανάστασή του και 10 ημέρες αφότου είχε ανεβεί στον Πατέρα του, εξέχυσε το άγιο πνεύμα, το οποίο είχε λάβει από τον Ιεχωβά, στους μαθητές του που είχαν συναχθεί σε ένα ανώγειο στην Ιερουσαλήμ.—Πρ 2:1-4, 17, 33· 2Κο 3:6, 8, 9· Εβρ 2:3, 4.

Τα συμβαλλόμενα μέρη στη νέα διαθήκη είναι από τη μια πλευρά ο Ιεχωβά και από την άλλη ο «Ισραήλ του Θεού», όσοι είναι γεννημένοι από το πνεύμα σε ενότητα με τον Χριστό, οι οποίοι αποτελούν την εκκλησία ή το σώμα του. (Εβρ 8:10· 12:22-24· Γα 6:15, 16· 3:26-28· Ρω 2:28, 29) Η νέα διαθήκη τίθεται σε ισχύ με το χυμένο αίμα (τη θυσία της ανθρώπινης ζωής) του Ιησού Χριστού, η αξία του οποίου παρουσιάστηκε στον Ιεχωβά μετά την ανάληψη του Ιησού στον ουρανό. (Ματ 26:28) Όταν κάποιος εκλέγεται από τον Θεό για την ουράνια κλήση (Εβρ 3:1), ο Θεός τον περιλαμβάνει στη διαθήκη Του βάσει της θυσίας του Χριστού. (Ψλ 50:5· Εβρ 9:14, 15, 26) Ο Ιησούς Χριστός είναι ο Μεσίτης της νέας διαθήκης (Εβρ 8:6· 9:15) και είναι το κύριο Σπέρμα του Αβραάμ. (Γα 3:16) Με τη μεσιτεία του στη νέα διαθήκη, ο Ιησούς βοηθάει όσους περιλαμβάνονται σε αυτήν να γίνουν μέρος του πραγματικού σπέρματος του Αβραάμ (Εβρ 2:16· Γα 3:29) μέσω συγχώρησης των αμαρτιών τους. Ο Ιεχωβά τούς ανακηρύσσει δίκαιους.—Ρω 5:1, 2· 8:33· Εβρ 10:16, 17.

Αυτοί οι γεννημένοι από το πνεύμα χρισμένοι αδελφοί του Χριστού γίνονται υφιερείς του Αρχιερέα, «βασιλικό ιερατείο». (1Πε 2:9· Απ 5:9, 10· 20:6) Επιτελούν ιερατικό έργο, μια «δημόσια υπηρεσία» (Φλπ 2:17), και ονομάζονται «διάκονοι μιας νέας διαθήκης». (2Κο 3:6) Αυτοί οι καλεσμένοι πρέπει να ακολουθούν τα βήματα του Χριστού πιστά, μέχρι να καταθέσουν τη ζωή τους στο θάνατο. Ο Ιεχωβά θα τους κάνει έπειτα βασιλεία ιερέων, καθιστώντας τους συμμέτοχους σε θεϊκή φύση, και θα τους ανταμείψει με αθανασία και αφθαρσία ως συγκληρονόμους με τον Χριστό στους ουρανούς. (1Πε 2:21· Ρω 6:3, 4· 1Κο 15:53· 1Πε 1:4· 2Πε 1:4) Ο σκοπός της διαθήκης είναι να ληφθεί ένας λαός για το όνομα του Ιεχωβά ως μέρος του “σπέρματος” του Αβραάμ. (Πρ 15:14) Αυτοί γίνονται η «νύφη» του Χριστού και αποτελούν το σώμα των ατόμων με τα οποία συνάπτει ο Χριστός διαθήκη για τη Βασιλεία, προκειμένου να κυβερνήσουν μαζί Του. (Ιωα 3:29· 2Κο 11:2· Απ 21:9· Λου 22:29· Απ 1:4-6· 5:9, 10· 20:6) Ο σκοπός της νέας διαθήκης προϋποθέτει να βρίσκεται αυτή σε ισχύ ωσότου όλα τα μέλη του «Ισραήλ του Θεού» αναστηθούν σε αθάνατη ζωή στους ουρανούς. Εφόσον τα οφέλη από την εκπλήρωση αυτού του σκοπού θα είναι αιώνια, αυτή η διαθήκη αποκαλείται “αιώνια διαθήκη”.—Εβρ 13:20.

Η Διαθήκη του Ιησού με τους Ακολούθους Του. Τη νύχτα της 14ης Νισάν του 33 Κ.Χ., αφού γιορτάστηκε το Δείπνο του Κυρίου, ο Ιησούς σύναψε αυτή τη διαθήκη με τους πιστούς αποστόλους του. Στους 11 πιστούς αποστόλους υποσχέθηκε ότι θα καθήσουν σε θρόνους. (Λου 22:28-30· παράβαλε 2Τι 2:12.) Αργότερα, έδειξε ότι αυτή η υπόσχεση περιλάμβανε όλους τους γεννημένους από το πνεύμα “νικητές”. (Απ 3:21· βλέπε επίσης Απ 1:4-6· 5:9, 10· 20:6.) Την ημέρα της Πεντηκοστής εγκαινίασε αυτή τη διαθήκη μαζί τους χρίοντας με άγιο πνεύμα τους μαθητές που ήταν παρόντες στο ανώγειο στην Ιερουσαλήμ. (Πρ 2:1-4, 33) Εκείνοι που θα παρέμεναν προσκολλημένοι σε αυτόν εν μέσω δοκιμασιών, πεθαίνοντας με έναν θάνατο όμοιο με το δικό του (Φλπ 3:10· Κολ 1:24), θα βασίλευαν μαζί του, συμμετέχοντας στη διακυβέρνηση της Βασιλείας του. Η διαθήκη θα παραμένει σε ισχύ μεταξύ του Ιησού Χριστού και αυτών των συμβασιλέων για πάντα.—Απ 22:5.

Διάφορες Άλλες Διαθήκες. (α) Του Ιησού του Ναυή και των αρχηγών του Ισραήλ με τους κατοίκους της πόλης Γαβαών προκειμένου να τους αφήσουν να ζήσουν. Αν και ήταν επικατάρατοι Χαναναίοι, τους οποίους οι Ισραηλίτες έπρεπε να καταστρέψουν, η διαθήκη θεωρούνταν τόσο δεσμευτική ώστε επιτράπηκε στους Γαβαωνίτες να ζήσουν. Η κατάρα όμως εκπληρώθηκε, δεδομένου ότι καταστάθηκαν ξυλοκόποι και νεροκουβαλητές για τη σύναξη του Ισραήλ. (Ιη 9:15, 16, 23-27) (β) Του Ιησού του Ναυή με τον Ισραήλ προκειμένου να υπηρετούν τον Ιεχωβά. (Ιη 24:25, 26) (γ) Των πρεσβυτέρων της Γαλαάδ με τον Ιεφθάε στη Μισπά προκειμένου να τον καταστήσουν κεφαλή των κατοίκων της Γαλαάδ αν ο Ιεχωβά τού έδινε τη νίκη επί των Αμμωνιτών. (Κρ 11:8-11) (δ) Μεταξύ του Ιωνάθαν και του Δαβίδ. (1Σα 18:3· 23:18) (ε) Του Ιωδαέ του ιερέα με τους αρχηγούς της Καρικής Σωματοφυλακής και των δρομέων. (2Βα 11:4· 2Χρ 23:1-3) (στ) Του Ισραήλ με τον Ιεχωβά προκειμένου να αποβάλουν τις αλλοεθνείς συζύγους. (Εσδ 10:3) (ζ) Του Ιεχωβά προκειμένου να δώσει τον υπηρέτη του ως διαθήκη του λαού (για το λαό). (Ησ 42:6· 49:8) (η) Του Δαβίδ με όλους τους πρεσβυτέρους του Ισραήλ, στη Χεβρών. (1Χρ 11:3) (θ) Μια διαθήκη του λαού, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ασά, προκειμένου να αναζητούν τον Ιεχωβά με όλη τους την καρδιά και την ψυχή. (2Χρ 15:12) (ι) Του Ιωσία με τον Ιεχωβά προκειμένου να τηρεί τις εντολές του Ιεχωβά, σύμφωνα με το Νόμο. (2Χρ 34:31) (κ) Οι «κομπαστές» που κυβερνούσαν την Ιερουσαλήμ σκέφτονταν λανθασμένα ότι ήταν ασφαλείς έχοντας κάνει «διαθήκη με τον Θάνατο».—Ησ 28:14, 15, 18.

ΔΙΑΚΟΝΙΑ

Το έργο και η υπηρεσία ενός διακόνου ή υπηρέτη ο οποίος είναι υπόλογος σε κάποιον ανώτερο. Στον αρχαίο Ισραήλ, οι Λευίτες υπηρετούσαν ως διάκονοι του Ιεχωβά. Οι προφήτες χρησιμοποιούνταν και αυτοί για να διακονούν με ειδικό τρόπο. (Δευ 10:8· 21:5· βλέπε ΔΙΑΚΟΝΟΣ· ΙΕΡΕΑΣ· ΛΕΥΙΤΕΣ.) Ωστόσο, με την έλευση του Ιησού Χριστού στη γη, ξεκίνησε μια νέα διακονία. Ο Ιησούς ανέθεσε στους ακολούθους του την αποστολή να κάνουν μαθητές από όλα τα έθνη. (Ματ 28:19, 20) Ως εκ τούτου, σε έναν κόσμο αποξενωμένο από τον Θεό, οι Χριστιανοί έφερναν ένα άγγελμα συμφιλίωσης με τον Θεό μέσω του Χριστού.—2Κο 5:18-20.

Όσοι ανταποκρίνονταν ευνοϊκά στη «διακονία της συμφιλίωσης» (2Κο 5:18) χρειαζόταν να λάβουν κατάλληλη εκπαίδευση, διδασκαλία, βοήθεια και κατεύθυνση για να γίνουν και να παραμείνουν σταθεροί στην πίστη, καθώς επίσης για να επιτελούν και οι ίδιοι το έργο μαθήτευσης. (Παράβαλε 2Τι 4:1, 2· Τιτ 1:13, 14· 2:1· 3:8.) Γι’ αυτό, μετά την ανάληψή του στον ουρανό, ο Χριστός Ιησούς, ως η κεφαλή της εκκλησίας, έδωσε «δώρα σε μορφή ανθρώπων», αποστόλους, προφήτες, ευαγγελιστές, ποιμένες και δασκάλους, «με προοπτική τη διόρθωση των αγίων, για διακονικό έργο, για την εποικοδόμηση του σώματος του Χριστού».—Εφ 4:7-16· βλέπε ΔΩΡΑ ΚΑΙ ΧΑΡΙΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΕΟ.

Μια άλλη πτυχή της διακονίας εντός της εκκλησίας αφορούσε την υλική φροντίδα άπορων αδελφών που ήταν άξιοι βοήθειας. Η διακονία στην οποία διορίστηκαν ο Στέφανος και έξι άλλοι αναγνωρισμένοι άντρες είχε να κάνει με τη διανομή τροφίμων σε Χριστιανές χήρες. (Πρ 6:1-6) Αργότερα, οι εκκλησίες της Μακεδονίας και της Αχαΐας συμμετείχαν σε μια διακονία παροχής βοήθειας για τους φτωχούς αδελφούς της Ιουδαίας. (2Κο 8:1-4· 9:1, 2, 11-13) Όταν τελικά η συνεισφορά συγκεντρώθηκε και ο Παύλος ετοιμαζόταν να τη μεταφέρει στην Ιερουσαλήμ, ζήτησε από τους αδελφούς της Ρώμης να προσεύχονται, όπως έκανε και εκείνος, προκειμένου να είναι ευπρόσδεκτη αυτή η διακονία παροχής βοήθειας στους αγίους για τους οποίους προοριζόταν.—Ρω 15:25, 26, 30, 31.

Μερικά χρόνια νωρίτερα, οι Χριστιανοί της Αντιόχειας, στη Συρία, εκδήλωσαν παρόμοια αγάπη όταν έστειλαν βοήθεια ως διακονία για τους αδελφούς που κατοικούσαν στην Ιουδαία κατά τη διάρκεια μιας περιόδου πείνας.—Πρ 11:28-30.

ΔΙΑΚΟΝΟΣ

Η εβραϊκή λέξη μεσαρέθ, η οποία αποδίδεται «διάκονος», είναι μετοχή του ρήματος σαράθ, το οποίο σημαίνει «υπηρετώ» ή «διακονώ» κάποιον ανώτερο, και χρησιμοποιείται είτε με κοσμική είτε με θρησκευτική έννοια. (Γε 39:4· Δευ 10:8) Όσον αφορά τη λέξη διάκονος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, ο Ντ. Έντμοντ Χάιμπερτ έγραψε τα εξής στο σύγγραμμα Ιερή Βιβλιοθήκη (Bibliotheca Sacra): «Έχει υποστηριχτεί η άποψη ότι αυτός ο όρος αποτελεί σύνθετη λέξη, από την πρόθεση [διά], που σημαίνει “διαμέσου”, και το ουσιαστικό [κόνις], δηλαδή “σκόνη”, και επομένως υποδηλώνει κάποιον που περνάει βιαστικά μέσα από τη σκόνη για να εκτελέσει την υπηρεσία του. Ωστόσο, αυτή η πιθανολογούμενη ετυμολογία δεν είναι γενικά αποδεκτή σήμερα. Το πιθανότερο είναι ότι η λέξη προερχόταν από το ρήμα [διήκω], “φτάνω από το ένα μέρος στο άλλο”, συγγενικό του ρήματος [διώκω], “τρέχω πίσω από κάποιον, κυνηγώ”. Συνεπώς, η ετυμολογική έννοια της λέξης μεταδίδει την ιδέα ενός ανθρώπου που επιδιώκει με επιμέλεια και επιμονή να αποδώσει υπηρεσία για χάρη των άλλων».—1983, Τόμ. 140, σ. 153.

Στο εβραϊκό και στο ελληνικό κείμενο, αυτές οι λέξεις και οι συγγενικοί τους τύποι εφαρμόζονται και σε άντρες και σε γυναίκες. (2Σα 13:17, 18· 1Βα 1:4, 15· 2Κο 3:6· Ρω 16:1) Ο Ιησούς του Ναυή ήταν διάκονος (υπηρέτης) του Μωυσή «από τη νεαρή του ηλικία». (Αρ 11:28· Ιη 1:1, υποσ.) Ο υπηρέτης του Ελισαιέ αποκαλούνταν επίσης διάκονός του. (2Βα 4:43· 6:15) Οι βασιλιάδες και οι άρχοντες είχαν υπηρέτες, ή αλλιώς διακόνους (2Χρ 22:8· Εσθ 2:2· 6:3), μερικοί από τους οποίους υπηρετούσαν ως τραπεζοκόμοι στο βασιλικό τραπέζι.—1Βα 10:4, 5· 2Χρ 9:3, 4.

Οι Αγγελικοί Διάκονοι του Ιεχωβά. Ο Ιεχωβά Θεός δημιούργησε τα δεκάδες εκατομμύρια των αγγέλων, οι οποίοι βρίσκονται όλοι υπό τον έλεγχό του και τους οποίους μπορεί αναμφίβολα να καλεί ονομαστικά, όπως καλεί τα αναρίθμητα άστρα. (Ψλ 147:4) Οι άγγελοι τον υπηρετούν ως διάκονοί του, κάνοντας το θέλημά του στο σύμπαν. (Ψλ 103:20, 21) Ο ψαλμωδός λέει για τον Ιεχωβά ότι κάνει “τους αγγέλους του πνεύματα, τους διακόνους του φωτιά που κατατρώει”. (Ψλ 104:4) Αυτοί περιγράφονται ως «πνεύματα για δημόσια υπηρεσία, απεσταλμένα να διακονούν για εκείνους που πρόκειται να κληρονομήσουν σωτηρία». (Εβρ 1:13, 14) Άγγελοι διακόνησαν τον Ιησού Χριστό στην έρημο, όταν εκείνος είχε αποκρούσει τις προσπάθειες που κατέβαλε ο Σατανάς για να τον κάνει να παρεκκλίνει από την υπακοή προς τον Ιεχωβά. (Ματ 4:11) Επίσης, όταν ο Ιησούς προσευχόταν στη Γεθσημανή, εμφανίστηκε ένας άγγελος και τον ενίσχυσε. (Λου 22:43) Στο όραμα του προφήτη Δανιήλ, όπου «κάποιος που ήταν σαν γιος ανθρώπου» έλαβε εξουσία για διακυβέρνηση πάνω σε όλους τους λαούς και τις γλώσσες η οποία θα διαρκέσει στον αιώνα, εκατομμύρια άγγελοι παρουσιάζονται να διακονούν γύρω από το θρόνο του Παλαιού των Ημερών.—Δα 7:9-14.

Η Φυλή του Λευί. Μετά την απελευθέρωση των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο, και όταν το έθνος οργανώθηκε υπό τη διαθήκη του Νόμου, ο Ιεχωβά επέλεξε τους άντρες της φυλής του Λευί ως ειδικούς διακόνους του. (Αρ 3:6· 1Χρ 16:4) Μερικοί από αυτούς, η οικογένεια του Ααρών, ήταν ιερείς. (Δευ 17:12· 21:5· 1Βα 8:11· Ιερ 33:21) Οι Λευίτες εκτελούσαν διάφορα καθήκοντα στα πλαίσια της διακονίας τους—φρόντιζαν για το αγιαστήριο και όλα του τα σκεύη, για τη διακονία της υμνωδίας, και ούτω καθεξής.—Αρ 3:7, 8· 1Χρ 6:32.

Οι Προφήτες. Εκτός του ότι χρησιμοποιούσε όλους τους άντρες της φυλής του Λευί, ο Ιεχωβά ανέθεσε και σε άλλους να διακονούν το λαό του τον Ισραήλ με ειδικό τρόπο. Τα άτομα αυτά ήταν οι προφήτες, οι οποίοι υπηρετούσαν ως διορισμένοι και απεσταλμένοι από τον Ιεχωβά σε ατομική βάση. Μερικοί από αυτούς είχαν επίσης ιερατική καταγωγή, αλλά πολλοί ήταν από άλλες φυλές του Ισραήλ. (Βλέπε ΠΡΟΦΗΤΗΣ.) Ενεργούσαν ως αγγελιοφόροι του Ιεχωβά και στέλνονταν για να προειδοποιήσουν το έθνος όταν αυτό παρέκκλινε από το Νόμο, επιδιώκοντας να επαναφέρουν τους βασιλιάδες και το λαό στην αληθινή λατρεία. (2Χρ 36:15, 16· Ιερ 7:25, 26) Οι προφητείες τους βοηθούσαν, ενθάρρυναν και ενίσχυαν όσους είχαν δίκαιη καρδιά, ιδιαίτερα σε καιρούς πνευματικής και ηθικής παρακμής, καθώς και όταν ο Ισραήλ απειλούνταν ολόγυρα από εχθρούς.—2Βα 7· Ησ 37:21-38.

Επίσης, οι προφητείες τους έστρεφαν την προσοχή στον Ιησού Χριστό και στη Μεσσιανική Βασιλεία. (Απ 19:10) Ο Ιωάννης ο Βαφτιστής εκτέλεσε εξαίρετο έργο, επιστρέφοντας «την καρδιά των πατέρων προς τους γιους και την καρδιά των γιων προς τους πατέρες» καθώς προετοίμαζε την οδό για τον εκπρόσωπο του Ιεχωβά, τον Κύριο Ιησού Χριστό. (Μαλ 4:5, 6· Ματ 11:13, 14· Λου 1:77-79) Οι προφήτες δεν διακονούσαν μόνο τους συγχρόνους τους, διότι ο απόστολος Πέτρος γράφει στους Χριστιανούς: «Τους αποκαλύφτηκε ότι, όχι για τον εαυτό τους, αλλά για εσάς διακονούσαν σχετικά με τα πράγματα που έχουν ανακοινωθεί τώρα σε εσάς μέσω εκείνων οι οποίοι έχουν διακηρύξει τα καλά νέα σε εσάς με άγιο πνεύμα σταλμένο από τον ουρανό. Σε αυτά τα πράγματα άγγελοι επιθυμούν να εμβαθύνουν».—1Πε 1:10-12.

Ο Ιησούς Χριστός. Ο Ιησούς Χριστός είναι ο πρώτιστος διάκονος του Ιεχωβά. Έγινε «διάκονος των περιτμημένων για χάρη της φιλαλήθειας του Θεού, ώστε να επαληθεύσει τις υποσχέσεις που έδωσε Εκείνος στους προπάτορές τους», καθώς «και για να δοξάσουν τα έθνη τον Θεό για το έλεός του». Ως εκ τούτου, «σε αυτόν έθνη θα στηρίξουν την ελπίδα τους».—Ρω 15:8-12.

Ο διορισμός του Ιησού ήταν από τον ίδιο τον Ιεχωβά. Όταν αυτός παρουσιάστηκε για να βαφτιστεί, «άνοιξαν οι ουρανοί», σύμφωνα με την αφήγηση, «και [ο Ιωάννης ο Βαφτιστής] είδε πνεύμα Θεού να κατεβαίνει σαν περιστέρι και να έρχεται πάνω του [στον Ιησού]. Ακούστηκε, επίσης, φωνή από τους ουρανούς που είπε: “Αυτός είναι ο Γιος μου ο αγαπητός, τον οποίο έχω επιδοκιμάσει”». (Ματ 3:16, 17) Στην προανθρώπινη ύπαρξή του, ο Ιησούς είχε υπηρετήσει τον Ιεχωβά αμέτρητους αιώνες, αλλά σε αυτή την περίπτωση ξεκίνησε μια νέα διακονία. Απέδειξε ότι ήταν πράγματι διάκονος του Θεού, υπηρετώντας τόσο τον Θεό όσο και τους συνανθρώπους του. Γι’ αυτό, στη συναγωγή της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Ναζαρέτ, ο Ιησούς μπορούσε δικαιωματικά να πάρει το ρόλο του Ησαΐα και να διαβάσει τα λόγια που βρίσκονται σήμερα στα εδάφια 1 και 2 του 61ου κεφαλαίου: «Το πνεύμα του Υπέρτατου Κυρίου Ιεχωβά είναι πάνω μου, επειδή ο Ιεχωβά με έχρισε για να πω καλά νέα στους πράους. Με έστειλε να επιδέσω τα τραύματα εκείνων που έχουν συντετριμμένη καρδιά, να κηρύξω ελευθερία στους αιχμαλωτισμένους και άνοιγμα των ματιών στους φυλακισμένους· να κηρύξω το έτος της καλής θέλησης του Ιεχωβά». Κατόπιν είπε στους παρευρισκομένους: «Σήμερα εκπληρώνεται αυτή η γραφή που μόλις ακούσατε».—Λου 4:16-21.

Όταν ο Πέτρος κήρυξε στον πρώτο Εθνικό που μεταστράφηκε στη Χριστιανοσύνη, τον Κορνήλιο, περιέγραψε την πορεία του Ιησού στη διάρκεια των τριάμισι ετών της επίγειας διακονίας του, εφιστώντας την προσοχή του Κορνήλιου στον «Ιησού που ήταν από τη Ναζαρέτ, [στο] πώς τον έχρισε ο Θεός με άγιο πνεύμα και δύναμη, και αυτός διάβηκε τη χώρα κάνοντας το καλό και γιατρεύοντας όλους όσους καταδυναστεύονταν από τον Διάβολο· επειδή ο Θεός ήταν μαζί του». (Πρ 10:38) Ο Ιησούς κυριολεκτικά διάβηκε με τα πόδια όλο τον τομέα που του είχε ανατεθεί, υπηρετώντας τον Ιεχωβά και τους ανθρώπους. Όχι μόνο αυτό, αλλά έδωσε και την ίδια του την ψυχή ως λύτρο για τους άλλους. Ο ίδιος είπε: «Ο Γιος του ανθρώπου ήρθε, όχι για να τον διακονήσουν, αλλά για να διακονήσει και να δώσει την ψυχή του λύτρο σε αντάλλαγμα για πολλούς».—Ματ 20:28.

Χριστιανοί Διάκονοι. Στο διακονικό του έργο ο Ιησούς κάλεσε ως συντρόφους του πολλά άλλα άτομα, αποστόλους και μαθητές, τους οποίους εκπαίδευσε να συνεχίσουν το ίδιο διακονικό έργο. Αρχικά απέστειλε τους 12, κατόπιν 70 άλλους. Η ενεργός δύναμη του Θεού ήταν πάνω και σε αυτούς, καθιστώντας τους ικανούς να εκτελούν πολλά θαύματα. (Ματ 10:1, 5-15, 27, 40· Λου 10:1-12, 16) Ωστόσο, το κύριο έργο που έπρεπε να επιτελέσουν ήταν το κήρυγμα και η διδασκαλία των καλών νέων της Βασιλείας του Θεού. Στην πραγματικότητα, τα θαύματα αποσκοπούσαν πρωτίστως στο να αποδειχτεί δημόσια ότι αυτοί ήταν διορισμένοι και επιδοκιμασμένοι από τον Ιεχωβά.—Εβρ 2:3, 4.

Ο Ιησούς εκπαίδευε τους μαθητές του με τα λόγια αλλά και με το παράδειγμά του. Δεν δίδασκε μόνο δημόσια, αλλά και σε σπίτια, μεταδίδοντας τα καλά νέα απευθείας στους ανθρώπους. (Ματ 9:10, 28· Λου 7:36· 8:1· 19:1-6) Από τις αφηγήσεις των Ευαγγελιστών γίνεται σαφές ότι οι μαθητές του Ιησού ήταν παρόντες σε πολλές περιπτώσεις στις οποίες εκείνος έδωσε μαρτυρία σε ανθρώπους διαφόρων ειδών, και μάλιστα είναι καταγραμμένες οι συνομιλίες που έλαβαν χώρα. Σύμφωνα με το βιβλίο των Πράξεων, οι μαθητές του ακολούθησαν αυτό το παράδειγμα, κάνοντας επισκέψεις από σπίτι σε σπίτι για να διακηρύξουν το άγγελμα της Βασιλείας.—Πρ 5:42· 20:20· βλέπε ΚΗΡΥΓΜΑ, ΚΗΡΥΚΑΣ («Από Σπίτι σε Σπίτι»).

Ο Ιησούς εξήγησε στους μαθητές του ποιος είναι αληθινός διάκονος του Θεού: «Οι βασιλιάδες των εθνών τα καταδυναστεύουν, και εκείνοι που έχουν εξουσία πάνω τους αποκαλούνται Ευεργέτες. Εσείς, όμως, δεν πρέπει να είστε έτσι. Αλλά ο μεγαλύτερος ανάμεσά σας ας γίνει όπως ο νεότερος, και αυτός που είναι αρχηγός, όπως αυτός που διακονεί. Διότι ποιος είναι μεγαλύτερος, αυτός που πλαγιάζει μπροστά στο τραπέζι ή αυτός που διακονεί; Δεν είναι αυτός που πλαγιάζει μπροστά στο τραπέζι;» Κατόπιν, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τη δική του πορεία και διαγωγή, είπε: «Εγώ, όμως, είμαι ανάμεσά σας ως αυτός που διακονεί». (Λου 22:25-27) Σε εκείνη την περίπτωση, κατέδειξε με δυναμικό τρόπο αυτές τις αρχές, όπως την αρχή της ταπεινοφροσύνης, πλένοντας τα πόδια των μαθητών.—Ιωα 13:5.

Ο Ιησούς επισήμανε περαιτέρω στους μαθητές του ότι οι αληθινοί διάκονοι του Θεού δεν αποδέχονται κολακευτικούς θρησκευτικούς τίτλους για τον εαυτό τους ούτε αποδίδουν τέτοιους τίτλους σε άλλους. «Μην αποκληθείτε Ραββί, γιατί ένας είναι ο δάσκαλός σας, ενώ όλοι εσείς είστε αδελφοί. Επιπλέον, μην αποκαλέσετε κανέναν πατέρα σας πάνω στη γη, γιατί ένας είναι ο Πατέρας σας, ο Ουράνιος. Ούτε να αποκληθείτε “ηγέτες”, γιατί Ηγέτης σας είναι ένας, ο Χριστός. Αλλά ο μεγαλύτερος ανάμεσά σας πρέπει να είναι διάκονός σας [ή υπηρέτης σας]. Όποιος εξυψώσει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί και όποιος ταπεινώσει τον εαυτό του θα εξυψωθεί».—Ματ 23:8-12.

Οι χρισμένοι ακόλουθοι του Κυρίου Ιησού Χριστού χαρακτηρίζονται “διάκονοι των καλών νέων”, όπως ήταν ο Παύλος. (Κολ 1:23) Επίσης είναι «διάκονοι μιας νέας διαθήκης», εφόσον βρίσκονται σε σχέση διαθήκης με τον Ιεχωβά Θεό, έχοντας τον Χριστό ως Μεσίτη. (2Κο 3:6· Εβρ 9:14, 15) Ως αποτέλεσμα, είναι διάκονοι του Θεού και του Χριστού. (2Κο 6:4· 11:23) Τα προσόντα τους προέρχονται από τον Θεό μέσω του Ιησού Χριστού, όχι από κάποιον άνθρωπο ή οργάνωση. Τα αποδεικτικά στοιχεία της διακονίας τους δεν περιέχονται σε κάποιο χαρτί ή πιστοποιητικό, λόγου χάρη σε μια συστατική επιστολή ή εξουσιοδότηση. Η δική τους συστατική «επιστολή» βρίσκεται στα άτομα τα οποία έχουν διδάξει και εκπαιδεύσει για να είναι, όπως και οι ίδιοι, διάκονοι του Χριστού. Σχετικά με αυτό, ο απόστολος Παύλος λέει: «Μήπως χρειαζόμαστε, όπως μερικοί, συστατικές επιστολές προς εσάς ή από εσάς; Εσείς είστε η επιστολή μας, που είναι χαραγμένη στις καρδιές μας και τη γνωρίζει και τη διαβάζει όλη η ανθρωπότητα. Διότι αποκαλύπτεται ότι εσείς είστε επιστολή του Χριστού γραμμένη από εμάς ως διακόνους, χαραγμένη, όχι με μελάνι, αλλά με πνεύμα ενός ζωντανού Θεού, όχι σε πέτρινες πλάκες, αλλά σε σάρκινες πλάκες, σε καρδιές». (2Κο 3:1-3) Εδώ ο Παύλος δείχνει την αγάπη και το συναισθηματικό δεσμό, τη θερμή στοργή και το ενδιαφέρον που αισθάνεται ο Χριστιανός διάκονος για εκείνους τους οποίους διακονεί, δεδομένου ότι είναι “χαραγμένοι στην καρδιά” του διακόνου.

Εύλογα, λοιπόν, αφού ο Χριστός αναλήφθηκε στον ουρανό, έδωσε στη Χριστιανική εκκλησία «δώρα σε μορφή ανθρώπων». Μεταξύ αυτών υπήρχαν απόστολοι, προφήτες, ευαγγελιστές, ποιμένες και δάσκαλοι, οι οποίοι δόθηκαν «με προοπτική τη διόρθωση των αγίων, για διακονικό έργο, για την εποικοδόμηση του σώματος του Χριστού». (Εφ 4:7-12) Τα προσόντα τους ως διακόνων προέρχονται από τον Θεό.—2Κο 3:4-6.

Στην Αποκάλυψη που δόθηκε στον απόστολο Ιωάννη, παρουσιάζεται «ένα μεγάλο πλήθος, το οποίο κανένας άνθρωπος δεν μπορούσε να αριθμήσει, από όλα τα έθνη και τις φυλές και τους λαούς και τις γλώσσες». Αυτοί δεν αναφέρεται ότι περιλαμβάνονται, όπως οι χρισμένοι αδελφοί του Ιησού Χριστού, στη νέα διαθήκη, επομένως δεν είναι ούτε διάκονοί της. Εντούτοις, καταδεικνύεται ότι έχουν καθαρή υπόσταση ενώπιον του Θεού και «του αποδίδουν ιερή υπηρεσία ημέρα και νύχτα στο ναό του». Συνεπώς, προσφέρουν διακονία και μπορούν να αποκληθούν ορθά διάκονοι του Θεού. Όπως έδειξε τόσο το όραμα της Αποκάλυψης όσο και ο ίδιος ο Ιησούς (μέσω παραβολής), τον καιρό της παρουσίας του Χριστού στον ένδοξο θρόνο του θα υπήρχαν τέτοια άτομα που θα διακονούσαν επίσης στοργικά και τους αδελφούς του Ιησού Χριστού, παρέχοντάς τους βοήθεια, προσοχή και υποστήριξη.—Απ 7:9-15· Ματ 25:31-40.

Διακονικοί Υπηρέτες στην Εκκλησία. Ο απόστολος Παύλος, αφού απαριθμεί τις απαιτήσεις για όσους υπηρετούν ως «επίσκοποι» στις εκκλησίες, απαριθμεί τις αντίστοιχες απαιτήσεις για όσους προσδιορίζονται ως «διακονικοί υπηρέτες» (διάκονοι, Κείμενο). (1Τι 3:1-10, 12, 13) Η λέξη διάκονος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου διατηρείται σε ορισμένες περιπτώσεις αυτούσια στο μεταφρασμένο κείμενο (Ματ 20:26) ή αποδίδεται “υπηρέτης”. (Ματ 22:13) Εφόσον όλοι οι Χριστιανοί ήταν «διάκονοι» (υπηρέτες) του Θεού, είναι προφανές ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση η λέξη διάκονοι προσλαμβάνει ιδιαίτερη έννοια η οποία σχετίζεται με την εκκλησιαστική διάταξη και δομή. Επομένως, υπήρχαν δύο σώματα αντρών που κάλυπταν θέσεις εκκλησιαστικής ευθύνης: οι «επίσκοποι», ή αλλιώς «πρεσβύτεροι», και οι «διακονικοί υπηρέτες». Συνήθως, σε κάθε εκκλησία υπήρχαν και επίσκοποι και διακονικοί βοηθοί.—Φλπ 1:1· Πρ 20:17, 28.