τις απόψεις ή τις ερμηνείες που διατυπώνουν κάποιοι άνθρωποι, αλλά προέρχονται από τον Θεό. Γι’ αυτό, ο Πέτρος γράφει: «Καμιά προφητεία της Γραφής δεν προέρχεται από προσωπική ερμηνεία [ἐπιλύσεως] . . . αλλά άνθρωποι μίλησαν από τον Θεό καθώς κατευθύνονταν από άγιο πνεύμα». (2Πε 1:20, 21) Συνεπώς, οι Βιβλικές προφητείες δεν υπήρξαν ποτέ απόρροια των ευφυών συλλογισμών και των προβλέψεων που έκαναν κάποιοι με βάση το πώς ανέλυαν οι ίδιοι προσωπικά τα γεγονότα ή τις τάσεις μεταξύ των ανθρώπων.

Η σημασία μερικών προφητειών ήταν προφανής, άρα δεν χρειαζόταν να ερμηνευτούν, όπως για παράδειγμα όταν ο προφήτης χρησιμοποιήθηκε για να προείπει ότι οι κάτοικοι του Ιούδα “θα πήγαιναν αιχμάλωτοι στο βασιλιά της Βαβυλώνας για εβδομήντα χρόνια” ή ότι η Βαβυλώνα θα γινόταν “ερημότοπος”. Βέβαια, ο χρόνος εκπλήρωσης της προφητείας δεν ήταν πάντα γνωστός, μολονότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, και αυτός επίσης δηλωνόταν σαφώς. Ωστόσο, πολλές προφητείες ή ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των προφητειών κατανοούνταν μόνο εν μέρει όταν αυτές εξαγγέλλονταν, ενώ για να γίνει σαφής η πλήρης κατανόηση ή ερμηνεία έπρεπε να έρθει ο ορισμένος καιρός του Θεού. Αυτό ίσχυε για μερικές από τις προφητείες του Δανιήλ και τις προφητείες που αφορούσαν τον Μεσσία και το ιερό μυστικό γύρω από αυτόν.—Δα 12:4, 8-10· 1Πε 1:10-12.

Όλοι οι μάγοι ιερείς και οι σοφοί της Αιγύπτου αποδείχτηκαν ανίκανοι να ερμηνεύσουν τα θεόσταλτα όνειρα του Φαραώ. «Δεν βρέθηκε κανείς να τα ερμηνεύσει στον Φαραώ». (Γε 41:1-8) Τότε λέχθηκε στον Φαραώ ότι ο Ιωσήφ είχε ερμηνεύσει επιτυχώς τα όνειρα του αρχιοινοχόου και του αρχιαρτοποιού του. (Γε 40:5-22· 41:9-13) Εντούτοις, σε εκείνη την περίπτωση, ο Ιωσήφ δεν είχε αποδώσει την τιμή στον εαυτό του, αλλά είχε στρέψει την προσοχή αυτών των ατόμων στον Ιεχωβά ως τον Ερμηνευτή ονείρων, λέγοντας: «Δεν ανήκουν οι ερμηνείες στον Θεό;» (Γε 40:8) Έτσι λοιπόν, όταν κλήθηκε ενώπιον του Φαραώ για να του ερμηνεύσει τα όνειρα, ο Ιωσήφ δήλωσε: «Ας μη γίνεται λόγος για εμένα! Ο Θεός θα αναγγείλει ευημερία στον Φαραώ». (Γε 41:14-16) Ακόμη και ο Φαραώ αναγνώρισε, αφού άκουσε την ερμηνεία, ότι στον Ιωσήφ ήταν «το πνεύμα του Θεού», διότι, όπως είπε, «ο Θεός σε έκανε [Ιωσήφ] να τα γνωρίζεις όλα αυτά».—Γε 41:38, 39.

Παρόμοια, ο Δανιήλ χρησιμοποιήθηκε από τον Θεό για να κάνει γνωστή την ερμηνεία των ονείρων του Ναβουχοδονόσορα. Αφού πρώτα προσευχήθηκε στον Θεό προκειμένου να κατανοήσει το μυστικό και αφού πήρε την απάντηση σε νυχτερινό όραμα, ο Δανιήλ οδηγήθηκε ενώπιον του βασιλιά τόσο για να του υπενθυμίσει το ξεχασμένο όνειρο όσο και για να το ερμηνεύσει. (Δα 2:14-26) Ξεκινώντας, ο Δανιήλ υπενθύμισε στο βασιλιά ότι όλοι οι σοφοί, οι επικαλούμενοι πνεύματα, οι μάγοι ιερείς και οι αστρολόγοι του δεν μπορούσαν να ερμηνεύσουν το όνειρο. «Ωστόσο», συνέχισε ο Δανιήλ, «υπάρχει Θεός στους ουρανούς ο οποίος αποκαλύπτει μυστικά, . . . όσο για εμένα, αυτό το μυστικό δεν μου έχει αποκαλυφτεί διαμέσου σοφίας που υπάρχει σε εμένα περισσότερο από ό,τι σε όλους τους άλλους ζωντανούς, αλλά για να γίνει γνωστή η ερμηνεία στο βασιλιά».—Δα 2:27-30.

Σε μια δεύτερη περίπτωση, όταν όλοι οι μάγοι ιερείς, οι επικαλούμενοι πνεύματα, οι Χαλδαίοι και οι αστρολόγοι δεν μπόρεσαν να ερμηνεύσουν το όνειρο του βασιλιά σχετικά με το μεγάλο δέντρο που κόπηκε, κλήθηκε ξανά ο Δανιήλ, ο οποίος τόνισε και πάλι τη θεϊκή προέλευση της προφητείας. Αναγνωρίζοντας πραγματικά αυτό το γεγονός, ο βασιλιάς του είπε: «Εγώ γνωρίζω καλά ότι το πνεύμα των αγίων θεών είναι σε εσένα» και «εσύ είσαι ικανός, γιατί το πνεύμα των αγίων θεών είναι σε εσένα».—Δα 4:4-18, 24.

Έπειτα από χρόνια, την ίδια νύχτα κατά την οποία η Βαβυλώνα έπεσε στους Μηδοπέρσες, ο ηλικιωμένος αυτός υπηρέτης του Ιεχωβά, ο Δανιήλ, κλήθηκε άλλη μια φορά για να ερμηνεύσει ένα θεϊκό άγγελμα προς έναν βασιλιά. Αυτή τη φορά ένα μυστηριώδες χέρι είχε γράψει Μενέ, Μενέ, Θεκέλ, Φαρσίν στον τοίχο του ανακτόρου κατά τη διάρκεια του συμποσίου του Βαλτάσαρ. Όλοι οι σοφοί της Βαβυλώνας αποδείχτηκαν ανίκανοι να ερμηνεύσουν αυτό το κρυπτογράφημα. Τότε η βασιλομήτωρ θυμήθηκε ότι ο Δανιήλ ήταν ακόμη εκεί, αυτός «στον οποίο είναι το πνεύμα των αγίων θεών», και στον οποίο επίσης βρέθηκε «φώτιση και ενόραση και σοφία σαν τη σοφία των θεών». Καθώς ερμήνευσε τη γραφή, η οποία αυτή καθαυτή ήταν στην ουσία προφητεία, ο Δανιήλ μεγάλυνε και πάλι τον Ιεχωβά ως τον Θεό των αληθινών προφητειών.—Δα 5:1, 5-28.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΗΣ

Βλέπε ΕΡΜΗΝΕΙΑ.

ΕΡΜΗΣ

(Ερμής).

1. Ένας από τους Χριστιανούς στην εκκλησία της Ρώμης στους οποίους ο Παύλος έστειλε προσωπικούς χαιρετισμούς.—Ρω 16:14.

2. Θεός των αρχαίων Ελλήνων, γιος του Δία και της Μαίας, αντίστοιχος του Μερκούριους, του ρωμαϊκού θεού του εμπορίου. Ο Ερμής θεωρούνταν ο αγγελιοφόρος των θεών. Πιστευόταν ότι ήταν ο συνετός σύμβουλος των ηρώων και θεωρούνταν ο θεός του εμπορίου, της ευγλωττίας, της άθλησης, του ύπνου και των ονείρων. Κατά την επικρατούσα αντίληψη αυτός ο θεός όχι μόνο καθοδηγούσε τους ζωντανούς αλλά και συνόδευε τους νεκρούς στον Άδη.

Όταν οι κάτοικοι των Λύστρων είδαν τον απόστολο Παύλο να θεραπεύει εκεί έναν άντρα εκ γενετής κουτσό νόμισαν ότι ήταν ο θεός Ερμής επειδή «έπαιρνε την πρωτοβουλία στο λόγο». (Πρ 14:8-13) Αυτό το γεγονός συμβαδίζει με την αντίληψη που επικρατούσε ότι ο Ερμής ήταν ο αγγελιοφόρος των θεών και ο θεός της ευγλωττίας. Το ότι ο λαός των Λύστρων λάτρευε τον Ερμή φαίνεται από την ακόλουθη επιγραφή που βρέθηκε σε εκείνη την περιοχή το 1909: «Ο Τούις Μακρίνος, αποκαλούμενος και Αβάσκαντος, και ο Μπάτασις, γιος του Μπρέτασις, έφτιαξαν ιδία δαπάνη, σύμφωνα με την ευχή τους, [ένα άγαλμα του] Ερμή του Μέγιστου και ένα ηλιακό ρολόι και τα αφιέρωσαν στον Δία, το θεό του ήλιου».—Η Διεθνής Στερεότυπη Εγκυκλοπαίδεια της Βίβλου (The International Standard Bible Encyclopaedia), επιμέλεια Τζ. Ορ, 1960, Τόμ. 3, σ. 1944.

ΕΡΜΟΓΕΝΗΣ

(Ερμογένης) [Γεννημένος από τον Ερμή].

Ένας από τους δύο Χριστιανούς στην περιφέρεια της Ασίας που αναφέρονται ονομαστικά ως άτομα τα οποία απομακρύνθηκαν από τον Παύλο, ίσως εξαιτίας του βίαιου διωγμού που εξαπέλυσε ο Νέρων εναντίον των Χριστιανών ύστερα από την πυρπόληση της Ρώμης το 64 Κ.Χ.—2Τι 1:15.

ΕΡΠΕΤΑ

Τα ερπετά είναι ψυχρόαιμα σπονδυλωτά που αναπνέουν στον αέρα. Η ρίζα από την οποία προέρχεται ο εβραϊκός όρος ρέμες είναι ένα ρήμα που σημαίνει «έρπω» ή «κινούμαι». (Γε 1:21, 28, υποσ.) Το λεξικό της εβραϊκής και της αραμαϊκής των Κέλερ και Μπαουμγκάρτνερ λέει ότι αυτός ο όρος υποδηλώνει κίνηση που είναι μάλλον άσκοπη. (Λεξικό των Βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης [Lexicon in Veteris Testamenti Libros], Λέιντεν, 1958, σ. 895· παράβαλε Αββ 1:14.) Φαίνεται ότι το ουσιαστικό ρέμες περικλείει μεγάλη ποικιλία ζωντανών πλασμάτων και, σύμφωνα με τη χρήση του στις διάφορες περικοπές, γενικά διαχωρίζει αυτά τα «κινούμενα ζώα» από τα θηρία, τα κατοικίδια ζώα, τα πουλιά και τα ψάρια. (Γε 1:24, 25· 6:7, 20· 7:14, 23· 8:17, 19· 9:3· Ιεζ 8:10· 38:20) Άρα, θα μπορούσε να περιλαμβάνει τα ερπετά, καθώς και άλλα είδη ζώων που δεν ανήκουν στις παραπάνω ευρύτερες κατηγορίες. Μπορεί να εφαρμοστεί, όχι μόνο σε χερσαία πλάσματα, αλλά και σε υδρόβια.—Ψλ 104:25.

Ανάμεσα στις 3.000 παροιμίες του σοφού Βασιλιά Σολομώντα υπήρχαν και μερικές που μιλούσαν «για τα ζώα και για τα πετούμενα πλάσματα και για τα κινούμενα πλάσματα και για τα ψάρια». (1Βα 4:33· παράβαλε Παρ 30:19, 24-28.) Το εδάφιο Ωσηέ 2:18 περιγράφει μια διαθήκη που γίνεται με τα θηρία, τα πετούμενα πλάσματα και τα ερπετά της γης, ενώ το εδάφιο Ψαλμός 148:10 συγκαταλέγει τα ερπετά στα πλάσματα που φέρνουν αίνο στον Δημιουργό τους.

Μια άλλη εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «ερπετά» προέρχεται από το ρήμα ζαχάλ, το οποίο σημαίνει «κινούμαι γλιστρώντας». Όπως αναφέρεται στο εδάφιο Δευτερονόμιο 32:24, μεταξύ των πραγμάτων που θα ταλαιπωρούσαν τον ειδωλολατρικό Ισραήλ θα ήταν «το δηλητήριο των ερπετών του χώματος», εννοώντας προφανώς των δηλητηριωδών φιδιών. (Παράβαλε Ιερ 8:17.) Στο εδάφιο Μιχαίας 7:17, τα έθνη που κατανικιούνται από τη δύναμη του Θεού λέγεται ότι βγαίνουν από τις αμυντικές τους θέσεις σαν αναστατωμένα ερπετά.

Η λέξη ἑρπετόν του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου παρουσιάζει μεγάλη αντιστοιχία με την εβραϊκή λέξη ρέμες. Χρησιμοποιείται στην περίπτωση του οράματος που είδε ο Πέτρος στην Ιόππη (Πρ 10:12· 11:6), ενώ τη χρησιμοποιεί και ο Παύλος όταν μιλάει για την ειδωλολατρία των ανθρώπων (Ρω 1:23), καθώς και ο Ιάκωβος αναφορικά με πλάσματα που δαμάζονται από τον άνθρωπο.—Ιακ 3:7.

Εκτός από τα φίδια, άλλα ερπετά που αναφέρονται στην Αγία Γραφή είναι ο χαμαιλέοντας, το σαμιαμίδι και κάποιες άλλες σαύρες.—Βλέπε πληροφορίες στα λήμματα με τα ονόματα των ερπετών.

ΕΡΥΘΡΑ ΘΑΛΑΣΣΑ

Η υδάτινη μάζα που χωρίζει τη βορειοανατολική Αφρική από την Αραβική Χερσόνησο. Περιλαμβάνει τους δύο βραχίονες που είναι γνωστοί ως Κόλπος του Σουέζ και Κόλπος της Άκαμπα. Η Ερυθρά Θάλασσα, με την τωρινή έννοια του όρου, έχει μήκος περίπου 2.250 χλμ., μέγιστο πλάτος περίπου 354 χλμ. και μέσο βάθος σχεδόν 610 μ. Αποτελεί τμήμα του μεγάλου γεωλογικού ρήγματος που είναι γνωστό ως η Ρηξιγενής Κοιλάδα. Λόγω του γρήγορου ρυθμού εξάτμισης που επικρατεί, τα νερά αυτής της θάλασσας είναι πολύ αλμυρά. Οι ισχυροί άνεμοι, οι απότομες μεταβολές στη διεύθυνσή τους και η ύπαρξη μεγάλων υφάλων καθιστούν επικίνδυνη την πλεύση στην Ερυθρά Θάλασσα. Κατά μήκος της ανατολικής ακτής εκτείνονται ψηλές οροσειρές, ενώ τη δυτική ακτή καλύπτουν βραχώδη υψίπεδα και χαμηλοί λόφοι.

Υπάρχουν βάσιμοι λόγοι για να συμπεράνουμε ότι οι εκφράσεις του πρωτότυπου κειμένου που αποδίδονται «Ερυθρά Θάλασσα» εφαρμόζονται στην Ερυθρά Θάλασσα γενικά ή στον έναν από τους δύο βόρειους βραχίονές της. (Εξ 10:19· 13:18· Αρ 33:10, 11· Κρ 11:16· Πρ 7:36) Τα νερά της Ερυθράς Θάλασσας ήταν αυτά που χώρισε θαυματουργικά ο Ιεχωβά έτσι ώστε οι Ισραηλίτες να διαβούν πάνω σε ξηρά, καταποντίζοντας παράλληλα τον Φαραώ και τις στρατιωτικές του δυνάμεις που τους καταδίωκαν. (Εξ 14:21–15:22· Δευ 11:4· Ιη 2:10· 4:23· 24:6· Νε 9:9· Ψλ 106:7, 9, 22· 136:13, 15) Τα Βιβλικά χωρία που εξιστορούν αυτό το περιστατικό χρησιμοποιούν την εβραϊκή έκφραση γιαμ (θάλασσα) ή γιαμ-σουφ (θάλασσα των καλαμιών ή των βούρλων). Με βάση την κυριολεκτική έννοια της φράσης γιαμ-σουφ, ορισμένοι λόγιοι έχουν υποστηρίξει ότι οι Ισραηλίτες δεν διέσχισαν παρά έναν ελώδη τόπο, όπως είναι η περιοχή των Πικρών Λιμνών, και όχι την Ερυθρά Θάλασσα (κυρίως το δυτικό βραχίονα, τον Κόλπο του Σουέζ, όπου σύμφωνα με την άποψη άλλων έλαβε πιθανότατα χώρα η διάβαση). Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι τα νερά ήταν αρκετά ώστε να καλύψουν τις στρατιωτικές δυνάμεις του Φαραώ. (Εξ 14:28, 29) Αυτό θα ήταν αδύνατον να γίνει σε ένα απλό έλος. Επίσης, τα εδάφια Πράξεις 7:36 και Εβραίους 11:29 αποκλείουν την περίπτωση να επρόκειτο απλώς για έναν ελώδη τόπο, εφόσον αναφερόμενα στο ίδιο αυτό περιστατικό χρησιμοποιούν το όνομα «Ερυθρά Θάλασσα». (Βλέπε ΕΞΟΔΟΣ.) Ο ιστορικός Ηρόδοτος (του πέμπτου αιώνα Π.Κ.Χ.) χρησιμοποίησε την ίδια έκφραση αναφερόμενος, όχι σε ένα έλος ή σε μια ασήμαντη υδάτινη μάζα, αλλά στον Ινδικό Ωκεανό, όπου βρίσκεται η Ερυθρά Θάλασσα.—Βλέπε Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, των Λίντελ και Σκοτ, Εκδόσεις «Ι. Σιδέρης», 1921, Τόμ. 2, σ. 331· βλέπε ΠΙΑΪΡΩΘ.

Σε μια εξαγγελία καταδικαστικής κρίσης για τον Εδώμ, η κραυγή από τη συμφορά του Εδώμ αναφέρεται ότι ακούγεται στην Ερυθρά Θάλασσα. (Ιερ 49:21) Αυτό είναι λογικό, εφόσον το νότιο άκρο της περιοχής των Εδωμιτών συνόρευε με την Ερυθρά Θάλασσα (1Βα 9:26), δηλαδή με το βορειοανατολικό βραχίονα της θάλασσας, τον Κόλπο της Άκαμπα. Το όριο του Ισραήλ επίσης εκτεινόταν μέχρι εκείνο το σημείο.—Εξ 23:31.

ΕΡΩΔΙΟΣ

[εβρ., ’αναφάχ].

Πουλί του οποίου η βρώση απαγορευόταν, σύμφωνα με το Μωσαϊκό Νόμο. (Λευ 11:13, 19· Δευ 14:12, 18) Ορισμένοι πιστεύουν ότι η εβραϊκή του ονομασία παράγεται από μια ρίζα που σημαίνει «αναπνέω βαριά» ή πιθανόν «φριμάζω», μάλλον με οργή. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η εν λόγω ονομασία σχετίζεται περισσότερο με την εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «μύτη» (’αφ), περιγράφοντας ίσως το ράμφος του πουλιού αυτού. Εφόσον η Αγία Γραφή λέει «ο ερωδιός κατά το είδος του» («όλα τα είδη του ερωδιού», ΜΠΚ), η εβραϊκή ονομασία μπορεί κάλλιστα να περιλαμβάνει τις διάφορες ποικιλίες που ανήκουν στην οικογένεια των ερωδιών (επιστημονική ονομασία Αρδεΐδες), λόγου χάρη το γνήσιο ερωδιό, την αιγκρέττα και τη μουγκάνα. Όλα αυτά τα πουλιά έχουν μακριά αιχμηρά ράμφη, και μερικά φημίζονται για τον ασυνήθιστο βραχνό ήχο που βγάζουν όταν ενοχληθούν ή ερεθιστούν.

Τα πουλιά που ανήκουν στην οικογένεια των ερωδιών είναι κατά κύριο λόγο καλοβατικά και συχνάζουν σε έλη, βάλτους, ποτάμια της ενδοχώρας και λίμνες. Έχουν μακρύ, λεπτό λαιμό και μακριά, γυμνά, υπερβολικά λεπτά πόδια, καθώς και μακριά δάχτυλα περιλαμβανομένου και ενός μεγάλου πίσω δαχτύλου. Βαδίζουν στο νερό με επιβλητικό βηματισμό, ψάχνοντας για βατράχους, μικρά καβούρια ή μικρά ερπετά, ή στέκονται ακίνητα, περιμένοντας υπομονετικά να βρεθεί μέσα στο βεληνεκές τους κάποιο μικρό ψάρι, και τότε, εκτινάσσοντας αστραπιαία το μακρύ λαιμό τους, καρφώνουν το ψάρι με το αιχμηρό ράμφος τους. Με τις μεγάλες φτερούγες τους, πετούν θεαματικά και με σχετικά αργό ρυθμό, έχοντας τα πόδια τους τεντωμένα προς τα πίσω, αλλά το μακρύ λαιμό τους αναδιπλωμένο έτσι ώστε το κεφάλι να αναπαύεται ανάμεσα στους ώμους, διαφέροντας ως προς αυτό από τους γερανούς και τις ίβιδες, που πετούν έχοντας και το λαιμό και τα πόδια τεντωμένα.

Στην Παλαιστίνη υπάρχουν αρκετές ποικιλίες ερωδιών: ο τσικνιάς ή σταχτοτσικνιάς (αρδέα η τεφρόχρους [Ardea cinerea]), ο ερωδιός Γολιάθ (αρδέα η γολιάθ [Ardea goliath]) και ο πορφυροτσικνιάς (αρδέα η πορφυρά [Ardea purpurea]). Έχουν μήκος μέχρι 1,5 μ. και βρίσκονται γύρω από τη Θάλασσα της Γαλιλαίας, στις όχθες του Ιορδάνη και του Κισών, σε ελώδεις περιοχές και στα παράλια.

Οι αιγκρέττες, που έχουν συνήθως ολόλευκο φτέρωμα, συγκαταλέγονται στα πιο χαριτωμένα και όμορφα πουλιά της οικογένειας των ερωδιών. Έχουν μήκος 50-90 εκ. και είναι κοινές στην Παλαιστίνη. Ο γελαδάρης (ερωδιός ο βουκόλος [Bubulcus ibis]), ένα είδος αιγκρέττας, βρίσκεται συχνά μαζί με βόδια που βόσκουν και τρέφεται με τα διαθέσιμα έντομα.

Η μουγκάνα είναι μια πιο μεγαλόσωμη ποικιλία ερωδιού και με πιο καφετιά απόχρωση, η οποία βρίσκεται επίσης σε ελώδεις περιοχές της Παλαιστίνης. Η τρανομουγκάνα (βούταυρος ο αστερίας [Botaurus stellaris]), μήκους περίπου 75 εκ., ξεχωρίζει από το φτέρωμά της που έχει μαύρες, κίτρινες και λευκές λωρίδες, ενώ το κάτω μέρος της είναι αχνοκίτρινο με καφέ ραβδώσεις, και τα πόδια της κιτρινοπράσινα. Αυτός ο συνδυασμός χρωμάτων ταιριάζει απόλυτα με το χόρτο των ελών όπου κατοικεί το συγκεκριμένο πουλί, το οποίο, όταν αντιμετωπίζει κίνδυνο, στέκεται ακίνητο με το λαιμό και το ράμφος του στραμμένα προς τα πάνω. Χάρη σε αυτή την τακτική, καθώς και στις κάθετες ραβδώσεις του, γίνεται ένα με το περιβάλλον του και καμουφλάρεται αποτελεσματικά. Μια άλλη ποικιλία που βρίσκεται στην Παλαιστίνη είναι η νανομουγκάνα (ιξόβρυχος ο μικρός [Ixobrychus minutus]). Οι μουγκάνες φημίζονται, επίσης, για το βαθύ υπόκωφο ήχο που βγάζουν εκπνέοντας δυνατά αέρα από τον οισοφάγο τους, ενώ ταυτόχρονα συστρέφουν βίαια το κεφάλι και το λαιμό τους.

[Εικόνα στη σελίδα 1000]

Ερωδιός· πουλί του οποίου η βρώση απαγορευόταν για τους Ισραηλίτες, σύμφωνα με το Νόμο

ΕΣΑΝ

(Εσάν) [πιθανώς, Αυτός που Στηρίζεται].

Πόλη στην ορεινή περιοχή του Ιούδα. (Ιη 15:20, 48, 52) Αν και η ακριβής θέση της δεν είναι γνωστή, η απόδοση «Σομά» της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα (Βατικανό ΧΡΓΦ. 1209) έχει οδηγήσει μερικούς λογίους στο συμπέρασμα ότι ταυτίζεται με το Χίρμπετ Σαμά (Χορβάτ ες-Σάμα), περίπου 15 χλμ. ΝΝΔ της Ιερουσαλήμ.

ΕΣΑΡ-ΑΔΔΩΝ

(Εσάρ-αδδών) [ασσυριακής προέλευσης· σημαίνει «Ο Ασσούρ Δίνει Αδελφό»].

Γιος και διάδοχος του Σενναχειρείμ, του βασιλιά της Ασσυρίας, αν και όχι ο μεγαλύτερος. Σε μια από τις επιγραφές του, ο Εσάρ-αδδών επιβεβαιώνει τη Γραφική αφήγηση για το θάνατο του πατέρα του (Ησ 37:37, 38), λέγοντας: «Μια έμμονη ιδέα κυρίευσε τους αδελφούς μου. Εγκατέλειψαν τους θεούς και στράφηκαν σε πράξεις βίας, σχεδιάζοντας το κακό. . . . Για να πάρουν τη βασιλεία σκότωσαν τον Σενναχειρείμ, τον πατέρα τους».—Αρχεία της Αρχαίας Ασσυρίας και Βαβυλωνίας (Ancient Records of Assyria and Babylonia), του Ντ. Λάκενμπιλ, 1927, Τόμ. 2, σ. 200, 201.

Ο Εσάρ-αδδών δηλώνει ότι, πριν από το θάνατο του πατέρα του, είχε ήδη επιλεχθεί ως ο διάδοχος του θρόνου και φαίνεται ότι είχε διατελέσει αντιβασιλιάς στη Βαβυλώνα προτού γίνει βασιλιάς της Ασσυρίας. Μετά τη δολοφονία του πατέρα του, ο Εσάρ-αδδών λέει ότι καταδίωξε τους δολοφόνους μέχρι την Αρμενία («στη γη Αραράτ», 2Βα 19:37), όπου τους νίκησε. Η περίοδος της επίσημης διακυβέρνησής του υπολογίζεται ότι διήρκεσε 12 χρόνια.

Στην αρχή της βασιλείας του ο Εσάρ-αδδών άρχισε την αναστήλωση της Βαβυλώνας την οποία είχε καταστρέψει ο Σενναχειρείμ. Ο ναός Εσαγκίλα αναστηλώθηκε και, όσον αφορά την ίδια την πόλη, ο Εσάρ-αδδών λέει: «Τη Βαβυλώνα . . . την ξανάχτισα, την επέκτεινα, την εξύψωσα, την έκανα μεγαλοπρεπή».—Αρχεία της Αρχαίας Ασσυρίας και Βαβυλωνίας, Τόμ. 2, σ. 244.

Τα αρχεία του αναφέρουν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του εναντίον των Γκιμιρράι, δηλαδή των Κιμμερίων, οι οποίοι πιστεύεται ότι ήταν απόγονοι του Γόμερ. (Παράβαλε Γε 10:2· Ιεζ 38:6.) Επίσης, λεηλάτησε την πόλη της Σιδώνας, ιδρύοντας μια νέα πόλη εκεί κοντά, την οποία ονόμασε Καρ-Εσαραδδών. Σε μια από τις επιγραφές του αναφέρει περίπου 20 υποτελείς βασιλιάδες, περιλαμβανομένου και του Μανασσή του Ιούδα (Μενασί βασιλιά του Γιαουντί).

Το υπόμνημα των εδαφίων 2 Χρονικών 33:10-13 δείχνει ότι ο Μανασσής αιχμαλωτίστηκε από «τους αρχηγούς του στρατεύματος του βασιλιά της Ασσυρίας» και οδηγήθηκε στη Βαβυλώνα. Στο παρελθόν μερικοί νόμιζαν ότι αυτή η αναφορά στη Βαβυλώνα ήταν εσφαλμένη, επειδή θεωρούσαν ότι το μέρος όπου θα έπρεπε να οδηγηθεί ο Μανασσής ήταν η Νινευή. Ωστόσο, όπως είδαμε προηγουμένως, ο Εσάρ-αδδών, που παρουσιάζεται στις επιγραφές του ως σύγχρονος του Μανασσή, είχε ανοικοδομήσει τη Βαβυλώνα, αναφέρεται δε ότι «ενδιαφέρθηκε πολύ λιγότερο από κάθε άλλον Ασσύριο βασιλιά για τον εξωραϊσμό της πρωτεύουσάς του, της Νινευή». (Το Βιβλικό Λεξικό του Ερμηνευτή [The Interpreter’s Dictionary of the Bible], επιμέλεια Τζ. Μπάτρικ, 1962, Τόμ. 2, σ. 125) Αν ο Μανασσής αιχμαλωτίστηκε στη διάρκεια της βασιλείας του Εσάρ-αδδών, δεν θα ήταν καθόλου παράξενο να οδηγηθεί στη Βαβυλώνα, για την αναστήλωση της οποίας καυχήθηκε με τόση υπερηφάνεια ο Εσάρ-αδδών. Ας σημειωθεί, ωστόσο, ότι και ο γιος του Εσάρ-αδδών, ο Ασσουρμπανιπάλ, αναφέρει τον Μανασσή ως φόρου υποτελή στη διάρκεια της βασιλείας του.

Τα “Εξήντα Πέντε Χρόνια”. Την εποχή της ανοικοδόμησης του ναού της Ιερουσαλήμ, μερικοί από τους μη Ισραηλίτες κατοίκους του τόπου ανέφεραν ότι είχαν φερθεί στη Σαμάρεια από τον “Εσάρ-αδδών, το βασιλιά της Ασσυρίας”. (Εσδ 4:2) Οι μετεγκαταστάσεις πληθυσμών που οργάνωναν οι Ασσύριοι προς και από τη Σαμάρεια συνεχίστηκαν ως τη δική του βασιλεία, και αυτό θεωρείται από μερικούς στοιχείο το οποίο μας βοηθάει να καταλάβουμε ποια είναι τα “εξήντα πέντε χρόνια” που αναφέρονται στο εδάφιο Ησαΐας 7:8 σε σχέση με την ερήμωση του Εφραΐμ (και της πρωτεύουσάς του της Σαμάρειας). Το διάστημα από τη βασιλεία του Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ (ο οποίος έκανε την πρώτη εκτόπιση πληθυσμού από το βόρειο βασίλειο του Ισραήλ λίγο μετά την προφητεία του Ησαΐα) μέχρι τη βασιλεία του Εσάρ-αδδών θα μπορούσε να αντιστοιχεί σε μια τέτοια 65χρονη περίοδο που διήρκεσε μέχρι την “κατασυντριβή” του Εφραΐμ «ώστε να μην είναι λαός».

Η Κατάκτηση της Αιγύπτου. Η σημαντικότερη στρατιωτική επιτυχία του Εσάρ-αδδών ήταν η κατάκτηση της Αιγύπτου, αφού πρώτα νίκησε τον αιγυπτιακό στρατό υπό τον Αιθίοπα ηγεμόνα Τιρχάκα (ο οποίος αναφέρεται ως ο “βασιλιάς της Αιθιοπίας” στο εδάφιο 2Βα 19:9) και κατέλαβε την πόλη της Μέμφιδος. Ως αποτέλεσμα, ο Εσάρ-αδδών πρόσθεσε στους πολλούς τίτλους του και αυτόν του «Βασιλιά των βασιλιάδων της Αιγύπτου».

Αν και ο Εσάρ-αδδών οργάνωσε την Αίγυπτο κατά περιφέρειες και τοποθέτησε Ασσύριους κυβερνήτες πάνω από τους άρχοντες αυτών των περιοχών, μέσα σε λίγα χρόνια ξέσπασε ανταρσία. Ο Ασσύριος βασιλιάς ξεκίνησε μια δεύτερη εκστρατεία για την καταστολή της εξέγερσης, αλλά ενώ ήταν καθ’ οδόν πέθανε στη Χαρράν. Στις επιγραφές του ο Εσάρ-αδδών είχε δηλώσει: «Είμαι δυνατός, είμαι παντοδύναμος, είμαι ήρωας, είμαι γιγάντιος, είμαι κολοσσιαίος». (Αρχεία της Αρχαίας Ασσυρίας και Βαβυλωνίας, Τόμ. 2, σ. 226) Ωστόσο, όπως όλοι οι άλλοι ατελείς άνθρωποι αποδείχτηκε και αυτός υπόδουλος στην εξουσία της Βασίλισσας Αμαρτίας και του Βασιλιά Θανάτου, οι οποίοι απαίτησαν τη ζωή του.—Παράβαλε Ψλ 146:3, 4· Εκ 9:4· Ρω 5:21.

Προτού πεθάνει, ο Εσάρ-αδδών είχε κάνει διευθετήσεις για να διασφαλιστεί η ομαλή διαδοχή στο θρόνο, ανακηρύσσοντας διάδοχό του το γιο του τον Ασσουρμπανιπάλ και ορίζοντας έναν άλλον γιο του, τον Σαμάς-σουμ-ουκίν, βασιλιά της Βαβυλώνας. Έτσι λοιπόν, μετά το θάνατο του Εσάρ-αδδών ο Ασσουρμπανιπάλ έγινε ο επόμενος μονάρχης της Ασσυρίας.

[Εικόνα στη σελίδα 1002]

Ο Ασσύριος Βασιλιάς Εσάρ-αδδών, στον οποίο αποδίδεται μεγάλο μέρος της εποίκισης της Σαμάρειας με ξένους

ΕΣΒΑΑΛ

Βλέπε ΙΣ-ΒΟΣΘΕ.

ΕΣΒΑΪ

(Εσβαΐ).

Ο πατέρας του Νααραΐ, ενός από τους κραταιούς άντρες των στρατιωτικών δυνάμεων του Βασιλιά Δαβίδ.—1Χρ 11:26, 37.

ΕΣΒΑΝ, 1

(Εσβάν).

Ο δεύτερος στη σειρά κατονομαζόμενος γιος του σεΐχη Δησών, απόγονος του Σηείρ του Χορίτη. Οι Χορίτες ήταν οι κάτοικοι της γης Σηείρ προτού τους εκδιώξουν και τους αφανίσουν οι γιοι του Ησαύ.—Γε 36:20, 26· 1Χρ 1:38, 41· Δευ 2:12.

ΕΣΒΑΝ, 2

Βλέπε ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ.

ΕΣΒΩΝ

(Εσβών).

1. Γιος του Γαδ και εγγονός του Ιακώβ. (Γε 46:16) Στην παράλληλη αφήγηση του εδαφίου Αριθμοί 26:16, αντί του Εσβών αναφέρεται ο Οζνί, ο προπάτορας των Οζνιτών, πράγμα που υποδηλώνει ότι και τα δύο ονόματα προσδιορίζουν το ίδιο άτομο.

2. Γιος του Βελά και απόγονος του Βενιαμίν. Ο Εσβών χαρακτηρίζεται ως ένας από εκείνους που ήταν «κεφαλές του οίκου των προπατόρων τους, γενναίοι και κραταιοί άντρες».—1Χρ 7:6, 7.

ΕΣΔΡΑΣ

(Έσδρας) [Βοήθεια].

1. Ααρωνικός ιερέας, απόγονος του Ελεάζαρ και του Φινεές. Ήταν λόγιος, πεπειραμένος αντιγραφέας και δάσκαλος του Νόμου, γνώστης τόσο της εβραϊκής όσο και της αραμαϊκής γλώσσας. Ο Έσδρας είχε γνήσιο ζήλο για την αγνή λατρεία και «είχε ετοιμάσει την καρδιά του ώστε να συμβουλεύεται το νόμο του Ιεχωβά και να τον εκτελεί και να διδάσκει στον Ισραήλ διάταξη και δικαιοσύνη». (Εσδ 7:1-6, 10) Εκτός από το ομώνυμο βιβλίο του, ο Έσδρας φαίνεται ότι έγραψε και τα δύο βιβλία των Χρονικών, η δε Ιουδαϊκή παράδοση τον αναγνωρίζει ως τον πρώτο που άρχισε να συλλέγει και να καταχωρίζει τα βιβλία των Εβραϊκών Γραφών. Επιπλέον, ο Έσδρας ήταν εξαίρετος ερευνητής, δεδομένου ότι αναφέρει 20 περίπου πηγές πληροφοριών στα δύο βιβλία των Χρονικών. Εφόσον πολλοί από τους Ιουδαίους ήταν διασκορπισμένοι σε πολλά και μακρινά μέρη την εποχή του Έσδρα, χρειαζόταν να γίνουν πολυάριθμα αντίγραφα των Εβραϊκών Γραφών, και πιθανώς ο Έσδρας υπήρξε πρωτοπόρος σε αυτό το έργο.

Δεν υπάρχουν λεπτομέρειες στην Αγία Γραφή για τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Ζούσε στη Βαβυλώνα και καταγόταν από οικογένεια αρχιερέων, αλλά όχι από το συγκεκριμένο κλάδο που κατείχε το αρχιερατικό αξίωμα αμέσως μετά την επιστροφή από την εξορία το 537 Π.Κ.Χ. Ο τελευταίος πρόγονος του Έσδρα με αυτό το αξίωμα ήταν ο Σεραΐας, ο οποίος ήταν αρχιερέας στις ημέρες του Βασιλιά Σεδεκία του Ιούδα. Αυτός ο Σεραΐας είχε θανατωθεί από τον Ναβουχοδονόσορα όταν κατακτήθηκε η Ιερουσαλήμ το 607 Π.Κ.Χ. (Εσδ 7:1, 6· 2Βα 25:18, 21) Στη Βαβυλώνα οι Ιουδαίοι συνέχισαν να τρέφουν σεβασμό για το ιερατείο, γι’ αυτό και οι ιερατικές οικογένειες διατήρησαν την ταυτότητά τους. Επιπλέον, η οργανωμένη Ιουδαϊκή κοινότητα, με τους πρεσβυτέρους ως κεφαλές, εξακολούθησε να λειτουργεί. (Ιεζ 20:1) Η οικογένεια του Έσδρα πιθανώς ενδιαφερόταν να αποκτήσει ο Έσδρας γνώση του νόμου του Θεού, αλλά παρόμοιο ενδιαφέρον είχε και ο ίδιος. Γι’ αυτό και η μόρφωσή του ήταν πολύ καλή.

Αν, όπως πιστεύουν μερικοί λόγιοι, δεν ήταν δυνατόν να γίνει κάποιος γραμματέας πριν από το 30ό έτος της ηλικίας του, ο Έσδρας ίσως ήταν μεγαλύτερος από 30 χρονών το 468 Π.Κ.Χ., όταν πήγε στην Ιερουσαλήμ. Χωρίς αμφιβολία, θα είχε ζήσει και στη διάρκεια της διακυβέρνησης του Ασσουήρη, την εποχή του Μαροδοχαίου και της Εσθήρ, όταν είχε βγει το διάταγμα να εξολοθρευτούν οι Ιουδαίοι σε όλη την Περσική Αυτοκρατορία. Εφόσον πολλοί Ιουδαίοι ζούσαν στη Βαβυλώνα, αυτή η εθνική κρίση θα πρέπει να εντυπώθηκε ανεξίτηλα στον Έσδρα, γεγονός που ενίσχυσε την πίστη του στο ότι ο Ιεχωβά φροντίζει το λαό του και τον ελευθερώνει, και επίσης τον εκπαίδευσε και τον βοήθησε να αποκτήσει πιο ώριμη κρίση και περισσότερες ικανότητες ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί στο μεγάλο έργο που του ανατέθηκε αργότερα.—Εσθ 1:1· 3:7, 12, 13· 8:9· 9:1.

Προς την Ιερουσαλήμ. Ήταν το έτος 468 Π.Κ.Χ., 69 χρόνια έπειτα από την επιστροφή του πιστού Ιουδαϊκού υπολοίπου από τη Βαβυλώνα υπό την ηγεσία του Ζοροβάβελ, όταν ο Πέρσης βασιλιάς Αρταξέρξης ο Μακρόχειρας έκανε δεκτά «όλα όσα ζήτησε» ο Έσδρας για να μπορέσει να πάει στην Ιερουσαλήμ και να προωθήσει την αγνή λατρεία εκεί. Σύμφωνα με επίσημη επιστολή του βασιλιά, όσοι Ισραηλίτες επιθυμούσαν αυτοπροαίρετα να πάνε με τον Έσδρα στην Ιερουσαλήμ μπορούσαν να τον συνοδεύσουν.—Εσδ 7:1, 6, 12, 13.

Ακόμη και στις ημέρες του Έσδρα, γιατί χρειάζονταν ισχυρή πίστη οι Ιουδαίοι που έφυγαν από τη Βαβυλώνα;

Πολλοί από τους Ιουδαίους είχαν γίνει ευκατάστατοι στη Βαβυλώνα, ενώ η Ιερουσαλήμ δεν πρόσφερε λαμπρές προοπτικές από υλική άποψη. Η Ιερουσαλήμ ήταν αραιοκατοικημένη. Το καλό ξεκίνημα που είχαν κάνει οι Ιουδαίοι υπό τον Ζοροβάβελ φαίνεται ότι είχε εκφυλιστεί. Ένας σχολιαστής, ο Ντιν Στάνλεϊ, αναφέρει: «Η Ιερουσαλήμ είχε ελάχιστους κατοίκους και προφανώς δεν συνέχιζε να εξελίσσεται σύμφωνα με τις προοπτικές που είχε την εποχή των πρώτων επαναπατρισθέντων. . . . Είναι βέβαιο ότι, είτε επειδή η αρχική ανάπτυξη είχε τα τρωτά της είτε εξαιτίας κάποιας νέας επιδρομής από τις γειτονικές φυλές για την οποία δεν έχουμε σαφή στοιχεία, τα τείχη της Ιερουσαλήμ ήταν ακόμη ημιτελή. Είχαν τεράστια κενά στα σημεία όπου οι πύλες είχαν καεί και δεν είχαν επισκευαστεί. Οι πλαγιές στους βραχώδεις λόφους της ήταν γεμάτες από τα ερείπια των τειχών. Ο Ναός, μολονότι είχε ολοκληρωθεί, εξακολουθούσε να έχει ελάχιστο εξοπλισμό και ανεπαρκή σκεύη». (Έσδρας και Νεεμίας: Η Ζωή τους και η Εποχή Τους [Ezra and Nehemiah: Their Lives and Times], του Τζορτζ Ρόλινσον, Λονδίνο, 1890, σ. 21, 22) Επιστρέφοντας, λοιπόν, κάποιος στην Ιερουσαλήμ έχανε την κοινωνική του θέση, διέκοπτε τις επαφές του, απαρνιόταν μια λίγο ως πολύ άνετη ζωή και έπρεπε να ξαναφτιάξει τη ζωή του σε μια μακρινή χώρα κάτω από σκληρές, δύσκολες και ενδεχομένως επικίνδυνες περιστάσεις—για να μην αναφέρουμε το μακρινό και επισφαλές ταξίδι, αφού ήταν πιθανό να συναντήσει κανείς στη διαδρομή πολλές εχθρικές αραβικές φυλές και άλλους μη φιλικούς λαούς. Απαιτούνταν ζήλος για την αληθινή λατρεία, πίστη στον Ιεχωβά και θάρρος για να κάνει κάποιος αυτό το βήμα. Μόνο 1.500 περίπου άντρες μαζί με τις οικογένειές τους προθυμοποιήθηκαν και μπόρεσαν να επιστρέψουν, ίσως γύρω στους 6.000 συνολικά. Ο Έσδρας είχε δύσκολο έργο ως αρχηγός τους. Αλλά η προηγούμενη πορεία της ζωής του τον είχε προετοιμάσει, και έτσι ο Έσδρας ενίσχυσε τον εαυτό του σύμφωνα με το χέρι του Ιεχωβά το οποίο ήταν πάνω του.—Εσδ 7:10, 28· 8:1-14.

Ο Ιεχωβά Θεός προμήθευσε υλική βοήθεια η οποία ήταν πολύ απαραίτητη, γιατί η οικονομική κατάσταση στην Ιερουσαλήμ δεν ήταν καλή και οι πόροι εκείνων που θα ταξίδευαν με τον Έσδρα ήταν περιορισμένοι. Ο Βασιλιάς Αρταξέρξης και οι εφτά σύμβουλοί του υποκινήθηκαν να συνεισφέρουν εθελοντικά για να αγοραστούν τα ζώα που θα προσφέρονταν ως θυσία καθώς και οι προσφορές σιτηρών και οι σπονδές για αυτά. Επιπλέον, ο Έσδρας εξουσιοδοτήθηκε να λάβει συνεισφορές για τον ίδιο σκοπό από τη διοικητική περιφέρεια της Βαβυλώνας. Αν περίσσευαν κάποια χρήματα από τις συνεισφορές, ο Έσδρας και όσοι ήταν μαζί του μπορούσαν να αποφασίσουν πώς θα χρησιμοποιούνταν αυτά με τον καλύτερο τρόπο. Τα σκεύη για την υπηρεσία του ναού θα έπρεπε να παραδοθούν όλα στην Ιερουσαλήμ. Αν υπήρχε ανάγκη και για άλλα χρήματα, θα μπορούσαν να τα πάρουν από το θησαυροφυλάκιο του βασιλιά. Οι θησαυροφύλακες που ήταν πέρα από τον Ποταμό ενημερώθηκαν ότι ο Έσδρας μπορούσε να τους ζητήσει ασήμι, σιτάρι, κρασί και λάδι μέχρι κάποια ορισμένη ποσότητα και αλάτι σε απεριόριστη ποσότητα, και ότι θα έπρεπε να του δώσουν αμέσως ό,τι τους ζητούσε. Επιπρόσθετα, οι ιερείς και όσοι εργάζονταν στο ναό εξαιρέθηκαν από τη φορολογία. Επιπλέον, ο Έσδρας εξουσιοδοτήθηκε να διορίσει δικαστές και κριτές, και θα έπρεπε να εκτελείται κρίση εναντίον όποιου δεν υπάκουε στο νόμο του Θεού και στο νόμο του βασιλιά, «είτε για θάνατο είτε για εκτόπιση είτε για χρηματικό πρόστιμο είτε για φυλάκιση».—Εσδ 7:11-26.

Αναγνωρίζοντας την κατεύθυνση του Ιεχωβά σε όλα αυτά, ο Έσδρας προχώρησε αμέσως στην αποστολή του. Συγκέντρωσε τους Ισραηλίτες στις όχθες του ποταμού Ααβά όπου επιθεώρησε επί τρεις ημέρες το λαό. Εκεί ανακάλυψε πως, παρότι υπήρχαν μεταξύ τους μερικοί ιερείς, δεν είχε προθυμοποιηθεί να τους συνοδεύσει κανένας Λευίτης που δεν ήταν ιερέας, αν και υπήρχε πολύ μεγάλη ανάγκη για υπηρεσία στο ναό. Ο Έσδρας επέδειξε τότε τις ηγετικές του ικανότητες. Χωρίς να πτοηθεί από την κατάσταση, έστειλε αμέσως επίσημους εκπροσώπους στους Ιουδαίους ενός τόπου ονομαζόμενου Κασιφία. Εκείνοι ανταποκρίθηκαν ευνοϊκά, με αποτέλεσμα να έρθουν 38 Λευίτες και 220 Νεθινίμ. Με αυτούς και τις οικογένειές τους, το σύνολο όσων συνόδευαν τον Έσδρα ανήλθε χωρίς αμφιβολία στους 7.000 και πλέον.—Εσδ 7:27, 28· 8:15-20.

Ο Έσδρας κήρυξε κατόπιν νηστεία για να ζητήσει από τον Ιεχωβά να τους υποδείξει τον ορθό δρόμο. Παρότι το καραβάνι του θα μετέφερε πολλά πλούτη, ο Έσδρας δεν θέλησε να αμαυρώσει έστω και στο ελάχιστο το όνομα του Ιεχωβά ζητώντας συνοδεία, εφόσον είχε ήδη εκφράσει στο βασιλιά την ακράδαντη πεποίθησή του ότι ο Ιεχωβά θα προστάτευε τους υπηρέτες του. Αφού ικέτευσε τον Θεό, κάλεσε 12 από τους αρχηγούς των ιερέων, τους ζύγισε προσεκτικά τη συνεισφορά, η οποία σύμφωνα με τις σημερινές τιμές φαίνεται ότι άξιζε $43.000.000 και πλέον, και την ανέθεσε στη φροντίδα τους.—Εσδ 8:21-30.

Το χέρι του Ιεχωβά αποδείχτηκε πράγματι ότι ήταν μαζί με τον Έσδρα και με εκείνους που τον συνόδευαν προστατεύοντάς τους από “τον εχθρό στο δρόμο”, ώστε έφτασαν με ασφάλεια στην Ιερουσαλήμ. (Εσδ 8:22) Οι ιερείς και οι Λευίτες που υπηρετούσαν στο ναό αναγνώρισαν χωρίς κανένα πρόβλημα την εξουσία του Έσδρα και εκείνος παρέδωσε σε αυτούς τα πολύτιμα πράγματα που είχε φέρει μαζί του.—Εσδ 8:31-34.

Προτρέπει τον Ισραήλ να Αποπέμψει τις Αλλοεθνείς Συζύγους. Έπειτα από την προσφορά θυσιών στο ναό, ο Έσδρας έμαθε από τους άρχοντες ότι πολλοί από το λαό, τους ιερείς και τους Λευίτες που ζούσαν στη χώρα είχαν πάρει αλλοεθνείς συζύγους. Όταν το άκουσε αυτό, έσκισε το ένδυμά του και το αμάνικο πανωφόρι του, ξερίζωσε τρίχες από το κεφάλι του και από τη γενειάδα του και κάθησε αποσβολωμένος μέχρι τη βραδινή προσφορά σιτηρών. Κατόπιν, πέφτοντας στα γόνατά του και απλώνοντας τις παλάμες του προς τον Ιεχωβά, ομολόγησε δημόσια ενώπιον ορισμένων συναγμένων Ισραηλιτών τις αμαρτίες του λαού του, αρχίζοντας από τις ημέρες των προπατόρων τους.—Εσδ 8:35–10:1.

Στη συνέχεια, ο Σεχανίας, μιλώντας εκ μέρους του λαού, συνέστησε να συνάψουν διαθήκη με τον Ιεχωβά ότι θα απέπεμπαν τις αλλοεθνείς συζύγους τους και τα παιδιά που είχαν γεννήσει εκείνες, και κατόπιν είπε στον Έσδρα: «Σήκω, γιατί εσύ έχεις την ευθύνη του ζητήματος, και εμείς είμαστε μαζί σου. Να είσαι ισχυρός και να αναλάβεις δράση». Έτσι λοιπόν, ο Έσδρας έβαλε το λαό να ορκιστεί και στάλθηκε μήνυμα σε όλους τους πρώην εξορίστους να συγκεντρωθούν μέσα σε τρεις ημέρες στην Ιερουσαλήμ για να διορθώσουν το κακό. Σε εκείνη την περίπτωση, ο Έσδρας πρότρεψε το συναγμένο λαό να εξομολογηθεί στον Ιεχωβά και να αποχωριστεί από τις αλλοεθνείς συζύγους. Ωστόσο, επειδή στην παράβαση αυτή περιλαμβανόταν μεγάλος αριθμός του λαού, δεν ήταν δυνατόν να τακτοποιήσουν εντελώς το ζήτημα αμέσως και επί τόπου, αλλά η ακαθαρσία καθαρίστηκε σταδιακά, σε διάστημα τριών περίπου μηνών.—Εσδ 10:2-17.

Με τον Νεεμία. Το αν παρέμεινε ο Έσδρας στην Ιερουσαλήμ ή επέστρεψε στη Βαβυλώνα δεν είναι βέβαιο. Αλλά οι άσχημες συνθήκες στις οποίες περιήλθε η πόλη και η διαφθορά που μόλυνε το ιερατείο φαίνεται να υποδηλώνουν την απουσία του. Πιθανόν να τον κάλεσε ο Νεεμίας να επιστρέψει μετά την ανοικοδόμηση των τειχών της Ιερουσαλήμ. Όπως και αν έχουν τα πράγματα, τον βλέπουμε και πάλι στο προσκήνιο, καθώς εμφανίζεται να διαβάζει το Νόμο στο συναθροισμένο λαό και να τους διδάσκει. Τη δεύτερη ημέρα εκείνης της συνέλευσης οι κεφαλές του λαού κάνουν μια ειδική συνάθροιση με τον Έσδρα ώστε να αποκτήσουν ενόραση στο Νόμο. Η Γιορτή των Σκηνών διεξάγεται με χαρά. Αφού τηρούν επί οχτώ ημέρες τη γιορτή, ορίζουν την 24η Τισρί ημέρα νηστείας και εξομολόγησης των αμαρτιών τους μέσω προσευχής. Υπό τη δυναμική ηγεσία και τις κατευθύνσεις του Έσδρα και του Νεεμία, συνάπτεται «μια αξιόπιστη συμφωνία», όχι προφορικώς αυτή τη φορά, αλλά γραπτώς, η οποία επικυρώνεται με τη σφραγίδα των αρχόντων, των Λευιτών και των ιερέων.—Νε 8:1-9, 13-18· κεφ. 9.

Συγγραφικό Έργο. Τα βιβλία των Χρονικών καθώς και το βιβλίο που φέρει το όνομα του Έσδρα πιστοποιούν ότι ο Έσδρας ήταν ακούραστος ερευνητής και διέθετε τη διάκριση που απαιτούνταν ώστε να κρίνει τις διάφορες αποδόσεις που υπήρχαν στα αντίγραφα του Νόμου εκείνης της εποχής. Έδειξε εξαιρετικό ζήλο όσον αφορά την έρευνα των επίσημων εγγράφων του έθνους του, και προφανώς χάρη στις δικές του προσπάθειες έχουμε στη διάθεσή μας το ακριβές αρχείο που μας παρέχουν τα βιβλία των Χρονικών. Πρέπει να θυμόμαστε, ωστόσο, ότι τον ενέπνεε το πνεύμα του Θεού και ότι ο Θεός τον καθοδήγησε με σκοπό να διαφυλαχτεί ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας του Ισραήλ προς όφελός μας.

Ο ζήλος του Έσδρα για τη δικαιοσύνη, η συνοδευόμενη από προσευχή εμπιστοσύνη του στον Ιεχωβά, η πιστότητα με την οποία δίδαξε το νόμο του Θεού στον Ισραήλ και η επιμέλεια με την οποία προώθησε την αληθινή λατρεία τον καθιστούν εξαίρετο παράδειγμα, άξιο μίμησης, εφόσον είναι ένας από εκείνους που περιλαμβάνονται στο «τόσο μεγάλο σύννεφο μαρτύρων».—Εβρ 12:1.

2. Ιερέας που επέστρεψε με τον Ζοροβάβελ από τη Βαβυλώνα στην Ιερουσαλήμ το 537 Π.Κ.Χ.—Νε 12:1, 13.

ΕΣΔΡΑΣ (ΒΙΒΛΙΟ)

Αφήγηση η οποία δείχνει πώς εκπλήρωσε ο Ιεχωβά τις υποσχέσεις που είχε δώσει να αποκαταστήσει τον Ισραήλ από τη βαβυλωνιακή εξορία και να εδραιώσει εκ νέου την αληθινή λατρεία στην Ιερουσαλήμ. Περιλαμβάνει τις αυτοκρατορικές διαταγές για την αποκατάσταση της λατρείας του Ιεχωβά μεταξύ των Ιουδαίων μετά την 70χρονη ερήμωση της Ιερουσαλήμ, καθώς και την περιγραφή των ενεργειών που έγιναν για να επιτευχθεί αυτό παρά τα εμπόδια. Ο Έσδρας παρέμεινε πιστά προσκολλημένος στο παραπάνω θέμα σε ολόκληρο το βιβλίο. Αυτός φαίνεται να είναι ο λόγος για την παράλειψη των όσων συνέβησαν σε ορισμένα χρονικά διάκενα, όπως αυτό που μεσολαβεί μεταξύ των κεφαλαίων 6 και 7 του βιβλίου, διότι ο συγγραφέας δεν προσπαθούσε να παρουσιάσει ολοκληρωμένη ιστορική περιγραφή της εποχής.

Συγγραφέας. Ο Έσδρας, ως ιερέας, λόγιος, επιδέξιος αντιγραφέας και άτομο που είχε «ετοιμάσει την καρδιά του ώστε . . . να διδάσκει στον Ισραήλ διάταξη και δικαιοσύνη» και να διορθώσει τις ελλείψεις σχετικά με τη λατρεία του Ιεχωβά την οποία ασκούσαν οι επαναπατρισμένοι Ισραηλίτες, ήταν το ιδανικό άτομο για να γράψει το ομώνυμο βιβλίο. Η βασιλική δύναμη που του παραχώρησε ο βασιλιάς της Περσίας θα του είχε δώσει πρόσθετο λόγο και εξουσία για να πραγματοποιήσει την αναγκαία έρευνα, και θα αναμέναμε λογικά ότι ένας άνθρωπος με τέτοια εφόδια θα έγραφε μια αφήγηση για αυτό το σημαντικό τμήμα της ιστορίας του έθνους του. (Εσδ 7:6, 10, 25, 26) Επομένως, δεν είναι ανέντιμη η χρήση του πρώτου προσώπου για το συγγραφέα μέσα στο βιβλίο, από το εδάφιο 27 του 7ου κεφαλαίου μέχρι και το 9ο κεφάλαιο. Οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν ότι το βιβλίο του Έσδρα συνεχίζει την ιστορική αφήγηση από το σημείο όπου σταματούν τα βιβλία των Χρονικών, όπως αποκαλύπτει η σύγκριση των εδαφίων 2 Χρονικών 36:22, 23 και Έσδρας 1:1-3. Και αυτό επίσης υποδεικνύει τον Έσδρα ως το συγγραφέα. Η Ιουδαϊκή παράδοση αποδίδει παρόμοια τη συγγραφή στον Έσδρα.

Αυθεντικότητα. Το βιβλίο του Έσδρα περιλαμβάνεται στον Εβραϊκό κανόνα. Αρχικά ήταν συγχωνευμένο με το βιβλίο του Νεεμία απαρτίζοντας έναν ρόλο. Το Βαβυλωνιακό Ταλμούδ (Μπαβά Μπατρά 14β) ακολουθεί την παράδοση αυτή, αλλά από το 16ο αιώνα και έπειτα όσες Γραφές έχουν τυπωθεί στην εβραϊκή γλώσσα περιέχουν κάποιο διαχωριστικό σημάδι, παρότι υπολογίζουν τα δύο βιβλία ως ένα στο συνολικό αριθμό των βιβλίων των Εβραϊκών Γραφών. Υπάρχει ένα απόκρυφο βιβλίο στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα που αποκαλείται Έσδρας Α΄. Αυτό αποτελείται από περικοπές των βιβλίων Δεύτερο Χρονικών, Έσδρας και Νεεμίας, καθώς επίσης από ορισμένους δημοφιλείς μύθους. Υπάρχει επίσης το ψευδεπίγραφο βιβλίο Αποκάλυψη Έσδρα ή Έσδρας Δ΄.

Το μεγαλύτερο τμήμα του βιβλίου του Έσδρα γράφτηκε στην εβραϊκή, αλλά ένα σημαντικό τμήμα είναι γραμμένο στην αραμαϊκή, εφόσον ο Έσδρας αντέγραψε από τα δημόσια αρχεία και τα επίσημα έγγραφα. Αυτές οι περικοπές περιλαμβάνουν τα αντίγραφα επιστολών τις οποίες έστειλαν στους Πέρσες βασιλιάδες αξιωματούχοι της περιοχής «πέρα από τον [Ευφράτη] Ποταμό», καθώς και τις βασιλικές απαντήσεις και τα διατάγματα που διαβίβαζαν εντολές στους αξιωματούχους αυτούς. Επίσης, ο Έσδρας περιέλαβε μια σύντομη εξιστόρηση για να συνδέσει αυτά τα έγγραφα. Η αραμαϊκή ήταν η γλώσσα που χρησιμοποιούνταν στη διπλωματία και στο διεθνές εμπόριο την εποχή του Έσδρα. Τα τμήματα που είναι γραμμένα στην αραμαϊκή βρίσκονται στα κεφάλαια 4 ως 7. Κάποιες από τις πληροφορίες που παρέχει ο Έσδρας αντιγράφηκαν από Ιουδαϊκά αρχεία, οπότε αυτό το τμήμα είναι γραμμένο φυσικά στην εβραϊκή. Και αυτά επίσης τα στοιχεία ενισχύουν την επιχειρηματολογία για την αυθεντικότητα της αφήγησης του Έσδρα.

Τα εδάφια Έσδρας 7:23-26 αναφέρουν ότι η περσική κυβέρνηση ενέκρινε την εφαρμογή του Μωσαϊκού Νόμου από τους Ιουδαίους και ότι, κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι Πέρσες είχαν κάποια συμβολή στην αποκατάσταση της αληθινής λατρείας. Η σειρά με την οποία αναφέρει ο Έσδρας τους Πέρσες βασιλιάδες είναι ακριβής. Σήμερα η πλειονότητα των λογίων αποδέχεται την ακρίβεια του βιβλίου, ενώ Το Νέο Λεξικό της Αγίας Γραφής, του Γουεστμίνστερ (The New Westminster Dictionary of the Bible), δηλώνει με ειλικρίνεια ότι «δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία για τη φερεγγυότητα των ιστορικών περιεχομένων». (Επιμέλεια Χ. Γκέιμαν, 1970, σ. 291) Άρα λοιπόν, το υπόμνημα είναι αξιόπιστο και ο Έσδρας ήταν ιστορικό πρόσωπο.

Χρόνος και Σκηνικό. Το βιβλίο του Έσδρα γράφτηκε περίπου το 460 Π.Κ.Χ., μαζί με τα βιβλία των Χρονικών. Ο Έσδρας αρχίζει αναφέροντας το διάταγμα του Κύρου για την αποκατάσταση των Ιουδαίων από τη Βαβυλώνα. Τη διακήρυξη αποκατάστασης την εξέδωσε αυτός ο Πέρσης βασιλιάς στο πρώτο έτος της βασιλείας του. (Εσδ 1:1) Ο Ιούδας και η Ιερουσαλήμ είχαν ερημωθεί και είχαν μείνει χωρίς κατοίκους το φθινόπωρο του 607 Π.Κ.Χ., όταν εκείνοι τους οποίους είχε αφήσει ο Ναβουχοδονόσορ πήγαν στην Αίγυπτο. Το 70ό έτος της ερήμωσης της Ιερουσαλήμ, το τελευταίο σάββατο που επιβλήθηκε στη χώρα, τελείωνε το φθινόπωρο του 537 Π.Κ.Χ. Το διάταγμα του Κύρου πρέπει να εκδόθηκε προς το τέλος του 538 Π.Κ.Χ. ή στις αρχές του 537 για δύο λόγους. Η ερήμωση έπρεπε να διαρκέσει μέχρι να τελειώσει το 70ό έτος, και οι απελευθερωμένοι Ισραηλίτες δεν θα ταξίδευαν λογικά μέσα στο βροχερό χειμώνα, όπως θα συνέβαινε αν το διάταγμα είχε εκδοθεί μερικούς μήνες νωρίτερα. Πιθανώς εκδόθηκε στις αρχές της άνοιξης του 537 Π.Κ.Χ., ώστε να έχουν οι Ιουδαίοι τη δυνατότητα να ταξιδέψουν κατά τη διάρκεια της εποχής της ξηρασίας, να φτάσουν στην Ιερουσαλήμ και να στήσουν το θυσιαστήριο την πρώτη ημέρα του έβδομου μήνα (Τισρί) του έτους 537 Π.Κ.Χ., στις 29 Σεπτεμβρίου σύμφωνα με το Γρηγοριανό ημερολόγιο.—Εσδ 3:2-6.

Αφού περιγράφει το Πάσχα και τη Γιορτή των Άζυμων Άρτων που τελέστηκαν μετά την αποπεράτωση του ναού το 515 Π.Κ.Χ., ο Έσδρας παραλείπει τη μετέπειτα χρονική περίοδο μέχρι το έβδομο έτος της βασιλείας του Αρταξέρξη, του βασιλιά της Περσίας, το 468 Π.Κ.Χ., τον καιρό που εμφανίζεται στο προσκήνιο ο ίδιος ο Έσδρας. Χρησιμοποιεί το πρώτο πρόσωπο από το εδάφιο 27 του 7ου κεφαλαίου μέχρι το 9ο κεφάλαιο, αλλά στο 10ο κεφάλαιο μεταπηδά σε τρίτο πρόσωπο, βάζοντας τον εαυτό του στο περιθώριο για να επικεντρωθεί στις δραστηριότητες των αρχόντων, των ιερέων, των Λευιτών και των υπόλοιπων επαναπατρισμένων, ιδιαίτερα όσον αφορά τη διόρθωση της κατάστασης εκείνων που είχαν παντρευτεί αλλοεθνείς συζύγους.

[Πλαίσιο στη σελίδα 1006]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΣΔΡΑΣ

Η ανοικοδόμηση του ναού στην Ιερουσαλήμ και η αποκατάσταση της αληθινής λατρείας εκεί μετά τη βαβυλωνιακή εξορία

Καλύπτει περίοδο περίπου 70 ετών μετά την επιστροφή των Ιουδαίων από την εξορία στη Βαβυλώνα

Ο Κύρος εκδίδει το διάταγμα της απελευθέρωσης, και ένα υπόλοιπο Ιουδαίων εξορίστων επιστρέφει στην Ιερουσαλήμ (το 537 Π.Κ.Χ.) για να ανοικοδομήσει το ναό (1:1–3:6)

Ανοικοδόμηση του ναού (3:7–6:22)

Τα θεμέλια τίθενται το δεύτερο έτος μετά την επιστροφή από την εξορία

Εχθροί παρεμποδίζουν επανειλημμένα την ανοικοδόμηση του ναού και τελικά πετυχαίνουν να σταματήσουν το έργο μέχρις ότου, το δεύτερο έτος του Δαρείου Α΄ (520 Π.Κ.Χ.), οι προφήτες Ζαχαρίας και Αγγαίος υποκινούν το λαό να αρχίσει και πάλι την οικοδόμηση

Μια επίσημη έρευνα στα περσικά αρχεία, τόσο στη Βαβυλώνα όσο και στα Εκβάτανα, αποκαλύπτει ότι η ανοικοδόμηση του ναού είχε εξουσιοδοτηθεί από τον Κύρο, και έτσι ο Δαρείος Α΄ εκδίδει διάταγμα για να συνεχιστεί το έργο χωρίς παρεμπόδιση, εξαγγέλλοντας θανατική ποινή για τους παραβάτες

Το έκτο έτος του Δαρείου Α΄ (515 Π.Κ.Χ.), η οικοδόμηση του ναού ολοκληρώνεται, και ακολουθεί η εγκαινίαση του οικοδομήματος και η τέλεση του Πάσχα

Ο Έσδρας πηγαίνει στην Ιερουσαλήμ (το 468 Π.Κ.Χ.) με δώρα για το ναό και για να διορίσει κριτές (7:1–8:36)

Χορηγείται από τον Πέρση μονάρχη Αρταξέρξη (Μακρόχειρα) άδεια για το ταξίδι

Με περίπου 1.500 άντρες, και επιπλέον 258 Λευίτες και Νεθινίμ από τον τόπο Κασιφία, ο Έσδρας αναχωρεί από ένα σημείο συγκέντρωσης στον ποταμό Ααβά με χρυσάφι, ασήμι και σκεύη για το ναό, φτάνει δε στην Ιερουσαλήμ τρεισήμισι και πλέον μήνες αργότερα

Καθαρισμός του Ισραήλ, περιλαμβανομένου και του ιερατείου (9:1–10:44)

Μαθαίνοντας ότι ο λαός είχε μολυνθεί εξαιτίας επιγαμίας με αλλοεθνείς γυναίκες, ο Έσδρας κάνει δημόσια ομολογία προσευχόμενος στον Ιεχωβά

Ο Σεχανίας αναγνωρίζει την αμαρτία και προτείνει τη σύναψη μιας διαθήκης για την αποβολή των αλλοεθνών συζύγων και των παιδιών τους

Δίνεται εντολή σε όλους τους πρώην εξορίστους να συναχθούν στην Ιερουσαλήμ. Έπειτα αποφασίζεται να διερευνήσουν σταδιακά οι άρχοντες την καθεμιά από τις μολυσματικές περιπτώσεις

Οι ιερείς, οι Λευίτες και οι υπόλοιποι άντρες συμμορφώνονται αποπέμποντας τις αλλοεθνείς συζύγους και τους γιους τους

ΕΣΔΡΗΛΩΝ

Βλέπε ΙΕΖΡΑΕΛ, ΙΕΖΡΑΕΛΙΤΗΣ Αρ. 5.

ΕΣΕΒΩΝ

(Εσεβών).

Τοποθεσία η οποία ταυτίζεται με το σημερινό Χισμπάν, μια ερειπωμένη πόλη που κείται περίπου 20 χλμ. ΝΔ της Ραββά (Αμμάν). Βρίσκεται στο μέσο σχεδόν της απόστασης που χωρίζει τον Αρνών από τον Ιαβόκ. (Ιη 12:2) Μέχρι στιγμής δεν έχουν βρεθεί εκεί αρχαιότητες που να χρονολογούνται από την περίοδο των Χαναναίων. Λίγο ανατολικότερα της Εσεβών υπάρχει ένας μεγάλος ερειπωμένος υδροταμιευτήρας, και περίπου 180 μ. πιο κάτω από την πόλη υπάρχει μια πηγή από την οποία έχει σχηματιστεί μια σειρά από δεξαμενές.—Παράβαλε Ασμ 7:4· βλέπε ΒΑΘ-ΡΑΒΒΙΜ.

Ο Αμορραίος βασιλιάς Σηών κατέλαβε την Εσεβών από τους Μωαβίτες και την κατέστησε έδρα της βασιλικής κατοικίας του. Μάλιστα η ήττα των Μωαβιτών στάθηκε η αφορμή για κάποιους χλευαστικούς παροιμιώδεις στίχους, είτε αμορραϊκής είτε ισραηλιτικής προέλευσης. Αν αυτοί οι στίχοι είχαν προέλθει από τους Αμορραίους, τότε ενέπαιζαν τους Μωαβίτες και εξήραν τη νίκη του Βασιλιά Σηών. Αν, όμως, είχαν προέλθει από τους Ισραηλίτες, σήμαιναν ότι, όπως ο Σηών είχε καταλάβει την Εσεβών από τους Μωαβίτες, έτσι και ο Ισραήλ θα έπαιρνε αυτήν και άλλες πόλεις από τους Αμορραίους. Σε αυτή την περίπτωση ο χλευασμός θα συνίστατο στο ότι η νίκη του Σηών άνοιξε το δρόμο ώστε να καταλάβουν οι Ισραηλίτες εδάφη τα οποία διαφορετικά δεν θα δικαιούνταν.—Αρ 21:26-30· Δευ 2:9.

Όταν ο Βασιλιάς Σηών αρνήθηκε να επιτρέψει στους Ισραηλίτες υπό τον Μωυσή να περάσουν ειρηνικά μέσα από τη γη του και αντ’ αυτού ετοιμάστηκε να τους πολεμήσει, ο Ιεχωβά έδωσε στο λαό του τη νίκη επί του Σηών. Οι αμορραϊκές πόλεις, μεταξύ των οποίων αναμφίβολα και η Εσεβών, αφιερώθηκαν στην καταστροφή. (Δευ 2:26-36· 3:6· 29:7· Κρ 11:19-22) Έπειτα οι Ρουβηνίτες ανοικοδόμησαν την Εσεβών (Αρ 32:37), η οποία περιλαμβανόταν στις πόλεις που τους έδωσε ο Μωυσής. (Ιη 13:15-17) Δεδομένου ότι βρισκόταν στο όριο ανάμεσα στον Ρουβήν και στον Γαδ, η Εσεβών περιλήφθηκε αργότερα στην περιοχή του Γαδ και κατονομάζεται ως μια από τις τέσσερις πόλεις των Γαδιτών που παραχωρήθηκαν στους Λευίτες.—Ιη 21:38, 39· 1Χρ 6:77, 80, 81.

Σε μεταγενέστερη περίοδο η Εσεβών περιήλθε προφανώς υπό μωαβιτική κυριαρχία, κάτι που υποδηλώνεται από το γεγονός ότι τόσο ο Ησαΐας όσο και ο Ιερεμίας την αναφέρουν στις εξαγγελίες καταδικαστικής κρίσης που απευθύνουν εναντίον του Μωάβ. (Ησ 15:4· 16:7-9· Ιερ 48:2, 34, 45) Ο Ιερεμίας μνημονεύει επίσης αυτή την πόλη σε μια εξαγγελία εναντίον του Αμμών. (Ιερ 49:1, 3) Σύμφωνα με μερικούς σχολιαστές, συνάγεται από αυτό ότι η Εσεβών εκείνη την εποχή είχε περάσει στα χέρια των Αμμωνιτών. Άλλοι υποστηρίζουν πως αυτό μπορεί να σημαίνει είτε ότι η Εσεβών του Μωάβ θα είχε την ίδια τύχη με τη Γαι είτε ότι εννοούνταν μια διαφορετική Εσεβών στην περιοχή του Αμμών.

Σύμφωνα με τον Ιουδαίο ιστορικό Ιώσηπο, η Εσεβών ανήκε στους Ιουδαίους την εποχή του Αλέξανδρου Ιανναίου (103-76 Π.Κ.Χ.). Αργότερα, αυτή η πόλη υπαγόταν στη δικαιοδοσία του Ηρώδη του Μεγάλου.—Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΓ΄, 395-397 (xv, 4)· ΙΕ΄, 294 (viii, 5).

ΕΣΕΔ

(Έσεδ) [συντετμημένη μορφή του Ασαδίας, που σημαίνει «Στοργική Καλοσύνη του Γιαχ· Ο Γιαχ Είναι Στοργική Καλοσύνη»].

Ισραηλίτης του οποίου ο γιος ήταν ένας από τους 12 διαχειριστές του Σολομώντα, ο καθένας από τους οποίους είχε την ευθύνη να προμηθεύει τροφή στο βασιλιά και στο σπιτικό του έναν μήνα το χρόνο.—1Βα 4:7, 10.

ΕΣΕΚ

(Έσεκ) [Φιλονικία].

Πηγάδι καθαρού νερού το οποίο έσκαψαν οι υπηρέτες του Ισαάκ στην κοιλάδα του χειμάρρου των Γεράρων. (Γε 26:20) Οι Φιλισταίοι ποιμένες εκείνης της περιοχής, όμως, ισχυρίστηκαν ότι το πηγάδι ήταν δικό τους, και ως αποτέλεσμα οι δύο πλευρές «άρχισαν να μαλώνουν», γεγονός από το οποίο προέκυψε η ονομασία της τοποθεσίας. (Γε 26:12-20) Η ακριβής θέση αυτού του πηγαδιού δεν είναι γνωστή σήμερα.

ΕΣΕΜΩΝ

(Εσεμών).

Πόλη στο νότιο τμήμα του Ιούδα (Ιη 15:21, 27), η θέση της οποίας είναι άγνωστη τώρα.

ΕΣΘΑΟΛ

(Εσθαόλ) [πιθανώς, Τόπος Ερώτησης [Προς τον Θεό]].

Πόλη της Σεφηλά η οποία είχε παραχωρηθεί στον Ιούδα. (Ιη 15:20, 33) Μεταγενέστερα αναφέρεται ως κωμόπολη στο σύνορο του Δαν. (Ιη 19:40, 41) Σε εκείνη την περιοχή άρχισε το πνεύμα του Ιεχωβά να ωθεί τον Κριτή Σαμψών, και όταν αυτός πέθανε θάφτηκε εκεί. (Κρ 13:25· 16:31) Οι 5 Δανίτες που κατασκόπευσαν τη Λαΐς και οι 600 που την κατέλαβαν στη συνέχεια ξεκίνησαν από την Εσθαόλ και τη Ζορά.—Κρ 18:1, 2, 7, 11, 27.

Οι λόγιοι ταυτίζουν γενικά την Εσθαόλ με τη σημερινή μερικώς κατοικημένη τοποθεσία Εσουά (Εσταόλ), η οποία βρίσκεται σε μια επίπεδη βραχώδη επιφάνεια, περίπου 21 χλμ. Δ της Ιερουσαλήμ.

ΕΣΘΑΟΛΙΤΕΣ

(Εσθαολίτες) [Της (Από την) Εσθαόλ].

Οι κάτοικοι της Εσθαόλ από τη φυλή του Ιούδα οι οποίοι προήλθαν από τον Σωβάλ μέσω των οικογενειών της Κιριάθ-ιαρίμ.—1Χρ 2:53.

ΕΣΘΕΜΩΑ

(Εσθεμωά), ΕΣΘΕΜΩ (Εσθεμώ) [πιθανώς, Τόπος Ακρόασης [του λόγου του Θεού]].

1. Πιθανώς πόλη του Ιούδα στην οποία πολλοί από τους κατοίκους ήταν απόγονοι του Ιεσβά. Ή, δεδομένου ότι το εβραϊκό κείμενο δεν διευκρινίζει αν πρόκειται για πόλη ή πρόσωπο, ένας γιος του Ιεσβά.—1Χρ 4:17.

2. Κάποιος Μααχαθίτης ο οποίος ήταν απόγονος του Οδία.—1Χρ 4:19.

3. Κωμόπολη στην ορεινή περιοχή του Ιούδα, που λεγόταν και Εσθεμώ. Παρότι αρχικά είχε δοθεί στον Ιούδα, στη συνέχεια παραχωρήθηκε μαζί με τα βοσκοτόπια της στους Λευίτες. (Ιη 15:50· 21:14· 1Χρ 6:57) Αντιστοιχεί στο σημερινό χωριό ες Σαμού (Εστεμόα), το οποίο βρίσκεται περίπου 15 χλμ. ΝΝΔ της Χεβρών. Πιθανώς ταυτίζεται με την πόλη που εξετάζεται στον Αρ. 1.

Η Εσθεμωά ήταν ένα από τα μέρη όπου κατέφευγε συχνά ο Δαβίδ ενόσω ήταν φυγάς, και μάλιστα μετά τη νίκη του επί της ληστρικής ομάδας των Αμαληκιτών έστειλε ένα δώρο από τα λάφυρα σε φίλους του εκεί.—1Σα 30:26-28.

ΕΣΘΗΡ

(Εσθήρ).

Μια Ιουδαία ορφανή κοπέλα από τη φυλή του Βενιαμίν, της οποίας το εβραϊκό όνομα ήταν Χαδασσά (που σημαίνει «Μυρτιά»), και απόγονος κάποιου από εκείνους που εκτοπίστηκαν από την Ιερουσαλήμ μαζί με τον Βασιλιά Ιωαχίν (Ιεχονία) το 617 Π.Κ.Χ. (Εσθ 2:5-7) Ήταν κόρη του Αβιχαίλ, του θείου του Μαροδοχαίου. (Εσθ 2:15) Κηδεμόνας της ήταν ο μεγαλύτερος εξάδελφός της, ο Μαροδοχαίος, ένας από τους «υπηρέτες του βασιλιά που ήταν στη βασιλική πύλη» του ανακτόρου στα Σούσα κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Πέρση βασιλιά Ασσουήρη (Ξέρξη Α΄, τον πέμπτο αιώνα Π.Κ.Χ.). (Εσθ 2:7· 3:2) Αφού ο Ασσουήρης είχε αποπέμψει τη βασίλισσά του την Αστίν εξαιτίας της ανυπακοής της, διέταξε να συγκεντρωθούν όλες οι όμορφες παρθένες και να υποβληθούν για ένα διάστημα σε μια αγωγή ειδικών μαλάξεων και περιποίησης ομορφιάς, ώστε να διαλέξει ο βασιλιάς μια κοπέλα ως βασίλισσα στη θέση της Αστίν. Η Εσθήρ ήταν μία από τις κοπέλες που πάρθηκαν στην κατοικία του βασιλιά και ανατέθηκαν στη φροντίδα του Ηγαΐ, του φύλακα των γυναικών. Ακολουθώντας τις οδηγίες του Μαροδοχαίου, η Εσθήρ κράτησε κρυφό το γεγονός ότι ήταν Ιουδαία. (Εσθ 2:8, 10) Εκλέχθηκε ως βασίλισσα το έβδομο έτος της βασιλείας του Ασσουήρη. (Εσθ 2:16, 17) Βρισκόταν πάντοτε σε επαφή με τον Μαροδοχαίο και ακολουθούσε τις συμβουλές του. Μίλησε στο βασιλιά εξ ονόματος του Μαροδοχαίου όταν εκείνος ανακάλυψε μια συνωμοσία εναντίον του βασιλιά.—Εσθ 2:20, 22.

Το 12ο έτος του Ασσουήρη, ο Αμάν ο Αγαγίτης, ο οποίος ήταν πρωθυπουργός, κατέστρωσε ένα σχέδιο για τον αφανισμό όλων των Ιουδαίων από τις 127 διοικητικές περιφέρειες της αυτοκρατορίας. Έλαβε εξουσιοδότηση από το βασιλιά να εκδώσει διάταγμα για την εκτέλεση του σχεδίου του. (Εσθ 3:7-13) Ενεργώντας με βάση τις πληροφορίες και τις συμβουλές που έλαβε από τον Μαροδοχαίο, η Εσθήρ αποκάλυψε στο βασιλιά τον πονηρό σκοπό της πλεκτάνης του Αμάν. Η αντίδραση του Αμάν επέτεινε την οργή του βασιλιά, ο οποίος διέταξε να κρεμάσουν τον Αμάν. (Εσθ 4:7–7:10) Κατά παράκληση της Εσθήρ, ο βασιλιάς εξέδωσε ένα δεύτερο διάταγμα το οποίο εξουσιοδοτούσε τους Ιουδαίους να πολεμήσουν υπέρ της ζωής τους την ημέρα που είχε οριστεί για τη σφαγή τους. (Εσθ 8:3-14) Λόγω της προσταγής του βασιλιά και από φόβο για τον Μαροδοχαίο, ο οποίος είχε γίνει πρωθυπουργός στη θέση του Αμάν, οι κυβερνήτες και οι αξιωματούχοι της αυτοκρατορίας βοήθησαν τους Ιουδαίους να νικήσουν ολοκληρωτικά τους εχθρούς τους. (Εσθ 9) Σύμφωνα με τις οδηγίες του Μαροδοχαίου τις οποίες επικύρωσε η Εσθήρ, οι Ιουδαίοι έλαβαν την εντολή να τηρούν τη Γιορτή των Πουρίμ κάθε χρόνο—ένα έθιμο που διατηρείται μέχρι σήμερα.—Εσθ 9:20, 21, 29.

Παρότι το βιβλίο της Εσθήρ δεν αναφέρει το όνομα του Θεού, οι ενέργειες του Μαροδοχαίου και της Εσθήρ φανερώνουν καθαρά ότι ήταν και οι δύο πιστοί υπηρέτες του αληθινού Θεού, του Ιεχωβά. Η Εσθήρ εκδήλωσε ιδιότητες ατόμου που εμπιστευόταν στο νόμο του Θεού. «Είχε όμορφη διάπλαση και ωραία εμφάνιση» (Εσθ 2:7), αλλά ακόμη πιο σημαντικό ήταν ότι επιδείκνυε το στολισμό “του κρυφού ανθρώπου της καρδιάς με την άφθαρτη ενδυμασία του ήσυχου και πράου πνεύματος”. (1Πε 3:4) Γι’ αυτό και κέρδισε εύνοια ενώπιον του Ηγαΐ, του φύλακα των γυναικών, καθώς και ενώπιον του ίδιου του βασιλιά. Δεν θεωρούσε το φανταχτερό στολισμό ως το σημαντικότερο πράγμα, και γι’ αυτόν το λόγο «δεν ζήτησε τίποτα παρά μόνο ό,τι ανέφερε ο Ηγαΐ». (Εσθ 2:15) Έδειξε μεγάλη διακριτικότητα και εγκράτεια. Ήταν υποτακτική στο σύζυγό της τον Ασσουήρη, προσεγγίζοντάς τον με διακριτικότητα και σεβασμό όταν κινδύνευε η ζωή της καθώς και η ζωή του λαού της. Έμενε σιωπηλή όταν αυτό ήταν σοφό, αλλά μιλούσε θαρραλέα και άφοβα όταν χρειαζόταν και στην κατάλληλη στιγμή. (Εσθ 2:10· 7:3-6) Δεχόταν τις συμβουλές του ώριμου εξαδέλφου της, του Μαροδοχαίου, ακόμη και όταν η εφαρμογή τους έθετε σε κίνδυνο τη ζωή της. (Εσθ 4:12-16) Η αγάπη και η οσιότητά της προς το λαό της, τους Ιουδαίους, οι οποίοι ήταν επίσης ο λαός με τον οποίο είχε συνάψει διαθήκη ο Θεός, φάνηκαν όταν ανέλαβε δράση για να τους υπερασπιστεί.—Βλέπε ΜΑΡΟΔΟΧΑΙΟΣ Αρ. 2.

ΕΣΘΗΡ (ΒΙΒΛΙΟ)

Βιβλίο των Εβραϊκών Γραφών που φέρει το όνομα του κυριότερου χαρακτήρα του, αν και μερικά αντίγραφα της λατινικής Βουλγάτας το αποκαλούν «Ασσουήρης», από το όνομα του Πέρση βασιλιά που διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην αφήγηση. Οι Ιουδαίοι το αποκαλούν Μεγιλλάθ ’Εστέρ, ή απλώς Μεγιλλάχ, που σημαίνει «ρόλος», επειδή για αυτούς αποτελεί από μόνο του ιδιαίτερα αξιοσέβαστο ρόλο.

Ο Συγγραφέας του Βιβλίου. Οι Γραφές δεν αναφέρουν ποιος έγραψε το βιβλίο της Εσθήρ. Μερικοί λόγιοι αποδίδουν το βιβλίο στον Έσδρα, αλλά το βάρος των αποδείξεων υποδεικνύει τον Μαροδοχαίο. Ο Μαροδοχαίος ήταν σε θέση να γνωρίζει όλες τις λεπτομέρειες που εξιστορούνται σχετικά με τις προσωπικές ανησυχίες του ίδιου και της Εσθήρ, τις κινήσεις των μελών της οικογένειας του Αμάν και ιδίως τι διαδραματίστηκε στα Σούσα, το κάστρο. Μετά την προαγωγή του στη θέση του πρωθυπουργού της περσικής κυβέρνησης, αυτός θα είχε πρόσβαση στα επίσημα έγγραφα που αναφέρονται στην αφήγηση, και ακριβώς όπως ο Δανιήλ, ο Έσδρας και ο Νεεμίας κατείχαν αξιώματα στην κυβέρνηση της Περσίας σε άλλες περιόδους και έγραψαν βιβλία της Αγίας Γραφής που περιέγραφαν τη σχέση των Ιουδαίων με την εν λόγω παγκόσμια δύναμη, έτσι και ο Μαροδοχαίος, με την ευλογία του Ιεχωβά, ήταν ο πλέον ενδεδειγμένος για τη συγγραφή του βιβλίου της Εσθήρ.

Ιστορικά Δεδομένα. Η αφήγηση τοποθετεί χρονικά τα γεγονότα της στη διάρκεια της βασιλείας ενός Ασσουήρη που βασίλευε όταν η Περσική Αυτοκρατορία εκτεινόταν από την Ινδία μέχρι την Αιθιοπία και περιλάμβανε 127 επαρχίες, δηλαδή διοικητικές περιφέρειες. (Εσθ 1:1) Αυτά τα στοιχεία, καθώς και το γεγονός ότι το βιβλίο συμπεριλαμβάνεται στον κανόνα που συνέταξε ο Έσδρας, περιορίζουν την καλυπτόμενη περίοδο στη διάρκεια της βασιλείας ενός από τους ακόλουθους τρεις, γνωστούς στην ιστορία, βασιλιάδες: του Δαρείου Α΄ του Πέρση, του Ξέρξη Α΄ και του Αρταξέρξη του Μακρόχειρα. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι τόσο ο Δαρείος Α΄ όσο και ο Αρταξέρξης ο Μακρόχειρας έδειξαν εύνοια προς τους Ιουδαίους πριν από το 12ο έτος της βασιλείας τους, χαρακτηριστικό που δεν ταιριάζει στον Ασσουήρη του βιβλίου, ο οποίος φαίνεται ότι δεν ήταν τόσο εξοικειωμένος με τους Ιουδαίους και τη θρησκεία τους ούτε είχε τη διάθεση να τους ευνοήσει. Επομένως, πιστεύεται ότι ο Ασσουήρης του βιβλίου της Εσθήρ είναι ο Ξέρξης Α΄, γιος του Πέρση βασιλιά Δαρείου του Μεγάλου. Μερικές μεταφράσεις (AT, Mo, ΛΧ) αντικαθιστούν μάλιστα το όνομα «Ασσουήρης» με το όνομα «Ξέρξης» στο κείμενό τους.

Στο βιβλίο της Εσθήρ τα βασιλικά έτη αυτού του βασιλιά υπολογίζονται προφανώς από τότε που ήταν συμβασιλιάς με τον πατέρα του, τον Δαρείο τον Μέγα. Επειδή τα πρώτα γεγονότα που αναφέρονται στο βιβλίο της Εσθήρ συνέβησαν κατά το τρίτο έτος της βασιλείας του και η υπόλοιπη αφήγηση καλύπτει τη μετέπειτα βασιλεία του, το βιβλίο προφανώς καλύπτει την περίοδο από το 493 Π.Κ.Χ. μέχρι περίπου το 475 Π.Κ.Χ.—Βλέπε ΠΕΡΣΙΑ, ΠΕΡΣΕΣ (Η Βασιλεία του Ξέρξη και του Αρταξέρξη).

Το βιβλίο της Εσθήρ συντάχθηκε μετά το 12ο έτος του Ξέρξη και προφανώς κατά το τέλος της βασιλείας του (περ. 475 Π.Κ.Χ.). Το ζωντανό ύφος συγγραφής του βιβλίου υπονοεί ότι ο συγγραφέας ήταν αυτόπτης μάρτυρας. Επιπλέον, ο σαφής υπαινιγμός ότι ο συγγραφέας είχε πρόσβαση σε κυβερνητικά έγγραφα (Εσθ 10:2) δείχνει ότι το βιβλίο γράφτηκε πιθανότατα στα Σούσα στην επαρχία του Ελάμ, η οποία ανήκε τότε στην Περσία. Η ενσωμάτωση περσικών και χαλδαϊκών λέξεων στο εβραϊκό κείμενο του βιβλίου ταιριάζει με το χρόνο συγγραφής που προαναφέρθηκε, όπως άλλωστε και η Περσία ως τόπος συγγραφής.

Ο Έσδρας θα μπορούσε να είχε φέρει το βιβλίο από τη Βαβυλώνα στην Ιερουσαλήμ το 468 Π.Κ.Χ., διότι η Μεγάλη Συναγωγή της Ιερουσαλήμ το περιέλαβε στον κανόνα προτού τερματιστεί η λειτουργία της, περίπου το 300 Π.Κ.Χ.

Αυθεντικότητα και Κανονικότητα. Η κανονικότητα του βιβλίου της Εσθήρ αμφισβητείται από μερικούς επειδή στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές δεν υπάρχουν παραθέσεις από αυτό ή αναφορές σε αυτό. Αλλά κάτι τέτοιο δεν αποτελεί καθοριστική αντίρρηση, διότι το ίδιο συμβαίνει και με άλλα βιβλία των οποίων η κανονικότητα είναι τεκμηριωμένη, όπως τα βιβλία Έσδρας και Εκκλησιαστής. Ο Μελίτων, «επίσκοπος» Σάρδεων, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός και ο Αθανάσιος είναι μεταξύ αυτών που το παρέλειψαν από τους καταλόγους τους με τα κανονικά βιβλία. Ωστόσο, ο Ιερώνυμος, ο Αυγουστίνος και ο Ωριγένης αναφέρονται στο βιβλίο ονομαστικά. Το βιβλίο συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή Τσέστερ Μπίτι, στην οποία τα βιβλία Ιεζεκιήλ, Δανιήλ και Εσθήρ περιέχονται σε έναν κώδικα, συνταγμένο πιθανώς κατά το πρώτο ήμισυ του τρίτου αιώνα Κ.Χ. Δεν φαίνεται να αμφισβητήθηκε ποτέ το κύρος του από τους Ιουδαίους ή από τους πρώτους Χριστιανούς ως σύνολο. Στις Άγιες Γραφές τους οι Ιουδαίοι το τοποθετούν συνήθως μεταξύ των Αγιογράφων (ή αλλιώς Γραφείων), ανάμεσα στα βιβλία Εκκλησιαστής και Δανιήλ.

Αργότερα εισάχθηκαν στο βιβλίο απόκρυφες προσθήκες. Μερικοί λόγιοι χρονολογούν την εισαγωγή των προσθηκών περί το 100 Π.Κ.Χ., περίπου 300 χρόνια αφότου οριστικοποιήθηκε, σύμφωνα με την παραδοσιακή άποψη, ο κανόνας των Εβραϊκών Γραφών.

Το βιβλίο της Εσθήρ κατηγορείται για υπερβολή επειδή κάνει λόγο για ένα συμπόσιο που διήρκεσε 180 ημέρες στο τρίτο έτος της βασιλείας του Ασσουήρη. (Εσθ 1:3, 4) Ωστόσο, έχει εκφραστεί η άποψη ότι ίσως διοργανώθηκε μια γιορτή τόσο μεγάλης διάρκειας για να εξυπηρετήσει τους πολυάριθμους αξιωματούχους των πολλών επαρχιών οι οποίοι, λόγω των καθηκόντων τους, δεν μπορούσαν να παρευρεθούν σε αυτήν καθ’ όλη τη διάρκειά της και όλοι μαζί ταυτόχρονα. Στην πραγματικότητα, το κείμενο δεν λέει ότι το συμπόσιο διήρκεσε τόσο πολύ, αλλά ότι ο βασιλιάς έδειχνε σε αυτούς τα πλούτη και τη δόξα του βασιλείου του επί 180 ημέρες. Στα εδάφια 1:3 και 1:5 γίνεται λόγος για συμπόσιο. Μπορεί να μην εννοούνται δύο συμπόσια, αλλά το εφταήμερο συμπόσιο που παρατέθηκε για όλους στο κάστρο στο τέλος της μεγάλης σύναξης μπορεί να ταυτίζεται με το συμπόσιο που αναφέρεται στο εδάφιο 3.—Σχολιολόγιο της Παλαιάς Διαθήκης (Commentary on the Old Testament), των Κ. Κάιλ και Φ. Ντέλιτς, 1973, Τόμ. 3, Εσθήρ, σ. 322-324.

Ορμώμενοι από την απουσία κάθε άμεσης μνείας του Θεού στο βιβλίο, μερικοί προσάπτουν σε αυτό την κατηγορία ότι στερείται θρησκευτικότητας. Εντούτοις, το βιβλίο κάνει λόγο για νηστεία και “κραυγή για βοήθεια” από μέρους των Ιουδαίων, υπονοώντας προσευχή. (Εσθ 4:3, 16· 9:31) Αφήνεται επίσης να εννοηθεί ότι από θεϊκή παρέμβαση έμεινε ο βασιλιάς άυπνος την κατάλληλη στιγμή (6:1), ενώ γίνεται πιθανή νύξη στη θεϊκή πρόνοια όσον αφορά την άνοδο της Εσθήρ στη θέση της βασίλισσας. (4:14) Επιπλέον, το γεγονός ότι ο Μαροδοχαίος αρνήθηκε κατηγορηματικά να προσκυνήσει τον εχθρό του Θεού τον Αμάν, ο οποίος ως Αγαγίτης μπορεί να ήταν Αμαληκίτης με βασιλική καταγωγή, αποτελεί απόδειξη του ότι ο Μαροδοχαίος λάτρευε τον Ιεχωβά.—3:1-6· Εξ 17:14.

Αποδείξεις από την ιστορία και την αρχαιολογία. Ιστορικά και αρχαιολογικά ευρήματα έχουν επιβεβαιώσει και αυτά την αυθεντικότητα του βιβλίου της Εσθήρ. Λίγα μόνο παραδείγματα αρκούν. Η περιγραφή του τρόπου με τον οποίο τιμούσαν οι Πέρσες κάποιον είναι αυθεντική. (Εσθ 6:8) Το λευκό και το μπλε (ή το ιώδες) ήταν τα βασιλικά περσικά χρώματα. Στο εδάφιο Εσθήρ 8:15 διαβάζουμε ότι ο Μαροδοχαίος φορούσε «βασιλική ενδυμασία από μπλε και λινό ύφασμα» και πορφυροκόκκινο μανδύα.

Η Εσθήρ «στάθηκε στην εσωτερική αυλή της κατοικίας του βασιλιά απέναντι από την κατοικία του βασιλιά, ενώ ο βασιλιάς καθόταν στο βασιλικό του θρόνο μέσα στη βασιλική κατοικία απέναντι από την είσοδο της κατοικίας. Και μόλις ο βασιλιάς είδε την Εσθήρ τη βασίλισσα να στέκεται στην αυλή, αυτή κέρδισε εύνοια στα μάτια του». (Εσθ 5:1, 2) Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει ότι η περιγραφή είναι ακριβής σε όλες τις λεπτομέρειες. Ένας διάδρομος οδηγούσε από την Κατοικία των Γυναικών προς την εσωτερική αυλή, και παραπλεύρως της αυλής απέναντι από το διάδρομο ήταν η αίθουσα του θρόνου στο ανάκτορο. Ο θρόνος ήταν τοποθετημένος στη μέση του απέναντι τοίχου, και από αυτή την πλεονεκτική θέση ο βασιλιάς μπορούσε να δει πέρα από το παραπέτασμα που μεσολαβούσε και έτσι να διακρίνει τη βασίλισσα που περίμενε ακρόαση. Και άλλες λεπτομέρειες στο βιβλίο δείχνουν καλή γνώση του ανακτόρου από μέρους του συγγραφέα. Είναι φανερό ότι οι όποιες αντιρρήσεις προβάλλονται σε βάρος του βιβλίου, με τον ισχυρισμό ότι στερείται ιστορικότητας και ακρίβειας όσον αφορά την περσική εθιμοτυπία, είναι αβάσιμες.

Ισχυρότατη απόδειξη για την αυθεντικότητα του βιβλίου αποτελεί η Γιορτή των Πουρίμ, ή αλλιώς Κλήρων, η οποία τηρείται από τους Εβραίους μέχρι σήμερα και κατά την οποία διαβάζεται στις συναγωγές τους ολόκληρο το βιβλίο. Μια σφηνοειδής επιγραφή, προφανώς από τη Βορσίππα, λέγεται ότι αναφέρεται σε έναν Πέρση αξιωματούχο ονόματι Μαρδουκά (Μαροδοχαίος;) ο οποίος βρισκόταν στα Σούσα προς το τέλος της βασιλείας του Δαρείου Α΄ ή στην αρχή της βασιλείας του Ξέρξη Α΄.—Περιοδικό για την Επιστημονική Γνώση της Παλαιάς Διαθήκης (Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft), 1940/41, Τόμ. 58, σ. 243, 244· 1942/43, Τόμ. 59, σ. 219.

Το βιβλίο της Εσθήρ βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με τις υπόλοιπες Γραφές και συμπληρώνει τις αφηγήσεις του Έσδρα και του Νεεμία αναφέροντας τι συνέβη στο λαό του Θεού που ήταν εξόριστος στην Περσία. Όπως όλες οι Γραφές, γράφτηκε για να μας παρέχει ενθάρρυνση, παρηγοριά και διδασκαλία.—Ρω 15:4.

[Πλαίσιο στη σελίδα 1010]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΣΘΗΡ

Μια ζωηρή αφήγηση του πώς η Εσθήρ, με την καθοδήγηση του μεγαλύτερου εξαδέλφου της του Μαροδοχαίου, χρησιμοποιήθηκε από τον Θεό για να διασώσει τους Ιουδαίους από τον αφανισμό

Γράφτηκε προφανώς από τον Μαροδοχαίο και φαίνεται να καλύπτει την περίοδο 493–περ. 475 Π.Κ.Χ.

Η Εσθήρ γίνεται βασίλισσα στα Σούσα

Όταν ο Βασιλιάς Ασσουήρης (προφανώς ο Ξέρξης Α΄) καλεί τη Βασίλισσα Αστίν στη διάρκεια ενός βασιλικού συμποσίου για να δείξει το κάλλος της, αυτή αρνείται επίμονα να έρθει· ο βασιλιάς την καθαιρεί από τη θέση της βασίλισσας (1:1-22)

Από όλες τις όμορφες παρθένες του βασιλείου, επιλέγεται η Εσθήρ και ανακηρύσσεται βασίλισσα· με την προτροπή του Μαροδοχαίου, δεν αποκαλύπτει ότι είναι Ιουδαία (2:1-20)

Ο Αμάν συνωμοτεί ώστε να εξολοθρευτούν οι Ιουδαίοι, αλλά οι όροι αντιστρέφονται

Ο Αμάν ο Αγαγίτης εξυψώνεται από το βασιλιά πάνω από όλους τους άλλους άρχοντες, αλλά ο Μαροδοχαίος αρνείται να τον προσκυνήσει (3:1-4)

Εξοργισμένος από την άρνηση του Μαροδοχαίου, ο Αμάν στήνει πλεκτάνη για να εξαλείψει όλους τους Ιουδαίους της αυτοκρατορίας· καταφέρνει να κάνει το βασιλιά να συμφωνήσει, προσδιορίζεται η ημερομηνία και εκδίδεται το διάταγμα (3:5-15)

Ο Μαροδοχαίος παραγγέλλει στην Εσθήρ να κάνει αυτοπροσώπως έκκληση στο βασιλιά, παρότι η ζωή της μπορεί να κινδυνεύσει αν εμφανιστεί απρόσκλητη ενώπιόν του (4:1-17)

Ο βασιλιάς δέχεται με ευμένεια την Εσθήρ· εκείνη προσκαλεί το βασιλιά και τον Αμάν σε συμπόσιο, και στη συνέχεια τους ζητάει να ξαναέρθουν την επόμενη ημέρα για ένα ακόμη συμπόσιο (5:1-8)

Η χαρά του Αμάν, όμως, αμαυρώνεται επειδή ο Μαροδοχαίος αρνείται και πάλι να τον προσκυνήσει, και έτσι ο Αμάν στήνει ένα πολύ ψηλό ξύλο και σχεδιάζει να υποκινήσει το βασιλιά να κρεμάσει σε αυτό τον Μαροδοχαίο πριν από το συμπόσιο την επόμενη ημέρα (5:9-14)

Εκείνη τη νύχτα, επειδή ο βασιλιάς δεν μπορεί να κοιμηθεί, βάζει να του διαβάσουν τα υπομνήματα και μαθαίνει πως ο Μαροδοχαίος δεν έχει ανταμειφθεί για το ότι αποκάλυψε μια συνωμοσία δολοφονίας του βασιλιά· όταν έρχεται ο Αμάν το πρωί, ο βασιλιάς τον ρωτάει τι πρέπει να γίνει ώστε να τιμηθεί εκείνος που έχει ευαρεστήσει το βασιλιά· νομίζοντας ότι πρόκειται για τον εαυτό του, ο Αμάν είναι γενναιόδωρος στις εισηγήσεις του· τότε λαβαίνει τη διαταγή να αποδώσει ο ίδιος αυτή την τιμή δημόσια στον Μαροδοχαίο (6:1-13· 2:21-23)

Στο συμπόσιο εκείνη την ημέρα, η Εσθήρ κάνει γνωστό στο βασιλιά ότι ο Αμάν έχει πουλήσει την ίδια και το λαό της για να καταστραφούν· εξοργισμένος ο βασιλιάς διατάζει να κρεμαστεί ο Αμάν στο ξύλο που είχε στήσει για τον Μαροδοχαίο (6:14–7:10)

Ο Μαροδοχαίος προάγεται και οι Ιουδαίοι διασώζονται

Στον Μαροδοχαίο δίνεται το βασιλικό σφραγιδοφόρο δαχτυλίδι που αφαιρέθηκε από τον Αμάν (8:1, 2)

Με την έγκριση του βασιλιά, εκδίδεται διάταγμα που επιτρέπει στους Ιουδαίους να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και να αφανίσουν τους εχθρούς τους κατά την ημέρα που είχε οριστεί για τη δική τους καταστροφή· πολλές χιλιάδες εχθροί των Ιουδαίων σκοτώνονται (8:3–9:19)

Αποφασίζεται με διάταγμα να γιορτάζεται η επέτειος αυτής της διάσωσης κάθε χρόνο (9:20-32)

Ο Μαροδοχαίος γίνεται δεύτερος μετά το βασιλιά και εργάζεται για το καλό του λαού του (10:1-3)

ΕΣΘΩΝ

(Εσθών).

Γιος του Μεχίρ και απόγονος του Χελούβ από τη φυλή του Ιούδα.—1Χρ 4:1, 11, 12.

ΕΣΙΩΝ-ΓΕΒΕΡ

(Εσιών-γεβέρ).

Τοποθεσία που πρωτοαναφέρεται ως ένα από τα μέρη όπου στρατοπέδευσε ο Ισραήλ προς το τέλος της 40χρονης παραμονής του έθνους στην έρημο. Ο επόμενος τόπος στρατοπέδευσης ήταν η Κάδης στην έρημο Ζιν. (Αρ 33:35, 36) Από την Κάδης έστειλαν μήνυμα στο βασιλιά του Εδώμ ζητώντας του την άδεια να περάσουν μέσα από τη γη του, αίτημα το οποίο απορρίφθηκε. (Αρ 20:14-22) Όπως είπε αργότερα ο Μωυσής ανασκοπώντας τα γεγονότα: «Προχωρήσαμε, λοιπόν, και απομακρυνθήκαμε από τους αδελφούς μας, τους γιους του Ησαύ, που κατοικούν στο Σηείρ, από το δρόμο της Αραβά, από την Ελάθ και από την Εσιών-γεβέρ». (Δευ 2:8) Σε άλλα σημεία φαίνεται ότι τόσο η Ελάθ (Ελώθ) όσο και η Εσιών-γεβέρ βρίσκονταν στις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας, προφανώς στο μυχό του Κόλπου της Άκαμπα, του βορειοανατολικού βραχίονα της Ερυθράς Θάλασσας.—1Βα 9:26· 2Χρ 8:17.

Σε αρμονία με το εδάφιο Δευτερονόμιο 2:8, η προγενέστερη αφήγηση στο εδάφιο Αριθμοί 21:4 λέει ότι οι Ισραηλίτες «οδοιπορούσαν αφήνοντας το Όρος Ωρ [όπου πέθανε ο Ααρών] και περνώντας από το δρόμο της Ερυθράς Θάλασσας για να πάνε γύρω από τη γη του Εδώμ». Μερικοί λόγιοι υποστηρίζουν ότι οι Ισραηλίτες, αφού έφυγαν από το Όρος Ωρ, πήγαν ως το νότιο άκρο της Νεκράς Θαλάσσης και ανέβηκαν την κοιλάδα του χειμάρρου Ζαρέδ (το όριο ανάμεσα στον Εδώμ και στον Μωάβ). Ωστόσο, πολλοί σχολιαστές πιστεύουν ότι τα παραπάνω εδάφια προϋποθέτουν μια πιο περιφερειακή διαδρομή η οποία τους επέτρεψε να αποφύγουν το κεντρικό τμήμα του Εδώμ, οδηγώντας τους πίσω, «από το δρόμο της Ερυθράς Θάλασσας», και επομένως στην περιοχή της Εσιών-γεβέρ. Υποστηρίζουν ότι η διαδρομή που ακολούθησαν οι Ισραηλίτες τούς οδήγησε Ν, προς τον Κόλπο της Άκαμπα, και ότι μόλις έφτασαν σε ένα σημείο Β της Εσιών-γεβέρ, πιθανότατα έστριψαν ΒΑ μέσα από το Ουάντι Γιατμ, παρακάμπτοντας έτσι το νότιο άκρο της νότιας οροσειράς του Εδώμ.

Στη Διάρκεια της Βασιλείας του Σολομώντα. Η επόμενη μνεία της Εσιών-γεβέρ γίνεται 400 και πλέον χρόνια αργότερα, στη διάρκεια της βασιλείας του Σολομώντα (1037-998 Π.Κ.Χ.). Σε αυτό το μέρος του κόλπου, ο Σολομών ναυπήγησε και καθέλκυσε έναν στόλο πλοίων, ο οποίος επανδρώθηκε από Φοίνικες και Εβραίους. Ο Φοίνικας Βασιλιάς Χιράμ της Τύρου—επίσης πολύ δραστήριος στον τομέα της ναυπηγίας—συνεργάστηκε με τον Σολομώντα σε αυτό το εγχείρημα. (1Βα 9:26-28· 10:11) Περίπου έναν αιώνα αργότερα, ο Βασιλιάς Ιωσαφάτ (936–περ. 911 Π.Κ.Χ.) προσπάθησε να αναβιώσει αυτές τις ναυτιλιακές δραστηριότητες με έδρα την Εσιών-γεβέρ αλλά απέτυχε, όπως είχε προείπει ο Ιεχωβά, επειδή τα πλοία του ναυάγησαν.—1Βα 22:48, 49· 2Χρ 20:36, 37.

Ας σημειωθεί ότι, τόσο στην περίπτωση του Σολομώντα όσο και στην περίπτωση του Ιωσαφάτ, μερικά από τα πλοία είχαν προορισμό όχι μόνο το Οφείρ αλλά και τη Θαρσείς. (2Χρ 9:21· 20:36, 37) Εφόσον υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που μαρτυρούν ότι η Θαρσείς βρισκόταν στην Ισπανία, μερικοί έχουν εκφράσει αμφιβολίες ως προς το αν τα πλοία που απέπλεαν από την Εσιών-γεβέρ μπορούσαν να κάνουν ένα τέτοιο ταξίδι κατά τους αρχαίους χρόνους. Σχετικά με αυτό, βλέπε το λήμμα ΘΑΡΣΕΙΣ Αρ. 4, όπου παρουσιάζεται η πιθανότητα να υπήρχε ένα κανάλι που συνέδεε τον Νείλο με την Ερυθρά Θάλασσα. Η ύπαρξη ενός τέτοιου καναλιού θα μπορούσε επίσης να εξηγήσει πώς ήταν δυνατόν να στείλει ο Βασιλιάς Χιράμ στην Εσιών-γεβέρ και στην Ελώθ (Ελάθ) όχι μόνο άντρες αλλά και «πλοία» για να τα χρησιμοποιήσει ο Σολομών. (2Χρ 8:17, 18) Από την άλλη μεριά, έχει επίσης υποστηριχτεί η άποψη ότι αυτά τα πλοία μπορεί να στάλθηκαν σε ένα σημείο της ακτής των Φιλισταίων όπου αποσυναρμολογήθηκαν και μεταφέρθηκαν διά ξηράς στον Κόλπο της Άκαμπα, και εκεί επανασυναρμολογήθηκαν. Οι υπέρμαχοι αυτής της άποψης επισημαίνουν ότι, μεταγενέστερα, οι Σταυροφόροι χρησιμοποίησαν μια παρόμοια μέθοδο. Είτε διαμέσου κάποιου καναλιού που συνέδεε τον Νείλο με την Ερυθρά Θάλασσα είτε από κάποια χερσαία οδό, φαίνεται πιθανό ότι τουλάχιστον η ξυλεία μεταφερόταν από άλλες, δασώδεις χώρες, δεδομένου ότι η περιοχή γύρω από την Εσιών-γεβέρ έχει φοινικώνες, και όχι δέντρα κατάλληλα για τη ναυπήγηση πλοίων.

Τοποθεσία. Η ακριβής θέση της αρχαίας Εσιών-γεβέρ δεν μπορεί να προσδιοριστεί με βεβαιότητα. Οι περισσότεροι λόγιοι δέχονται ως την πιθανότερη εκδοχή το Τελλ ελ-Χελέιφε (Ετσιόν Γκέβερ), περίπου 500 μ. από τον Κόλπο της Άκαμπα και περισσότερο από 3 χλμ. ΒΔ της σημερινής πόλης της Άκαμπα. Ανασκαφές εκεί έχουν φέρει στο φως πέντε κύριες περιόδους εγκατάστασης, η αρχαιότερη από τις οποίες θεωρείται ότι συμπίπτει με την εποχή του Σολομώντα. Ωστόσο, οι αρχαιολόγοι δεν βρήκαν τίποτα προγενέστερο αυτής της περιόδου, επομένως τίποτα που να χρονολογείται από τον καιρό της Εξόδου. Γι’ αυτόν το λόγο, μερικοί συμπεραίνουν ότι η Εσιών-γεβέρ των ημερών του Μωυσή βρισκόταν σε άλλο σημείο ή ότι, επειδή τα κτίσματα σε εκείνη την περιοχή ήταν απλές πλινθόκτιστες κατασκευές, ο αρχαίος οικισμός μετατράπηκε σε χώμα, μη αφήνοντας ίχνη πίσω του.

Χώρος αποθήκευσης. Οι ανασκαφείς στο Τελλ ελ-Χελέιφε βρήκαν τα ερείπια μιας πελώριας πύλης της πόλης καθώς και ένα κτίσμα που με βεβαιότητα χαρακτηρίστηκε ως το κέντρο μιας μεγάλης βιομηχανίας εξόρυξης και τήξης χαλκού, τη λειτουργία της οποίας απέδωσαν στον Βασιλιά Σολομώντα. Πιο πρόσφατα αναγνωρίστηκε ότι αυτή η εκδοχή ήταν λανθασμένη και, παρότι προφανώς γινόταν τήξη χαλκού σε εκείνη την περιοχή, οι αρχαιολόγοι πιστεύουν τώρα ότι το κτίσμα αυτό ήταν αναμφίβολα χώρος αποθήκευσης. Μια τέτοια οχυρωμένη αποθήκη θα εξυπηρετούσε σε αυτό το σημείο, όπου διασταυρώνονταν σημαντικές θαλάσσιες και χερσαίες εμπορικές οδοί, προκειμένου να φυλάσσεται εκεί ο χρυσός, οι πολύτιμες πέτρες και τα ξύλα αλγούμ που έφταναν από το Οφείρ ώσπου να μεταφερθούν από τα καραβάνια στον προορισμό τους. (1Βα 9:26· 10:11, 12) Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτή την τοποθεσία, βλέπε ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ (Παλαιστίνη και Συρία).

ΕΣΛΙ

(Εσλί).

Πρόγονος του Χριστού ο οποίος έζησε στη μεταιχμαλωσιακή περίοδο. Γιος του Ναγγαΐ και πατέρας του Ναούμ.—Λου 3:25.

ΕΣΡΩ

(Εσρώ).

Καρμηλίτης, ένας από τους κραταιούς άντρες των στρατιωτικών δυνάμεων του Δαβίδ.—2Σα 23:8, 35· 1Χρ 11:26, 37.

ΕΣΡΩΝ

(Εσρών) [Αυλή· Οικισμός].

1. Γιος του Ρουβήν και κεφαλή του πατρογονικού οίκου «των Εσρωνιτών».—Γε 46:9· Εξ 6:14· Αρ 26:4-6· 1Χρ 5:3.

2. Γιος του Φαρές και κεφαλή της οικογένειας των «Εσρωνιτών» οι οποίοι κατάγονταν από τον Ιούδα, πρόγονος του Βασιλιά Δαβίδ και του Ιησού Χριστού. (Γε 46:12· Αρ 26:20, 21· Ρθ 4:18-22· Ματ 1:3· Λου 3:33) Σε ηλικία 60 ετών, ο Εσρών πήρε σύζυγό του την κόρη του Μαχίρ, και από αυτήν έγινε πατέρας του Σεγούβ. (1Χρ 2:21) Οι άλλοι γιοι του, ο Ιεραμεήλ, ο Ραμ και ο Χελουβαΐ (Χάλεβ), προφανώς είχαν γεννηθεί νωρίτερα.—1Χρ 2:9, 18, 25.

Σύμφωνα με την απόδοση του εδαφίου 1 Χρονικών 2:24 κατά το Μασοριτικό κείμενο, ο Εσρών πέθανε στη Χάλεβ-εφραθά, και έπειτα από αυτό η χήρα του η Αβιά γέννησε τον Ασχούρ, τον πατέρα της Θεκωέ. Ωστόσο, ορισμένοι λόγιοι πιστεύουν ότι το Μασοριτικό κείμενο δεν διατηρεί την αρχική απόδοση, εφόσον ο Εσρών συγκαταλέγεται ανάμεσα στις 70 «ψυχές του οίκου του Ιακώβ που ήρθαν στην Αίγυπτο», πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να πέθανε σε εκείνη τη γη (Γε 46:12, 26, 27). Παράλληλα, το θεωρούν απίθανο να υπήρχε στην Αίγυπτο κάποια τοποθεσία με το εβραϊκό όνομα Χάλεβ-εφραθά. Γι’ αυτόν το λόγο, πολλοί μεταφραστές έχουν τροποποιήσει το εδάφιο 1 Χρονικών 2:24 έτσι ώστε να ανταποκρίνεται περισσότερο στις αποδόσεις της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα και της λατινικής Βουλγάτας. Η Βίβλος της Ιερουσαλήμ αποδίδει αυτό το εδάφιο ως εξής: «Μετά το θάνατο του Εσρών, ο Χάλεβ παντρεύτηκε την Εφραθά, τη σύζυγο του Εσρών, του πατέρα του, η οποία του γέννησε τον Ασχούρ, τον πατέρα της Θεκωέ». Η μετάφραση του Τζ. Μπ. Ρόδερχαμ λέει: «Και μετά το θάνατο του Εσρών ο Χάλεβ εισήλθε στην Εφραθά, και η σύζυγος του Εσρών ήταν η Αβιά η οποία του γέννησε τον Ασχούρ, τον πατέρα της Θεκωέ». Άρα, σύμφωνα με αυτές τις εναλλακτικές αποδόσεις, ο «Ασχούρ» είναι είτε «γιος» του Εσρών από την Αβιά είτε «γιος» του Χάλεβ από την Εφραθά.

3. Πόλη στο νότιο όριο του Ιούδα η οποία βρισκόταν ανάμεσα στην Κάδης-βαρνή και στην Αδδάρ. (Ιη 15:1-3) Ωστόσο, η παράλληλη αφήγηση στο εδάφιο Αριθμοί 34:4 δεν αναφέρει τις Εσρών και Αδδάρ ξεχωριστά, αλλά χρησιμοποιεί το όνομα «Ασάρ-αδδάρ», υποδηλώνοντας ότι η Εσρών, ή αλλιώς Ασάρ, ήταν πιθανώς κοντά στην Αδδάρ, αν δεν επρόκειτο και για την ίδια τοποθεσία.—Βλέπε ΑΔΔΑΡ Αρ. 2.

ΕΣΡΩΝΙΤΕΣ

(Εσρωνίτες) [Του (Από τον) Εσρών].

Αυτή η επωνυμία εφαρμόζεται τόσο στην οικογένεια που καταγόταν από τον Εσρών, το γιο του Ρουβήν, (Γε 46:9· Αρ 26:4-6) όσο και στην οικογένεια που καταγόταν από τον Εσρών, τον εγγονό του Ιούδα.—Γε 46:12· Αρ 26:21.

ΕΣΧΩΛ

(Εσχώλ) [Τσαμπί [Σταφύλια]].

1. Αδελφός του Ανέρ και του Μαμβρή του Αμορραίου. (Γε 14:13) Ο Εσχώλ και οι αδελφοί του βρίσκονταν σε συνθήκη με τον Αβραάμ όταν νίκησαν έναν συνασπισμό βασιλιάδων της Ανατολής.—Γε 14:14, 24· βλέπε ΑΝΕΡ Αρ. 1.

2. Ουάντι ή κοιλάδα χειμάρρου, πιθανότατα λίγο βορειότερα της Χεβρών. Από αυτή την κοιλάδα οι Ισραηλίτες κατάσκοποι μετέφεραν ένα μεγάλο τσαμπί σταφύλια, τα δε αμπέλια αυτής της περιοχής εξακολουθούν και σήμερα να φημίζονται για την εξαιρετική ποιότητα των σταφυλιών τους. (Αρ 13:23, 24· 32:9· Δευ 1:24) Το όνομα της κοιλάδας ενδεχομένως προέκυψε από το συγκεκριμένο περιστατικό στην περιοδεία των κατασκόπων.

ΕΤΟΣ

Η κύρια εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «έτος» είναι η λέξη σανάχ, η οποία προέρχεται από μια ρίζα που σημαίνει «επαναλαμβάνω· ξανακάνω» και, όπως η αντίστοιχη λέξη ἐνιαυτός του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, μεταδίδει την ιδέα ενός χρονικού κύκλου. Στη γη, η επανάληψη των εποχών αποτελεί το ορατό σημείο της ολοκλήρωσης των ετήσιων περιόδων. Οι εποχές, με τη σειρά τους, καθορίζονται από τις περιστροφές της γης γύρω από τον ήλιο. Κατά συνέπεια, ο Δημιουργός προμήθευσε τα μέσα για τη μέτρηση του χρόνου ανά έτη θέτοντας τη γη στην προσδιορισμένη τροχιά της, με τον άξονά της κεκλιμένο προς το επίπεδο της περιφοράς της γύρω από τον ήλιο. Οι τακτικές φάσεις της σελήνης αποτελούν επίσης έναν εύκολο τρόπο για την υποδιαίρεση του έτους σε μικρότερες περιόδους. Τα γεγονότα αυτά υποδηλώνονται από τις πρώτες κιόλας σελίδες του Γραφικού υπομνήματος.—Γε 1:14-16· 8:22.

Από την αρχή ακόμη, ο άνθρωπος χρησιμοποίησε αυτά τα θεόδοτα μέσα για τον προσδιορισμό του χρόνου, μετρώντας το χρόνο ανά έτη υποδιαιρούμενα σε μήνες. (Γε 5:1-32) Οι περισσότεροι αρχαίοι λαοί χρησιμοποιούσαν ένα έτος αποτελούμενο από 12 σεληνιακούς μήνες. Το κοινό σεληνιακό έτος έχει 354 ημέρες, οι δε μήνες του διαρκούν 29 ή 30 ημέρες, ανάλογα με την εμφάνιση κάθε νέας σελήνης. Επομένως, αυτό το έτος είναι κατά 11 ¹⁄₄ ημέρες μικρότερο από το αληθές ηλιακό έτος που έχει διάρκεια 365 ¹⁄₄ ημέρες (365 ημέρες 5 ώρες 48 λεπτά και 46 δευτερόλεπτα).

Στην Εποχή του Νώε. Η πρώτη μνεία του τρόπου με τον οποίο υπολόγιζαν οι αρχαίοι τη διάρκεια ενός έτους ανάγεται στην εποχή του Νώε. Είναι προφανές ότι ο Νώε διαιρούσε το έτος σε 12 μήνες των 30 ημερών. Στα εδάφια Γένεση 7:11, 24 και 8:3-5 το «ημερολόγιο» που κρατούσε ο Νώε δείχνει ότι 150 ημέρες ισοδυναμούσαν με πέντε μήνες. Στην αφήγηση αυτή αναφέρονται άμεσα ο δεύτερος, ο έβδομος και ο δέκατος μήνας του έτους του Κατακλυσμού. Κατόπιν, μετά το δέκατο μήνα και την πρώτη του ημέρα, ακολουθεί μια περίοδος 40 ημερών και δύο περίοδοι των 7 ημερών η καθεμιά, δηλαδή συνολικά 54 ημέρες. (Γε 8:5-12) Μεσολαβεί επίσης ένα απροσδιόριστο χρονικό διάστημα από τότε που ο Νώε έστειλε το κοράκι μέχρι τότε που έστειλε το περιστέρι για πρώτη φορά. (Γε 8:6-8) Παρόμοια, υποδηλώνεται άλλη μια απροσδιόριστη περίοδος μετά την τρίτη και τελευταία φορά που έστειλε το περιστέρι, όπως αναφέρει το εδάφιο Γένεση 8:12. Στο επόμενο εδάφιο αναφέρεται η πρώτη ημέρα του πρώτου μήνα του επόμενου έτους. (Γε 8:13) Η μέθοδος που χρησιμοποιούσε ο Νώε ή οι προγενέστεροί του για να εναρμονίσουν το έτος που αποτελούνταν από μήνες των 30 ημερών με το ηλιακό έτος δεν αποκαλύπτεται.

Αίγυπτος και Βαβυλώνα. Στην αρχαία Αίγυπτο το έτος αποτελούνταν από 12 μήνες των 30 ημερών, ενώ προστίθεντο πέντε επιπλέον ημέρες ετησίως για να εναρμονιστεί το έτος με το ηλιακό έτος. Οι Βαβυλώνιοι, από την άλλη πλευρά, χρησιμοποιούσαν το σεληνιακό έτος αλλά πρόσθεταν έναν 13ο μήνα, που ονομαζόταν Βεαδάρ, σε συγκεκριμένα έτη ώστε να συμπίπτουν οι εποχές με τους μήνες στους οποίους αντιστοιχούσαν φυσιολογικά. Ένα τέτοιο έτος ονομάζεται σεληνοηλιακό έτος, και προφανώς είναι άλλοτε μικρότερο και άλλοτε μεγαλύτερο από το αληθές ηλιακό έτος, ανάλογα με το αν το σεληνιακό έτος έχει 12 ή 13 μήνες.

Ο Μετώνιος Κύκλος. Κάποια στιγμή αναπτύχθηκε το σύστημα της προσθήκης ενός εμβόλιμου, ή 13ου, μήνα εφτά φορές κάθε 19 έτη, οπότε το αποτέλεσμα ήταν σχεδόν το ίδιο με 19 αληθή ηλιακά έτη. Ο κύκλος αυτός ονομάστηκε Μετώνιος από τον αρχαίο Έλληνα μαθηματικό Μέτωνα του πέμπτου αιώνα Π.Κ.Χ.

Οι Εβραίοι. Η Αγία Γραφή δεν αναφέρει αν οι Εβραίοι εφάρμοσαν εξαρχής αυτό το σύστημα για να εναρμονίσουν το σεληνιακό έτος τους με το ηλιακό έτος. Το γεγονός ότι τα καταγραμμένα ονόματα των σεληνιακών μηνών τους συνδέονται με τις εποχές φανερώνει ότι όντως έκαναν κάποιου είδους εναρμόνιση. Δύο φορές το χρόνο το κέντρο του ήλιου τέμνει τον ισημερινό, και σε εκείνες τις περιπτώσεις η ημέρα και η νύχτα είναι παντού ίσης διάρκειας (περίπου 12 ώρες φως και 12 ώρες σκοτάδι). Αυτές οι δύο χρονικές στιγμές ονομάζονται εαρινή, ή αλλιώς ανοιξιάτικη, ισημερία και φθινοπωρινή ισημερία. Λαβαίνουν χώρα γύρω στις 21 Μαρτίου και στις 23 Σεπτεμβρίου κάθε σύγχρονου ημερολογιακού έτους. Οι ισημερίες θα μπορούσαν λογικά να είναι το μέσο που τους επέτρεπε να παρατηρούν πότε οι σεληνιακοί μήνες προηγούνταν κατά πολύ από τις συναφείς εποχές, άρα και ο οδηγός για το πότε έπρεπε να κάνουν την αναγκαία προσαρμογή προσθέτοντας έναν εμβόλιμο μήνα.

Στην αρχαιότητα τα έτη άρχιζαν και τελείωναν το φθινόπωρο, ενώ ο πρώτος μήνας ξεκινούσε γύρω στα μέσα του σημερινού Σεπτεμβρίου. Το γεγονός αυτό εναρμονίζεται με την Ιουδαϊκή παράδοση, σύμφωνα με την οποία η δημιουργία του ανθρώπου έλαβε χώρα το φθινόπωρο. Εφόσον στην Αγία Γραφή καταγράφεται η ηλικία του Αδάμ σε έτη (Γε 5:3-5), είναι λογικό να ξεκίνησε ο υπολογισμός της τον καιρό της δημιουργίας του, και αν αυτό συνέβη πράγματι το φθινόπωρο, τότε μπορεί να εξηγηθεί σε κάποιον βαθμό η αρχαία συνήθεια να αρχίζουν το νέο έτος τη συγκεκριμένη εποχή. Επιπλέον, όμως, ένα τέτοιο έτος θα ταίριαζε πολύ με την αγροτική ζωή των ανθρώπων, ειδικά σε εκείνο το μέρος της γης όπου ήταν συγκεντρωμένοι και οι προκατακλυσμιαίοι και οι πρώτοι μετακατακλυσμιαίοι λαοί. Το έτος ολοκληρωνόταν με την τελική περίοδο του θερισμού και άρχιζε με το όργωμα και τη σπορά γύρω στις αρχές του δικού μας Οκτωβρίου.

Θρησκευτικό και πολιτικό έτος. Ο Θεός άλλαξε την αρχή του έτους για το έθνος του Ισραήλ τον καιρό της Εξόδου τους από την Αίγυπτο, ορίζοντας ότι το έτος θα έπρεπε να αρχίζει με το μήνα Αβίβ, ή αλλιώς Νισάν, την άνοιξη. (Εξ 12:1-14· 23:15) Ωστόσο, το φθινόπωρο κάθε χρονιάς εξακολούθησε να σηματοδοτεί την αρχή του πολιτικού ή γεωργικού έτους τους. Έτσι λοιπόν, στο εδάφιο Έξοδος 23:16 η Γιορτή της Συγκομιδής, η οποία λάβαινε χώρα το φθινόπωρο κατά το μήνα Εθανίμ—τον έβδομο μήνα του θρησκευτικού ημερολογίου—αναφέρεται ότι τηρούνταν “όταν έβγαινε ο χρόνος”, και στο εδάφιο Έξοδος 34:22 λέγεται ότι τηρούνταν «στην αλλαγή του έτους». Παρόμοια, οι διατάξεις σχετικά με τα Ιωβηλαία έτη δείχνουν ότι αυτά άρχιζαν το φθινοπωρινό μήνα Εθανίμ.—Λευ 25:8-18.

Ο Ιουδαίος ιστορικός Ιώσηπος (του πρώτου αιώνα Κ.Χ.) λέει ότι το θρησκευτικό έτος (που άρχιζε την άνοιξη) χρησιμοποιούνταν σε σχέση με τις θρησκευτικές γιορτές αλλά ότι το αρχικό πολιτικό έτος (που άρχιζε το φθινόπωρο) εξακολούθησε να χρησιμοποιείται σε σχέση με τις αγοραπωλησίες και άλλες καθημερινές υποθέσεις. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Α΄, 81 [iii, 3]) Αυτό το διπλό σύστημα θρησκευτικού και πολιτικού έτους γίνεται ιδιαίτερα εμφανές στη μεταιχμαλωσιακή περίοδο, μετά την απελευθέρωση των Ιουδαίων από τη Βαβυλώνα. Η πρώτη ημέρα του Νισάν, ή Αβίβ, σηματοδοτούσε την αρχή του θρησκευτικού έτους, ενώ η πρώτη ημέρα του Τισρί, ή Εθανίμ, σηματοδοτούσε την αρχή του πολιτικού έτους. Και στις δύο περιπτώσεις, ο μήνας που ήταν ο πρώτος στο ένα ημερολόγιο γινόταν ο έβδομος στο άλλο.—Βλέπε ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ.

Ημερολόγιο συνδεδεμένο με γιορτές. Τα ορόσημα κάθε έτους ήταν οι τρεις μεγάλες εορταστικές περίοδοι τις οποίες είχε ορίσει ο Ιεχωβά Θεός: το Πάσχα (μετά το οποίο ακολουθούσε η Γιορτή των Άζυμων Άρτων) στις 14 Νισάν, η Γιορτή των Εβδομάδων, ή Πεντηκοστή, στις 6 Σιβάν και η Γιορτή της Συγκομιδής (μετά την Ημέρα της Εξιλέωσης) στις 15-21 Εθανίμ. Η Γιορτή των Άζυμων Άρτων συνέπιπτε με το θερισμό του κριθαριού, η Πεντηκοστή συνέπιπτε με το θερισμό του σιταριού και η Γιορτή της Συγκομιδής συνέπιπτε με τη γενική συγκομιδή στο τέλος του γεωργικού έτους.

Τα σαββατιαία και τα Ιωβηλαία έτη. Υπό τη διαθήκη του Νόμου κάθε έβδομο έτος ήταν έτος πλήρους ανάπαυσης για τη γη, σαββατιαίο έτος. Η περίοδος ή εβδομάδα εφτά ετών ονομαζόταν “σάββατο ετών”. (Λευ 25:2-8) Κάθε 50ό έτος ήταν Ιωβηλαίο έτος ανάπαυσης, κατά τη διάρκεια του οποίου όλοι οι Εβραίοι δούλοι απελευθερώνονταν και όλες οι κληρονομικές ιδιοκτησίες γης επιστρέφονταν στους αρχικούς ιδιοκτήτες τους.—Λευ 25:10-41· βλέπε ΣΑΒΒΑΤΙΑΙΟ ΕΤΟΣ.

Μέθοδος υπολογισμού της διακυβέρνησης των βασιλιάδων. Στα ιστορικά αρχεία της Βαβυλώνας, η πρακτική που ακολουθούνταν συνήθως ήταν να υπολογίζουν τα βασιλικά έτη ενός βασιλιά ως πλήρη έτη αρχίζοντας από την 1η Νισάν. Οι μήνες κατά τους οποίους ο βασιλιάς πιθανόν να είχε ήδη αρχίσει να βασιλεύει πριν από την 1η Νισάν θεωρούνταν ότι αποτελούσαν το έτος της ανάρρησής του, αλλά πιστώνονταν ιστορικά, δηλαδή αποδίδονταν, στα πλήρη βασιλικά έτη του προκατόχου του. Αν, όπως υποδηλώνει η Ιουδαϊκή παράδοση, το σύστημα αυτό ακολουθούνταν στον Ιούδα, τότε, όταν η Αγία Γραφή αναφέρει ότι οι βασιλιάδες Δαβίδ και Σολομών βασίλεψαν ο καθένας «σαράντα χρόνια», οι βασιλείες αυτές καλύπτουν πλήρεις περιόδους 40 ετών.—1Βα 1:39· 2:1, 10, 11· 11:42.

Στις Προφητείες. Στις προφητείες η λέξη «έτος» χρησιμοποιείται συχνά με ειδική έννοια ως το ισοδύναμο 360 ημερών (12 μήνες των 30 ημερών). (Απ 11:2, 3) Ονομάζεται επίσης “καιρός”, και μερικές φορές μία «ημέρα» συμβολίζει ένα έτος.—Απ 12:6, 14· Ιεζ 4:5, 6.

ΕΥΑ

(Εύα) [Ζωντανή· προφανώς είναι συγγενικό του εβρ. ρήματος χαγιάχ, «ζω»].

Η πρώτη γυναίκα και το τελευταίο από τα επίγεια δημιουργήματα του Θεού που αναφέρονται.

Ο Ιεχωβά, ο Δημιουργός, γνώριζε ότι δεν ήταν καλό να παραμένει ο άνθρωπος μόνος. Ωστόσο, προτού δημιουργήσει τη γυναίκα, ο Θεός έφερε διάφορα ζώα της γης και πετούμενα πλάσματα στον άνθρωπο. Ο Αδάμ τους έδωσε ονόματα αλλά δεν βρήκε ανάμεσά τους κάποιον βοηθό. Τότε ο Ιεχωβά έριξε τον Αδάμ σε βαθύ ύπνο, αφαίρεσε ένα από τα πλευρά του και, αφού έκλεισε τη σάρκα, κατασκεύασε από το πλευρό που είχε πάρει από τον άνθρωπο μια γυναίκα. Ο Αδάμ, που αναμφίβολα έμαθε μέσω άμεσης αποκάλυψης από τον Θεό, τον Δημιουργό και Πατέρα του, πώς ήρθε σε ύπαρξη η γυναίκα, τη δέχτηκε ευχαρίστως ως σύζυγό του, λέγοντας: «Αυτό είναι επιτέλους οστό από τα οστά μου και σάρκα από τη σάρκα μου», όπως άλλωστε του το φανέρωναν και οι ίδιες του οι αισθήσεις. Εφόσον ήταν συμπλήρωμά του, ο Αδάμ ονόμασε τη σύζυγό του ’ισσάχ (ανδρίς, ή κατά κυριολεξία, θηλυκός άντρας), «επειδή από τον άντρα πάρθηκε». (Γε 2:18-23, υποσ. στο εδ. 23) Τότε ο Θεός απηύθυνε την πατρική του ευλογία και στους δύο λέγοντας: «Να είστε καρποφόροι και να πληθυνθείτε και να γεμίσετε τη γη και να την καθυποτάξετε». Επίσης, θα έπρεπε να έχουν σε υποταγή τη ζωική κτίση. (Γε 1:28) Εφόσον ήταν έργο των χεριών του Θεού, η γυναίκα ταίριαζε τέλεια για να είναι συμπλήρωμα του συζύγου της, του Αδάμ, καθώς και για να είναι μητέρα.

Εξαπάτηση και Ανυπακοή. Κάποια ημέρα, η γυναίκα βρέθηκε μόνη χωρίς το σύζυγό της κοντά στο δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού. Εκεί ένα προσεκτικό, ταπεινό φίδι, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως ορατό φερέφωνο από ένα αόρατο πνεύμα, τη ρώτησε δήθεν αθώα: «Είπε πράγματι ο Θεός ότι δεν πρέπει να τρώτε από κάθε δέντρο του κήπου;» Η γυναίκα απάντησε σωστά—αναμφίβολα επειδή έτσι την είχε διδάξει ο Αδάμ ως σύζυγος και κεφαλή της, ο οποίος ήταν μία σάρκα με αυτήν. Όταν, όμως, το φίδι προσπάθησε να διαψεύσει τον Θεό και είπε ότι η παραβίαση της εντολής του Θεού θα είχε ως αποτέλεσμα την εξομοίωση με τον Θεό και τη γνώση του καλού και του κακού, η γυναίκα άρχισε να βλέπει το δέντρο με άλλο μάτι. Τώρα «το δέντρο ήταν καλό για τροφή και . . . κάτι ποθητό στα μάτια, ναι, το δέντρο ήταν επιθυμητό να το βλέπει κανείς». Επιπλέον, το φίδι τής είχε πει ότι, αν έτρωγε, θα γινόταν σαν τον Θεό. (Παράβαλε 1Ιω 2:16.) Εντελώς εξαπατημένη από το φίδι και επιθυμώντας σφοδρά τις προοπτικές που συνδέονταν με τη βρώση του απαγορευμένου καρπού, η Εύα παραβίασε το νόμο του Θεού. (1Τι 2:14) Έχοντας γίνει παραβάτισσα, πλησίασε τώρα το σύζυγό της και τον παρακίνησε να κάνει το ίδιο παρακούοντας τον Θεό. Ο Αδάμ άκουσε τη φωνή της συζύγου του.—Γε 3:1-6.

Η άμεση συνέπεια της παράβασής τους ήταν να νιώσουν ντροπή. Γι’ αυτό, χρησιμοποίησαν φύλλα συκιάς για να φτιάξουν καλύμματα για την οσφύ τους. Τόσο ο Αδάμ όσο και η σύζυγός του κρύφτηκαν ανάμεσα στα δέντρα του κήπου όταν άκουσαν τη φωνή του Ιεχωβά. Όταν ο Θεός ρώτησε απευθείας τη γυναίκα τι είχε κάνει, εκείνη είπε ότι έφαγε επειδή απατήθηκε από το φίδι. Απαγγέλλοντας την καταδίκη της, ο Ιεχωβά επισήμανε ότι η εγκυμοσύνη και η γέννηση παιδιών θα συνοδεύονταν από αυξημένο πόνο, ότι εκείνη θα είχε λαχτάρα για το σύζυγό της και ότι εκείνος θα την εξουσίαζε.—Γε 3:7-13, 16.

Μετά την παραβίαση του νόμου του Θεού, αναφέρεται ότι ο Αδάμ ονόμασε τη σύζυγό του Εύα, «επειδή αυτή θα γινόταν η μητέρα όλων όσων είναι ζωντανοί». (Γε 3:20) Προτού εκδιώξει ο Ιεχωβά τον Αδάμ και την Εύα από τον κήπο της Εδέμ για να αντιμετωπίσουν κακουχίες εξαιτίας της κατάρας της γης, έδειξε προς αυτούς παρ’ αξία καλοσύνη προμηθεύοντάς τους μακριά ενδύματα από δέρμα.—Γε 3:21.

Ήταν σωστή η δήλωση της Εύας ότι έφερε σε ύπαρξη το γιο της τον Κάιν «με τη βοήθεια του Ιεχωβά»;

Όταν γεννήθηκε ο πρώτος της γιος, ο Κάιν, έξω από τον Παράδεισο, η Εύα αναφώνησε: «Έφερα σε ύπαρξη έναν άνθρωπο με τη βοήθεια του Ιεχωβά». (Γε 4:1) Η Εύα είναι το πρώτο άτομο το οποίο αναφέρεται ότι χρησιμοποίησε το όνομα του Θεού, πράγμα που δείχνει ότι οι πρώτοι κιόλας άνθρωποι γνώριζαν το όνομα Ιεχωβά. Αργότερα, γέννησε τον Άβελ καθώς και άλλους γιους και κόρες. Όταν ο Αδάμ ήταν 130 ετών, η Εύα γέννησε έναν γιο τον οποίο ονόμασε Σηθ, λέγοντας: «Ο Θεός όρισε για εμένα άλλο σπέρμα αντί του Άβελ, επειδή εκείνον τον σκότωσε ο Κάιν». Μπορούσε κατάλληλα να εκφραστεί με αυτόν τον τρόπο, τόσο όταν γέννησε τον Κάιν όσο και όταν γέννησε τον Σηθ, επειδή ο Θεός είχε δώσει σε εκείνη και στον Αδάμ τις αναπαραγωγικές τους δυνάμεις, και λόγω της παρ’ αξία καλοσύνης του Θεού, ο οποίος δεν τη θανάτωσε αμέσως όταν παραβίασε την εντολή Του, μπόρεσε να γίνει μητέρα. Με τη γέννηση του Σηθ παύει να αναφέρεται η Εύα στο υπόμνημα της Γένεσης.—Γε 4:25· 5:3, 4.

Πραγματικό Πρόσωπο. Το ότι η Εύα πράγματι υπήρξε και δεν είναι μυθικό πρόσωπο πιστοποιείται από τον ίδιο τον Χριστό Ιησού. Όταν οι Φαρισαίοι τον ρώτησαν σχετικά με το διαζύγιο, ο Ιησούς έστρεψε την προσοχή τους στην αφήγηση της Γένεσης αναφορικά με τη δημιουργία του άντρα και της γυναίκας. (Ματ 19:3-6) Επιπρόσθετη απόδειξη είναι τα λόγια του Παύλου προς τους Κορινθίους, ο οποίος είπε ότι φοβόταν μήπως οι διάνοιές τους διαφθαρούν με κάποιον τρόπο, «όπως το φίδι παραπλάνησε την Εύα με την πανουργία του». (2Κο 11:3) Κατόπιν, εξετάζοντας τη θέση που αρμόζει σε μια γυναίκα μέσα στη Χριστιανική εκκλησία, ο Παύλος παρουσιάζει ως λόγο για το ότι δεν επιτρέπεται «σε γυναίκα να διδάσκει ή να ασκεί εξουσία σε άντρα» το γεγονός ότι ο Αδάμ πλάστηκε πρώτος και ότι εκείνος δεν απατήθηκε, «αλλά η γυναίκα απατήθηκε πλήρως και έπεσε σε παράβαση».—1Τι 2:12-14.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗΣ

Κήρυκας του ευαγγελίου, ή αλλιώς των καλών νέων· φορέας καλών ειδήσεων. Η λέξη εὐαγγελιστής του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου συγγενεύει στενά με τη λέξη εὐαγγέλιον, η οποία σημαίνει «καλά νέα». (Βλέπε ΚΑΛΑ ΝΕΑ· επίσης Να 1:15, υποσ.· Ματ 4:23, Κείμενο) Ο Ιεχωβά είναι ο Μεγάλος Ευαγγελιστής, δηλαδή Κομιστής καλών νέων. Μετά την πτώση του Αδάμ στην αμαρτία αναγγέλθηκαν τα καλά νέα ότι, σύμφωνα με το εδάφιο Γένεση 3:15, θα υπήρχε ένα σπέρμα που θα συνέτριβε το κεφάλι του φιδιού. Αυτό έδωσε ελπίδα στην ανθρωπότητα. (Ρω 8:20) Παρέχοντας στον Αβραάμ περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με την υπόσχεση για το σπέρμα, ο Ιεχωβά διακήρυξε σε αυτόν καλά νέα. (Γα 3:8· Γε 12:1-3) Στο εδάφιο Ησαΐας 52:7 προφητεύτηκε ότι κάποιος θα “έφερνε καλά νέα” σχετικά με την αποκατάσταση των Ιουδαίων από τη Βαβυλώνα. Ο απόστολος Παύλος παραθέτει αυτό το εδάφιο αναφερόμενος στο ευαγγελιστικό έργο των Χριστιανών. (Ρω 10:15) Ο άγγελος Γαβριήλ έπαιξε ρόλο ευαγγελιστή όταν ανήγγειλε τα καλά νέα για την επικείμενη γέννηση του Ιωάννη του Βαφτιστή στον Ζαχαρία και του Ιησού στη Μαρία. Ένας άγγελος υπήρξε ευαγγελιστής για τους ποιμένες όταν γεννήθηκε ο Ιησούς. (Λου 1:18-38· 2:10) Ο Ιωάννης ο Βαφτιστής ήταν ευαγγελιστής, διότι είναι καταγραμμένο ότι «εξακολουθούσε να διακηρύττει καλά νέα στο λαό». (Λου 3:18) Όλοι οι μαθητές του Ιησού συμμετείχαν στη δημόσια διακονία διακήρυξης των καλών νέων και ως εκ τούτου ήταν ευαγγελιστές.—Πρ 8:4.

Ειδικοί Ιεραπόστολοι Ευαγγελιστές. Μολονότι όλοι οι Χριστιανοί έχουν την αποστολή να είναι ευαγγελιστές, η λέξη αυτή χρησιμοποιείται με ειδικό τρόπο στα εδάφια Εφεσίους 4:8, 11, 12, όπου ο Παύλος περιγράφει τα «δώρα σε μορφή ανθρώπων» που έδωσε στην εκκλησία ο Χριστός όταν ανέβηκε στα ύψη: «Και έδωσε μερικούς ως αποστόλους, μερικούς ως προφήτες, μερικούς ως ευαγγελιστές, μερικούς ως ποιμένες και δασκάλους, . . . για την εποικοδόμηση του σώματος του Χριστού». Το ειδικό έργο που επιτελούσαν αυτοί οι ευαγγελιστές ήταν το έργο του ιεραποστόλου. Συνήθως άνοιγαν καινούριους αγρούς εκεί όπου δεν είχαν κηρυχτεί προηγουμένως τα καλά νέα. Οι ευαγγελιστές προηγούνται των ποιμένων και των δασκάλων στον κατάλογο του εδαφίου Εφεσίους 4:11, επειδή πρώτα κηρύττονται τα καλά νέα και γίνονται μαθητές, και κατόπιν οι ποιμένες και οι δάσκαλοι κάνουν περαιτέρω έργο εποικοδόμησης.

Ένα άτομο που προσδιορίζεται συγκεκριμένα ως ευαγγελιστής είναι ο Φίλιππος. Μετά την Πεντηκοστή, αυτός ξεκίνησε πρώτος το έργο στη Σαμάρεια, και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία. Ένας άγγελος τον κατηύθυνε να κηρύξει τα καλά νέα για τον Χριστό στον Αιθίοπα ευνούχο, τον οποίο και βάφτισε. Στη συνέχεια, το πνεύμα τον πήρε μακριά για να κηρύξει στην Άζωτο και σε όλες τις πόλεις καθ’ οδόν προς την Καισάρεια. (Πρ 8:5, 12, 14, 26-40) Ο Παύλος επιτέλεσε πολύ έργο ως ευαγγελιστής. (2Κο 10:13-16) Ο Τιμόθεος ήταν ευαγγελιστής, ή αλλιώς ιεραπόστολος, και ο Παύλος τόνισε ιδιαίτερα το ευαγγελιστικό έργο στην αποχαιρετιστήρια παραίνεσή του προς τον Τιμόθεο: «Εσύ, όμως, διατήρησε τη διανοητική σου διαύγεια σε όλα τα πράγματα, κακοπάθησε, κάνε έργο ευαγγελιστή, επιτέλεσε τη διακονία σου στο πλήρες». Ο Τιμόθεος, ο οποίος συμμετείχε με άλλους Χριστιανούς στο κήρυγμα των καλών νέων, επιτελούσε επίσης ποιμαντικό και διδακτικό έργο ως επίσκοπος στην Έφεσο.—2Τι 4:5· 1Τι 1:3.

Το Ευαγγελιστικό Έργο στον «Καιρό του Τέλους». Το πιο εκτεταμένο ευαγγελιστικό έργο που έχει γίνει ποτέ πρέπει να επιτελεστεί στον «καιρό του τέλους», σύμφωνα με τη ρητή δήλωση του Ιησού στο εδάφιο Ματθαίος 24:14: «Αυτά τα καλά νέα της βασιλείας θα κηρυχτούν σε όλη την κατοικημένη γη . . . και τότε θα έρθει το τέλος». Σήμερα, τα έθνη έχουν τους δικούς τους οικονομικούς, πολιτικούς, ιατρικούς, καθώς και άλλων ειδών «ιεραποστόλους». Οι Χριστιανοί, όμως, πρέπει να υπακούν στην εντολή να κηρύττουν για τη Βασιλεία του Θεού και να κάνουν μαθητές του Ιησού Χριστού. (2Τι 4:2· 1Κο 9:16· 1Πε 1:12, 25· 4:17) Ο άγγελος που πετάει στο μεσουράνημα και έχει αιώνια καλά νέα διακηρύττει: «Φοβηθείτε τον Θεό και δώστε του δόξα, επειδή έφτασε η ώρα της κρίσης του, και γι’ αυτό λατρέψτε Εκείνον που έκανε τον ουρανό και τη γη και τη θάλασσα και τις πηγές των νερών». (Απ 14:6, 7) Αυτά είναι τα καλά νέα που πρέπει να μεταδίδει ο Χριστιανός ευαγγελιστής, ή αλλιώς ιεραπόστολος. Ακριβώς όπως η Αγία Γραφή περιγράφει ορισμένα άτομα—λόγου χάρη τον Φίλιππο τον ευαγγελιστή—ως ιεραποστόλους, ή αλλιώς ευαγγελιστές, με ειδική έννοια, έτσι και σήμερα ορισμένοι Χριστιανοί μπορεί να επιτελούν ιεραποστολικό έργο με ειδική έννοια, πηγαίνοντας ακόμη και σε άλλες χώρες για να κηρύξουν. (Πρ 21:8) Ωστόσο, σε όλους τους Χριστιανούς έχει ανατεθεί η αποστολή και η υποχρέωση να είναι ευαγγελιστές οπουδήποτε βρίσκονται, με την έννοια ότι κηρύττουν τα καλά νέα σε κάθε είδους ανθρώπους.—Ρω 10:9, 10.

ΕΥΑΙΟΙ

(Ευαίοι).

Λαός που προήλθε από τον Χαναάν, το γιο του Χαμ. (Γε 10:6, 15, 17· 1Χρ 1:13, 15) Οι Ευαίοι κατοικούσαν στην πόλη της Συχέμ στις ημέρες του πατριάρχη Ιακώβ. Οι γιοι του Ιακώβ, με πρωτοστάτες τον Συμεών και τον Λευί, σκότωσαν κάθε αρσενικό και λεηλάτησαν την πόλη επειδή ο Συχέμ ο γιος του Εμμώρ, του αρχηγού, είχε ατιμάσει την αδελφή τους τη Δείνα.—Γε 34:1-29.

Όταν ο Ισραήλ μπήκε στην Υποσχεμένη Γη, οι Ευαίοι αποτελούσαν ένα από τα εφτά χαναανιτικά έθνη που ο Θεός υποσχέθηκε ότι θα έδιωχνε από μπροστά τους. (Εξ 3:8, 17· 13:5· 23:23, 28· 33:2· 34:11) Αυτά τα έθνη λέγεται ότι ήταν πολυπληθέστερα και κραταιότερα από τον Ισραήλ. (Δευ 7:1) Ο Μωυσής διέταξε τους Ισραηλίτες να τα αφιερώσουν στην καταστροφή και να μην αφήνουν κανέναν ζωντανό όταν καταλάμβαναν τις πόλεις τους, λόγω των απεχθών συνηθειών τους και των ψεύτικων θεών τους. Διαφορετικά, θα αποτελούσαν παγίδα και θα έκαναν τον Ισραήλ να πέσει στη δυσμένεια του Θεού.—Λευ 18:27, 28· Δευ 18:9-13· 20:15-18.

Η Αγία Γραφή περιγράφει την ολοκληρωτική καταστροφή που επέφερε ο Ιησούς του Ναυή στις πόλεις εκείνων των εθνών. (Ιη κεφ. 10, 11) Οι Ευαίοι που κατοικούσαν «στους πρόποδες του [Όρους] Αερμών στη γη Μισπά» ήταν μια από τις φυλές οι οποίες ενώθηκαν με τους Χαναναίους βασιλιάδες εναντίον του Ιησού του Ναυή, ανταποκρινόμενες στο κάλεσμα του Ιαβίν, του βασιλιά της Ασώρ. (Ιη 11:1-3) Οι Ευαίοι συγκαταλέγονται μεταξύ αυτών που πολέμησαν εναντίον του Ισραήλ και νικήθηκαν. (Ιη 9:1, 2· 12:7, 8· 24:11) Εντούτοις, μια ομάδα του έθνους των Ευαίων διασώθηκε. (Ιη 9:3, 7) Αυτή η ομάδα ήταν οι Γαβαωνίτες, οι οποίοι φαίνεται ότι αντιπροσώπευαν και άλλες τρεις πόλεις των Ευαίων. Μόνο αυτοί φοβήθηκαν τον Ιεχωβά, αναγνωρίζοντας ότι πολεμούσε για τον Ισραήλ. Χρησιμοποιώντας ένα τέχνασμα, κατόρθωσαν να συνάψουν διαθήκη με τους ηγέτες του Ισραήλ και έτσι δεν θανατώθηκαν, αλλά καταστάθηκαν ταπεινοί υπηρέτες του Ισραήλ. (Ιη 9:1-15, 24-27) Αυτό το γεγονός αποτελεί ενδεικτική περίπτωση εκπλήρωσης της κατάρας που εξήγγειλε ο Νώε εναντίον του Χαναάν, καθόσον οι Γαβαωνίτες και οι σύντροφοί τους, μολονότι δεν καταστράφηκαν, έγιναν δούλοι των Σημιτών.—Γε 9:25-27.

Ο Ιεχωβά έδειξε ότι ενέκρινε την πιστή τήρηση της διαθήκης με αυτούς τους Ευαίους από μέρους του Ισραήλ πολεμώντας για να προστατέψει τη Γαβαών από τα γύρω χαναανιτικά έθνη που ήρθαν εναντίον της λόγω αυτής της διαθήκης της με τον Ισραήλ. (Ιη 10:1-14) Έκτοτε οι Γαβαωνίτες συγκατοικούσαν ειρηνικά με τον Ισραήλ. (2Σα 21:1-6) Στο εδάφιο 2 Σαμουήλ 21:2 ονομάζονται “Αμορραίοι”, αλλά αυτό συμβαίνει προφανώς επειδή ο όρος “Αμορραίος” εφαρμοζόταν συχνά στα χαναανιτικά έθνη γενικά, δεδομένου ότι οι Αμορραίοι ήταν μια από τις ισχυρότερες φυλές. (Βλέπε ΑΜΟΡΡΑΙΟΣ.) Την εποχή των κατακτήσεων του Ιησού του Ναυή, αυτοί οι επιδοκιμασμένοι Ευαίοι κατοικούσαν στην πόλη της Γαβαών, η οποία βρισκόταν σε μικρή απόσταση ΒΔ της Ιερουσαλήμ, καθώς και στην Κεφιρά, στη Βηρώθ και στην Κιριάθ-ιαρίμ. Η Γαβαών περιγράφεται ως “μεγάλη πόλη, σαν μια από τις βασιλικές πόλεις, και μεγαλύτερη από τη Γαι, και όλοι οι άντρες της ήταν κραταιοί”.—Ιη 10:2· 9:17.

Μετά το θάνατο του Ιησού του Ναυή, ο Ισραήλ δεν συνέχισε να εκδιώκει τα χαναανιτικά έθνη όπως είχε προστάξει ο Θεός, αλλά ήρθε ακόμη και σε επιγαμία μαζί τους. Έτσι λοιπόν, το Βιβλικό υπόμνημα αναφέρει: «Αυτά είναι τα έθνη που ο Ιεχωβά άφησε να παραμείνουν ώστε μέσω αυτών να δοκιμάσει τον Ισραήλ . . . Οι πέντε άρχοντες του άξονα των Φιλισταίων και όλοι οι Χαναναίοι, επίσης οι Σιδώνιοι και οι Ευαίοι που κατοικούσαν στο Όρος Λίβανος από το Όρος Βάαλ-αερμών μέχρι την είσοδο της Αιμάθ . . . και [οι Ισραηλίτες] άρχισαν να υπηρετούν τους θεούς τους».—Κρ 3:1-6.

Αυτή η περικοπή προσδιορίζει τους Ευαίους ως κατοίκους της οροσειράς του Λιβάνου και των ορεινών περιοχών μέχρι το βορειότερο σημείο της Υποσχεμένης Γης. (Αρ 34:8· Ιη 11:1, 3) Όταν ο Ιωάβ και οι άντρες του έκαναν απογραφή κατ’ εντολήν του Βασιλιά Δαβίδ, «πήγαν στο φρούριο της Τύρου και σε όλες τις πόλεις των Ευαίων». (2Σα 24:7) Προφανώς η Τύρος βρισκόταν ακριβώς κάτω από το νότιο άκρο της περιοχής των Ευαίων.

Στη διάρκεια του πανεθνικού οικοδομικού του προγράμματος, ο Σολομών χρησιμοποίησε Χαναναίους—μεταξύ αυτών και Ευαίους—για καταναγκαστική εργασία υπό την κατεύθυνση Ισραηλιτών επιστατών. Έτσι εκπληρώθηκε περαιτέρω η προφητική κατάρα που εξήγγειλε ο Νώε εναντίον του Χαναάν.—1Βα 9:20-23· 2Χρ 8:7-10.

Ευαίοι, Χορίτες και Χουρρίτες. Στο εδάφιο Γένεση 36:2 ο Σεβεγών, ο παππούς μιας από τις συζύγους του Ησαύ, αποκαλείται Ευαίος. Αλλά τα εδάφια 20 και 24 τον αναφέρουν ως απόγονο του Σηείρ του Χορίτη. Η λέξη «Χορίτης» μπορεί να παράγεται από την εβραϊκή λέξη χορ («τρύπα») και να σημαίνει απλώς «κάτοικος των σπηλιών». Με αυτόν τον τρόπο αποσαφηνίζεται οποιαδήποτε φαινομενική αντίφαση ανάμεσα στο εδάφιο Γένεση 36:2 και στα εδάφια 20, 24.—Βλέπε ΧΟΡΙΤΕΣ.

Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν αρχαία κείμενα που οι μελετητές ερμήνευσαν ως απόδειξη του ότι κάποιο έθνος ονόματι Χουρρίτες κατοικούσε στις περιοχές της Αρμενίας, της Ανατολίας, της Συρίας, καθώς και σε τμήματα της Παλαιστίνης, από τους πατριαρχικούς χρόνους. Πιστεύουν επίσης ότι αυτός ο λαός περιλάμβανε τους Ευαίους, τους Χορίτες και τους Ιεβουσαίους. Θεωρούν ταυτόσημα τα ονόματα «Χορίτης» και «Ευαίος» και πιστεύουν ότι, με κάποιον τρόπο, οι Χουρρίτες κατέληξαν να ονομάζονται Ευαίοι. Η θεωρία τους βασίζεται κατά κύριο λόγο σε γλωσσολογικές ομοιότητες, ιδιαίτερα όσον αφορά τα κύρια ονόματα. Επομένως, το όνομα Χορίτης εκλαμβάνεται γενικά από αυτούς ως συναφές του όρου «Χουρρίτης» και όχι με την έννοια του «κατοίκου των σπηλιών».

Ωστόσο, η Αγία Γραφή φαίνεται να κάνει σαφή διαχωρισμό μεταξύ αυτών των φυλών, ενώ δεν αναφέρει το όνομα Χουρρίτης. Συνεπώς, είναι σοφότερο να περιμένουμε περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία προτού δεχτούμε αυτή την ταύτιση ως οριστική.

ΕΥΒΟΥΛΟΣ

(Εύβουλος) [Αυτός που Έχει Καλή Βουλή].

Χριστιανός αδελφός που βρισκόταν στη Ρώμη τον καιρό της τελευταίας φυλάκισης του αποστόλου Παύλου. Αναφέρεται για αυτόν ότι έστειλε χαιρετισμούς στον Τιμόθεο.—2Τι 4:21.

ΕΥΓΕΝΗΣ, ΗΓΕΤΗΣ

Διάφορες εβραϊκές λέξεις μπορούν να μεταφραστούν κατά περίπτωση «ευγενής» ή «ηγέτης». Αυτές που εμφανίζονται πιο συχνά είναι οι ακόλουθες:

Η λέξη ναγίδ, που σημαίνει «ηγέτης», εφαρμόζεται στον Σαούλ και στον Δαβίδ, οι οποίοι διορίστηκαν βασιλιάδες του Ισραήλ με την ευθύνη να ποιμαίνουν το λαό του Ιεχωβά, αλλά και στον Εζεκία, ο οποίος διορίστηκε βασιλιάς του Ιούδα για τον ίδιο σκοπό. (1Σα 9:16· 25:30· 2Σα 5:2· 2Βα 20:5) Ο Ιεχωβά επέλεξε τη φυλή του Ιούδα για να ηγείται των 12 φυλών του Ισραήλ, και από τον Ιούδα προήλθε η βασιλική δυναστεία του Δαβίδ.—1Χρ 28:4· Γε 49:10· Κρ 1:2.

Ο Ιησούς αναφέρεται ως “ο Μεσσίας ο Ηγέτης” και ως “ηγέτης και διοικητής στις εθνότητες” στα εδάφια Δανιήλ 9:25 και Ησαΐας 55:4. Ο ίδιος συμβούλεψε τους μαθητές του: «Ούτε να αποκληθείτε “ηγέτες”, γιατί Ηγέτης [καθηγητής, Κείμενο] σας είναι ένας, ο Χριστός». (Ματ 23:10) Όσον αφορά τη Χριστιανική εκκλησία, ο Ιησούς Χριστός είναι ο μόνος που φέρει δικαιωματικά τον τίτλο «Ηγέτης», επειδή κανένας ατελής άνθρωπος δεν είναι ηγέτης των αληθινών Χριστιανών. Αυτοί ακολουθούν τον Χριστό. Μολονότι κάποιοι «αναλαμβάνουν την ηγεσία» στην υπηρεσία του Θεού, δεν φέρουν τον τίτλο «ηγέτης» ούτε αποκαλούνται έτσι από τους άλλους, και το παράδειγμά τους πρέπει να ακολουθείται μόνο κατά το ότι μιμούνται τον Χριστό.—1Κο 11:1· Εβρ 13:7.

Η λέξη ναδίβ, που σημαίνει «ευγενής», «πρόθυμος», «γενναιόδωρος», χρησιμοποιείται στο εδάφιο Αριθμοί 21:18 ως παράλληλη της λέξης «άρχοντες», για τους πρόθυμους Ισραηλίτες που άνοιξαν ένα πηγάδι στην έρημο. Επίσης, περιγράφει αυτούς οι οποίοι συνεισέφεραν εθελοντικά στην κατασκευή της σκηνής της μαρτυρίας. (Εξ 35:5) Όπως χρησιμοποιείται στο εδάφιο Ιώβ 12:21, υποδηλώνει άτομα σε θέσεις εξοχότητας και ισχύος.—Βλέπε επίσης Ψλ 83:9-11.

Η εβραϊκή λέξη χορίμ, που σημαίνει «ευγενείς», χρησιμοποιείται για ορισμένους επιφανείς άντρες σε μια πόλη του δεκάφυλου βασιλείου του Ισραήλ (1Βα 21:8, 11) και για Ιουδαίους που κατείχαν κάποια εξουσία υπό την Περσική Αυτοκρατορία. (Νε 5:7· 13:17) Πολλοί από τους ευγενείς του Ιούδα και της Ιερουσαλήμ, μεταξύ των οποίων ο Δανιήλ και οι σύντροφοί του, οδηγήθηκαν εξόριστοι στη Βαβυλώνα από τον Βασιλιά Ναβουχοδονόσορα το 617 Π.Κ.Χ., ενώ άλλοι σφάχτηκαν από αυτόν το 607 Π.Κ.Χ.—Ιερ 27:20· 39:6· Δα 1:3, 6· βλέπε ΑΡΧΗΓΟΣ· ΑΡΧΟΝΤΑΣ· ΚΕΦΑΛΙ, ΚΕΦΑΛΗ (Αρχηγική Θέση).

ΕΥΘΕΙΑ

Οδός στη Δαμασκό της Συρίας. (Πρ 9:10, 11· ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 2, σ. 748) Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, ήταν κεντρικός δρόμος μήκους σχεδόν 1,5 χλμ. και πλάτους περίπου 30 μ. Εκείνη την εποχή χωριζόταν από στοές σε τρεις λωρίδες. Η μεσαία λωρίδα χρησιμοποιούνταν από τους πεζούς και οι δύο εξωτερικές λωρίδες προορίζονταν για την κίνηση εφίππων και οχημάτων προς δύο αντίθετες κατευθύνσεις. Η οδός αυτή, που εξακολουθεί να φέρει ένα αραβικό όνομα αντίστοιχο του προηγούμενου ονόματός της (Νταρμπ αλ-Μουστακίμ) αλλά δεν είναι πια εντελώς ευθεία, εκτείνεται Δ από την Ανατολική Πύλη της πόλης. Σε αυτή την αρχαία οδό, στο σπίτι ενός άντρα ονόματι Ιούδα, έμεινε κάποιο διάστημα ο Σαούλ από την Ταρσό μετά την εμφάνιση του δοξασμένου Ιησού Χριστού σε αυτόν. Σε όραμα, ο Ιησούς κατηύθυνε τον μαθητή Ανανία σε αυτό το σπίτι, «στην οδό που ονομάζεται Ευθεία», για να αποκαταστήσει την όραση του Σαούλ.—Πρ 9:3-12, 17-19.

ΕΥΛΟΓΙΑ

(Ευλογία).

Το να γίνεται ή να ανακηρύσσεται κάτι άγιο· αίτημα προς τον Θεό για τη χορήγηση θεϊκής εύνοιας· εκδήλωση καλοσύνης· εύνοια· εγκώμιο περί αγιότητας· ενδόξαση· έπαινος· προστασία ή προφύλαξη από το κακό· παροχή ευτυχίας.

Οι διάφοροι τύποι των εβραϊκών λέξεων που μεταφράζονται γενικά «ευλογώ» ή «ευλογία» εμφανίζονται περίπου 400 φορές στις Γραφές. Το ρήμα μπαράχ αποδίδεται συνήθως «ευλογώ». Σε μερικά εδάφια αυτή η λέξη αποδίδεται “εύχομαι καλό” (1Σα 25:14), “συγχαίρω” (1Χρ 18:10) ή “χαιρετώ” (2Βα 4:29). Το ουσιαστικό που παράγεται από αυτό το εβραϊκό ρήμα εμφανίζεται στο όνομα της Κοιλάδας Βεραχά (που σημαίνει «Ευλογία»), διότι εδώ ο Ιωσαφάτ και ο λαός του ευλόγησαν τον Ιεχωβά. (2Χρ 20:26) Ένα ρήμα που έχει την ίδια μορφή μεταφράζεται “γονατίζω” ή “πέφτω στα γόνατα”.—Γε 24:11· 2Χρ 6:13· Ψλ 95:6.

Οι Ιουδαίοι Σοφερείμ, δηλαδή γραμματείς, τροποποίησαν αρκετές περικοπές αντικαθιστώντας τη λέξη «καταριέμαι» με τη λέξη «ευλογώ» (1Βα 21:10, 13· Ιωβ 1:5, 11· 2:5, 9), επειδή θεώρησαν βλασφημία ακόμη και το να γράψουν ότι κάποιος καταριέται τον Θεό.—Βλέπε ΜΝΚ με Υποσημειώσεις, παράρτημα 2Β.

Το ρήμα εὐλογέω του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου σημαίνει κατά κυριολεξία «μιλώ καλά για». Η λέξη εὐλογία χρησιμοποιείται στο εδάφιο Ρωμαίους 16:18 με αρνητική έννοια, ως «φιλοφρονήσεις» που λέγονται με σκοπό να παραπλανήσουν την καρδιά κάποιου.

Οι Γραφές παρουσιάζουν τις λέξεις «ευλογώ» και «ευλογία» τουλάχιστον από τέσσερις κύριες πλευρές: (1) ο Ιεχωβά ευλογεί ανθρώπους, (2) άνθρωποι ευλογούν τον Ιεχωβά, (3) άνθρωποι ευλογούν τον Χριστό και (4) άνθρωποι ευλογούν άλλους ανθρώπους.

Ο Ιεχωβά Ευλογεί Ανθρώπους. «Η ευλογία του Ιεχωβά πλουτίζει, και εκείνος δεν προσθέτει πόνο σε αυτήν». (Παρ 10:22) Ο Ιεχωβά ευλογεί όσους επιδοκιμάζει, παρέχοντάς τους προστασία, ευημερία, καθοδήγηση και επιτυχία, καθώς επίσης καλύπτοντας τις ανάγκες τους, με αποτέλεσμα να ωφελούνται.

Ο Ιεχωβά εξέφρασε την καλή του θέληση προς τα επίγεια δημιουργήματά του όταν τα έφερε σε ύπαρξη. Όσον αφορά τα ζωικά είδη που δημιουργήθηκαν την πέμπτη ημέρα, η ευλογία του Θεού ήταν μια εξαγγελία του σκοπού του σχετικά με αυτά. (Γε 1:22) Η ευλογία του Θεού προς τον Αδάμ και την Εύα, στο τέλος της έκτης ημέρας, θα τους είχε δώσει τη δυνατότητα, αν είχαν παραμείνει υπάκουοι, να συνεχίσουν να απολαμβάνουν την εύνοιά του, διότι αυτός προμήθευε για όλες τις πνευματικές και υλικές τους ανάγκες.—Γε 1:28· 2:9· 5:2.

Όταν ο Ιεχωβά ολοκλήρωσε το επίγειο δημιουργικό του έργο σε έξι δημιουργικές ημέρες, δεν έλειπε τίποτα για την ευημερία της δημιουργίας του. (Γε 1:31) Τότε ο Θεός άρχισε να αναπαύεται, ή αλλιώς σταμάτησε αυτό το έργο, ευλογώντας την έβδομη ημέρα, δηλαδή ανακηρύσσοντάς την ιερή, άγια. Μπροστά στην ανθρώπινη δημιουργία τέθηκε η προοπτική της ευτυχίας με ατέλειωτες ευλογίες.—Γε 2:3· Εξ 20:11.

Όταν ο Νώε και η οικογένειά του βγήκαν από την κιβωτό, ο Ιεχωβά επέβλεψε σε αυτούς με εύνοια, ευλογώντας τους και δηλώνοντάς τους ποιο ήταν το θέλημά του για αυτούς. Εκτελώντας το θέλημα του Ιεχωβά, θα ευημερούσαν απολαμβάνοντας την εύνοια και την προστασία του.—Γε 9:1.

Ζωτικής σημασίας για όλη την ανθρωπότητα είναι η ευλογία που αφορά τον Αβραάμ και το Σπέρμα του. (Γε 12:3· 18:18· 22:18) Ο Ιεχωβά ευλόγησε τον Αβραάμ και τη Σάρρα ανανεώνοντας θαυματουργικά τις αναπαραγωγικές τους δυνάμεις, πράγμα που τους επέτρεψε να αποκτήσουν έναν γιο στα γηρατειά τους. (Γε 17:16· 21:2) Έδωσε ευημερία στον Αβραάμ και τον χρησιμοποίησε εξεικονιστικά για να προσκιάσει μεγαλύτερα πράγματα. (Γα 4:21-26) Επομένως, η ευλογία του Θεού η οποία συνίστατο στο ότι προμήθευσε ένα σπέρμα για τον Αβραάμ έχει μεγαλύτερη σημασία στα πλαίσια της υπόσχεσης ότι οι άνθρωποι όλων των εθνών θα ευλογηθούν μέσω εκείνου που προσκίαζε ο Ισαάκ, του Ιησού Χριστού.—Γα 3:8, 14· Πρ 3:25, 26· Εβρ 6:13-20.

Η ευλογία του Ιεχωβά σε ένα άτομο ή σε έναν λαό εξαρτάται από την υπακοή τους σε αυτόν. (Εξ 23:25) Οι διαμετρικές αντιθέσεις που περιγράφονται στα κεφάλαια 27 και 28 του Δευτερονομίου δείχνουν καθαρά ότι η κατάρα του Ιεχωβά, αποτέλεσμα της οποίας είναι η αυστηρή τιμωρία, πλήττει τους ανυπάκουους, ενώ η ευλογία του αναπαύεται στους υπάκουους, φέρνοντας πνευματική ευημερία και κάλυψη των υλικών τους αναγκών, και γίνεται έκδηλη στα σπίτια τους, στη γη τους, στους απογόνους τους, στα ζώα τους, στα τρόφιμά τους, στα ταξίδια τους και σε κάθε τους πράξη. «Οι ευλογίες είναι για το κεφάλι του δικαίου». (Παρ 10:6, 7) Όταν ο λαός του Ιεχωβά υπακούει πιστά, εκείνος ευαρεστείται να “ανοίγει τις πύλες των υδάτων των ουρανών και να εκχέει ευλογία ώσπου να μην υπάρχει πια έλλειψη”.—Μαλ 3:10.

Άνθρωποι Ευλογούν τον Ιεχωβά. Οι άνθρωποι ευλογούν τον Ιεχωβά κυρίως με το να τον αινούν. Επίσης, ευλογούν τον Ιεχωβά όταν του εκφράζουν ευγνωμοσύνη, τον αναγνωρίζουν ως εκείνον από τον οποίο απορρέουν όλες οι ευλογίες, τον εγκωμιάζουν σε κάθε περίπτωση και εκτελούν πράξεις λατρείας και υπηρεσίας προς αυτόν. (Ψλ 26:12) Το κήρυγμα των καλών νέων είναι ένας τρόπος με τον οποίο ευλογείται ο Ιεχωβά, εφόσον έτσι αποδίδεται αίνος στο όνομα και στους σκοπούς του.—Ματ 24:14· Εβρ 13:15.

Άνθρωποι έχουν ευλογήσει τον Ιεχωβά για το ότι απελευθέρωσε το λαό του από την καταδυνάστευση (Εξ 18:9, 10), για το ότι κάλυψε τις ανάγκες τους (Δευ 8:10), για την αξιοπρέπεια, την κραταιότητα, την κυβερνητική του εξουσία και την ωραιότητα που τον διακρίνει ως την Κεφαλή όλων (1Χρ 29:10-12, 20), για το ότι υποκίνησε το λαό του να υποστηρίξει τη λατρεία του (2Χρ 31:8), για το ότι τήρησε τη διαθήκη του και για το έλεός του—όπως φαίνεται από μια προσευχή εξομολόγησης—(Νε 9:5, 31, 32), για το ότι δίνει σοφία και κραταιότητα (Δα 2:19-23), καθώς και για το ότι προστατεύει τους υπηρέτες του και καταδεικνύει την κυριαρχία του (Δα 3:28· 4:34). Το βιβλίο των Ψαλμών ευλογεί διαρκώς τον Ιεχωβά και καλεί όλους στον ουρανό και στη γη να αινούν το όνομά του για την πληθώρα των υπέροχων ιδιοτήτων του. Άλλος ένας λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι πρέπει να ευλογούν τον Ιεχωβά είναι το δώρο του Γιου του, του Ιησού Χριστού.—Ψλ 16:7· 103:1, 20-22· 145:2, 10· Ιωα 3:16· παράβαλε Πρ 2:8-11· Απ 7:11, 12· 14:6, 7.

Άνθρωποι Ευλογούν τον Χριστό. Ο Ιησούς επίσης πρέπει να ευλογείται από όλους. Η Ελισάβετ ευλόγησε τη μητέρα του Ιησού, τη Μαρία, καθώς και τον αγέννητο ακόμη καρπό της κοιλιάς της. (Λου 1:42) Η ουράνια προέλευση του Ιησού, ο ερχομός του στο όνομα του Ιεχωβά ως Γιος του, η διακονία, η θυσία, η ιεροσύνη, το βασιλικό αξίωμα και η παρ’ αξία καλοσύνη του—όλα αυτά δικαιολογούν πλήρως το ότι χαιρετίζεται ως ευλογημένος. (Ιωα 12:13· 2Κο 8:9· Εβρ 1:2· 7:24-26) Σε εκπλήρωση του εδαφίου Ψαλμός 118:26, τα πλήθη τον υποδέχτηκαν ως τον ευλογημένο του Ιεχωβά κατά τη θριαμβευτική του είσοδο στην Ιερουσαλήμ. (Ματ 21:9) Τόσο τα αγγελικά όσο και τα επίγεια πλάσματα πρέπει όλα να τον ευλογούν.—Απ 5:12, 13.

Άνθρωποι Ευλογούν Άλλους Ανθρώπους. Σε αντίθεση με τον Ιεχωβά, ο οποίος εκπληρώνει πάντα την ευλογία που προφέρει, όταν ένας άνθρωπος δώσει ευλογία σε έναν άλλον ίσως να μην έχει την ικανότητα να την εκπληρώσει. Στην Αγία Γραφή, η ευλογία που δίνει ένας άνθρωπος ισοδυναμεί συχνά με έκκληση για θεϊκή ευλογία, αν και μπορεί να μην εκφέρεται κατ’ ανάγκην στα πλαίσια προσευχής. Έτσι λοιπόν, ενώ ο αποδέκτης μιας τέτοιας ευλογίας μπορεί να είναι κάποιος άνθρωπος, η Πηγή της είναι αναμφισβήτητα ο ίδιος ο Θεός. Εκτός αυτού, ευλογώντας τους άλλους, ένας άνθρωπος μπορεί πολλές φορές να εκφράζει την ευγνωμοσύνη του ή να αναγνωρίζει με εκτίμηση τις ωραίες τους ιδιότητες ή την καλή τους εργασία.

Αναφερόμενος στη δυνατότητα κάποιου να ευλογεί αποτελεσματικά, να έχει την εξουσία από τον Θεό για να ευλογεί ή τη δύναμη να εκπληρώνει την ευλογία, ο Παύλος, καθώς αιτιολογεί την ανωτερότητα της ιεροσύνης του Μελχισεδέκ έναντι αυτής του Λευί, διατυπώνει την αρχή: «Χωρίς καμιά αντιλογία, το μικρότερο ευλογείται από το μεγαλύτερο». (Εβρ 7:7) Ο Μελχισεδέκ ήταν ιερέας του Θεού και βασιλιάς και μπορούσε να μιλάει εκ μέρους του Θεού με εξουσία και με προφητικό τρόπο όταν ευλόγησε τον Αβραάμ.—Γε 14:18-20· Εβρ 7:1-4.

Σε περιπτώσεις στις οποίες άτομα έκαναν κάτι που συνεισέφερε στον αίνο του Ιεχωβά, κάποιοι άλλοι θεώρησαν κατάλληλο να τους ευλογήσουν. Ο Μωυσής ευλόγησε τον Βεσελεήλ και τους υπόλοιπους εργάτες όταν ολοκλήρωσαν την κατασκευή της σκηνής της μαρτυρίας. (Εξ 39:43) Οι ιερείς και οι Λευίτες, ως πνευματικοί ηγέτες του Ισραήλ, ήταν διορισμένοι να ευλογούν το λαό σε πολλές περιστάσεις. (Αρ 6:23-27· Λευ 9:22, 23· Δευ 10:8· 21:5· 1Χρ 23:13· 2Χρ 30:27) Ο Αρχιερέας Ηλεί ευλόγησε τους γονείς του Σαμουήλ για το ότι δώρισαν το παιδί τους στην υπηρεσία του ναού. (1Σα 2:20, 21) Ο Δαβίδ ευλόγησε το λαό όταν έφερε την Κιβωτό στην Ιερουσαλήμ. (2Σα 6:18· 1Χρ 16:2) Ο Σολομών ακολούθησε σοφά την ίδια πορεία όταν αφιέρωσε το ναό στον Ιεχωβά. (1Βα 8:14, 55) Ο ηλικιωμένος Συμεών ευλόγησε τους γονείς του Ιησού. (Λου 2:34) Ο Ιησούς ευλόγησε τα παιδιά που ήρθαν κοντά του.—Μαρ 10:16.

Ευκαιρίες για Έκφραση Ευλογίας. Όταν κάποιος προσεύχεται, τότε αινεί και ευχαριστεί τον Θεό ευλογώντας τον, και στη συνέχεια μιλάει εκ μέρους όσων είναι ενωμένοι στην πίστη και όσων αναζητούν τον Θεό, ευλογώντας αυτούς. Πριν από το γεύμα ζητάει κανείς ευλογία για την τροφή συνήθως μέσω προσευχής. Σε μια τέτοια προσευχή, απευθύνονται στον Ιεχωβά ευχαριστίες και αίνος για τις πνευματικές και υλικές του προμήθειες, καθώς και το αίτημα να κατευθύνει ο Ιεχωβά τα πράγματα με τέτοιον τρόπο ώστε να χρησιμοποιηθεί η τροφή προς όφελος αυτών που γευματίζουν και να τους δυναμώσει για να τον υπηρετούν. (1Σα 9:13· Ματ 14:19· Λου 9:16) Όταν αιτείται η ευλογία για το ψωμί και το κρασί στο Δείπνο του Κυρίου, απευθύνονται στον Θεό αίνος και ευχαριστίες καθώς και το αίτημα να ωφεληθούν πνευματικά όλοι οι συμμετέχοντες από ό,τι αντιπροσωπεύουν τα εμβλήματα και να παραμείνουν σε ενότητα και ακεραιότητα αποτελώντας το σώμα του Χριστού.—Ματ 26:26· 1Κο 10:16.

Στην πατριαρχική κοινωνία, ο πατέρας ευλογούσε συνήθως τους γιους του λίγο προτού πεθάνει. Αυτό ήταν ζήτημα μεγάλης σπουδαιότητας και εξαιρετικής σημασίας. Παραδείγματος χάρη, ο Ισαάκ ευλόγησε τον Ιακώβ, νομίζοντας ότι ήταν ο πρωτότοκος Ησαύ. Ο Ισαάκ εξήγγειλε περισσότερη εύνοια και ευημερία για τον Ιακώβ από ό,τι για τον αδελφό του τον Ησαύ, παρακαλώντας αναμφίβολα τον Ιεχωβά να εκπληρώσει την ευλογία, καθώς ο ίδιος ήταν τυφλός και ηλικιωμένος. (Γε 27:1-4, 23-29· 28:1, 6· Εβρ 11:20· 12:16, 17) Αργότερα, ο Ισαάκ εν γνώσει του επιβεβαίωσε αυτή την ευλογία και έδωσε περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με αυτήν. (Γε 28:1-4) Προτού πεθάνει ο Ιακώβ, ευλόγησε πρώτα τους δύο γιους του Ιωσήφ και έπειτα τους δικούς του γιους. (Γε 48:9, 20· 49:1-28· Εβρ 11:21) Παρόμοια, ο Μωυσής, πριν από το θάνατό του, ευλόγησε ολόκληρο το έθνος του Ισραήλ. (Δευ 33:1) Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, τα αποτελέσματα αποδεικνύουν ότι αυτοί οι άνθρωποι μίλησαν προφητικά. Ενίοτε, όταν δίνονταν τέτοιες ευλογίες, αυτός που ευλογούσε έβαζε το χέρι του πάνω στο κεφάλι του ευλογούμενου.—Γε 48:13, 14.

Ως χαιρετισμός, η ευλογία που έδινε κάποιος αποτελούσε ευχή για την ευημερία του άλλου. Ο Ιακώβ, όταν τον έφεραν ενώπιον του Φαραώ, τον ευλόγησε. (Γε 47:7· βλέπε επίσης 1Σα 13:10· 25:14· 1Βα 1:47· 2Βα 10:15.) Ευλογίες μπορεί να δίνονταν κατά την αναχώρηση κάποιου. Για παράδειγμα, η οικογένεια της Ρεβέκκας την ευλόγησε όταν έφευγε από το σπίτι της για να παντρευτεί τον Ισαάκ.—Γε 24:60· βλέπε επίσης Γε 28:1· 2Σα 19:39· 1Βα 8:66.

Η προσφορά δώρου συνδεόταν επίσης με ευλογίες. (Γε 33:11· Ιη 14:13· 15:18, 19) Όπως είναι ευνόητο, το ίδιο το δώρο μπορεί να αποκαλούνταν ευλογία, «δώρο ευλογίας». Δώρα μπορεί να προσφέρονταν ως εκφράσεις καλής θέλησης προς ένα αγαπητό πρόσωπο, στα πλαίσια μιας προσπάθειας για την απόκτηση εύνοιας ή ως έκφραση ευγνωμοσύνης.—1Σα 25:27· 30:26.

Ευλογίες μπορεί να δοθούν με τη μορφή επαίνων. Ο Βοόζ ευλόγησε τη Ρουθ για τη στοργική της καλοσύνη. (Ρθ 3:10) Οι άντρες που προσφέρθηκαν εθελοντικά να εκτελέσουν υπηρεσία υπέρ της λατρείας του Ιεχωβά ευλογήθηκαν από όσους τους παρατηρούσαν. (Νε 11:2) Οι γονείς δικαιούνται ευλογία από τα παιδιά τους.—Παρ 30:11.

Η ευλογία μπορεί να συνίσταται σε ευνοϊκή ή εποικοδομητική ομιλία. Ο Ιησούς συμβούλεψε τους ακροατές του να “ευλογούν εκείνους που τους καταριούνται”. (Λου 6:28) «Να ευλογείτε εκείνους που διώκουν· να ευλογείτε και να μην καταριέστε». (Ρω 12:14) Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να επαινούμε τους εναντιουμένους, αλλά η καλή διαγωγή προς αυτούς, σε συνδυασμό με ευγενικά, στοχαστικά και ειλικρινή λόγια που θα τους ωφελούσαν αν τα πρόσεχαν, θα μπορούσε τελικά να τους δημιουργήσει ευνοϊκή διάθεση. (1Κο 4:12· 1Πε 3:9) Ο τρόπος ομιλίας πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη. (Παρ 27:14) Το να απομακρύνει κανείς έναν άλλον από πονηρές πράξεις είναι πράγματι ευλογία, διότι σημαίνει ότι αυτός εργάζεται για τα καλύτερα συμφέροντα του ατόμου και προς αίνο του Ιεχωβά.—Πρ 3:26.

Άτομα που Αποτελούν Ευλογία για τους Άλλους. Ένα άτομο μπορεί να αποτελεί ευλογία για το συνάνθρωπό του αν ακολουθεί πορεία υπακοής στον Θεό. Η συναναστροφή με αυτούς που ευλογεί ο Ιεχωβά φέρνει ευλογίες. Ο Λάβαν ευλογήθηκε επειδή ο Ιακώβ φύλαγε τα ποίμνιά του. (Γε 30:27, 30) Το σπιτικό και ο αγρός του Πετεφρή ευημερούσαν επειδή τα επέβλεπε ο Ιωσήφ. (Γε 39:5) Η παρουσία δέκα δίκαιων πολιτών θα μπορούσε να είχε υποκινήσει τον Θεό να λυπηθεί τα Σόδομα. (Γε 18:32) Ο Θεός μπορεί για χάρη ενός αφιερωμένου υπηρέτη του να βλέπει ευνοϊκά το μη ομόπιστο σύντροφο εκείνου και τα μικρά παιδιά τους. (1Κο 7:14) Ο Ιησούς είπε ότι κατά τη μεγαλύτερη από όλες θλίψη του κόσμου, «για χάρη των εκλεγμένων θα συντομευτούν εκείνες οι ημέρες», διαφορετικά «δεν θα σωζόταν καμιά σάρκα». (Ματ 24:21, 22· παράβαλε Ησ 65:8.) Το να μιμούμαστε το παράδειγμα των ευλογημένων του Θεού φέρνει ακόμη μεγαλύτερες ευλογίες. (Γα 3:9· Εβρ 13:7· 1Κο 11:1· 2Θε 3:7) Κάνοντας το καλό στους αδελφούς του Χριστού, τους “εκλεγμένους” του Θεού, «τα πρόβατα» λαβαίνουν τις ευλογίες του Ιεχωβά, με την ανταμοιβή της αιώνιας ζωής.—Ματ 25:31-34, 40, 46.

ΕΥΝΙΚΗ

(Ευνίκη) [παράγωγο του νικῶ].

Ιουδαία πιστή, κόρη της Λωίδας, σύζυγος ενός μη ομόπιστου Έλληνα και μητέρα του Τιμόθεου. (Πρ 16:1) Είναι πολύ πιθανό ότι ο απόστολος Παύλος συνάντησε την Ευνίκη στα Λύστρα της Μικράς Ασίας κατά την πρώτη ιεραποστολική του περιοδεία και ότι τότε, μέσω του κηρύγματός του, αυτή και η μητέρα της η Λωίδα έγιναν Χριστιανές. (Πρ 14:4-18) Η πίστη της Ευνίκης ήταν «ανυπόκριτη». (2Τι 1:5) Παρότι ήταν παντρεμένη με ειδωλολάτρη, δίδαξε υποδειγματικά στο γιο της τον Τιμόθεο «τα άγια συγγράμματα» από τη «βρεφική ηλικία» του και, όταν έγινε Χριστιανή, αναμφίβολα τον εκπαίδευσε ανάλογα. (2Τι 3:15) Εφόσον ο σύζυγος της Ευνίκης ήταν Έλληνας, οι γονείς του Τιμόθεου δεν του είχαν κάνει περιτομή.—Πρ 16:3.

ΕΥΝΟΥΧΟΣ

Η λέξη σαρίς του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και η λέξη εὐνοῦχος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αναφέρονται, με την κυριολεκτική τους έννοια, σε κάποιον άρρενα που έχει υποστεί ακρωτηριασμό των γεννητικών του οργάνων. Οι ευνούχοι διορίζονταν στις βασιλικές αυλές ως υπηρέτες ή θεράποντες της βασίλισσας, του χαρεμιού και των γυναικών. (Εσθ 2:3, 12-15· 4:4-6, 9) Λόγω της στενής σχέσης που είχαν με το βασιλικό οίκο, συχνά κάποιοι ευνούχοι, οι οποίοι διέθεταν εξαιρετικές ικανότητες, αναλάμβαναν ανώτερα αξιώματα. Κατά μία ευρεία έννοια ο όρος αυτός υποδήλωνε επίσης κάθε αξιωματούχο στον οποίο είχαν ανατεθεί καθήκοντα στην αυλή του βασιλιά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι άντρες αυτοί ήταν στην κυριολεξία ευνούχοι.

Υπό τη διαθήκη του Νόμου, δεν επιτρεπόταν σε ευνούχους να γίνουν μέρος της εκκλησίας του λαού του Θεού. (Δευ 23:1) Σε αρμονία με αυτό, δεν υπάρχει καμιά ένδειξη ότι κάποιοι από τους Ισραηλίτες ή τους πάροικους που ζούσαν ανάμεσά τους ευνουχίζονταν για να υπηρετούν στο παλάτι των Ισραηλιτών βασιλιάδων. Υπό το Νόμο, οι δούλοι έπρεπε να περιτέμνονται, όχι να ευνουχίζονται. Παρ’ όλα αυτά, τα ειδωλολατρικά έθνη της Ανατολής είχαν τη συνήθεια να κάνουν ευνούχους μερικά από τα παιδιά που αιχμαλώτιζαν στον πόλεμο.

Ο αυλικός που ήταν υπεύθυνος για το θησαυροφυλάκιο της βασίλισσας της Αιθιοπίας στον οποίο κήρυξε ο Φίλιππος αποκαλείται ευνούχος. Αυτός ήταν προσήλυτος στην Ιουδαϊκή θρησκεία και είχε πάει στην Ιερουσαλήμ για να λατρέψει τον Θεό. Αλλά, εφόσον υπό το Νόμο οι ευνουχισμένοι δεν ήταν δεκτοί στην εκκλησία του Ισραήλ, η λέξη εὐνοῦχος στην περίπτωση αυτή δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιείται κατά γράμμα, αλλά με την έννοια του «αυλικού». (Πρ 8:26-39· Δευ 23:1) Ο Αβδέ-μέλεχ, ο Αιθίοπας που έσωσε τον προφήτη Ιερεμία βγάζοντάς τον από τη στέρνα στην οποία τον είχαν φυλακίσει, ήταν ευνούχος στην αυλή του Βασιλιά Σεδεκία. Φαίνεται ότι και στην προκειμένη περίπτωση η λέξη χρησιμοποιείται, όπως συμβαίνει συχνά, με την έννοια του «αξιωματούχου». Ο Αβδέ-μέλεχ πρέπει να ήταν άνθρωπος με εξουσία. Έκανε απευθείας έκκληση στον Βασιλιά Σεδεκία για χάρη του Ιερεμία, και του δόθηκαν 30 άντρες οι οποίοι ανέλαβαν υπό τις διαταγές του την επιχείρηση διάσωσης.—Ιερ 38:7-13.

Ο Ιεχωβά προείπε παρηγορητικά ότι σε μια εποχή οι ευνούχοι θα γίνονταν δεκτοί από αυτόν ως υπηρέτες του και, αν ήταν υπάκουοι, θα αποκτούσαν όνομα που θα ήταν καλύτερο από γιους και κόρες. Με την κατάργηση του Νόμου από τον Ιησού Χριστό, όλοι όσοι ασκούσαν πίστη, ανεξαρτήτως της προηγούμενης υπόστασης ή κατάστασής τους, μπορούσαν να γίνουν πνευματικοί γιοι του Θεού. Οι σαρκικές διακρίσεις σταμάτησαν.—Ησ 56:4, 5· Ιωα 1:12· 1Κο 7:24· 2Κο 5:16.

Ο Ιησούς Χριστός μίλησε για τρεις τάξεις ευνούχων στο εδάφιο Ματθαίος 19:12, λέγοντας: «Διότι υπάρχουν ευνούχοι που γεννήθηκαν έτσι από την κοιλιά της μητέρας τους, και υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίστηκαν από τους ανθρώπους, και υπάρχουν ευνούχοι που έχουν ευνουχίσει τον εαυτό τους για χάρη της βασιλείας των ουρανών. Αυτός που μπορεί να αφήσει χώρο για αυτό ας αφήσει χώρο για αυτό». Αυτοί για τους οποίους λέγεται ότι «έχουν ευνουχίσει τον εαυτό τους» για χάρη της βασιλείας είναι άτομα που ασκούν εγκράτεια προκειμένου να είναι προσηλωμένοι στην υπηρεσία του Θεού. Ο απόστολος Παύλος συστήνει αυτή την πορεία ως την “καλύτερη” για όσους Χριστιανούς δεν “ανάβουν από το πάθος”. Ο ίδιος είπε ότι αυτοί θα μπορούσαν να είναι πιο αφοσιωμένοι, «χωρίς περισπασμούς», στην υπηρεσία τους προς τον Κύριο. (1Κο 7:9, 29-38) Οι εν λόγω «ευνούχοι» δεν είναι άτομα που έχουν αυτοευνουχιστεί ή που έχουν υποστεί ακρωτηριασμό των γεννητικών τους οργάνων από άλλους. Αντίθετα, πρόκειται για άτομα που παραμένουν οικειοθελώς σε κατάσταση αγαμίας. Η Αγία Γραφή δεν συστήνει πουθενά να κάνει κάποιος ευχή υποχρεωτικής αγαμίας, και το γεγονός ότι μερικοί «απαγορεύουν το γάμο» καταδικάζεται ως ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αποστασίας. Εξάλλου, κάποιοι από τους αποστόλους ήταν έγγαμοι.—1Τι 4:1-3· 1Κο 9:5· Ματ 8:14· Μαρ 1:30· Λου 4:38· βλέπε ΑΥΛΙΚΟΣ.

ΕΥΟΔΙΑ

(Ευοδία) [Καλή Οδός· Ευόδωση].

Κάποια γυναίκα στη Χριστιανική εκκλησία των Φιλίππων η οποία είχε αγωνιστεί ώμο προς ώμο με τον απόστολο Παύλο, καθώς και με άλλους, «στα καλά νέα». Η Ευοδία φαίνεται ότι δυσκολευόταν να επιλύσει ένα πρόβλημα που είχε ανακύψει μεταξύ της ίδιας και της Συντύχης, και ο Παύλος νουθέτησε αυτές τις δύο Χριστιανές «να εκδηλώνουν το ίδιο φρόνημα σε σχέση με τον Κύριο».—Φλπ 4:2, 3.

ΕΥΠΡΟΣΔΕΚΤΟΣ ΚΑΙΡΟΣ

Στο εδάφιο 2 Κορινθίους 6:2, ο απόστολος Παύλος παραθέτει από την προφητεία του εδαφίου Ησαΐας 49:8, όπου λέγεται: «Αυτό είπε ο Ιεχωβά: “Σε καιρό καλής θέλησης σου απάντησα και σε ημέρα σωτηρίας σε βοήθησα· και συνέχισα να σε διαφυλάττω για να σε δώσω ως διαθήκη για το λαό, για να αποκαταστήσεις αυτή τη γη, για να κάνεις να επανακτηθούν οι ερημωμένες κληρονομικές ιδιοκτησίες”». Αρχικά, αυτή η δήλωση απευθυνόταν προφανώς στον Ησαΐα ως εκείνον ο οποίος εκπροσωπούσε ή προσωποποιούσε το έθνος του Ισραήλ. (Ησ 49:3) Επρόκειτο σαφώς για προφητεία αποκατάστασης, γι’ αυτό και η αρχική της εκπλήρωση έλαβε χώρα τον καιρό της απελευθέρωσης του Ισραήλ από τη Βαβυλώνα, όταν απευθύνθηκε στους αιχμάλωτους Ισραηλίτες το κάλεσμα: «Βγείτε!» Τότε αυτοί επέστρεψαν στην πατρίδα τους και αποκατέστησαν την ερημωμένη γη.—Ησ 49:9.

Ωστόσο, τα λόγια «για να σε δώσω ως διαθήκη για το λαό» στο εδάφιο 8 αυτού του κεφαλαίου και η δήλωση που προηγείται στο εδάφιο 6, σύμφωνα με την οποία αυτός «ο υπηρέτης» του Ιεχωβά θα δινόταν για «φως των εθνών, ώστε η σωτηρία [του Θεού] να φτάσει μέχρι την άκρη της γης», αποτελούν αδιαμφισβήτητα σημεία ότι η προφητεία είναι Μεσσιανική και επομένως εφαρμόζεται στον Χριστό Ιησού ως τον “υπηρέτη” του Θεού. (Παράβαλε Ησ 42:1-4, 6, 7 με Ματ 12:18-21.) Εφόσον ο “καιρός καλής θέλησης” ήταν καιρός κατά τον οποίο ο Ιεχωβά επρόκειτο να “απαντήσει” στον υπηρέτη του και να τον “βοηθήσει”, πρέπει να εφαρμόζεται στην επίγεια ζωή του Ιησού, όταν αυτός «πρόσφερε δεήσεις καθώς και ικεσίες σε Εκείνον που μπορούσε να τον σώσει από το θάνατο, με δυνατές κραυγές και δάκρυα, και εισακούστηκε χάρη στο θεοσεβή του φόβο». (Εβρ 5:7-9· παράβαλε Ιωα 12:27, 28· 17:1-5· Λου 22:41-44· 23:46.) Ο καιρός αυτός ήταν, λοιπόν, «ημέρα σωτηρίας» για τον ίδιο τον Γιο του Θεού, περίοδος ευκαιριών κατά την οποία επέδειξε τέλεια ακεραιότητα και, ως αποτέλεσμα, «έγινε αίτιος αιώνιας σωτηρίας σε όλους εκείνους που τον υπακούν».—Εβρ 5:9.

Επιπρόσθετα, η παράθεση αυτής της προφητείας από τον Παύλο υποδεικνύει μια περαιτέρω εφαρμογή της στους Χριστιανούς τους οποίους παρακινεί “να μη δεχτούν την παρ’ αξία καλοσύνη του Θεού και τους διαφύγει ο σκοπός της” και στους οποίους λέει (αφού παραθέτει το εδ. Ησ 49:8): «Ορίστε! Τώρα είναι ο ιδιαίτερα ευπρόσδεκτος καιρός. Ορίστε! Τώρα είναι η ημέρα της σωτηρίας». (2Κο 6:1, 2) Αυτοί οι Χριστιανοί είχαν γίνει ο πνευματικός «Ισραήλ του Θεού» από την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ. και έπειτα (Γα 6:16), αλλά χρειαζόταν να αποδειχτούν άξιοι της παρ’ αξία καλοσύνης του Θεού, ώστε ο «ευπρόσδεκτος καιρός» να αποδειχτεί πράγματι «ημέρα σωτηρίας» για αυτούς.

Το γεγονός ότι η προφητεία στην αρχική της εφαρμογή ήταν προφητεία αποκατάστασης θα μπορούσε επίσης να υποδεικνύει μια εφαρμογή σε καιρό απελευθέρωσης από πνευματική αιχμαλωσία και αποκατάστασης στην πλήρη εύνοια του Θεού.—Παράβαλε Ψλ 69:13-18.

Στους φυσικούς Ιουδαίους που δεν εκτίμησαν τον ευνοϊκό καιρό και την ευκαιρία την οποία είχαν να εισέλθουν στον “πνευματικό Ισραήλ” ο Παύλος ανήγγειλε ότι θα στρεφόταν στα μη Ιουδαϊκά έθνη, και για να το στηρίξει αυτό παρέθεσε το εδάφιο Ησαΐας 49:6, λέγοντας: «Μάλιστα, ο Ιεχωβά μάς έχει δώσει εντολή με τα εξής λόγια: “Σε διόρισα φως των εθνών για να είσαι σωτηρία μέχρι την άκρη της γης”». (Πρ 13:47) Εφόσον οι λέξεις «καιρός» και «ημέρα» υποδηλώνουν κάτι το παροδικό, μεταδίδουν το αίσθημα του επείγοντος και καταδεικνύουν την ανάγκη που υπάρχει να χρησιμοποιεί κανείς σοφά μια περίοδο ευκαιριών ή εποχή εύνοιας προτού αυτή τελειώσει και αποσύρει ο Θεός το έλεός του και την προσφορά της σωτηρίας.—Ρω 13:11-13· 1Θε 5:6-11· Εφ 5:15-20.

ΕΥΡΑΚΥΛΩΝ

(Ευρακύλων).

Ο βίαιος βορειοανατολικός άνεμος που έπληξε το πλοίο με το οποίο ταξίδευε ο Παύλος από τους Καλούς Λιμένες προς τον Φοίνικα, ένα λιμάνι στη νότια ακτή της Κρήτης. (Πρ 27:14) Αυτός ο άνεμος, γνωστός στους Μαλτέζους ναυτικούς ως «γκρεγκάλε», είναι ο βιαιότερος άνεμος της Μεσογείου και οπωσδήποτε θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνος για ένα πλοίο με μεγάλα πανιά, το οποίο θα μπορούσε εύκολα να ανατραπεί στη διάρκεια μιας τέτοιας θύελλας. Γι’ αυτόν το λόγο, όταν το πλοίο δεν μπορούσε να κρατήσει πορεία αντίθετα στον άνεμο, οι ναύτες, φοβούμενοι μήπως προσαράξουν στην κινούμενη άμμο έξω από τη βόρεια ακτή της Αφρικής, «κατέβασαν τα άρμενα και έτσι παρασύρονταν εδώ και εκεί». (Πρ 27:15-17) Οι πέντε τύποι του «γκρεγκάλε» που διακρίνουν οι μετεωρολόγοι δημιουργούνται από περιοχές χαμηλών πιέσεων πάνω από τη Λιβύη ή τον Κόλπο του Γκαμπές, οι οποίες φέρνουν δυνατά ρεύματα αέρα από την Ελλάδα. Διάφορες μεταφράσεις της Αγίας Γραφής που βασίζονται στο Παραδεδεγμένο Κείμενο, όπως η Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου και η Μετάφραση του Βάμβα, χρησιμοποιούν για αυτόν τον άνεμο την ονομασία «Ευροκλύδων» (από τις λέξεις εὖρος [νοτιοανατολικός ή ανατολικός άνεμος] και κλύδων [θαλασσοταραχή]). Ωστόσο, η λέξη Εὐρακύλων (από τη λέξη εὖρος και τη λατινική λέξη aquilo [βόρειος άνεμος]) εμφανίζεται σε μερικά από τα καλύτερα χειρόγραφα. Η απόδοση «Ευρακύλων» είναι καλύτερη επειδή υποδηλώνει ότι ο άνεμος έπνεε από τα ΑΒΑ.

ΕΥΣΕΒΕΙΑ

Βλέπε ΘΕΟΣΕΒΗΣ ΑΦΟΣΙΩΣΗ.

ΕΥΣΠΛΑΧΝΙΑ

Τρυφερό αίσθημα απέναντι σε άτομα που υποφέρουν ή βρίσκονται σε ανάγκη, ή απέναντι σε οτιδήποτε μπορεί να έχει υποστεί σκληρή μεταχείριση. Το ουσιαστικό ραχαμίμ, το οποίο βρίσκεται στον πληθυντικό αριθμό, σημαίνει «ευσπλαχνία», «ελέη» ή «βαθιά αισθήματα». (Γε 43:14, 30· 1Χρ 21:13· Ψλ 40:11· βλέπε ΕΛΕΟΣ.) Στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο εμφανίζεται το ρήμα σπλαγχνίζομαι το οποίο σήμαινε, όπως και σήμερα, «νιώθω ευσπλαχνία ή συμπόνια». Η εν λόγω λέξη είναι παράγωγο του ουσιαστικού σπλάγχνα το οποίο κατά κυριολεξία σημαίνει μεταξύ άλλων και «έντερα». (Πρ 1:18) Δεδομένου ότι τα έντονα αισθήματα είναι δυνατόν να επιδράσουν στην κοιλιακή χώρα του σώματος, το ουσιαστικό σπλάγχνα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου χρησιμοποιείται συχνά με την έννοια των αισθημάτων «τρυφερής στοργής» ή «τρυφερής συμπόνιας».—Βλέπε ΣΤΟΡΓΗ.

Ο Ιεχωβά Θεός θέτει το παράδειγμα στην εκδήλωση ευσπλαχνίας απέναντι σε εκείνους που αντιμετωπίζουν στενοχώριες, και είναι σε θέση να υποκινήσει τους ανθρώπους να εκδηλώνουν αυτό το στοργικό αίσθημα. Εύλογα, λοιπόν, ο Βασιλιάς Σολομών προσευχήθηκε να φροντίσει ο Ιεχωβά ώστε οι Ισραηλίτες να βρουν ευσπλαχνία ενώπιον των αιχμαλωτιστών τους, σε περίπτωση που αιχμαλωτίζονταν λόγω της απιστίας τους. (1Βα 8:50) Όσον αφορά την απάντηση σε αυτή την ευλαβική έκκληση, ο θεόπνευστος ψαλμωδός έγραψε: «Τους έκανε να βρουν ευσπλαχνία ενώπιον όλων όσων τους κρατούσαν αιχμάλωτους». (Ψλ 106:46) Έτσι λοιπόν, ο Ιεχωβά αποκατέστησε με τον καιρό ένα μετανοημένο υπόλοιπο στη γη του. (Ιερ 33:26· Εσδ 1:1-4) Σε αρμονία με το θέλημα του Ιεχωβά επίσης, ο Βασιλιάς Αρταξέρξης χορήγησε στον Νεεμία την άδεια να ανοικοδομήσει την πόλη της Ιερουσαλήμ.—Νε 1:11–2:6.

Ο Ιησούς Χριστός αντανακλούσε τέλεια την προσωπικότητα του Πατέρα του σε ό,τι αφορά την εκδήλωση ευσπλαχνίας. “Σπλαχνιζόταν” τα πλήθη, ακόμη και όταν διαταράσσονταν προσωπικές του στιγμές, «επειδή ήταν γδαρμένοι και παραπεταμένοι σαν πρόβατα χωρίς ποιμένα». (Ματ 9:36· Μαρ 6:34) Η θέα ανθρώπων που πενθούσαν ή έπασχαν από λέπρα ή ήταν τυφλοί υποκινούσε τον Ιησού να τους σπλαχνιστεί, ώστε να τους προσφέρει θαυματουργική ανακούφιση. (Ματ 14:14· 20:30-34· Μαρ 1:40, 41· Λου 7:12, 13) Η ευσπλαχνία επίσης ήταν που υποκίνησε τον Γιο του Θεού να προμηθεύσει τροφή με θαυματουργικό τρόπο σε ανθρώπους που ήταν μαζί του επί τρεις ημέρες και δεν είχαν τίποτα να φάνε.—Ματ 15:32-38· Μαρ 8:2-9.

Οι μαθητές του Ιησού Χριστού μπορούν να μιμούνται το παράδειγμά του και το παράδειγμα του Πατέρα του, προθυμοποιούμενοι με χαρά να βοηθούν εκείνους που αντιμετωπίζουν στενοχώριες και να καλωσορίζουν όλους όσους μετανοούν ειλικρινά για τις αμαρτίες τους και επιστρέφουν ολόκαρδα στον Ιεχωβά. (Ματ 18:21-35· Λου 10:30-37· 15:11-32) Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να είναι βέβαιοι ότι ο Παντοδύναμος θα συνεχίσει να τους δείχνει έλεος.—Ματ 5:7.

ΕΥΤΥΧΙΑ

Η ευτυχία είναι μια κατάσταση ευημερίας την οποία χαρακτηρίζει η σχετική μονιμότητα, τα συναισθήματα που κυμαίνονται από την απλή ικανοποίηση ως τη βαθιά και έντονη χαρά της ζωής, καθώς επίσης η φυσιολογική επιθυμία για συνέχιση αυτής της κατάστασης. Συνεπώς, η ευτυχία διαφέρει από την ευχαρίστηση, η οποία μπορεί να προκληθεί απλώς από μια τυχαία επαφή και το επακόλουθο ερέθισμα.

Η λέξη του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου που αποδίδεται «ευτυχισμένος» είναι η λέξη ’έσερ (Ψλ 40:4), ενώ το συγγενικό ρήμα ’ασάρ σημαίνει “αποκαλώ ευτυχισμένο”. (Γε 30:13) Αυτοί οι εβραϊκοί όροι χρησιμοποιούνται αναφορικά με τους ανθρώπους. Πολλές φορές δηλώνουν το αποτέλεσμα που προκύπτει όταν κάποιος ενεργεί με θετικό τρόπο, λόγου χάρη όταν φέρεται στον ασήμαντο με στοχαστικό ενδιαφέρον ή όταν φοβάται τον Ιεχωβά. (Ψλ 41:1· 112:1) Η λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου που αποδίδεται «ευτυχισμένος» είναι η λέξη μακάριος.

Οι δηλώσεις σχετικά με το ποιος είναι ευτυχισμένος, οι οποίες περιέχονται στους Ψαλμούς και στις Παροιμίες, και ιδιαίτερα οι σχετικές δηλώσεις που έκανε ο Ιησούς Χριστός στην Επί του Όρους Ομιλία του, ονομάζονται συχνά «μακαρισμοί». Πολλές σύγχρονες μεταφράσεις χρησιμοποιούν για τις λέξεις ’ασάρ και μακάριος τις αποδόσεις «ευτυχισμένος» και «ευτυχία» ή διατηρούν τη λέξη «μακάριος» του πρωτότυπου κειμένου (JB, Ph, Ro, ΜΝΚ, ΒΑΜ, ΚΔΤΚ, ΛΧ και άλλες μεταφράσεις).

Ο Ιεχωβά και ο Ιησούς Χριστός. Ο Ιεχωβά είναι “ο ευτυχισμένος Θεός” και ο Γιος του ο Ιησούς Χριστός αποκαλείται «ο ευτυχισμένος και μόνος Ηγεμόνας». (1Τι 1:11· 6:15) Παρά το ότι η κυριαρχία του Ιεχωβά αμφισβητήθηκε με την εισαγωγή της πονηρίας τόσο στον ουρανό όσο και στη γη (βλέπε ΙΕΧΩΒΑ), εκείνος είναι βέβαιος για την εκπλήρωση των σκοπών του. Τίποτα δεν μπορεί να γίνει πέρα από αυτό που επιτρέπει το θέλημά του. (Ησ 46:10, 11· 55:10, 11) Ο Ιεχωβά επιδεικνύει μακροθυμία ανεχόμενος καταστάσεις που έχει τη δύναμη να αλλάξει, επειδή έχει κατά νου έναν συγκεκριμένο σκοπό ή αποτέλεσμα. Γι’ αυτό και είναι ευτυχισμένος. Ο απόστολος Παύλος γράφει: «Ο Θεός, μολονότι είχε τη θέληση να εκδηλώσει την οργή του και να γνωστοποιήσει τη δύναμή του, ανέχτηκε με πολλή μακροθυμία σκεύη οργής που έγιναν άξια για καταστροφή, ώστε να γνωστοποιήσει τον πλούτο της δόξας του σε σκεύη ελέους, τα οποία ετοίμασε εκ των προτέρων για δόξα».—Ρω 9:22-24.

Επομένως, όπως αναφωνεί ο ψαλμωδός: «Η δόξα του Ιεχωβά θα μένει στον αιώνα. Ο Ιεχωβά θα χαίρεται με τα έργα του». (Ψλ 104:31) Εκείνος είναι ο μεγαλύτερος και πρώτιστος Δότης, ο οποίος δεν αλλάζει ποτέ ούτε αφήνει ποτέ τη γενναιοδωρία του και την ελεήμονα, στοργική στάση του να μετατραπούν σε πικρία λόγω της αγνωμοσύνης των πλασμάτων. «Κάθε καλό δώρο και κάθε τέλειο δώρημα έρχεται από πάνω, γιατί κατεβαίνει από τον Πατέρα των ουράνιων φώτων, και σε αυτόν δεν υπάρχει μεταβολή στην κλίση της σκιάς». (Ιακ 1:17) Ο Γιος του, ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος θέτει πλήρη εμπιστοσύνη στον Πατέρα του και κάνει πάντοτε τα πράγματα που Του είναι αρεστά, είναι ευτυχισμένος. (Ιωα 8:29) Ακόμη και όταν υφίστατο δοκιμασίες και παθήματα, ο Ιησούς είχε εσωτερική χαρά.—Εβρ 12:2· παράβαλε Ματ 5:10-12.

Ποια είναι η βάση για την αληθινή ευτυχία;

Όλες οι υποσχέσεις για ευτυχία που περιέχονται στην Αγία Γραφή είναι αλληλένδετες με τη σωστή σχέση με τον Θεό, και όλες τους πραγματοποιούνται με βασική προϋπόθεση την αγάπη για τον Θεό και την πιστή υπηρεσία προς αυτόν. Η αληθινή ευτυχία δεν μπορεί να βρεθεί χωρίς υπακοή στον Ιεχωβά. Η ευλογία του είναι ζωτική για την ευτυχία, ως ένα από τα “καλά δώρα” και τα “τέλεια δωρήματά” του.

Η ευτυχία δεν πηγάζει από τη συσσώρευση υλικού πλούτου ή δύναμης. Ο Ιησούς είπε: «Υπάρχει περισσότερη ευτυχία στο να δίνει κανείς παρά στο να λαβαίνει». (Πρ 20:35) Σε εκείνον που εκδηλώνει στοχαστικό ενδιαφέρον για τον ασήμαντο, και έτσι απολαμβάνει ευτυχία επειδή δίνει, παρέχεται η υπόσχεση: «Ο Ιεχωβά θα τον φυλάξει και θα τον διατηρήσει στη ζωή. Θα αποκληθεί ευτυχισμένος στη γη». (Ψλ 41:1, 2) Αυτά που συμβάλλουν στην αληθινή ευτυχία είναι η γνώση του Ιεχωβά, η σοφία από εκείνον, ακόμη δε και η διόρθωση και η διαπαιδαγώγησή του. (Παρ 2:6· 3:13, 18· Ψλ 94:12) Ο αληθινά ευτυχισμένος άνθρωπος εμπιστεύεται στον Ιεχωβά (Παρ 16:20), βρίσκει ευχαρίστηση στο νόμο Του και περπατάει σύμφωνα με αυτόν (Ψλ 1:1, 2· 112:1), εφαρμόζει κρίση (Ψλ 106:3) και φοβάται τον Θεό (Ψλ 128:1).

Ένα Ευτυχισμένο Έθνος. Ένα έθνος ή ένας λαός μπορεί να απολαμβάνει στο σύνολό του ευτυχία αν ακολουθεί αληθινά τον Ιεχωβά ως τον Θεό του και υπακούει στους νόμους Του. (Ψλ 33:12· 144:15) Το έθνος του Ισραήλ, μετά τη δίκαιη διακυβέρνηση του Δαβίδ και για όσον καιρό ο Βασιλιάς Σολομών ακολουθούσε το νόμο του Ιεχωβά, ήταν ασφαλές και ευτυχισμένο, «σαν τους κόκκους της άμμου δίπλα στη θάλασσα σε πλήθος, και έτρωγαν και έπιναν και χαίρονταν». (1Βα 4:20, 25· 10:8· 2Χρ 9:7) Αυτό καταδεικνύει την επίδραση που έχει η δίκαιη διακυβέρνηση σε ένα έθνος. (Παράβαλε Παρ 29:2, 18.) Ο Ιησούς διασαφήνισε ποια είναι η προϋπόθεση για εθνική ευτυχία απευθυνόμενος στους εθνικιστές Ιουδαίους που νόμιζαν ότι, επειδή ήταν σαρκικοί απόγονοι του Αβραάμ και του Ιακώβ, αποτελούσαν το “ευτυχισμένο έθνος του οποίου Θεός είναι ο Ιεχωβά”. (Ψλ 33:12) Τους είπε καθαρά ότι η Βασιλεία του Θεού θα αφαιρούνταν από αυτούς και “θα δινόταν σε έθνος που παράγει τους καρπούς της”. (Ματ 21:43) Μεταγενέστερα, ο απόστολος Πέτρος εφάρμοσε τον όρο «έθνος» στους πνευματικούς Ισραηλίτες που βρίσκονται σε ενότητα με τον Χριστό, λέγοντας: «Εσείς είστε “εκλεγμένο γένος, βασιλικό ιερατείο, άγιο έθνος, λαός για ειδική ιδιοκτησία, για να διακηρύξετε εκτεταμένα τις αρετές” εκείνου που σας κάλεσε από το σκοτάδι στο θαυμαστό του φως».—1Πε 2:9.

Η Συμβουλή του Χριστού για την Ευτυχία. Ο Ιησούς έκανε ένα εντυπωσιακό ξεκίνημα στην Επί του Όρους Ομιλία του απαριθμώντας εννιά «μακαρισμούς». Στους «μακαρισμούς» αυτούς κατονόμασε ιδιότητες με τις οποίες κάποιος κερδίζει την εύνοια του Θεού καθώς επίσης την προοπτική να κληρονομήσει τη Βασιλεία των ουρανών. (Ματ 5:1-12) Το αξιοσημείωτο σε αυτούς τους «μακαρισμούς» είναι ότι ούτε η κατάσταση στην οποία βρίσκεται κάποιος εξαιτίας καιρού και απρόβλεπτης περίστασης ούτε οι πράξεις που μπορεί να κάνει αποκλειστικά από φιλανθρωπία φέρνουν την ευλογία της ευτυχίας. Η αληθινή ευτυχία απορρέει από τα πράγματα που έχουν σχέση με την πνευματικότητα, με τη λατρεία του Θεού και με την εκπλήρωση των υποσχέσεών του. Για παράδειγμα, ο Ιησούς λέει: «Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι . . . » (ΒΑΜ) ή, όπως αποδίδεται πιο κατανοητά: «Ευτυχισμένοι είναι εκείνοι που έχουν συναίσθηση της πνευματικής τους ανάγκης, επειδή σε αυτούς ανήκει η βασιλεία των ουρανών». (Ματ 5:3) Στη συνέχεια λέει: «Ευτυχισμένοι είναι εκείνοι που πενθούν, επειδή αυτοί θα παρηγορηθούν». (Ματ 5:4) Είναι προφανές ότι δεν έχει κατά νου όλους τους ανθρώπους που πενθούν για οποιονδήποτε λόγο. Οι συγκεκριμένοι άνθρωποι θα πενθούσαν για τη φτωχή πνευματική τους κατάσταση, για την αμαρτωλή τους υπόσταση και για τις οδύνες που έχουν προκύψει από την ανθρώπινη αμαρτωλότητα, καθώς και επειδή πεινούσαν και διψούσαν για δικαιοσύνη. Ο Θεός θα παρατηρούσε τέτοιου είδους πενθούντες και θα τους ευνοούσε ευλογώντας τους με πνευματικό χορτασμό, όπως ακριβώς υπόσχεται ο Ιησούς: «Αυτοί θα χορταστούν».—Παράβαλε 2Κο 7:10· Ησ 61:1-3· Ιεζ 9:4.

Στο βιβλίο της Αποκάλυψης, ο Ιησούς Χριστός, μέσω του ουράνιου αγγελιοφόρου, εξαγγέλλει εφτά «μακαρισμούς». (Απ 1:3· 14:13· 16:15· 19:9· 20:6· 22:7· 22:14) Το βιβλίο διακηρύττει στην εισαγωγή του: «Ευτυχισμένος είναι αυτός που διαβάζει μεγαλόφωνα και εκείνοι που ακούν τα λόγια αυτής της προφητείας και τηρούν όσα είναι γραμμένα σε αυτήν» (Απ 1:3), ενώ στον επίλογό του λέει: «Ευτυχισμένοι είναι εκείνοι που πλένουν τις στολές τους, για να γίνει δική τους η εξουσία να πάνε στα δέντρα της ζωής και για να μπορέσουν να μπουν στην πόλη [τη Νέα Ιερουσαλήμ] από τις πύλες της».—Απ 22:14.

Βρείτε Ευχαρίστηση στον Ιεχωβά. Συνοψίζοντας, είναι σαφές ότι εκείνοι που βρίσκουν την πραγματική ευτυχία είναι το «άγιο έθνος» του Θεού (1Πε 2:9), καθώς και όλοι όσοι συνδέονται στενά με αυτό το έθνος υπηρετώντας τον Ιεχωβά και υπακούοντας σε αυτόν από καρδιάς. Ο ψαλμωδός λέει: «Να χαίρεστε, δίκαιοι, σε σχέση με τον Ιεχωβά και να αποδίδετε ευχαριστίες στο άγιο ενθύμημά του». (Ψλ 97:12) Ο απόστολος Παύλος απηχεί αυτή τη νουθεσία γράφοντας στη Χριστιανική εκκλησία: «Πάντοτε να χαίρεστε σε σχέση με τον Κύριο. Πάλι θα πω: Να χαίρεστε!» (Φλπ 4:4) Επομένως, το αν θα βρει κάποιος την ευτυχία δεν εξαρτάται από τον πλούτο ή τη σοφία του ούτε από τα επιτεύγματα ή τη δύναμή του. Εξαρτάται από το αν θα έχει γνώση για τον Ιεχωβά, ο οποίος συμβουλεύει: «Ας μην καυχιέται ο σοφός για τη σοφία του, και ας μην καυχιέται ο κραταιός για την κραταιότητά του. Ας μην καυχιέται ο πλούσιος για τον πλούτο του. Αλλά εκείνος που καυχιέται ας καυχιέται για το εξής πράγμα: για το ότι έχει ενόραση και έχει γνώση για εμένα, ότι εγώ είμαι ο Ιεχωβά, Αυτός που εκδηλώνει στοργική καλοσύνη, κρίση και δικαιοσύνη στη γη· διότι σε αυτά βρίσκω ευχαρίστηση».—Ιερ 9:23, 24.

ΕΥΤΥΧΟΣ

(Εύτυχος) [Τυχερός· Πετυχημένος].

Κάποιος νεαρός στην Τρωάδα ο οποίος είναι το τελευταίο άτομο που αναφέρεται στη Γραφή ότι επανήλθε θαυματουργικά στη ζωή. Όταν ο Παύλος επισκέφτηκε την Τρωάδα στη διάρκεια της τρίτης ιεραποστολικής του περιοδείας, παρέτεινε την ομιλία του προς τους αδελφούς μέχρι τα μεσάνυχτα. Καταβαρημένος από την κούραση και πιθανώς από τη ζέστη που προκαλούσαν τα πολλά λυχνάρια και η ασφυκτική ατμόσφαιρα στο ανώγειο, ο Εύτυχος αποκοιμήθηκε βαθιά και έπεσε από ένα παράθυρο του τρίτου ορόφου. Ο γιατρός Λουκάς, συγγραφέας του βιβλίου των Πράξεων και προφανώς αυτόπτης μάρτυρας του γεγονότος, αναφέρει ότι ο Εύτυχος δεν έχασε απλώς τις αισθήσεις του, αλλά «τον σήκωσαν νεκρό». Ακολουθώντας μια διαδικασία παρόμοια με εκείνη που ακολούθησε ο Ελισαιέ στην ανάσταση του γιου της Σουναμίτισσας, ο Παύλος έπεσε πάνω στον Εύτυχο και τον αγκάλιασε. Τα λόγια του Παύλου: «Μη φωνάζετε, γιατί η ψυχή του είναι μέσα του» έδειξαν ότι ο Εύτυχος είχε επανέλθει στη ζωή.—Πρ 20:7-12· βλέπε επίσης 2Βα 4:34.

ΕΥΦΡΑΤΗΣ

(Ευφράτης).

Το μεγαλύτερο και σημαντικότερο ποτάμι της νοτιοδυτικής Ασίας, αποκαλούμενο Φιράτ Νεχρί στην τουρκική, ένα όνομα που μοιάζει πολύ με το εβραϊκό όνομα Περάθ και το αρχαίο περσικό όνομα Ουφράτου. Ο Ευφράτης μνημονεύεται για πρώτη φορά στο εδάφιο Γένεση 2:14 ως ένας από τους τέσσερις ποταμούς που πήγαζαν κάποτε από την Εδέμ.

Όριο της Περιοχής που Παραχωρήθηκε στον Ισραήλ. Ο Θεός σύναψε διαθήκη με τον Αβραάμ, δηλώνοντάς του ότι θα έδινε στο σπέρμα του τη γη που εκτεινόταν «από τον ποταμό της Αιγύπτου ως το μεγάλο ποταμό, τον ποταμό Ευφράτη». (Γε 15:18) Αυτή η υπόσχεση δόθηκε ξανά στο έθνος του Ισραήλ. (Εξ 23:31· Δευ 1:7, 8· 11:24· Ιη 1:4) Το εδάφιο 1 Χρονικών 5:9 δηλώνει ότι κατά την περίοδο πριν από τη βασιλεία του Δαβίδ ορισμένοι απόγονοι του Ρουβήν επέκτειναν τον τόπο της κατοικίας τους «μέχρι την είσοδο της ερήμου στον ποταμό Ευφράτη». Ωστόσο, δεδομένου ότι ο Ευφράτης βρίσκεται περίπου 800 χλμ. μακριά, προς τα «ανατολικά της Γαλαάδ» (1Χρ 5:10), αυτό μπορεί απλώς να σημαίνει ότι οι Ρουβηνίτες επέκτειναν την περιοχή τους Α της Γαλαάδ, στις παρυφές της Συριακής Ερήμου, η οποία φτάνει μέχρι τον Ευφράτη. (Η RS λέει: «μέχρι την είσοδο της ερήμου από αυτή την πλευρά του Ευφράτη»· JB: «στην αρχή της ερήμου που καταλήγει στον ποταμό Ευφράτη»· βλέπε επίσης ΚΛΠ.) Φαίνεται λοιπόν ότι η υπόσχεση του Ιεχωβά εκπληρώθηκε στο ακέραιο για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Δαβίδ και του Σολομώντα, όταν τα όρια της επικράτειας του Ισραήλ διευρύνθηκαν περικλείοντας το αραμαϊκό βασίλειο της Ζωβά, με αποτέλεσμα να φτάσουν μέχρι τις όχθες του Ευφράτη, προφανώς κατά μήκος του τμήματος που διαρρέει τη βόρεια Συρία. (2Σα 8:3· 1Βα 4:21· 1Χρ 18:3-8· 2Χρ 9:26) Λόγω της σπουδαιότητάς του, συχνά ονομαζόταν απλώς “ο Ποταμός”.—Ιη 24:2, 15· Ψλ 72:8.

Πηγές και Διαδρομή. Ο Ευφράτης, του οποίου το μήκος φτάνει τα 2.700 χλμ. περίπου, έχει ως πηγές του δύο, κυρίως, ποταμούς. Ο ένας, που είναι γνωστός ως Καρά Σου, πηγάζει από τη βορειοανατολική Τουρκία, περίπου 100 χλμ. μακριά από τη νοτιοανατολική γωνία της Μαύρης Θάλασσας. Οι πηγές του άλλου, του Μουράτ Νεχρί, βρίσκονται ανάμεσα στη λίμνη Βαν και στο όρος Αραράτ, περίπου σε ίση απόσταση και από τα δύο. Σχεδόν στο μέσο της περιοχής που χωρίζει τους δύο ποταμούς βρίσκεται η κοιλάδα του ποταμού Αράξ, ο οποίος, όπως πιστεύουν μερικοί, συνδέεται με τον ποταμό Γιών του εδαφίου Γένεση 2:13. Ο Καρά Σου και ο Μουράτ Νεχρί ρέουν σχεδόν παράλληλα με κατεύθυνση προς τα Δ μέχρις ότου ενώνονται κοντά στην πόλη Κεμπάν, σε υψόμετρο περίπου 610 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Από εκείνο το σημείο και έπειτα οι δύο ποταμοί σχηματίζουν από κοινού τον καθαυτό Ευφράτη. Έπειτα από 640 χλμ. περίπου ορεινής διαδρομής, με αφετηρία τις αρχικές πηγές του Μουράτ Νεχρί, ο ποταμός στη συνέχεια στρίβει νότια καλύπτοντας απόσταση περίπου 480 χλμ., κατά μήκος της οποίας η ροή του διακόπτεται από διάφορους καταρράκτες και κλιμακώσεις, ώσπου τελικά ξεπροβάλλει στην πεδιάδα της Συρίας, κοντά στη θέση της αρχαίας Χαρκεμίς.

Το ρηχό πέρασμα στη Χαρκεμίς. Η Χαρκεμίς έλεγχε το κυριότερο πέρασμα το οποίο χρησιμοποιούσαν τα στρατεύματα ή τα καραβάνια που πήγαιναν από τη βόρεια Μεσοποταμία στη βόρεια Συρία. Η Χαρκεμίς ήταν μια μεγάλη οχυρωμένη πόλη που αργότερα περιήλθε υπό ασσυριακή κυριαρχία. (Ησ 10:5-9) Ο Φαραώ Νεχαώ κατέλαβε την πόλη γύρω στο 629 Π.Κ.Χ., αφού συγκρούστηκε με το στρατό του Ιωσία στη Μεγιδδώ και θανάτωσε αυτόν το βασιλιά του Ιούδα καθώς πήγαινε εκεί. (2Βα 23:29· 2Χρ 35:20-24) Περίπου τρία με τέσσερα χρόνια αργότερα (625 Π.Κ.Χ.), τα στρατεύματα του Ναβουχοδονόσορα πέρασαν τον Ευφράτη και νίκησαν τους Αιγυπτίους στη Χαρκεμίς, σηματοδοτώντας την πλήρη παρακμή της κυριαρχίας της Αιγύπτου στη Συροπαλαιστίνη.—Ιερ 46:2, 6, 10· 2Βα 24:7.

Από τη Χαρκεμίς στον Περσικό Κόλπο. Στο ύψος της Χαρκεμίς ο Ευφράτης απέχει από τη Μεσόγειο μόνο 160 χλμ. περίπου. Ωστόσο, ο ποταμός στη συνέχεια στρίβει, διαγράφοντας νοτιοανατολική πορεία με κατεύθυνση τον Περσικό Κόλπο, ο οποίος βρίσκεται 1.100 και πλέον χλμ. μακριά. Ο μέσος ρους του Ευφράτη εκτείνεται από τη Χαρκεμίς μέχρι την πόλη Χιτ, που βρίσκεται σε μια περιοχή με λάκκους ασφάλτου, και η ροή του ενισχύεται από τα νερά των ποταμών Μπαλίκ και Χαμπούρ. Μετά τη Χιτ ο ποταμός διαρρέει την εύφορη πεδιάδα της Μεσοποταμίας, και περίπου 80 χλμ. νοτιότερα της Χιτ, στα περίχωρα της Βαγδάτης, πλησιάζει τον ποταμό Τίγρη σε απόσταση 40 χλμ. Σε αυτό το κατώτερο τμήμα του, ο Ευφράτης χάνεται μέσα στα εκτεταμένα έλη και στα κατεστραμμένα κανάλια, και η ροή του γίνεται πολύ αργή.

Ο Ευφράτης και ο Τίγρης ενώνονται τελικά κοντά στην Μπάσρα, και από το σημείο της συμβολής τους μέχρι τον Περσικό Κόλπο ο ποταμός είναι γνωστός ως Σατ-αλ-Άραμπ. Σύμφωνα με τον Πλίνιο και με άλλους αρχαίους ιστορικούς, η εκβολή του Ευφράτη στη θάλασσα αρχικά βρισκόταν σε διαφορετικό σημείο από αυτήν του Τίγρη. (Φυσική Ιστορία [Naturalis Historia], VI, XXVI, 128-131) Πιστεύεται γενικά ότι οι προσχώσεις των δύο ποταμών έχουν προεκτείνει την περιοχή του δέλτα στο μυχό του Περσικού Κόλπου και ότι στο παρελθόν η ακτογραμμή βρισκόταν πολύ πιο Β, ενδεχομένως στο ύψος της αρχαίας πόλης Ουρ των Χαλδαίων, όπου ζούσε αρχικά ο Αβραάμ.

Η στάθμη των νερών του Ευφράτη φτάνει στο χαμηλότερο σημείο τον Σεπτέμβριο και στη συνέχεια αυξάνεται σταθερά μέχρι τον Μάιο, οπότε και φτάνει στο σύνηθες ανώτερο σημείο της. Λόγω του ότι λιώνουν τα χιόνια, την άνοιξη σημειώνονται πλημμύρες. Η ετήσια υπερχείλιση τόσο του Ευφράτη όσο και του Τίγρη είναι αναμφίβολα ο λόγος για τον οποίο ο Ησαΐας περιγράφει τη Βαβυλωνία ως “την έρημο της θάλασσας”. (Ησ 21:1, 2) Οι πλημμύρες αυτές ελέγχονταν κατά την αρχαιότητα με αναχώματα και υδροφράκτες που παροχέτευαν τα νερά σε αρδευτικά κανάλια και σε υδροταμιευτήρες. Αυτά τα κανάλια σχημάτιζαν ένα αρδευτικό δίκτυο ανάμεσα στον Ευφράτη και στον Τίγρη το οποίο διασφάλιζε την παραγωγικότητα του μεγαλύτερου μέρους της κάτω Βαβυλωνίας. Με το πέρασμα των αιώνων, τα κανάλια γενικά έφραξαν και έκλεισαν, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της γεωργίας. Η συσσώρευση αλάτων στο έδαφος εξαιτίας της άρδευσης συνέτεινε επίσης στη σταδιακή διάβρωση της άλλοτε εύφορης κοιλάδας.

Κυριότερες Πόλεις. Στις όχθες του Ευφράτη ήταν χτισμένες πολλές αρχαίες πόλεις, όπως η Ουρ, η Ερέχ, η Κις και η Βαβυλώνα. Ο ρους του ποταμού προφανώς έχει μετατοπιστεί κάπως Δ, γι’ αυτό και οι περισσότερες αρχαίες τοποθεσίες βρίσκονται τώρα αρκετά χιλιόμετρα Α του ποταμού.

Η μεγάλη πόλη της Βαβυλώνας ήταν αρχικά χτισμένη και στις δύο όχθες του Ευφράτη, και τα νερά του ποταμού σχημάτιζαν μια πλατιά και βαθιά τάφρο που περιέβαλλε την πόλη, καθώς και ένα δίκτυο καναλιών μέσα από τα τείχη της πόλης. Κατά την πτώση της Βαβυλώνας το 539 Π.Κ.Χ., ο Κύρος εξέτρεψε τα νερά του Ευφράτη και έτσι μπόρεσαν οι στρατιές του να βαδίσουν μέσα από την κοίτη του ποταμού και να εισβάλουν στην ανυποψίαστη πόλη. Με αυτόν τον τρόπο, ο Ευφράτης “ξεράθηκε”. (Ησ 44:27, 28· 45:1) Συμβολικά, έχει προφητευτεί ότι θα επέλθει το ίδιο αποτέλεσμα από το άδειασμα της “κούπας” του έκτου αγγέλου «στο μεγάλο ποταμό Ευφράτη», όπως περιγράφεται στο εδάφιο Αποκάλυψη 16:12. Το επόμενο κεφάλαιο περιγράφει την καταστροφή της συμβολικής “Βαβυλώνας της Μεγάλης”, η οποία αναφέρεται ότι «κάθεται πάνω σε πολλά νερά», που αντιπροσωπεύουν «λαούς και πλήθη και έθνη και γλώσσες».—Απ 17:1, 5, 15-18.

Ο Ευφράτης ως Σύνορο. Η Επίσκεψη του Ιερεμία Εκεί. Ο Ευφράτης Ποταμός αποτελούσε το βόρειο σύνορο της διαφιλονικούμενης περιοχής της Παλαιστίνης και της Συρίας, για την οποία μάχονταν η Αίγυπτος και η Βαβυλώνα, γι’ αυτό και στην εποχή της Περσικής Αυτοκρατορίας χώριζε την Ανατολή από τη Δύση, πράγμα που υποδηλώνεται από την έκφραση «πέρα από τον Ποταμό». (Εσδ 4:10, 11· 5:3· 6:6· Νε 2:7) Μεταγενέστερα, ο Ευφράτης ήταν επίσης το ανατολικό όριο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Τα εδάφια Ιερεμίας 13:1-7 έχουν αποτελέσει αντικείμενο αρκετής συζήτησης, δεδομένου ότι ένα ταξίδι του Ιερεμία από την Ιερουσαλήμ ως τον ποταμό Ευφράτη, ακόμη και ως το κοντινότερο σημείο του, λίγο νοτιότερα της Χαρκεμίς, σήμαινε ότι ο Ιερεμίας έπρεπε να διανύσει 500 και πλέον χλμ. για να πάει και άλλα τόσα για να γυρίσει, και το κείμενο υποδηλώνει ότι ενδεχομένως έκανε το ταξίδι δύο φορές (αν και το μεσοδιάστημα δεν προσδιορίζεται). Εν προκειμένω, μια μετάφραση από την Ιουδαϊκή Εκδοτική Εταιρία απλώς μεταγράφει την εβραϊκή λέξη ως «Περάθ», και μερικοί υποστηρίζουν ότι δεν γίνεται λόγος για τον Ευφράτη αλλά για τη Φαρά (Ιη 18:23), κοντά στην Αναθώθ, μερικά χιλιόμετρα μακριά από την Ιερουσαλήμ. Ωστόσο, η επανάληψη του ονόματος Περάθ (Ευφράτης) τέσσερις φορές στην αφήγηση προφανώς δείχνει ότι η κατονομαζόμενη τοποθεσία είχε ουσιαστική σχέση με την προφητική εικόνα που αναπαριστούσε ο Ιερεμίας, ενώ το ασήμαντο χωριό Φαρά δεν θα προσέδιδε, όπως φαίνεται, κάποια ιδιαίτερη σημασία στο γεγονός. Αν και μερικοί επισημαίνουν ότι σε αυτά τα εδάφια δεν χρησιμοποιείται μαζί με το όνομα Περάθ η εβραϊκή λέξη ναχάρ (ποταμός), πρέπει να σημειωθεί ότι η λέξη αυτή λείπει και από το εδάφιο Ιερεμίας 51:63, παρότι η αναφορά στον Ευφράτη Ποταμό εκεί είναι προφανής. Επομένως, δεν φαίνεται να υπάρχουν βάσιμοι λόγοι για να συμπεράνουμε ότι η αφήγηση στα εδάφια Ιερεμίας 13:1-7 αναφέρεται σε κάτι άλλο εκτός από τον Ευφράτη Ποταμό.

Είναι πολύ πιθανό ότι το περιστατικό κατά το οποίο ο Ιερεμίας έκρυψε τη ζώνη κοντά στον ποταμό έλαβε χώρα στην ευρύτερη τουλάχιστον περιοχή του σημείου διάβασης του Ευφράτη από τα βαβυλωνιακά στρατεύματα υπό τον Ναβουχοδονόσορα, κατά την προέλασή τους η οποία οδήγησε τελικά στην ερήμωση του Ιούδα και της Ιερουσαλήμ. Όπως και να έχουν τα πράγματα, το ταξίδι, ή ενδεχομένως τα δύο ταξίδια, του Ιερεμία στον Ευφράτη πρέπει να προσέδωσε οπωσδήποτε εντυπωσιακή βαρύτητα στο προειδοποιητικό άγγελμα που αποσκοπούσε να μεταδώσει αυτή η ενέργεια στον πνευματικά διεφθαρμένο λαό του βασιλείου του Ιούδα.—Παράβαλε Ιερ 2:18, 19.

ΕΥΧΗ

Επίσημη υπόσχεση που δινόταν στον Θεό αναφορικά με την εκτέλεση κάποιας πράξης, την πραγματοποίηση κάποιας προσφοράς ή δωρεάς, την είσοδο σε κάποια υπηρεσία ή κατάσταση ή την αποχή από ορισμένα πράγματα τα οποία δεν ήταν αθέμιτα αυτά καθαυτά. Η ευχή ήταν οικειοθελής δήλωση που γινόταν αυτόβουλα. Εφόσον ήταν επίσημη υπόσχεση, είχε την ισχύ ενός όρκου, σε ορισμένες δε περιπτώσεις οι δύο λέξεις εμφανίζονται μαζί στην Αγία Γραφή. (Αρ 30:2· Ματ 5:33) Η «ευχή» αναφέρεται περισσότερο στη δήλωση της πρόθεσης, ενώ ο «όρκος» υπονοεί την επίκληση κάποιας ανώτερης αρχής ως πιστοποίηση της ειλικρίνειας ή της δεσμευτικής φύσης της δήλωσης. Πολλές φορές δίνονταν όρκοι κατά την πιστοποίηση μιας διαθήκης.—Γε 26:28· 31:44, 53.

Πρώτη φορά γίνεται λόγος για ευχή στα εδάφια Γένεση 28:20-22, όπου ο Ιακώβ υποσχέθηκε να δώσει στον Ιεχωβά το ένα δέκατο από όλα του τα υπάρχοντα αν ο Ιεχωβά παρέμενε μαζί του και τον οδηγούσε πίσω με ειρήνη, αποδεικνύοντας έτσι ότι ήταν ο Θεός του Ιακώβ. Ο Ιακώβ δεν έκανε διαπραγματεύσεις με τον Θεό, αλλά ήθελε να είναι βέβαιος ότι είχε την επιδοκιμασία Του. Όπως επισημαίνει το παράδειγμα αυτό, οι πατριάρχες έκαναν ευχές (βλέπε επίσης Ιωβ 22:27), και όπως συνέβη με τόσα άλλα πατριαρχικά έθιμα, ο Μωσαϊκός Νόμος δεν παρουσίασε ως καινοτομία αυτά τα ήδη υπάρχοντα λατρευτικά χαρακτηριστικά, αλλά τα οριοθέτησε και τα ρύθμισε.

Πολλές ευχές γίνονταν ως εκκλήσεις στον Θεό για την εύνοιά του και για την επιτυχία ενός εγχειρήματος, όπως στην περίπτωση του Ιακώβ. Ένα ανάλογο παράδειγμα είναι η ευχή που έκανε ο Ισραήλ να αφιερώσει στην καταστροφή τις πόλεις του Χαναναίου βασιλιά της Αράδ αν ο Ιεχωβά έδινε στον Ισραήλ τη νίκη. (Αρ 21:1-3) Ευχές γίνονταν και ως εκφράσεις αφοσίωσης στον Ιεχωβά και στην αγνή του λατρεία (Ψλ 132:1-5) ή για να δείξουν ότι ένα άτομο ξεχώριζε τον εαυτό του ή τα υπάρχοντά του για ειδική υπηρεσία. (Αρ 6:2-7) Οι γονείς μπορούσαν να κάνουν ευχές σε σχέση με τα παιδιά τους, όπως έκανε η Άννα όσον αφορά τον Σαμουήλ. (1Σα 1:11· παράβαλε Κρ 11:30, 31, 39.) Στις περιπτώσεις αυτές τα παιδιά συνεργάζονταν για την εκπλήρωση της ευχής.

Εθελοντικές μεν, Αλλά Δεσμευτικές από τη Στιγμή που Γίνονταν. Οι ευχές ήταν απολύτως εθελοντικές. Εντούτοις, από τη στιγμή που κάποιος έκανε μια ευχή, υποχρεωνόταν από το θεϊκό νόμο να την εκπληρώσει. Γι’ αυτό, λεγόταν ότι η ευχή “δέσμευε την ψυχή του” ανθρώπου, με την έννοια ότι η ζωή του η ίδια αποτελούσε εγγύηση για την πραγματοποίηση του λόγου του. (Αρ 30:2· βλέπε επίσης Ρω 1:31, 32.) Εφόσον διακυβευόταν η ίδια η ζωή, καταλαβαίνουμε γιατί η Γραφή συνιστούσε να επιδεικνύει κανείς εξαιρετική σύνεση προτού κάνει ευχή, λαβαίνοντας προσεκτικά υπόψη τις υποχρεώσεις που θα αναλάμβανε. Ο Νόμος ανέφερε: «Σε περίπτωση που ευχηθείς ευχή στον Ιεχωβά . . . ο Θεός . . . εξάπαντος θα σου τη ζητήσει και αυτό θα αποτελούσε αμαρτία από μέρους σου. Σε περίπτωση, όμως, που παραλείψεις να κάνεις ευχή, αυτό δεν θα αποτελέσει αμαρτία από μέρους σου».—Δευ 23:21, 22.

Όπως δήλωσε αργότερα ο Συναθροιστής: «Ό,τι ευχηθείς εκπλήρωσέ το. Καλύτερα να μην ευχηθείς, παρά να ευχηθείς και να μην εκπληρώσεις. Μην επιτρέψεις στο στόμα σου να κάνει τη σάρκα σου να αμαρτήσει ούτε να πεις μπροστά στον άγγελο ότι ήταν λάθος». (Εκ 5:4-6) Μια ευχή που γινόταν απερίσκεπτα λόγω στιγμιαίου ενθουσιασμού ή απλής συγκίνησης θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει παγίδα. (Παρ 20:25) Υπό το Νόμο, όποιος έκανε τέτοια αστόχαστη ευχή ήταν ένοχος ενώπιον του Θεού και υποχρεούνταν να παρουσιάσει προσφορά για ενοχή εξαιτίας της αμαρτίας του. (Λευ 5:4-6) Σε τελική ανάλυση, η ευχή δεν έχει καμιά αξία στα μάτια του Θεού αν δεν είναι σε αρμονία με τους δίκαιους νόμους του και δεν πηγάζει από το σωστό είδος καρδιάς και πνεύματος.—Ψλ 51:16, 17.

Ευχές γυναικών, υπό το Νόμο. Οι νόμοι που ρύθμιζαν τις ευχές των γυναικών καταγράφονται στα εδάφια Αριθμοί 30:3-15: Η ευχή μιας κόρης ήταν δεσμευτική εφόσον ο πατέρας της άκουγε την ευχή και δεν έφερνε καμιά αντίρρηση. Σε αντίθετη περίπτωση, μπορούσε να της ακυρώσει την ευχή. Παρόμοια, η ευχή μιας συζύγου (ή μιας αρραβωνιασμένης κοπέλας) απαιτούσε την επικύρωση του συζύγου της (ή του αρραβωνιαστικού της). Αν ο άντρας ακύρωνε την ευχή αφού πρώτα την είχε εγκρίνει, τότε θα βάσταζε αυτός το σφάλμα της γυναίκας. (Αρ 30:14, 15) Στην περίπτωση μιας χήρας ή διαζευγμένης, «καθετί με το οποίο δέσμευσε την ψυχή της θα ισχύει εναντίον της».—Αρ 30:9.

Διαχείριση Ευχηθέντων Πραγμάτων. Ως εκπλήρωση ευχής, μπορούσε να προσφερθεί στον Ιεχωβά οποιοδήποτε άτομο ή απόκτημα, περιλαμβανομένης και γης, με εξαίρεση ό,τι είχε ήδη ξεχωριστεί για Εκείνον από το Νόμο—τα πρωτότοκα, οι πρώτοι καρποί, τα δέκατα κτλ. (Λευ 27:26, 30, 32) Ό,τι είχε ευχηθεί κάποιος να προσφέρει ως «αγιασμένο» (εβρ., κόδες, κάτι ξεχωρισμένο ως άγιο, για ιερή χρήση) μπορούσε να το απολυτρώσει με την καταβολή συγκεκριμένου αντίτιμου στο αγιαστήριο (εξαιρουμένων των καθαρών ζώων). (Λευ 27:9-27) Εντούτοις, ό,τι ήταν «αφιερωμένο» (εβρ., χέρεμ) δεν ήταν δυνατόν να απολυτρωθεί, αλλά έπρεπε να παραμείνει αποκλειστικά και μόνιμα στην κατοχή του αγιαστηρίου ή, αν είχε αφιερωθεί στην καταστροφή, έπρεπε οπωσδήποτε να καταστραφεί.—Λευ 27:28, 29.

Εσφαλμένες ή Ακάθαρτες Ευχές. Οι ευχές των ειδωλολατρικών θρησκειών περιλάμβαναν πολλές φορές ακάθαρτες, ανήθικες πράξεις. Σε όλη τη Φοινίκη, τη Συρία και τη Βαβυλώνα, τα έσοδα των ιερόδουλων στους ναούς αφιερώνονταν στα είδωλα ή στους ναούς. Τέτοιες έκφυλες ευχές θεωρούνταν παράνομες στον Ισραήλ: «Δεν πρέπει να φέρεις το μίσθωμα πόρνης ή την τιμή σκύλου [πιθανώς, παιδεραστή (σοδομίτη)] στον οίκο του Ιεχωβά του Θεού σου για κάποια ευχή».—Δευ 23:18, υποσ.

Μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ, ο Ιερεμίας υπενθύμισε στους Ιουδαίους που βρίσκονταν στην Αίγυπτο ότι μια από τις αιτίες για τις οποίες υπέστησαν τη συμφορά ήταν ότι έκαναν ευχές στη «βασίλισσα των ουρανών» και της πρόσφεραν θυσίες. Οι γυναίκες που πρωτοστατούσαν σε αυτή τη μορφή ειδωλολατρίας έσπευσαν να επισημάνουν ότι οι ευχές και η λατρεία τους προς τη «βασίλισσα των ουρανών» είχαν την έγκριση των συζύγων τους και ότι ήταν αποφασισμένες να εκπληρώσουν τις ευχές τους προς εκείνη τη θεά. Πρόβαλαν δηλαδή τη δικαιολογία ότι ενεργούσαν σε αρμονία με το Νόμο που ρύθμιζε τις ευχές των γυναικών (Αρ 30:10-15), αλλά ο Ιερεμίας καταδίκασε τις πράξεις τους δείχνοντας ότι στην ουσία αποτελούσαν παράβαση του νόμου, εφόσον ήταν ειδωλολατρικές.—Ιερ 44:19, 23-25· 2Κο 6:16-18.

Υποκριτικές ευχές. Μετά την εξορία οι Ιουδαίοι δεν ολίσθησαν ξανά σε απροκάλυπτη ειδωλολατρία. Εντούτοις, “κατέστησαν το λόγο του Θεού άκυρο εξαιτίας της παράδοσής τους”. Το δόλιο σκεπτικό που εφάρμοζαν στην ερμηνεία του Νόμου επηρέασε τόσο το ζήτημα των ευχών όσο και άλλα χαρακτηριστικά της λατρείας, καθώς οι θρησκευτικοί τους ηγέτες δίδασκαν υποκριτικά «εντολές ανθρώπων ως δόγματα». (Ματ 15:6-9) Για παράδειγμα, η Ιουδαϊκή παράδοση δήλωνε ότι, αν κάποιος έλεγε στον πατέρα του ή στη μητέρα του: «Ό,τι έχω με το οποίο θα μπορούσες να ωφεληθείς από εμένα είναι δώρο αφιερωμένο στον Θεό» (μια διακήρυξη αφιέρωσης ή καθαγιασμού), έκανε έτσι ευχή να καθαγιάσει για τον Θεό όλα όσα είχε αναφέρει, και επομένως δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα πράγματα αυτά για να βοηθήσει τους γονείς του. Αυτό βασιζόταν στη θεωρία ότι τα εν λόγω αποκτήματά του βρίσκονταν πια στη δικαιοδοσία του ναού πρωτίστως, μολονότι ο ίδιος είχε στην ουσία όλο το ελεύθερο να τα κρατήσει για τον εαυτό του.—Ματ 15:5, 6.

Θυσίες που Σχετίζονταν με Ευχές. Υπό το Νόμο, μερικές φορές προσφερόταν μαζί με άλλες θυσίες και ένα ολοκαύτωμα, προκειμένου να υποδηλώσει πλήρη αφιέρωση καθώς και έκκληση προς τον Ιεχωβά για να δεχτεί ευνοϊκά τη θυσία. (Λευ 8:14, 18· 16:3) Κάτι ανάλογο ίσχυε και για τις ευχές. (Αρ 6:14) Ολοκαυτώματα προσφέρονταν ως θυσία για την εκπλήρωση ειδικών ευχών. (Αρ 15:3· Ψλ 66:13) Στην περίπτωση δε που κάποιος έκανε «προσφορά συμμετοχής στον Ιεχωβά προκειμένου να εκπληρώσει μια ευχή», η απαίτηση ήταν να προσφέρει ένα ζώο χωρίς κανένα ελάττωμα, μέρος του οποίου καιγόταν πάνω στο θυσιαστήριο.—Λευ 22:21, 22· 3:1-5.

Όσο για την ευχή που έκανε ο Ιεφθάε προτού πολεμήσει τους Αμμωνίτες (Κρ 11:29-31), βλέπε ΙΕΦΘΑΕ.

Τήρηση του Νόμου Περί Ευχών από τον Παύλο. Ο απόστολος Παύλος είχε κάνει μια ευχή—δεν είναι βέβαιο αν επρόκειτο για ευχή Ναζηραίου ούτε αναφέρεται αν είχε κάνει την ευχή προτού γίνει Χριστιανός. Ίσως να ολοκλήρωσε την περίοδο της ευχής του στις Κεγχρεές, κοντά στην Κόρινθο, όταν έκοψε τα μαλλιά του (Πρ 18:18) ή, όπως πιστεύουν κάποιοι, όταν πήγε στο ναό της Ιερουσαλήμ με τέσσερις άλλους οι οποίοι εκπλήρωναν τις ευχές τους. Εντούτοις, αυτή η τελευταία ενέργεια έγινε από τον Παύλο καθ’ υπόδειξη του Χριστιανικού κυβερνώντος σώματος για να καταδειχτεί ότι ο Παύλος βάδιζε εύτακτα και δεν δίδασκε την ανυπακοή στο Νόμο, όπως έλεγαν οι φήμες που είχαν φτάσει στα αφτιά μερικών Ιουδαίων Χριστιανών. Ήταν συνηθισμένο να πληρώνει κάποιος για άλλους τα έξοδα που περιλαμβάνονταν στον τελετουργικό καθαρισμό κατά τη λήξη της περιόδου μιας ευχής, όπως έκανε στην περίπτωση αυτή ο Παύλος.—Πρ 21:20-24.

Όσο για το λόγο για τον οποίο ο απόστολος Παύλος και οι συνεργάτες του στο Χριστιανικό κυβερνών σώμα ενέκριναν την εκτέλεση ορισμένων χαρακτηριστικών του Νόμου, παρότι ο Νόμος είχε παραμεριστεί μέσω της θυσίας του Ιησού Χριστού, θα μπορούσαν να ληφθούν υπόψη τα ακόλουθα: Ο Νόμος είχε δοθεί από τον Ιεχωβά Θεό στο λαό του τον Ισραήλ. Γι’ αυτό και ο απόστολος Παύλος είπε: «Ο Νόμος είναι πνευματικός», και όσον αφορά τις διατάξεις του είπε: «Ο Νόμος . . . είναι άγιος, και η εντολή είναι άγια και δίκαιη και καλή». (Ρω 7:12, 14) Επομένως, οι Χριστιανοί δεν καταφρονούσαν το ναό και τις υπηρεσίες που εκτελούνταν εκεί ούτε τα υποτιμούσαν ως εσφαλμένα. Αυτά δεν συνδέονταν με την ειδωλολατρία. Επιπρόσθετα, πολλές από τις διαδικασίες του Νόμου είχαν ριζωθεί βαθιά εν είδει εθίμου ανάμεσα στους Ιουδαίους. Επιπλέον, εφόσον ο Νόμος δεν ήταν απλώς θρησκευτικός αλλά ήταν και ο νόμος της χώρας, κάποια πράγματα, όπως οι περιορισμοί για την εργασία τα Σάββατα, ήταν υποχρεωτικό να τηρούνται από όλους όσους ζούσαν στη χώρα.

Καθώς όμως εξετάζουμε αυτό το ζήτημα, το κύριο σημείο που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι οι Χριστιανοί δεν απέβλεπαν στα πράγματα αυτά για σωτηρία. Ο απόστολος Παύλος εξήγησε ότι ορισμένα πράγματα, όπως η βρώση κρέατος ή λαχανικών, η τήρηση ορισμένων ημερών ως σπουδαιότερων από κάποιες άλλες, ακόμη και η βρώση κρέατος που είχε προσφερθεί σε είδωλα προτού δοθεί για κανονική πώληση στις αγορές, ήταν ζήτημα συνείδησης. Σύμφωνα με όσα έγραψε ο ίδιος, «ένας κρίνει ότι μια ημέρα είναι ανώτερη από μια άλλη· άλλος κρίνει ότι μια ημέρα είναι όπως όλες οι άλλες· ο καθένας ας είναι πλήρως πεπεισμένος στο δικό του νου. Αυτός που τηρεί την ημέρα την τηρεί για τον Ιεχωβά. Επίσης, αυτός που τρώει τρώει για τον Ιεχωβά, γιατί λέει ευχαριστήρια προσευχή στον Θεό· και αυτός που δεν τρώει δεν τρώει για τον Ιεχωβά και εντούτοις λέει ευχαριστήρια προσευχή στον Θεό». Κατόπιν συνόψισε το επιχείρημά του διατυπώνοντας την εξής αρχή: «Διότι η βασιλεία του Θεού δεν σημαίνει φαγητό και ποτό, αλλά δικαιοσύνη και ειρήνη και χαρά με άγιο πνεύμα», και κατέληξε: «Ευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος που δεν θέτει τον εαυτό του σε κρίση με αυτό που επιδοκιμάζει. Αλλά αν έχει αμφιβολίες, είναι ήδη καταδικασμένος αν φάει, επειδή δεν τρώει από πίστη. Πράγματι, ό,τι δεν είναι από πίστη είναι αμαρτία».—Ρω 14:5, 6, 17, 22, 23· 1Κο 10:25-30.

Ο Βιβλικός λόγιος Άλμπερτ Μπαρνς κάνει ένα διαφωτιστικό σχόλιο σχετικά με αυτό το σημείο στο έργο του Σημειώσεις, Επεξηγηματικές και Χρήσιμες, στις Πράξεις των Αποστόλων ([Notes, Explanatory and Practical, on the Acts of the Apostles] 1858). Αναφερόμενος στο εδάφιο Πράξεις 21:20—το οποίο λέει: «Αφού το άκουσαν αυτό [μια αφήγηση για το πώς ευλογούσε ο Θεός τη διακονία του Παύλου στα έθνη], άρχισαν να δοξάζουν τον Θεό και του είπαν: “Βλέπεις, αδελφέ, πόσες χιλιάδες είναι ανάμεσα στους Ιουδαίους αυτοί που πίστεψαν· και είναι όλοι ζηλωτές για το Νόμο”»—ο Μπαρνς παρατηρεί: «Εδώ γίνεται μνεία για το νόμο που αφορά την περιτομή, τις θυσίες, τις διακρίσεις μεταξύ κρεάτων και μεταξύ ημερών, τις γιορτές, κτλ. Μπορεί να προκαλεί εντύπωση το ότι αυτοί εξακολουθούσαν να τηρούν εκείνο το τελετουργικό, καθόσον ο έκδηλος σκοπός της Χριστιανοσύνης ήταν να το καταργήσει. Αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι: (1.) Το τελετουργικό εκείνο είχε καθοριστεί από τον Θεό και αυτοί είχαν εκπαιδευτεί να το τηρούν. (2.) Οι απόστολοι συμμορφώνονταν με αυτό ενόσω παρέμεναν στην Ιερουσαλήμ και δεν θεωρούσαν ότι η καλύτερη τακτική ήταν η σφοδρή εναντίωσή τους προς αυτό. [Πρ 3:1· Λου 24:53] (3.) Δεν είχε τεθεί ποτέ θέμα για την τήρησή του στην Ιερουσαλήμ. Το ζήτημα είχε εγερθεί μόνο μεταξύ Εθνικών που είχαν μεταστραφεί στη Χριστιανοσύνη, και δικαίως, διότι, αν το τελετουργικό αυτό έπρεπε να τηρείται, θα έπρεπε να επιβληθεί σε αυτούς από ανώτερη αρχή. (4.) Η απόφαση του συμβουλίου (κεφ. 15) αφορούσε μόνο τους Εθνικούς που είχαν μεταστραφεί στη Χριστιανοσύνη. [Πρ 15:23] . . . (5.) Έπρεπε να εξυπακούεται πως, καθώς η Χριστιανική θρησκεία γινόταν καλύτερα κατανοητή—καθώς δηλαδή η ευρεία, ελεύθερη και [οικουμενική] φύση της αναπτυσσόταν όλο και πιο πολύ—οι ιδιαίτεροι θεσμοί του Μωυσή οπωσδήποτε θα παραμερίζονταν, χωρίς αναστάτωση και χωρίς σάλο. Αν το ζήτημα αυτό είχε εγερθεί [δημόσια] στην Ιερουσαλήμ, θα είχε ξεσηκώσει τη δεκαπλάσια εναντίωση στη Χριστιανοσύνη, θα είχε διαχωρίσει τη Χριστιανική εκκλησία σε φατρίες και θα είχε επιβραδύνει κατά πολύ την πρόοδο του Χριστιανικού δόγματος. Πρέπει επίσης να θυμόμαστε ότι: (6.) Σύμφωνα με τις διευθετήσεις της Θείας Πρόνοιας, πλησίαζε ο καιρός κατά τον οποίο θα καταστρεφόταν ο ναός, η πόλη και το έθνος, θα έπαυαν οι θυσίες και θα τερματιζόταν αποτελεσματικά και διαπαντός η τήρηση του Μωσαϊκού τελετουργικού. Εφόσον η καταστροφή αυτή ήταν τόσο κοντά, και εφόσον θα ήταν ένα τόσο αποτελεσματικό επιχείρημα κατά της τήρησης του Μωσαϊκού τελετουργικού, η Μεγάλη Κεφαλή της εκκλησίας δεν επέτρεψε να εγερθεί άσκοπα μεταξύ των μαθητών στην Ιερουσαλήμ το ζήτημα σχετικά με αυτή την υποχρέωση».

ΕΦΑ, 1

(εφά).

Μέτρο στερεών, ίσο με δέκα γομόρ (Εξ 16:36) ή με το ένα δέκατο του χομόρ. Το εφά αντιστοιχούσε στο βαθ—το οποίο ήταν μέτρο υγρών—και ως εκ τούτου υπολογίζεται στα 22 λίτρα. (Ιεζ 45:11) Στις Γραφές, το «εφά» χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει κάποια ποσότητα από αλεύρι (Λευ 5:11), κριθάρι (Ρθ 2:17), ψημένα σιτηρά (1Σα 17:17) και σιτάρι (Ιεζ 45:13). Η λέξη αυτή αναφέρεται επίσης στο δοχείο που χρησιμοποιούσαν για να μετρούν το εφά. (Λευ 19:36· Αμ 8:5) Τα εδάφια Ζαχαρίας 5:6-11 περιγράφουν ένα εφά σκεπασμένο με ένα μολύβδινο κυκλικό καπάκι, μέσα στο οποίο ήταν κλεισμένη η γυναίκα που ονομαζόταν «Πονηρία».

ΕΦΑ, 2

(Εφά) [πιθανώς, Σκοτεινιά].

1. Γιος του Μαδιάμ και εγγονός του Αβραάμ και της Χετούρας. (Γε 25:1, 2, 4· 1Χρ 1:32, 33) Οι απόγονοι του Εφά είχαν προφανώς πάρα πολλές καμήλες.—Ησ 60:6.

2. Η παλλακίδα του Χάλεβ η οποία γέννησε σε αυτόν τρεις γιους, τον Χαρράν, τον Μοσά και τον Γαζέζ. Ο Γαζέζ ενδέχεται να ήταν εγγονός και όχι γιος.—1Χρ 2:46.

3. Γιος του Ιαδαΐ από τη φυλή του Ιούδα.—1Χρ 2:3, 47.

ΕΦΑΪ

(Εφαΐ) [Πετούμενο Πλάσμα].

Κάποιος Νετωφαθίτης (Ιερ 40:8) από τη φυλή του Ιούδα (1Χρ 2:50-54) του οποίου οι γιοι ήταν ανάμεσα στους αρχηγούς των στρατιωτικών δυνάμεων που δεν πάρθηκαν εξόριστοι στη Βαβυλώνα το 607 Π.Κ.Χ. Οι γιοι του Εφαΐ, καθώς και άλλοι αρχηγοί των στρατιωτικών δυνάμεων, ήρθαν μαζί με τους άντρες τους στον Γεδαλία στη Μισπά και εκείνος τους ορκίστηκε ότι θα πήγαιναν καλά τα πράγματα για αυτούς. (Ιερ 40:7-9) Προφανώς, ο Ισμαήλ δολοφόνησε τους γιους του Εφαΐ όταν θανάτωσε τον Γεδαλία.—Ιερ 41:3.

ΕΦΕΡ

(Εφέρ) [Νεαρό [αρσενικό ελάφι]].

1. Ο δεύτερος στη σειρά κατονομαζόμενος γιος του Μαδιάμ, εγγονός του Αβραάμ μέσω της συζύγου του της Χετούρας.—Γε 25:2, 4· 1Χρ 1:33.

2. Κάποιος από τη φυλή του Ιούδα, ο τρίτος στη σειρά κατονομαζόμενος γιος του Εζρά.—1Χρ 4:1, 17.

3. Ένας από τους εφτά επικεφαλής της μισής φυλής του Μανασσή. Αυτοί οι άντρες, που ήταν κεφαλές οικογενειών, χαρακτηρίζονται γενναίοι και κραταιοί. Οι απόγονοί τους ήταν άπιστοι προς τον Θεό, γι’ αυτό και ο Ιεχωβά επέτρεψε να οδηγηθούν σε εξορία από το βασιλιά της Ασσυρίας.—1Χρ 5:23-26.

ΕΦΕΣ-ΔΑΜΜΙΜ

(Εφές-δαμμίμ).

Ο τόπος στρατοπέδευσης των Φιλισταίων ανάμεσα στη Σωχώχ και στην Αζηκά, από όπου έβγαινε ο Γολιάθ για να χλευάσει τα στρατεύματα του Ισραήλ. (1Σα 17:1, 4-10) Η Εφές-δαμμίμ προφανώς ταυτίζεται με τη Φας-δαμμίμ, η οποία μνημονεύεται στο εδάφιο 1 Χρονικών 11:13. Η θέση της σήμερα δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα.

ΕΦΕΣΙΟΥΣ (ΕΠΙΣΤΟΛΗ)

Βιβλίο των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών που γράφτηκε περίπου το 60-61 Κ.Χ. από τον απόστολο Παύλο στη διάρκεια της φυλάκισής του στη Ρώμη. (Εφ 1:1· 3:1· 4:1· 6:20) Την επιστολή αυτή τη μετέφερε στην εκκλησία της Εφέσου ο Τυχικός (Εφ 6:21, 22), τον οποίο ο Παύλος χρησιμοποίησε επίσης για να παραδώσει μια επιστολή στους Κολοσσαείς. (Κολ 4:7-9) Αφού η επιστολή προς τους Κολοσσαείς γράφτηκε περίπου τον ίδιο καιρό που ο Παύλος έγραψε προς τους Εφέσιους Χριστιανούς, υπάρχουν πολλές ομοιότητες ανάμεσα στις δύο αυτές επιστολές. Σύμφωνα με τον Τσαρλς Σμιθ Λιούις, «από τα 155 εδάφια της προς Εφ[εσίους], τα 78 υπάρχουν και στην προς Κολ[οσσαείς] σε ποικίλους βαθμούς ομοιότητας». (Η Διεθνής Στερεότυπη Εγκυκλοπαίδεια της Βίβλου [The International Standard Bible Encyclopaedia], επιμέλεια Τζ. Ορ, 1960, Τόμ. 2, σ. 959) Αναμφίβολα οι συνθήκες στις Κολοσσές ήταν κατά κάποιον τρόπο παρόμοιες με εκείνες στην Έφεσο, και ο Παύλος έκρινε καλό να δώσει το ίδιο είδος συμβουλής.

Γιατί Ήταν Κατάλληλη για τους Εφέσιους Χριστιανούς. Ένας από τους παπύρους Τσέστερ Μπίτι (P⁴⁶), το αρχικό κείμενο του Βατικανού Χειρογράφου Αρ. 1209 και το Σιναϊτικό Χειρόγραφο παραλείπουν τις λέξεις ἐν ᾿Εφέσῳ στο εδάφιο 1 του 1ου κεφαλαίου. Ωστόσο, οι λέξεις υπάρχουν σε άλλα χειρόγραφα και σε όλες τις αρχαίες μεταφράσεις. Επιπλέον, οι πρώτοι εκκλησιαστικοί συγγραφείς αποδέχονταν το βιβλίο ως επιστολή προς τους Εφεσίους. Αν και μερικοί νομίζουν ότι αυτή η επιστολή είναι εκείνη που αναφέρεται ότι στάλθηκε στη Λαοδίκεια (Κολ 4:16), πρέπει να σημειωθεί ότι κανένα αρχαίο χειρόγραφο δεν περιέχει τις λέξεις «προς τη Λαοδίκεια», η δε Έφεσος είναι η μόνη πόλη που μνημονεύουν στο εν λόγω σημείο οποιαδήποτε από τα χειρόγραφα της επιστολής αυτής.

Συμβουλή για τον υλισμό. Επιπρόσθετα, μια εξέταση των περιεχομένων της επιστολής προς τους Εφεσίους υποδεικνύει ότι ο Παύλος είχε κατά νου τους Χριστιανούς στην Έφεσο, η δε συμβουλή του ήταν ιδιαίτερα κατάλληλη δεδομένων των συνθηκών που επικρατούσαν στην Έφεσο, την πιο σημαντική πόλη στη ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας. Για παράδειγμα, η Έφεσος ήταν γνωστή ως εξαιρετικά πλούσια πόλη, οπότε θα υπήρχε η τάση να θεωρούνται τα κοσμικά πλούτη ως το πιο σημαντικό πράγμα. Αλλά στην επιστολή του ο Παύλος τονίζει τα αληθινά πλούτη—«τον πλούτο της παρ’ αξία καλοσύνης του», “τον ένδοξο πλούτο” που ο Θεός επιφυλάσσει ως κληρονομιά για τους αγίους, “τον υπερέχοντα πλούτο της παρ’ αξία καλοσύνης του”, «τον ανεξερεύνητο πλούτο του Χριστού» και «τον πλούτο της δόξας του [Θεού]». (Εφ 1:7, 18· 2:7· 3:8, 16) Τέτοιες εκφράσεις θα βοηθούσαν τους Εφέσιους Χριστιανούς να αποκτήσουν κατάλληλη άποψη για τα πλούτη.

Εξάλειψη της ανηθικότητας. Η Έφεσος ήταν επίσης διαβόητη για την ακολασία και την έκλυτη διαγωγή της, τη χονδροειδή της ανηθικότητα. Συνεπώς, ο απόστολος Παύλος έδωσε ιδιαίτερη έμφαση σε αυτό ως ένα από τα χαρακτηριστικά της παλιάς προσωπικότητας και είπε ότι οι Χριστιανοί χρειαζόταν να βγάλουν από πάνω τους εκείνη την παλιά προσωπικότητα και να ντυθούν «τη νέα προσωπικότητα». Η έκλυτη ηθική κατάσταση στην Έφεσο θα προκαλούσε πολλές συζητήσεις ανάμεσα στους πολίτες γύρω από τη σεξουαλική φαυλότητα, όχι για να τη στηλιτεύσουν, αλλά για να διασκεδάσουν με αυτήν. Οι Χριστιανοί, όπως συμβουλεύει ο Παύλος, δεν πρέπει να είναι σαν αυτούς τους ανθρώπους, εντρυφώντας σε συζητήσεις για την πορνεία και σε χυδαία αστεία.—Εφ 4:20-24· 5:3-5.

Αντιπαραβολή ναών. Το παράδειγμα του πνευματικού ναού που χρησιμοποιεί ο Παύλος ήταν επίσης πολύ κατάλληλο για τη Χριστιανική εκκλησία η οποία ζούσε στη σκιά του επιβλητικού ειδωλολατρικού ναού της Αρτέμιδος, που θεωρούνταν ένα από τα εφτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Ενώ «ολόκληρη η περιφέρεια της Ασίας και η κατοικημένη γη» απέδιδαν λατρεία στην Αρτέμιδα και έτρεφαν μεγάλο σεβασμό για το φημισμένο ναό στην Έφεσο, οι χρισμένοι Χριστιανοί αποτελούν “άγιο ναό”, στον οποίο ο Ιεχωβά κατοικεί με το πνεύμα του.—Πρ 19:27· Εφ 2:21.

Το γεγονός ότι ο ναός της Αρτέμιδος θεωρούνταν άσυλο υποδαύλιζε την εγκληματικότητα, και ως εκ τούτου αυξήθηκαν οι εγκληματίες στην Έφεσο. Όποιος βρισκόταν εντός συγκεκριμένης απόστασης γύρω από τους τοίχους του δεν μπορούσε να συλληφθεί, οποιοδήποτε έγκλημα και αν είχε διαπράξει. Ως αποτέλεσμα, αναπτύχθηκε γύρω από το ναό μια κοινότητα ληστών, δολοφόνων και άλλων τέτοιων ανθρώπων. Επομένως, τα λόγια του Παύλου για την κλοπή, τη μοχθηρή πικρία, τις κραυγές και την κακία δεν ήταν άτοπα.—Εφ 4:25-32.

Δαιμονικές συνήθειες. Η Έφεσος ήταν το κέντρο κάθε είδους δαιμονικών συνηθειών. Στην πραγματικότητα, η πόλη ήταν γνωστή ανά τον κόσμο για τις πολλές της μορφές μαγείας. Οι δαίμονες, λοιπόν, ήταν ιδιαίτερα δραστήριοι στην Έφεσο, και, αναμφίβολα για να αντισταθμίσει την επίδραση της μαγείας και της μαγγανείας και για να βοηθήσει τους Εφεσίους που είχαν δίκαιη καρδιά να απελευθερωθούν από αυτές τις δαιμονικές συνήθειες, ο Παύλος εκτέλεσε θαύματα με το πνεύμα του Θεού, τα οποία περιλάμβαναν ακόμη και την εκβολή πονηρών πνευμάτων.—Πρ 19:11, 12.

Τα ακόλουθα σημεία δείχνουν πόσο βουτηγμένη ήταν η Έφεσος στη μαγεία και πόσο κατάλληλη ήταν η συμβουλή του Παύλου για τη μάχη ενάντια στα πονηρά πνεύματα:

«Τα εφέσια γράμματα» ήταν φημισμένα σε όλο τον κόσμο. «Φαίνεται ότι αποτελούνταν από ορισμένους συνδυασμούς γραμμάτων ή λέξεων οι οποίοι, καθώς προφέρονταν με ορισμένους τόνους φωνής, πιστευόταν ότι πετύχαιναν την απομάκρυνση ασθενειών ή πονηρών πνευμάτων, ή επίσης, όταν τους έγραφαν σε περγαμηνή και τους φορούσαν πάνω τους, υποτίθεται ότι χρησίμευαν ως φυλαχτά για να τους προστατεύουν από πονηρά πνεύματα ή από κίνδυνο. Έτσι λοιπόν, ο Πλούταρχος (Συμποσιακά, 7) λέει: “Οι μάγοι υποχρεώνουν εκείνους που κατέχονται από δαίμονα να απαγγείλουν και να προφέρουν τα εφέσια γράμματα με συγκεκριμένη σειρά”».—Σημειώσεις, Επεξηγηματικές και Χρήσιμες, στις Πράξεις των Αποστόλων (Notes, Explanatory and Practical, on the Acts of the Apostles), του Ά. Μπαρνς, 1858, σ. 264.

Επιγραφές που ανακαλύφτηκαν στα ερείπια της Εφέσου υποδεικνύουν το βαθύ σκοτάδι στο οποίο ζούσαν διανοητικά οι Εφέσιοι, καθώς και το γιατί έγραψε ο απόστολος Παύλος στους Χριστιανούς εκείνης της πόλης “να μην περπατούν πια όπως περπατούν και τα έθνη στη ματαιότητα του νου τους, ενώ είναι στο σκοτάδι διανοητικά”. (Εφ 4:17, 18) Οι επιγραφές σε τοίχους και κτίρια υποδηλώνουν ότι η ζωή του λαού εξουσιαζόταν από τις προλήψεις, τη μαντεία και την οιωνοσκοπία.

Το κήρυγμα του Παύλου, τα θαυματουργικά έργα που εκτέλεσε και η ήττα των εξορκιστών Ιουδαίων είχαν ως αποτέλεσμα να γίνουν Χριστιανοί αρκετοί Εφέσιοι. Χωρίς αμφιβολία, πολλοί από αυτούς είχαν εντρυφήσει σε κάποια μορφή μαγείας, διότι η Βιβλική αφήγηση λέει: «Αρκετοί δε από εκείνους που ασκούσαν μαγικές τέχνες μάζεψαν τα βιβλία τους και τα έκαψαν ενώπιον όλων. Και υπολόγισαν συνολικά τις τιμές τους και βρήκαν ότι η αξία τους ήταν πενήντα χιλιάδες ασημένια νομίσματα [αν επρόκειτο για δηνάρια, $37.200]». (Πρ 19:19) Με δεδομένη αυτή την επικράτηση της μαγείας στην Έφεσο και την πληθώρα των δαιμονικών συνηθειών, ήταν πολύ κατάλληλο που ο Παύλος έδωσε στους Εφέσιους Χριστιανούς την εξαιρετική συμβουλή να αγωνιστούν ενάντια στις πονηρές πνευματικές δυνάμεις με το να φορέσουν «ολόκληρη την πανοπλία του Θεού». Χωρίς αμφιβολία, κάποιοι από εκείνους που απελευθερώθηκαν από την άσκηση μαγείας θα παρενοχλούνταν από δαίμονες, οπότε η συμβουλή του Παύλου θα τους βοηθούσε να αντισταθούν στα πονηρά πνεύματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η καταστροφή αυτών των βιβλίων που σχετίζονταν με δαιμονικές συνήθειες ήταν ένα από τα πρώτα πράγματα που έκαναν εκείνοι οι Χριστιανοί, θέτοντας υπόδειγμα για όσους θέλουν σήμερα να απελευθερωθούν από δαιμονική επιρροή ή παρενόχληση.—Εφ 6:11, 12.

Ο ρόλος του Χριστού. Λόγω της ένδοξης ελπίδας που είχε τεθεί μπροστά τους ως συγκληρονόμων με τον Χριστό, είναι πολύ κατάλληλο που ο Παύλος έγραψε επίσης στους Εφέσιους Χριστιανούς ότι ο Χριστός έχει υψωθεί «πολύ πιο πάνω από κάθε κυβέρνηση και εξουσία και δύναμη και κυριότητα και κάθε όνομα που ονομάζεται, όχι μόνο σε αυτό το σύστημα πραγμάτων, αλλά και στο ερχόμενο». (Εφ 1:21) Σε αυτή την επιστολή ο Παύλος περιγράφει με μοναδική γλαφυρότητα την εξυψωμένη θέση του Ιησού Χριστού και το δώρο της παρ’ αξία καλοσύνης του Θεού με αγάπη, σοφία και έλεος προς εκείνους που φέρνονται σε ενότητα με αυτούς. Η περιγραφή του τρόπου με τον οποίο όλα τα πράγματα στον ουρανό και στη γη θα ενοποιηθούν υπό τον Χριστό και του τρόπου με τον οποίο φέρνονται στην εκκλησία τόσο Ιουδαίοι όσο και Εθνικοί ως “ένας νέος άνθρωπος” είναι η πληρέστερη εξήγηση που βρίσκουμε στην Αγία Γραφή για το «ιερό μυστικό» του Θεού, το οποίο αποκαλύπτεται στα καλά νέα για τον Χριστό.—Εφ 2:15.

[Πλαίσιο στη σελίδα 1032]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΦΕΣΙΟΥΣ

Επιστολή που επικεντρώνει την προσοχή σε μια διαχείριση η οποία οδηγεί σε ειρήνη και ενότητα με τον Θεό μέσω του Ιησού Χριστού

Ενώ ήταν φυλακισμένος στη Ρώμη, ο Παύλος έγραψε αυτή την επιστολή στην εκκλησία της Εφέσου, μιας πόλης με λιμάνι στη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας

Ο σκοπός του Θεού για ειρήνη και ενότητα μέσω του Ιησού Χριστού

Εκδηλώνοντας μεγάλη παρ’ αξία καλοσύνη, ο Θεός προόρισε να υιοθετηθούν μερικοί άνθρωποι από Αυτόν μέσω του Ιησού Χριστού (1:1-7)

Ο Θεός έβαλε ως σκοπό του μια διαχείριση (έναν τρόπο για να χειρίζεται τα του οίκου του) με την οποία θα ένωνε με τον εαυτό του μέσω του Χριστού εκείνους που είχαν εκλεγεί να είναι στους ουρανούς και εκείνους που θα ζούσαν στη γη (1:8-14)

Ο Παύλος προσεύχεται να καταλάβουν και να εκτιμήσουν αληθινά οι Εφέσιοι την υπέροχη προμήθεια που έκανε ο Θεός για αυτούς μέσω του Χριστού (1:15-23· 3:14-21)

Εκείνοι στους οποίους δόθηκαν υψηλοί διορισμοί σε σχέση με τον Χριστό ήταν προηγουμένως νεκροί στις αμαρτίες τους· η σωτηρία τους αποτελεί δώρο του Θεού, όχι αμοιβή για τα έργα τους (2:1-10)

Μέσω του Χριστού, ο Νόμος καταργήθηκε και τέθηκε η βάση ώστε Ιουδαίοι και Εθνικοί να γίνουν ένα σώμα, μέλη του σπιτικού του Θεού, ναός για να κατοικεί ο Θεός μέσω πνεύματος (2:11–3:7)

Η πολιτεία του Θεού με την εκκλησία αποκαλύπτει, ακόμη και σε όσους βρίσκονται στους ουράνιους τόπους, την πολυποίκιλη σοφία του (3:8-13)

Ενοποιητικοί παράγοντες τους οποίους προμήθευσε ο Θεός: ένα πνευματικό σώμα απαρτίζει την εκκλησία, ένα άγιο πνεύμα, μία ελπίδα, ένας Κύριος ο Ιησούς Χριστός, μία πίστη, ένα βάφτισμα, ένας Θεός και Πατέρας (4:1-6)

Τα δώρα σε μορφή ανθρώπων που προμηθεύει ο Χριστός βοηθούν όλους με σκοπό την ενότητα στην πίστη· ολόκληρο το σώμα, υπό την ηγεσία του, λειτουργεί αρμονικά επειδή λέει την αλήθεια και εκδηλώνει αγάπη (4:7-16)

Ντυθείτε τη νέα προσωπικότητα, σε αρμονία με τη διδασκαλία και το παράδειγμα του Χριστού

Το παράδειγμα που πρέπει να ακολουθούμε είναι ο Χριστός, όχι τα έθνη· μια τέτοια πορεία απαιτεί νέα προσωπικότητα (4:17-32)

Να μιμείστε τον Θεό, να εκδηλώνετε το είδος της αγάπης που εκδήλωνε ο Χριστός (5:1, 2)

Να αποφεύγετε την ανήθικη ομιλία και διαγωγή, να περπατάτε ως παιδιά φωτός (5:3-14)

Να εξαγοράζετε το χρόνο, να τον χρησιμοποιείτε για να αινείτε τον Ιεχωβά (5:15-20)

Με βαθύ σεβασμό για τον Χριστό, να εκδηλώνετε κατάλληλη υποταγή στους συζύγους, στους γονείς, στους κυρίους· να δείχνετε στοργικό ενδιαφέρον για όσους βρίσκονται υπό την ευθύνη σας (5:21–6:9)

Ζωστείτε ολόκληρη την πνευματική πανοπλία για να μείνετε σταθεροί ενάντια στις πανούργες πράξεις του Διαβόλου

Διεξάγουμε πάλη ενάντια σε πονηρές πνευματικές δυνάμεις· η θεϊκή βοήθεια μπορεί να μας ικανώσει να αντισταθούμε σε αυτούς τους καταστροφείς της ειρήνης και της ενότητας (6:10-13)

Η πνευματική πανοπλία του Θεού παρέχει πλήρη προστασία· να τη χρησιμοποιείτε καλά και να προσεύχεστε ένθερμα, περιλαμβάνοντας όλους τους αγίους στις δεήσεις σας (6:14-24)

ΕΦΕΣΟΣ

(Έφεσος).

Πλούσιο και σημαντικό θρησκευτικό και εμπορικό κέντρο της αρχαιότητας, στη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας, σχεδόν απέναντι από τη Σάμο. Η Έφεσος ήταν χτισμένη στις πλαγιές και στις παρυφές διαφόρων λόφων, με κυριότερους τους λόφους Πίων και Κορησός. Αυτό το λιμάνι βρισκόταν εκατέρωθεν της κύριας εμπορικής οδού που συνέδεε τη Ρώμη με την Ανατολή. Δεδομένης της θέσης της Εφέσου κοντά στις εκβολές του ποταμού Καΰστρου, η οποία παρείχε πρόσβαση στις κοιλάδες των ποταμών Γκεντίζ (του αρχαίου Έρμου) και Μεντερές (του αρχαίου Μαιάνδρου), η πόλη βρισκόταν σε κομβικό σημείο των χερσαίων εμπορικών οδών στη Μικρά Ασία. Διάφοροι δρόμοι συνέδεαν την Έφεσο με τις κύριες πόλεις της περιφέρειας της Ασίας.

Με βάση τα συγγράμματα του Πλίνιου του Πρεσβυτέρου, Ρωμαίου συγγραφέα του πρώτου αιώνα, και του αρχαίου Έλληνα γεωγράφου Στράβωνα, έχει προβληθεί η άποψη ότι στο παρελθόν ένας κόλπος του Αιγαίου Πελάγους εισχωρούσε μέχρι την Έφεσο αλλά η ακτογραμμή μετατοπίστηκε σταδιακά προς τη μεριά της θάλασσας, εφόσον τώρα τα ερείπια της πόλης βρίσκονται μερικά χιλιόμετρα στο εσωτερικό της ενδοχώρας. Ωστόσο, ο ανασκαφέας Τζ. Τ. Γουντ, με βάση τα ευρήματά του στην Έφεσο, συμπέρανε ότι κατά την αρχαιότητα η πόλη βρισκόταν 6,5 χλμ. μακριά από το Αιγαίο Πέλαγος. Αν αυτό είναι σωστό, τότε στις ημέρες του Παύλου τα πλοία θα πρέπει να ανέβαιναν από τις εκβολές του ποταμού Καΰστρου μέχρι ένα λιμάνι της ενδοχώρας το οποίο παρέμενε προσπλεύσιμο μέσω συνεχών εκχωματώσεων. Στο διάβα των αιώνων, όμως, το λιμάνι και οι εκβολές του ποταμού υπέστησαν προσχώσεις από τη λάσπη που απέθετε ο Καΰστρος.

Ναός της Αρτέμιδος. Το πιο αξιοσημείωτο κτίριο της πόλης ήταν ο ναός της Αρτέμιδος, τον οποίο οι αρχαίοι κατέτασσαν στα εφτά θαύματα του κόσμου. Ο ναός που υπήρχε τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., όταν ο απόστολος Παύλος επισκέφτηκε την Έφεσο, είχε ανοικοδομηθεί σύμφωνα με το σχέδιο ενός προγενέστερου ναού ιωνικού ρυθμού ο οποίος λέγεται ότι πυρπολήθηκε από τον Ηρόστρατο το 356 Π.Κ.Χ.

Σύμφωνα με ανασκαφές που έγιναν στην περιοχή κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, ο ναός ήταν χτισμένος σε ένα κρηπίδωμα πλάτους περίπου 73 μ. και μήκους 127 μ. Ο κυρίως ναός είχε πλάτος περίπου 50 μ. και μήκος 105 μ. Είχε 100 μαρμάρινους κίονες, καθένας από τους οποίους είχε ύψος σχεδόν 17 μ. Οι κίονες είχαν διάμετρο 1,8 μ. στη βάση τους και τουλάχιστον κάποιοι από αυτούς έφεραν γλυπτή διακόσμηση σε ύψος περίπου 6 μ. Το άδυτο του ναού είχε πλάτος περίπου 21 μ. και μήκος 32 μ. Ο βωμός που υπήρχε εκεί ήταν τετράγωνος, πλευράς 6 μ. σχεδόν, και το άγαλμα της Αρτέμιδος πιθανόν να βρισκόταν ακριβώς πίσω από αυτόν το βωμό.

Τα υπολείμματα που έχουν βρεθεί υποδηλώνουν ότι ο ναός ήταν διακοσμημένος με λαμπερά χρώματα και γλυπτά. Μεγάλες λευκές μαρμάρινες πλάκες κάλυπταν την οροφή. Αντί για κονίαμα, πιστεύεται ότι είχε χρησιμοποιηθεί χρυσός στους αρμούς των μαρμάρινων δομικών λίθων.

Στάδιο· Θέατρο. Περίπου 1,5 χλμ. ΝΔ του ναού της Αρτέμιδος υπήρχε ένα στάδιο το οποίο είχε ανοικοδομηθεί κατά τη διακυβέρνηση του Νέρωνα (54-68 Κ.Χ.). Εκεί πιθανότατα διεξάγονταν αθλητικοί αγώνες, ενδεχομένως δε και μονομαχίες. Αν η δήλωση του αποστόλου Παύλου στο εδάφιο 1 Κορινθίους 15:32, όπου λέει ότι πάλεψε με θηρία στην Έφεσο, εκληφθεί ως κυριολεκτική, ο Παύλος ίσως χρειάστηκε να αμυνθεί ενάντια σε θηρία μέσα σε αυτό το στάδιο.

Το θέατρο όπου, με την υποκίνηση του Δημήτριου, σημειώθηκε η οχλαγωγία των Εφεσίων βρισκόταν λιγότερο από 800 μ. Ν του σταδίου. Αυτό το θέατρο ήταν χτισμένο μέσα στο κοίλωμα που σχημάτιζε ο λόφος Πίων. (Πρ 19:23-41) Η πρόσοψη της σκηνής του κοσμούνταν από κίονες, σηκούς και ωραία αγάλματα. Τα μαρμάρινα καθίσματα για τους θεατές ήταν διατεταγμένα σε 66 ημικυκλικές σειρές, και σύμφωνα με υπολογισμούς χωρούσαν περίπου 25.000 άτομα. Η ακουστική του θεάτρου ήταν εξαιρετική. Ακόμη και σήμερα, ένας ψίθυρος στη σκηνή ακούγεται ως τα τελευταία καθίσματα.—ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 2, σ. 748.

Μπροστά στο θέατρο υπήρχε μια πλατιά μαρμαρόστρωτη οδός που οδηγούσε απευθείας στο λιμάνι. Αυτή η οδός είχε μήκος σχεδόν 0,5 χλμ. και πλάτος περίπου 11 μ. Στοές βάθους 4,5 μ. πλαισίωναν και τις δύο πλευρές της και πίσω από αυτές υπήρχαν καταστήματα και άλλα κτίρια. Στην κάθε άκρη της οδού υπήρχε μια τεράστια πύλη.

Η Διακονία του Παύλου στην Έφεσο. Ο απόστολος Παύλος έφτασε στην Έφεσο, που αποτελούσε σταυροδρόμι του αρχαίου κόσμου, συνοδευόμενος από τον Ακύλα και την Πρίσκιλλα, πιθανότατα το 52 Κ.Χ. Ο Παύλος πήγε αμέσως στην Ιουδαϊκή συναγωγή για να κηρύξει. Ωστόσο, παρότι του ζήτησαν να μείνει περισσότερο, εκείνος έφυγε από την Έφεσο, λέγοντας ότι θα επέστρεφε αν ήταν θέλημα του Ιεχωβά. (Πρ 18:18-21) Ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα οι οποίοι παρέμειναν στην Έφεσο συνάντησαν τον Απολλώ, έναν Ιουδαίο από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ο οποίος γνώριζε μόνο το βάφτισμα του Ιωάννη, και «του εξέθεσαν πιο ορθά την οδό του Θεού».—Πρ 18:24-26.

Όταν ο Παύλος ξαναπήγε στην Έφεσο, πιθανότατα το χειμώνα του 52/53 Κ.Χ., βρήκε αρκετούς άντρες που είχαν βαφτιστεί με το βάφτισμα του Ιωάννη. Όταν τους διασαφήνισε το θέμα του βαφτίσματος, εκείνοι ξαναβαφτίστηκαν. (Πρ 19:1-7) Αυτή τη φορά ο Παύλος δίδαξε στην Ιουδαϊκή συναγωγή τρεις μήνες. Αλλά όταν εγέρθηκε εναντίωση, μεταφέρθηκε στην αίθουσα της σχολής του Τυράννου μαζί με όσους είχαν γίνει πιστοί. Εκεί εκφωνούσε καθημερινά ομιλίες επί δύο χρόνια. (Πρ 19:8-10) Επιπλέον, ο Παύλος έκανε πολύ έργο κηρύττοντας από σπίτι σε σπίτι.—Πρ 20:20, 21.

Το κήρυγμα του Παύλου, το οποίο συνοδευόταν από θαυματουργικές θεραπείες και εκβολή δαιμόνων, είχε ως αποτέλεσμα να πιστέψουν πολλοί Εφέσιοι. Επίσης, η ανεπιτυχής απόπειρα εξορκισμού από μέρους των εφτά γιων ενός Ιουδαίου πρωθιερέα ονόματι Σκευά δημιούργησε μεγάλο ενδιαφέρον. Άτομα που προηγουμένως ασκούσαν μαγικές τέχνες έκαψαν δημόσια τα βιβλία τους, των οποίων η συνολική αξία ανερχόταν σε 50.000 ασημένια νομίσματα (αν επρόκειτο για δηνάρια, $37.200). (Πρ 19:11-20) Η Έφεσος ήταν τόσο φημισμένη για τις μαγικές της τέχνες ώστε Έλληνες και Ρωμαίοι συγγραφείς ονόμαζαν τα βιβλία, δηλαδή τους ρόλους, που περιείχαν μαγικές φράσεις και επωδές «εφέσια γράμματα».

Εφόσον πολλοί Εφέσιοι εγκατέλειψαν τη λατρεία της Αρτέμιδος, ο αργυροχόος Δημήτριος επισήμανε στους συντεχνίτες του ότι το κήρυγμα του Παύλου αποτελούσε απειλή για το επάγγελμά τους, ενώ έθετε σε κίνδυνο και τη λατρεία της Αρτέμιδος. Εξοργισμένοι αργυροχόοι κραύγαζαν: «Μεγάλη η Άρτεμις των Εφεσίων!» Δημιουργήθηκε αναστάτωση στην πόλη, με αποκορύφωμα μια δίωρη οχλαγωγία στο θέατρο το οποίο είχε χωρητικότητα περίπου 25.000 θεατές.—Πρ 19:23-41.

Έπειτα από αυτό, ο Παύλος έφυγε από την Έφεσο. Αργότερα, από τη Μίλητο έστειλε και κάλεσε τους πρεσβυτέρους της εκκλησίας της Εφέσου, ανασκόπησε τη διακονία του στην περιφέρεια της Ασίας και τους έδωσε οδηγίες για την εκτέλεση των καθηκόντων τους. (Πρ 20:1, 17-38) Τα «τρία χρόνια» που ανέφερε σε εκείνη την περίπτωση ότι έμεινε στην Έφεσο θα πρέπει προφανώς να θεωρηθούν στρογγυλός αριθμός.—Πρ 20:31· παράβαλε Πρ 19:8, 10.

Στο διάβα των ετών, οι Χριστιανοί στην Έφεσο υπέμειναν πολλά. Ωστόσο, μερικοί έχασαν την αγάπη που είχαν πρώτα.—Απ 2:1-6· βλέπε ΑΡΤΕΜΙΣ· ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Αρ. 1· ΕΦΕΣΙΟΥΣ (ΕΠΙΣΤΟΛΗ).

[Εικόνα στη σελίδα 1034]

Ανάγλυφο που παριστάνει άντρες να παλεύουν με θηρία, πιθανώς στο στάδιο της Εφέσου

ΕΦΛΑΛ

(Εφλάλ) [πιθανώς, Μεσολαβητής].

Γιος του Ζαβάδ από την οικογένεια του Ιεραμεήλ και πατέρας του Ωβήδ. Ο Εφλάλ ήταν απόγονος του Φαρές, ενός γιου του Ιούδα μέσω της Θάμαρ. Προπροπάππος του ήταν ο Ιαραά, ένας Αιγύπτιος υπηρέτης στο σπιτικό του Σησάν. Ο Σησάν είχε δώσει την κόρη του ως σύζυγο στον Ιαραά.—1Χρ 2:4, 5, 9, 25, 34-37.

ΕΦΟΔ, 1

(εφόδ).

Ιερατικό ένδυμα. Το ειδικό εφόδ που έπρεπε να φοράει ο αρχιερέας περιγράφεται λεπτομερώς στις οδηγίες του Θεού προς τον Μωυσή. (ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 1, σ. 539) Ήταν προφανώς ένα ένδυμα που έμοιαζε με ποδιά, φτιαγμένο από «χρυσάφι, μπλε κλωστή και μαλλί βαμμένο πορφυροκόκκινο, κόκκινη κλωστή και εκλεκτό στριμμένο λινάρι, έργο κεντητή». Αποτελούνταν από κομμάτια στο μπροστινό και πίσω μέρος, τα οποία ενώνονταν μεταξύ τους. Ένα ζωνάρι από τα ίδια υλικά βρισκόταν «πάνω» του, πιθανώς στερεωμένο στο εφόδ, και το κρατούσε σφιγμένο γύρω από τη μέση. Μέσα σε χρυσά πλαίσια, στα κομμάτια που ξεκινούσαν από τους ώμους, υπήρχαν δύο πέτρες όνυχα, σε καθεμιά από τις οποίες ήταν σκαλισμένα τα ονόματα έξι γιων του Ισραήλ. Από τα χρυσά πλαίσια αυτών των πετρών κρεμόταν το περιστήθιο, με χρυσές αλυσίδες στριφτές σαν σχοινί. Από τις κάτω γωνίες του περιστήθιου, ένα μπλε κορδόνι περνούσε μέσα από τους χρυσούς κρίκους οι οποίοι ήταν στερεωμένοι στην κάτω άκρη των κομματιών που ξεκινούσαν από τους ώμους του εφόδ, ακριβώς πάνω από το ζωνάρι. Το εφόδ προφανώς έφτανε λίγο πιο κάτω από τη μέση, ίσως όχι μέχρι τα γόνατα.—Εξ 28:6-14, 22-28.

Ο αρχιερέας φορούσε το εφόδ πάνω από το μπλε αμάνικο πανωφόρι—το αποκαλούμενο «πανωφόρι του εφόδ»—το οποίο, με τη σειρά του, φοριόταν πάνω από το λινό χιτώνα. (Εξ 29:5) Το εφόδ αυτό δεν προοριζόταν για όλες τις περιστάσεις. Όταν ήταν αναγκαίο να ρωτήσουν τον Ιεχωβά για κάποιο ζήτημα εθνικής σημασίας, ο αρχιερέας φορούσε το εφόδ και το περιστήθιο που περιείχε το Ουρίμ και το Θουμμίμ. (Αρ 27:21· 1Σα 28:6· Εσδ 2:63) Την ετήσια Ημέρα της Εξιλέωσης, αφού παρουσίαζε τις προσφορές για αμαρτία, ο αρχιερέας πλενόταν και άλλαζε, βγάζοντας τα ολόλευκα ενδύματα και φορώντας προφανώς τα λαμπρά ενδύματά του, περιλαμβανομένου και του εφόδ, προτού προσφέρει τα ολοκαυτώματα.—Λευ 16:23-25.

Το εφόδ που μετέφερε ο Αβιάθαρ ο ιερέας από το αγιαστήριο της Νωβ στο στρατόπεδο του Δαβίδ ήταν πιθανότατα το εφόδ του αρχιερέα, καθόσον ο Δωήκ είχε θανατώσει τον πατέρα του Αβιάθαρ, τον Αρχιερέα Αχιμέλεχ, καθώς και τους υφιερείς που ήταν μαζί του. (1Σα 22:16-20· 23:6) Ο Δαβίδ ζήτησε από τον Αβιάθαρ να φέρει το εφόδ ώστε να ρωτήσει τον Ιεχωβά ποια πορεία ενέργειας έπρεπε να ακολουθήσει.—1Σα 23:9-12· 30:7, 8.

Τα Εφόδ των Υφιερέων. Και οι υφιερείς φορούσαν εφόδ, αν και το εφόδ του αρχιερέα είναι το μόνο το οποίο μνημονεύεται ειδικά και περιγράφεται στις οδηγίες του Ιεχωβά για την κατασκευή των ιερατικών ενδυμάτων. Για τους γιους του Ααρών, οι οποίοι υπηρετούσαν ως υφιερείς υπό τον Ααρών, καθορίστηκαν μόνο «χιτώνες», «περιζώματα», «καλύμματα για το κεφάλι» και «περισκελίδες». (Εξ 28:40-43) Η συνήθεια να φορούν εφόδ οι υφιερείς φαίνεται ότι επικράτησε αργότερα. Ο Σαμουήλ, αν και δεν ήταν υφιερέας, φορούσε εφόδ ενόσω, ως μικρό αγόρι, διακονούσε τον Ιεχωβά στο αγιαστήριο (1Σα 2:18), όπως φορούσαν και οι 85 ιερείς που θανατώθηκαν από τον Δωήκ με διαταγή του Βασιλιά Σαούλ. (1Σα 22:18) Τα εφόδ αυτά μπορεί να ήταν ενδεικτικά της ιερατικής ιδιότητας όσων τα φορούσαν και όχι κάτι που απαιτούσε ο Νόμος να φορούν όταν εκτελούσαν τα επίσημα καθήκοντά τους. Το εφόδ του υφιερέα είχε πιθανότατα το ίδιο σχήμα με το εφόδ του αρχιερέα, ήταν όμως ραμμένο από απλό λευκό ύφασμα, δεν ήταν κεντητό, και το λινό από το οποίο ήταν φτιαγμένο μπορεί να μην ήταν της ίδιας ποιότητας με το λινό του εφόδ που φορούσε ο αρχιερέας. Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «λινό» και περιγράφει το εφόδ του νεαρού Σαμουήλ και των 85 ιερέων είναι η λέξη μπαδ, ενώ για το εφόδ του αρχιερέα χρησιμοποιείται η λέξη σες, η οποία αποδίδεται «εκλεκτό λινάρι».—Εξ 28:6· 1Σα 2:18· 22:18.

Όταν ανέβαζαν την κιβωτό της διαθήκης στην Ιερουσαλήμ για να την τοποθετήσουν στο Όρος Σιών, κοντά στην κατοικία του Δαβίδ, εκείνος, ντυμένος καθώς ήταν με αμάνικο πανωφόρι από εκλεκτό ύφασμα, φορούσε από πάνω ένα λινό εφόδ ενώ χόρευε ενώπιον του Ιεχωβά, γιορτάζοντας αυτό το χαρμόσυνο γεγονός.—2Σα 6:14· 1Χρ 15:27.

Το Εφόδ που Έφτιαξε ο Γεδεών. Όταν ο Γεδεών νίκησε τους Μαδιανίτες, χρησιμοποίησε το χρυσάφι που είχε παρθεί ως λάφυρα για να φτιάξει ένα εφόδ. (Κρ 8:26, 27) Κάποιοι έχουν διατυπώσει ενστάσεις ως προς αυτή τη δήλωση, με το σκεπτικό ότι οι 1.700 σίκλοι (19,4 κιλά) χρυσάφι θα υπερέβαιναν κατά πολύ την απαιτούμενη ποσότητα για την κατασκευή ενός εφόδ. Σύμφωνα με μια προτεινόμενη εξήγηση, ο Γεδεών έφτιαξε και ένα χρυσό ομοίωμα. Αλλά η λέξη «εφόδ» δεν υποδηλώνει ομοίωμα. Ο Γεδεών ήταν άνθρωπος πιστός στον Θεό. Δεν θα έκανε ό,τι έκανε μεταγενέστερα ο Ιεροβοάμ, ο οποίος εξώθησε τις δέκα φυλές στο να λατρεύουν ομοιώματα μοσχαριών. Ο Γεδεών είχε αποδείξει ποια ήταν τα αισθήματά του για τη λατρεία του Ιεχωβά όταν του δόθηκε η ευκαιρία να ιδρύσει μια δυναστεία κυβερνητών στον Ισραήλ. Ο Γεδεών απέρριψε την προσφορά, λέγοντας: «Ο Ιεχωβά θα σας κυβερνάει». (Κρ 8:22, 23) Μπορεί, λοιπόν, κάλλιστα να καταβλήθηκε μεγάλο μέρος του χρυσού ως πληρωμή για τα πετράδια και τα λοιπά υλικά που πιθανόν χρησιμοποιήθηκαν στο εφόδ. Όσον αφορά το κόστος του εφόδ του Γεδεών, μπορεί να ήταν κάλλιστα της τάξης που αναφέρεται ($218.365 με σημερινές τιμές), ιδιαίτερα αν χρησιμοποιήθηκαν πολύτιμες πέτρες για τη διακόσμησή του.

Παρά την καλή πρόθεση του Γεδεών να γιορτάσει τη νίκη που είχε χαρίσει ο Ιεχωβά στον Ισραήλ και να τιμήσει τον Θεό, το εφόδ «αποτέλεσε παγίδα για τον Γεδεών και το σπιτικό του», καθώς οι Ισραηλίτες διέπραξαν πνευματική ανηθικότητα λατρεύοντάς το. (Κρ 8:27) Εντούτοις, η Αγία Γραφή δεν λέει ότι το λάτρεψε ο ίδιος ο Γεδεών. Αντιθέτως, αυτός κατονομάζεται συγκεκριμένα από τον απόστολο Παύλο ως ένας από το «μεγάλο σύννεφο» των πιστών μαρτύρων του Ιεχωβά της προχριστιανικής εποχής.—Εβρ 11:32· 12:1.

Ειδωλολατρική Χρήση. Περίπτωση χρήσης εφόδ σε ειδωλολατρία βρίσκουμε στο 17ο και στο 18ο κεφάλαιο των Κριτών. Το εφόδ, το οποίο έφτιαξε ένας Εφραϊμίτης, χρησιμοποιήθηκε αρχικά από έναν από τους γιους του, που ενεργούσε ως ιερέας ενώπιον μιας γλυπτής εικόνας, και κατόπιν από έναν Λευίτη απόγονο του Μωυσή ο οποίος, αν και δεν καταγόταν από την ιερατική οικογένεια του Ααρών, ενεργούσε ως ιερέας. Τελικά, το εφόδ και η εικόνα έπεσαν στα χέρια κάποιων αντρών της φυλής του Δαν, ανάμεσα στους οποίους ο Λευίτης και οι γιοι του έπειτα από αυτόν συνέχισαν να ενεργούν με αυτή την ειδωλολατρική ιδιότητα στην πόλη Δαν, όλες τις ημέρες που ο οίκος του Θεού βρισκόταν στη Σηλώ.

ΕΦΟΔ, 2

(Εφόδ).

Ο πατέρας του Ανιήλ, του αρχηγού της φυλής του Μανασσή ο οποίος είχε διοριστεί κατ’ εντολήν του Ιεχωβά ως ένας από τους υπεύθυνους για τη διαμοίραση της γης Χαναάν σε κληρονομικά μερίδια.—Αρ 34:16, 18, 23, 29.

ΕΦΡΑΘ

[Καρποφορία].

Συντετμημένη μορφή του Εφραθά.

ΕΦΡΑΘΑ

(Εφραθά) [Καρποφορία].

1. Σύζυγος του Χάλεβ (Χελουβαΐ), του γιου του Εσρών από τη φυλή του Ιούδα. Παντρεύτηκε τον Χάλεβ ενώ ήταν ακόμη αιχμάλωτοι στην Αίγυπτο, μετά το θάνατο της συζύγου του, της Αζουβά. Η Εφραθά έγινε μητέρα του Χουρ και αργότερα προγιαγιά του Βεσελεήλ, του επιδέξιου τεχνίτη που ήταν φημισμένος για την εργασία του στην κατασκευή της σκηνής της μαρτυρίας.—1Χρ 2:9, 19, 50· 4:4· Εξ 35:30-35.

2. Προφανώς το παλιότερο όνομα της Βηθλεέμ ή κάποιο όνομα που χρησιμοποιούνταν για τη γύρω περιοχή. Τα ονόματα Βηθλεέμ και Εφραθά χρησιμοποιούνται μαζί σε αρκετά εδάφια. Η αφήγηση για το θάνατο της Ραχήλ αναφέρει ότι αυτή θάφτηκε «στο δρόμο για την Εφράθ [Εφραθά], δηλαδή τη Βηθλεέμ». (Γε 35:16, 19· 48:7) Τα μέλη της οικογένειας του Ελιμέλεχ αποκαλούνται «Εφραθίτες από τη Βηθλεέμ», η δε χήρα του Ελιμέλεχ, η Ναομί, επέστρεψε στη Βηθλεέμ όταν έφυγε από τον Μωάβ. (Ρθ 1:2, 19) Η ευλογία που απήγγειλαν στον Βοόζ όταν παντρεύτηκε τη Ρουθ ήταν να αποδείξει “την αξία του στην Εφραθά και να κάνει σπουδαίο όνομα στη Βηθλεέμ”. (Ρθ 4:11) Τέλος, στην προφητεία για τη γέννηση του Μεσσία, τα ονόματα αναφέρονται μαζί ως «Βηθλεέμ Εφραθά». (Μιχ 5:2) Βάσει των παραπάνω φαίνεται ότι η μνεία της Εφραθά στο εδάφιο Ψαλμός 132:6, το οποίο εκφράζει την ανησυχία του Δαβίδ για την κιβωτό της διαθήκης, εφαρμόζεται και σε αυτή την περίπτωση στη γενέτειρα του Δαβίδ.—Βλέπε ΒΗΘΛΕΕΜ Αρ. 1.

ΕΦΡΑΘΙΤΗΣ

(Εφραθίτης).

1. Ο κάτοικος της Βηθλεέμ, ή αλλιώς της Εφραθά.—Ρθ 1:2· 1Σα 17:12.

2. Στην εβραϊκή ο ίδιος όρος εφαρμόζεται επίσης τόσο στα μέλη της φυλής του Εφραΐμ (Κρ 12:5· 1Βα 11:26) όσο και στους κατοίκους του Εφραΐμ, όπως συμβαίνει στη γενεαλογία του Λευίτη Ελκανά. (1Σα 1:1) Η Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου αποδίδει αυτόν τον εβραϊκό όρο ως «Εφραθίτης» σε δύο από τα προαναφερόμενα εδάφια. Βλέπε επίσης ΒΑΜ, ΚΛΠ, Ο΄.

ΕΦΡΑΪΜ

(Εφραΐμ) [Διπλά Καρποφόρος].

1. Γιος του Ιωσήφ τον οποίο απέκτησε από τη σύζυγό του την Ασενέθ, την κόρη του Ποτιφερά, του ιερέα της Ων. Ο Εφραΐμ, ο νεότερος αδελφός του Μανασσή, γεννήθηκε στην Αίγυπτο προτού αρχίσει η εφτάχρονη πείνα. Το όνομα Εφραΐμ τού δόθηκε από τον πατέρα του «επειδή, όπως είπε [ο Ιωσήφ]: “Ο Θεός με έκανε καρποφόρο στη γη των βασάνων μου”».—Γε 41:50-52.

Στην επιθανάτια κλίνη του, ο Ιακώβ στην ουσία υιοθέτησε τους εγγονούς του Εφραΐμ και Μανασσή, και τους έκανε ισότιμους με τους άμεσους γιους του. (Γε 48:5) Ο πατέρας τους ο Ιωσήφ, ο οποίος έλαβε τα δικαιώματα του πρωτοτόκου μεταξύ των γιων του Ιακώβ, πήρε δύο μερίδια από την κληρονομιά του πατέρα του μέσω της κληρονομιάς που δόθηκε στις φυλές του Εφραΐμ και του Μανασσή. (1Χρ 5:1· παράβαλε Γε 48:21, 22· Δευ 21:17· Ιη 14:4.) Καθώς ευλογούσε τον Εφραΐμ και τον Μανασσή, ο πατριάρχης Ιακώβ έδωσε προτεραιότητα στον Εφραΐμ και έδειξε προφητικά ότι αυτός θα γινόταν μεγαλύτερος.—Γε 48:13-20.

Τα εδάφια 1 Χρονικών 7:20-27 παρέχουν έναν γενεαλογικό κατάλογο των γιων του Εφραΐμ και των μεταγενέστερων απογόνων του, τελειώνοντας με τον Ιησού του Ναυή, ο οποίος οδήγησε τους Ισραηλίτες στην Υποσχεμένη Γη. Ο Εζέρ και ο Ελεάδ, οι οποίοι πιθανώς ήταν γιοι του Εφραΐμ, θανατώθηκαν από τους άντρες της Γαθ. Μετά το θάνατο αυτών των γιων, ο Εφραΐμ απέκτησε τον Βεριά.

2. Το όνομα Εφραΐμ εφαρμόζεται επίσης και στη φυλή που προήλθε από αυτό το πρόσωπο. Έναν περίπου χρόνο μετά την Έξοδο από την Αίγυπτο, οι 40.500 μάχιμοι άντρες του Εφραΐμ ηλικίας 20 χρονών και πάνω ξεπερνούσαν τους ακμαίους άντρες του Μανασσή κατά 8.300. (Αρ 1:1-3, 32-35) Ωστόσο, στο τέλος της 40χρονης περιπλάνησης στην έρημο, οι απογραμμένοι άρρενες του Εφραΐμ αριθμούσαν μόνο 32.500, δηλαδή 20.200 λιγότερους από αυτούς του Μανασσή. (Αρ 26:34, 37) Παρ’ όλα αυτά, είχε προλεχθεί ότι ο Εφραΐμ θα γινόταν ο μεγαλύτερος εκ των δύο. Όταν ο Μωυσής ευλόγησε τους Ισραηλίτες, μίλησε προφητικά για τις «μυριάδες του Εφραΐμ» αλλά για τις «χιλιάδες του Μανασσή».—Δευ 33:17.

Στην έρημο, οι Εφραϊμίτες, με αρχηγό τον Ελισαμά, ήταν διορισμένοι να στρατοπεδεύουν στη δυτική πλευρά της σκηνής της μαρτυρίας, μαζί με τις φυλές του Μανασσή και του Βενιαμίν. Αυτή η τρίφυλη υποδιαίρεση προχωρούσε τρίτη κατά σειρά στην οδοιπορία.—Αρ 2:18-24.

Η Περιοχή της Φυλής. Η περιοχή που είχε παραχωρηθεί στη φυλή του Εφραΐμ καταλάμβανε ένα κεντρικό τμήμα της Χαναάν, Δ του Ιορδάνη. Η φυλή είχε επίσης πόλεις που παρεμβάλλονταν μέσα στην περιοχή του Μανασσή. Στο Β ο Εφραΐμ συνόρευε με τον Μανασσή, ενώ στο Ν με τον Βενιαμίν και τον Δαν. (Ιη 16:1-9) Αυτή η περιοχή, μολονότι ορεινή και λοφώδης, έχει ευνοηθεί με πλούσιο και εύφορο έδαφος και στην αρχαιότητα είχε πυκνά δάση. (Ιη 17:15, 17, 18) Ο αρχηγός Κεμουήλ υπηρέτησε ως ο θεϊκά διορισμένος εκπρόσωπος του Εφραΐμ για τη διαμοίραση της Υποσχεμένης Γης σε κληρονομικά μερίδια.—Αρ 34:18, 24.

Η σκηνή της μαρτυρίας στήθηκε στη Σηλώ, στην περιοχή του Εφραΐμ. (Ιη 18:1) Εκτός από τη Συχέμ, που ήταν πόλη καταφυγίου, στην περιοχή του Εφραΐμ υπήρχαν και αρκετές άλλες Λευιτικές πόλεις. (Ιη 21:20-22· 1Χρ 6:66-69) Οι Εφραϊμίτες δεν εκδίωξαν τους Χαναναίους που κατοικούσαν σε μια από αυτές τις Λευιτικές πόλεις, τη Γεζέρ, αλλά τους υπέταξαν υποβάλλοντάς τους σε δουλική καταναγκαστική εργασία.—Ιη 16:10· Κρ 1:29.

Ο Εφραΐμ από τον Ιησού του Ναυή Μέχρι τον Δαβίδ. Στην περιοχή του Εφραΐμ διαδραματίστηκαν πολλά αξιοσημείωτα γεγονότα. Στη Συχέμ, ο διάδοχος του Μωυσή, ο Εφραϊμίτης Ιησούς του Ναυή, συγκέντρωσε τις φυλές του Ισραήλ και τους απηύθυνε την έκκληση να υπηρετούν πιστά τον Ιεχωβά. (Ιη 24:1, 14, 15) Στην ίδια πόλη, τη Συχέμ, θάφτηκαν τελικά και τα κόκαλα του Ιωσήφ, ενώ τόσο ο Ιησούς του Ναυή όσο και ο γιος του Ααρών ο Ελεάζαρ θάφτηκαν στην ορεινή περιοχή του Εφραΐμ. (Ιη 24:29-33) Μεταγενέστερα, ο Βενιαμίτης Κριτής Αώδ σύναξε τους Ισραηλίτες στην ορεινή περιοχή του Εφραΐμ για να πολεμήσουν εναντίον των Μωαβιτών. (Κρ 3:26-30) Μετά το θάνατο του Αώδ η προφήτισσα Δεββώρα έστειλε από την ορεινή περιοχή του Εφραΐμ, όπου έμενε, να καλέσουν τον Βαράκ, επειδή αυτόν είχε ορίσει ο Ιεχωβά για να απελευθερώσει τον Ισραήλ από την καταδυνάστευση του Βασιλιά Ιαβίν. Στον επινίκιο ύμνο του Βαράκ και της Δεββώρας, η φυλή του Εφραΐμ είναι η πρώτη που μνημονεύεται. (Κρ 4:1-7· 5:14) Αργότερα, ο Θωλά από τη φυλή του Ισσάχαρ έκρινε τον Ισραήλ επί 23 χρόνια ενόσω κατοικούσε στη Σαμίρ, στην ορεινή περιοχή του Εφραΐμ. (Κρ 10:1, 2) Ο προφήτης Σαμουήλ από τη φυλή του Λευί γεννήθηκε στη Ραμά της ορεινής περιοχής του Εφραΐμ, και ως ενήλικος κατοικούσε εκεί.—1Σα 1:1, 2, 19, 20· 7:15-17.

Η υπερηφάνεια και η υπέρμετρη επιθυμία για εξοχότητα προξένησαν στους Εφραϊμίτες σοβαρά προβλήματα στις σχέσεις τους με τις άλλες φυλές. Αυτό το χαρακτηριστικό τους εκδηλώθηκε ήδη από την εποχή των κριτών. Παραδείγματος χάρη, οι Εφραϊμίτες «προσπάθησαν . . . να μαλώσουν» με τον Γεδεών επειδή δεν τους είχε καλέσει νωρίτερα στη μάχη εναντίον του Μαδιάμ. Ωστόσο, η λεπτότητα με την οποία χειρίστηκε ο Γεδεών το ζήτημα απέτρεψε μια πιθανή σύγκρουση. (Κρ 8:1-3) Μεταγενέστερα, αν και είχαν απορρίψει στην αρχή την ευκαιρία που τους δόθηκε να βοηθήσουν τον Ιεφθάε, οι Εφραϊμίτες θίχτηκαν όταν εκείνος δεν τους κάλεσε στη μάχη εναντίον των Αμμωνιτών. Πολέμησαν τον Ιεφθάε και υπέστησαν ταπεινωτική ήττα—θανατώθηκαν χιλιάδες από αυτούς στα περάσματα του Ιορδάνη, όπου τους αναγνώρισαν ως Εφραϊμίτες εξαιτίας του ότι πρόφεραν το σύνθημα «Σχίββωλεθ» ως «Σίββωλεθ».—Κρ 12:1-6· βλέπε επίσης 2Χρ 25:10.

Μετά το θάνατο του Βασιλιά Σαούλ, ανάμεσα σε εκείνους που ήρθαν στη Χεβρών για να παραδώσουν τη βασιλεία στον Δαβίδ ήταν και 20.800 άντρες από τον Εφραΐμ.—1Χρ 12:23, 30.

Κυρίαρχη Φυλή του Βόρειου Βασιλείου. Αφότου διαιρέθηκε το βασίλειο στη διάρκεια της βασιλείας του Ροβοάμ, ο Εφραΐμ, ως η πιο εξέχουσα και ισχυρή από άποψη επιρροής φυλή του βόρειου βασιλείου, δημιούργησε κακό υπόμνημα. (Ωσ 13:1) Ο πρώτος βασιλιάς, ο Εφραϊμίτης Ιεροβοάμ, ίδρυσε κέντρα μοσχολατρίας στη Δαν και στη Βαιθήλ. (1Βα 11:26· 12:25-30) Αυτό το κατρακύλισμα στην ειδωλολατρία δεν αντιστράφηκε ποτέ.

Ως η κυρίαρχη φυλή του βόρειου βασιλείου, ο Εφραΐμ κατέληξε να αντιπροσωπεύει ολόκληρο το δεκάφυλο βασίλειο. (2Χρ 25:7· Ιερ 7:15) Γι’ αυτόν το λόγο, οι προφήτες Ωσηέ και Ησαΐας απηύθυναν τις δριμύτατες κατακρίσεις τους εναντίον του Εφραΐμ. Ο Ωσηέ καταδίκασε τον Εφραΐμ για το ότι αναμείχθηκε με τα έθνη, έμαθε τα έργα τους και υπηρέτησε τα είδωλά τους. Παρομοίασε τον Εφραΐμ με στρογγυλή πίτα που δεν τη γύρισαν από την άλλη πλευρά, και έτσι ήταν ψημένη ή και καμένη από κάτω αλλά άψητη από πάνω. (Ωσ 7:8· παράβαλε Ψλ 106:35, 36· Ωσ 4:17· 12:14.) Αν και οι ξένοι τού είχαν απομυζήσει τη δύναμη, ο Εφραΐμ, αντί να επιστρέψει στον Ιεχωβά, επικαλέστηκε για βοήθεια την Αίγυπτο και σύναψε διαθήκη με την Ασσυρία. Έτσι λοιπόν, ο Εφραΐμ ήταν σαν αφελές περιστέρι που δεν αποφεύγει την παγίδα και πιάνεται στο δίχτυ.—Ωσ 7:9-12· 8:9· παράβαλε 2Βα 17:4· Ωσ 12:1.

Ο προφήτης Ησαΐας απευθύνθηκε στους “υπερήφανους μέθυσους του Εφραΐμ”. Η ανεξαρτησία τους από το βασίλειο του Ιούδα και οι συμμαχίες τους με τη Συρία και άλλα έθνη τούς είχαν επηρεάσει σαν μεθυστικό ποτό. Ωστόσο, θα τους έβρισκε συμφορά.—Ησ 7:1, 2, 5-9, 17· 9:9-12· 17:3· 28:1-3.

Οι προφήτες του Ιεχωβά, όμως, προείπαν επίσης ότι το πνεύμα αντιζηλίας και εχθρότητας που επικρατούσε μεταξύ του Εφραΐμ (του δεκάφυλου βασιλείου) και του Ιούδα (του δίφυλου βασιλείου) θα έπαυε να υπάρχει. (Ησ 11:13· Ιερ 31:6) Ο Ιούδας και ο Εφραΐμ θα ενώνονταν και ο Εφραΐμ θα αποκαθίστατο στη θεϊκή εύνοια.—Ιερ 31:18-20· 50:19· Ιεζ 37:16-19· Ζαχ 10:7.

Μολονότι η φυλή του Εφραΐμ δημιούργησε ένα κακό υπόμνημα, μεμονωμένα άτομα από αυτή τη φυλή ακολούθησαν την ορθή πορεία. Για παράδειγμα, στη διάρκεια της βασιλείας του Ασά, του βασιλιά του Ιούδα, πολλοί Εφραϊμίτες αυτομόλησαν σε αυτόν όταν είδαν ότι ο Ιεχωβά ήταν μαζί του. (2Χρ 15:9) Αργότερα, στον εορτασμό του Πάσχα που έλαβε χώρα στην Ιερουσαλήμ τον πρώτο χρόνο της βασιλείας του Εζεκία, παρευρέθηκαν και Εφραϊμίτες οι οποίοι έπειτα συμμετείχαν στην εξάλειψη των συναφών με την ειδωλολατρία αντικειμένων. (2Χρ 30:18· 31:1) Ωστόσο, όταν ο Εζεκίας έστειλε πρόσκληση στους Ισραηλίτες στο Β να έρθουν για το Πάσχα, οι δρομείς του έγιναν αντικείμενο εμπαιγμού και χλευασμού από πολλούς στον Εφραΐμ, στον Μανασσή και στον Ζαβουλών. Η υπερηφάνεια δεν τους επέτρεψε να ταπεινωθούν και να έρθουν στην Ιερουσαλήμ για το Πάσχα.—2Χρ 30:10, 11.

3. Πόλη που γενικά θεωρείται ότι ταυτίζεται με την Εφραΐν, την οποία κατέλαβε ο Αβιά ο βασιλιάς του Ιούδα από τον Ιεροβοάμ το βασιλιά του Ισραήλ. (2Χρ 13:19) Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., όταν οι θρησκευτικοί ηγέτες συνεννοήθηκαν να σκοτώσουν τον Ιησού Χριστό, αυτός μαζί με τους μαθητές του πήγε στην Εφραΐμ, που βρισκόταν κοντά στην έρημο. (Ιωα 11:53, 54) Μια κοινή εκδοχή αναφορικά με τη θέση αυτής της πόλης είναι το χωριό ετ-Τάιγιμπα, περίπου 6 χλμ. ΑΒΑ της Βαιθήλ και 3 χλμ. ΑΝΑ της τοποθεσίας που υποδεικνύεται για τη Βάαλ-ασώρ. (2Σα 13:23) Σύμφωνα με τον Ιουδαίο ιστορικό Ιώσηπο, ο Ρωμαίος στρατηγός Βεσπασιανός κατέκτησε την Εφραΐμ ενώ προέλαυνε εναντίον της Ιερουσαλήμ.—Ο Ιουδαϊκός Πόλεμος, Δ΄, 551 (ix, 9).

4. Το «δάσος του Εφραΐμ» ήταν μια περιοχή στην ανατολική πλευρά του Ιορδάνη όπου ο στρατός του Βασιλιά Δαβίδ πολέμησε με το στρατό του στασιαστή γιου του, του Αβεσσαλώμ. (2Σα 18:6-8) Δεν είναι γνωστό σε ποιο ακριβώς σημείο της γης της Γαλαάδ βρισκόταν το δάσος του Εφραΐμ, αλλά πιθανότατα βρισκόταν στην περιοχή της Μαχαναΐμ.—2Σα 17:22, 24, 26.

Για πληροφορίες σχετικά με την Πύλη του Εφραΐμ, βλέπε ΠΥΛΗ.

ΕΦΡΑΪΜΙΤΕΣ

Βλέπε ΕΦΡΑΪΜ Αρ. 2.

ΕΦΡΑΪΝ

(Εφραΐν).

Πόλη που κατέλαβε ο Βασιλιάς Αβιά του Ιούδα ενώ πολεμούσε τον Ιεροβοάμ του Ισραήλ. (2Χρ 13:19) Βρισκόταν προφανώς στην περιοχή της φυλής του Εφραΐμ και φαίνεται ότι ταυτίζεται με την Εφραΐμ που μνημονεύεται στο εδάφιο 2 Σαμουήλ 13:23 καθώς και στο εδάφιο Ιωάννης 11:54.—Βλέπε ΕΦΡΑΪΜ Αρ. 3.

ΕΦΡΩΝ

(Εφρών).

1. [από μια ρίζα που σημαίνει «νεαρό [αρσενικό ελάφι]»]. Χετταίος, γιος του Ζωάρ, ο οποίος είχε έναν αγρό στη Μαχπελάχ μπροστά στη Μαμβρή, δηλαδή στη Χεβρών. Ο Αβραάμ αγόρασε αυτόν τον αγρό από τον Εφρών, μαζί με τη σπηλιά που υπήρχε μέσα σε αυτόν, ως τόπο ταφής για τη σύζυγό του τη Σάρρα. (Γε 23:3-20) Ο Αβραάμ πλήρωσε 400 σίκλους ασήμι (περ. $880) για αυτόν τον οικογενειακό χώρο ταφής. Ωστόσο, έπειτα από κάποιες γενιές, ο αγρός χαρακτηριζόταν ακόμη “αγρός του Εφρών”.—Γε 25:9· 49:29, 30· 50:13.

2. [Τόπος Χώματος]. Οροσειρά ανάμεσα στη Νεφθωά και στην Κιριάθ-ιαρίμ. (Ιη 15:9) Βρισκόταν στο βόρειο όριο της φυλής του Ιούδα.

3. Το όνομα «Εφρών» συναντάται στο εδάφιο 2 Χρονικών 13:19 σύμφωνα με το Μασοριτικό κείμενο, τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα και ορισμένες άλλες μεταφράσεις. Εντούτοις, στην περιθωριακή σημείωση του Μασοριτικού κειμένου υπάρχει η απόδοση «Εφραΐν».—Βλέπε ΕΦΡΑΪΝ.

ΕΦΣΙΒΑ

(Εφσιβά) [Η Ευχαρίστησή Μου Είναι σε Αυτήν].

1. Σύζυγος του Εζεκία και μητέρα του Βασιλιά Μανασσή.—2Βα 20:21· 21:1.

2. Το όνομα Εφσιβά χρησιμοποιείται για την Ιερουσαλήμ σε μια προφητεία αποκατάστασης, σύμφωνα με ορισμένες μεταφράσεις της Αγίας Γραφής. (Ησ 62:4, AS, KJ, Ro) Σε αυτό το σημείο άλλοι χρησιμοποιούν εκφράσεις όπως «Η ευαρέστησή μου σε αυτήν» (Dy), «η Ευχαρίστησή μου» (Mo· ΤΗ, υποσ.) και «Η Ευχαρίστησή Μου Είναι σε Αυτήν». (AT, RS, ΜΝΚ) Είχε προειπωθεί ότι ο Ιεχωβά θα έβρισκε ευχαρίστηση σε αυτή την πόλη, καθώς αυτή θα γινόταν «στέμμα ωραιότητας» στο χέρι του.—Ησ 62:1-4.

ΕΦΤΑ

Βλέπε ΑΡΙΘΜΟΣ.

ΕΦΦΑΘΑ

(εφφαθά).

Σημιτική έκφραση που σημαίνει «να ανοιχτείς». Τη χρησιμοποίησε ο Ιησούς όταν γιάτρεψε έναν κουφό με πρόβλημα στην ομιλία.—Μαρ 7:32-34.

ΕΧΘΡΟΣ

Η λέξη ’ωγέβ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και η λέξη ἐχθρός του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αναφέρονται σε κάποιον που έχει εχθρική διάθεση ή μισεί. (Εξ 23:22· Ματ 5:43) Η πρώτη καταγραμμένη περίπτωση έχθρας στο σύμπαν είναι η ενέργεια στην οποία προέβη το «φίδι», που προσδιορίζεται αργότερα στη Γραφή ως ο Σατανάς ο Διάβολος (Απ 12:9), όταν πλησίασε την Εύα αμφισβητώντας τη φιλαλήθεια του Θεού. (Γε 3:4, 5) Ο Ιησούς Χριστός περιέγραψε αυτό το πνευματικό πλάσμα ως ανθρωποκτόνο, καθώς και ως “ψεύτη και πατέρα του ψέματος”.—Ιωα 8:44· βλέπε ΣΑΤΑΝΑΣ.

Εχθροί του Θεού. Έκτοτε ο Σατανάς υπήρξε ο κυριότερος εχθρός του Θεού. (Ματ 13:25, 39) Έχει ασκήσει επιρροή στην ανθρωπότητα και οι άνθρωποι έχουν ενδώσει στην επιρροή του, ώστε «ολόκληρος ο κόσμος βρίσκεται στην εξουσία του πονηρού». (1Ιω 5:19) Ως εκ τούτου, αυτός ο κόσμος είναι εχθρός του Θεού. (Ιακ 4:4) Εντούτοις, ο Θεός έχει αποδειχτεί μακρόθυμος με τους εχθρούς του και ελεήμων σε όσους από αυτούς θέλησαν να τον υπηρετούν. Έχει προμηθεύσει για αυτούς ένα μέσο συμφιλίωσης διά της θυσίας του Ιησού Χριστού. (Ρω 5:10· Κολ 1:21, 22) Έχει καταστήσει αυτούς που είναι σε ενότητα με τον Χριστό «πρεσβευτές» σε έναν εχθρικό κόσμο, με τη διακονία της συμφιλίωσης.—2Κο 5:18-21.

Από την άλλη μεριά, υπάρχουν πολλοί που γίνονται άσπονδοι εχθροί του Θεού, στους οποίους περιλαμβάνονται ο Σατανάς και οι πονηροί δαίμονες, οι οποίοι συγκεντρώνουν τα έθνη εναντίον του Θεού (Απ 16:13-16), ο αποστατικός «άνθρωπος της ανομίας», που εναντιώνεται στον Θεό (2Θε 2:3, 4), η «Βαβυλώνα η Μεγάλη», που «οι αμαρτίες της συσσωρεύτηκαν μέχρι τον ουρανό» (Απ 17:5· 18:5), «το θηρίο» που ανεβαίνει από τη θάλασσα, το οποίο παίρνει τη δύναμη και την εξουσία του από τον Σατανά το δράκοντα (Απ 13:1, 2, 6), το δικέρατο «θηρίο», που προωθεί τη λατρεία εκείνου του θαλάσσιου «θηρίου» (Απ 13:11, 12), το «κατακόκκινο θηρίο» που είναι «γεμάτο βλάσφημα ονόματα» (Απ 17:3), καθώς και όσοι επιμένουν να υποστηρίζουν τους προαναφερθέντες (Απ 19:17-21). Όλους αυτούς ο Θεός θα τους καταστρέψει.—Δευ 32:41· Ησ 59:18· Απ 20:10.

Εχθροί του Χριστού. Οι εχθροί του Θεού είναι και εχθροί του Χριστού. (Ιωα 8:42-47· Ματ 10:40) Όταν ο Ιησούς Χριστός ήταν στη γη, υπέφερε πολύ στα χέρια των εχθρών του Θεού. Εντούτοις, δεν τους ανταπέδωσε τα ίσα, δεν θέλησε να τους βλάψει. (1Πε 2:21-23) Μάλιστα γιάτρεψε και κάποιον από το πλήθος το οποίο ήρθε με ρόπαλα και σπαθιά για να τον πιάσει.—Λου 22:49-51· Ιωα 18:10, 11.

Ωστόσο, μετά την ανάστασή του αυτός «κάθησε στα δεξιά του Θεού, περιμένοντας από τότε και έπειτα μέχρι να τεθούν οι εχθροί του υποπόδιο για τα πόδια του». (Εβρ 10:12, 13· Λου 20:41-43) Η συγκεκριμένη προφητεία καταγράφεται στον 110ο Ψαλμό και αναφέρει την εντολή του Ιεχωβά προς τον Γιο του: «Κατακυρίευε ανάμεσα στους εχθρούς σου». (Ψλ 110:2) Αυτοί οι εχθροί του Ιεχωβά και του «χρισμένου» του καταδεικνύεται ότι απαρτίζονται από «έθνη», «εθνότητες», «βασιλιάδες της γης» και “ανώτερους αξιωματούχους”. (Ψλ 2:1-9) Στα εδάφια Αποκάλυψη 19:11-21, αυτός που αποκαλείται «Πιστός και Αληθινός», «Ο Λόγος του Θεού» και «Βασιλιάς βασιλιάδων και Κύριος κυρίων» εμφανίζεται να οδηγεί τα στρατεύματα του ουρανού εναντίον των εχθρών του. Οι εχθροί του οι οποίοι αναφέρονται εδώ είναι “το θηρίο και οι βασιλιάδες της γης και τα στρατεύματά τους” καθώς και «ο ψευδοπροφήτης», τους οποίους θα αφανίσει όλους ο Χριστός.

Εχθροί της Ανθρωπότητας. Όσοι είναι εχθροί του Θεού είναι ταυτόχρονα και εχθροί της ανθρωπότητας, επειδή μάχονται ενάντια στη συμφιλίωση του ανθρώπου με τον Θεό και στους σκοπούς του Θεού για την ανθρώπινη οικογένεια. Αυτοί αντιστρατεύονται τη διακήρυξη της αλήθειας και επομένως είναι ενάντιοι στα συμφέροντα όλων των ανθρώπων, ακριβώς όπως και εκείνοι που δίωξαν τους πρώτους Χριστιανούς.—1Θε 2:15.

Επιπρόσθετα, λόγω της εισόδου της αμαρτίας στον κόσμο μέσω του Αδάμ, ο θάνατος απλώθηκε σε όλους τους ανθρώπους και έγινε, όπως τον αποκαλεί η Γραφή, «εχθρός» της ανθρωπότητας. (1Κο 15:26· Ρω 5:12) Ο θάνατος δεν μπορεί να υπερνικηθεί με ανθρώπινες προσπάθειες. (Ψλ 89:48) Μόνο ο Ιεχωβά Θεός μέσω του Ιησού Χριστού θα εξοντώσει αυτόν τον εχθρό του ανθρώπου.—1Κο 15:24-26· Ησ 25:8.

Ο Αγώνας του Χριστιανού. Ο απόστολος Παύλος περιέγραψε τον πόλεμο του Χριστιανού λέγοντας: «Διεξάγουμε πάλη, όχι ενάντια σε αίμα και σάρκα, αλλά ενάντια στις κυβερνήσεις, ενάντια στις εξουσίες, ενάντια στους κοσμοκράτορες αυτού του σκοταδιού, ενάντια στις πονηρές πνευματικές δυνάμεις στους ουράνιους τόπους». (Εφ 6:12· παράβαλε 2Κο 10:4.) Άρα λοιπόν, ο αγώνας του Χριστιανού δεν είναι ενάντια σε ανθρώπους. Είναι ενάντια σε πονηρά πνεύματα που προσπαθούν να τον απομακρύνουν από τον Θεό. Από την άλλη μεριά, ο Ιησούς Χριστός εξήγησε στους ακολούθους του ότι ο κόσμος θα τους μισούσε και ότι θα έφτανε στο σημείο να τους σκοτώσει (Ματ 10:22· 24:9· Ιωα 16:2), σε μερικές δε περιπτώσεις εχθροί του ανθρώπου θα ήταν μέλη του ίδιου του σπιτικού του.—Ματ 10:36.

Ποια πρέπει να είναι η στάση του Χριστιανού απέναντι σε συνανθρώπους του οι οποίοι γίνονται εχθροί του; Ο Ιησούς συμβούλεψε: «Να αγαπάτε τους εχθρούς σας, να κάνετε καλό σε εκείνους που σας μισούν». (Λου 6:27, 28) Και εξήγησε: «Ακούσατε ότι ειπώθηκε [όχι στην Αγία Γραφή, αλλά στην παράδοση]: “Πρέπει να αγαπάς τον πλησίον σου και να μισείς τον εχθρό σου”. Ωστόσο, εγώ σας λέω: Να αγαπάτε τους εχθρούς σας και να προσεύχεστε για εκείνους που σας διώκουν». (Ματ 5:43, 44) Επίσης, ο απόστολος Παύλος, αναφερόμενος αναμφίβολα στο εδάφιο Παροιμίες 25:21, δίνει την εξής νουθεσία: «Αν πεινάει ο εχθρός σου, τρέφε τον». (Ρω 12:20) Αυτή η αρχή διατυπώθηκε σαφώς στο Νόμο, ο οποίος έλεγε: «Αν συμβεί να δεις τον ταύρο του εχθρού σου ή το γαϊδούρι του να έχει ξεστρατίσει, εξάπαντος θα του το επιστρέψεις. Αν δεις το γαϊδούρι κάποιου που σε μισεί πεσμένο κάτω από το φορτίο του, τότε δεν πρέπει να τον εγκαταλείψεις. Μαζί του εξάπαντος θα το ξαλαφρώσεις».—Εξ 23:4, 5.

Επειδή οι υπηρέτες του Ιεχωβά ακολουθούν αυτές τις θαυμάσιες αρχές, η καρδιά πολλών πρώην εχθρών τους έχει μαλακώσει απέναντί τους, καθώς και απέναντι στον ίδιο τον Θεό. Αυτό εναρμονίζεται με τα λόγια του εδαφίου Παροιμίες 16:7: «Όταν ο Ιεχωβά ευαρεστείται στις οδούς ενός ανθρώπου, κάνει ακόμη και τους εχθρούς του να έχουν ειρήνη μαζί του». (Παράβαλε Ρω 12:17, 18, 21· 1Πε 2:19, 20· 3:9.) Ένα εξέχον παράδειγμα εκδήλωσης ελέους προς κάποιον εχθρό είναι ο τρόπος με τον οποίο μεταχειρίστηκε ο Ιησούς Χριστός τον Σαύλο από την Ταρσό (τον μετέπειτα απόστολο Παύλο).—Πρ 9:1-16· 1Τι 1:13· παράβαλε Κολ 1:21, 22.

Ο Ιεχωβά Θεός λέει: «Η εκδίκηση είναι δική μου, και η ανταπόδοση». (Δευ 32:35· Ρω 12:19· Εβρ 10:30) Γι’ αυτό, ο υπηρέτης του Θεού δεν παίρνει την εκδίκηση στα χέρια του ούτε εύχεται τη συμφορά των εχθρών του για προσωπική του ικανοποίηση, καθώς θυμάται τη σοφή συμβουλή: «Όταν πέφτει ο εχθρός σου, μη χαίρεσαι· και όταν σκοντάφτει, ας μην ευφραίνεται η καρδιά σου». (Παρ 24:17) Υπό το Νόμο, όταν εγείρονταν ερωτήματα ως προς το αν μια ανθρωποκτονία ήταν εσκεμμένη ή ακούσια, τυχόν προηγούμενη έχθρα, μίσος ή χτύπημα που δόθηκε από έχθρα ήταν παράγοντες που επιβάρυναν σοβαρά τον κατηγορούμενο.—Αρ 35:20-25.

Υπάρχουν πολλοί «εχθροί» τους οποίους πρέπει να υπερνικήσει ο Χριστιανός στην πορεία της ζωής του, εκτός από την κατά γράμμα εναντίωση προς τον ίδιο. Το να παραδοθεί κανείς σε αυτούς τους «εχθρούς» είναι πολύ επικίνδυνο, διότι τέτοια υποταγή θα τον καταστήσει εχθρό του Θεού. Ο απόστολος Παύλος λέει: «Το φρόνημα της σάρκας σημαίνει έχθρα με τον Θεό, γιατί δεν υποτάσσεται στο νόμο του Θεού, μάλιστα ούτε και μπορεί». (Ρω 8:7· Γα 5:17) Οι Γραφές περιγράφουν μια σύγκρουση που διεξάγεται μέσα στον Χριστιανό εξαιτίας δύο αντιμαχόμενων δυνάμεων: (1) “του νόμου του Θεού”, τον οποίο ο Παύλος ανέφερε ως το νόμο που τώρα κυβερνούσε τη διάνοιά του και επίσης ως “το νόμο εκείνου του πνεύματος που δίνει ζωή σε ενότητα με τον Χριστό Ιησού”, και (2) “του νόμου της αμαρτίας ο οποίος υπάρχει στα μέλη” κάποιου, ή αλλιώς “του νόμου της αμαρτίας και του θανάτου”. (Ρω 7:22-25· 8:2) Ο απόστολος Πέτρος νουθετεί παρόμοια τους Χριστιανούς να “απέχουν από σαρκικές επιθυμίες, οι οποίες είναι αυτές που συγκρούονται με την ψυχή”. (1Πε 2:11) Ο Ιάκωβος, ο ετεροθαλής αδελφός του Ιησού, συμφωνεί και κάνει λόγο για «τους πόθους σας για αισθησιακή απόλαυση που συγκρούονται μέσα στα μέλη σας». (Ιακ 4:1) Θα πρέπει κανείς να αναγνωρίζει αυτά τα πράγματα ως εχθρούς για να μπορέσει να μείνει σταθερός εναντίον τους.

ΕΧΙ

Βλέπε ΑΧΙΡΑΜ.

ΖΑΑΒΑΝ

(Ζααβάν).

Δεύτερος στη σειρά κατονομαζόμενος γιος του Χορίτη σεΐχη Εζέρ και εγγονός ή απόγονος του Σηείρ του Χορίτη.—Γε 36:20, 21, 27· 1Χρ 1:42.

ΖΑΑΜ

(Ζαάμ) [Σιχαμερός].

Γιος του Βασιλιά Ροβοάμ (κατά πάσα πιθανότητα από τη σύζυγό του τη Μαχαλάθ).—2Χρ 11:18, 19, 23.

ΖΑΒΑΔ

(Ζαβάδ) [[Ο Θεός] Έχει Προικίσει].

1. Εφραϊμίτης από την οικογένεια του Σουθαλά.—1Χρ 7:20, 21.

2. Απόγονος του Ιούδα μέσω του Ιεραμεήλ. Ο προπάππος του ήταν Αιγύπτιος. Ο Ζαβάδ ήταν γιος του Νάθαν.—1Χρ 2:3, 25, 34-37.

3. Ένας από τους κραταιούς άντρες του Δαβίδ, γιος του Ααλαΐ.—1Χρ 11:26, 41.

4. Ένας από τους δολοφόνους του Βασιλιά Ιωάς του Ιούδα, γιος της Σιμεάθ της Αμμωνίτισσας. (2Χρ 24:26) Ονομάζεται και Ιωζαχάρ.—2Βα 12:21· βλέπε ΙΩΖΑΧΑΡ.

5, 6, 7. Τρεις από τους Ισραηλίτες τους οποίους ο Έσδρας παρακίνησε να αποπέμψουν τις αλλοεθνείς συζύγους τους και τους γιους τους. Ήταν γιοι του Ζατθού, του Ασούμ και της Νεβώ αντίστοιχα.—Εσδ 10:10, 11, 27, 33, 43, 44.

ΖΑΒΒΑΪ

(Ζαββαΐ) [πιθανώς συντετμημένη μορφή του Ζεβαδίας, που σημαίνει «Είθε να Προικίσει ο Ιεχωβά»].

Γιος του Βηβαΐ στη μεταιχμαλωσιακή περίοδο, ο οποίος ήταν μεταξύ εκείνων που διέλυσαν τους γάμους τους με αλλοεθνείς γυναίκες ακολουθώντας τη συμβουλή του Έσδρα. (Εσδ 10:28, 44) Κατά πάσα πιθανότητα ήταν ο πατέρας του Βαρούχ που εργάστηκε στα τείχη της Ιερουσαλήμ.—Νε 3:20.

ΖΑΒΒΟΥΔ

(Ζαββούδ) [Προικισμένος].

Ο ένας από τους δύο ηγέτες των γιων του Βιγβαΐ, κάποιου πατρικού οίκου από τον οποίο ορισμένα μέλη πήγαν στην Ιερουσαλήμ με τον Έσδρα το 468 Π.Κ.Χ.—Εσδ 8:1, 14.

ΖΑΒΔΙ

(Ζαβδί) [συντετμημένη μορφή του Ζαβδιήλ].

1. Απόγονος του Ιούδα, μέλος της οικογένειας των Ζεραϊτών και παππούς του Αχάν.—Ιη 7:1, 17, 18.

2. Κεφαλή μιας οικογένειας Βενιαμιτών που κατοικούσε στην Ιερουσαλήμ, γιος ή απόγονος του Σιμεΐ.—1Χρ 8:1, 19-21, 28.

3. Αξιωματούχος του Βασιλιά Δαβίδ, υπεύθυνος για τα αποθέματα κρασιού στα αμπέλια, Σιφμίτης. Ένας άλλος αξιωματούχος, ο Σιμεΐ, είχε υπό την επίβλεψή του τα ίδια τα αμπέλια.—1Χρ 27:27.

4. Λευίτης, ένας από τους γιους του Ασάφ και προπάτορας του Ματτανία, κάποιου αρχιμουσικού στη μεταιχμαλωσιακή περίοδο. (Νε 11:17) Ο Ζαβδί φαίνεται ότι αλλού ονομάζεται Ζιχρί (1Χρ 9:15) και πιθανώς Ζακχούρ.—1Χρ 25:2, 10· Νε 12:35.

ΖΑΒΔΙΗΛ

(Ζαβδιήλ) [Ο Θεός Έχει Προικίσει].

1. Πατέρας του Ιασωβεάμ, του επικεφαλής στην πρώτη μηνιαία υποδιαίρεση που διακονούσε τον Βασιλιά Δαβίδ.—1Χρ 27:2.

2. Εξέχων ιερέας που διορίστηκε επιβλέπων στην Ιερουσαλήμ μετά τη βαβυλωνιακή εξορία.—Νε 11:10, 14.

ΖΑΒΟΥΔ

(Ζαβούδ) [Προικισμένος].

Ιερέας και σύμβουλος του Βασιλιά Σολομώντα, γιος του Νάθαν. (1Βα 4:5) Αν και δεν είναι βέβαιο, ο Νάθαν, ο πατέρας του Ζαβούδ, ίσως ήταν ο προφήτης που υπήρξε στενός σύμβουλος του Βασιλιά Δαβίδ.—2Σα 7:3· 12:1.

ΖΑΒΟΥΛΩΝ

(Ζαβουλών) [Ανοχή· ή, πιθανώς, Μεγαλοπρεπής Κατοικία].

1. Ο έκτος γιος της Λείας, της συζύγου του Ιακώβ. Επειδή ήταν η λιγότερο αγαπητή σύζυγος, η Λεία χάρηκε ιδιαίτερα με τη γέννηση αυτού του αγοριού. Το όνομα το οποίο του έδωσε αντανακλούσε την ελπίδα της ότι η θέση της σε ό,τι αφορούσε τον Ιακώβ θα βελτιωνόταν. Η Λεία αναφώνησε: «Επιτέλους ο σύζυγός μου θα με ανεχτεί, επειδή του γέννησα έξι γιους». (Γε 30:20· 35:23· Εξ 1:1-3· 1Χρ 2:1) Ο Ζαβουλών έγινε τελικά πατέρας τριών γιων—του Σερέδ, του Αιλών και του Ιαλεήλ. (Γε 46:14) Ένας μακρινός απόγονος του Ζαβουλών ο οποίος είχε το ίδιο όνομα με έναν από αυτούς τους τρεις γιους, ο Αιλών, υπηρέτησε ως κριτής στον Ισραήλ.—Κρ 12:11, 12.

2. Το όνομα Ζαβουλών προσδιορίζει επίσης τη φυλή που προήλθε από αυτόν μέσω των τριών γιων του. Έναν περίπου χρόνο αφότου απελευθερώθηκαν οι Ισραηλίτες από τη δουλεία στην Αίγυπτο, οι ακμαίοι άντρες αυτής της φυλής ηλικίας 20 χρονών και πάνω αριθμούσαν 57.400. (Αρ 1:1-3, 30, 31) Η δεύτερη απογραφή που έγινε κατά το τέλος της 40χρονης περιπλάνησης του Ισραήλ στην έρημο αποκάλυψε ότι ο αριθμός των καταγραμμένων αντρών είχε αυξηθεί κατά 3.100.—Αρ 26:26, 27.

Στην έρημο, η φυλή του Ζαβουλών στρατοπέδευε Α της σκηνής της μαρτυρίας, δίπλα στις φυλές του Ιούδα και του Ισσάχαρ. Αυτή η τρίφυλη υποδιαίρεση προχωρούσε πρώτη κατά σειρά στην οδοιπορία. Ως αρχηγός του στρατού των Ζαβουλωνιτών υπηρετούσε ο Ελιάβ, ο γιος του Χαιλών.—Αρ 1:9· 2:3-7· 7:24· 10:14-16.

Η Κληρονομιά της Φυλής. Αναφορικά με την κληρονομιά της φυλής του Ζαβουλών, ο ετοιμοθάνατος πατριάρχης Ιακώβ δήλωσε: «Ο Ζαβουλών θα κατοικεί κοντά στην ακρογιαλιά και θα είναι κοντά στην ακτή όπου αγκυροβολούν τα πλοία· και η πιο απομακρυσμένη πλευρά του θα είναι προς τη Σιδώνα». (Γε 49:13) Εφόσον η Σιδώνα βρισκόταν Β του Ισραήλ και εφόσον η περιοχή του Ζαβουλών επρόκειτο να είναι προς την πλευρά της Σιδώνας, η περιοχή του Ζαβουλών θα ήταν προς το Β. Μολονότι δεν συνόρευε άμεσα με τη θάλασσα, η περιοχή που παραχωρήθηκε στον Ζαβουλών είχε τη Θάλασσα της Γαλιλαίας από την Α και τη Μεσόγειο από τη Δ, άρα λοιπόν οι Ζαβουλωνίτες είχαν εύκολη πρόσβαση και στις δύο υδάτινες μάζες. Επομένως, μπορούσαν να ασχοληθούν εύκολα με το εμπόριο, κάτι που ίσως υπαινισσόταν ο Μωυσής με τα λόγια της ευλογίας του: «Να χαίρεσαι, Ζαβουλών, όταν βγαίνεις».—Δευ 33:18.

Στη Σηλώ, όπου συνεχίστηκε η διαμοίραση της Υποσχεμένης Γης, ο τρίτος κλήρος βγήκε για τον Ζαβουλών. (Ιη 18:8· 19:10-16) Ο Ελιζαφάν, ο γιος του Φαρνάχ, ήταν ο θεϊκά διορισμένος εκπρόσωπος της φυλής του Ζαβουλών ο οποίος βοήθησε στη διαμοίραση της γης. (Αρ 34:17, 25) Όταν καθορίστηκαν τα όρια των φυλετικών περιοχών, ο Ζαβουλών περιβαλλόταν από τον Ασήρ (Ιη 19:24, 27), τον Νεφθαλί (Ιη 19:32-34) και τον Ισσάχαρ.

Στην περιοχή του Ζαβουλών υπήρχαν ορισμένες Λευιτικές πόλεις. (Ιη 21:7, 34, 35· 1Χρ 6:63, 77) Οι Ζαβουλωνίτες δεν κατόρθωσαν να εκδιώξουν τους Χαναναίους μιας από αυτές τις πόλεις, της Νααλώλ (Νααλάλ), κάτι που συνέβη και με την πόλη Κιτρών.—Κρ 1:30.

Διακεκριμένοι Πολεμιστές. Η φυλή του Ζαβουλών διέθετε θαρραλέους πολεμιστές. Δέκα χιλιάδες άντρες από τον Νεφθαλί και τον Ζαβουλών ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του Βαράκ και πήγαν να πολεμήσουν εναντίον των δυνάμεων που είχε υπό τις διαταγές του ο Σισάρα. (Κρ 4:6, 10) Μετά τη νίκη, ο Βαράκ και η Δεββώρα έψαλαν: «Ο Ζαβουλών υπήρξε λαός που καταφρόνησε την ψυχή του μέχρι θανάτου». (Κρ 5:18) Ανάμεσα σε αυτούς που υποστήριξαν τον Βαράκ υπήρχαν κάποιοι Ζαβουλωνίτες που «χειρίζονταν τα σύνεργα του γραφέα», δηλαδή άντρες που ήταν προφανώς υπεύθυνοι για την απαρίθμηση και την καταγραφή των πολεμιστών. (Κρ 5:14· παράβαλε 2Βα 25:19· 2Χρ 26:11.) Άντρες από τον Ζαβουλών τάχθηκαν επίσης στο πλευρό του Κριτή Γεδεών ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμά του για πολεμιστές. (Κρ 6:34, 35) Μεταξύ των υποστηρικτών του Δαβίδ υπήρχαν 50.000 Ζαβουλωνίτες, όσιοι άντρες που δεν είχαν «διπλή καρδιά». (1Χρ 12:33, 38-40) Στη διάρκεια της βασιλείας του Δαβίδ, οι Ζαβουλωνίτες είχαν προφανώς αξιοσημείωτη συμβολή στην καθυπόταξη των εχθρών του Ισραήλ.—Ψλ 68:27.

Η Στάση τους Απέναντι στην Αληθινή Λατρεία. Στο δεύτερο ήμισυ του όγδοου αιώνα Π.Κ.Χ., κάποια άτομα από τη φυλή του Ζαβουλών ταπείνωσαν τον εαυτό τους και ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση που τους απηύθυνε ο Βασιλιάς Εζεκίας του Ιούδα να παρευρεθούν στον εορτασμό του Πάσχα στην Ιερουσαλήμ. (2Χρ 30:1, 10, 11, 18, 19) Αιώνες αργότερα, σε εκπλήρωση της προφητείας του Ησαΐα (Ησ 9:1, 2), ο Χριστός Ιησούς κήρυξε στην περιοχή του αρχαίου Ζαβουλών και, όπως φάνηκε, βρήκε εκεί ευήκοα αφτιά.—Ματ 4:13-16.

Μνεία σε Οράματα. Στο όραμα του Ιεζεκιήλ, η γη που ορίστηκε για τον Ζαβουλών βρισκόταν ανάμεσα στον Ισσάχαρ και στον Γαδ (Ιεζ 48:26, 27), και μία από τις πύλες της πόλης «Ο Ιεχωβά Ο Ίδιος Είναι Εκεί» έφερε το όνομα Ζαβουλών. (Ιεζ 48:33, 35) Ο απόστολος Ιωάννης, σε όραμα, άκουσε ότι είχαν σφραγιστεί 12.000 από την (πνευματική) φυλή του Ζαβουλών.—Απ 7:4, 8.

ΖΑΒΟΥΛΩΝΙΤΗΣ

(Ζαβουλωνίτης) [Του (Από τον) Ζαβουλών].

Μέλος της φυλής του Ζαβουλών. (Αρ 26:26, 27) Ο Κριτής Αιλών ήταν Ζαβουλωνίτης.—Κρ 12:11, 12.

ΖΑΓΙΝ

[ז] (ζάγιν).

Το έβδομο γράμμα του εβραϊκού αλφαβήτου. Αντιστοιχεί γενικά στο ελληνικό γράμμα «ζ» και, στο εβραϊκό κείμενο, εμφανίζεται στην αρχή κάθε εδαφίου της περικοπής Ψαλμός 119:49-56.

ΖΑΖΑ

(Ζαζά).

Γιος του Ιωνάθαν, ένας από τους απογόνους του Ιεραμεήλ στη φυλή του Ιούδα.—1Χρ 2:3-5, 25, 33.

ΖΑΚΧΑΪ

(Ζακχαΐ) [πιθανώς συντετμημένη μορφή του Ζαχαρίας, που σημαίνει «Ο Ιεχωβά Έχει Θυμηθεί»].

Ιδρυτής μιας οικογένειας στον Ισραήλ. Εφτακόσιοι εξήντα άρρενες απόγονοί του επέστρεψαν από τη βαβυλωνιακή εξορία το 537 Π.Κ.Χ.—Εσδ 2:1, 2, 9· Νε 7:14.

ΖΑΚΧΑΙΟΣ

(Ζακχαίος) [εβρ. προέλευσης· πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «καθαρός· αγνός»].

Επικεφαλής εισπράκτορας φόρων στην Ιεριχώ ο οποίος έγινε μαθητής του Χριστού. Υπό την ιδιότητα αυτή, ο Ζακχαίος πιθανώς ήταν προϊστάμενος των άλλων εισπρακτόρων της Ιεριχώς και των περιχώρων της. Η περιφέρεια της Ιεριχώς ήταν εύφορη και παραγωγική, και απέδιδε σημαντικά κέρδη από τη φορολογία των εμπορικών δραστηριοτήτων. Ο Ζακχαίος—όπως και οι περισσότεροι εισπράκτορες φόρων—εκμεταλλευόμενος τη θέση του είχε πιθανότατα χρησιμοποιήσει αμφισβητήσιμες μεθόδους για να αποκτήσει μέρος της σημαντικής περιουσίας του, διότι πράγματι «ήταν πλούσιος».—Λου 19:1, 2, 8· βλέπε ΕΙΣΠΡΑΚΤΟΡΑΣ ΦΟΡΩΝ.

Όταν ο Ιησούς έφτασε στην Ιεριχώ την άνοιξη του 33 Κ.Χ.—λίγο προτού πάει στην Ιερουσαλήμ όπου και επρόκειτο να πεθάνει—ο Ζακχαίος ήθελε να τον δει, αλλά καθώς ήταν μικρόσωμος, δεν μπορούσε να δει πάνω από το πλήθος. Έτσι λοιπόν, έτρεξε πιο μπροστά και με επινοητικότητα βρήκε μια θέση που του επέτρεπε να έχει καλύτερη θέα, σκαρφαλώνοντας σε ένα δέντρο. Αυτό το ενδιαφέρον, φυσικά, εντυπωσίασε τον Ιησού, ο οποίος είπε στον Ζακχαίο ότι θα έμενε μαζί του όσο θα ήταν στην Ιεριχώ. Οι ντόπιοι αντέδρασαν, ωστόσο, λέγοντας ότι ο Ιησούς επιζητούσε τη φιλία αμαρτωλών. Ο Ζακχαίος, δείχνοντας ότι είχε αλλάξει στάση, δήλωσε πως ό,τι είχε αποκτήσει με άδικο τρόπο θα το έδινε πίσω τετραπλό και πως θα έδινε τα μισά του υπάρχοντα στους φτωχούς. Τότε ο Ιησούς αναγνώρισε ότι το σπιτικό του βρισκόταν πια στο σωστό δρόμο για την απόκτηση σωτηρίας. (Λου 19:3-10) Επίσης, στη διάρκεια της επίσκεψης που έκανε στον Ζακχαίο, ο Ιησούς είπε την παραβολή με τις μνες.—Λου 19:11-28.

ΖΑΚΧΟΥΡ

(Ζακχούρ) [από μια ρίζα που σημαίνει «θυμάμαι»].

1. Ρουβηνίτης του οποίου ο γιος, ο Σαμμουά, ήταν ένας από τους 12 κατασκόπους που έστειλε ο Μωυσής στην Υποσχεμένη Γη.—Αρ 13:3, 4.

2. Συμεωνίτης που απέκτησε πολλούς απογόνους μέσω του Σιμεΐ.—1Χρ 4:24-27.

3. Μεραρίτης Λευίτης, γιος του Ιααζία.—1Χρ 24:26, 27.

4. Επικεφαλής της τρίτης ομάδας των Λευιτών μουσικών, γιος του Ασάφ, Γηρσωνίτης. (1Χρ 25:2, 10· 6:39, 43· Νε 12:35) Ο Ζακχούρ ίσως ονομάζεται επίσης Ζαβδί (Νε 11:17) και Ζιχρί.—1Χρ 9:15.

5. Κάποιος ο οποίος εργάστηκε στην οικοδόμηση του τείχους της Ιερουσαλήμ υπό την κατεύθυνση του Νεεμία, γιος του Ιμρί.—Νε 3:2.

6. Λευίτης εκπροσωπούμενος στις υπογραφές με τις οποίες επικυρώθηκε η διαθήκη πιστότητας που προτάθηκε όταν ήταν κυβερνήτης ο Νεεμίας. Ο Ζακχούρ ίσως ήταν παρών αυτοπροσώπως ή ίσως να υπέγραψε, εξ ονόματός του, κάποιος από τους απογόνους του. (Νε 9:38· 10:1, 9, 12) Πιθανώς το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 7.

7. Λευίτης του οποίου ο γιος, ο Ανάν, διορίστηκε να διανέμει με τον κατάλληλο τρόπο τα δέκατα όταν ήταν κυβερνήτης ο Νεεμίας. (Νε 13:10-13) Ίσως το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 6.

ΖΑΛΜΑΝΑ

(Ζαλμανά).

Ένας από τους βασιλιάδες του Μαδιάμ του οποίου οι δυνάμεις και οι σύμμαχοι καταδυνάστευαν τον Ισραήλ επί εφτά χρόνια, προτού υπηρετήσει ο Γεδεών ως κριτής. (Κρ 6:1) Η μικρή ομάδα του Γεδεών κατατρόπωσε τους εισβολείς και, καταδιώκοντας τα στρατεύματα που είχαν τραπεί σε φυγή, συνέλαβε και θανάτωσε τους βασιλιάδες Ζεβεέ και Ζαλμανά.—Κρ 6:33· 8:4-21· Ψλ 83:11, 12· βλέπε ΖΕΒΕΕ.

ΖΑΛΜΩΝ

(Ζαλμών).

1. Αχωχίτης πολεμιστής του Δαβίδ. (2Σα 23:8, 28) Προφανώς ονομάζεται Ιλαΐ στο εδάφιο 1 Χρονικών 11:29.

2. Βουνό κοντά στη Συχέμ. Από το Όρος Ζαλμών, ο Αβιμέλεχ και οι δυνάμεις του έκοψαν ξύλα για να κάψουν το θολωτό θάλαμο της πόλης Συχέμ. (Κρ 9:48, 49) Δεδομένου ότι τα μόνα βουνά κοντά στη Συχέμ είναι το Εβάλ και το Γαριζίν, το Ζαλμών ήταν είτε κορυφή είτε πλαγιά ενός από τα δύο ή, σε διαφορετική περίπτωση, κάποιος άλλος λιγότερο σημαντικός λόφος εκεί κοντά.

3. Επιβλητική κορυφή προφανώς στη Βασάν, στα Α του Ιορδάνη. (Ψλ 68:14, 15) Ήταν πιθανώς η ψηλότερη κορυφή του όρους Χαουράν (Τζέμπελ εντ Ντρουζ).

ΖΑΛΜΩΝΑ

(Ζαλμωνά).

Τοποθεσία στην έρημο όπου στρατοπέδευσαν οι Ισραηλίτες όταν έφυγαν από το Όρος Ωρ και προτού πάνε στη Φουνών. (Αρ 33:41, 42) Κατά την τρέχουσα άποψη, την οποία διατύπωσε ο Γ. Ααρώνι, η Ζαλμωνά ταυτίζεται με το ες-Σαλμάνε, περίπου 20 χλμ. ΒΒΔ του σημείου όπου εικάζεται ότι βρισκόταν η Φουνών.

ΖΑΜΖΟΥΜΜΙΜ

(Ζαμζουμμίμ) [πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «έχω στο νου μου· σχεδιάζω»].

Το όνομα με το οποίο αποκαλούσαν οι Αμμωνίτες τους Ρεφαΐμ, έναν λαό τον οποίο εκδίωξαν. (Δευ 2:19, 20) Δεν υπάρχει σαφής σύνδεση μεταξύ αυτών και των Ζουζίμ.—Γε 14:5· βλέπε ΡΕΦΑΪΜ.

ΖΑΝΩΑ

(Ζανωά) [πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «βρωμώ»].

1. Πόλη του Ιούδα στη Σεφηλά. (Ιη 15:20, 33, 34, 36) Ήταν μια από τις πόλεις που κατοικήθηκαν ξανά μετά τη βαβυλωνιακή εξορία. (Νε 11:25, 30) Οι κάτοικοι αυτής της Ζανωά ίσως ήταν εκείνοι που επισκεύασαν το νότιο τείχος της Ιερουσαλήμ και την Πύλη της Κοιλάδας που υπήρχε σε αυτό. (Νε 3:13) Ταυτίζεται με το Χίρμπετ Ζανού (Χορβάτ Ζανόαχ), περίπου 5 χλμ. ΝΑ της Βαιθ-σεμές.

2. Πόλη στην ορεινή περιοχή του Ιούδα. (Ιη 15:20, 48, 56, 57) Αυτή είναι προφανώς η Ζανωά για την οποία αναφέρεται στο εδάφιο 1 Χρονικών 4:18 ότι “πατέρας” της ήταν ο Ιεκουθιήλ. (Βλέπε ΙΕΚΟΥΘΙΗΛ.) Κατά την τρέχουσα άποψη ορισμένων ταυτίζεται με το Χίρμπετ Μπέιτ Άμρα, περίπου 10 χλμ. ΝΝΔ της Χεβρών.

ΖΑΡΕΔ, ΚΟΙΛΑΔΑ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ

(Ζαρέδ).

Κοιλάδα χειμάρρου όπου στρατοπέδευσαν οι Ισραηλίτες κατά την πορεία τους γύρω από το σύνορο του Μωάβ, στο τέλος των 38 επιπλέον ετών περιπλάνησης, μετά το στασιασμό τους στην Κάδης-βαρνή. (Αρ 21:12· Δευ 2:13, 14) Γενικά ταυτίζεται με το Ουάντι ελ-Χασά, την κοιλάδα του νοτιότερου χειμάρρου που εκβάλλει στη Νεκρά Θάλασσα. Αυτή η κοιλάδα αποτελούσε το όριο ανάμεσα στον Μωάβ και στον Εδώμ, και σε απόσταση 56 και πλέον χλμ. κατεβαίνει περίπου 1.190 μ. καταλήγοντας στο νοτιοανατολικό άκρο της Νεκράς Θαλάσσης. Η κοιλάδα έχει πλάτος περίπου 5 ως 6 χλμ. στην κορυφή. Στοιχεία που βρέθηκαν εκεί μαρτυρούν την ύπαρξη εδωμιτικών φρουρίων τα οποία αποσκοπούσαν στη φύλαξη των φυσικών προσβάσεων στα Ν του Ουάντι ελ-Χασά.

ΖΑΡΕΤΑΝ

(Ζαρετάν).

Η πρώτη μνεία της Ζαρετάν βρίσκεται στο εδάφιο Ιησούς του Ναυή 3:16, όπου περιγράφεται η θαυματουργική αναχαίτιση των νερών του Ιορδάνη «στην Αδάμ, την πόλη δίπλα στη Ζαρετάν». Μεταγενέστερα, το υπόμνημα, αναφερόμενο στον καιρό κατά τον οποίο χυτεύονταν χάλκινα αντικείμενα για το ναό, δηλώνει ότι η χύτευση λάβαινε χώρα στην Περιφέρεια του Ιορδάνη, «σε πήλινα καλούπια, ανάμεσα στη Σοκχώθ και στη Ζαρετάν». (1Βα 7:46) Ο πηλός που υπήρχε στην Κοιλάδα του Ιορδάνη συνέβαλλε στη λειτουργία τέτοιων χυτηρίων χαλκού σε αυτή την περιοχή.

Δεδομένου ότι η Αδάμ εντοπίζεται γενικά στο Τελλ εντ-Νταμίγιε (στην ανατολική όχθη του Ιορδάνη, απέναντι από την είσοδο του Ουάντι Φάρα) και δεδομένου ότι η Σοκχώθ θεωρείται ότι βρισκόταν περίπου 13 χλμ. ΒΒΑ της Αδάμ, τα εδάφια αυτά υποδηλώνουν ότι η Ζαρετάν βρισκόταν στη δυτική όχθη του Ιορδάνη, όχι μακριά από την Αδάμ και τη Σοκχώθ. Το Καρν Σαρτάμπε, μια κορυφή ύψους 82 μ., η οποία αποκαλείται και «το μεγάλο ορόσημο της κοιλάδας του Ιορδάνη», θεωρείται από μερικούς ως η πιθανή θέση της Ζαρετάν. (Εγκυκλοπαίδεια της Βίβλου [Encyclopædia Biblica], επιμέλεια Τ. Τσέιν, Λονδίνο, 1903, Τόμ. 4, στ. 5382) Η τοποθεσία αυτή βρίσκεται απέναντι από την Αδάμ, στην άλλη όχθη του Ιορδάνη, στην είσοδο του Ουάντι Φάρα.

Ωστόσο, αυτή η ταύτιση είναι κάπως δύσκολο να εναρμονιστεί με την περιγραφή που δίνεται για την πέμπτη διοικητική περιφέρεια του Σολομώντα στο εδάφιο 1 Βασιλέων 4:12, το οποίο αναφέρεται «στη Θαανάχ και στη Μεγιδδώ και σε όλη τη Βαιθ-σεάν, που είναι δίπλα στη Ζαρετάν κάτω από την Ιεζραέλ, από τη Βαιθ-σεάν μέχρι την Αβέλ-μεολά μέχρι την περιοχή της Ιοκμεάμ». Το Καρν Σαρτάμπε βρίσκεται πολύ πιο Ν από ό,τι οι άλλες τοποθεσίες που καταχωρίζονται εκεί, και δεν είναι «δίπλα» στη Βαιθ-σεάν με την έννοια της γειτονικής τοποθεσίας. Η Βίβλος της Ιερουσαλήμ επιδιώκει να αναπροσαρμόσει τη γεωγραφική σειρά των τοποθεσιών που αναφέρονται στο εδάφιο 1 Βασιλέων 4:12 λέγοντας «όλη τη Βαιθ-σεάν κάτω από την Ιεζραέλ, από τη Βαιθ-σεάν μέχρι την Αβέλ Μεολά, που είναι δίπλα στη Ζαρετάν», συσχετίζοντας έτσι τη Ζαρετάν με την Αβέλ-μεολά και όχι με τη Βαιθ-σεάν. Ωστόσο, εφόσον εδώ γίνεται λόγος για «όλη τη Βαιθ-σεάν», αναμφίβολα υποδηλώνεται μια περιοχή και όχι η ίδια η πόλη. Αν υπήρχε, όντως, κάποια σύνδεση μεταξύ της Ζαρετάν και της επιβλητικής κορυφής Καρν Σαρτάμπε, τότε πιθανόν η περιοχή της Βαιθ-σεάν να περιλάμβανε το λεκανοπέδιο που την περιέβαλλε και να εκτεινόταν νότια μέχρι κάποιο σημείο από το οποίο ήταν ορατή η Ζαρετάν, οπότε εννοούνταν μια ξεχωριστή, αλλά γειτονική περιοχή.

Άλλες πιθανολογούμενες θέσεις της Ζαρετάν βρίσκονται στα Α του Ιορδάνη και γι’ αυτό δεν φαίνεται να ταιριάζουν με τα συμφραζόμενα. Ανασκαφές σε μία από αυτές, το Τελλ ες-Σαϊντίγιε, έφεραν στο φως ασυνήθιστα μεγάλες ποσότητες αντικειμένων από μπρούντζο (ένα κράμα που αποτελείται κυρίως από χαλκό και κασσίτερο), γεγονός που μπορεί να επιβεβαιώνει το ότι ο Σολομών διατηρούσε χυτήρια χαλκού στην ευρύτερη περιοχή.

Στο υπόμνημα του εδαφίου 2 Χρονικών 4:17, το οποίο είναι παράλληλο με το υπόμνημα του εδαφίου 1 Βασιλέων 7:46, αντί της Ζαρετάν εμφανίζεται το όνομα «Ζερεδά», το οποίο αποτελεί πιθανώς διαφορετικό τύπο αυτού του ονόματος.

ΖΑΡΚΑΔΙ

[εβρ., γιαχμούρ].

Το ζαρκάδι (καπρέολος ο κοινός [Capreolus capreolus]) αποτελεί μια μικρόσωμη ποικιλία ελαφιού, που μοιάζει με τη γαζέλα. Έχει ύψος που ξεπερνάει τα 60 εκ. στους ώμους και μήκος περίπου 1,2 μ. Μόνο τα αρσενικά έχουν κέρατα, τα οποία πέφτουν κάθε χρόνο. Το καλοκαίρι, το τρίχωμα του ζαρκαδιού έχει χρώμα καστανοκόκκινο, και αυτός ίσως ήταν ο λόγος για την εβραϊκή ονομασία του, γιαχμούρ, η οποία πιστεύεται ότι παράγεται από μια ρίζα που σημαίνει «είμαι κόκκινος». Αυτό το ζώο συνήθως δεν είναι αγελαίο. Μπορεί να δει κανείς μικρές ομάδες τριών ή τεσσάρων ζαρκαδιών, το αρσενικό, το θηλυκό και ένα ή δύο μικρά, να βόσκουν μαζί. Το ζαρκάδι έχει ένα και μόνο ταίρι όλη του τη ζωή.

Εφόσον αναμασάει την τροφή και έχει χωρισμένη την οπλή, το ζαρκάδι ήταν αποδεκτό ως τροφή σύμφωνα με τους όρους του Μωσαϊκού Νόμου. (Δευ 14:5, 6) Το ζαρκάδι ήταν ένα από τα κρέατα που παρέχονταν τακτικά στο τραπέζι του Βασιλιά Σολομώντα.—1Βα 4:22, 23.

ΖΑΤΘΟΥ

(Ζατθού).

Προπάτορας μιας μεγάλης οικογένειας που επέστρεψε στην Ιερουσαλήμ με τον Ζοροβάβελ το 537 Π.Κ.Χ. (Εσδ 2:1, 2, 8· Νε 7:13) Όταν ο Έσδρας ήρθε στην Ιερουσαλήμ, μερικοί από τους απογόνους αυτής της οικογένειας απέπεμψαν τις αλλοεθνείς συζύγους που είχαν πάρει. (Εσδ 10:10, 11, 27, 44) Λίγο αργότερα, ένας εκπρόσωπος αυτής της οικογένειας, ή κάποιος άλλος που ονομαζόταν επίσης Ζατθού, σφράγισε την «αξιόπιστη συμφωνία».—Νε 9:38· 10:1, 14.

ΖΑΦΕΙΡΙ

Διαφανής ή ημιδιαφανής πολύτιμη πέτρα, ποικιλία του κορουνδίου. Μολονότι τα ζαφείρια υπάρχουν σε πολλά χρώματα, οι βαθυγάλαζες αποχρώσεις είναι οι πιο περιζήτητες. Τα ζαφείρια που αναφέρονται στην Αγία Γραφή ήταν προφανώς γαλάζια.

Μια από τις πέτρες στο «περιστήθιο της κρίσης» του αρχιερέα ήταν ζαφείρι.—Εξ 28:15-18· 39:11.

Ο Ιώβ, που έζησε γύρω στο 17ο αιώνα Π.Κ.Χ., περιέγραψε τις προσπάθειες που καταβάλλουν οι άνθρωποι σκάβοντας βαθιά μέσα στη γη για να εξορύξουν χρυσάφι και πολύτιμα πετράδια, και αναφέρει το ζαφείρι ως μια από τις σπάνιες πέτρες που εξάγονται με αυτόν τον τρόπο. Αλλά, όπως λέει ο Ιώβ, όσο πολύτιμο και αν είναι το ζαφείρι και όσο δύσκολα και αν αποκτάται, η σοφία είναι κατά πολύ ανώτερη και δεν μπορεί να αποκτηθεί με αντίτιμο τέτοιες πέτρες.—Ιωβ 28:4-6, 12, 16.

Μεταφορική Χρήση. Η λαμπερή ομορφιά των πολύτιμων πετραδιών, όπως επίσης η τέρψη, η σαγήνη και η γοητεία που ασκεί η θέα τους, χρησιμοποιήθηκε μεταφορικά σε διάφορα οράματα της δόξας του Θεού. Μετά τη θέσπιση της διαθήκης του Νόμου, ο Μωυσής, ο Ααρών, ο Ναδάβ, ο Αβιού και 70 από τους πρεσβυτέρους του Ισραήλ έλαβαν ένα όραμα του Ιεχωβά, και κάτω από τα πόδια του είδαν ότι «υπήρχε κάτι που φαινόταν να είναι φτιαγμένο από ζαφειρένιες πλάκες και ήταν σαν τους ίδιους τους ουρανούς σε καθαρότητα». (Εξ 24:8-11) Σε οράματα της δόξας του Ιεχωβά, ο Ιεζεκιήλ είδε δύο φορές “τη μορφή θρόνου” που ήταν «σαν πέτρα ζαφειριού».—Ιεζ 1:1, 26-28· 10:1-4.

Όταν ο Ιεχωβά, ως συζυγικός Ιδιοκτήτης της Σιών, μίλησε για την αποκατάσταση και τον καλλωπισμό της, είπε: «Θα θέσω το θεμέλιό σου με ζαφείρια». (Ησ 54:5, 11) Παρόμοια, το όραμα της ουράνιας Νέας Ιερουσαλήμ που είδε ο απόστολος Ιωάννης αποκάλυψε ότι τα θεμέλιά της ήταν κατά μέρος από ζαφείρι.—Απ 21:2, 19.

ΖΑΦΝΑΘ-ΠΑΝΕΑΧ

(Ζαφνάθ-πανεάχ).

Το όνομα που έδωσε ο Φαραώ στον Ιωσήφ όταν τον εξύψωσε καθιστώντας τον δεύτερο σε εξουσία μετά τον εαυτό του. (Γε 41:45) Για τους εβραιόφωνους, η προφορά του ονόματος προφανώς σήμαινε «Αυτός που Αποκαλύπτει Κρυμμένα Πράγματα», αλλά για τους Αιγυπτίους ίσως να σήμαινε «Ο Θεός Είπε: Θα Ζήσει!»

ΖΑΧΑΡΙΑΣ

(Ζαχαρίας) [Ο Ιεχωβά Έχει Θυμηθεί].

1. Ένας από τους δέκα γιους του Ιεϊήλ από τη φυλή του Βενιαμίν. (1Χρ 9:35-37) Στο εδάφιο 1 Χρονικών 8:31, στον παράλληλο κατάλογο, το όνομά του εμφανίζεται με τη συντετμημένη μορφή Ζαχέρ.

2. Ρουβηνίτης ο οποίος πιθανόν να πολέμησε εναντίον των Αγηριτών στις ημέρες του Σαούλ.—1Χρ 5:6, 7, 10.

3. Λευίτης πυλωρός ο οποίος επίσης επαινείται και ως “σύμβουλος με φρόνηση”. Ήταν πυλωρός στην είσοδο της σκηνής της συνάντησης και, όταν ο Δαβίδ αναδιοργάνωσε τις Λευιτικές υπηρεσίες για το μελλοντικό ναό, στον Ζαχαρία έπεσε ο κλήρος για το βορρά. Υπήρξε πρωτότοκος γιος του Μεσελεμία, ενός Κορεΐτη από τη Λευιτική οικογένεια των Κααθιτών.—1Χρ 9:21, 22· 26:1, 2, 14.

4. Λευίτης ο οποίος διορίστηκε να παίζει έγχορδο όργανο μαζί με άλλους Λευίτες στην πομπή που μετέφερε την κιβωτό της διαθήκης στην Ιερουσαλήμ. Έκτοτε, ο Ζαχαρίας έπαιζε μουσική μπροστά από τη σκηνή που στέγαζε την Κιβωτό.—1Χρ 15:18, 20· 16:1, 4, 5.

5. Σαλπιγκτής ιερέας στην πομπή που συνόδευσε την κιβωτό της διαθήκης προς την Ιερουσαλήμ.—1Χρ 15:24.

6. Λευίτης από την οικογένεια του Οζιήλ ο οποίος συμπεριλήφθηκε στην αναδιοργάνωση της υπηρεσίας για τον οίκο του Ιεχωβά.—1Χρ 24:24, 25.

7. Μεραρίτης Λευίτης, γιος του Οσά, ο οποίος διορίστηκε στο σώμα των πυλωρών κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Δαβίδ.—1Χρ 26:1, 10, 11.

8. Μανασσίτης του οποίου ο γιος, ο Ιδδώ, ήταν αρχηγός της φυλής στη Γαλαάδ όταν βασίλευε ο Δαβίδ.—1Χρ 27:16, 21.

9. Λευίτης του οποίου ο γιος, ο Ιααζιήλ, διαβεβαίωσε τον Ιωσαφάτ και το λαό του Ιούδα ότι ο Ιεχωβά θα διεξήγε τον πόλεμό τους για αυτούς.—2Χρ 20:13-17.

10. Ένας από τους άρχοντες του λαού στους οποίους ο Ιωσαφάτ, το 934 Π.Κ.Χ., ανέθεσε να διδάξουν το νόμο του Ιεχωβά σε όλες τις πόλεις του Ιούδα.—2Χρ 17:7, 9.

11. Γιος του Βασιλιά Ιωσαφάτ. Ο Ζαχαρίας και οι αδελφοί του είχαν λάβει όλοι τους πλούσια δώρα από τον Ιωσαφάτ, αλλά η βασιλεία πέρασε στον πρωτότοκο Ιωράμ. Για να ισχυροποιήσει τη θέση του, ο Ιωράμ, μετά την ενθρόνισή του, σκότωσε τον Ζαχαρία και τους υπόλοιπους αδελφούς του, καθώς και μερικούς άρχοντες.—2Χρ 21:1-4.

12. Γιος του Αρχιερέα Ιωδαέ. Μετά το θάνατο του Ιωδαέ, ο Βασιλιάς Ιωάς απομακρύνθηκε από την αληθινή λατρεία, δίνοντας προσοχή σε εσφαλμένες συμβουλές και όχι στους προφήτες του Ιεχωβά. Ο Ζαχαρίας, εξάδελφος του Ιωάς (2Χρ 22:11), προειδοποίησε αυστηρά το λαό σχετικά με αυτό, αλλά αντί να μετανοήσουν, αυτοί τον λιθοβόλησαν στην αυλή του ναού. Τα λόγια που είπε ο Ζαχαρίας πεθαίνοντας ήταν: «Ας το δει ο Ιεχωβά και ας επιζητήσει ανταπόδοση για αυτό». Αυτό το προφητικό αίτημα εισακούστηκε, διότι όχι μόνο προκλήθηκε μεγάλη ζημιά στον Ιούδα από τη Συρία, αλλά και ο Ιωάς θανατώθηκε από δύο υπηρέτες του «λόγω του αίματος των γιων του Ιωδαέ του ιερέα». Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα και η λατινική Βουλγάτα λένε ότι ο Ιωάς θανατώθηκε ως ανταπόδοση για το αίμα του «γιου» του Ιωδαέ. Ωστόσο, το Μασοριτικό κείμενο και η συριακή Πεσίτα έχουν τη λέξη «γιων», πιθανώς δε να χρησιμοποιούν τον πληθυντικό αριθμό για να υποδηλώσουν την εξοχότητα και την αξία του γιου του Ιωδαέ, του προφήτη-ιερέα Ζαχαρία.—2Χρ 24:17-22, 25.

Τον Ζαχαρία, το γιο του Ιωδαέ, είχε πιθανότατα υπόψη του ο Ιησούς όταν προφήτευσε ότι «το αίμα όλων των προφητών που χύθηκε από τη θεμελίωση του κόσμου» θα ζητηθεί «από αυτή τη γενιά [τους Ιουδαίους που ζούσαν τον καιρό της επίγειας διακονίας του Ιησού], από το αίμα του Άβελ ως το αίμα του Ζαχαρία, ο οποίος φονεύτηκε ανάμεσα στο θυσιαστήριο και στον οίκο». (Λου 11:50, 51) Υπάρχει αντιστοιχία ως προς τον τόπο όπου αναφέρεται ότι έλαβε χώρα ο φόνος. Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., το υπόμνημα των Χρονικών αποτελούσε το τελευταίο βιβλίο στον κανόνα των Εβραϊκών Γραφών. Έτσι λοιπόν, η φράση του Ιησού “από τον Άβελ μέχρι τον Ζαχαρία” ήταν παρόμοια με τη δική μας έκφραση «από τη Γένεση μέχρι την Αποκάλυψη». Στην παράλληλη αφήγηση του εδαφίου Ματθαίος 23:35, ο Ζαχαρίας αποκαλείται γιος του Βαραχία. Το όνομα «Βαραχίας» ίσως είναι ένα άλλο όνομα του Ιωδαέ, εκτός αν παρεμπιπτόντως υποδεικνύει μια γενιά που παρεμβαλλόταν μεταξύ του Ιωδαέ και του Ζαχαρία ή αποτελεί το όνομα ενός προγενέστερου προγόνου.—Βλέπε ΒΑΡΑΧΙΑΣ.

13. Σύμβουλος του Βασιλιά Οζία, ο οποίος βασίλεψε από το 829 ως το 778 Π.Κ.Χ. Ο Ζαχαρίας περιγράφεται ως άτομο που «δίδασκε το φόβο του αληθινού Θεού».—2Χρ 26:5.

14. Βασιλιάς του Ισραήλ. Ο Ζαχαρίας ήταν γιος του Ιεροβοάμ Β΄ και ο τελευταίος της δυναστείας του Ιηού που ανέβηκε στο θρόνο. Η εξάμηνη, σύμφωνα με το υπόμνημα, διακυβέρνησή του τερματίστηκε όταν δολοφονήθηκε από τον Σαλλούμ. (2Βα 15:8-12) Ο πατέρας του Ζαχαρία πέθανε γύρω στο 803 Π.Κ.Χ., το 27ο έτος της βασιλείας του Οζία (2Βα 14:29), αλλά πέρασαν περίπου 11 χρόνια μέχρι να αρχίσει το αναφερόμενο εξάμηνο διάστημα της βασιλείας του Ζαχαρία, το οποίο ξεκίνησε στο 38ο έτος του Οζία (περ. 792 Π.Κ.Χ.). (2Βα 15:8, 13) Αυτό μπορεί να συνέβη επειδή ο Ζαχαρίας ήταν πολύ νέος όταν πέθανε ο πατέρας του ή μπορεί να οφειλόταν σε σοβαρή εναντίωση (πράγμα σύνηθες για το βόρειο βασίλειο του Ισραήλ) την οποία χρειάστηκε να υπερνικήσει προτού εδραιωθεί στη βασιλεία.

15. Κάποιος που παρέστη μάρτυρας όταν ο Ησαΐας έγραψε το όνομα του γιου του σε μια πλάκα. Ήταν γιος του Ιεβερεχία.—Ησ 8:1, 2.

16. Παππούς του Βασιλιά Εζεκία από τη συγγένεια της μητέρας του.—2Βα 18:1, 2· 2Χρ 29:1.

17. Ένας από τους Λευίτες γιους του Ασάφ που βοήθησαν στην αποκομιδή των ακάθαρτων αντικειμένων τα οποία απομακρύνθηκαν από το ναό στην αρχή της βασιλείας του Εζεκία.—2Χρ 29:13, 15-17.

18. Κααθίτης Λευίτης που διορίστηκε να βοηθήσει στην επίβλεψη των επισκευών του ναού τις οποίες πραγματοποίησε ο Βασιλιάς Ιωσίας.—2Χρ 34:8, 12.

19. Ένας από τους τρεις ιερείς που κατείχαν ηγετικές θέσεις και συνεισέφεραν ζώα με γενναιοδωρία για να προσφερθούν ως θυσία στο μεγάλο εορτασμό του Πάσχα που τέλεσε ο Ιωσίας.—2Χρ 35:1, 8.

20. Μεταιχμαλωσιακός προφήτης και συγγραφέας του ομώνυμου βιβλίου. Ο Ζαχαρίας αυτοαποκαλείται “γιος του Βερεχία, γιου του Ιδδώ” (Ζαχ 1:1, 7), όμως σε άλλες περιπτώσεις όπου γίνεται μνεία για αυτόν, ο μεσαίος συνδετικός κρίκος παραλείπεται. (Εσδ 5:1· 6:14· Νε 12:4, 16) Ο Ζαχαρίας γεννήθηκε πιθανότατα κάπου στη Βαβυλώνα, δεδομένου ότι η προφητική του δραστηριότητα ξεκίνησε μόλις 17 χρόνια μετά την επιστροφή από την εξορία και, λογικά, ήταν τότε μεγαλύτερος από 17 χρονών, αν και αποκαλούνταν ακόμη “νεαρός”.—Ζαχ 2:4.

Ο Ζαχαρίας και ο Αγγαίος χρησιμοποιήθηκαν από τον Ιεχωβά για να υποκινήσουν τον Ζοροβάβελ, τον Αρχιερέα Ιησού και τους επαναπατρισμένους εξορίστους να ολοκληρώσουν την ανοικοδόμηση του ναού του Ιεχωβά, παρότι η απαγόρευση που είχε εκδώσει η περσική κυβέρνηση εξακολουθούσε να βρίσκεται σε ισχύ. (Εσδ 5:1, 2· 6:14, 15) Η προφητεία του Ζαχαρία περιέχει αγγέλματα τα οποία ο ίδιος επέδωσε γι’ αυτόν το σκοπό σε διάστημα δύο ετών και ενός μηνός. (Ζαχ 1:1, 7· 7:1, 8) Δεν έχει καταγραφεί αν επιτέλεσε άλλη προφητική δραστηριότητα.—Βλέπε ΖΑΧΑΡΙΑΣ (ΒΙΒΛΙΟ).

Μολονότι ο πατέρας αυτού του Ζαχαρία ονομαζόταν Βερεχίας, η αναφορά του Ιησού στον “Ζαχαρία, το γιο του Βαραχία”, (Ματ 23:35· προσέξτε τη διαφορετική γραφή των ονομάτων) είναι πιο πιθανό να εννοεί κάποιον αρχιερέα που έζησε προγενέστερα.—Βλέπε Αρ. 12.

21. Ένα από τα άτομα τα οποία ήταν «κεφαλές» και τα οποία ο Έσδρας έστειλε να συγκεντρώσουν ορισμένους διακόνους για τον οίκο του Θεού όταν επρόκειτο να γίνει το ταξίδι στην Ιερουσαλήμ το 468 Π.Κ.Χ. (Εσδ 8:15-17) Πιθανώς είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 22 ή τον Αρ. 23.

22. Κεφαλή του πατρικού οίκου του Φαρώς. Ο Ζαχαρίας και 150 άρρενες αυτού του πατρικού οίκου ήρθαν στην Ιερουσαλήμ μαζί με τον Έσδρα. (Εσδ 8:1, 3) Πιθανώς το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 21.

23. Κεφαλή του πατρικού οίκου του Βηβαΐ. Αυτός ηγήθηκε μιας ομάδας 28 αρρένων της οικογένειάς του κατά την επιστροφή με τον Έσδρα. (Εσδ 8:1, 11) Πιθανώς το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 21.

24. Ένας από τους γιους του Ελάμ που διέλυσαν τους γάμους τους με αλλοεθνείς γυναίκες, σύμφωνα με τη συμβουλή του Έσδρα.—Εσδ 10:10, 11, 26, 44.

25. Συνεργάτης του Έσδρα όταν εκείνος διάβασε και ανέλυσε το Νόμο στο λαό. Ο Ζαχαρίας, ο οποίος πιθανότατα ήταν ιερέας, στεκόταν στα αριστερά του Έσδρα.—Νε 8:1, 2, 4.

26, 27. Δύο άντρες από τον Ιούδα, ο γιος του Αμαρία και ο γιος του Σηλανίτη αντίστοιχα, των οποίων οι απόγονοι έζησαν στην Ιερουσαλήμ μετά τη βαβυλωνιακή εξορία.—Νε 11:4, 5.

28. Ιερέας, γιος κάποιου Πασχώρ, του οποίου οι απόγονοι έζησαν στη μεταιχμαλωσιακή Ιερουσαλήμ.—Νε 11:10, 12.

29. Σαλπιγκτής ιερέας στην πομπή που έλαβε χώρα κατά την εγκαινίαση του ανοικοδομημένου τείχους της Ιερουσαλήμ, γιος του Ιωνάθαν.—Νε 12:27, 31, 35.

30. Άλλος σαλπιγκτής, επίσης ιερέας, στην ίδια πομπή στην οποία πήρε μέρος το πρόσωπο Αρ. 29.—Νε 12:40, 41.

31. Ιερέας και πατέρας του Ιωάννη του Βαφτιστή. (Λου 3:2) Ο ίδιος και η σύζυγός του η Ελισάβετ, η οποία ήταν συγγενής της μητέρας του Ιησού, της Μαρίας, ζούσαν στους λόφους της Ιουδαίας. Είχαν και οι δύο φόβο για τον Θεό και υπάκουαν στις εντολές του. Μολονότι ήταν προχωρημένοι στα χρόνια, δεν είχαν παιδιά.—Λου 1:5-7, 36.

Όταν ήρθε η σειρά του Ζαχαρία να προσφέρει θυμίαμα ενόσω υπηρετούσε η «υποδιαίρεση του Αβιά», πιθανότατα γύρω στα τέλη της άνοιξης ή στις αρχές του καλοκαιριού του 3 Π.Κ.Χ., εκείνος μπήκε στο αγιαστήριο όπως συνήθως. Τότε εμφανίστηκε σε αυτόν ο Γαβριήλ, ο άγγελος του Ιεχωβά, πληροφορώντας τον ότι η δέησή του είχε εισακουστεί, ότι η σύζυγός του η Ελισάβετ θα του γεννούσε γιο και ότι το αγόρι θα ονομαζόταν Ιωάννης. Ο Γαβριήλ έδωσε οδηγίες στον Ζαχαρία σχετικά με την ανατροφή του αγοριού και του ανέφερε τι θα επιτελούσε αυτός ο γιος. (Λου 1:5-17) Ο Ζαχαρίας ζήτησε από τον άγγελο ένα σημείο ως περαιτέρω επιβεβαίωση. Επειδή δεν πίστεψε τον άγγελο, πληροφορήθηκε ότι θα έμενε βουβός μέχρι και μετά τη γέννηση του Ιωάννη. (Λου 1:18-23) Την όγδοη ημέρα μετά τη γέννηση του βρέφους, η Ελισάβετ απέρριψε τις εισηγήσεις των γειτόνων και των συγγενών και επέμεινε ότι ο γιος της θα ονομαζόταν Ιωάννης. Όταν εκείνοι αποτάθηκαν στον πατέρα, ο Ζαχαρίας πήρε μια πλάκα και έγραψε πάνω: «Ιωάννης είναι το όνομά του». Ευθύς αμέσως η ομιλία του αποκαταστάθηκε και εκείνος είπε μια προφητεία σχετικά με το έργο του γιου του και το έργο του Μεσσία.—Λου 1:13, 57-79.

ΖΑΧΑΡΙΑΣ (ΒΙΒΛΙΟ)

Αυτό το βιβλίο των Εβραϊκών Γραφών προσδιορίζει ως συγγραφέα του τον «Ζαχαρία, το γιο του Βερεχία, γιου του Ιδδώ, τον προφήτη». (Ζαχ 1:1) Επίσης παρέχει τη βάση για τον καθορισμό της καλυπτόμενης χρονικής περιόδου και για μια κατά προσέγγιση χρονολόγηση της συγγραφής. Η τελευταία χρονική ένδειξη που βρίσκουμε στο βιβλίο του Ζαχαρία είναι η τέταρτη ημέρα του Χισλέβ στο τέταρτο έτος της βασιλείας του Δαρείου (περίπου 1 Δεκεμβρίου του 518 Π.Κ.Χ.). (7:1) Κατά συνέπεια, το βιβλίο αυτό δεν θα μπορούσε να είχε γραφτεί πριν από τα τέλη του 518 Π.Κ.Χ. Εφόσον «τον όγδοο μήνα, στο δεύτερο έτος του Δαρείου» (Οκτώβριος/Νοέμβριος του 520 Π.Κ.Χ.), «ήρθε ο λόγος του Ιεχωβά στον Ζαχαρία» (1:1), το βιβλίο καλύπτει περίοδο τουλάχιστον δύο ετών.

Από το κεφάλαιο 9 και έπειτα, η θεματική ύλη του βιβλίου του Ζαχαρία φαίνεται να διαφέρει σημαντικά από το προηγούμενο τμήμα. Δεν γίνεται πλέον αναφορά σε αγγέλους και οράματα ή στον Κυβερνήτη Ζοροβάβελ και στον Αρχιερέα Ιησού. Δεν γίνεται λόγος για το έργο ανοικοδόμησης του ναού και δεν εμφανίζεται ούτε καν το όνομα του Ζαχαρία. Έχοντας υπόψη αυτά, καθώς και τη φύση των προφητειών που περιέχονται στα εν λόγω κεφάλαια του βιβλίου, μερικοί κριτικοί υποστηρίζουν ότι αυτό το τμήμα δεν μπορεί να έχει γραφτεί από τον Ζαχαρία. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ζαχαρίας, όπως και οι άλλοι προφήτες, έγραψε υπό θεϊκή έμπνευση και δεν έλαβε όλες τις αποκαλύψεις την ίδια στιγμή ή με τον ίδιο τρόπο. (2Πε 1:20, 21) Επίσης, δεν ήταν ανάγκη να ταιριάζουν οι προφητείες σε συγκεκριμένες περιστάσεις της εποχής και να περιλαμβάνουν το όνομα του προφήτη ή μερικών συγχρόνων του προκειμένου να είναι εξ ολοκλήρου κάποιο βιβλίο έργο του προφήτη. Το ότι το βιβλίο του Ζαχαρία σχηματίζει ένα αρμονικό σύνολο, και δεν αποτελείται από ξεχωριστά και ασύνδετα τμήματα γραμμένα από διαφορετικούς συγγραφείς, γίνεται φανερό από τις σκέψεις που εκφράζονται σε αυτό. Από την αρχή ως το τέλος, το βιβλίο τονίζει ότι η Ιερουσαλήμ επρόκειτο να αποκατασταθεί και ότι ο Ιεχωβά θα υπερασπιζόταν την πόλη.—Ζαχ 1:13-21· 2:4, 5· 8:14-23· 9:11-17· 12:2-6· 14:3-21.

Ιστορικό Πλαίσιο. Περίπου στις 9 Φεβρουαρίου του 519 Π.Κ.Χ., ο προφήτης Ζαχαρίας άκουσε τα λόγια: «Ολόκληρη η γη κάθεται ήρεμη και δεν έχει αναστάτωση». (Ζαχ 1:7, 11) Εκείνη την εποχή η Ιερουσαλήμ δεν αποτελούσε αιτία αναστάτωσης για τα έθνη, αλλά στους παρατηρητές φαινόταν σαν να είχε εγκαταλείψει ο Ιεχωβά την πόλη. Μολονότι το θεμέλιο του ναού είχε τεθεί το 536 Π.Κ.Χ., το έργο ανοικοδόμησης προχωρούσε αργά εξαιτίας της εναντίωσης από τους εχθρούς και τελικά, το 522 Π.Κ.Χ., απαγορεύτηκε επίσημα. (Εσδ 4:4, 5, 24) Επιπρόσθετα, οι επαναπατρισμένοι Ιουδαίοι βρίσκονταν σε πολύ δυσχερή θέση, καθώς μαστίζονταν από ξηρασίες και αποτυχημένες σοδειές επειδή είχαν παραμελήσει το έργο ανοικοδόμησης του ναού. (Αγγ 1:6, 10, 11) Χρειάζονταν ενθάρρυνση για να συνεχίσουν το οικοδομικό έργο παρά τα εμπόδια που έμοιαζαν με βουνά.

Επομένως, τα λόγια του Ιεχωβά μέσω του Ζαχαρία πρέπει να αποτέλεσαν αληθινή πηγή παρηγοριάς και έμπνευσης για αυτούς. Τα οράματα που είδε ο Ζαχαρίας έδειχναν καθαρά ότι το θεϊκό θέλημα ήταν να ανοικοδομηθεί η Ιερουσαλήμ και ο ναός της. (Ζαχ 1:16· κεφ. 2) Η δύναμη των εθνών που είχαν διασπείρει τον Ιούδα επρόκειτο να συντριφτεί. (1:18-21) Ο Αρχιερέας Ιησούς θα αποκτούσε αποδεκτή εμφάνιση ενώπιον του Ιεχωβά (3:3-7), ο δε Κυβερνήτης Ζοροβάβελ, με τη βοήθεια του πνεύματος του Θεού, θα ολοκλήρωνε την ανοικοδόμηση του ναού.—4:6-9.

Συμφωνία με Άλλα Γραφικά Βιβλία. Το βιβλίο του Ζαχαρία βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με τις υπόλοιπες Γραφές κατά το ότι προσδιορίζει τον Ιεχωβά ως Προστάτη του λαού του. (Ζαχ 2:5· παράβαλε Δευ 33:27· Ψλ 46:11· 125:2.) Αυτός ανταμείβει ή τιμωρεί άτομα ή έθνη ανάλογα με τις ενέργειές τους και επιστρέφει σε όσους επιστρέφουν μετανοημένοι σε αυτόν. (Ζαχ 1:2-6· 7:11-14· παράβαλε Ησ 55:6, 7· Ιερ 25:4-11· Ιεζ 33:11· Μαλ 3:7· 2Πε 3:9.) Ο Ιεχωβά απαιτεί από εκείνους που επιθυμούν την εύνοιά του να λένε την αλήθεια και να εκδηλώνουν υπακοή, δικαιοσύνη, στοργική καλοσύνη και έλεος. (Ζαχ 7:7-10· 8:16, 17· παράβαλε Δευ 24:17· Ψλ 15:1, 2· 82:3, 4· Παρ 12:19· Ιερ 7:5, 6· Εφ 4:25.) Δεν ανταποκρίνεται σε εκκλήσεις για βοήθεια από εκείνους που δεν υπακούν σε αυτόν.—Ζαχ 7:13· παράβαλε Ησ 1:15· Θρ 3:42-44.

Επίσης, διάφορες αξιοπρόσεκτες ομοιότητες γίνονται εύκολα αντιληπτές όταν συγκρίνει κανείς περικοπές του Ζαχαρία με άλλα εδάφια.—Παράβαλε Ζαχ 3:2 με Ιου 9· Ζαχ 4:3, 11-14 με Απ 11:4· Ζαχ 4:10 με Απ 5:6· Ζαχ 8:8 με Απ 21:3· Ζαχ 14:5 με Ιου 14· Ζαχ 14:7 με Απ 21:25· Ζαχ 14:8 με Απ 22:1, 17.

Εκπλήρωση Προφητειών. Η εκπλήρωση των προφητειών που είναι καταγραμμένες στο βιβλίο του Ζαχαρία πιστοποιεί την αυθεντικότητά του. Όσα είναι γνωστά για την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη Συρία, στη Φοινίκη και στη Φιλιστία, όπως η κατάκτηση της Τύρου και της Γάζας, ταιριάζουν με τα λόγια των εδαφίων Ζαχαρίας 9:1-8 και, επομένως, μπορούν να θεωρηθούν εκπλήρωση αυτής της προφητείας. Πολλές άλλες προφητείες που περιέχονται στο βιβλίο του Ζαχαρία βρίσκουν την εκπλήρωσή τους στον Χριστό Ιησού—το ότι μπήκε στην Ιερουσαλήμ ως βασιλιάς, «ταπεινός και ανεβασμένος σε γαϊδούρι» (Ζαχ 9:9· Ματ 21:5· Ιωα 12:15), η προδοσία του για «τριάντα ασημένια νομίσματα» (Ζαχ 11:12, 13· Ματ 26:15· 27:9), ο επακόλουθος διασκορπισμός των μαθητών του (Ζαχ 13:7· Ματ 26:31· Μαρ 14:27), η διατρύπησή του με δόρυ ενώ ήταν κρεμασμένος στο ξύλο (Ζαχ 12:10· Ιωα 19:34, 37) και ο ρόλος που θα διαδραμάτιζε ως Βασιλιάς-Ιερέας (Ζαχ 6:12, 13· Εβρ 6:20· 8:1· 10:21).

[Πλαίσιο στη σελίδα 1048]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΖΑΧΑΡΙΑΣ

Προφητικά αγγέλματα που παρότρυναν τους Ιουδαίους να ξαναρχίσουν την ανοικοδόμηση του ναού και παρείχαν προαναλαμπές της έλευσης του Μεσσία και της διακυβέρνησής του ως Βασιλιά-Ιερέα

Γράφτηκε από τον Ζαχαρία κατά τη βασιλεία του Δαρείου Α΄ της Περσίας, περίπου 19 χρόνια αφότου οι πρώτοι Ιουδαίοι έφτασαν στην πατρίδα τους από τη Βαβυλώνα το 537 Π.Κ.Χ.

Έκκληση για μετάνοια, ακολουθούμενη από οχτώ οράματα και μια προφητεία για τον «Βλαστό» (1:1–6:15)

Πρώτο όραμα: Ο αναβάτης ενός κόκκινου αλόγου στέκεται με άλλους τρεις ιππείς ανάμεσα στις μυρτιές· το όραμα ολοκληρώνεται με τη διαβεβαίωση ότι η Ιερουσαλήμ θα ελεηθεί και ο ναός θα ανοικοδομηθεί

Δεύτερο όραμα: Τέσσερις τεχνίτες ρίχνουν κάτω τα τέσσερα κέρατα που διέσπειραν τον Ιούδα

Τρίτο όραμα: Ένας νεαρός που κρατάει μετρικό σχοινί ετοιμάζεται να μετρήσει την Ιερουσαλήμ, αλλά ένας άγγελος προλέγει περισσότερη επέκταση, καθώς επίσης την προστασία του Ιεχωβά για την πόλη

Τέταρτο όραμα: Τα βρώμικα ενδύματα του Αρχιερέα Ιησού αφαιρούνται και αντικαθίστανται από επίσημα ενδύματα

Πέμπτο όραμα: Ο Ζαχαρίας βλέπει έναν χρυσό λυχνοστάτη με εφτά λυχνάρια τα οποία τροφοδοτούνται με λάδι από δύο ελαιόδεντρα· ο Ζοροβάβελ θα ολοκληρώσει την ανοικοδόμηση του ναού με τη βοήθεια του πνεύματος του Θεού

Έκτο όραμα: Ένας ρόλος που πετάει συμβολίζει την κατάρα η οποία εξέρχεται εξαιτίας όσων κλέβουν και όσων ορκίζονται ψευδώς στο όνομα του Ιεχωβά

Έβδομο όραμα: Μια γυναίκα ονόματι Πονηρία μεταφέρεται μέσα σε ένα εφά στη Σεναάρ

Όγδοο όραμα: Τέσσερα άρματα έρχονται ανάμεσα από δύο χάλκινα βουνά για να περιηγηθούν τη γη

Ο άνθρωπος που ονομάζεται Βλαστός θα χτίσει το ναό του Ιεχωβά και θα υπηρετήσει ως βασιλιάς-ιερέας

Ερώτηση για το αν πρέπει να τηρούνται οι νηστείες σε ανάμνηση των συμφορών που έπληξαν την Ιερουσαλήμ (7:1–8:23)

Οι συμφορές ήρθαν ως τιμωρία για την ανυπακοή· οι νηστείες σε ανάμνησή τους δεν γίνονταν στην ουσία για τον Ιεχωβά

Η Ιερουσαλήμ θα απολαύσει θεϊκή εύνοια· οι παλαιότερες ημέρες των νηστειών θα μετατραπούν σε “αγαλλίαση και χαρά και καλές γιορταστικές περιόδους”· πολλοί από τα έθνη θα έρθουν σε αυτήν για να εκζητήσουν την εύνοια του Ιεχωβά

Κρίση εναντίον των εθνών, Μεσσιανικές προφητείες και η αποκατάσταση του λαού του Θεού (9:1–14:21)

Πολλές πόλεις και έθνη θα υποστούν τη δυσμενή κρίση του Ιεχωβά

Ο δίκαιος και ταπεινός Βασιλιάς της Σιών θα μπει στην πόλη ανεβασμένος σε γαϊδούρι

Ο Ιεχωβά εκφράζει το θυμό του κατά των ψεύτικων ποιμένων

Ο Θεός θα επαναφέρει από την Αίγυπτο και την Ασσυρία το διασκορπισμένο λαό του

Ο Ζαχαρίας καλείται να γίνει ποιμένας· δίνεται η ευκαιρία στο λαό να τον πληρώσει για την εργασία του, την οποία αυτοί αποτιμούν σε 30 ασημένια νομίσματα

Η Ιερουσαλήμ θα γίνει επιβαρυντική πέτρα που θα καταγδάρει όποιον την πειράξει

Θα ανοιχτεί ένα πηγάδι για καθαρισμό από την αμαρτία· ο ποιμένας θα παταχθεί και τα πρόβατα θα διασκορπιστούν

Η Ιερουσαλήμ θα δεχτεί επίθεση, αλλά ο Ιεχωβά θα πολεμήσει εναντίον των επιδρομέων

Όσοι απομείνουν από τα επιτιθέμενα έθνη θα γιορτάζουν τη Γιορτή των Σκηνών κάθε χρόνο, προσκυνώντας τον Ιεχωβά ως Βασιλιά

ΖΑΧΕΡ

(Ζαχέρ) [συντετμημένη μορφή του Ζαχαρίας].

Απόγονος του Ιεϊήλ, του “πατέρα” της Γαβαών. (1Χρ 8:29-31) Η μορφή Ζαχέρ αποτελεί σύντμηση του ονόματος Ζαχαρίας, το οποίο εμφανίζεται στην παράλληλη αφήγηση του εδαφίου 1 Χρονικών 9:37.

ΖΕΒΑΔΙΑΣ

(Ζεβαδίας) [Είθε να Προικίσει ο Ιεχωβά].

1. Βενιαμίτης, γιος ή απόγονος του Βεριά.—1Χρ 8:1, 15, 16.

2. Βενιαμίτης, γιος ή απόγονος του Ελφαάλ.—1Χρ 8:1, 17, 18.

3. Βενιαμίτης πολεμιστής που συντάχθηκε με τις δυνάμεις του Δαβίδ στη Σικλάγ, γιος του Ιεροάμ από τη Γεδώρ.—1Χρ 12:1, 2, 7.

4. Ανιψιός του Ιωάβ και επικεφαλής της τέταρτης από τις υποδιαιρέσεις του στρατού που υπηρετούσαν μηνιαία εκ περιτροπής. Το ότι ήταν “έπειτα από τον πατέρα του τον Ασαήλ” μπορεί να υποδεικνύει ότι διαδέχθηκε τον Ασαήλ σε αυτή τη θέση μετά τη θανάτωση εκείνου. (2Σα 2:23) Ή, αν αυτές οι μηνιαίες υπηρεσίες οργανώθηκαν μετά το θάνατο του Ασαήλ, αυτή η φράση θα μπορούσε να σημαίνει ότι ο Ζεβαδίας διορίστηκε υπεύθυνος μιας υποδιαίρεσης που πήρε το όνομα του Ασαήλ.—1Χρ 27:1, 7· βλέπε ΑΣΑΗΛ Αρ. 1.

5. Πυλωρός που περιλήφθηκε στην οργάνωση των Λευιτικών υπηρεσιών από τον Δαβίδ, γιος του Μεσελεμία, Κορεΐτης.—1Χρ 26:1, 2.

6. Ένας από τους Λευίτες που έστειλε ο Ιωσαφάτ το τρίτο έτος του, το 934 Π.Κ.Χ., να διδάξουν το νόμο του Ιεχωβά στις πόλεις του Ιούδα.—2Χρ 17:7-9.

7. Γιος του Ισμαήλ που είχε την ηγεσία στον οίκο του Ιούδα, ένας από εκείνους τους οποίους ο Βασιλιάς Ιωσαφάτ διόρισε υπεύθυνους για τις δικαστικές υποθέσεις.—2Χρ 19:8-11.

8. Κεφαλή του πατρικού οίκου του Σεφατία. Ο Ζεβαδίας, ο γιος του Μιχαήλ, οδήγησε 80 άρρενες του πατρικού του οίκου πίσω στην Ιερουσαλήμ μαζί με τον Έσδρα το 468 Π.Κ.Χ.—Εσδ 8:1, 8.

9. Ένας από τους ιερείς του οίκου του Ιμμήρ, ο οποίος ήταν ανάμεσα σε εκείνους που παρακίνησε ο Έσδρας να διαλύσουν τους γάμους που είχαν συνάψει με αλλοεθνείς γυναίκες.—Εσδ 10:19, 20.

ΖΕΒΕΔΑΙΟΣ

(Ζεβεδαίος) [πιθανώς από μια ρίζα της εβρ. που σημαίνει «προικίζω»].

Πατέρας του Ιακώβου και του Ιωάννη, αποστόλων του Ιησού. (Ματ 4:21, 22· 10:2· 26:37· Μαρ 3:17· 10:35· Λου 5:10· Ιωα 21:2) Η Σαλώμη πιστεύεται γενικά ότι ήταν σύζυγος του Ζεβεδαίου και αδελφή της Μαρίας, της μητέρας του Ιησού. Αν ισχύει αυτό, τότε ο Ζεβεδαίος ήταν εξ αγχιστείας θείος του Ιησού, οι δε Ιάκωβος και Ιωάννης εξάδελφοί του.—Ματ 27:56· Μαρ 15:40· Ιωα 19:25· βλέπε ΣΑΛΩΜΗ Αρ. 1.

Ο Ζεβεδαίος διατηρούσε μια αλιευτική επιχείρηση στη Θάλασσα της Γαλιλαίας η οποία προφανώς ήταν αρκετά προσοδοφόρα, διότι είχε μισθωτούς που εργάζονταν μαζί του. (Μαρ 1:16, 19, 20) Η σύζυγός του η Σαλώμη ήταν σε θέση να εξυπηρετεί τις υλικές ανάγκες του Ιησού. (Μαρ 15:40, 41) Ενώ, λοιπόν, δεν υπάρχει καμιά ένδειξη ότι ο ίδιος ο Ζεβεδαίος ακολούθησε τον Χριστό, η οικογένειά του το έκανε αυτό ανεμπόδιστα.—Ματ 20:20.

ΖΕΒΕΕ

(Ζεβεέ) [Θυσία].

Βασιλιάς του Μαδιάμ ο οποίος συμμετείχε στην καταδυνάστευση του Ισραήλ. Ο Ζεβεέ και ο Ζαλμανά κυβερνούσαν ενδεχομένως κατά το διάστημα των εφτά χρόνων που ο Μαδιάμ έκανε επιδρομές εναντίον του Ισραήλ, καταστρέφοντας τους αγρούς και επιφέροντας φτώχεια. (Κρ 6:1-6) Σε απροσδιόριστο χρόνο σκότωσαν και κάποια μέλη του σπιτικού του Γεδεών.—Κρ 8:18, 19.

Όταν ο Γεδεών νίκησε το στρατό τους που αριθμούσε 135.000 άντρες, ο Ζεβεέ, ο Ζαλμανά και άλλοι 15.000 κατόρθωσαν να διαφύγουν παρά την αμείλικτη καταδίωξη και έφτασαν μέχρι την Καρκόρ—μια αρκετά μεγάλη απόσταση—αλλά εκεί ηττήθηκαν εκ νέου και τελικά αιχμαλωτίστηκαν. Καθώς ο Γεδεών επέστρεφε φέρνοντας μαζί του ως ταπεινωμένους αιχμαλώτους τον Ζεβεέ και τον Ζαλμανά τουλάχιστον μέχρι τη Σοκχώθ, θα πρέπει να τους επισημάνθηκαν τα κομπαστικά τους λόγια (ή τουλάχιστον το πνεύμα που είχαν εκφράσει με τη στάση τους) τα οποία έχουν καταγραφεί στον ψαλμό: «Ας πάρουμε στην κατοχή μας τους τόπους κατοίκησης που ανήκουν στον Θεό». (Ψλ 83:11, 12) Αφού οι δύο Μαδιανίτες βασιλιάδες παραδέχτηκαν ότι είχαν σκοτώσει τους αδελφούς του, θανατώθηκαν από τον ίδιο τον Γεδεών.—Κρ 8:4-21.

ΖΕΒΙΝΑ

(Ζεβινά) [Αυτός που Αποκτήθηκε [δηλαδή αγοράστηκε]].

Γιος της Νεβώ στη μεταιχμαλωσιακή περίοδο. Ο Ζεβινά και έξι αδελφοί του είχαν παντρευτεί αλλοεθνείς συζύγους, τις οποίες όμως εξαπέστειλαν, σύμφωνα με τη συμβουλή του Έσδρα.—Εσδ 10:43, 44.

ΖΕΒΟΥΔΑ

(Ζεβουδά) [από μια ρίζα που σημαίνει «προικίζω»].

Σύζυγος ή παλλακίδα του Βασιλιά Ιωσία και μητέρα του Βασιλιά Ιωακείμ. Η Ζεβουδά ήταν κόρη του Φεδαΐα από τη Ρουμά.—2Βα 23:34, 36.

ΖΕΒΟΥΛ

(Ζεβούλ) [Ανοχή· ή, πιθανώς, Μεγαλοπρεπής Κατοικία].

Επίτροπος της πόλης της Συχέμ, υποκείμενος στον Αβιμέλεχ, γιο του Γεδεών. Όταν κάποιος Γαάλ και οι αδελφοί του ήρθαν στη Συχέμ και επιχείρησαν να ξεσηκώσουν την πόλη εναντίον του Αβιμέλεχ, ο Ζεβούλ ενημέρωσε τον Αβιμέλεχ και αργότερα προκάλεσε τον αρχηγό των στασιαστών, τον Γαάλ, να αποδείξει τους κομπασμούς του στη μάχη. Οι Συχεμίτες στασιαστές νικήθηκαν και ο Ζεβούλ έδιωξε τον Γαάλ και τους αδελφούς του από την πόλη.—Κρ 9:26-41.

ΖΕΒΡΑ

[εβρ., πέρε’].

Ζώο που ανήκει στην οικογένεια Ιππίδες και μοιάζει στην εμφάνιση και στις συνήθειες με το άγριο γαϊδούρι, αν και ξεχωρίζει εύκολα από αυτό λόγω των σκούρων ή μαύρων ραβδώσεών του. Οι ραβδώσεις παραμορφώνουν το σχήμα και την ενιαία εικόνα του περιγράμματος της ζέβρας σε τέτοιον βαθμό ώστε ακόμη και ιθαγενείς με οξεία όραση συχνά δεν αντιλαμβάνονται την παρουσία της σε απόσταση μόλις 40 ή 50 μ. Η εξαίρετη όραση και η δυνατή όσφρηση της ζέβρας, καθώς και η ικανότητά της να τρέχει ταχύτατα, την προστατεύουν από τα σαρκοβόρα. Έχει αναφερθεί ότι μετά την αρχική της επιτάχυνση τρέχει με ταχύτητα 64 χλμ./ώ. Επίσης, οι οπλές και τα δόντια της είναι αποτελεσματικά αμυντικά όπλα.

Η ζέβρα είναι άγριο ζώο και δεν δαμάζεται εύκολα. (Ιωβ 24:5· 39:5· Ησ 32:14) Αυτά τα πλάσματα τρέφονται κυρίως με χορτάρι. (Ιωβ 6:5· Ιερ 14:6) Σβήνουν τακτικά τη δίψα τους (Ψλ 104:11) και σπανίως βρίσκονται σε απόσταση μεγαλύτερη των 8 χλμ. από το νερό.

Το πείσμα της ζέβρας και η ισχυρή παρόρμηση που καθοδηγεί το θηλυκό κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής έξαψης χρησιμοποιήθηκαν για να απεικονίσουν την ανεξάρτητη και μοιχική πορεία του αχαλίνωτου Ισραήλ. (Ιερ 2:24· Ωσ 8:9) Ο άγγελος του Ιεχωβά προείπε ότι ο Ισμαήλ, ο γιος του Αβραάμ, θα γινόταν «όμοιος με ζέβρα». Πιθανότατα, αυτή η έκφραση υποδήλωνε μια μαχητική και ανεξάρτητη ιδιοσυγκρασία, πράγμα που φαίνεται από τα λόγια: «Το χέρι του θα είναι εναντίον όλων».—Γε 16:12.

Οι λέξεις «όναγρος» και «άγριο γαϊδούρι» είναι κατάλληλες εναλλακτικές αποδόσεις της εβραϊκής λέξης πέρε’.—Ιωβ 6:5, υποσ.

ΖΕΒΩΓΙΜ

(Ζεβωγίμ).

Τοποθεσία που κατονομάζεται σε συνάρτηση με τα όρια της περιοχής των Χαναναίων. (Γε 10:19) Η Ζεβωγίμ ήταν μία από τις πέντε πόλεις-κράτη της Περιφέρειας που στασίασαν έπειτα από 12 χρόνια επικυριαρχίας του Χοδολλογομόρ. Ο βασιλιάς της ο Σεμεβέρ συμπαρατάχθηκε με τους ηγεμόνες των Σοδόμων, των Γομόρρων, της Αδμά και της Βελά (Σηγώρ) και προφανώς κατατροπώθηκε μαζί με αυτούς στην Κοιλάδα Σιδδίμ από τον Χοδολλογομόρ και τους τρεις συμμάχους του. Αυτή η ήττα οδήγησε στην αιχμαλώτιση του Λωτ και στην επακόλουθη νίκη του Αβραάμ επί των εισβολέων. (Γε 14:1-16) Αργότερα, η Ζεβωγίμ υπήρξε μία από τις πονηρές πόλεις της Περιφέρειας που καταστράφηκαν από τον Ιεχωβά μαζί με τα Σόδομα και τα Γόμορρα. (Γε 19:24, 25· Δευ 29:22, 23· Ωσ 11:8) Η ακριβής θέση της δεν είναι γνωστή. Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι η αρχαία θέση βρίσκεται τώρα κάτω από τα νερά της Νεκράς Θαλάσσης, μολονότι κάποιοι άλλοι έχουν ισχυριστεί πρόσφατα ότι τα ερείπια της πόλης μπορούν να εντοπιστούν σε ένα από τα ουάντι (κοίτες χειμάρρων) που υπάρχουν ΝΑ της Νεκράς Θαλάσσης.

ΖΕΒΩΙΜ

(Ζεβωίμ) [Ύαινες].

1. Κοιλάδα στην περιοχή του Βενιαμίν, κοντά στη Μιχμάς. Στις ημέρες του Βασιλιά Σαούλ, μια ομάδα Φιλισταίων λεηλατητών έκανε εξορμήσεις από τη Μιχμάς και «στρεφόταν προς το δρόμο που οδηγούσε στο όριο το οποίο βλέπει προς την κοιλάδα Ζεβωίμ, προς την έρημο». (1Σα 13:16-18) Αν και δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα ποια ήταν η θέση της, η κοιλάδα Ζεβωίμ ίσως είναι το Ουάντι Αμπού Νταμπά (που σημαίνει «Κοιλάδα του Πατέρα των Υαινών»), περίπου 10 χλμ. ΑΝΑ της Μιχμάς και περίπου 13 χλμ. ΑΒΑ της Ιερουσαλήμ.

2. Κωμόπολη όπου εγκαταστάθηκαν Βενιαμίτες μετά την επιστροφή τους από τη βαβυλωνιακή εξορία. Μνημονεύεται μεταξύ της Αδίδ και της Νεβαλλάτ, και μαζί με τη Λωδ (Λύδδα). (Νε 11:31, 34, 35) Η ακριβής θέση της είναι άγνωστη σήμερα.

ΖΕΘΑΜ

(Ζεθάμ) [πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «ελιά· ελαιόδεντρο»].

Γηρσωνίτης Λευίτης καταγόμενος από τον Λαδάν. Ήταν κεφαλή ενός πατρικού οίκου και διορισμένος να φροντίζει τους θησαυρούς του ναού.—1Χρ 23:7-9· 26:22.

ΖΕΘΑΝ

(Ζεθάν) [από μια ρίζα που σημαίνει «ελιά· ελαιόδεντρο»].

Απόγονος του Βενιαμίν μέσω του Ιεδιαήλ και του Βαλαάν.—1Χρ 7:6, 10.

ΖΕΘΑΡ

(Ζεθάρ).

Ένας από τους εφτά αυλικούς τους οποίους έστειλε ο Ασσουήρης να φέρουν ενώπιόν του την Αστίν.—Εσθ 1:10, 11.

ΖΕΛΦΑ

(Ζελφά).

Υπηρέτρια της Λείας και μία από τις δευτερεύουσες συζύγους του Ιακώβ. Η Ζελφά ήταν υπηρέτρια του Λάβαν, του πατέρα της Λείας, μέχρι που η Λεία και ο Ιακώβ παντρεύτηκαν το 1774 Π.Κ.Χ., οπότε και δόθηκε στη Λεία. (Γε 29:24) Όταν πια η Λεία είχε αποκτήσει τέσσερις γιους και νόμιζε ότι είχε πάψει να τεκνοποιεί, έδωσε τη Ζελφά στον Ιακώβ για να είναι δευτερεύουσα σύζυγός του. Στη συνέχεια η Ζελφά γέννησε τον Γαδ και τον Ασήρ οι οποίοι, με τη σειρά τους, απέκτησαν πολλούς γιους. (Γε 30:9-13· 35:26· 37:2· 46:16-18) Η Ζελφά παρέμεινε με το σπιτικό του Ιακώβ κατά τη διάρκεια των πολλών μετακινήσεών τους.—Γε 32:22· 33:1, 2.

ΖΕΜΑΡΙΤΕΣ

(Ζεμαρίτες).

Οι Ζεμαρίτες ήταν μια οικογένεια ή φυλή καταγόμενη από τον Χαναάν, το γιο του Χαμ. (Γε 10:15, 18· 1Χρ 1:13, 16) Το γεγονός ότι αυτός ο χαναανιτικός λαός μνημονεύεται ανάμεσα στον «Αρβαδίτη» (ο οποίος συνδέεται με την Αρβάδ στα ανοιχτά των ακτών της Φοινίκης) και στον «Αιμαθίτη» (ο οποίος πιθανώς συνδέεται με την Αιμάθ της Συρίας) υποδηλώνει ότι οι Ζεμαρίτες ήταν εγκατεστημένοι κατά μήκος της βόρειας φοινικικής ακτής. Με βάση μια τροποποίηση του κειμένου, το εδάφιο Ιεζεκιήλ 27:8 μιλάει για τους “επιδέξιους [σοφούς] άντρες της Ζεμέρ”, (RS· BE), που σύμφωνα με μια εκδοχή ήταν η πόλη των Ζεμαριτών και κατά την τρέχουσα άποψη ταυτίζεται με το Τελλ Κάζελ, γύρω στα 35 χλμ. ΒΑ της Τρίπολης. Ωστόσο, το εβραϊκό κείμενο σε αυτό το σημείο λέει: «Οι επιδέξιοι άντρες σου, Τύρος». (AT· RS, υποσ.· ΛΧ) Υποδεικνύοντας μια διαφορετική τοποθεσία, άλλοι συνδέουν τους Ζεμαρίτες με τη Σούμρα, μια παραλιακή πόλη ανάμεσα στην Τρίπολη και στην Αρβάδ.

ΖΕΜΒΡΑΝ

(Ζεμβράν).

Ο πρώτος κατονομαζόμενος γιος από τους έξι που γέννησε η Χετούρα στον Αβραάμ. Ο Ζεμβράν και οι πέντε αμφιθαλείς αδελφοί του έλαβαν δώρα και στάλθηκαν «στη γη της Ανατολής». (Γε 25:1, 2, 6· 1Χρ 1:32) Μερικοί εικάζουν ότι οι απόγονοι του Ζεμβράν σχετίζονταν είτε με τη Ζάμπραμ, μια πόλη Δ της Μέκκας στην αραβική ακτή της Ερυθράς Θάλασσας, είτε με τη Ζιμβρί, η οποία αναφέρεται στο εδάφιο Ιερεμίας 25:25.

ΖΕΜΙΡΑ

(Ζεμιρά) [πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «μελωδία»].

Κεφαλή οικογένειας στη φυλή του Βενιαμίν, γιος ή απόγονος του Βεχέρ.—1Χρ 7:6, 8, 9.

ΖΕΡ

Οχυρωμένη πόλη στην περιοχή του Νεφθαλί. (Ιη 19:32, 35) Η θέση της δεν είναι γνωστή.

ΖΕΡΑ

(Ζερά) [πιθανώς συντετμημένη μορφή του Ζεραΐας].

1. Εδωμίτης σεΐχης. Ο Ζερά ήταν γιος του Ραγουήλ και εγγονός του Ησαύ και της Βασεμάθ, της κόρης του Ισμαήλ. (Γε 36:3, 4, 13, 17· 1Χρ 1:37) Πιθανώς το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 2.

2. Πατέρας του δεύτερου Εδωμίτη βασιλιά, του Ιωβάβ. Ήταν από τη Βοσόρρα. (Γε 36:33· 1Χρ 1:44) Πιθανώς το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 1.

3. Γιος του Ιούδα και της Θάμαρ, δίδυμος αδελφός του Φαρές. (Γε 38:27-30· Ματ 1:3) Ο Ζερά ήταν ένας από αυτούς «που ήρθαν στον Ιακώβ στην Αίγυπτο». (Γε 46:12, 26) Από τους πέντε γιους του (1Χρ 2:4, 6) προήλθε μια πατριά της φυλής του Ιούδα (Αρ 26:20) η οποία τελικά περιλάμβανε μεταξύ άλλων τον Αχάν (Ιη 7:1, 17, 18, 24· 22:20), δύο από τους αρχηγούς του στρατεύματος του Δαβίδ (1Χρ 27:11, 13) και ορισμένα άτομα που κατοίκησαν στη μεταιχμαλωσιακή Ιερουσαλήμ (1Χρ 9:3, 6· Νε 11:22, 24).

4. Γιος του Συμεών και ιδρυτής μιας οικογένειας σε εκείνη τη φυλή. (1Χρ 4:24· Αρ 26:12, 13) Στα εδάφια Γένεση 46:10 και Έξοδος 6:15 ονομάζεται Ζωάρ.

5. Απόγονος του Γηρσών (Γηρσώμ), του γιου του Λευί. (1Χρ 6:16, 20, 21· παράβαλε Γε 46:11.) Στο εδάφιο 1 Χρονικών 6:41 ίσως γίνεται αναφορά στο ίδιο άτομο.

6. Αιθίοπας, ή αλλιώς Χουσίτης, ο οποίος ηγήθηκε ενός τεράστιου στρατού με ένα εκατομμύριο άντρες και 300 άρματα και εισέβαλε στον Ιούδα στη διάρκεια της βασιλείας του Ασά, το 967 Π.Κ.Χ. Ο Ζερά ηττήθηκε και οι δυνάμεις του, που είχαν τραπεί σε φυγή, καταδιώχθηκαν και πατάσσονταν «μέχρι τα Γέραρα». (2Χρ 14:1, 9-15) Η ταύτιση του Ζερά με οποιονδήποτε Αιγύπτιο ή Αιθίοπα ηγεμόνα γνωστό από την ιστορία παραμένει αβέβαιη.

ΖΕΡΑΪΑΣ

(Ζεραΐας) [Ο Γιαχ Έχει Φέξει· Ο Γιαχ Έχει Λάμψει].

1. Απόγονος του Ααρών μέσω του Ελεάζαρ και του Φινεές στην αρχιερατική γραμμή.—1Χρ 6:3, 4, 6, 50, 51· Εσδ 7:4.

2. Πατέρας του Ελιχώ-ηναΐ που ήταν κεφαλή του πατρικού οίκου του Φαάθ-μωάβ. Από τον οίκο αυτόν επέστρεψαν 200 άρρενες στην Ιερουσαλήμ μαζί με τον Έσδρα το 468 Π.Κ.Χ.—Εσδ 8:1, 4.

ΖΕΡΑΪΤΕΣ

(Ζεραΐτες) [Του (Από τον) Ζερά].

1. Απόγονοι του Ζερά, ενός γιου του Συμεών.—Αρ 26:12, 13· βλέπε ΖΕΡΑ Αρ. 4.

2. Η πατριά που προήλθε από τον Ζερά, γιο του Ιούδα.—Αρ 26:20· Ιη 7:17· 1Χρ 27:11, 13· βλέπε ΖΕΡΑ Αρ. 3.

ΖΕΡΕΔΑ

(Ζερεδά).

1. Η ιδιαίτερη πατρίδα του Ιεροβοάμ, ο οποίος υπήρξε ο πρώτος βασιλιάς του βόρειου βασιλείου του Ισραήλ. (1Βα 11:26) Η μόνη ένδειξη για το πού βρισκόταν είναι η δήλωση: «Υπήρχε και ο Ιεροβοάμ, ο γιος του Ναβάτ, ένας Εφραϊμίτης από τη Ζερεδά». Γενικά ταυτίζεται με το Ντιρ Γάσανα (στην περιοχή του Εφραΐμ), κοντά στην πηγή Έιν Σερίντα, στο όνομα της οποίας διασώζεται το όνομα Ζερεδά. Το μέρος αυτό βρίσκεται περίπου 25 χλμ. ΝΔ της Συχέμ.

2. Η Ζερεδά «στην Περιφέρεια του Ιορδάνη» αναφέρεται σε σχέση με τη χύτευση χάλκινων σκευών για το ναό που οικοδόμησε ο Σολομών. (2Χρ 4:17) Η παράλληλη αφήγηση στο εδάφιο 1 Βασιλέων 7:46 υποδηλώνει ότι ταυτίζεται με τη Ζαρετάν, ίσως δε ο τύπος Ζερεδά να είναι παραλλαγή του ονόματος Ζαρετάν.—Βλέπε ΖΑΡΕΤΑΝ.

ΖΕΡΕΡΑ

(Ζερερά).

Η φυγή των ηττημένων Μαδιανιτών, ενώ καταδιώκονταν από τις δυνάμεις του Γεδεών, αναφέρεται ότι συνεχίστηκε «μέχρι τη Βαιθ-σεττά, και από εκεί ως τη Ζερερά, μέχρι τα περίχωρα της Αβέλ-μεολά κοντά στην Ταββάθ».—Κρ 7:22.

Είκοσι εβραϊκά χειρόγραφα έχουν σε αυτό το σημείο το όνομα Ζερεδά και όχι Ζερερά. Δεδομένου ότι τα τοπωνύμια Ζερεδά και Ζαρετάν χρησιμοποιούνται με παράλληλη έννοια στα εδάφια 2 Χρονικών 4:17 και 1 Βασιλέων 7:46, μερικοί υποστηρίζουν ότι η Ζερερά ταυτίζεται με τη Ζαρετάν.—Βλέπε ΖΑΡΕΤΑΝ.

Ωστόσο, κάτι τέτοιο θα ήταν πιθανό μόνο αν η έκφραση «και από εκεί ως τη Ζερερά» είχε την έννοια “προς την κατεύθυνση της Ζερερά”, εφόσον η θέση της Ζαρετάν φαίνεται ότι ήταν αρκετά Ν της Αβέλ-μεολά. Διαφορετικά, θα πρέπει αναγκαστικά να θεωρήσουμε ότι η Ζερερά βρισκόταν ανάμεσα στη Βαιθ-σεττά και στην Αβέλ-μεολά, οπότε δεν γνωρίζουμε την ακριβή θέση της.

ΖΕΡΕΣ

(Ζερές).

Η σύζυγος του Αμάν. Η Ζερές και οι φίλοι του Αμάν τού πρότειναν να στήσει ένα ξύλο ύψους 50 πήχεων (22 μ.) πάνω στο οποίο να κρεμάσει τον Μαροδοχαίο. (Εσθ 5:10, 14) Όταν, όμως, τα πράγματα πήραν την αντίθετη τροπή, η Ζερές, μαζί με τους σοφούς του Αμάν, είπε: «Αν από το σπέρμα των Ιουδαίων είναι ο Μαροδοχαίος, μπροστά στον οποίο άρχισες να πέφτεις, δεν θα υπερισχύσεις εναντίον του, αλλά εξάπαντος θα πέσεις μπροστά του».—Εσθ 6:13.

ΖΕΦΩ

(Ζεφώ).

Ο τρίτος στη σειρά κατονομαζόμενος γιος του Ελιφάς, εγγονός του Ησαύ και σεΐχης μιας εδωμιτικής φυλής.—Γε 36:10, 11, 15· 1Χρ 1:36.

ΖΗΒ

[Λύκος].

Άρχοντας του Μαδιάμ στις δυνάμεις τις οποίες νίκησαν ο Γεδεών και οι Ισραηλίτες. Μετά την αρχική ήττα τους, ο Ζηβ και ο συνάρχοντάς του ο Ωρήβ τράπηκαν σε φυγή, αλλά οι Εφραϊμίτες τούς έπιασαν και τους σκότωσαν. Το πατητήρι κρασιού όπου θανατώθηκε ο Ζηβ πήρε το όνομά του.—Κρ 6:33· 7:23-25· 8:1-3· Ψλ 83:11.

ΖΗΛΑ(Χ)

(Ζηλά[χ]) [πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «πλευρό· πλευρά»].

Πόλη στον Βενιαμίν. (Ιη 18:21, 28) Στη Ζηλά θάφτηκαν τα κόκαλα του Σαούλ και του Ιωνάθαν. Νωρίτερα είχε ενταφιαστεί εκεί ο πατέρας του Σαούλ, ο Κεις. (2Σα 21:14) Η ακριβής θέση της δεν είναι γνωστή. Μερικοί λόγιοι πιστεύουν ότι στο εδάφιο του Ιησού του Ναυή το όνομα Ζηλάχ πρέπει να συνδυαστεί με το όνομα Χα-έλεφ που ακολουθεί. Βλέπε, ωστόσο, ΧΑ-ΕΛΕΦ.

ΖΗΛΟΣ

Βλέπε ΖΗΛΟΤΥΠΙΑ, ΖΗΛΙΑ.

ΖΗΛΟΤΥΠΙΑ, ΖΗΛΙΑ

Το ουσιαστικό κιν’άχ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου σημαίνει κατά περίπτωση «επιμονή για αποκλειστική αφοσίωση· μη ανοχή ανταγωνισμού· ζήλος· ζηλοτυπία· ζήλια· φθόνος». Η λέξη ζῆλος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου έχει παρόμοια σημασία. Επομένως, αυτές οι πρωτότυπες λέξεις, σύμφωνα με τη Βιβλική τους χρήση, προσδιορίζουν μια ιδιότητα ή συναίσθημα που μπορεί να έχει θετική ή αρνητική χροιά.—Παρ 14:30· Ζαχ 1:14· 2Κο 11:2· 12:20.

Η Ζηλοτυπία του Ιεχωβά. Ο Ιεχωβά περιγράφει τον εαυτό του ως “Θεό που απαιτεί αποκλειστική αφοσίωση”. (Εξ 20:5, υποσ.· Δευ 4:24· 5:9· 6:15) Επίσης λέει: «Ο Ιεχωβά, του οποίου το όνομα είναι Ζηλότυπος, αυτός είναι ζηλότυπος Θεός». (Εξ 34:14) Για ποιο πράγμα είναι ζηλότυπος, και με τι είδους ζηλοτυπία; Όχι με το φθόνο και την ιδιοτελή ζήλια των ανθρώπων. Η ζηλοτυπία που εκδηλώνει είναι ζήλος για το άγιο όνομά του, σχετικά με το οποίο ο ίδιος λέει: «Θα δείξω αποκλειστική αφοσίωση για το άγιο όνομά μου».—Ιεζ 39:25.

Για το όνομά του. Όταν κάποιος αναλογίζεται τι αντιπροσωπεύει το όνομα του Θεού, γίνεται σαφής ο λόγος για τον οποίο εκείνος εκδηλώνει “επιμονή για αποκλειστική αφοσίωση”. (Ιεζ 5:13) Το όνομά του αντιπροσωπεύει όλα όσα είναι ορθά και δίκαια. Ο ίδιος είναι άγιος, καθαρός, ευθύς και όσιος στον υπερθετικό βαθμό. (Ησ 6:3· Απ 4:8· 16:5) Η κυριαρχία του είναι αναγκαία για την ύπαρξη του σύμπαντος, η δε υποταγή στην κυριαρχία και στους νόμους του είναι ουσιώδης για την τάξη και την ειρήνη όλης της δημιουργίας. (Παρ 29:2· 1Κο 14:33) Επομένως, η ζηλοτυπία του είναι αγνή, καθαρή και αποσκοπεί εξ ολοκλήρου στο όφελος των πλασμάτων του, εφόσον εκείνος—ο Δημιουργός, Προμηθευτής και Δότης όλων των καλών πραγμάτων—δεν κερδίζει τίποτα από την αφοσίωσή τους. (Ιωβ 41:11· Ψλ 145:16· Ρω 11:35· Ιακ 1:17· Απ 4:11) Ωστόσο, λόγω της αφοσίωσής του στη δικαιοσύνη, η καρδιά του ευφραίνεται γεμίζοντας στοργική εκτίμηση όταν οι υπηρέτες του μένουν σταθεροί υπέρ της δικαιοσύνης και του προσφέρουν την αποκλειστική τους αφοσίωση.—Παρ 23:15, 16· 27:11.

Όσοι υπηρετούν τον Θεό μπορούν να είναι βέβαιοι ότι θα εδραιώσει τη δικαιοσύνη, βασίζοντας αυτή την πεποίθησή τους στο ζήλο του για το όνομά του. Εκείνος κατέδειξε το ζήλο του στην πολιτεία του με τον αρχαίο Ισραήλ, και μας μιλάει για την καταστροφή των επίγειων κυβερνήσεων και την εγκαθίδρυση της κυβέρνησης του Άρχοντα της Ειρήνης με κρίση και δικαιοσύνη, λέγοντας: «Ο ζήλος του Ιεχωβά των στρατευμάτων θα το κάνει αυτό».—Ησ 9:6, 7· Σοφ 3:8, 9.

Για τη δικαιοσύνη. Όσον αφορά την αγάπη του για τη δικαιοσύνη και την επιμονή του για αποκλειστική αφοσίωση, ο Ιεχωβά είναι αμερόληπτος. Ο Μωυσής προειδοποίησε τον Ισραήλ, το λαό με τον οποίο είχε συνάψει διαθήκη ο Θεός, ότι αν κάποιος εγκατέλειπε τη διαθήκη, “ο θυμός του Ιεχωβά και ο ζήλος του θα έβγαζαν καπνούς εναντίον εκείνου του ανθρώπου, . . . και ο Ιεχωβά θα εξάλειφε το όνομά του κάτω από τους ουρανούς”. (Δευ 29:19-21) Ο Θεός είπε στην αποστατική, ειδωλολατρική, ανήθικη πόλη της Ιερουσαλήμ ότι θα την έκρινε και θα της έδινε «το αίμα της οργής και της ζηλοτυπίας». (Ιεζ 16:38· 23:25) Αυτό συνέβη όταν οι Βαβυλώνιοι κατέστρεψαν την πόλη και το ναό όπου είχε κληθεί το όνομα του Ιεχωβά, το οποίο όμως είχε δυσφημιστεί χονδροειδώς. Εντούτοις, η ζηλοτυπία του Ιεχωβά δεν επισκίασε ούτε διέγραψε τους σκοπούς του και το έλεός του, διότι εκείνος διαφύλαξε ένα υπόλοιπο που επέστρεψε και ανοικοδόμησε το ναό.

Για το λαό του. Επειδή αγαπάει το λαό του και επειδή αυτοί φέρουν το άγιο όνομά του, ο Ιεχωβά είναι ζηλότυπος για αυτούς με φλογερό ζήλο. Όπως ένας σύζυγος προστατεύει ζηλότυπα τη σύζυγό του θεωρώντας την πολύτιμη για αυτόν, έτσι και ο Ιεχωβά λέει: «Αυτός που αγγίζει εσάς αγγίζει την κόρη του ματιού μου». (Ζαχ 2:8) Συνεπώς, με αφορμή τις μοχθηρές πράξεις των εθνών σε βάρος του λαού του, ο Θεός προείπε: «Θα είμαι ζηλότυπος για τη Σιών με μεγάλη ζηλοτυπία, και με μεγάλη οργή θα είμαι ζηλότυπος για αυτήν», καθώς και ότι θα ήταν ζηλωτής για τη γη του και ότι θα έδειχνε συμπόνια στο λαό του.—Ζαχ 8:2· 1:14· Ιωλ 2:18.

Διέγερση της ζηλοτυπίας του Ιεχωβά. Όσον αφορά την επιμονή του για αποκλειστική αφοσίωση, ο Ιεχωβά δεν εμπαίζεται. (Γα 6:7) Όποιος από τους υπηρέτες του αρνείται να του προσφέρει ολόκαρδη αφοσίωση, και δεν τον αγαπάει με όλη την καρδιά, τη διάνοια, την ψυχή και τη δύναμή του, προσπαθεί να υπηρετεί δύο κυρίους. Ο Ιησούς εξήγησε ότι το αποτέλεσμα μιας τέτοιας πορείας θα ήταν ολέθριο, διότι ο άνθρωπος αυτός θα αγαπούσε τον έναν κύριο και θα καταφρονούσε τον άλλον. (Ματ 6:24) Ένας τέτοιος άνθρωπος “διεγείρει τη ζηλοτυπία του” Ιεχωβά. (Δευ 32:16· 1Βα 14:22) Μέσω οράματος, ο Ιεχωβά έδειξε στον Ιεζεκιήλ ένα «σύμβολο της ζηλοτυπίας», προφανώς ειδωλολατρικό, στην πύλη του ναού. (Ιεζ 8:3, 5) Επειδή ο Ιούδας εγκατέλειψε την αποκλειστική αφοσίωση σε αυτόν, η ζηλοτυπία του Ιεχωβά έκαιγε εναντίον του.

Ο απόστολος Παύλος λέει στους Χριστιανούς: «Δεν μπορείτε να τρώτε από “το τραπέζι του Ιεχωβά” και από το τραπέζι των δαιμόνων. Ή μήπως “διεγείρουμε τη ζηλοτυπία του Ιεχωβά”; Μήπως είμαστε ισχυρότεροι από αυτόν;» (1Κο 10:21, 22· Δευ 32:21) Ο ίδιος τονίζει ότι, αν ένας Χριστιανός αμαρτάνει εκούσια αφού πρώτα έχει λάβει την ακριβή γνώση της αλήθειας, το μόνο που μπορεί να περιμένει είναι κρίση και «πύρινη ζηλοτυπία που πρόκειται να καταφάει αυτούς που εναντιώνονται».—Εβρ 10:26, 27.

Ο Ιησούς Χριστός. Ο Γιος του Θεού, έχοντας στενότερη σχέση με τον Πατέρα του από οποιοδήποτε άλλο πλάσμα και όντας ικανότερος να τον μιμηθεί και να τον αποκαλύψει στους άλλους, δικαίως είπε: «Αυτός που έχει δει εμένα έχει δει και τον Πατέρα». (Ιωα 14:9· Ματ 11:27· Ιωα 1:18) Συνεπώς, ο ζήλος και η ζηλοτυπία του για τη δικαιοσύνη και για το όνομα του Πατέρα του υπερέβαιναν το ζήλο και τη ζηλοτυπία όλων των άλλων πλασμάτων. (Εβρ 1:9· Ψλ 45:7) Εκείνος πάντοτε απέδιδε αποκλειστική αφοσίωση στον Ιεχωβά. (Ματ 4:10· Ιωα 8:29) Όταν βρισκόταν στη γη, η καρδιά του φλεγόταν από ένθερμο ζήλο και ζηλοτυπία εξαιτίας της δυσφήμησης που συσσώρευαν στο όνομα του Ιεχωβά οι φιλάργυροι έμποροι στο ναό. (Ιωα 2:13-17) Όπως ακριβώς τότε εκπλήρωσε την προφητεία του εδαφίου Ψαλμός 69:9: «Ο ζήλος για τον οίκο σου με κατέφαγε», έτσι και τώρα οι ακόλουθοί του μπορούν να είναι βέβαιοι ότι θα εκδηλώσει το ζήλο του για την πλήρη εδραίωση αιώνιας δικαιοσύνης, κρίσης και σεβασμού προς το όνομα και την κυριαρχία του Ιεχωβά σε εκπλήρωση της προφητείας των εδαφίων Ψαλμός 45:3-6.

Λάτρεις του Θεού που Εκδήλωσαν Αποκλειστική Αφοσίωση. Όλοι όσοι υπήρξαν αληθινοί λάτρεις του Θεού επέδειξαν ζήλο για την υπηρεσία του και ζηλοτυπία για το όνομά του. Ο προφήτης Ηλίας, ο οποίος έκανε δυναμικά έργα επαναφέροντας πολλούς Ισραηλίτες από την ψεύτικη λατρεία στη λατρεία του Ιεχωβά, είπε: «Έχω σταθεί απόλυτα ζηλότυπος για τον Ιεχωβά, τον Θεό των στρατευμάτων». (1Βα 19:10, 14) Ο Φινεές εκδήλωσε αφοσίωση η οποία ευαρέστησε τον Θεό και έσωσε τον Ισραήλ από την εξόντωση με το ζήλο που επέδειξε όταν θανάτωσε έναν αρχηγό του Ισραήλ, ο οποίος είχε μολύνει το στρατόπεδο φέρνοντας μέσα σε αυτό τη ρυπαρή, φαλλική λατρεία του Βάαλ. Αυτό συνέβη επειδή ο Φινεές, ως Ισραηλίτης και ιερέας, δεν “ανέχτηκε κανέναν απολύτως ανταγωνισμό” απέναντι στον Ιεχωβά.—Αρ 25:11· παράβαλε 2Βα 10:16.

Η Χριστιανική εκκλησία πρέπει να ασκεί την ίδια ζηλότυπη επαγρύπνηση ώστε να μη φυτρώσει τίποτα το ακάθαρτο ως «δηλητηριώδης ρίζα» προξενώντας αναστάτωση και μολύνοντας πολλούς. (Εβρ 12:15) Αν κάποιος διεφθαρμένος παρεισφρήσει και προσπαθήσει να μολύνει τους άλλους, η εκκλησία πρέπει “να ενεργήσει με θέρμη, φέρνοντας απαλλαγή για τον εαυτό της ενώπιον του Ιεχωβά με αγανάκτηση και ζήλο”. Πρέπει “να απομακρύνουν τον πονηρό άνθρωπο από ανάμεσά τους”.—1Κο 5:4, 5, 13· 2Κο 7:11, 12.

Είναι καλό, λοιπόν, να επιδεικνύουν οι Χριστιανοί «ζηλοτυπία Θεού» υπέρ των συγχριστιανών τους. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να φλέγονται από την επιθυμία να κάνουν ό,τι μπορούν για να βοηθούν ο ένας τον άλλον να διατηρούν την αποκλειστική τους αφοσίωση στον Θεό και την υπακοή τους στον Χριστό. Ο απόστολος Παύλος παρομοίασε τους πνευματικούς αδελφούς του με παρθένα αρραβωνιασμένη με τον Χριστό ως μέλλουσα νύφη του. Τους προστάτευε ζηλότυπα ώστε να διατηρηθούν άψογοι για τον Χριστό. (2Κο 11:2· παράβαλε Απ 19:7, 8.) Ο ζήλος του για αυτούς καταδεικνύεται από πολλές εκφράσεις που περιέχονται στις επιστολές του προς την εκκλησία της Κορίνθου και προς άλλους. Η δε ζηλοτυπία που εκδηλώνει ο ίδιος ο Χριστός προς τη «νύφη» του (Απ 21:9) φαίνεται από τις δυναμικές δηλώσεις τις οποίες απευθύνει στις εκκλησίες όπως είναι καταγραμμένες στην Αποκάλυψη, κεφάλαια 1 ως 3.

Διέγερση της ζηλοτυπίας με σωστό τρόπο. Ενώ όλοι, εκτός από ένα υπόλοιπο, είχαν απορρίψει τον Μεσσία, ο Ιεχωβά έδειξε έλεος στο έθνος του Ισραήλ. Το υπόλοιπο των Ιουδαίων που άσκησαν πίστη έγινε η απαρχή της Χριστιανικής εκκλησίας. Αυτή απολάμβανε πλέον την εύνοια του Ιεχωβά, όχι το Ιουδαϊκό έθνος που είχε απορριφθεί. Ο Ιεχωβά κατέδειξε την αλλαγή στην πολιτεία του μέσω σημείων, θαυμαστών προμηνυμάτων και δυναμικών έργων. (Εβρ 2:3, 4) Άνοιξε το δρόμο ώστε να εισέλθουν στην εύνοιά του οι Εθνικοί. Ωστόσο, δεν “έκλεισε την πόρτα” παντελώς στον Ισραήλ. Όπως τονίζει η Γραφή: «Μήπως αυτοί [όλοι οι Ισραηλίτες] πρόσκοψαν με αποτέλεσμα να πέσουν εντελώς; Ποτέ να μη συμβεί αυτό! Αλλά με αφορμή το εσφαλμένο βήμα τους υπάρχει σωτηρία για τους εθνικούς, για να διεγείρει τη ζηλοτυπία τους». (Ρω 11:11) Αυτό είχε πει, αιώνες νωρίτερα, ότι θα έκανε ο Ιεχωβά, πράγμα που είχε ως αποτέλεσμα να σωθούν μερικοί. (Δευ 32:21· Ρω 10:19) Ο απόστολος Παύλος, ο οποίος εκζητούσε ένθερμα το καλό των ομοεθνών του, ακολούθησε αυτή την αρχή, λέγοντας: «Εφόσον είμαι απόστολος των εθνών, δοξάζω τη διακονία μου, μήπως με κάποιον τρόπο διεγείρω τη ζηλοτυπία εκείνων που είναι σάρκα μου και σώσω μερικούς από ανάμεσά τους».—Ρω 11:13, 14· 10:1.

Παροδηγημένος Ζήλος. Κάποιος μπορεί να εκδηλώνει ειλικρινή ζήλο ή ζηλοτυπία για έναν συγκεκριμένο σκοπό και παρ’ όλα αυτά να έχει άδικο και να δυσαρεστεί τον Θεό. Κάτι τέτοιο ίσχυε για πολλούς Ιουδαίους του πρώτου αιώνα. Αυτοί ανέμεναν να αποκτήσουν δικαιοσύνη μέσω των δικών τους έργων υπό το Μωσαϊκό Νόμο. Ο Παύλος, όμως, έδειξε ότι ο ζήλος τους ήταν παροδηγημένος λόγω έλλειψης ακριβούς γνώσης. Γι’ αυτό, δεν λάβαιναν την πραγματική δικαιοσύνη που έρχεται από τον Θεό. Έπρεπε να διακρίνουν το λάθος τους και να στραφούν στον Θεό μέσω του Χριστού για να λάβουν δικαιοσύνη και ελευθερία από την καταδίκη του Νόμου. (Ρω 10:1-10) Ο Σαύλος από την Ταρσό ήταν ένα από αυτά τα άτομα, διότι έδειχνε ζήλο για τον Ιουδαϊσμό σε υπερβολικό βαθμό, “διώκοντας την εκκλησία του Θεού και ερημώνοντάς την”. Τηρούσε με σχολαστικότητα το Νόμο ως «κάποιος που αποδείχτηκε άμεμπτος». (Γα 1:13, 14· Φλπ 3:6) Ωστόσο, η ζηλοτυπία του για τον Ιουδαϊσμό ήταν παροδηγημένη. Επειδή είχε ειλικρινή καρδιά, ο Ιεχωβά άσκησε παρ’ αξία καλοσύνη μέσω του Χριστού και τον μετέστρεψε στην οδό της αληθινής λατρείας.—1Τι 1:12, 13.

Ζήλια και Φθόνος. Το άτομο που ζηλεύει υποπτεύεται τους άλλους αναίτια ή δυσανασχετεί όταν αυτό που αξιώνει αδικαιολόγητα ότι είναι δικό του καταλήγει σε κάποιον άλλον. Το φθονερό άτομο επιθυμεί ή εποφθαλμιά ανικανοποίητα τις ευνοϊκές περιστάσεις και τα επιτεύγματα των άλλων. Τα συμφραζόμενα καθορίζουν συνήθως την έννοια με την οποία χρησιμοποιούνται στην Αγία Γραφή οι λέξεις του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου που είθισται να μεταφράζονται «ζηλότυπος» ή «ζηλοτυπία», αλλά και «ζήλια» ή «φθόνος». Αυτό ισχύει και για τη λέξη ζῆλος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, αλλά η ελληνική γλώσσα διαθέτει επίσης την ξεχωριστή λέξη φθόνος.

Τον πρώτο αιώνα, είχαν εισέλθει στην εκκλησία της Κορίνθου φιλόδοξοι άντρες που έστρεφαν την προσοχή στον εαυτό τους, καυχιούνταν για ανθρώπους και προκαλούσαν έριδες στην εκκλησία. Η εκκλησία ήταν χωρισμένη σε φατρίες οι οποίες, υποκινούμενες από ζήλια, απέβλεπαν σε ανθρώπους, τους εξύψωναν και τους ακολουθούσαν. Ο Παύλος τόνισε ότι επρόκειτο για σαρκική ζήλια, όχι πνευματική ζηλοτυπία. (1Κο 3:3· 2Κο 12:20) Εξήγησε ότι η θεοσεβής αγάπη δεν ζηλεύει αλλά, τουναντίον, εμπιστεύεται και ελπίζει, εργάζεται δε πάντοτε για τα συμφέροντα των άλλων.—1Κο 13:4, 5, 7.

Η ζήλια εναντίον της οποίας μίλησε ο Παύλος στην εκκλησία της Κορίνθου δεν είναι δίκαιη. Δεν εκδηλώνεται με αφορμή την αποκλειστική αφοσίωση στον Ιεχωβά. Απεναντίας, αποτελεί μορφή ειδωλολατρίας, έχει δαιμονική προέλευση και γεννάει φθόνο και έριδα. Η Γραφή δίνει επανειλημμένες προειδοποιήσεις για αυτήν, δείχνοντας ότι επηρεάζει την ίδια την καρδιά. Ο ετεροθαλής αδελφός του Ιησού Ιάκωβος έγραψε: «Αν έχετε πικρή ζήλια και φιλόνικη διάθεση στην καρδιά σας, μην κομπάζετε και λέτε ψέματα εναντίον της αλήθειας. Αυτή δεν είναι η σοφία που κατεβαίνει από πάνω, αλλά είναι επίγεια, ζωώδης, δαιμονική. Διότι όπου υπάρχει ζήλια και φιλόνικη διάθεση, εκεί υπάρχει ακαταστασία και κάθε απαίσιο πράγμα».—Ιακ 3:14-16· Ρω 13:13· Γα 5:19-21.

Η ζήλια βλάπτει τη σωματική υγεία, διότι «η ήρεμη καρδιά είναι η ζωή της σάρκας, αλλά η ζήλια είναι σήψη στα κόκαλα». (Παρ 14:30) Η ζήλια απορρέει από αισθήματα καχυποψίας ή δυσαρέσκειας που ίσως τρέφει κάποιος μέσα του. Ενδεχομένως είναι πιο καταστροφική από την οργή ή το θυμό επειδή μπορεί να έχει βαθύτερες ρίζες, να διαρκεί περισσότερο και να κατευνάζεται δυσκολότερα. Συνήθως η λογική εξανεμίζεται. (Παρ 27:4) Η ζήλια δε ενός άντρα που είναι δίκαια εξοργισμένος με κάποιον άλλον επειδή μοίχευσε με τη σύζυγό του δεν καταπραΰνεται με κανενός είδους δικαιολογία ή λύτρο!—Παρ 6:32-35.

Η ζήλια μπορεί να κάνει κάποιον να αμαρτήσει ακόμη και ενάντια στον Θεό, όπως συνέβη με τους δέκα ετεροθαλείς αδελφούς του Ιωσήφ. (Γε 37:11· Πρ 7:9) Μπορεί να στοιχίσει τη ζωή ενός ατόμου, καθώς και άλλων που εμπλέκονται, όπως συνέβη με τον Δαθάν, τον Αβιρών και μέλη των οικογενειών τους. (Ψλ 106:16, 17) Ακόμη χειρότερα, η ζήλια ώθησε τους άπιστους Ιουδαίους να διαπράξουν σοβαρά εγκλήματα εναντίον των αποστόλων, καθώς επίσης βλασφημία και απόπειρα ανθρωποκτονίας.—Πρ 13:45, 50· 14:19.

Συζυγική Ζήλια. Η ζηλοτυπία που εκδηλώνει κάποιο άτομο για το (ή τη) σύντροφό του είναι καλή αν πρόκειται για ζήλο που αποσκοπεί στο όφελος και στην ευημερία του (ή της) συντρόφου. Αλλά η ζήλια, δηλαδή η αβάσιμη έλλειψη εμπιστοσύνης, είναι εσφαλμένη, φανερώνει έλλειψη αγάπης και μπορεί να καταστρέψει το γάμο.—1Κο 13:4, 7.

Υπό το Μωσαϊκό Νόμο, υπήρχε πρόβλεψη για τις περιπτώσεις ζήλιας στις οποίες ο σύζυγος υποπτευόταν ότι η σύζυγός του είχε διαπράξει κρυφά μοιχεία. Αν δεν υπήρχαν οι απαιτούμενοι δύο μάρτυρες για να αποδειχτεί η κατηγορία και να μπορέσουν οι ανθρώπινοι κριτές να επιβάλουν τη θανατική ποινή, τότε, σύμφωνα με τη διαδικασία που προέβλεπε ο Νόμος, το ζευγάρι έπρεπε να παρουσιαστεί μπροστά στον εκπρόσωπο του Ιεχωβά, τον ιερέα. Αυτή η ενέργεια ισοδυναμούσε με προσφυγή στον Ιεχωβά, ο οποίος γνώριζε όλα τα γεγονότα, ώστε να εκφέρει εκείνος κρίση. Αν η γυναίκα είχε μοιχεύσει, ως άμεση τιμωρία από τον Ιεχωβά υφίστατο την απώλεια των αναπαραγωγικών της δυνάμεων. Αν η ζήλια του συζύγου ήταν αβάσιμη, αυτός έπρεπε να αναγνωρίσει την αθωότητά της έχοντας σεξουαλικές σχέσεις μαζί της ώστε να γεννήσει παιδί.—Αρ 5:11-31.

Οι Υπηρέτες του Θεού Προειδοποιούνται να Μην Έχουν Αντιζηλία. Η αντιζηλία ή ο ανταγωνισμός—φαινόμενο πολύ κοινό στο παρόν σύστημα πραγμάτων—δεν είναι κάτι πρέπον. Ο Εκκλησιαστής λέει: «Εγώ είδα όλη τη σκληρή εργασία και όλη την επιτηδειότητα στην εργασία, ότι αυτό σημαίνει την αντιζηλία [εβρ., κιν’άθ] κάποιου εναντίον ενός άλλου· και αυτό επίσης είναι ματαιότητα και κυνήγι του ανέμου».—Εκ 4:4· παράβαλε Γα 5:26.

Αν ο υπηρέτης του Θεού ζηλεύει τις επιτυχίες, τα αποκτήματα ή τα επιτεύγματα των άλλων, ίσως αναπτύξει φθόνο και πλεονεξία, καταλήγοντας ακόμη και να φθονεί τους κακούς που ευημερούν. Οι Γραφές προειδοποιούν ότι δεν πρέπει να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Μολονότι μπορεί να φαίνεται ότι οι κακοί ευημερούν επί μακρόν, θα λάβουν γρήγορη κρίση στον καιρό του Θεού, όπως είναι γραμμένο: «Μην εξάπτεσαι εξαιτίας εκείνων που πράττουν το κακό. Μη φθονείς εκείνους που πράττουν την αδικία. Διότι σαν χόρτο θα ξεραθούν γοργά». (Ψλ 37:1, 2) Ο φθόνος για τέτοια άτομα μπορεί να οδηγήσει κάποιον στο να αντιγράψει τις βίαιες οδούς τους, τις οποίες ο Ιεχωβά απεχθάνεται.—Παρ 3:31, 32· 23:17· 24:1, 19· παράβαλε Ψλ 73:2, 3, 17-19, 21-23.

ΖΗΛΩΤΗΣ

Επωνυμία που ξεχωρίζει τον απόστολο Σίμωνα από τον απόστολο Σίμωνα Πέτρο, αντίστοιχη προφανώς της λέξης «Καναναίος» που χρησιμοποιεί ο Ματθαίος και ο Μάρκος. (Ματ 10:4· Μαρ 3:18· Λου 6:15· Πρ 1:13) Το γεγονός ότι ο Σίμων αποκαλείται «ζηλωτής» δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην ότι κάποτε ανήκε στην πολιτική φατρία των λεγόμενων Ζηλωτών. Η επωνυμία αυτή ίσως ήταν απλώς ένας προσδιορισμός που ταίριαζε στην προσωπικότητά του.

ΖΗΝΑΣ

(Ζηνάς).

Ένας γνωστός του Παύλου, σχετικά με τον οποίο ειπώθηκε στον Τίτο: «Εφοδίασε προσεκτικά τον Ζηνά . . . και τον Απολλώ για το ταξίδι τους». (Τιτ 3:13) Εκείνη την εποχή ο Ζηνάς ήταν προφανώς στην Κρήτη, αλλά το πού επρόκειτο να πάνε ο ίδιος και ο Απολλώς—είτε στη Νικόπολη, όπου ο Παύλος έλπιζε να συναντήσει τον Τίτο (Τιτ 3:12), είτε κάπου αλλού—δεν γίνεται γνωστό. Ο Παύλος λέει ότι ο Ζηνάς ήταν «ειδήμονας στο [Μωσαϊκό] Νόμο», πράγμα που μπορεί να σημαίνει ότι ήταν είτε Ιουδαίος είτε προσήλυτος στον Ιουδαϊσμό ο οποίος είχε μεταστραφεί στη Χριστιανοσύνη. Το ελληνικό του όνομα ίσως ευνοεί τη δεύτερη εκδοχή, αλλά ασφαλώς δεν είναι καθοριστικό στοιχείο, εφόσον τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. δεν ήταν ασυνήθιστο για τους Ιουδαίους να έχουν ελληνικά ή ρωμαϊκά ονόματα. Άλλες παρόμοιες περιπτώσεις είναι ο Ιούστος, η Δορκάς και ο Μάρκος.—Πρ 1:23· 9:36· 12:25.

ΖΗΤΙΑΝΟΣ

Το άτομο που κατά συνήθεια ζητάει ελεημοσύνη δημόσια. Το πατριαρχικό σύστημα, το οποίο σύμφωνα με την Αγία Γραφή υπήρχε πριν αλλά και μετά τον παγγήινο Κατακλυσμό των ημερών του Νώε, αναμφίβολα συνέβαλλε πολύ στην αποφυγή καταστάσεων που εξωθούν ορισμένους στην απομόνωση, τους οδηγούν στην εξαθλίωση και τους αναγκάζουν να εξαρτώνται από την ελεημοσύνη των άλλων. Με αυτόν τον τρόπο εμπόδιζε τη δημιουργία μιας τάξης απόρων. Από τους αρχαίους χρόνους, φαίνεται ότι προσφερόταν απλόχερα φιλοξενία στους ξένους ή στους ταξιδιώτες—αυτό τουλάχιστον απηχούν οι αφηγήσεις της Αγίας Γραφής, με σπάνιες εξαιρέσεις. (Γε 19:1-3· Εξ 2:18-20· Κρ 19:15-21) Η αστικοποίηση συνέτεινε στην αποδυνάμωση του πατριαρχικού συστήματος, πιθανόν δε αυτό το φαινόμενο, σε συνδυασμό με την ιδιοτελή τάση για εκμετάλλευση της φιλοξενίας ή της φιλανθρωπίας των άλλων, να οδήγησε στην εμφάνιση της επαιτείας, δηλαδή της ζητιανιάς, ανάμεσα στους ανθρώπους.

Η επαιτεία έχει προφανώς αρχαιότατες ρίζες στις χώρες της Ανατολής. Αυτό καθιστά ακόμη πιο αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι Εβραϊκές Γραφές δεν κάνουν καμιά νύξη για την ύπαρξη επαιτείας σε οποιονδήποτε βαθμό στο έθνος του Ισραήλ ούτε αφήνουν να εννοηθεί ότι αυτή αποτελούσε ιδιαίτερο πρόβλημα για τους Ισραηλίτες αφότου συγκροτήθηκαν ως έθνος μέχρις ότου εξορίστηκαν στη Βαβυλώνα. Όταν έφευγαν από την Αίγυπτο, όπου τους είχαν μεταχειριστεί ως δούλους, «άρχισαν να ζητούν [τύπος του εβρ. ρήματος σα’άλ] από τους Αιγυπτίους ασημένια αντικείμενα και χρυσά αντικείμενα και μανδύες. . . . και αυτοί απογύμνωσαν τους Αιγυπτίους». (Εξ 12:35, 36) Το γεγονός αυτό, όμως, εναρμονιζόταν με την εντολή και την προφητεία του Θεού και προφανώς θεωρήθηκε δίκαιη αποζημίωση για τη μακροχρόνια δουλεία τους και τις αδικίες που υπέμειναν στα χέρια των Αιγυπτίων. (Εξ 3:21, 22· παράβαλε Δευ 15:12-15.) Δεν συνιστούσε προηγούμενο για την άσκηση επαιτείας.

Ο Μωσαϊκός Νόμος περιλάμβανε δυναμικές διατάξεις υπέρ των φτωχών οι οποίες, όταν τηρούνταν, εξάλειφαν κάθε λόγο για επαιτεία. (Λευ 19:9, 10· Δευ 15:7-10· 24:19-21· βλέπε ΔΩΡΑ ΕΛΕΟΥΣ.) Οι Εβραϊκές Γραφές εκφράζουν την έντονη πεποίθηση ότι ο Θεός θα προνοήσει για όσους προσκολλώνται στη δικαιοσύνη, όπως αναφώνησε ο Δαβίδ στα γηρατειά του: «Δεν είδα δίκαιο εγκαταλειμμένο ούτε κάποιον απόγονό του να ζητάει [“να ζητιανεύει”, ΜΠΚ· τύπος της εβρ. λέξης μπικκές] ψωμί», μολονότι οι ίδιοι αυτοί δίκαιοι παρουσιάζονται να εκδηλώνουν απλόχερα τη γενναιοδωρία τους. (Ψλ 37:25, 26· αντιπαράβαλε την εμπειρία της αποστάτιδας Ιερουσαλήμ στα εδ. Θρ 1:11· 4:4.) Από την άλλη πλευρά, το εδάφιο Παροιμίες 20:4 παρουσιάζει τον τεμπέλη να «ζητιανεύει στον καιρό του θερισμού», ενώ το εδάφιο Ψαλμός 109:10 λέει ότι η εκτέλεση της τιμωρίας εναντίον του πονηρού αναγκάζει “τους γιους του να περιπλανιούνται, να ζητιανεύουν και να ψάχνουν να βρουν τροφή από τους έρημους τόπους τους”. Και στα δύο αυτά εδάφια, το ρήμα «ζητιανεύω» αποδίδει το εβραϊκό ρήμα σα’άλ, το οποίο κατά βάση σημαίνει «ζητώ». (Εξ 3:22· 1Βα 3:11) Ωστόσο, στις δύο αυτές περιπτώσεις υπονοείται ότι κάποιος ζητάει κάτι ενεργά και ίσως δημόσια, όπως οι ζητιάνοι.

Φαίνεται ότι, στο διάστημα ανάμεσα στην επάνοδο των Ιουδαίων από την εξορία (537 Π.Κ.Χ.) και στην εμφάνιση του Ιησού στην επίγεια σκηνή, αναπτύχθηκε μεταξύ των Ιουδαίων η αντίληψη ότι αυτές καθαυτές οι ελεημοσύνες, ή φιλανθρωπίες, συμβάλλουν στην απόκτηση σωτηρίας. Αυτό γίνεται φανερό από μια δήλωση του απόκρυφου βιβλίου Σοφία Σειράχ (3:30) (γραμμένου στις αρχές του δεύτερου αιώνα Π.Κ.Χ.), σύμφωνα με την οποία «η ελεημοσύνη κάνει εξιλέωση για τις αμαρτίες». Αναμφίβολα η άποψη αυτή ενθάρρυνε την επαιτεία. (Παράβαλε τις πολυδιαφημισμένες δωρεές που κατέκρινε ο Ιησούς στο εδ. Ματ 6:2.)

Η επικυριαρχία των ξένων δυνάμεων επέφερε καταδυνάστευση στον Ιουδαϊκό λαό και χωρίς αμφιβολία παρεμπόδισε σημαντικά την εφαρμογή του Μωσαϊκού Νόμου όσον αφορά τα προγονικά εδαφικά δικαιώματα και άλλες παρόμοιες διατάξεις. Το γεγονός αυτό καθώς και οι ψεύτικες θρησκευτικές φιλοσοφίες, οι οποίες απέτυχαν να ενσταλάξουν ειλικρινή και βασισμένη σε αρχές αγάπη για τον πλησίον (Ματ 23:23· Λου 10:29-31), πιθανότατα έφεραν μερίδιο ευθύνης για την ανάπτυξη της επαιτείας στην Παλαιστίνη. Γι’ αυτό, στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές βρίσκουμε αρκετές αναφορές στους ζητιάνους που υπήρχαν σε εκείνον τον τόπο.

Οι τυφλοί, οι κουτσοί και οι ασθενείς συγκαταλέγονται στους ζητιάνους που περιγράφονται στην εποχή του Ιησού και των αποστόλων. Η οφθαλμία (πάθηση των ματιών που είναι και σήμερα κοινή στη Μέση Ανατολή) πιθανόν να είχε προκαλέσει τύφλωση σε μερικούς από αυτούς τους ανθρώπους. (Μαρ 10:46-49· Λου 16:20, 22· 18:35-43· Ιωα 9:1-8· Πρ 3:2-10) Όπως οι σημερινοί ζητιάνοι, έτσι και εκείνοι κάθονταν συνήθως σε μεγάλες δημόσιες οδούς ή κοντά σε πολυσύχναστα μέρη, παραδείγματος χάρη στο ναό. Παρότι οι άνθρωποι προσέδιδαν μεγάλη σημασία στις ελεημοσύνες, περιφρονούσαν τους ζητιάνους, γι’ αυτό και ο οικονόμος της παραβολής του Ιησού είπε: «Να ζητιανεύω ντρέπομαι».—Λου 16:3.

Τα δύο ρήματα που χρησιμοποιούνται στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο αναφερόμενα στην επαιτεία είναι συγγενικά του ρήματος αἰτέω, που σημαίνει «ζητώ».—Ματ 7:7.

Η λέξη πτωχός, την οποία χρησιμοποίησε στο πρωτότυπο κείμενο ο Λουκάς (16:20, 22) καταγράφοντας τα λόγια που είπε ο Ιησούς αναφερόμενος στον Λάζαρο ως ζητιάνο, προσδιορίζει κάποιον που ζαρώνει και μαζεύεται, και αναφέρεται στους πάμφτωχους, στους ενδεείς, στους ζητιάνους. Η ίδια αυτή λέξη χρησιμοποιείται και στο εδάφιο Ματθαίος 5:3 αναφορικά με εκείνους «που έχουν συναίσθηση της πνευματικής τους ανάγκης [«που είναι ζητιάνοι για το πνεύμα», υποσ.]» (πτωχοὶ τῷ πνεύματι, Κείμενο). Σχετικά με τη χρήση της λέξης πτωχός σε αυτό το εδάφιο, το σύγγραμμα του Μ. Ρ. Βίνσεντ Μελέτες Λέξεων της Καινής Διαθήκης ([Word Studies in the New Testament] 1957, Τόμ. 1, σ. 36) λέει ότι «είναι πολύ παραστατική και εύστοχη εδώ, καθώς υποδηλώνει την απόλυτη πνευματική ένδεια, η συναίσθηση της οποίας προηγείται της εισόδου στη βασιλεία του Θεού, και η οποία δεν είναι δυνατόν να ανακουφιστεί από τις προσπάθειες του ίδιου του ατόμου, αλλά μόνο από το έλεος του Θεού που παρέχεται δωρεάν».

Αυτή την ίδια λέξη χρησιμοποίησε και ο Παύλος στο εδάφιο Γαλάτες 4:9 όταν εξέφρασε την ανησυχία του για όσους “επέστρεφαν πάλι στα αδύναμα και πενιχρά [πτωχά, Κείμενο] στοιχειώδη πράγματα” που έκαναν άλλοτε. Τέτοιου είδους πράγματα ήταν «πενιχρά» σε σύγκριση με τα πνευματικά πλούτη που είναι δυνατόν να αποκτηθούν μέσω του Χριστού Ιησού.

Μολονότι ο Ιησούς και οι απόστολοί του εκδήλωναν καλοσύνη στους ζητιάνους, δεν ενθάρρυναν την επαιτεία. Αν και αποδέχονταν τη φιλοξενία με ευγνωμοσύνη, δεν ζητιάνευαν. Ο Ιησούς είπε σε εκείνους που τον ακολουθούσαν απλώς και μόνο για να βρουν ψωμί ότι έπρεπε να ενδιαφέρονται, «όχι για την τροφή που αφανίζεται, αλλά για την τροφή που παραμένει για ζωή αιώνια». (Ιωα 6:26, 27) Ο Πέτρος είπε σε έναν κουτσό ζητιάνο στο ναό: «Ασήμι και χρυσάφι δεν έχω στην κατοχή μου, αλλά αυτό που έχω αυτό σου δίνω», και χρησιμοποίησε τα πνευματικά του χαρίσματα για να τον γιατρέψει. (Πρ 3:6) Έστω και αν, κατά καιρούς, οι απόστολοι ήταν πεινασμένοι και άστεγοι και δεν είχαν αρκετά ρούχα, εντούτοις μοχθούσαν “εργαζόμενοι με τα ίδια τους τα χέρια, νύχτα και ημέρα, ώστε να μην προκαλέσουν επιβάρυνση σε άλλους”. (1Κο 4:11, 12· 1Θε 2:9) Ο κανόνας που ίσχυε μεταξύ των Χριστιανών ήταν: «Αν κάποιος δεν θέλει να εργάζεται δεν πρέπει ούτε και να τρώει».—2Θε 3:10-12.

ΖΙΒ

Το όνομα του δεύτερου σεληνιακού μήνα στο θρησκευτικό ημερολόγιο αλλά όγδοου στο πολιτικό ημερολόγιο των Ισραηλιτών. (1Βα 6:1, 37) Αντιστοιχεί με ένα μέρος του Απριλίου και ένα μέρος του Μαΐου. Το σχόλιο που κάνει το έργο Τα Βιβλία της Αγίας Γραφής, του Εκδοτικού Οίκου Σοντσίνο (Soncino Books of the Bible), στο εδάφιο 1 Βασιλέων 6:1 λέει σχετικά με το μήνα Ζιβ: «Τώρα γνωστός ως Ιγιάρ, ο δεύτερος μήνας μετά τον Νισάν. Ονομαζόταν Ζιβ (λαμπρότητα) επειδή έπεφτε την εποχή του έτους που η γη “λαμπρύνεται” με άνθη και λουλούδια». (Επιμέλεια Α. Κοέν, Λονδίνο, 1950) Το όνομα Ιγιάρ βρίσκεται στο Ιουδαϊκό Ταλμούδ και σε άλλα μεταιχμαλωσιακά έργα.

Αυτόν το μήνα ο θερισμός του κριθαριού φτάνει στις λοφώδεις περιοχές, ενώ στις πεδιάδες λαβαίνει χώρα ο θερισμός του σιταριού. Οι λόφοι της Γαλιλαίας στολίζονται από τα λαμπρά χρώματα των λουλουδιών. Η περίοδος της ξηρασίας αρχίζει κατά τη διάρκεια αυτού του μήνα, τα δε πρωινά σύννεφα εξαφανίζονται γρήγορα στη ζέστη της ημέρας. Αυτή την εποχή τα φυτά εξαρτώνται από τη νυχτερινή δροσιά και περιμένουν το τέλος της περιόδου της ξηρασίας τον Οκτώβριο.—Ωσ 6:4· Ησ 18:4.

Η 14η ημέρα του Ζιβ παρείχε στους Ισραηλίτες μια δεύτερη ευκαιρία να γιορτάσουν το Πάσχα σε περίπτωση που, λόγω απουσίας ή τελετουργικής ακαθαρσίας, δεν είχαν καταφέρει να το γιορτάσουν στις 14 Νισάν.—Αρ 9:9-13· 2Χρ 30:2, 3.

Το μήνα Ζιβ ο Σολομών άρχισε την κατασκευή του ναού, και σχεδόν 500 χρόνια αργότερα, τον ίδιο μήνα, ο Ζοροβάβελ ξεκίνησε το έργο της ανοικοδόμησης του ναού.—1Βα 6:1· Εσδ 3:8.

ΖΙΒΑ

(Ζιβά).

Ο υπηρέτης του σπιτικού του Σαούλ από τον οποίο ο Δαβίδ, ρωτώντας, έμαθε για τον Μεφιβοσθέ, τον κουτσό γιο του Ιωνάθαν. Ο Δαβίδ έφερε τον Μεφιβοσθέ στην Ιερουσαλήμ και ανέθεσε στον Ζιβά, στους 15 γιους του και στους 20 υπηρέτες του να φροντίζουν την κληρονομιά του Μεφιβοσθέ. (2Σα 9:2-12 [Σχετικά με τις λέξεις «τραπέζι μου», που αναφέρονται στο εδάφιο 11, πιστεύεται γενικά ότι πρόκειται για λανθασμένη αντιγραφή της φράσης «τραπέζι του Δαβίδ». Μια άλλη εκδοχή είναι ότι ο Ζιβά ίσως επανέλαβε κατά λέξη ό,τι είχε πει ο Δαβίδ.]) Όταν ο Δαβίδ έφυγε από την Ιερουσαλήμ εξαιτίας της ανταρσίας του Αβεσσαλώμ, ο Ζιβά τού έφερε μερικές άκρως απαραίτητες προμήθειες—τρόφιμα και ζώα. Εντούτοις, άφησε πίσω τον Μεφιβοσθέ, παρότι εκείνος ήθελε να πάει, και είπε στον Δαβίδ ότι αυτός είχε μείνει επίτηδες στην Ιερουσαλήμ, ελπίζοντας να ανακτήσει τη βασιλεία για λογαριασμό του οίκου του Σαούλ. Ως αποτέλεσμα, χωρίς να ερευνήσει περισσότερο το ζήτημα, ο Δαβίδ μεταβίβασε την περιουσία του Μεφιβοσθέ στον Ζιβά.—2Σα 16:1-4.

Όταν ο Δαβίδ επέστρεψε μετά την καταστολή της ανταρσίας, ο Ζιβά ήταν από τους πρώτους που υποδέχτηκαν το βασιλιά. Κατόπιν συνάντησε τον Δαβίδ ο Μεφιβοσθέ, ο οποίος τον καλωσόρισε και τον πληροφόρησε για την απάτη και τη συκοφαντία του Ζιβά. Υπό το φως αυτών των νέων εξελίξεων, ο Δαβίδ αποφάσισε τώρα ότι ο Μεφιβοσθέ και ο Ζιβά έπρεπε να μοιραστούν την περιουσία. Ο Μεφιβοσθέ, όμως, δήλωσε: «Ας τα πάρει και όλα [ο Ζιβά], τώρα που ο κύριός μου ο βασιλιάς ήρθε με ειρήνη στην κατοικία του».—2Σα 19:17, 24-30.

ΖΙΒΙΑ

(Ζιβιά) [Γαζέλα].

Κεφαλή οικογένειας στη φυλή του Βενιαμίν. Γιος του Σαχαραΐμ από τη σύζυγό του την Οδές.—1Χρ 8:1, 8-10.

ΖΙΒΙΑΧ

(Ζιβιάχ) [Θηλυκή Γαζέλα].

Μητέρα του Βασιλιά Ιωάς του Ιούδα, κατά πάσα πιθανότητα σύζυγος του Βασιλιά Οχοζία και επομένως νύφη της Γοθολίας. (2Βα 11:1, 2· 12:1· 2Χρ 24:1) Η Ζιβιάχ ήταν από τη Βηρ-σαβεέ. Τίποτα δεν λέγεται για το τι απέγινε αυτή όταν η Γοθολία αφάνισε το βασιλικό οίκο του Ιούδα.

ΖΙΕ

(Ζιέ) [πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «τρέμω· τραντάζω»].

Γαδίτης που ζούσε στη Βασάν.—1Χρ 5:11, 13.

ΖΙΖΑ

(Ζιζά).

1. Γιος του Βασιλιά Ροβοάμ από τη Μααχά, την εγγονή του Αβεσσαλώμ. Όταν αποφασίστηκε ότι διάδοχος του θρόνου θα ήταν ο Αβιά, ένας αδελφός του Ζιζά, ο Ζιζά πήρε ως δώρο από τον Ροβοάμ πόλεις, τροφή και συζύγους.—2Χρ 11:20, 22, 23.

2. Ένας από τους Συμεωνίτες αρχηγούς οι οποίοι στη διάρκεια της βασιλείας του Εζεκία επέκτειναν τα βοσκοτόπια τους προσαρτώντας μια χαμιτική περιοχή και εξολοθρεύοντας τους κατοίκους της. Ήταν γιος του Σιφεί.—1Χρ 4:24, 37-41.

ΖΙΖΑΝΙΑ

Βλέπε ΑΓΡΙΟΧΟΡΤΑ, ΖΙΖΑΝΙΑ.

ΖΙΖΑΧ

(Ζιζάχ).

Ο δεύτερος στη σειρά κατονομαζόμενος γιος του Σιμεΐ, επικεφαλής ενός πατρικού οίκου Γηρσωνιτών Λευιτών στους οποίους ανατέθηκαν διάφορα καθήκοντα στη διάρκεια της βασιλείας του Δαβίδ. (1Χρ 23:6, 7, 10, 11) Στο εδάφιο 10, το Μασοριτικό κείμενο αναφέρει το όνομα ως Ζινά, ενώ η Μετάφραση των Εβδομήκοντα ως Ζιζά και η λατινική Βουλγάτα ως Ζιζάχ.

ΖΙΛΘΑΪ

(Ζιλθαΐ) [από μια ρίζα που σημαίνει «σκιά· σκέπη»].

1. Κεφαλή μιας οικογένειας Βενιαμιτών που ζούσε στην Ιερουσαλήμ, γιος του Σιμεΐ.—1Χρ 8:1, 20, 21, 28.

2. Γενναίος Μανασσίτης αρχηγός που συντάχθηκε με τις δυνάμεις του Δαβίδ στη Σικλάγ.—1Χρ 12:19-21.

ΖΙΛΛΑ

(Ζιλλά) [Σκιά· Σκέπη].

Η μία από τις δύο συζύγους του Λάμεχ, του πρώτου πολύγαμου που αναφέρεται στο Βιβλικό υπόμνημα. Ήταν μητέρα του Θουβάλ-κάιν και της αδελφής του της Νααμά. Ο Λάμεχ συνέθεσε ένα ποίημα για τις συζύγους του, την Αδά και τη Ζιλλά.—Γε 4:19-24.

ΖΙΜΒΡΙ

(Ζιμβρί).

1. Γιος του Ζερά και εγγονός του Ιούδα.—1Χρ 2:4, 6.

2. Ο Συμεωνίτης αρχηγός, γιος του Σαλού, που έφερε τη Χασβί τη Μαδιανίτισσα στο στρατόπεδο του Ισραήλ, διαπράττοντας μαζί της πορνεία μέσα στην ίδια του τη σκηνή. Εξαιτίας αυτού, ο Ζιμβρί και η Χασβί θανατώθηκαν από τον Φινεές, με την επιδοκιμασία του Ιεχωβά. Αυτή η γρήγορη ενέργεια έθεσε τέλος στη μάστιγα που είχε προκαλέσει ήδη το θάνατο χιλιάδων ένοχων Ισραηλιτών.—Αρ 25:6-8, 14-18.

3. Ο πέμπτος βασιλιάς του δεκάφυλου βασιλείου του Ισραήλ. Ο Ζιμβρί βασίλεψε στη Θερσά εφτά ημέρες, γύρω στο 951 Π.Κ.Χ. Προηγουμένως, υπό τον Βασιλιά Ηλά, ήταν αρχηγός των μισών αρμάτων, αλλά σε κάποια περίπτωση που ο στρατός βρισκόταν μακριά, στη Γιββεθών, και ο Βασιλιάς Ηλά είχε μείνει πίσω, ο Ζιμβρί σκότωσε τόσο αυτόν όσο και όλο τον υπόλοιπο οίκο του Βαασά και αυτοανακηρύχτηκε βασιλιάς. Η βασιλεία του ήταν πολύ σύντομη επειδή ο στρατός έκανε βασιλιά τον Αμρί και γύρισε αμέσως στη Θερσά για να την πολιορκήσει, οπότε ο Ζιμβρί έκαψε την κατοικία του βασιλιά όντας ο ίδιος μέσα. Ο Ζιμβρί είναι γνωστός για το ότι έπραξε το κακό στα μάτια του Ιεχωβά. (1Βα 16:3, 4, 9-20) Τα τελευταία λόγια της Ιεζάβελ αποτελούσαν μια αναφορά στις συνέπειες που υπέστη ο Ζιμβρί. Καθώς ο Ιηού έμπαινε θριαμβευτικά στην Ιεζραέλ, εκείνη φώναξε χλευαστικά από το παράθυρο: «Του βγήκε σε καλό του Ζιμβρί, του φονιά του κυρίου του;»—2Βα 9:30, 31.

4. Απόγονος του Σαούλ και του Ιωνάθαν. (1Χρ 8:33-36· 9:42) Έχει υποστηριχτεί η άποψη ότι ίσως είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 3 επειδή υπάρχει το ενδεχόμενο να προσπαθούσε αυτός ο Ζιμβρί (Αρ. 3) να ανακτήσει τη βασιλεία ως μέλος του σπιτικού του Σαούλ.

5. Προφανώς γεωγραφική τοποθεσία η οποία μας είναι άγνωστη. Κάποιες φορές έχει συνδεθεί με τον Ζεμβράν, έναν γιο του Αβραάμ, αλλά η σύνδεση αυτή δεν βασίζεται σε επαρκή στοιχεία.—Ιερ 25:25· Γε 25:1, 2.

ΖΙΜΜΑ

(Ζιμμά).

Γηρσωνίτης Λευίτης. (1Χρ 6:20) Ίσως είναι ο ίδιος Ζιμμά που αναφέρεται στο εδάφιο 1 Χρονικών 6:42. Αν σε αυτή τη γενεαλογία παραλείπονται πολλά ονόματα (όπως συμβαίνει συχνά σε αυτούς τους καταλόγους), ίσως είναι επίσης το πρόσωπο που μνημονεύεται στο εδάφιο 2 Χρονικών 29:12, του οποίου κάποιος απόγονος, ο Ιωάχ, βοήθησε στον καθαρισμό του ναού στις ημέρες του Εζεκία.

ΖΙΝ

1. Έρημος διαμέσου της οποίας οι Ισραηλίτες πορεύτηκαν καθ’ οδόν προς τη Χαναάν. Δεν είναι συνώνυμη της ερήμου Σιν. (Αρ 33:11, 36) Το δεύτερο έτος μετά την έξοδο του Ισραήλ από την Αίγυπτο, 12 Ισραηλίτες κατασκόπευσαν την Υποσχεμένη Γη, αρχίζοντας από την έρημο Ζιν. Εκείνη την περίοδο οι Ισραηλίτες ήταν στρατοπεδευμένοι στην Κάδης. (Αρ 13:21, 26) Μεταγενέστερα, αφού περιπλανήθηκαν στην έρημο για χρόνια, οι Ισραηλίτες έφτασαν στην Κάδης, στην έρημο Ζιν, και δεύτερη φορά. Αυτή η περιοχή της ερήμου Ζιν ήταν ακατοίκητη, άσπαρτη, άνυδρη και δεν είχε ούτε σύκα ούτε αμπέλια ούτε ρόδια. (Αρ 20:1-5· παράβαλε Αρ 20:28· 33:38· Δευ 1:3.) Το περιστατικό κατά το οποίο ο Μωυσής και ο Ααρών δεν αγίασαν τον Ιεχωβά ενώπιον του λαού και έχασαν το προνόμιο να μπουν στην Υποσχεμένη Γη συνέβη με αφορμή τα νερά της Μεριβά στην Κάδης, στην έρημο Ζιν.—Αρ 27:12-14· Δευ 32:50, 51.

Η έρημος Ζιν βρισκόταν «δίπλα στον Εδώμ» (ακριβώς στα Δ του Εδώμ) και στο νοτιοανατολικό άκρο της περιοχής που είχε παραχωρηθεί στον Ιούδα. (Αρ 34:3· Ιη 15:1) Εφόσον η Κάδης βρισκόταν στην περιοχή των ερήμων Ζιν και Φαράν (Αρ 13:26· 20:1), πιθανόν αυτές να ήταν όμορες έρημοι ή ενδέχεται η έρημος Ζιν να ήταν μέρος της πιο εκτεταμένης ερήμου Φαράν.

2. Σε δύο περιπτώσεις το όνομα «Ζιν» εμφανίζεται χωρίς τον προσδιορισμό «έρημος». Σε αυτές τις περιπτώσεις, ίσως αντιπροσωπεύει μια πόλη που προς το παρόν δεν έχει εντοπιστεί, στο νότιο Ιούδα, ανάμεσα στον ανήφορο της Ακραββίμ και στην Κάδης-βαρνή, από την οποία πήρε το όνομά της και η γύρω έρημος. Ίσως, όμως, να σημαίνει και την ίδια την έρημο Ζιν.—Αρ 34:4· Ιη 15:3.

ΖΙΝΑ

(Ζινά).

Απόγονος του Γηρσών μέσω του Σιμεΐ. (1Χρ 23:6, 7, 10) Στο εδάφιο 1 Χρονικών 23:11 ονομάζεται Ζιζάχ.—Βλέπε ΖΙΖΑΧ.

ΖΙΦ

1. Απόγονος του Ιούδα μέσω του Ιαλελεήλ.—1Χρ 4:15, 16.

2. Άγνωστη πόλη στο νότιο τμήμα του Ιούδα.—Ιη 15:21, 24.

3. Πόλη στην ορεινή περιοχή του Ιούδα. (Ιη 15:20, 48, 55, 57) Είναι προφανώς η Ζιφ της οποίας «πατέρας» ήταν ο Μησά. (1Χρ 2:42) Οι γεωγράφοι γενικά τη συνδέουν με το Τελλ Ζιφ, περίπου 6 χλμ. ΝΑ της Χεβρών. Ο Δαβίδ αναζήτησε καταφύγιο εξαιτίας του Βασιλιά Σαούλ στην έρημο που περιέβαλλε τη Ζιφ, και οι άντρες της πόλης φανέρωσαν δύο φορές στο βασιλιά πού βρισκόταν. (1Σα 23:14, 15, 19, 24, 29· 26:1, 2· παράβαλε Ψλ 54:Επιγρ.) Η εν λόγω Ζιφ ήταν προφανώς η πόλη την οποία οχύρωσε αργότερα ο Ροβοάμ.—2Χρ 11:5-8.

ΖΙΦΑ

(Ζιφά).

“Γιος” του Ιαλελεήλ από τη φυλή του Ιούδα.—1Χρ 4:1, 16.

ΖΙΦΙΤΕΣ

(Ζιφίτες) [Της (Από τη) Ζιφ].

Οι κάτοικοι της Ζιφ στην ορεινή περιοχή του Ιούδα.—Ψλ 54:Επιγρ.· βλέπε ΖΙΦ Αρ. 3.

ΖΙΦΡΩΝ

(Ζιφρών).

Τοποθεσία στο βόρειο σύνορο της Υποσχεμένης Γης. (Αρ 34:9) Η ακριβής θέση της δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα, αν και ο Γ. Ααρώνι την ταυτίζει με τη Χαουαρίν, περίπου 100 χλμ. ΝΝΑ της Αιμάθ.

ΖΙΧΡΙ

(Ζιχρί) [συντετμημένη μορφή του Ζαχαρίας, που σημαίνει «Ο Ιεχωβά Έχει Θυμηθεί»].

1. Ο τρίτος στη σειρά κατονομαζόμενος γιος του Ισαάρ, εγγονός του Καάθ, Λευίτης.—Εξ 6:18, 21.

2, 3, 4. Τρεις κεφαλές οικογενειών στη φυλή του Βενιαμίν, κάτοικοι της Ιερουσαλήμ. Ήταν γιοι ή απόγονοι του Σιμεΐ, του Σασάκ και του Ιεροάμ αντίστοιχα.—1Χρ 8:1, 19, 21, 23, 25, 27, 28.

5. Γιος του Ασάφ και προπάτορας ενός μουσικού της μεταιχμαλωσιακής περιόδου, του Ματτανία. (1Χρ 9:15) Αλλού ίσως ονομάζεται Ζαβδί (Νε 11:17) και Ζακχούρ.—1Χρ 25:2, 10· Νε 12:35.

6. Λευίτης απόγονος του Μωυσή μέσω του Ελιέζερ, πατέρας ή πρόγονος του Σελομώθ, εκείνου που στη διάρκεια της βασιλείας του Δαβίδ διορίστηκε υπεύθυνος για τους θησαυρούς των λαφύρων πολέμου.—1Χρ 26:25-27· 23:15, 17.

7. Ρουβηνίτης του οποίου ο γιος, ο Ελιέζερ, ήταν αρχηγός της φυλής όταν βασίλευε ο Δαβίδ.—1Χρ 27:16.

8. Κάποιος άντρας από τη φυλή του Ιούδα του οποίου ο γιος, ο Αμασίας, ήταν στρατιωτικός αρχηγός του Βασιλιά Ιωσαφάτ.—2Χρ 17:12, 14, 16.

9. Πατέρας του Ελισαφάτ που βοήθησε τον Ιωδαέ να ανατρέψει τη Γοθολία.—2Χρ 23:1.

10. Κραταιός πολεμιστής από τον Εφραΐμ στο στρατό του βόρειου βασιλείου που εισέβαλε στον Ιούδα γύρω στο 760 Π.Κ.Χ. Ο Ζιχρί σκότωσε τρία σημαίνοντα μέλη του σπιτικού του Βασιλιά Άχαζ, μεταξύ των οποίων και έναν πρίγκιπα.—2Χρ 28:6, 7.

11. Βενιαμίτης του οποίου ο γιος, ο Ιωήλ, ήταν επιβλέπων των Βενιαμιτών που ζούσαν στην Ιερουσαλήμ μετά την εξορία.—Νε 11:3, 4, 7, 9.

12. Κεφαλή του ιερατικού πατρικού οίκου του Αβιά την εποχή του Ιεχωακείμ, διαδόχου του Αρχιερέα Ιησού.—Νε 12:12, 17.

ΖΟΑΝ

(Ζόαν).

Αρχαία πόλη της Αιγύπτου η οποία χτίστηκε εφτά χρόνια μετά τη Χεβρών και επομένως βρισκόταν ήδη σε ύπαρξη την εποχή που ο Αβραάμ εισήλθε στη Χαναάν (1943 Π.Κ.Χ.). (Αρ 13:22· Γε 12:5· 13:18) Το Βιβλικό όνομα Ζόαν αντιστοιχεί με το αιγυπτιακό όνομα (ντ‛ν τ) μιας πόλης στο βορειοανατολικό τμήμα της περιοχής του Δέλτα, περίπου 56 χλμ. ΝΔ του Πορτ Σάιντ. Γνωστότερη με το ελληνικό της όνομα, Τάνις (κοντά στο σημερινό Σαν ελ-Χάτζαρ), η πόλη αυτή βρισκόταν στο λεγόμενο τανιτικό κλάδο του Νείλου.

Στα εδάφια Ψαλμός 78:12, 43, η έκφραση «πεδίο της Ζόαν» χρησιμοποιείται παράλληλα με την έκφραση «γη της Αιγύπτου» στην αφήγηση των θαυματουργικών πράξεων του Ιεχωβά υπέρ του Ισραήλ οι οποίες οδήγησαν στην Έξοδο. Αυτό έχει κάνει ορισμένους μελετητές να υποστηρίζουν ότι οι συναντήσεις του Μωυσή με τον Φαραώ έλαβαν χώρα στη Ζόαν. Παρόμοια, έχει δώσει το έναυσμα σε μερικούς να επιχειρήσουν τη σύνδεση της Ζόαν (Τάνιδος) με την πόλη Ραμεσσής, καθώς και με την πόλη Άβαρις, την οποία αναφέρει ο Μανέθων στην αφήγησή του σχετικά με τους αποκαλούμενους βασιλιάδες Υξώς. Ως αποτέλεσμα, πολλά σύγχρονα εγκυκλοπαιδικά συγγράμματα λένε ότι η Ζόαν μετονομάστηκε σε Αβάριδα υπό τους «Υξώς», στη συνέχεια μετονομάστηκε σε Ραμεσσής υπό τη δυναστεία των Ραμεσιδών και τελικά ξανάγινε Ζόαν (με τον εξελληνισμένο τύπο «Τάνις»). Είναι αξιοσημείωτο, ωστόσο, ότι η Αγία Γραφή αναφέρει με συνέπεια το όνομα Ζόαν δείχνοντας ότι χρησιμοποιούνταν τόσο πριν από την Έξοδο (τον καιρό του Αβραάμ) και την εποχή της Εξόδου, όσο και τον όγδοο, τον έβδομο και τον έκτο αιώνα Π.Κ.Χ. (την εποχή των προφητών Ησαΐα και Ιεζεκιήλ).

Αν η Ζόαν ήταν ο τόπος όπου συναντούσε ο Μωυσής τον Φαραώ, αυτό οπωσδήποτε θα αποτελούσε κάποια ένδειξη για το ποιο ήταν το σημείο εκκίνησης της πορείας της Εξόδου. Εντούτοις, αρκετοί παράγοντες καθιστούν αυτή την άποψη αμφισβητήσιμη. Αν με το όνομα Ζόαν εννοούνταν αυτή η τοποθεσία, τότε η έκφραση «πεδίο της Ζόαν» δεν θα έπρεπε να θεωρηθεί απλώς παράλληλη της έκφρασης «γη της Αιγύπτου», αλλά μια πολύ πιο εξειδικευμένη έκφραση η οποία προσδιορίζει την ακριβή τοποθεσία όπου συνέβησαν τα θαύματα. Αυτή η περιοριστική έννοια δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, διότι οι Δέκα Πληγές δεν συνέβησαν σε ένα μόνο μέρος της Αιγύπτου (παραδείγματος χάρη σε ένα τμήμα του Δέλτα) αλλά σε ολόκληρη τη χώρα. Αυτό φαίνεται να υποστηρίζει την άποψη ότι η έκφραση «πεδίο της Ζόαν» χρησιμοποιείται ως παράλληλη της έκφρασης «γη της Αιγύπτου».

Οι σύγχρονοι αυτοί μελετητές που επιδιώκουν να παρουσιάσουν τη Ζόαν (ή, σύμφωνα με τη σύνδεση που επιχειρούν, την Αβάριδα ή Ραμεσσής) ως την έδρα του Φαραώ την εποχή της Εξόδου στερούνται και πάλι Γραφικής υποστήριξης και επιβεβαίωσης από αρκετές απόψεις. Η Αγία Γραφή δείχνει ότι η πρώτη συνάντηση που είχε ο Μωυσής έλαβε χώρα στην άκρη του Νείλου Ποταμού. (Εξ 7:14, 15) Η Ζόαν (Τάνις) δεν βρίσκεται στον καθαυτό ποταμό, αλλά στις εκβολές μιας από τις αρχαίες διακλαδώσεις που εξέκλιναν από το κυρίως ρεύμα. Εξάλλου, επιχειρώντας να ταυτίσουν την πόλη Ραμεσσής με τη Ζόαν, ή αλλιώς Τάνιδα, παραβλέπουν το γεγονός ότι η Ζόαν υφίστατο ήδη ως πόλη τον καιρό του Αβραάμ, ενώ η Βιβλική Ρααμσής (Ραμεσσής) άρχισε να οικοδομείται από τους Ισραηλίτες στην Αίγυπτο ύστερα από 400 περίπου χρόνια (εκτός και αν με τη λέξη “οικοδομώ” η Αγία Γραφή εννοεί “εποικοδομώ”, δηλαδή ισχυροποιώ).—Εξ 1:11.

Αυτοί οι μελετητές ισχυρίζονται ότι η Ζόαν (η Άβαρις-Ραμεσσής, όπως την ονομάζουν) ήταν η πρωτεύουσα της Αιγύπτου την εποχή της Εξόδου, ενώ η Αγία Γραφή χαρακτηρίζει τη Ραμεσσής απλώς ως “τόπο αποθήκευσης”. Και υποστηρίζοντας ότι ο Ραμσής Β΄ ήταν ο Φαραώ της Εξόδου λόγω του ισχυρισμού του ότι αυτός έχτισε την πόλη Ραμεσσής (ή, ακριβέστερα, έναν τόπο ονόματι Περ-Ραμσή), αγνοούν το γεγονός ότι το χτίσιμο της Βιβλικής Ραμεσσής άρχισε 80 ή και περισσότερα χρόνια πριν από την Έξοδο (πριν από τη γέννηση του Μωυσή [Εξ 1:11–2:10]), ενώ οι ιστορικοί αποδίδουν στον Ραμσή Β΄ διακυβέρνηση μόνο 66 περίπου ετών.—Βλέπε ΡΑΑΜΣΗΣ, ΡΑΜΕΣΣΗΣ.

Παραμένει, λοιπόν, το ερώτημα γιατί η έκφραση «πεδίο της Ζόαν» χρησιμοποιείται, όπως φαίνεται, ως παράλληλη της έκφρασης «γη της Αιγύπτου» σε σχέση με την εκτέλεση θαυματουργικών πράξεων από τον Ιεχωβά. Μολονότι δεν μπορούμε να απορρίψουμε εντελώς την εκδοχή να υπήρχε κάποια σύνδεση με την αυλή του Φαραώ, είναι επίσης καθ’ όλα πιθανό να χρησιμοποίησε ο ψαλμωδός το όνομα Ζόαν με αυτόν τον τρόπο λόγω της αρχαιότητας της πόλης, εφόσον ήταν προφανώς μια από τις πρώτες πόλεις που ιδρύθηκαν στην Αίγυπτο. Ή ο λόγος μπορεί να είναι η σπουδαιότητα της πόλης και η θέση της στην είσοδο της Αιγύπτου για όσους έρχονταν από την Παλαιστίνη—ίσως μάλιστα αυτή να ήταν η πρώτη μεγάλη πόλη που αντίκρισε η οικογένεια του Ιακώβ όταν ήρθε στην Αίγυπτο. (Παράβαλε Ησ 30:2-4· βλέπε ΧΑΝΕΣ.) Καθώς βρίσκεται κοντά στη βόρεια άκρη της Αιγύπτου, το «πεδίο» της μπορεί ακόμη και να αναφέρεται μεταφορικά σε όλη την Κοιλάδα του Νείλου η οποία εκτείνεται προς το Ν, μέχρι το νότιο όριο της Αιγύπτου.

Η σπουδαιότητα της Ζόαν (Τάνιδος), ιδιαίτερα όσον αφορά τις εμπορικές συναλλαγές και τα θρησκευτικά οικοδομήματα, είναι αναμφισβήτητη. Υπάρχουν στοιχεία που πιστοποιούν ότι, από τον καιρό των πρώτων «δυναστειών» της Αιγύπτου και έπειτα, οι βασιλιάδες έχτισαν εκεί πολλά οικοδομήματα. Κατασκευάστηκε ένας μεγάλος ναός μήκους περίπου 305 μ. Ο Φαραώ Ραμσής Β΄ έστησε στην Τάνιδα ένα τεράστιο μονολιθικό άγαλμά του ύψους περίπου 28 μ. και βάρους 800 και πλέον τόνων. Οι Ασσύριοι βασιλιάδες Εσάρ-αδδών και Ασσουρμπανιπάλ χαρακτηρίζουν τη Ζόαν (η οποία ονομάζεται Σά’νου ή Σί’νου στις σφηνοειδείς επιγραφές) βασιλική πόλη υπό τη διοίκηση ενός άρχοντα. Πριν από αυτούς, ο προφήτης Ησαΐας, στη θεϊκή εξαγγελία εναντίον της Αιγύπτου, είχε κάνει λόγο για τους «άρχοντες της Ζόαν» και τους είχε κατατάξει μαζί με τους άρχοντες της Νοφ (Μέμφιδος), υποδηλώνοντας έτσι και την πολιτική σπουδαιότητα της Ζόαν. (Ησ 19:1, 11-13) Ο Τιρχάκα, ο Αιθίοπας ηγεμόνας της Αιγύπτου και σύγχρονος του Ησαΐα, λέγεται ότι χρησιμοποίησε τη Ζόαν (Τάνιδα) ως διοικητικό κέντρο της βόρειας Αιγύπτου.

Η κατάκτηση της Αιγύπτου από τους Ασσυρίους υπό την ηγεσία του Εσάρ-αδδών και του Ασσουρμπανιπάλ απέδειξε την “ανοησία” των συμβούλων της Ζόαν. (Ησ 19:13) Κατόπιν, περίπου το 591 Π.Κ.Χ., ο προφήτης Ιεζεκιήλ προειδοποίησε ότι θα λάβαινε χώρα άλλη μια κατάκτηση, αυτή τη φορά από τον Βαβυλώνιο Βασιλιά Ναβουχοδονόσορα, εξαιτίας της οποίας θα ξεσπούσε «φωτιά στη Ζόαν». (Ιεζ 29:17· 30:1, 10, 14) Ωστόσο, η Ζόαν (Τάνις) φαίνεται ότι επανέκτησε την ισχύ της και συνέχισε να είναι η μεγαλύτερη πόλη του Δέλτα στην Αίγυπτο μέχρι την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Έκτοτε η νέα πόλη της Αλεξάνδρειας υποσκέλισε τη Ζόαν (Τάνιδα) σε εμπορική σπουδαιότητα και αυτή ακολούθησε φθίνουσα πορεία.

ΖΟΡΑ

(Ζορά).

Πόλη στη Σεφηλά η οποία είχε παραχωρηθεί στη φυλή του Ιούδα. (Ιη 15:20, 33) Βρισκόταν στο όριο ανάμεσα στον Δαν και στον Ιούδα και κατοικούνταν από Δανίτες. (Ιη 19:41, 48· Κρ 18:2, 8, 11) Ο Δανίτης Σαμψών γεννήθηκε στη Ζορά και θάφτηκε εκεί κοντά. (Κρ 13:2, 24, 25· 16:31) Η πόλη οχυρώθηκε από τον Βασιλιά Ροβοάμ, ίσως λόγω του ότι βρισκόταν σε στρατηγική θέση, περίπου 25 χλμ. Δ της Ιερουσαλήμ. (2Χρ 11:5, 10) Η Ζορά κατοικήθηκε εκ νέου από μερικούς γιους του Ιούδα οι οποίοι επέστρεψαν από τη βαβυλωνιακή εξορία. (Νε 11:25, 29) Ταυτίζεται με το σημερινό Σαρά (Τελ Ζορά), στη βόρεια πλευρά της τοποθεσίας που θεωρείται ότι αποτελεί την Κοιλάδα του Σωρήκ.

ΖΟΡΑΘΙΤΕΣ

(Ζοραθίτες) [Της (Από τη) Ζορά].

Απόγονοι του Σωβάλ από τη φυλή του Ιούδα.—1Χρ 2:3, 52, 53· 4:2.

ΖΟΡΙΤΕΣ

(Ζορίτες) [Της (Από τη) Ζορά].

Απόγονοι του Σαλμά από τη φυλή του Ιούδα.—1Χρ 2:3, 54.

ΖΟΡΟΒΑΒΕΛ

(Ζοροβάβελ) [ακκαδικής προέλευσης· σημαίνει «Σπέρμα (Απόγονος) της Βαβέλ»].

Πρώτος κυβερνήτης των επαναπατρισμένων Ιουδαίων (Αγγ 2:21), απόγονος του Βασιλιά Δαβίδ και πρόγονος του Ιησού Χριστού. Πιθανότατα ήταν πραγματικός γιος του Φεδαΐα αλλά από νομική άποψη θεωρούνταν γιος του Σαλαθιήλ. (1Χρ 3:19· Ματ 1:12, 13· Λου 3:27· βλέπε ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ [Προβλήματα στη Γενεαλογία του Ιησού Σύμφωνα με τον Ματθαίο].) Ο γενεαλογικός κατάλογος του Πρώτου Χρονικών (3:19, 20) κατονομάζει εφτά γιους του Ζοροβάβελ (τον Μεσουλλάμ, τον Ανανία, τον Ασουβά, τον Οήλ, τον Βερεχία, τον Ασαδία, τον Ιουσάβ-εσέδ) και μία κόρη (τη Σελομίθ). Το επίσημο ή βαβυλωνιακό όνομα του Ζοροβάβελ φαίνεται ότι ήταν Σασαβασσάρ.—Εσδ 1:8, 11· 5:14, 16· παράβαλε Εσδ 3:8.

Μετά την απελευθέρωση από τη βαβυλωνιακή εξορία, ο Ζοροβάβελ οδήγησε ένα Ιουδαϊκό υπόλοιπο πίσω στην Ιερουσαλήμ και στον Ιούδα το 537 Π.Κ.Χ. (Εσδ 2:1, 2· Νε 7:6, 7· 12:1· ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 2, σ. 332) Εφόσον ο Ζοροβάβελ ήταν κυβερνήτης διορισμένος από τον Βασιλιά Κύρο, στη δική του φροντίδα ανατέθηκαν τα ιερά χρυσά και ασημένια σκεύη που είχε πάρει ο Ναβουχοδονόσορ από το ναό πριν από χρόνια. (Εσδ 5:14, 15) Στην Ιερουσαλήμ, το θυσιαστήριο του ναού χτίστηκε τον έβδομο μήνα (Εθανίμ, ή αλλιώς Τισρί, Σεπτέμβριος-Οκτώβριος), υπό την κατεύθυνση του Ζοροβάβελ και του Αρχιερέα Ιησού (Εσδ 3:1, 2), ενώ το δεύτερο έτος, το δεύτερο μήνα (Ζιβ, ή αλλιώς Ιγιάρ, Απρίλιος-Μάιος του 536 Π.Κ.Χ.), άρχισε η καθαυτό οικοδόμηση του ναού. (Εσδ 3:8) Διακρίνοντας το κακό κίνητρο των μη Ιουδαίων που ζήτησαν να συμμετάσχουν στο έργο της ανοικοδόμησης, ο Ζοροβάβελ, ο Ιησούς και οι κεφαλές των πατρικών οίκων δήλωσαν: «Δεν έχετε καμιά σχέση εσείς με εμάς σε ό,τι αφορά το χτίσιμο οίκου για τον Θεό μας, γιατί εμείς θα χτίσουμε όλοι μαζί για τον Ιεχωβά, τον Θεό του Ισραήλ, όπως μας διέταξε ο Βασιλιάς Κύρος, ο βασιλιάς της Περσίας».—Εσδ 4:1-3.

Ωστόσο, αυτοί οι μη Ιουδαίοι συνέχισαν να αποκαρδιώνουν όσους ανοικοδομούσαν το ναό και τελικά (το 522 Π.Κ.Χ.) πέτυχαν την επίσημη απαγόρευση του έργου. Ύστερα από δύο χρόνια, υποκινούμενοι από τους προφήτες Αγγαίο και Ζαχαρία, ο Ζοροβάβελ και ο Ιησούς ξανάρχισαν με θάρρος να οικοδομούν το ναό παρά την απαγόρευση. (Εσδ 4:23, 24· 5:1, 2· Αγγ 1:1, 12, 14· Ζαχ 1:1) Μετέπειτα, μια έρευνα στα αρχεία της Περσίας απέδειξε τη νομιμότητα του έργου τους. (Εσδ 6:1-12) Σε όλο αυτό το διάστημα, οι προφήτες Αγγαίος και Ζαχαρίας συνέχισαν να ενθαρρύνουν τον Ζοροβάβελ, ενισχύοντάς τον για το έργο και διαβεβαιώνοντάς τον για τη θεϊκή εύνοια. (Αγγ 2:2-4, 21-23· Ζαχ 4:6-10) Τελικά (το 515 Π.Κ.Χ.) ο ναός αποπερατώθηκε. (Εσδ 6:13-15) Ενόσω επίσης ήταν κυβερνήτης ο Ζοροβάβελ, οι ανάγκες των Λευιτών καλύπτονταν, καθώς οι υμνωδοί και οι πυλωροί λάβαιναν το μερίδιό τους «σύμφωνα με την καθημερινή ανάγκη».—Νε 12:47.

ΖΟΥΖΙΜ

(Ζουζίμ).

Λαός στα Α του Ιορδάνη Ποταμού ο οποίος ηττήθηκε από τις δυνάμεις του Χοδολλογομόρ στη Χαμ.—Γε 14:5.

ΖΟΥΦ

[πιθανώς, Κηρήθρα].

1. Κααθίτης Λευίτης και πρόγονος του Σαμουήλ. (1Σα 1:1· 1Χρ 6:33-38) Ονομάζεται επίσης Ζωφαΐ, που είναι μια παραλλαγή του ίδιου ονόματος.—1Χρ 6:26.

2. «Γη» έξω από την περιοχή του Βενιαμίν την οποία διέσχισε ο Σαούλ αναζητώντας τα θηλυκά γαϊδούρια του πατέρα του. Σε μια πόλη της γης Ζουφ, ο Σαούλ είχε την πρώτη του συνάντηση με τον Σαμουήλ. (1Σα 9:3-6, 15-18) Η ακριβής θέση της Ζουφ δεν είναι γνωστή.

ΖΟΦΙΜ

(Ζοφίμ).

Αγρός στην κορυφή του Φασγά όπου ο Βαλαάμ έβαλε να χτίσουν εφτά θυσιαστήρια, όπου προσφέρθηκαν θυσίες και όπου ο προφήτης άρχισε να λέει κάποια από τα παροιμιώδη λόγια του αναφορικά με τον Ισραήλ. (Αρ 23:14-24) Η ονομασία Ζοφίμ φαίνεται ότι διασώζεται στο τοπωνύμιο Τελάατ ες-Σάφα, κοντά στη θέση όπου εικάζεται ότι βρισκόταν το Φασγά, Α του βόρειου άκρου της Νεκράς Θαλάσσης. Μερικοί λόγιοι, ωστόσο, μη θεωρώντας τη λέξη τσωφίμ κύριο όνομα, τη μεταφράζουν, αποδίδοντάς την με φράσεις όπως «ο αγρός των φρουρών».—Le· παράβαλε JB, NE, Ο΄.

ΖΥΓΑΡΙΑ

Συσκευή για το ζύγισμα αντικειμένων. Οι αρχαίοι γνώριζαν την απλή ζυγαριά με ράβδο, τον κοινό ζυγό. Η συσκευή αυτή αποτελούνταν από μια οριζόντια ράβδο, τη φάλαγγα, η οποία στηριζόταν στο κέντρο της σε μικρό πάσσαλο ή σχοινί, ενώ από κάθε άκρο της κρεμόταν δίσκος ή άγκιστρο. Το προς ζύγισμα αντικείμενο τοποθετούνταν στον έναν δίσκο (ή κρεμόταν από το ένα άγκιστρο, παραδείγματος χάρη ένα σακούλι με χρήματα) και τα αναγνωρισμένα ζύγια τοποθετούνταν στην άλλη πλευρά. (Ιερ 32:10· Ησ 46:6· Γε 23:15, 16· Ιεζ 5:1· βλέπε ΧΡΗΜΑΤΑ.) Όταν υπήρχε πείνα, μπορεί να μετρούσαν προσεκτικά στη ζυγαριά ακόμη και την τροφή. Ο ιππέας του μαύρου αλόγου, ο οποίος περιγράφεται στο εδάφιο Αποκάλυψη 6:5, κρατούσε ζυγαριά «για να μετράει το ψωμί σύμφωνα με το βάρος του, εικόνα που δήλωνε . . . κακούς καιρούς, οπότε οι προμήθειες γίνονταν πανάκριβες».—Η Ελληνική Διαθήκη του Ερμηνευτή (The Expositor’s Greek Testament), επιμέλεια Γ. Νίκολ, 1967, Τόμ. 5, σ. 390.

Ο Ιεχωβά διέταξε εντιμότητα και ακρίβεια όσον αφορά τη χρήση της ζυγαριάς (Λευ 19:35, 36), διότι η απατηλή ζυγαριά τού ήταν απεχθής. (Παρ 11:1· 16:11· Ιεζ 45:10) Η ζυγαριά μπορούσε να γίνει ανακριβής αν είχε άνισους βραχίονες ή μπορούσε να γίνει λιγότερο ευαίσθητη αν είχε σχετικά κοντούς βραχίονες ή αν η ράβδος ήταν πιο χοντρή και πιο βαριά από όσο έπρεπε. Κατά καιρούς οι Ισραηλίτες χρησιμοποιούσαν τη ζυγαριά ανέντιμα (Ωσ 12:7· Αμ 8:5), και έκαναν ακόμη μεγαλύτερη την απάτη χρησιμοποιώντας ανακριβή ζύγια—άλλα για να αγοράζουν και άλλα για να πουλούν.—Παρ 20:23.

Η ζυγαριά με τα ζύγια χρησιμοποιήθηκε και σε μεταφορικές εκφράσεις, όπως όταν ο Ιώβ μίλησε για το “ζύγισμα της δυσφορίας του στη ζυγαριά”. (Ιωβ 6:2) Η μικρότητα των χωματένιων ανθρώπων τονίστηκε με τη δήλωση ότι είναι ελαφρύτεροι από μια εκπνοή στη ζυγαριά (Ψλ 62:9), τα δε έθνη παραβλήθηκαν με ασήμαντο λεπτό στρώμα σκόνης στη ζυγαριά από την άποψη του Ιεχωβά, ο οποίος θα μπορούσε, σαν να λέγαμε, να ζυγίσει όλους τους λόφους στη ζυγαριά. (Ησ 40:12, 15) Η ζυγαριά χρησιμοποιήθηκε ενίοτε για να συμβολίσει την ακριβή μέτρηση κατά την κρίση.—Ιωβ 31:6· Δα 5:27.

ΖΥΓΟΣ

Ραβδί το οποίο στήριζε κάποιος στους ώμους του και το οποίο έφερε σε κάθε πλευρά αναρτημένα φορτία (παράβαλε Ησ 9:4), ή ξύλινη δοκός ή κατασκευή η οποία τοποθετούνταν στον τράχηλο δύο ζώων έλξης (συνήθως βοδιών) όταν αυτά έσερναν γεωργικό εργαλείο ή άμαξα. (Αρ 19:2· Δευ 21:3· 1Σα 6:7) Αυτή η οριζόντια δοκός συγκρατούνταν συνήθως στη θέση της με δύο ιμάντες που ήταν περασμένοι ο ένας γύρω από το λαιμό του ενός ζώου και ο άλλος γύρω από το λαιμό του άλλου. Μερικοί ζυγοί είχαν, αντί για ιμάντες, ίσια ξύλα τα οποία εξείχαν προς τα κάτω σε κάθε πλευρά του τραχήλου των ζώων και στερεώνονταν με ταινίες που δένονταν κάτω από το λαιμό τους. Οι ζυγοί δένονταν επίσης στα μέτωπα των ζώων, στη βάση των κεράτων τους. Οι ζυγοί τους οποίους στήριζαν στους ώμους τους οι άνθρωποι στην αρχαία Αίγυπτο για να μεταφέρουν νερό και άλλα βάρη είχαν μήκος περίπου 1 μ. και στις άκρες τους έφεραν λουριά για την πρόσδεση φορτίων.

Λέξεις των Πρωτότυπων Γλωσσών. Οι λέξεις ζυγός και ζεῦγος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου είναι παράγωγα του ρήματος ζεύγνυμι, το οποίο σημαίνει «ζεύω· ζευγαρώνω· συνδέω· δένω· συνενώνω». Επειδή τα ζώα έμπαιναν στο ζυγό συνήθως ανά δύο, η λέξη ζεῦγος αναφέρεται σε ένα «ζευγάρι» ζώα, όπως ένα «ζευγάρι τρυγόνια». (Λου 2:24· 14:19) Ο εβραϊκός όρος τσέμεδ αντιστοιχεί κατά κάποιον τρόπο στη λέξη ζεῦγος και μπορεί να σημαίνει «δύο» ζώα (Κρ 19:3, 10), ένα «ζευγάρι» ζώα (1Σα 11:7· 1Βα 19:19, 21) ή “τέσσερα στρέμματα”, δηλαδή όση έκταση γης μπορεί να οργώσει ένα ζευγάρι ταύρων σε μία ημέρα (1Σα 14:14· Ησ 5:10). Ωστόσο, μια εντελώς διαφορετική εβραϊκή λέξη (‛ολ ή ‛ωλ) αναφέρεται στο όργανο που χρησιμοποιείται για τη σύζευξη ή την ένωση διαφόρων πραγμάτων. (Αρ 19:2) Μια άλλη εβραϊκή λέξη (μωτάχ, ράβδος του ζυγού) σχετίζεται με τους ζυγούς (Λευ 26:13· Ησ 58:6, 9· Ιερ 27:2· 28:10, 12, 13· Ιεζ 30:18· 34:27) και στο εδάφιο 1 Χρονικών 15:15 αναφέρεται στα κοντάρια με τα οποία μεταφερόταν η Κιβωτός. Η λέξη ζυγός του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, εκτός από το ότι δηλώνει το ζυγό που έφεραν τα ζώα, μπορεί επίσης να εφαρμόζεται σε διάφορα αντικείμενα που ενώνουν δύο ή περισσότερα πράγματα. Για παράδειγμα, η φάλαγγα μιας ζυγαριάς “συζευγνύει” τις δύο πλάστιγγες, γι’ αυτό και ονομάζεται ζυγός. (Απ 6:5, Κείμενο) Όπως η εβραϊκή λέξη ‛ολ (Γε 27:40· Ησ 9:4), έτσι και η λέξη ζυγός μπορεί επίσης να προσδιορίζει το ραβδί που χρησιμοποιεί κάποιος για τη μεταφορά φορτίων, τα οποία είναι κατανεμημένα εξίσου σε κάθε άκρη του ραβδιού.

Μεταφορική Χρήση. Οι δούλοι αναγκάζονταν συνήθως να μεταφέρουν βάρη (παράβαλε Ιη 9:23· 1Τι 6:1), γι’ αυτό και ο ζυγός ήταν κατάλληλο σύμβολο της υποδούλωσης ή της υποταγής σε κάποιο άλλο άτομο, λόγου χάρη της υποταγής του Ησαύ στον Ιακώβ (Γε 27:40), ή της υποταγής σε άρχοντα ή σε έθνος (1Βα 12:4-14· 2Χρ 10:4-14· Ιεζ 34:27), όπως επίσης της καταδυνάστευσης και των παθημάτων. (Ησ 58:6-9) Ο σιδερένιος ζυγός υποδήλωνε σκληρότερα δεσμά από τον ξύλινο ζυγό. (Δευ 28:48· Ιερ 28:10-14) Η δε αφαίρεση ή το σπάσιμο του ζυγού σήμαινε απελευθέρωση από τα δεσμά, την καταδυνάστευση και την εκμετάλλευση.—Λευ 26:13· Ησ 10:27· 14:25· Ιερ 2:20· 28:2, 4· 30:8· Ιεζ 30:18.

Όταν η Ιερουσαλήμ έπεσε στα χέρια του Βασιλιά Ναβουχοδονόσορα, οι κάτοικοι μπήκαν κάτω από το βαρύ ζυγό της υποταγής στη Βαβυλώνα. Αυτός ο ζυγός ήταν ιδιαίτερα σκληρός για τους ηλικιωμένους, οι οποίοι δεν είχαν υποστεί κάτι ανάλογο ποτέ προηγουμένως στη ζωή τους. (Παράβαλε Ησ 47:6.) Ο Ιερεμίας, υπονοώντας προφανώς αυτό το γεγονός, στο θρήνο του για την καταστροφή της Ιερουσαλήμ είπε: «Καλό είναι για τον ακμαίο άντρα να βαστάζει το ζυγό στη νεότητά του». Μαθαίνοντας κανείς να βαστάζει ζυγό παθημάτων ενώ είναι ακόμη νέος, θα διαπιστώσει ότι είναι πολύ πιο εύκολο να βαστάζει ζυγό αργότερα στη ζωή, και μάλιστα χωρίς να απελπίζεται.—Θρ 3:25-30.

Ενώ διάφορα άτομα και έθνη έχουν συμπεριφερθεί σε άλλους καταδυναστευτικά, ο Ιεχωβά Θεός δεν έχει επιβάλει ποτέ καταδυναστευτικό, οδυνηρό ζυγό στους πιστούς υπηρέτες του. Μέσω του προφήτη Ωσηέ, ο Ιεχωβά υπενθύμισε στον Ισραήλ τον ελεήμονα τρόπο με τον οποίο τον μεταχειριζόταν: «Με τα σχοινιά χωματένιου ανθρώπου τούς τραβούσα, με τους δεσμούς της αγάπης, ώστε έγινα για χάρη τους όπως αυτοί που βγάζουν το ζυγό από τα σαγόνια εκείνων, και με τρυφερότητα έφερα τροφή στον καθένα τους». (Ωσ 11:4) Επομένως, μεταχειριζόμενος τους Ισραηλίτες με αυτόν τον τρόπο, ο Ιεχωβά ενεργούσε όπως κάποιος που έβγαζε το ζυγό ή τον ανασήκωνε όσο χρειαζόταν για να μπορέσει το ζώο να φάει με την άνεσή του. Μόνο όταν έσπαζαν οι Ισραηλίτες το ζυγό της υποταγής τους στον Θεό (Ιερ 5:5) έμπαιναν κάτω από τον καταδυναστευτικό ζυγό των εχθρικών εθνών.—Παράβαλε Δευ 28:48· Ιερ 5:6-19· 28:14.

Ο Νόμος που δόθηκε στο έθνος του Ισραήλ αποτελούσε ζυγό, διότι τους επέβαλλε υποχρεώσεις και ευθύνες απέναντι στον Ιεχωβά Θεό. Εφόσον ο Νόμος ήταν άγιος, δίκαιος και καλός, τα όσα καθόριζε δεν απέβαιναν προς βλάβη των Ισραηλιτών. (Ρω 7:12) Ωστόσο, εξαιτίας της αμαρτωλότητας και της ατέλειάς τους, δεν μπορούσαν να τον τηρούν τέλεια, και ως εκ τούτου αυτός αποδείχτηκε ζυγός τον οποίο “ούτε εκείνοι ούτε οι προπάτορές τους μπόρεσαν να βαστάξουν” (διότι είχε ως αποτέλεσμα την καταδίκη τους για παραβίαση του Νόμου). Το συγκεκριμένο επιχείρημα παρουσιάστηκε από τον Πέτρο, όταν εκείνος κατέδειξε ότι δεν ήταν απαραίτητο να επιβληθεί στους μη Ιουδαίους Χριστιανούς η υποχρέωση να τηρούν «το νόμο του Μωυσή». (Πρ 15:4-11) Δεν ήταν ο Νόμος που έφερνε δουλεία, αλλά η αμαρτία. (Ρω 7:12, 14) Άρα λοιπόν, το να προσπαθεί κάποιος να αποκτήσει ζωή τηρώντας τέλεια το Μωσαϊκό Νόμο, όχι μόνο ήταν ανέφικτο, αλλά σήμαινε επίσης ότι άφηνε τον εαυτό του «να περιορίζεται και πάλι σε ζυγό δουλείας» επειδή, όντας αμαρτωλός και δούλος της αμαρτίας, καταδικαζόταν από το Νόμο, ο οποίος δεν παρείχε πραγματικά αποτελεσματική θυσία για αμαρτίες, όπως παρείχε το λύτρο του Χριστού.—Γα 5:1-6.

Τον καιρό της επίγειας διακονίας του Ιησού, οι Ιουδαίοι υπόκειντο στο ζυγό του Μωσαϊκού Νόμου και επιπρόσθετα ήταν καταβαρημένοι από πολλές παραδόσεις ανθρώπων. Σχετικά με τους γραμματείς και τους Φαρισαίους, ο Ιησούς Χριστός είπε: «Δένουν βαριά φορτία και τα βάζουν πάνω στους ώμους των ανθρώπων, αλλά οι ίδιοι δεν είναι διατεθειμένοι να τα κουνήσουν στο ελάχιστο με το δάχτυλό τους». (Ματ 23:4) Επομένως, από πνευματική άποψη, ιδιαίτερα ο κοινός λαός ήταν “καταφορτωμένος”. Γι’ αυτό, ο Ιησούς δικαίως είπε: «Ελάτε σε εμένα, όλοι εσείς που μοχθείτε και είστε καταφορτωμένοι, και εγώ θα σας αναζωογονήσω. Βάλτε το ζυγό μου πάνω σας και μάθετε από εμένα, διότι είμαι πράος και ταπεινός στην καρδιά, και θα βρείτε αναζωογόνηση για τις ψυχές σας. Διότι ο ζυγός μου είναι καλός και το φορτίο μου είναι ελαφρύ». (Ματ 11:28-30) Αν ο «ζυγός» που είχε υπόψη του ο Ιησούς ήταν ζυγός τον οποίο είχε βάλει πάνω του ο ουράνιος Πατέρας του, τότε αυτό σήμαινε ότι και άλλοι θα μπορούσαν να μπουν κάτω από το ζυγό μαζί του και εκείνος θα τους βοηθούσε. Από την άλλη πλευρά, αν πρόκειται για ζυγό τον οποίο βάζει ο ίδιος ο Ιησούς πάνω σε άλλους, τότε το νόημα είναι ότι κάποιος υποτάσσεται στην εξουσία και στην κατεύθυνση του Χριστού ως μαθητής του. Στο εδάφιο Φιλιππησίους 4:3, ο απόστολος Παύλος πιθανώς αναφερόταν σε κάποιον συγκεκριμένο αδελφό της εκκλησίας των Φιλίππων όταν χρησιμοποίησε το χαρακτηρισμό «γνήσιε ομόζυγε», εννοώντας ένα άτομο που βρισκόταν κάτω από το ζυγό του Χριστού.

Εφόσον ο γάμος ενώνει το σύζυγο και τη σύζυγο, μοιάζει με ζυγό. (Ματ 19:6) Επομένως, αν ένας Χριστιανός παντρευτεί κάποιο μη ομόπιστο άτομο, το αποτέλεσμα θα είναι μια “άνιση σύζευξη” (2Κο 6:14), η οποία θα κάνει πολύ δύσκολη την ενότητα σκέψης και δράσης.

ΖΥΜΩΣΗ

Βλέπε ΠΡΟΖΥΜΙ.

ΖΩΑ

Ζωντανές ψυχές που δεν είναι άνθρωποι. (Παράβαλε Αρ 31:28.) Η εβραϊκή λέξη μπεχεμάχ αναφέρεται σε μεγαλύτερα τετράποδα, συνήθως σε κατοικίδια, ενίοτε δε σε άγρια ζώα. Αποδίδεται «κατοικίδια ζώα», «ζώα», «ζωντανά» και «κτήνη». (Γε 1:26· 7:2· 34:23· Ψλ 107:38) Η εβραϊκή λέξη ρέμες υποδηλώνει «κινούμενα ζώα» ή «ερπετά» και προέρχεται από τη ρίζα ραμάς, που σημαίνει «κινούμαι· έρπω». (Γε 6:20· Ιεζ 8:10· Γε 1:28, υποσ.) Επίσης, η εβραϊκή λέξη χαϊγιάχ, που σημαίνει κατά κυριολεξία «ζωντανό πλάσμα», χρησιμοποιείται αναφερόμενη σε «θηρία» ή «άγρια ζώα». (Γε 1:28· 3:14· Ησ 56:9) Η παράλληλη λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου είναι ζῷον (ζωντανό πλάσμα).—Απ 4:7· 2Πε 2:12.

Ο Ιεχωβά Θεός έπλασε όλα τα ζώα δημιουργώντας εξαρχής τους εκπροσώπους κάθε οικογένειας ειδών, διότι η αφήγηση μας διαβεβαιώνει ότι τα έκανε όλα «κατά το είδος τους». (Γε 1:25) Σε αυτό το λήμμα θα ασχοληθούμε ειδικά με τα χερσαία ζώα.

Εφόσον ο Θεός χορήγησε στον τέλειο άνθρωπο Αδάμ εξουσία πάνω στα διάφορα πλάσματα της γης, ήταν απολύτως κατάλληλο να του δώσει και το προνόμιο να ονομάσει αυτά τα πλάσματα. (Γε 1:26· 2:19, 20) Το ότι ο άνθρωπος επρόκειτο να έχει σε υποταγή τα ζώα συνεπαγόταν για αυτόν μια ευθύνη για την οποία θα ήταν πάντοτε υπόλογος στον Θεό.—Λου 12:48.

Τα ζώα δημιουργήθηκαν έτσι ώστε να αισθάνονται φόβο και τρόμο για τον άνθρωπο ως ανώτερό τους. (Γε 9:2, 3) Σύμφωνα με τους φυσιοδίφες, άγρια ζώα όπως η λεοπάρδαλη και η βασιλική κόμπρα συνήθως προτιμούν να απομακρύνονται όταν αντιληφθούν ανθρώπινη παρουσία, μολονότι επιτίθενται αν κάποιος τα προκαλέσει, τα τραυματίσει, τα παγιδέψει ή τα αιφνιδιάσει. Για τις τίγρεις, λόγου χάρη, λέγεται ότι γίνονται ανθρωποφάγες όταν αναγκάζονται από τις περιστάσεις, όπως όταν γερνούν ή όταν τραυματίζονται με αποτέλεσμα να χάσουν σε μεγάλο βαθμό την ικανότητα να συλλαμβάνουν τα συνηθισμένα θηράματά τους ή όταν τα θηράματά τους μειώνονται εξαιτίας του κυνηγιού από τον άνθρωπο.

Ήδη πριν από τον Κατακλυσμό, οι άνθρωποι θανάτωναν ζώα για να εξασφαλίζουν το ρουχισμό τους και για να προσφέρουν θυσίες. (Γε 3:21· 4:4) Ωστόσο, μόνο μετά τον Κατακλυσμό έδωσε ο Ιεχωβά στον Νώε και στην οικογένειά του την άδεια να προσθέσουν κρέας στη διατροφή τους, με τον όρο ότι έπρεπε να στραγγίζουν το αίμα του. (Γε 9:3, 4) Μολονότι αυτό κατέστησε θεμιτό το να θανατώνει ο άνθρωπος ζώα για την απαραίτητη τροφή, δεν του παρείχε την εξουσιοδότηση να τα σφαγιάζει άσκοπα απλώς για χάρη της συγκίνησης του κυνηγιού ή για να κάνει επίδειξη προσωπικής ανδρείας, όπως αναμφίβολα έκανε ο Νεβρώδ, που ήταν στασιαστής εναντίον του Θεού.—Γε 10:9.

Μερικοί έχουν υποστηρίξει την άποψη πως η παρουσία ζώων σε απομονωμένα νησιά όπως η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία υποδηλώνει ότι δεν πέθαναν στον Κατακλυσμό όλα τα χερσαία ζώα έξω από την κιβωτό. Εντούτοις, τα ευρήματα των ωκεανογράφων υποδεικνύουν ότι στο παρελθόν διάφορες χερσαίες οροσειρές συνέδεαν τμήματα ξηράς που είναι σήμερα απομονωμένα. Παραδείγματος χάρη, ωκεανογραφικές μελέτες υποδεικνύουν ότι η Μεσοατλαντική Ράχη (οροσειρά) ίσως διέτρεχε τον Ατλαντικό Ωκεανό εξέχοντας πάνω από την επιφάνειά του. Πιθανόν να υπήρχαν και άλλες οροσειρές, και τα ζώα θα μπορούσαν να έχουν μεταναστεύσει περνώντας τες προτού αυτές βυθιστούν κάτω από την επιφάνεια του ωκεανού. Άλλες ωκεανογραφικές μελέτες έχουν φέρει στο φως στοιχεία που υποστηρίζουν ότι στο παρελθόν υπήρχε μια τεράστια ήπειρος στο Νότιο Ειρηνικό η οποία περιλάμβανε την Αυστραλία και πολλά από τα Νησιά του Ειρηνικού. Αν ισχύει αυτό, τότε φυσικά δεν θα ήταν δύσκολο να μεταναστεύσουν τα ζώα σε αυτές τις περιοχές.

Καθαρά και Ακάθαρτα Ζώα. Αξίζει να παρατηρήσουμε μια ταξινόμηση των ζώων που γίνεται όταν ο Θεός δίνει στον Νώε την οδηγία να πάρει μαζί του στην κιβωτό εφτά από κάθε καθαρό ζώο και δύο από κάθε ακάθαρτο. (Γε 7:2, 3, 8, 9) Εφόσον οι άνθρωποι δεν είχαν ακόμη την εξουσιοδότηση να περιλαμβάνουν το κρέας στη διατροφή τους, αυτός ο διαχωρισμός μεταξύ καθαρών και ακάθαρτων κατά πάσα πιθανότητα έγινε με βάση το τι δεχόταν ο Ιεχωβά ως θυσία. Άρα, όταν ο Νώε βγήκε από την κιβωτό, γνώριζε ποια πλάσματα ήταν καθαρά και κατάλληλα για να προσφερθούν πάνω στο θυσιαστήριο. (Γε 8:20) Τότε δεν υπήρχε περιορισμός ως προς το είδος των ζώων που θα μπορούσαν να τρώνε ο Νώε και η οικογένειά του, πράγμα που φαίνεται από τα λόγια του Ιεχωβά: «Κάθε κινούμενο ζώο που είναι ζωντανό μπορεί να χρησιμεύει ως τροφή για εσάς».—Γε 9:3.

Συνεπώς, ο νόμος του Θεού προς τους Ισραηλίτες εισήγαγε έναν καινούριο διαχωρισμό ταξινομώντας ορισμένα ζώα ως καθαρά και κατάλληλα για τροφή και άλλα ως ακάθαρτα και απαγορευμένα για τροφή. Η Αγία Γραφή διευκρινίζει: «Κάθε πλάσμα που έχει χωρισμένη την οπλή και έχει σχισμή στις οπλές και αναμασάει την τροφή μεταξύ των ζώων, αυτό μπορείτε να τρώτε». (Λευ 11:3) Λέει επίσης: «Δεν πρέπει να τρως απεχθές πράγμα κανενός είδους. Αυτού του είδους ζώα μπορείτε να τρώτε: τον ταύρο, το πρόβατο και το κατσίκι, το ελάφι και τη γαζέλα και το ζαρκάδι και τον αίγαγρο και την αντιλόπη και το άγριο πρόβατο και το αγριόγιδο· και κάθε ζώο που έχει χωρισμένη την οπλή και έχει σχισμή ανάμεσα σε δύο οπλές και αναμασάει την τροφή μεταξύ των ζώων».—Δευ 14:3-6.

Τα ζώα που δεν διέθεταν το ένα ή και τα δύο από τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά δεν έπρεπε να τα τρώνε όσοι υπόκειντο στους όρους της διαθήκης του Νόμου. Στα απαγορευμένα ζώα περιλαμβάνονταν ο ύρακας των βράχων, ο λαγός, το γουρούνι και η καμήλα. Επίσης, απαγορευμένα ήταν τα πλάσματα που “περπατούν πάνω στα πέλματά τους”, πράγμα που αναμφίβολα αναφερόταν σε ζώα όπως το λιοντάρι, η αρκούδα και ο λύκος.—Λευ 11:4-8, 26, 27· Δευ 14:7, 8.

Αυτοί οι διατροφικοί περιορισμοί ίσχυαν μόνο για όσους υπόκειντο στο Μωσαϊκό Νόμο, διότι το εδάφιο Λευιτικό 11:8 δηλώνει: «Είναι ακάθαρτα για εσάς», δηλαδή τους Ισραηλίτες. Όταν καταργήθηκε ο Νόμος με βάση το θυσιαστικό θάνατο του Χριστού Ιησού, οι απαγορεύσεις άρθηκαν, και έκτοτε όλοι οι άνθρωποι μπορούσαν και πάλι να θεωρούν ότι υπόκεινται στην ίδια ευρεία διάταξη που ανακοινώθηκε στον Νώε μετά τον Κατακλυσμό.—Κολ 2:13-17· Γε 9:3, 4.

Εφόσον ο περιορισμός σχετικά με τις ακάθαρτες τροφές εξέλιπε μαζί με τον υπόλοιπο Νόμο, ίσως εγείρεται το ερώτημα γιατί ο Πέτρος, περίπου τριάμισι χρόνια αργότερα, δεν είχε φάει ακόμη “ακάθαρτα” ζώα. (Πρ 10:10-15) Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η ακύρωση του Νόμου επέφερε μεγάλες αλλαγές στη ζωή των ακολούθων του Χριστού, και ως εκ τούτου είναι λογικό ότι απαιτήθηκε κάποιο χρονικό διάστημα ωσότου κατανοήσουν αυτοί όλα όσα περιλαμβάνονταν.

Αλληγορική Χρήση. Οι Βιβλικοί συγγραφείς είτε αναφέρουν εμμέσως είτε χρησιμοποιούν τα εξέχοντα γνωρίσματα των ζώων για να συμβολίσουν ποικίλες ιδιότητες και δυνάμεις. Ενίοτε ορισμένα χαρακτηριστικά ζώων μπορεί να εξεικονίζουν εξαίρετες ιδιότητες, θεϊκές και ανθρώπινες. (Ιεζ 1:10, 11· Απ 4:6, 7) Σε άλλες περιπτώσεις, τα ζώα μπορεί να χρησιμοποιούνται για να συμβολίσουν άγριες, θηριώδεις άρχουσες δυνάμεις που καταπιέζουν και συντρίβουν λαούς.—Δα 7:2-7· 8:5-8, 20, 21· Απ 13:1-17· βλέπε ΘΗΡΙΑ, ΣΥΜΒΟΛΙΚΑ.

Πώς Πρέπει να Χρησιμοποιείται και να Θεωρείται η Ζωική Κτίση. Στα πλαίσια της λατρείας η οποία προσφερόταν υπό το Μωσαϊκό Νόμο, τα βόδια, τα πρόβατα και τα κατσίκια συγκαταλέγονταν στα πλάσματα που ήταν αποδεκτά για θυσία. Αυτά τα ζώα έπρεπε να είναι υγιή, και δεν γινόταν δεκτό κανένα ευνουχισμένο ζώο. (Λευ 22:23-25) Η χρήση αίματος ζώων για τροφή ή για οποιονδήποτε άλλον σκοπό, εκτός από τη θυσία, απαγορευόταν. (Λευ 17:13, 14) Η λατρεία οποιουδήποτε ομοιώματος ζώου ή άλλου δημιουργήματος ήταν αυστηρά απαγορευμένη.—Εξ 20:4, 5.

Η Αγία Γραφή διδάσκει τη δίκαιη και ελεήμονα μεταχείριση των κατώτερων πλασμάτων. Μάλιστα ο Ιεχωβά παρουσιάζει τον εαυτό του ως τον Στοργικό Προμηθευτή που φροντίζει για τη ζωή και την ευημερία τους. (Παρ 12:10· Ψλ 145:15, 16) Ο Μωσαϊκός Νόμος επέβαλλε την παροχή κατάλληλης φροντίδας για τα κατοικίδια ζώα. Όταν κάποιος έβρισκε κατοικίδια ζώα που είχαν ξεστρατίσει, έπρεπε να τα επιστρέψει με ασφάλεια στον ιδιοκτήτη τους και, όταν αυτά είχαν καταρρεύσει από το φορτίο τους, έπρεπε να τα ξαλαφρώσει. (Εξ 23:4, 5) Όταν τα υπέβαλλαν σε εργασίες, έπρεπε να τα μεταχειρίζονται με συμπόνια. (Δευ 22:10· 25:4) Όπως ο άνθρωπος, έτσι και τα ζώα έπρεπε να ωφελούνται από την ανάπαυση του Σαββάτου. (Εξ 20:10· 23:12· Δευ 5:14) Τα επικίνδυνα ζώα έπρεπε να βρίσκονται υπό έλεγχο ή να θανατώνονται. (Γε 9:5· Εξ 21:28, 29) Η διασταύρωση διαφορετικών ειδών απαγορευόταν.—Λευ 19:19.

Τα θεοφοβούμενα άτομα βλέπουν τα ζώα ως μέρος της γενναιόδωρης προμήθειας που έχει κάνει ο Θεός για την ευημερία του ανθρώπου. Τα ζώα έχουν εξυπηρετήσει τον άνθρωπο ως υποζύγια, ως πηγή τροφής και ρουχισμού, ως παράγοντες υγιεινής, καθώς και ως βοηθοί στις σημαντικές εργασίες του οργώματος και της συγκομιδής. Η ποικιλία που παρουσιάζουν ως προς το σχήμα και το χρώμα είναι χάρμα οφθαλμών, ενώ οι συνήθειες και τα ένστικτά τους αποτελούσαν και εξακολουθούν να αποτελούν έναν ευρύ τομέα έρευνας όσον αφορά τα θαύματα του δημιουργικού έργου του Θεού. Μολονότι τα ζώα πεθαίνουν ακριβώς όπως ο άνθρωπος, δεν έχουν ελπίδα ανάστασης όπως εκείνος.—2Πε 2:12· επιπρόσθετα, βλέπε τα διάφορα ζώα, πουλιά, έντομα και ερπετά ονομαστικά· επίσης βλέπε ΕΝΤΟΜΑ· ΠΟΥΛΙΑ· ΨΑΡΙΑ.

ΖΩΑΡ

(Ζωάρ).

1. Χετταίος του οποίου ο γιος, ο Εφρών, πούλησε τη σπηλιά Μαχπελάχ στον Αβραάμ.—Γε 23:7-9· 25:9.

2. Ο πέμπτος στη σειρά κατονομαζόμενος γιος του Συμεών και πατέρας μιας πατριάς. Συγκαταλεγόταν στα 70 μέλη του σπιτικού του Ιακώβ που «ήρθαν στην Αίγυπτο». (Γε 46:8, 10, 27· Εξ 6:15) Αλλού ονομάζεται Ζερά.—Αρ 26:13· 1Χρ 4:24.

ΖΩΒΑ

(Ζωβά).

Συριακό (αραμαϊκό) βασίλειο γνωστό και ως Αράμ-ζωβά. (Ψλ 60:Επιγρ.) Ένας από τους βασιλιάδες της ήταν ο Αδαδέζερ. (1Βα 11:23) Η σύνθετη μορφή «Αιμάθ-ζωβά» πιθανόν να υποδηλώνει δύο όμορα βασίλεια με τα ονόματα Αιμάθ και Ζωβά. (2Χρ 8:3) Η Ζωβά φαίνεται ότι βρισκόταν Β της Δαμασκού, η δε επικράτειά της φαίνεται ότι εκτεινόταν μέχρι την περιοχή της Αιμάθ προς το Β και μέχρι τον ποταμό Ευφράτη στα Α.—2Σα 8:3.

Ο Βασιλιάς Σαούλ πολέμησε εναντίον των βασιλιάδων της Ζωβά. (1Σα 14:47) Αργότερα, οι Αμμωνίτες μίσθωσαν Συρίους από τη Ζωβά και άλλα στρατεύματα για να πολεμήσουν τον Δαβίδ, αλλά ηττήθηκαν όλοι από το στρατό του. (2Σα 10:6-19· 1Χρ 19:6-19) Πιθανώς αυτός ήταν ο πόλεμος στον οποίο ο Δαβίδ κατατρόπωσε τον Αδαδέζερ, το βασιλιά της Ζωβά, και πήρε λάφυρα από αυτόν καθώς και πολύ χαλκό (ο οποίος τελικά χρησιμοποιήθηκε στην οικοδόμηση του ναού) από δύο πόλεις του, τη Βετάχ (η οποία προφανώς ονομάζεται και Τιβάθ) και τη Βερωθαΐ (Χουν;). (2Σα 8:3-12· 1Χρ 18:3-9) Ένας από τους κραταιούς άντρες των στρατιωτικών δυνάμεων του Δαβίδ ήταν ο Ιγάλ, ο γιος του Νάθαν από τη Ζωβά.—2Σα 23:8, 36· βλέπε ΑΔΑΔΕΖΕΡ· ΑΡΑΜ Αρ. 5.

ΖΩΔΙΑΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ

Ζώνη άστρων η οποία, όπως φαίνεται από τη γη, εκτείνεται σε πλάτος εννιά μοιρών εκατέρωθεν του επιπέδου της τροχιάς την οποία διαγράφει η Γη γύρω από τον ήλιο. Αναφερόμενο στον Βασιλιά Ιωσία του Ιούδα, το εδάφιο 2 Βασιλέων 23:5 λέει: «Και έθεσε τέρμα στην εργασία αυτών που ήταν ιερείς σε θεούς αλλοεθνών, τους οποίους είχαν εγκαταστήσει οι βασιλιάδες του Ιούδα για να υψώνουν καπνό θυσίας στους υψηλούς τόπους που υπήρχαν στις πόλεις του Ιούδα και στα μέρη γύρω από την Ιερουσαλήμ, καθώς και όσων ύψωναν καπνό θυσίας στον Βάαλ, στον ήλιο και στη σελήνη και στους αστερισμούς του ζωδιακού κύκλου και σε όλο το στράτευμα των ουρανών». Η φράση “αστερισμοί του ζωδιακού κύκλου” που χρησιμοποιείται εδώ προέρχεται από την εβραϊκή λέξη μαζζαλώθ, η οποία εμφανίζεται μόνο μία φορά στην Αγία Γραφή, μολονότι η λέξη Μαζζαρώθ που βρίσκεται στο εδάφιο Ιώβ 38:32 μπορεί να είναι συναφής. Τα συμφραζόμενα είναι αυτά που βοηθούν να διασαφηνιστεί η έννοιά της.

Η ανακάλυψη της αποκαλούμενης ζωδιακής ζώνης αποδίδεται γενικά στους αρχαίους Βαβυλωνίους. Χωρίς αμφιβολία εκείνοι παρατήρησαν τη φαινόμενη ετήσια πορεία του ήλιου ανάμεσα στα άστρα, πορεία η οποία είναι τώρα γνωστή ως «η εκλειπτική». Οι αστρονόμοι μπόρεσαν να παρατηρήσουν ότι, μέσα σε μια ζώνη πλάτους περίπου 18 μοιρών που εκτείνεται 9 μοίρες εκατέρωθεν της εκλειπτικής, βρίσκονται οι φαινόμενες πορείες του ήλιου, της σελήνης και των κύριων πλανητών, όπως είναι ορατές από τη γη. Ωστόσο, ο χωρισμός του ζωδιακού κύκλου σε 12 ίσα τμήματα των 30 μοιρών το καθένα δεν έγινε παρά το δεύτερο αιώνα Π.Κ.Χ. από κάποιον Έλληνα αστρονόμο. Αυτά τα τμήματα κατέληξαν να αποκαλούνται ζώδια και έλαβαν τα ονόματα των αντίστοιχων αστερισμών. Η λέξη «ζώδιο» προέρχεται από τη λέξη ζώο, δεδομένου ότι οι περισσότεροι από τους 12 αστερισμούς του ζωδιακού κύκλου είχαν εξαρχής πάρει ονόματα χερσαίων ή θαλάσσιων ζώων.

Σήμερα αυτά τα ζώδια δεν συμπίπτουν πια με τους αστερισμούς των οποίων τα ονόματα είχαν λάβει αρχικά. Αυτό οφείλεται στη λεγόμενη μετάπτωση των ισημεριών, η οποία έχει ως αποτέλεσμα να μετατοπίζονται οι αστερισμοί προς ανατολάς κατά μία περίπου μοίρα κάθε 70 χρόνια, διαγράφοντας έναν κύκλο που χρειάζεται περίπου 26.000 χρόνια για να ολοκληρωθεί. Έτσι λοιπόν, το ζώδιο του Κριού, τα περασμένα 2.000 χρόνια, μετατοπίστηκε σχεδόν 30 μοίρες μέσα στον αστερισμό των Ιχθύων.

Συσχετισμός με την Αστρολογία. Οι ζωδιακοί αστερισμοί έγιναν αντικείμενο ψεύτικης λατρείας από την πρώιμη περίοδο της Μεσοποταμίας. Στον καθένα από τους διάφορους αστερισμούς προσδόθηκαν ορισμένες ιδιότητες, οι οποίες κατόπιν χρησιμοποιήθηκαν στις αστρολογικές προβλέψεις με βάση τη συγκεκριμένη θέση ή σχέση των ουράνιων σωμάτων ως προς τα ζώδια ανά πάσα δεδομένη στιγμή. Όπως φαίνεται από το εδάφιο 2 Βασιλέων 23:5, τέτοια χρήση της αστρολογίας εισάχθηκε στον Ιούδα από κάποιους που ήταν «ιερείς σε θεούς αλλοεθνών» και τους οποίους έφεραν στη χώρα ορισμένοι βασιλιάδες. Πολύ καιρό νωρίτερα, ο Ιεχωβά Θεός είχε απαγορεύσει τέτοιου είδους λατρεία των άστρων τιμωρώντας την με θάνατο.—Δευ 17:2-7.

Η αστρολογία αποτελούσε κυρίαρχο στοιχείο της βαβυλωνιακής λατρείας. Ωστόσο, οι βασισμένες στα ζώδια προβλέψεις των αστρολόγων της Βαβυλώνας δεν την έσωσαν από την καταστροφή, όπως είχε προειδοποιήσει με ακρίβεια ο προφήτης Ησαΐας.—Ησ 47:12-15· βλέπε ΑΣΤΡΟΛΟΓΟΙ.

Στους σύγχρονους καιρούς τα ζώδια εξακολουθούν να παίζουν σημαντικό ρόλο στη λατρεία πολλών ανθρώπων. Είναι ενδιαφέρον ότι τα ζώδια διείσδυσαν σε μερικούς καθεδρικούς ναούς του Χριστιανικού κόσμου, και μπορεί κανείς να τα δει σήμερα σε μέρη όπως ο καθεδρικός ναός της Παναγίας των Παρισίων καθώς και οι καθεδρικοί ναοί της Αμιένης και της Σαρτρ στη Γαλλία.

ΖΩΕΛΕΘ

(Ζωελέθ) [από μια ρίζα που σημαίνει «ερπετό»].

Πέτρα δίπλα στην Εν-ρογήλ, της οποίας η θέση είναι άγνωστη κατά τα άλλα. «Κοντά στην πέτρα Ζωελέθ», ο Αδωνίας πρόσφερε θυσίες και ανακηρύχτηκε βασιλιάς από πολλούς εξέχοντες άντρες του Ισραήλ. Ωστόσο, η απόπειρα που έκανε με αυθάδεια για να διαδεχθεί τον Δαβίδ στο θρόνο απέτυχε.—1Βα 1:9, 10, 25, 49, 50.

ΖΩΗ

Το στοιχείο της ζωής ή το να είναι κάποιο ον ζωντανό. Η έμβια ύπαρξη, ή η διάρκεια της έμβιας ύπαρξης, ενός ατόμου. Όσον αφορά την επίγεια, υλική ζωή, τα πράγματα που κατέχουν ζωή διακρίνονται γενικά από την ικανότητα που έχουν να αναπτύσσονται, να διαθέτουν μεταβολισμό, να αντιδρούν σε εξωτερικά ερεθίσματα και να αναπαράγονται. Στο πρωτότυπο εβραϊκό κείμενο των Γραφών χρησιμοποιείται η λέξη χαϊγίμ, ενώ στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο η λέξη ζωή. Η λέξη νέφες του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και η αντίστοιχη λέξη ψυχή του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου εφαρμόζονται και αυτές στη ζωή, όχι με την αφηρημένη έννοια, αλλά στη ζωή ως ένα πρόσωπο ή ζώο. (Παράβαλε τις λέξεις «ψυχή» και «ζωή» όπως χρησιμοποιούνται στα εδάφια Ιωβ 10:1· Ψλ 66:9· Παρ 3:22.) Η βλάστηση έχει ζωή—το στοιχείο της ζωής είναι ενεργό σε αυτήν—αλλά όχι ζωή ως ψυχή. Η ζωή με την πλήρη της έννοια, όπως εφαρμόζεται στα νοήμονα πρόσωπα, σημαίνει το να απολαμβάνει κανείς τέλεια ύπαρξη δικαιωματικά.

Ιεχωβά Θεός—Η Πηγή της Ζωής. Η ζωή υπήρχε ανέκαθεν, επειδή ο Ιεχωβά Θεός είναι ο ζωντανός Θεός, η Πηγή της ζωής, και η δική του ύπαρξη δεν έχει αρχή ούτε τέλος. (Ιερ 10:10· Δα 6:20, 26· Ιωα 6:57· 2Κο 3:3· 6:16· 1Θε 1:9· 1Τι 1:17· Ψλ 36:9· Ιερ 17:13) Ζωή δόθηκε στο πρώτο από τα δημιουργήματά του, δηλαδή στον μονογενή του Γιο, τον Λόγο. (Ιωα 1:1-3· Κολ 1:15) Μέσω αυτού του Γιου, δημιουργήθηκαν άλλοι ζωντανοί αγγελικοί γιοι του Θεού. (Ιωβ 38:4-7· Κολ 1:16, 17) Μεταγενέστερα, φέρθηκε σε ύπαρξη το υλικό σύμπαν (Γε 1:1, 2), και την τρίτη από τις δημιουργικές «ημέρες» της γης φέρθηκαν σε ύπαρξη οι πρώτες μορφές υλικής ζωής: το χορτάρι, η βλάστηση και τα καρποφόρα δέντρα. Την πέμπτη ημέρα δημιουργήθηκαν ζωντανές επίγειες ψυχές, θαλάσσια ζώα και φτερωτά πετούμενα πλάσματα, ενώ την έκτη ημέρα, χερσαία ζώα και, τελικά, ο άνθρωπος.—Γε 1:11-13, 20-23, 24-31· Πρ 17:25· βλέπε ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ· ΗΜΕΡΑ.

Επομένως, η ζωή στη γη δεν χρειάστηκε να περιμένει μέχρι να λάβει χώρα κάποιος τυχαίος συνδυασμός χημικών ουσιών υπό ορισμένες ακριβείς συνθήκες. Κάτι τέτοιο δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ ως τώρα και στην ουσία είναι αδύνατον. Η ζωή στη γη προέκυψε ως το αποτέλεσμα άμεσης εντολής του Ιεχωβά Θεού, της Πηγής της ζωής, και μέσω της άμεσης ενέργειας του Γιου του ο οποίος εκτέλεσε αυτή την εντολή. Μόνο η ζωή γεννάει ζωή. Η Γραφική αφήγηση μας λέει για κάθε περίπτωση ότι το δημιούργημα παρήγαγε απογόνους κατά την ομοίωσή του, ή αλλιώς «κατά το είδος του». (Γε 1:12, 21, 25· 5:3) Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει ότι υπάρχει πράγματι ασυνέχεια ανάμεσα στα διαφορετικά «είδη», και μετά το ζήτημα της προέλευσης αυτό έχει αποδειχτεί το μεγαλύτερο εμπόδιο για τη θεωρία της εξέλιξης.—Βλέπε ΕΙΔΟΣ.

Η δύναμη της ζωής και η πνοή. Στα επίγεια πλάσματα, ή αλλιώς «ψυχές», υπάρχει τόσο η ενεργός δύναμη της ζωής, ή αλλιώς το «πνεύμα» που τα ζωοποιεί, όσο και η πνοή η οποία συντηρεί αυτή τη δύναμη της ζωής. Τόσο το πνεύμα (η δύναμη της ζωής) όσο και η πνοή είναι προμήθειες από τον Θεό, και αυτός μπορεί να καταστρέψει τη ζωή αφαιρώντας οποιοδήποτε από τα δύο. (Ψλ 104:29· Ησ 42:5) Τον καιρό του Κατακλυσμού, πνίγηκαν ζώα και άνθρωποι. Η πνοή τους σταμάτησε και η δύναμη της ζωής εξέλιπε, έσβησε. «Καθετί στο οποίο η πνοή της δύναμης της ζωής ήταν ενεργός [κατά κυριολεξία, «στο οποίο η πνοή της ενεργού δύναμης (του πνεύματος) της ζωής [υπήρχε]»] στα ρουθούνια του, δηλαδή ό,τι υπήρχε στην ξηρά, πέθανε».—Γε 7:22· παράβαλε μετάφραση του Ρόμπερτ Γιανγκ· βλέπε ΠΝΕΥΜΑ.

Οργανισμός. Όλα τα πράγματα που έχουν ζωή, είτε πνευματικά είτε σαρκικά, έχουν έναν οργανισμό, δηλαδή σώμα. Η ίδια η ζωή είναι απρόσωπη και ασώματη, είναι απλώς το στοιχείο της ζωής. Μιλώντας για το είδος του σώματος με το οποίο θα επιστρέψουν οι αναστημένοι, ο απόστολος Παύλος εξηγεί ότι αυτοί που δημιουργούνται για διαφορετικό περιβάλλον έχουν και διαφορετικό σώμα. Όσο για αυτούς που έχουν ζωή εδώ στη γη, λέει: «Δεν είναι κάθε σάρκα η ίδια σάρκα, αλλά άλλη είναι των ανθρώπων και άλλη σάρκα είναι των κτηνών και άλλη σάρκα των πουλιών και άλλη των ψαριών». Λέει επίσης ότι «υπάρχουν ουράνια σώματα και γήινα σώματα· αλλά διαφορετική είναι η δόξα των ουράνιων σωμάτων και διαφορετική των γήινων σωμάτων».—1Κο 15:39, 40.

Σχετικά με τις διαφορές στη σάρκα ποικίλων γήινων σωμάτων, η Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα ([Encyclopædia Britannica], Τόμ. 14, σ. 42), έκδοση 1942, λέει: «Ένα άλλο γνώρισμα είναι η χημική ατομικότητα που γίνεται έκδηλη παντού, διότι κάθε συγκεκριμένος τύπος οργανισμού φαίνεται ότι έχει κάποια ξεχωριστή δική του πρωτεΐνη και κάποιον χαρακτηριστικό ρυθμό μεταβολισμού. Επομένως, κάτω από τη γενική ιδιότητα της σταθερότητας που χαρακτηρίζει τον ακατάπαυστο μεταβολισμό, υπάρχει μια τριάδα γεγονότων: (1) η σύνθεση των πρωτεϊνών που αντισταθμίζει τη διάσπασή τους, (2) η εμφάνιση αυτών των πρωτεϊνών σε κολλοειδή κατάσταση και (3) η εξειδίκευσή τους από τύπο σε τύπο».—Τα πλάγια γράμματα δικά μας.

Μετάδοση της Δύναμης της Ζωής. Η δύναμη της ζωής που υπάρχει στα πλάσματα, την οποία έθεσε σε λειτουργία ο Ιεχωβά στα πρώτα άτομα κάθε είδους (παραδείγματος χάρη, στο πρώτο ανθρώπινο ζευγάρι), μπορούσε στη συνέχεια να μεταδοθεί μέσω της αναπαραγωγικής διαδικασίας στους απογόνους. Στα θηλαστικά, μετά τη σύλληψη η μητέρα παρέχει οξυγόνο και άλλου είδους τροφή μέχρι τη γέννηση, οπότε το βρέφος αρχίζει να αναπνέει με τα ρουθούνια του, να θηλάζει και αργότερα να τρώει.

Όταν δημιουργήθηκε ο Αδάμ, ο Θεός έπλασε το σώμα του ανθρώπου. Για να ζήσει—και να συνεχίσει να ζει—αυτό το νεόπλαστο σώμα, ήταν απαραίτητο τόσο το πνεύμα (η δύναμη της ζωής) όσο και η πνοή. Το εδάφιο Γένεση 2:7 δηλώνει ότι ο Θεός «φύσηξε στα ρουθούνια του την πνοή [τύπος της λέξης νεσαμάχ] της ζωής, και ο άνθρωπος έγινε ζωντανή ψυχή». Η «πνοή της ζωής» πρέπει να αναφέρεται σε κάτι περισσότερο από την απλή αναπνοή, δηλαδή από την εισροή αέρα στους πνεύμονες. Ο Θεός προφανώς προμήθευσε στον Αδάμ τόσο το πνεύμα, δηλαδή τη σπίθα της ζωής, όσο και την πνοή που χρειαζόταν για να διατηρείται αυτός στη ζωή. Τώρα ο Αδάμ άρχισε να έχει ζωή ως πρόσωπο, να εκδηλώνει χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του, ενώ με την ομιλία του και με τις πράξεις του μπορούσε να φανερώνει ότι ήταν ανώτερος από τα ζώα, ότι ήταν “γιος του Θεού”, φτιαγμένος κατά τη δική Του ομοίωση και εικόνα.—Γε 1:27· Λου 3:38.

Η ζωή του ανθρώπου και των ζώων εξαρτάται τόσο από τη δύναμη της ζωής, η οποία ξεκίνησε αρχικά να λειτουργεί στα πρώτα άτομα κάθε είδους, όσο και από την πνοή, η οποία συντηρεί αυτή τη δύναμη της ζωής. Η βιολογία πιστοποιεί αυτό το γεγονός. Αυτό γίνεται φανερό από τον τρόπο με τον οποίο ορισμένοι ειδήμονες επιχειρούν να ομαδοποιήσουν τις διάφορες πτυχές της διαδικασίας του θανάτου: κλινικός θάνατος, η διακοπή των λειτουργιών των οργάνων του αναπνευστικού και του κυκλοφορικού συστήματος· εγκεφαλικός θάνατος, ολική και μη αναστρέψιμη παύση της λειτουργίας του εγκεφάλου· σωματικός θάνατος, η σταδιακή και τελικά πλήρης εξαφάνιση των ζωτικών λειτουργιών από όλα τα όργανα και τους ιστούς του σώματος. Άρα, ακόμη και όταν έχουν σταματήσει η αναπνοή, ο παλμός της καρδιάς και η λειτουργία του εγκεφάλου, η δύναμη της ζωής παραμένει για ένα διάστημα στους ιστούς του σώματος.

Γηρατειά και Θάνατος. Όλες οι μορφές ζωής του φυτικού και του ζωικού κόσμου είναι παροδικές. Οι επιστήμονες διερωτώνται από παλιά: Γιατί γερνάει και πεθαίνει ο άνθρωπος;

Μερικοί επιστήμονες διατείνονται ότι υπάρχει ένα γενετικά καθορισμένο μήκος ζωής για κάθε κύτταρο. Για να υποστηρίξουν την άποψή τους, αναφέρουν κάποια πειράματα στα οποία κύτταρα που καλλιεργήθηκαν σε τεχνητό περιβάλλον διαπιστώθηκε ότι σταμάτησαν να διαιρούνται ύστερα από 50 περίπου διαιρέσεις. Ωστόσο, άλλοι επιστήμονες αντιτείνουν ότι τέτοια πειράματα δεν μας βοηθούν να καταλάβουμε γιατί γερνούν ολόκληροι οργανισμοί. Προτείνονται και άλλες εξηγήσεις, μεταξύ των οποίων και μια θεωρία σύμφωνα με την οποία ο εγκέφαλος εκλύει ορμόνες που παίζουν σημαντικό ρόλο στη γήρανση και στον επακόλουθο θάνατο. Το ότι κάποιος πρέπει να είναι επιφυλακτικός για το αν θα δεχτεί μια θεωρία αντί κάποιας άλλης υπονοείται από τα σχόλια του γιατρού Ρόι Λ. Γουόλφορντ, ο οποίος είπε: «Δεν θα πρέπει να ανησυχήσουμε ή ακόμη και να εκπλαγούμε αν το πρότυπο του Χέιφλικ [η θεωρία ότι η γήρανση είναι ενσωματωμένη στο γενετικό υλικό του κυττάρου] αποδειχτεί τελικά εσφαλμένο ή αντικατασταθεί από ένα καλύτερο, αλλά τελικά εξίσου εσφαλμένο, πρότυπο. Το καθετί αληθεύει για όσον καιρό είναι αποδεκτό».—Το Μέγιστο Μήκος Ζωής (Maximum Life Span), 1983, σ. 75.

Καθώς κάποιος εξετάζει τα ευρήματα και τα συμπεράσματα των επιστημόνων, θα πρέπει να λάβει υπόψη του ότι οι περισσότεροι δεν αποδίδουν τη ζωή σε κάποιον Δημιουργό. Μέσα από τις δικές τους προσπάθειες, ελπίζουν να ανακαλύψουν το μυστικό της γήρανσης και του θανάτου ώστε να παρατείνουν την ανθρώπινη ζωή επ’ άπειρον. Παραβλέπουν το γεγονός ότι ο ίδιος ο Δημιουργός όρισε την ποινή του θανάτου για το πρώτο ανθρώπινο ζευγάρι, επιβάλλοντας αυτή την ποινή με τρόπο που ο άνθρωπος δεν κατανοεί πλήρως. Παρόμοια, επιφυλάσσει το βραβείο της αιώνιας ζωής σε όσους ασκούν πίστη στον Γιο του.—Γε 2:16, 17· 3:16-19· Ιωα 3:16.

Ο Αδάμ έχασε τη ζωή για τον εαυτό του και τους απογόνους του. Όταν δημιουργήθηκε ο Αδάμ, ο Θεός έβαλε στον κήπο της Εδέμ «το δέντρο της ζωής». (Γε 2:9) Προφανώς αυτό το δέντρο δεν είχε εγγενείς ζωογόνες ιδιότητες στους καρπούς του, αλλά αντιπροσώπευε την εγγύηση του Θεού για ζωή «στον αιώνα» την οποία θα χορηγούσε σε εκείνον στον οποίο θα επέτρεπε να φάει από τον καρπό του. Εφόσον το δέντρο είχε τοποθετηθεί εκεί από τον Θεό για κάποιον σκοπό, αναμφίβολα θα επιτρεπόταν στον Αδάμ να φάει αυτόν τον καρπό όταν θα αποδεικνυόταν πιστός μέχρι ένα σημείο το οποίο θα έκρινε ο Θεός ως ικανοποιητικό και επαρκές. Όταν ο Αδάμ αμάρτησε, του αφαιρέθηκε η ευκαιρία να φάει από το δέντρο, καθώς ο Ιεχωβά είπε: «Τώρα για να μην απλώσει το χέρι του και πάρει καρπό και από το δέντρο της ζωής και φάει και ζήσει στον αιώνα,—». Κατόπιν ο Ιεχωβά έκανε τα λόγια του πράξη. Δεν επρόκειτο να επιτρέψει σε κάποιον ανάξιο για ζωή να ζήσει στον κήπο που είχε φτιαχτεί για δικαίους, καθώς και να φάει από το δέντρο της ζωής.—Γε 3:22, 23.

Ο Αδάμ, ο οποίος είχε απολαύσει τέλεια ζωή σε συνάρτηση με την υπακοή του προς τον Ιεχωβά (Γε 2:17· Δευ 32:4), τώρα αισθανόταν μέσα του τις επιδράσεις της αμαρτίας και του καρπού της, του θανάτου. Μολαταύτα, το σφρίγος της ζωής του ήταν μεγάλο. Ακόμη και στη θλιβερή κατάσταση στην οποία βρισκόταν, αποκομμένος από τον Θεό και την αληθινή πνευματικότητα, έζησε 930 χρόνια προτού τον καταβάλει ο θάνατος. Στο μεταξύ, μπόρεσε να μεταβιβάσει, όχι πληρότητα ζωής, αλλά κάποιο μέτρο ζωής στους απογόνους του, πολλοί από τους οποίους έζησαν από 700 ως 900 χρόνια. (Γε 5:3-32) Αλλά η διαδικασία που έλαβε χώρα στην περίπτωση του Αδάμ περιγράφεται από τον ετεροθαλή αδελφό του Ιησού, τον Ιάκωβο: «Ο καθένας δοκιμάζεται με το να ελκύεται και να δελεάζεται από την ίδια του την επιθυμία. Έπειτα η επιθυμία, αφού συλλάβει, γεννάει την αμαρτία· και η αμαρτία, αφού επιτελεστεί, γεννάει το θάνατο».—Ιακ 1:14, 15.

Τι Χρειάζεται ο Άνθρωπος για να Ζει. Οι περισσότεροι επιστημονικοί ερευνητές, όχι μόνο παραβλέπουν την αιτία του θανάτου που ισχύει για όλη την ανθρωπότητα, αλλά—ακόμη πιο σημαντικό—αγνοούν τον πρωταρχικό παράγοντα που απαιτείται για αιώνια ζωή. Μολονότι το ανθρώπινο σώμα χρειάζεται να τρέφεται και να αναζωογονείται συνεχώς αναπνέοντας, πίνοντας και τρώγοντας, υπάρχει κάτι πολύ πιο ζωτικό για τη συνέχιση της ζωής. Ο Ιεχωβά διατύπωσε την αρχή: «Ο άνθρωπος δεν ζει μόνο με ψωμί, αλλά με κάθε έκφραση από το στόμα του Ιεχωβά ζει ο άνθρωπος». (Δευ 8:3) Ο Ιησούς Χριστός επανέλαβε αυτή τη δήλωση και είπε επίσης: «Η τροφή μου είναι να κάνω το θέλημα εκείνου που με έστειλε και να τελειώσω το έργο του». (Ιωα 4:34· Ματ 4:4) Σε μια άλλη περίπτωση δήλωσε: «Όπως ο ζωντανός Πατέρας με απέστειλε και εγώ ζω χάρη στον Πατέρα, έτσι και εκείνος που τρώει εμένα, θα ζήσει και εκείνος χάρη σε εμένα».—Ιωα 6:57.

Όταν δημιουργήθηκε ο άνθρωπος, φτιάχτηκε κατά την εικόνα του Θεού, σύμφωνα με την ομοίωσή του. (Γε 1:26, 27) Αυτό φυσικά δεν σήμαινε σύμφωνα με τη σωματική εικόνα ή την εμφάνισή του, διότι ο Θεός είναι Πνεύμα, ενώ ο άνθρωπος σάρκα. (Γε 6:3· Ιωα 4:24) Σήμαινε ότι ο άνθρωπος, αντίθετα από τα «ζώα [που είναι] χωρίς λογική» (2Πε 2:12), είχε λογική. Είχε ιδιότητες παρόμοιες με του Θεού, όπως αγάπη, αίσθημα δικαιοσύνης, σοφία και δύναμη. (Παράβαλε Κολ 3:10.) Είχε την ικανότητα να καταλαβαίνει το λόγο της ύπαρξής του, καθώς και το ποιος ήταν ο σκοπός του Δημιουργού του για αυτόν. Επομένως, ανόμοια με τα ζώα, στον άνθρωπο δόθηκε η δυνατότητα της πνευματικότητας. Αυτός μπορούσε να εκτιμήσει και να λατρέψει τον Δημιουργό του. Η εν λόγω δυνατότητα δημιουργούσε μια ανάγκη στον Αδάμ. Χρειαζόταν περισσότερα πράγματα από κατά γράμμα τροφή—του ήταν απαραίτητη η πνευματική διατροφή. Έπρεπε να ασκεί την πνευματικότητά του για να διαθέτει ψυχική και σωματική ευεξία.

Συνεπώς, μακριά από τον Ιεχωβά Θεό και τις πνευματικές του προμήθειες δεν μπορεί να υπάρξει επ’ άπειρον συνέχιση της ζωής. Σχετικά με τη δυνατότητα της διαιώνισης της ζωής, ο Ιησούς είπε: «Αυτό σημαίνει αιώνια ζωή, το να αποκτούν γνώση για εσένα, τον μόνο αληθινό Θεό, και για αυτόν που απέστειλες, τον Ιησού Χριστό».—Ιωα 17:3.

Αναγέννηση. Για να ανακτήσουν οι άνθρωποι τέλειο οργανισμό και την προοπτική της αιώνιας ζωής, ο Ιεχωβά έκανε διαθέσιμη την αλήθεια, «το λόγο της ζωής». (Ιωα 17:17· Φλπ 2:16) Ακολουθώντας κανείς την αλήθεια, μαθαίνει ότι ο Θεός προμήθευσε τον Ιησού Χριστό, ο οποίος έδωσε τον εαυτό του «λύτρο σε αντάλλαγμα για πολλούς». (Ματ 20:28) Μόνο με αυτό το μέσο μπορεί ο άνθρωπος να αποκατασταθεί σε πλήρη πνευματικότητα καθώς και σε σωματική αρτιότητα.—Πρ 4:12· 1Κο 1:30· 15:23-26· 2Κο 5:21· βλέπε ΛΥΤΡΟ.

Μέσω του Ιησού Χριστού, λοιπόν, έρχεται η αναγέννηση σε ζωή. Αυτός ονομάζεται «ο τελευταίος Αδάμ . . . πνεύμα που δίνει ζωή». (1Κο 15:45) Οι προφητείες τον προσδιορίζουν ως “Αιώνιο Πατέρα” (Ησ 9:6) και ως εκείνον που «έχυσε την ψυχή του στο θάνατο», του οποίου η ψυχή “τίθεται ως προσφορά για ενοχή”. Με την ιδιότητα του “Πατέρα” έχει την ικανότητα να αναγεννήσει την ανθρωπότητα, δίνοντας έτσι ζωή σε όσους ασκούν πίστη στην προσφορά της ψυχής του και είναι υπάκουοι.—Ησ 53:10-12.

Η ελπίδα ατόμων της αρχαιότητας. Τα πιστά άτομα της αρχαιότητας είχαν την ελπίδα της ζωής. Ο απόστολος Παύλος επισημαίνει αυτό το γεγονός. Γυρίζει στο παρελθόν, στους απογόνους του Αβραάμ προτού δοθεί ο Νόμος, και αναφέρεται στον εαυτό του, έναν Εβραίο, σαν να ζούσε τότε, με την έννοια ότι ήταν στην οσφύ των προπατόρων του. Προβάλλει το επιχείρημα: «Κάποτε εγώ ήμουν ζωντανός χωρίς νόμο· αλλά όταν ήρθε η εντολή, η αμαρτία επανήλθε στη ζωή, εγώ όμως πέθανα. Και η εντολή που ήταν για ζωή, αυτή διαπίστωσα ότι ήταν για θάνατο». (Ρω 7:9, 10· παράβαλε Εβρ 7:9, 10.) Άτομα όπως ο Άβελ, ο Ενώχ, ο Νώε και ο Αβραάμ είχαν ελπίδα στον Θεό. Πίστευαν στο «σπέρμα» που θα έπληττε το κεφάλι του φιδιού, πράγμα που θα σήμαινε απελευθέρωση. (Γε 3:15· 22:16-18) Απέβλεπαν στη Βασιλεία του Θεού, την «πόλη που έχει πραγματικά θεμέλια». Πίστευαν ότι οι νεκροί θα ανασταίνονταν σε ζωή.—Εβρ 11:10, 16, 35.

Όταν δόθηκε ο Νόμος, ο Ιεχωβά δήλωσε: «Πρέπει να τηρείτε τα νομοθετήματά μου και τις δικαστικές αποφάσεις μου, τα οποία αν εκτελεί ο άνθρωπος, θα ζήσει μέσω αυτών». (Λευ 18:5) Αναμφίβολα, οι Ισραηλίτες που έλαβαν το Νόμο τον δέχτηκαν ευχαρίστως, επειδή τους πρόσφερε την ελπίδα της ζωής. Ο Νόμος ήταν “άγιος και δίκαιος” και θα όριζε ως απολύτως δίκαιο εκείνον που θα μπορούσε να ανταποκριθεί πλήρως στους κανόνες του. (Ρω 7:12) Αλλά αντί να δώσει ζωή, ο Νόμος απέδειξε ότι όλοι οι Ισραηλίτες, και γενικά η ανθρωπότητα, ήταν ατελείς και αμαρτωλοί. Επιπλέον, καταδίκαζε τους Ιουδαίους σε θάνατο. (Γα 3:19· 1Τι 1:8-10) Αληθινά, όπως λέει ο Παύλος, «όταν ήρθε η εντολή, η αμαρτία επανήλθε στη ζωή, εγώ όμως πέθανα». Γι’ αυτό, δεν μπορούσε να έρθει ζωή από το Νόμο.

Ο Παύλος προβάλλει το επιχείρημα: «Αν είχε δοθεί νόμος που μπορούσε να δώσει ζωή, η δικαιοσύνη θα ήταν πράγματι μέσω νόμου». (Γα 3:21) Οι Ιουδαίοι, λοιπόν, καταδικαζόμενοι από το Νόμο, δεν αποδεικνύονταν μόνο αμαρτωλοί ως απόγονοι του Αδάμ, αλλά αντιμετώπιζαν μια επιπρόσθετη ανεπάρκεια. Γι’ αυτόν το λόγο, ο Χριστός πέθανε πάνω σε ξύλο βασανισμού, όπως λέει ο Παύλος: «Ο Χριστός, μέσω εξαγοράς, μας απελευθέρωσε από την κατάρα του Νόμου με το να γίνει κατάρα αντί για εμάς, επειδή είναι γραμμένο: “Καταραμένος είναι κάθε κρεμασμένος πάνω σε ξύλο”». (Γα 3:13) Απομακρύνοντας αυτό το εμπόδιο, δηλαδή την κατάρα που ερχόταν στους Ιουδαίους επειδή παραβίαζαν το Νόμο, ο Ιησούς Χριστός αφαίρεσε για τους Ιουδαίους αυτόν το φραγμό ο οποίος τους κρατούσε μακριά από τη ζωή, δίνοντάς τους ευκαιρία για ζωή. Με αυτόν τον τρόπο, το λύτρο του μπορούσε να ωφελήσει αυτούς καθώς και άλλους.

Αιώνια ζωή—αμοιβή από τον Θεό. Από όλη την Αγία Γραφή γίνεται φανερό ότι ανέκαθεν η ελπίδα των υπηρετών του Ιεχωβά ήταν να λάβουν αιώνια ζωή από τον Θεό. Αυτή η ελπίδα τούς έχει ενθαρρύνει να διατηρήσουν την πιστότητά τους. Και δεν είναι ιδιοτελής ελπίδα. Ο απόστολος Παύλος γράφει: «Μάλιστα, χωρίς πίστη είναι αδύνατον να τον ευαρεστήσει κανείς, γιατί εκείνος που πλησιάζει τον Θεό πρέπει να πιστέψει ότι αυτός υπάρχει και ότι γίνεται μισθαποδότης σε εκείνους που τον αναζητούν ένθερμα». (Εβρ 11:6) Τέτοιος Θεός είναι αυτός, και η ιδιότητά του αυτή είναι μια από τις ιδιότητες για τις οποίες αξίζει την πλήρη αφοσίωση των πλασμάτων του.

Αθανασία, αφθαρσία, θεϊκή ζωή. Η Αγία Γραφή λέει ότι ο Ιεχωβά έχει αθανασία και αφθαρσία. (1Τι 1:17) Αυτά τα χορήγησε πρώτα στον Γιο του. Όταν ο απόστολος Παύλος έγραψε στον Τιμόθεο, ο Χριστός ήταν ο μόνος στον οποίο είχε δοθεί αθανασία. (1Τι 6:16) Αλλά έχει δοθεί υπόσχεση για αυτήν και σε άλλους, εκείνους που γίνονται πνευματικοί αδελφοί του Χριστού. (Ρω 2:7· 1Κο 15:53, 54) Επίσης, αυτοί γίνονται μέτοχοι “θεϊκής φύσης”, συμμετέχουν με τον Χριστό στη δόξα του. (2Πε 1:4) Οι άγγελοι είναι πνευματικά πλάσματα, αλλά δεν είναι αθάνατοι, διότι αυτοί που έγιναν πονηροί δαίμονες θα καταστραφούν.—Ματ 25:41· Λου 4:33, 34· Απ 20:10, 14· βλέπε ΑΘΑΝΑΣΙΑ· ΑΦΘΑΡΣΙΑ.

Επίγεια ζωή χωρίς φθορά. Τι θα λεχθεί για τους υπόλοιπους από την ανθρωπότητα που δεν λαβαίνουν ουράνια ζωή; Ο απόστολος Ιωάννης αναφέρει τα λόγια του Ιησού, ο οποίος είπε: «Διότι ο Θεός αγάπησε τον κόσμο τόσο πολύ, ώστε έδωσε τον μονογενή του Γιο, για να μην καταστραφεί όποιος ασκεί πίστη σε αυτόν, αλλά να έχει αιώνια ζωή». (Ιωα 3:16) Στην παραβολή του Ιησού για τα πρόβατα και τα κατσίκια, όσοι από τα έθνη ξεχωρίζονται στα δεξιά του ως πρόβατα εισέρχονται «σε αιώνια ζωή». (Ματ 25:46) Ο Παύλος μιλάει για τους “γιους του Θεού” και “συγκληρονόμους με τον Χριστό” και λέει ότι «με έντονη λαχτάρα η δημιουργία περιμένει την αποκάλυψη των γιων του Θεού». Κατόπιν λέει ότι «η ίδια η δημιουργία θα ελευθερωθεί από την υποδούλωση στη φθορά και θα έχει την ένδοξη ελευθερία των παιδιών του Θεού». (Ρω 8:14-23) Όταν ο Αδάμ δημιουργήθηκε ως τέλειος άνθρωπος, ήταν “γιος [ή παιδί] του Θεού”. (Λου 3:38) Το προφητικό όραμα των εδαφίων Αποκάλυψη 21:1-4 υποδεικνύει έναν μελλοντικό «νέο ουρανό» και «νέα γη» και υπόσχεται ότι τότε «ο θάνατος δεν θα υπάρχει πια, ούτε πένθος ούτε κραυγή ούτε πόνος δεν θα υπάρχουν πια». Εφόσον αυτή η υπόσχεση δίνεται, όχι σε πνευματικά πλάσματα, αλλά ειδικά στους «ανθρώπους», μας παρέχει τη διαβεβαίωση ότι μια νέα επίγεια κοινωνία ανθρώπων που θα ζουν υπό το «νέο ουρανό» θα γευτούν αποκατάσταση της διάνοιας και του σώματος σε πληρότητα υγείας και αιώνια ζωή ως επίγεια «παιδιά του Θεού».

Με την εντολή που έδωσε στον Αδάμ, ο Θεός άφηνε να εννοηθεί ότι, αν ο Αδάμ υπάκουε, δεν θα πέθαινε. (Γε 2:17) Έτσι και στην περίπτωση της υπάκουης ανθρωπότητας, όταν εκμηδενιστεί ο τελευταίος εχθρός του ανθρώπου, ο θάνατος, δεν θα υπάρχει αμαρτία που να επιδρά στα σώματά τους ώστε να επιφέρει το θάνατο. Στον αιώνα τον άπαντα δεν θα χρειαστεί να πεθάνουν. (1Κο 15:26) Αυτή η εκμηδένιση του θανάτου λαβαίνει χώρα στο τέλος της βασιλείας του Χριστού, η οποία, όπως δείχνει το βιβλίο της Αποκάλυψης, διαρκεί 1.000 χρόνια. Εκεί λέγεται για όσους γίνονται βασιλιάδες και ιερείς με τον Χριστό ότι «ήρθαν στη ζωή και βασίλεψαν με τον Χριστό χίλια χρόνια». «Οι υπόλοιποι νεκροί» που δεν έρχονται στη ζωή “μέχρι που τελειώνουν τα χίλια χρόνια” πρέπει να είναι αυτοί που ζουν στο τέλος των χιλίων ετών, αλλά προτού απελευθερωθεί ο Σατανάς από την άβυσσο και φέρει την αποφασιστική δοκιμή στην ανθρωπότητα. Στο τέλος των χιλίων ετών, οι άνθρωποι στη γη θα έχουν φτάσει σε ανθρώπινη τελειότητα, και έτσι θα είναι στην κατάσταση στην οποία ήταν ο Αδάμ και η Εύα προτού αμαρτήσουν. Τώρα θα έχουν όντως ζωή σε τελειότητα. Εκείνοι που στη συνέχεια θα περάσουν τη δοκιμή με επιτυχία, όταν ο Σατανάς απελευθερωθεί για λίγο από την άβυσσο, θα μπορούν να απολαμβάνουν αυτή τη ζωή για πάντα.—Απ 20:4-10.

Η Οδός της Ζωής. Ο Ιεχωβά, η Πηγή της ζωής, έχει αποκαλύψει την οδό της ζωής μέσω του Λόγου της αλήθειας του. Ο Κύριος Ιησούς Χριστός “έριξε φως στη ζωή και στην αφθαρσία μέσω των καλών νέων”. (2Τι 1:10) Είπε στους μαθητές του: «Το πνεύμα είναι που δίνει ζωή· η σάρκα δεν χρησιμεύει καθόλου. Τα λόγια που εγώ σας έχω πει είναι πνεύμα και είναι ζωή». Λίγο αργότερα, ο Ιησούς ρώτησε τους αποστόλους του αν επρόκειτο να τον εγκαταλείψουν, όπως είχαν κάνει άλλοι. Ο Πέτρος απάντησε: «Κύριε, σε ποιον να πάμε; Εσύ έχεις λόγια αιώνιας ζωής». (Ιωα 6:63, 66-68) Ο απόστολος Ιωάννης αποκάλεσε τον Ιησού «λόγο της ζωής», και είπε: «Μέσω αυτού ήταν ζωή».—1Ιω 1:1, 2· Ιωα 1:4.

Από τα λόγια του Ιησού γίνεται φανερό ότι είναι μάταιες οι προσπάθειες που κάνουν οι άνθρωποι να παρατείνουν τη ζωή επ’ άπειρον ή οι θεωρίες που λένε ότι κάποιο συγκεκριμένο διαιτολόγιο ή θεραπευτική αγωγή θα φέρει ζωή στην ανθρωπότητα. Στην καλύτερη περίπτωση, αυτά τα πράγματα μπορούν να βελτιώσουν την υγεία μόνο προσωρινά. Η μόνη οδός ζωής είναι η υπακοή στα καλά νέα, «το λόγο της ζωής». (Φλπ 2:16) Για να αποκτήσει κανείς ζωή, πρέπει να κρατάει το νου του προσηλωμένο «σε αυτά που βρίσκονται πάνω, όχι σε αυτά που βρίσκονται στη γη». (Κολ 3:1, 2) Στους ακροατές του ο Ιησούς είπε: «Αυτός που ακούει το λόγο μου και πιστεύει εκείνον που με έστειλε έχει αιώνια ζωή, και δεν έρχεται σε κρίση αλλά έχει μεταβεί από το θάνατο στη ζωή». (Ιωα 5:24· 6:40) Αυτά τα άτομα δεν είναι πια καταδικασμένοι αμαρτωλοί που οδεύουν προς το θάνατο. Ο απόστολος Παύλος έγραψε: «Συνεπώς, εκείνοι που είναι σε ενότητα με τον Χριστό Ιησού δεν έχουν καμιά καταδίκη. Διότι ο νόμος εκείνου του πνεύματος που δίνει ζωή σε ενότητα με τον Χριστό Ιησού σάς έχει ελευθερώσει από το νόμο της αμαρτίας και του θανάτου». (Ρω 8:1, 2) Ο Ιωάννης λέει πως ένας Χριστιανός γνωρίζει ότι έχει «μεταβεί από το θάνατο στη ζωή» αν αγαπάει τους αδελφούς του.—1Ιω 3:14.

Εφόσον «δεν υπάρχει άλλο όνομα κάτω από τον ουρανό που να έχει δοθεί μεταξύ των ανθρώπων, μέσω του οποίου πρέπει να σωθούμε», αυτός που αναζητάει τη ζωή πρέπει να ακολουθεί τον Χριστό. (Πρ 4:12) Ο Ιησούς έδειξε ότι ένα άτομο πρέπει να έχει συναίσθηση της πνευματικής του ανάγκης. Πρέπει να πεινάει και να διψάει για τη δικαιοσύνη. (Ματ 5:3, 6) Δεν πρέπει μόνο να ακούσει τα καλά νέα, αλλά και να ασκήσει πίστη στον Ιησού Χριστό και μέσω αυτού να επικαλεστεί το όνομα του Ιεχωβά. (Ρω 10:13-15) Ακολουθώντας το παράδειγμα του Ιησού, θα βαφτιστεί στο νερό. (Ματ 3:13-15· Εφ 4:5) Στη συνέχεια πρέπει να εξακολουθεί να επιζητεί τη Βασιλεία και τη δικαιοσύνη του Ιεχωβά.—Ματ 6:33.

Προφυλάξτε την Καρδιά. Όποιος γίνεται μαθητής του Ιησού Χριστού πρέπει να συνεχίσει να προχωρεί στην οδό της ζωής. Σε ένα τέτοιο άτομο δίνεται η προειδοποίηση: «Αυτός που νομίζει ότι στέκεται ας προσέχει μην πέσει». (1Κο 10:12) Του δίνεται επίσης η συμβουλή: «Περισσότερο από όλα όσα πρέπει να φυλαχτούν, προφύλασσε την καρδιά σου, γιατί από αυτήν εξέρχονται οι πηγές της ζωής». (Παρ 4:23) Ο Ιησούς έδειξε ότι από την καρδιά πηγάζουν οι πονηροί διαλογισμοί, η μοιχεία, ο φόνος, και ούτω καθεξής. Αυτά τα πράγματα μπορεί να οδηγήσουν στο θάνατο. (Ματ 15:19, 20) Η προφύλαξη από τέτοιους διαλογισμούς της καρδιάς, η οποία επιτυγχάνεται όταν εφοδιάζουμε την καρδιά με ζωογόνα πνευματική διατροφή—την αλήθεια από την αγνή Πηγή της ζωής—θα εμποδίζει την καρδιά να πάρει κακή πορεία και να οδηγήσει το άτομο έξω από την οδό της ζωής.—Ρω 8:6· βλέπε ΚΑΡΔΙΑ.

Καθώς προστατεύει κανείς τη ζωή του προφυλάσσοντας την καρδιά, πρέπει να ελέγχει τη γλώσσα του. «Θάνατος και ζωή είναι στη δύναμη της γλώσσας και αυτός που την αγαπάει θα φάει τους καρπούς της». (Παρ 18:21) Ο Ιησούς εξήγησε το λόγο: «Αυτά που βγαίνουν από το στόμα εξέρχονται από την καρδιά, και εκείνα μολύνουν τον άνθρωπο». (Ματ 15:18· Ιακ 3:5-10) Χρησιμοποιώντας, όμως, κάποιος κατάλληλα τη γλώσσα για να αινεί τον Θεό και να λέει ορθά πράγματα, συνεχίζει στην οδό της ζωής.—Ψλ 34:12-14· 63:3· Παρ 15:4.

Αυτή η Παρούσα Ζωή. Ο Βασιλιάς Σολομών, αφού δοκίμασε όλα όσα έχει να προσφέρει αυτή η ζωή υπό τη μορφή πλούτου, σπιτιών, κήπων και διαφόρων ειδών ψυχαγωγίας, κατέληξε στο συμπέρασμα: «Μίσησα τη ζωή, επειδή το έργο που έχει γίνει κάτω από τον ήλιο έφερε συμφορά κατά τη γνώμη μου, γιατί τα πάντα ήταν ματαιότητα και κυνήγι του ανέμου». (Εκ 2:17) Ο Σολομών δεν μίσησε την ίδια τη ζωή, διότι αυτή είναι “καλό δώρο και τέλειο δώρημα από πάνω”. (Ιακ 1:17) Ο Σολομών μίσησε την καταστροφική, κενή ζωή που διάγει κάποιος ζώντας όπως ο παρών κόσμος της ανθρωπότητας, υποταγμένος στη ματαιότητα. (Ρω 8:20) Στο τέλος του βιβλίου του, ο Σολομών συνέστησε το φόβο για τον αληθινό Θεό και την τήρηση των εντολών του, πράγμα που αποτελεί την οδό της πραγματικής ζωής. (Εκ 12:13, 14· 1Τι 6:19) Ο απόστολος Παύλος, μιλώντας για τον εαυτό του και τους συγχριστιανούς του, είπε ότι, μετά το εντατικό κήρυγμα που είχαν κάνει και τη μαρτυρία που είχαν δώσει για τον Χριστό και την ανάσταση παρά το διωγμό που αντιμετώπισαν, “αν μόνο σε αυτή τη ζωή είχαν ελπίσει στον Χριστό, ήταν οι πιο αξιολύπητοι από όλους τους ανθρώπους”. Γιατί; Επειδή θα είχαν βασιστεί σε μια ψεύτικη ελπίδα. «Ωστόσο», συνέχισε ο Παύλος, «τώρα ο Χριστός έχει εγερθεί από τους νεκρούς». «Συνεπώς, αγαπητοί μου αδελφοί», κατέληξε, «να γίνεστε σταθεροί, αμετακίνητοι, έχοντας πάντοτε πολλά να κάνετε στο έργο του Κυρίου, γνωρίζοντας ότι ο κόπος σας δεν είναι μάταιος σε σχέση με τον Κύριο».—1Κο 15:19, 20, 58.

Δέντρα Ζωής. Εκτός από το δέντρο της ζωής στην Εδέμ (Γε 2:9), το οποίο εξετάστηκε ήδη σε αυτό το λήμμα, η έκφραση «δέντρο[-α] ζωής» εμφανίζεται και σε αρκετές άλλες περιπτώσεις στις Γραφές, πάντοτε με μεταφορική, ή αλλιώς συμβολική, έννοια. Η σοφία αποκαλείται «δέντρο ζωής για όσους την αγκαλιάζουν», με την έννοια ότι θα τους χορηγήσει ό,τι χρειάζονται, όχι μόνο για να απολαμβάνουν την παρούσα ζωή τους αλλά και για να λάβουν αιώνια ζωή, δηλαδή θα τους χορηγήσει τη γνώση του Θεού, καθώς και την ενόραση και τη φρόνηση να υπακούν στις εντολές του.—Παρ 3:18· 16:22.

«Ο καρπός του δικαίου είναι δέντρο ζωής, και αυτός που κερδίζει ψυχές είναι σοφός», λέει μια άλλη παροιμία. (Παρ 11:30) Ο δίκαιος, με τα λόγια και το παράδειγμά του, κερδίζει ψυχές, δηλαδή, ακούγοντάς τον, οι άνθρωποι τρέφονται πνευματικά, οδηγούνται στο να υπηρετούν τον Θεό και λαβαίνουν τη ζωή την οποία καθιστά δυνατή ο Θεός. Παρόμοια, «η ηρεμία της γλώσσας είναι δέντρο ζωής, αλλά η διαστροφή της σημαίνει συντριβή του πνεύματος». (Παρ 15:4) Τα ήρεμα λόγια του σοφού βοηθούν και αναζωογονούν το πνεύμα εκείνων που τον ακούν, καλλιεργώντας καλές ιδιότητες μέσα τους, βοηθώντας τους να βαδίζουν στην οδό της ζωής, ενώ η διαστροφή της γλώσσας είναι σαν χαλασμένος καρπός—προξενεί προβλήματα και αποθάρρυνση, βλάπτοντας εκείνους που την ακούν.

Το εδάφιο Παροιμίες 13:12 λέει: «Η προσδοκία που αναβάλλεται αρρωσταίνει την καρδιά, αλλά το ποθούμενο, όταν έρχεται, είναι δέντρο ζωής». Η εκπλήρωση μιας από πολλού αναμενόμενης επιθυμίας είναι ενισχυτική και αναζωογονητική, δίνει δε ανανεωμένο σφρίγος.

Ο ενδοξασμένος Ιησούς Χριστός υπόσχεται στον Χριστιανό που νικάει ότι θα του επιτρέψει να φάει από «το δέντρο της ζωής, το οποίο είναι στον παράδεισο του Θεού». (Απ 2:7) Και πάλι, στα τελευταία εδάφια του βιβλίου της Αποκάλυψης διαβάζουμε: «Και αν κάποιος αφαιρέσει οτιδήποτε από τα λόγια του ρόλου αυτής της προφητείας, ο Θεός θα αφαιρέσει τη μερίδα του από τα δέντρα της ζωής και από την άγια πόλη, πράγματα που είναι γραμμένα σε αυτόν το ρόλο». (Απ 22:19) Στα συμφραζόμενα αυτών των δύο Γραφικών περικοπών, ο Χριστός Ιησούς μιλάει σε εκείνους που είναι νικητές, οι οποίοι “δεν πρόκειται να πάθουν κακό από το δεύτερο θάνατο” (Απ 2:11), στους οποίους θα δοθεί «εξουσία πάνω στα έθνη» (Απ 2:26), οι οποίοι θα γίνουν “στύλος στο ναό του Θεού [του Ιησού]” (Απ 3:12) και οι οποίοι θα καθήσουν μαζί με τον Χριστό στον ουράνιο θρόνο του. (Απ 3:21) Επομένως, το δέντρο ή τα δέντρα δεν μπορεί να είναι κατά γράμμα, διότι οι νικητές που τρώνε από αυτό ή αυτά είναι μέτοχοι της ουράνιας κλήσης (Εβρ 3:1), για τους οποίους έχουν φυλαχτεί τόποι στον ουρανό. (Ιωα 14:2, 3· 2Πε 1:3, 4) Άρα, το δέντρο ή τα δέντρα πρέπει να συμβολίζουν την προμήθεια που κάνει ο Θεός για τη διατήρηση της ζωής—στην προκειμένη περίπτωση, της ουράνιας, αθάνατης ζωής η οποία δίνεται στους πιστούς επειδή νικούν μαζί με τον Χριστό.

Η έκφραση «δέντρα ζωής» αναφέρεται και σε διαφορετικά συμφραζόμενα, στα εδάφια Αποκάλυψη 22:1, 2. Εδώ τα έθνη εμφανίζονται να χρησιμοποιούν τα φύλλα των δέντρων για θεραπευτικούς σκοπούς. Αυτά τα δέντρα υπάρχουν κατά μήκος του ποταμού που ρέει από το μεγαλοπρεπή ναό του Θεού, όπου βρίσκεται ο θρόνος του. Η εικόνα αυτή παρουσιάζεται μετά τη σκηνή της εγκαθίδρυσης του νέου ουρανού και της νέας γης και τη δήλωση ότι «η σκηνή του Θεού είναι με τους ανθρώπους». (Απ 21:1-3, 22, 24) Συμβολικά, λοιπόν, τα δέντρα αυτά πρέπει να είναι θεραπευτικές προμήθειες για να διατηρηθούν οι άνθρωποι στη ζωή—για να λάβουν τελικά αιώνια ζωή. Η πηγή αυτών των προμηθειών είναι ο βασιλικός θρόνος του Θεού και του Αρνιού, του Ιησού Χριστού.

Αρκετές αναφορές γίνονται στο «ρόλο της ζωής», ή αλλιώς στο «βιβλίο» του Θεού. Αυτό προφανώς περιέχει τα ονόματα όλων εκείνων που, χάρη στην πίστη τους, πρόκειται να λάβουν το δώρο της αιώνιας ζωής είτε στον ουρανό είτε στη γη. Περιέχει τα ονόματα των υπηρετών του Ιεχωβά «από τη θεμελίωση του κόσμου», δηλαδή του κόσμου των ανθρώπων που μπορούν να απολυτρωθούν. Άρα, το όνομα του δίκαιου Άβελ είναι προφανώς το πρώτο όνομα που είναι γραμμένο «στο ρόλο».—Απ 17:8· Ματ 23:35· Λου 11:50, 51.

Τι σημαίνει το γεγονός ότι το όνομα κάποιου γράφεται στο «βιβλίο» του Θεού, ή αλλιώς στο «ρόλο της ζωής»;

Η καταγραφή του ονόματος ενός ατόμου στο «βιβλίο της ζωής» δεν προκαθορίζει ότι αυτό το άτομο θα λάβει αιώνια ζωή. Το αν το όνομά του θα παραμείνει εκεί εξαρτάται από την υπακοή του. Γι’ αυτόν το λόγο, ο Μωυσής μεσολάβησε στον Ιεχωβά υπέρ του Ισραήλ λέγοντας: «Τώρα αν θέλεις να συγχωρήσεις την αμαρτία τους—αν όμως όχι, εξάλειψέ με, σε παρακαλώ, από το βιβλίο σου το οποίο έγραψες». Ο Ιεχωβά απάντησε: «Όποιον αμάρτησε εναντίον μου, αυτόν θα εξαλείψω από το βιβλίο μου». (Εξ 32:32, 33) Αυτό υποδηλώνει ότι ο κατάλογος των ονομάτων που περιέχονται στο «βιβλίο» θα μπορούσε να αλλάξει εξαιτίας της ανυπακοής μερικών, καθώς τα ονόματά τους θα “εξαλείφονταν”, δηλαδή θα σβήνονταν, από «το βιβλίο».—Απ 3:5.

Στη σκηνή της κρίσης που περιγράφεται στα εδάφια Αποκάλυψη 20:11-15, κατά τη διάρκεια της Χιλιετούς Βασιλείας του Χριστού, «ο ρόλος της ζωής» παρουσιάζεται να ανοίγεται για να καταχωριστούν σε αυτόν και άλλα ονόματα. Ανοίγονται επίσης ρόλοι με οδηγίες. Όσοι επιστρέφουν μέσω της “ανάστασης των αδίκων” θα έχουν κατ’ αυτόν τον τρόπο την ευκαιρία να δουν τα ονόματά τους να γράφονται στο “ρόλο της ζωής”, με την προϋπόθεση ότι θα εκτελούν με υπακοή έργα εναρμονισμένα με τους ρόλους που περιέχουν τις οδηγίες. (Πρ 24:15) Φυσικά, οι πιστοί υπηρέτες του Θεού που επιστρέφουν μέσω της “ανάστασης των δικαίων” θα έχουν ήδη τα ονόματά τους στο “ρόλο της ζωής”. Με την όσια υπακοή τους στις θεϊκές οδηγίες, θα διατηρήσουν τα ονόματά τους σε αυτόν.

Πώς μπορεί κάποιος να διατηρήσει για πάντα το όνομά του στο «βιβλίο της ζωής»; Όσοι πρόκειται να λάβουν ουράνια ζωή μπορούν να το επιτύχουν αυτό “νικώντας” τον κόσμο μέσω πίστης, μένοντας “πιστοί μέχρι θανάτου”. (Απ 2:10· 3:5) Όσοι πρόκειται να λάβουν ζωή στη γη μπορούν να το επιτύχουν αποδεικνύοντας την οσιότητά τους στον Ιεχωβά μέσω μιας τελικής, αποφασιστικής δοκιμής στο τέλος της Χιλιετούς Βασιλείας του Χριστού. (Απ 20:7, 8) Αυτοί που θα διακρατήσουν την ακεραιότητά τους σε εκείνη την τελική δοκιμή θα δουν τα ονόματά τους να διατηρούνται μόνιμα από τον Θεό στο «βιβλίο της ζωής», καθώς ο Ιεχωβά θα αναγνωρίσει κατ’ αυτόν τον τρόπο ότι είναι δίκαιοι με την πλήρη έννοια και άξιοι του δικαιώματος για αιώνια ζωή στη γη.—Ρω 8:33.

“Ο ρόλος του Αρνιού”. “Ο ρόλος της ζωής του Αρνιού” είναι ένας ξεχωριστός ρόλος, ο οποίος προφανώς περιέχει μόνο τα ονόματα εκείνων με τους οποίους το Αρνί, ο Ιησούς Χριστός, μοιράζεται τη διακυβέρνηση της Βασιλείας του, συμπεριλαμβανομένων αυτών που βρίσκονται ακόμη στη γη και πρόκειται να λάβουν ουράνια ζωή. (Απ 13:8· παράβαλε Απ 14:1, 4.) Εκείνοι που καταχωρίζονται στο “ρόλο του Αρνιού” λέγεται ότι μπαίνουν στην άγια πόλη, τη Νέα Ιερουσαλήμ, αποτελώντας έτσι μέρος της ουράνιας Μεσσιανικής Βασιλείας. (Απ 21:2, 22-27) Τα ονόματά τους είναι γραμμένα τόσο στο “ρόλο του Αρνιού” όσο και στον άλλον ρόλο, το «βιβλίο της ζωής» του Θεού.—Φλπ 4:3· Απ 3:5.

Ποταμός Νερού Ζωής. Στο όραμά του που είναι καταγραμμένο στο βιβλίο της Αποκάλυψης, ο Ιωάννης είδε έναν «ποταμό νερού ζωής, καθαρό σαν κρύσταλλο, που έρρεε από το θρόνο του Θεού και του Αρνιού» στη μέση του πλατιού δρόμου της άγιας πόλης, της Νέας Ιερουσαλήμ. (Απ 22:1, 2· 21:2) Το νερό είναι απαραίτητο για τη ζωή. Το όραμα αρχίζει να εκπληρώνεται στη διάρκεια της “ημέρας του Κυρίου”, λίγο μετά την εγκαθίδρυση της Βασιλείας του Θεού. (Απ 1:10) Πρόκειται για ένα χρονικό διάστημα κατά το οποίο υπάρχουν ακόμη στη γη μέλη της τάξης της νύφης για να προσκαλέσουν προσωπικά “όποιον διψάει” να πιει από το νερό της ζωής δωρεάν. (Απ 22:17) Μετά την καταστροφή του παρόντος συστήματος πραγμάτων, ο ποταμός συνεχίζει να ρέει, με αυξανόμενο όγκο νερού, στο νέο κόσμο. Το όραμα μιλάει για δέντρα δίπλα στον ποταμό τα οποία παράγουν καρπό, καθώς και για φύλλα τα οποία είναι για τη θεραπεία των εθνών. Επομένως, τα ζωογόνα νερά πρέπει να είναι οι προμήθειες για ζωή τις οποίες έχει κάνει ο Ιεχωβά μέσω του Αρνιού, του Ιησού Χριστού, για όλους όσους θα βρίσκονται στη γη και θα λάβουν ζωή.

«Η Υγρασία της Ζωής». Στα εδάφια Ψαλμός 32:1-5 ο Δαβίδ μιλάει για την ευτυχία που συνοδεύει τη συγχώρηση, μολονότι επίσης αποκαλύπτει τη στενοχώρια που δοκιμάζει κάποιος προτού εξομολογηθεί την παράβασή του στον Ιεχωβά και λάβει τη συγχώρηση του Θεού. Πριν εξομολογηθεί και ενόσω προσπαθεί να καλύψει το σφάλμα του, ο ψαλμωδός τύπτεται από τη συνείδησή του και λέει: «Η υγρασία της ζωής μου μεταβλήθηκε όπως κατά το καύμα του καλοκαιριού». Η προσπάθεια που έκανε να καταπνίξει την ένοχη συνείδησή του τον εξαντλούσε, και η οδύνη έφθειρε το σφρίγος του όπως ένα δέντρο μπορεί να χάσει τη ζωογόνα υγρασία του στη διάρκεια μιας ξηρασίας ή στο έντονο καύμα του καλοκαιριού. Τα λόγια του Δαβίδ φαίνεται να υποδηλώνουν ότι δοκίμαζε αρνητικές συνέπειες τόσο από διανοητική όσο και από σωματική άποψη, ή τουλάχιστον είχε χάσει κατά το πλείστον τη χαρά της ζωής, επειδή δεν εξομολογούνταν την αμαρτία του. Μόνο η εξομολόγηση στον Ιεχωβά μπορούσε να φέρει συγχώρηση και ανακούφιση.—Παρ 28:13.

“Ο Σάκος της Ζωής”. Όταν η Αβιγαία έκανε έκκληση στον Δαβίδ να ματαιώσει την αποστολή εκδίκησης την οποία είχε σχεδιάσει εναντίον του Νάβαλ, εμποδίζοντάς τον έτσι να αναμειχθεί σε ενοχή αίματος, είπε: «Όταν κάποιος σηκωθεί να σε καταδιώξει και να ζητήσει την ψυχή σου, η ψυχή του κυρίου μου θα είναι σίγουρα τυλιγμένη στο σάκο της ζωής κοντά στον Ιεχωβά τον Θεό σου· αλλά την ψυχή των εχθρών σου θα την εκσφενδονίσει σαν μέσα από το κοίλωμα σφεντόνας». (1Σα 25:29-33) Όπως κάποιος τυλίγει κάτι πολύτιμο για να το προστατέψει και να το φυλάξει, έτσι και η ζωή του Δαβίδ ως ατόμου βρισκόταν στα χέρια του ζωντανού Θεού, και Εκείνος θα προφύλασσε τη ζωή του Δαβίδ από τους εχθρούς του, εφόσον ο Δαβίδ δεν προσπαθούσε να φέρει τη σωτηρία του με το δικό του χέρι αλλά πρόσμενε τον Ιεχωβά. Ωστόσο, την ψυχή των εχθρών του Δαβίδ ο Θεός θα την πετούσε μακριά.

Βλέπε επίσης ΜΗΚΟΣ ΖΩΗΣ.

ΖΩΝΗ

Βλέπε ΟΠΛΑ, ΠΑΝΟΠΛΙΑ· ΡΟΥΧΑ.

ΖΩΦΑ

(Ζωφά).

Σημαίνον μέλος της φυλής του Ασήρ. Κατονομάζονται έντεκα «γιοι» του.—1Χρ 7:35-37, 40.

ΖΩΦΑΪ

(Ζωφαΐ) [πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «κηρήθρα»].

Γιος κάποιου Ελκανά και πρόγονος του Σαμουήλ. Ονομάζεται επίσης «Ζουφ», που είναι μια παραλλαγή του ίδιου ονόματος.—1Χρ 6:26, 28, 33-35· βλέπε ΖΟΥΦ.

ΖΩΧΕΘ

(Ζωχέθ).

Απόγονος του Ιεσεί, μέλος της φυλής του Ιούδα.—1Χρ 4:1, 20.

ΗΓΑΪ

(Ηγαΐ).

Ευνούχος της αυλής του Βασιλιά Ασσουήρη. Ήταν ο φύλακας των γυναικών ο οποίος ετοίμασε την Εσθήρ παρέχοντάς της ειδική περιποίηση ομορφιάς προτού οδηγηθεί στο βασιλιά.—Εσθ 2:3, 8, 9, 15.

ΗΓΕΜΟΝΑΣ

Άντρας που έχει διοριστεί, τοποθετηθεί ή ανακηρυχτεί άρχοντας ή επικεφαλής. Πέντε Μαδιανίτες αρχηγοί, «ηγεμόνες του Σηών», αποκαλούμενοι «βασιλιάδες του Μαδιάμ» στο εδάφιο Αριθμοί 31:8, σκοτώθηκαν όταν ο Ισραήλ εκδικήθηκε τους Μαδιανίτες για την υπόθεση του Βάαλ του Φεγώρ. (Ιη 13:21) Στο εδάφιο Ψαλμός 83:11 οι ηγέτες των εχθρών του λαού του Θεού αποκαλούνται «ηγεμόνες» («άρχοντες», KJ· RS· ΛΧ [83:12]). Η εβραϊκή λέξη νασίχ (ηγεμόνας) εμφανίζεται επίσης στο εδάφιο Ιεζεκιήλ 32:30.

Μια Μεσσιανική προφητεία αναφέρει πως, όταν οι εχθροί του λαού του Θεού έρθουν εναντίον τους, θα εγερθούν «εφτά ποιμένες, ναι, οχτώ ηγεμόνες ανάμεσα από τους ανθρώπους [«άρχοντες των ανθρώπων», RS· ΒΑΜ]». Εφόσον ο αριθμός εφτά δηλώνει πληρότητα, η έκφραση «οχτώ ηγεμόνες» σημαίνει προφανώς ότι αρκετά μεγάλος αριθμός ικανών αντρών διορισμένων υπό τον Μεσσία θα αναλάμβαναν την ηγεσία ανάμεσα στο λαό του Ιεχωβά.—Μιχ 5:5.

ΗΓΕΣΙΑ

Η βασική αρχή της ηγεσίας αναφέρεται στο εδάφιο 1 Κορινθίους 11:3: «Η κεφαλή του κάθε άντρα είναι ο Χριστός· η κεφαλή δε της γυναίκας είναι ο άντρας· η κεφαλή δε του Χριστού είναι ο Θεός».

Η Θέση του Άντρα. Το πρώτο μέρος αυτής της συμβουλής για την ηγεσία εφαρμόζεται στον άντρα, ο οποίος δεν είναι ανεξάρτητος ούτε και απαλλάσσεται από την ανάγκη να αναγνωρίζει κάποια «κεφαλή». Απεναντίας, είναι υποχρεωμένος να ακολουθεί τις οδηγίες και το υπόδειγμα που έθεσε η κεφαλή του, ο Χριστός. (1Ιω 2:6) Αυτό δεν αφορά μόνο τις θρησκευτικές του δραστηριότητες (Ματ 28:19, 20) αλλά και τις προσωπικές. Παραδείγματος χάρη, αν είναι οικογενειάρχης, τότε από σεβασμό για τη δική του κεφαλή, τον Χριστό, πρέπει να συμμορφώνεται με τη συμβουλή να κατοικεί με τη σύζυγό του σύμφωνα με τη γνώση, “αποδίδοντας τιμή σε αυτήν ως πιο αδύναμο σκεύος”, και θα πρέπει να καταβάλλει ένθερμη προσπάθεια να εκπαιδεύει τα παιδιά του κατάλληλα. (1Πε 3:7· Εφ 6:4) Αυτή η συμβουλή τέθηκε στην Αγία Γραφή για όλους μέσα στην εκκλησία του Χριστού. Άρα, όταν ένας άντρας την ακολουθεί, δείχνει ότι σέβεται την ηγεσία.—Εφ 5:23.

Εφόσον ο άντρας είχε το προβάδισμα στην ανθρώπινη δημιουργία, του δόθηκε προβάδισμα θέσης έναντι της γυναίκας. (1Τι 2:12, 13) Η γυναίκα πλάστηκε από ένα πλευρό που πάρθηκε από τον άντρα και ήταν οστό από τα οστά του και σάρκα από τη σάρκα του. (Γε 2:22, 23) Εκείνη δημιουργήθηκε για χάρη του άντρα, και όχι ο άντρας για χάρη εκείνης. (1Κο 11:9) Επομένως, σύμφωνα με τη διευθέτηση του Θεού για την οικογένεια, η γυναίκα έπρεπε πάντα να υποτάσσεται στο σύζυγό της και δεν έπρεπε να σφετερίζεται την εξουσία του. (Εφ 5:22, 23· 1Πε 3:1) Επίσης, στη Χριστιανική εκκλησία η γυναίκα δεν πρέπει να διδάσκει άλλους αφιερωμένους άντρες ούτε να ασκεί εξουσία σε αυτούς.—1Τι 2:12.

Οι Εβραίοι των αρχαίων καιρών αναγνώριζαν την ανώτερη θέση που κατείχε ο άντρας στην οικογένεια και στη φυλετική δομή. Η Σάρρα ήταν υποτακτική και αποκαλούσε τον Αβραάμ «κύριο», μνημονεύεται δε με επαινετικό τρόπο επειδή αναγνώριζε την ηγεσία του. (Γε 18:12· 1Πε 3:5, 6) Υπό τη διαθήκη του Νόμου δινόταν έμφαση στην προνομιακή θέση των αντρών. Σύμφωνα με την εντολή, μόνο για τους άρρενες υπήρχε η απαίτηση να συγκεντρώνονται για τις τρεις γιορτές του Ιεχωβά στον τόπο που εξέλεξε ο Θεός, μολονότι παρευρίσκονταν και γυναίκες. (Δευ 16:16) Η γυναίκα ήταν τελετουργικά «ακάθαρτη» για διπλάσιο χρόνο μετά τη γέννηση κοριτσιού από ό,τι μετά τη γέννηση αγοριού.—Λευ 12:2, 5.

Η Θέση της Γυναίκας. Στην αρχαιότητα, υπήρχαν περιστάσεις στις οποίες η γυναίκα φορούσε κάλυμμα στο κεφάλι για να δηλώσει υποταγή. (Γε 24:65) Πραγματευόμενος τη διευθέτηση της ηγεσίας στη Χριστιανική εκκλησία, ο απόστολος Παύλος εξήγησε ότι, αν κάποια γυναίκα προσεύχεται ή προφητεύει στην εκκλησία, λαβαίνοντας μια θέση την οποία ο Θεός έδωσε στον άντρα, θα πρέπει να φοράει κάλυμμα στο κεφάλι της. Όταν αναλαμβάνει να κάνει κάτι τέτοιο προσωρινά—λόγω του ότι δεν είναι παρών κανένας αφιερωμένος άρρενας Χριστιανός για να το κάνει ο ίδιος—ακόμη και αν έχει μακριά μαλλιά, η γυναίκα δεν πρέπει να προβάλλει το επιχείρημα ότι τα μακριά μαλλιά της αρκούν για να δηλώσουν την υποταγή της. Αντίθετα, θα πρέπει να καταδεικνύει με τις πράξεις της την υποτακτικότητά της και το γεγονός ότι αναγνωρίζει την ηγεσία του άντρα. Η Χριστιανή γυναίκα το κάνει αυτό φορώντας κάλυμμα στο κεφάλι ως «σημείο εξουσίας». Αυτό πρέπει να γίνεται «λόγω των αγγέλων», οι οποίοι παρατηρούν τις πράξεις της και ενδιαφέρονται για τη Χριστιανική εκκλησία την οποία και διακονούν. Φορώντας κάλυμμα στο κεφάλι όταν αυτό είναι απαραίτητο για πνευματικούς λόγους, η Χριστιανή γυναίκα αναγνωρίζει τη διευθέτηση του Θεού για την ηγεσία.—1Κο 11:5-16· Εβρ 1:14.

Αυτή η πρέπουσα θεοκρατική τάξη στην εκκλησία και στο θεσμό της οικογένειας δεν εμποδίζει τη γυναίκα να υπηρετεί τον Θεό ούτε παρακωλύει τις προσπάθειες που κάνει ώστε να φέρνει σε πέρας τις οικογενειακές της δραστηριότητες και ευθύνες. Της παρέχει πλήρη και Γραφική ελευθερία να υπηρετεί στη θέση της, ενώ ταυτόχρονα ευαρεστεί τον Θεό σε αρμονία με την αρχή: «Ο Θεός έχει θέσει τα μέλη στο σώμα, το καθένα από αυτά, όπως ευαρεστήθηκε». (1Κο 12:18) Πολλές γυναίκες των αρχαίων καιρών είχαν θαυμάσια προνόμια ενώ παράλληλα αναγνώριζαν την ηγεσία του άντρα και απολάμβαναν ευτυχισμένη και ικανοποιητική ζωή. Ανάμεσα σε αυτές ήταν η Σάρρα, η Ρεβέκκα, η Αβιγαία, καθώς επίσης Χριστιανές γυναίκες όπως η Πρίσκιλλα και η Φοίβη.

Ευθύνη. Η άσκηση της εξουσιοδοτημένης ηγεσίας παρέχει ορισμένα δικαιώματα, αλλά περιλαμβάνει επίσης καθήκοντα ή υποχρεώσεις. «Ο Χριστός είναι κεφαλή της εκκλησίας» και έτσι έχει το δικαίωμα να παίρνει αποφάσεις σχετικά με αυτήν και να ασκεί εξουσία σε αυτήν. (Εφ 5:23) Αλλά η ηγεσία του τον υποχρεώνει επίσης να αποδέχεται το καθήκον της φροντίδας για την εκκλησία, καθώς και να αναλαμβάνει την ευθύνη για τις αποφάσεις του. Παρόμοια, ο σύζυγος, καθώς ασκεί την ηγεσία του, έχει ορισμένα δικαιώματα όσον αφορά τη λήψη των τελικών αποφάσεων και τη γενική επίβλεψη. Επιπρόσθετα, όμως, έχει το καθήκον να αποδέχεται την ευθύνη για την οικογένειά του. Έχει την πρωταρχική υποχρέωση να προμηθεύει τα απαραίτητα από υλική και πνευματική άποψη για το σπιτικό του.—1Τι 5:8.

Ο Χριστιανός άντρας πρέπει να ασκεί την ηγεσία του σοφά, αγαπώντας τη σύζυγό του όπως τον εαυτό του. (Εφ 5:33) Ο Ιησούς Χριστός ασκεί την ηγεσία του στη Χριστιανική εκκλησία με αυτόν τον τρόπο. (Εφ 5:28, 29) Ως κεφαλή των παιδιών του, ο πατέρας δεν πρέπει να τα παροξύνει, αλλά οφείλει να τα ανατρέφει «με τη διαπαιδαγώγηση και τη νουθεσία του Ιεχωβά». (Εφ 6:4) Και ως ποιμένες του ποιμνίου του Θεού, οι “πρεσβύτεροι” στη Χριστιανική εκκλησία δεν πρέπει να καταδυναστεύουν τα «πρόβατα» του Θεού, αλλά να θυμούνται ότι οι ίδιοι υποτάσσονται στον Ιησού Χριστό και στον Ιεχωβά Θεό. (1Πε 5:1-4) Ο Ιησούς Χριστός ενεργεί ανέκαθεν σύμφωνα με την αρχή της ηγεσίας, κάνοντας φανερό ότι αναγνωρίζει πλήρως την ηγεσία του Πατέρα του με λόγια και με έργα. Ακόμη και αφού θα έχει κυβερνήσει τη γη χίλια χρόνια, θα αναγνωρίσει την παγκόσμια ηγεσία του Ιεχωβά με το να παραδώσει τη Βασιλεία στον Ιεχωβά, υποτασσόμενος «σε Εκείνον που υπέταξε τα πάντα σε αυτόν, ώστε να είναι ο Θεός τα πάντα για όλους». (1Κο 15:24-28· Ιωα 5:19, 30· 8:28· 14:28· Φλπ 2:5-8) Οι Χριστιανοί, ως ακόλουθοι του Ιησού Χριστού, παραδέχονται και αυτοί την ύψιστη ηγεσία του Ιεχωβά, απευθύνοντας τις προσευχές τους σε αυτόν και αναγνωρίζοντάς τον ως Πατέρα και Θεό Παντοδύναμο.—Ματ 6:9· Απ 1:8· 11:16, 17· βλέπε ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ· ΣΥΖΥΓΟΣ, Ο.

ΗΓΕΤΗΣ

Βλέπε ΕΥΓΕΝΗΣ, ΗΓΕΤΗΣ.

ΗΛΑ

(Ηλά).

[1-5: συγγενικό του εβρ. ’Ελ, «Θεός»]

1. Εδωμίτης σεΐχης που πιθανώς είχε ως επικράτειά του το χωριό Ελάθ.—Γε 36:40, 41, 43· 1Χρ 1:52· βλέπε ΕΛΑΘ, ΕΛΩΘ· ΘΙΜΝΑ Αρ. 3.

2. Γιος του κατασκόπου Χάλεβ και πατέρας του Κενέζ, από τη φυλή του Ιούδα.—1Χρ 4:15.

3. Ο τέταρτος βασιλιάς του βόρειου δεκάφυλου βασιλείου του Ισραήλ. Ο Ηλά ανέβηκε στο θρόνο γύρω στο 952 Π.Κ.Χ., όταν πέθανε ο πατέρας του ο Βαασά, και η βασιλεία του στη Θερσά κάλυψε μέρη δύο ετών. (1Βα 16:8) Κάποια στιγμή που ο Ηλά ήταν μεθυσμένος, ο Ζιμβρί, ο αρχηγός των μισών αρμάτων, τον θανάτωσε για να πάρει ο ίδιος τη βασιλεία, και στη συνέχεια εξάλειψε όλο τον οίκο του Βαασά, εκπληρώνοντας την προφητεία του Ιεχωβά.—1Βα 16:1-14.

4. Ο πατέρας του Βασιλιά Ωσιέ, του τελευταίου μονάρχη του βόρειου βασιλείου.—2Βα 15:30· 17:1· 18:1, 9.

5. Απόγονος του Βενιαμίν ο οποίος έζησε στην Ιερουσαλήμ.—1Χρ 9:3, 7, 8.

Σε ποια τοποθεσία αντιμετώπισε ο Δαβίδ τον Γολιάθ;

6. [Μεγάλο Δέντρο]. Κοιλάδα η οποία πιθανώς πήρε το όνομά της από κάποιο ασυνήθιστα μεγάλο δέντρο που υπήρχε εκεί. Η «κοιλάδα Ηλά» υπήρξε το πεδίο αναμέτρησης ανάμεσα στους Ισραηλίτες και στους Φιλισταίους, των οποίων πρόμαχος ήταν ο Γολιάθ. (1Σα 17:2, 19· 21:9) Συνδέεται συνήθως με το εύφορο Ουάντι ες-Σαντ—ένα από τα κυριότερα ουάντι (κοίτες χειμάρρων) που εκτείνονταν από τις πεδιάδες της Φιλιστίας μέχρι τα ορεινά του Ιούδα διασχίζοντας τη Σεφηλά,—το οποίο περνούσε ανάμεσα από τις πιθανολογούμενες θέσεις της Αζηκά και της Σωχώχ. (1Σα 17:1) Έτσι λοιπόν, βρισκόταν περίπου 25 χλμ. ΝΔ της Ιερουσαλήμ. Η κοιλάδα αυτή δέχεται άφθονα νερά, έχει πλάτος περίπου μισό χιλιόμετρο και είναι εντελώς επίπεδη. Οι αντιμαχόμενες δυνάμεις παρατάχθηκαν αντικριστά στις πλευρές αυτής της κοιλάδας, καταλαμβάνοντας από μια οχυρή θέση σε κάθε βουνοπλαγιά—οι Φιλισταίοι πιθανώς στα Ν και οι Ισραηλίτες στα Β ή στα ΒΑ. Στη μέση βρισκόταν η «κοιλάδα του χειμάρρου», πιθανότατα η ξερή κοίτη που εξακολουθεί να υπάρχει εκεί. (1Σα 17:40) Τα δύο στρατεύματα καθυστέρησαν «σαράντα ημέρες». Η καθυστέρηση αυτή ίσως οφειλόταν εν μέρει στο ότι όποια πλευρά αναγκαζόταν να διασχίσει την κοιλάδα του χειμάρρου για να ανεβεί στην απέναντι βουνοπλαγιά και να αντιμετωπίσει την εχθρική δύναμη θα βρισκόταν σε μειονεκτική θέση. (1Σα 17:16) Ο Δαβίδ, καθώς διέσχιζε την κοιλάδα του χειμάρρου για να αντιμετωπίσει τον Γολιάθ, διάλεξε από εκεί πέντε ομαλές πέτρες. Μετά τη νίκη του Δαβίδ, ο διαλυμένος φιλισταϊκός στρατός τράπηκε σε φυγή μέσα από την κοιλάδα κατευθυνόμενος προς την πεδιάδα της Φιλιστίας και τις πόλεις Γαθ και Ακκαρών.—1Σα 17:52.

ΗΛΕΙ

(Ηλεί) [Ανεβασμένος].

Αρχιερέας του Ισραήλ, προφανώς απόγονος του τέταρτου στη σειρά κατονομαζόμενου γιου του Ααρών, του Ιθάμαρ. (Παράβαλε 2Σα 8:17· 1Βα 2:27· 1Χρ 24:3· Εξ 6:23.) Ως αρχιερέας, ο Ηλεί έκρινε τον Ισραήλ επί 40 χρόνια. Στις ημέρες του άρχισε ο Σαμουήλ να είναι προφήτης. (1Σα 4:18· 3:10-13, 19-21) Η εποχή του Ηλεί ήταν εποχή πνευματικής πείνας στον Ισραήλ, διότι «ο λόγος από τον Ιεχωβά είχε γίνει σπάνιος εκείνες τις ημέρες· δεν υπήρχε όραμα που να διαδίδεται».—1Σα 3:1.

Η πρώτη αναφορά στον Ηλεί υπάρχει στο 1ο κεφάλαιο του βιβλίου Πρώτο Σαμουήλ. Ο Ηλεί κάθεται έξω, κοντά στον παραστάτη της σκηνής της μαρτυρίας, και επιπλήττει τη δίκαιη Άννα την οποία θεωρεί μεθυσμένη, ενώ στην πραγματικότητα εκείνη κάνει μια παρατεταμένη προσευχή ενώπιον του Ιεχωβά, εκεί μπροστά στη σκηνή. Όταν η Άννα απαντάει ότι δεν είναι μεθυσμένη αλλά μίλησε από την αφθονία της ανησυχίας της και του παροξυσμού της, ο Ηλεί την κατευοδώνει με ειρήνη. Ο Ιεχωβά δίνει απάντηση στην προσευχή της Άννας και εκείνη γεννάει έναν γιο, τον οποίο ονομάζει Σαμουήλ. Μόλις τον απογαλακτίζει, τηρεί την ευχή της και τον φέρνει στη σκηνή για να υπηρετεί εκεί.—1Σα 1:9-18, 20, 24, 28· 2:11, 18.

Χαλαρός στη Διαπαιδαγώγηση των Γιων Του. Ως πατέρας και αρχιερέας στον Ισραήλ, ο Ηλεί εκδηλώνει χαλαρότητα στην εφαρμογή της διαπαιδαγώγησης του Ιεχωβά. Οι δύο γιοι του, ο Οφνεί και ο Φινεές, υπηρετούν ως ιερείς, αλλά είναι «άχρηστοι άνθρωποι», οι οποίοι ενδιαφέρονται μόνο για την ικανοποίηση της κοιλιάς τους και των ακάθαρτων σεξουαλικών επιθυμιών τους. Δεν αρκούνται στη μερίδα της θυσίας που προβλέπει για αυτούς ο νόμος του Θεού, και μάλιστα σερβίρονται πριν από τον Ιεχωβά βάζοντας έναν υπηρέτη να απαιτεί ωμό κρέας από το άτομο που προσφέρει τη θυσία προτού κάνουν το πάχος να βγάλει καπνό πάνω στο θυσιαστήριο. Οι άπληστοι και φιλήδονοι γιοι του Ηλεί χρησιμοποιούν τη θέση τους στη σκηνή της συνάντησης για να διαπράττουν φαυλότητες και κλοπές σε βάρος της αγνής λατρείας του Ιεχωβά. Ακόμη και όταν οι διεφθαρμένοι γιοι του έχουν ανήθικες σχέσεις με τις γυναίκες οι οποίες υπηρετούν στην είσοδο της σκηνής, ο Ηλεί δεν τους αποπέμπει από το αξίωμά τους, αλλά απλώς τους επιπλήττει ήπια. Ο Ηλεί τιμάει τους γιους του περισσότερο από τον Ιεχωβά.—1Σα 2:12-17, 22-25, 29.

Με την πάροδο του χρόνου, κάποιος προφήτης του Θεού έρχεται με ένα φοβερό άγγελμα προειδοποίησης: Η δύναμη και η επιρροή του οίκου του Ηλεί πρόκειται να εκκοπούν, έτσι ώστε δεν θα υπάρχει γέρος στον οίκο του. Οι διεφθαρμένοι γιοι του μέλλουν να πεθάνουν, και οι δύο σε μία ημέρα. (1Σα 2:27-36) Ο Ιεχωβά επιβεβαιώνει τη δυσμενή κρίση κατά του οίκου του Ηλεί, και μάλιστα μέσω ενός μικρού παιδιού, του Σαμουήλ. (1Σα 3:11-14) Ο Σαμουήλ φοβάται να μεταφέρει το άγγελμα, αλλά τελικά το κάνει αυτό κατόπιν έκκλησης του Ηλεί. Τότε ο Ηλεί το δέχεται ήρεμα, λέγοντας: «Ο Ιεχωβά είναι αυτός. Ας κάνει ό,τι φαίνεται καλό στα μάτια του».—1Σα 3:15-18.

Ο Ιεχωβά Κρίνει τον Οίκο Του. Η ανταπόδοση έρχεται σύμφωνα με το λόγο του Θεού. Ο Ισραήλ χάνει περίπου 4.000 άντρες σε μια μάχη με τους Φιλισταίους. Οι Ισραηλίτες αποφασίζουν να πάρουν την Κιβωτό από τη Σηλώ και να τη φέρουν στο στρατόπεδο, πιστεύοντας ότι αυτό θα τους παράσχει απελευθέρωση από τους εχθρούς τους. Αλλά οι Φιλισταίοι εντείνουν τις προσπάθειές τους στη μάχη. Τριάντα χιλιάδες Ισραηλίτες θανατώνονται. Η Κιβωτός πιάνεται. Ο Οφνεί και ο Φινεές, οι οποίοι είναι εκεί μαζί με την Κιβωτό, πεθαίνουν. Ένας άντρας από τον Βενιαμίν φεύγει βιαστικά από τις γραμμές της μάχης για να φέρει τα νέα στον Ηλεί. Τυφλός και αδύναμος, ο 98χρονος Ηλεί κάθεται σε ένα κάθισμα στην άκρη του δρόμου και η καρδιά του τρέμει για την Κιβωτό. Μόλις ακούει ότι πιάστηκε η Κιβωτός, ο Ηλεί πέφτει προς τα πίσω, σπάζει τον αυχένα του και πεθαίνει.—1Σα 4:2-18.

Η ανταπόδοση στον οίκο του Ηλεί συνεχίστηκε μέσω του Βασιλιά Σαούλ, ο οποίος διέταξε αμείλικτα να φονευτούν οι ιερείς της Νωβ, οι απόγονοι του Ηλεί που κατάγονταν από το γιο του Φινεές, τον Αχιτώβ. (1Σα 14:3· 22:11, 18) Μόνο ο Αβιάθαρ, ένας γιος του Αχιμέλεχ, γλίτωσε τη σφαγή και συνέχισε να υπηρετεί ως ιερέας στη διάρκεια της βασιλείας του Δαβίδ. (1Σα 22:20· 2Σα 19:11) Ωστόσο, ο Σολομών απομάκρυνε τον Αβιάθαρ από τη θέση του ιερέα επειδή είχε προσφέρει βοήθεια στον στασιαστικό συνωμότη Αδωνία. (1Βα 1:7· 2:26, 27) Με αυτόν τον τρόπο εκπληρώθηκε η κρίση του Ιεχωβά εναντίον του οίκου του Ηλεί και οι απόγονοί του εκδιώχθηκαν μια για πάντα από το αρχιερατικό αξίωμα.—1Σα 3:13, 14.

ΗΛΕΚΤΡΟ

Το γυαλιστερό κράμα χρυσού και ασημιού το οποίο, όταν θερμαίνεται στο καμίνι, αποκτάει μια μοναδική λαμπυρίζουσα ομορφιά και αστραφτερή κίτρινη λάμψη.—Ιεζ 1:4, 27· 8:2.

ΗΛΙ, 1

(Ηλί) [εβρ. προέλευσης· σημαίνει «Υψηλός (Εξυψωμένος)»].

Προφανώς ο πατέρας της Μαρίας και ο παππούς του Ιησού Χριστού από τη συγγένεια της μητέρας του. (Λου 3:23) Ο Ιωσήφ αποκαλείται “γιος του Ηλί”, πράγμα που πρέπει να εννοηθεί ότι σημαίνει γαμπρός του Ηλί. Μολονότι ο Λουκάς δεν αναφέρει την ίδια τη Μαρία, προφανώς περιγράφει τη φυσική καταγωγή της μητέρας του Ιησού από τον Δαβίδ.—Λου 3:31· βλέπε ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ.

ΗΛΙ, 2

(Ηλί).

Καθώς ο Ιησούς πέθαινε στο ξύλο του βασανισμού, γύρω στην ένατη ώρα, δηλαδή περίπου στις 3:00 μ.μ., φώναξε: «Ηλί, Ηλί, λαμά σαβαχθανί;» («Θεέ μου, Θεέ μου, γιατί με εγκατέλειψες;») (Ματ 27:46· Μαρ 15:34) Κάποιοι παριστάμενοι νόμιζαν ότι φώναζε τον Ηλία. Ίσως παρανόησαν τα λόγια του Ιησού επειδή η ομιλία του δεν ήταν ευκρινής λόγω των δυνατών πόνων του ή επειδή η διάλεκτός του διέφερε από τη δική τους. (Ματ 27:47· Μαρ 15:35) Επικαλούμενος τον ουράνιο Πατέρα του και αναγνωρίζοντάς τον ως τον Θεό του, ο Ιησούς εκπλήρωσε το εδάφιο Ψαλμός 22:1.

ΗΛΙΑΣ

(Ηλίας) [Ο Θεός μου Είναι ο Ιεχωβά].

1. Ένας από τους πιο σημαντικούς προφήτες του Ισραήλ. Από ό,τι φαίνεται, πατρίδα του ήταν η Θέσβη, που όπως πιστεύουν μερικοί ήταν ένα χωριό στη γη της Γαλαάδ, Α του Ιορδάνη Ποταμού. (1Βα 17:1) Ξεκίνησε τη μακρά σταδιοδρομία του ως προφήτης του Ισραήλ στη διάρκεια της βασιλείας του Αχαάβ, ο οποίος άρχισε να κυβερνάει περίπου το 940 Π.Κ.Χ., και συνέχισε κατά τη βασιλεία του γιου του Αχαάβ, του Οχοζία (που άρχισε περ. το 919 Π.Κ.Χ.). (1Βα 22:51) Η τελευταία περίπτωση κατά την οποία αναφέρεται να υπηρετεί ως προφήτης (για τον Ιούδα αυτή τη φορά) είναι προς το τέλος της οχταετούς βασιλείας του Ιωράμ, βασιλιά του Ιούδα, η οποία άρχισε το 913 Π.Κ.Χ.—2Χρ 21:12-15· 2Βα 8:16.

Μέσω του Ηλία, ο Ιεχωβά προμήθευσε έναν στυλοβάτη για την αληθινή λατρεία σε μια εποχή κατά την οποία η πνευματική και ηθική κατάσταση του Ισραήλ είχε πέσει σε ανησυχητικά χαμηλό επίπεδο. Ο Βασιλιάς Αχαάβ, ο γιος του Αμρί, συνέχισε τη μοσχολατρία που είχε καθιερώσει ο Ιεροβοάμ, αλλά το χειρότερο ήταν ότι παντρεύτηκε την Ιεζάβελ, την κόρη του Σιδώνιου βασιλιά Εθβάαλ. Υπό την επιρροή της, ο Αχαάβ πλήθυνε πάρα πολύ τις αμαρτίες του, ξεπερνώντας όλους τους προηγούμενους βασιλιάδες του Ισραήλ, με το να εισαγάγει τη λατρεία του Βάαλ σε τεράστια κλίμακα. Οι ιερείς και οι προφήτες του Βάαλ πολλαπλασιάστηκαν και η διαφθορά έφτασε στο έπακρο. Το μίσος που είχε η Ιεζάβελ για τον Ιεχωβά οδήγησε σε διωγμό και σφαγή των προφητών, οι οποίοι αναγκάστηκαν να κρύβονται σε σπηλιές.—1Βα 16:30-33· 18:13.

Τον Τρέφουν Κοράκια. Ο Ηλίας πρωτοεμφανίζεται στο προσκήνιο όταν τον στέλνει ο Ιεχωβά να αναγγείλει τιμωρία στον Ισραήλ για τις αμαρτίες τους. Τα πρώτα λόγια του που αναφέρονται είναι: «Όσο βέβαιο είναι ότι ζει ο Ιεχωβά, ο Θεός του Ισραήλ, ενώπιον του οποίου στέκομαι». Ο Ηλίας επισημαίνει ότι ο Ιεχωβά, ο ζωντανός Θεός του Ισραήλ, έχει προστάξει να μην πέσει ούτε βροχή ούτε δροσιά για κάποια χρόνια, παρά μόνο με το λόγο του Ηλία. Αυτή η περίοδος διαρκεί τελικά τρία χρόνια και έξι μήνες. (1Βα 17:1· Ιακ 5:17) Έπειτα από αυτή την αναγγελία, ο Ιεχωβά κατευθύνει τον Ηλία να πάει στην κοιλάδα του χειμάρρου Χερίθ, Α του Ιορδάνη, στην περιοχή της φυλής του Γαδ. Εδώ, με θαυματουργικό τρόπο, τα κοράκια τού φέρνουν τροφή. Παίρνει νερό από το χείμαρρο, ο οποίος ύστερα από κάποιο διάστημα στερεύει εξαιτίας της ξηρασίας. Ο Ιεχωβά συνεχίζει να καθοδηγεί τον Ηλία, και τώρα τον στέλνει έξω από την περιοχή του Ισραήλ, στα Σαρεπτά, μια φοινικική κωμόπολη που ήταν εξαρτώμενη από τη Σιδώνα εκείνη την εποχή. Εδώ, κοντά στην πόλη της Σιδώνας όπου κυβερνάει ο Βασιλιάς Εθβάαλ, ο πεθερός του Αχαάβ (1Βα 16:31), ο Ηλίας συναντάει μια χήρα η οποία ετοιμάζει ένα τελευταίο γεύμα για την ίδια και το γιο της με το λιγοστό αλεύρι και το λιγοστό λάδι που της έχουν απομείνει. Ο Ηλίας τής ζητάει μια πίτα, υποσχόμενος ότι ο Ιεχωβά θα μεριμνά για αυτήν όσο θα διαρκέσει η ξηρασία. Επειδή αυτή αναγνωρίζει ότι ο Ηλίας είναι άνθρωπος του Θεού, υπακούει και ευλογείται. (Παράβαλε Ματ 10:41, 42.) Κατά την παραμονή του Ηλία στο σπίτι της, ο γιος της πεθαίνει. Ο Ηλίας προσεύχεται στον Θεό ο οποίος επαναφέρει το γιο της στη ζωή. Αυτή είναι η πρώτη καταγραμμένη ανάσταση και το τρίτο από τα οχτώ θαύματα του Ηλία.—1Βα 17.

Πώς εντύπωσε ο Ηλίας στη διάνοια των Ισραηλιτών ότι ο Ιεχωβά είναι πράγματι ο αληθινός Θεός;

Στο μεταξύ ο Αχαάβ αναζητάει παντού τον Ηλία, αναμφίβολα για να τον θανατώσει, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. (1Βα 18:10) Τελικά, ο Θεός λέει στον Ηλία να εμφανιστεί στον Αχαάβ. Ο Ηλίας τον συναντάει και του ζητάει να διευθετήσει μια σύναξη με τους 450 προφήτες του Βάαλ και τους 400 προφήτες του ιερού στύλου (της Ασεράχ). Ο Αχαάβ συγκεντρώνει τους προφήτες στο Όρος Κάρμηλος, όχι πολύ μακριά από τη Μεσόγειο Θάλασσα. (ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 1, σ. 950) Ενώπιον του λαού, ο Ηλίας προτείνει τώρα μια δοκιμή για να αποδειχτεί ποιος είναι ο αληθινός Θεός τον οποίο πρέπει να ακολουθούν. Όποιος θα απαντήσει στέλνοντας φωτιά η οποία θα καταφάει τον ταύρο που θα του προσφερθεί ως θυσία, αυτόν θα αναγνωρίσουν όλοι. Ο λαός το βλέπει σωστό αυτό και συμφωνεί. Πρώτα επικαλούνται τον Βάαλ, αλλά μάταια. Δεν εμφανίζεται φωτιά, άρα δεν αποδεικνύεται ότι ο Βάαλ είναι ζωντανός θεός, μολονότι οι προφήτες του προσεύχονται συνεχώς σε αυτόν, κάνοντας μάλιστα τομές στο σώμα τους σύμφωνα με το τελετουργικό της λατρείας τους. Κάτω από τον καυτό ήλιο, περιφέρονται παραπαίοντας γύρω από το θυσιαστήριο κατά το μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας, ενώ ο Ηλίας τούς εμπαίζει ανηλεώς, εντείνοντας τη μανία τους.—1Βα 18:18-29.

Τώρα είναι η σειρά του Ηλία. Χρησιμοποιώντας 12 πέτρες, επισκευάζει ένα θυσιαστήριο που είχε γκρεμιστεί, πιθανότατα καθ’ υπόδειξη της Ιεζάβελ. Κατόπιν βάζει να καταβρέξουν με νερό την προσφορά και το θυσιαστήριο τρεις φορές—ακόμη και το χαντάκι γύρω από το θυσιαστήριο, το οποίο περικλείει μια επιφάνεια περίπου 32 επί 32 μ., το γεμίζουν με νερό. (1Βα 18:30-35) Κατά την ώρα που προσκομίζεται η βραδινή προσφορά σιτηρών κάθε μέρα, ο Ηλίας προσεύχεται μία φορά στον Ιεχωβά και αυτός στέλνει φωτιά από τον ουρανό η οποία κατατρώει, όχι μόνο την προσφορά, αλλά και τα ξύλα, τις πέτρες του θυσιαστηρίου και το νερό που υπάρχει στο χαντάκι. (1Βα 18:36-38) Βλέποντάς το αυτό, όλος ο λαός πέφτει με το πρόσωπο κάτω και λέει: «Ο Ιεχωβά είναι ο αληθινός Θεός! Ο Ιεχωβά είναι ο αληθινός Θεός!» Τότε ο Ηλίας διατάζει τη σφαγή και των 450 προφητών του Βάαλ στην κοιλάδα του χειμάρρου Κισών. Απαντώντας στην προσευχή του Ηλία, ο Ιεχωβά τερματίζει την ξηρασία με μια νεροποντή. Με τη δύναμη του Ιεχωβά, ο Ηλίας κατόπιν τρέχει μπροστά από το άρμα του Αχαάβ ως την Ιεζραέλ, καλύπτοντας ίσως μια απόσταση 30 χλμ.—1Βα 18:39-46.

Τρέπεται σε Φυγή Εξαιτίας της Ιεζάβελ. Μόλις πληροφορείται το θάνατο των δικών της προφητών του Βάαλ, η Βασίλισσα Ιεζάβελ ορκίζεται ότι θα βάλει να σκοτώσουν τον Ηλία. Φοβισμένος ο Ηλίας φεύγει νοτιοδυτικά, περίπου 150 χλμ. μακριά, προς τη Βηρ-σαβεέ, Δ του κάτω τμήματος της Νεκράς Θαλάσσης. (ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 1, σ. 949) Εκεί αφήνει τον υπηρέτη του και συνεχίζει ακόμη πιο μακριά μέσα στην έρημο, όπου προσεύχεται να πεθάνει. Τότε εμφανίζεται σε αυτόν ο άγγελος του Ιεχωβά για να τον προετοιμάσει για ένα μακρύ ταξίδι ως το «βουνό του αληθινού Θεού», το Χωρήβ. Έχοντας ενδυναμωθεί για το 40ήμερο ταξίδι από την τροφή που τρώει τότε, ο Ηλίας καλύπτει μια απόσταση 300 και πλέον χλμ. Στο Χωρήβ, του μιλάει ο Ιεχωβά έπειτα από μια φοβερή εκδήλωση δύναμης μέσω ενός ανέμου, ενός σεισμού και μιας φωτιάς. Ο Ιεχωβά δεν είναι μέσα σε αυτά τα φαινόμενα. Δεν είναι θεός της φύσης ούτε απλή προσωποποίηση φυσικών δυνάμεων. Αυτές οι φυσικές δυνάμεις δεν είναι παρά εκφάνσεις της ενεργού του δύναμης και όχι ο ίδιος ο Ιεχωβά. Ο Παντοδύναμος δείχνει στον Ηλία ότι έχει ακόμη αρκετά να κάνει ως προφήτης. Ο Ιεχωβά διορθώνει την άποψη του Ηλία ότι είναι ο μοναδικός λάτρης του αληθινού Θεού στον Ισραήλ, δείχνοντάς του ότι υπάρχουν 7.000 που δεν έχουν προσκυνήσει τον Βάαλ. Στέλνει τον Ηλία πίσω στο διορισμό του και του κατονομάζει τρία άτομα τα οποία πρέπει να χρίσει, δηλαδή να διορίσει, για να κάνουν κάποιο έργο για τον Ιεχωβά: τον Αζαήλ ως βασιλιά της Συρίας, τον Ιηού ως βασιλιά του Ισραήλ και τον Ελισαιέ ως δικό του διάδοχο.—1Βα 19:1-18.

Διορίζει Διάδοχό του τον Ελισαιέ. Στη συνέχεια ο Ηλίας κατευθύνεται προς την ιδιαίτερη πατρίδα του Ελισαιέ, την Αβέλ-μεολά. Εκεί βρίσκει τον Ελισαιέ να οργώνει ένα χωράφι και ρίχνει πάνω του το επίσημο ένδυμά του, κάτι που υποδηλώνει διορισμό, ή αλλιώς χρίσμα. Έκτοτε ο Ελισαιέ ακολουθεί πιστά τον Ηλία ως υπηρέτης του. Αναμφισβήτητα είναι μαζί του όταν παρουσιάζεται μια ακόμη ευκαιρία για να προφητεύσει ο Ηλίας εναντίον του Αχαάβ. Ο άπληστος βασιλιάς και λάτρης του Βάαλ έχει καταπατήσει ένα αμπέλι, το οποίο αποτελούσε κληρονομική ιδιοκτησία του Ναβουθέ του Ιεζραελίτη, επιτρέποντας στη σύζυγό του την Ιεζάβελ να χρησιμοποιήσει ψευδείς κατηγορίες, ψευδομάρτυρες και άδικους κριτές για να δολοφονήσει τον Ναβουθέ. Ο Ηλίας συναντάει τον Αχαάβ στο αμπέλι και του λέει ότι οι σκύλοι θα γλείψουν το αίμα του στο ίδιο ακριβώς μέρος όπου έγλειψαν το αίμα του Ναβουθέ. Αναγγέλλει επίσης παρόμοια κατάληξη και για την Ιεζάβελ.—1Βα 19:19· 21:1-26.

Τρία περίπου χρόνια αργότερα, ο Αχαάβ πεθαίνει σε μια μάχη. Πλένουν το πολεμικό του άρμα κοντά στη δεξαμενή της Σαμάρειας, και οι σκύλοι γλείφουν το αίμα του. Η εκτέλεση της Ιεζάβελ, όμως, έρχεται αργότερα, ίσως 15 χρόνια μετά. Τον Αχαάβ διαδέχεται ο γιος του ο Οχοζίας. Αυτός ο βασιλιάς ακολουθεί τα βήματα του πονηρού πατέρα του διότι, όταν τραυματίζεται σε κάποιο ατύχημα, στρέφεται στον ψεύτικο θεό της Ακκαρών, τον Βάαλ-ζεβούλ, για να ρωτήσει πώς θα εξελιχθεί η αρρώστια του. Ο Ηλίας τού στέλνει το μήνυμα του Ιεχωβά ότι, εξαιτίας αυτού που έκανε, εξάπαντος θα πεθάνει. Όταν ο Οχοζίας στέλνει διαδοχικά τρία στρατιωτικά αποσπάσματα για να πιάσουν τον Ηλία, το καθένα αποτελούμενο από 50 άντρες και τον αρχηγό τους, ο προφήτης ζητάει να πέσει φωτιά από τον ουρανό και να αφανίσει τα πρώτα δύο αποσπάσματα, αλλά κατόπιν έκκλησης του τρίτου αρχηγού, πηγαίνει μαζί του για να αναγγείλει στον Οχοζία την κρίση κατά πρόσωπο.—1Βα 22:1, 37, 38· 2Βα 1:1-17.

Τον Διαδέχεται ο Ελισαιέ. Σε αρμονία με την ενέργεια που είχε κάνει πριν από χρόνια ο Ηλίας να διορίσει τον Ελισαιέ, έρχεται τώρα ο καιρός για να μεταβιβάσει το μανδύα αυτού του προφητικού αξιώματος στον καλά εκπαιδευμένο Ελισαιέ. Αυτή η μεταβίβαση γίνεται όταν κυβερνάει ο διάδοχος και αδελφός του Οχοζία, ο Ιωράμ του Ισραήλ. Εκείνον τον καιρό ο Ηλίας πηγαίνει στη Βαιθήλ, από εκεί στην Ιεριχώ και κατόπιν κάτω στον Ιορδάνη, και σε όλη αυτή τη διαδρομή ο Ελισαιέ μένει προσκολλημένος σε αυτόν. Εκεί ο Ελισαιέ ανταμείβεται για την πιστότητά του καθώς βλέπει ένα πύρινο πολεμικό άρμα και πύρινα άλογα και τον Ηλία να ανεβαίνει στους ουρανούς μέσα σε ανεμοθύελλα. Ο Ελισαιέ μαζεύει το επίσημο ένδυμα το οποίο έχει πέσει από τον Ηλία και έρχονται πάνω του «δύο μέρη» (σαν το μερίδιο του πρωτότοκου γιου) από το πνεύμα του Ηλία—πνεύμα θάρρους και “απόλυτης ζηλοτυπίας για τον Ιεχωβά, τον Θεό των στρατευμάτων”.—2Βα 2:1-13· 1Βα 19:10, 14· παράβαλε Δευ 21:17.

Ο Ηλίας δεν πεθαίνει σε εκείνη την περίπτωση ούτε μεταβαίνει στο αόρατο πνευματικό βασίλειο, αλλά μετατίθεται σε έναν άλλον προφητικό διορισμό. (Ιωα 3:13) Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι ο Ελισαιέ δεν τηρεί κάποια περίοδο πένθους για τον κύριό του. Μερικά χρόνια μετά την ανάληψή του μέσα στην ανεμοθύελλα, ο Ηλίας εξακολουθεί να είναι ζωντανός και δραστήριος ως προφήτης, αυτή τη φορά στο βασιλιά του Ιούδα. Εξαιτίας της πονηρής πορείας που ακολουθεί ο Βασιλιάς Ιωράμ του Ιούδα, ο Ηλίας τού γράφει ένα γράμμα εκφράζοντας την καταδίκη του Ιεχωβά, η οποία εκπληρώνεται λίγο αργότερα.—2Χρ 21:12-15· βλέπε ΟΥΡΑΝΟΣ (Ανάληψη στον Ουρανό).

Θαύματα. Η Βιβλική αφήγηση αποδίδει στον Ηλία οχτώ θαύματα: (1) το κλείσιμο του ουρανού ώστε να μην πέφτει βροχή, (2) τη διαρκή ανανέωση του αποθέματος αλευριού και λαδιού που είχε η χήρα στα Σαρεπτά, (3) την ανάσταση του γιου της χήρας, (4) τη φωτιά που έπεσε από τον ουρανό σε απάντηση της προσευχής του, (5) τη βροχόπτωση που τερμάτισε την ξηρασία σε απάντηση της προσευχής του, (6) τη φωτιά που έπεσε, κατόπιν δικής του επίκλησης, πάνω στους 50 άντρες τους οποίους είχε στείλει ο Βασιλιάς Οχοζίας και στον αρχηγό τους, (7) τη φωτιά που έπεσε πάνω σε έναν δεύτερο αρχηγό και στους 50 άντρες του, και πάλι κατόπιν δικής του επίκλησης, και (8) το χωρισμό του Ιορδάνη Ποταμού όταν ο Ηλίας χτύπησε τα νερά με το επίσημο ένδυμά του. Η ανάληψή του στους ουρανούς ήταν επίσης θαυματουργική, αλλά επρόκειτο για άμεση πράξη του Θεού, όχι για κάτι που έλαβε χώρα κατόπιν προσευχής ή εξαγγελίας του Ηλία.

Ο Ηλίας ήταν δυναμικός υποστηρικτής της αληθινής λατρείας του Ιεχωβά. Πραγματοποίησε ένα τεράστιο καταστροφικό έργο εναντίον του Βααλισμού στον Ισραήλ. Το έργο που ξεκίνησε αυτός το συνέχισε ο Ελισαιέ, ενώ την εκτέλεση της Ιεζάβελ και την καταστροφή του ακάθαρτου σιδωνιακού Βααλισμού τα επιτέλεσε ο Ιηού. Στην εποχή του Ηλία βρέθηκαν 7.000 άνθρωποι, περιλαμβανομένου και του Αβδιού που ήταν διαχειριστής του σπιτικού του Αχαάβ, οι οποίοι ήταν πιστοί στον Ιεχωβά, και χωρίς αμφιβολία ο Ηλίας ενίσχυσε πάρα πολύ κάποιους από αυτούς. Ο Ηλίας διόρισε τον Ελισαιέ διάδοχό του, αλλά τον Αζαήλ και τον Ιηού τούς έχρισε ο Ελισαιέ.

Αναμφίβολα ο απόστολος Παύλος αναφέρεται και στον Ηλία όταν μιλάει για «τον Σαμουήλ και τους άλλους προφήτες, οι οποίοι διαμέσου πίστης . . . εκτέλεσαν δικαιοσύνη . . . Γυναίκες έλαβαν τους νεκρούς τους με ανάσταση». Συνεπώς, ο Ηλίας συγκαταλέγεται στο «σύννεφο» των πιστών μαρτύρων της αρχαιότητας. (Εβρ 11:32-35· 12:1) Ο μαθητής Ιάκωβος υποδεικνύει τον Ηλία ως ζωντανή απόδειξη του πόσο αποτελεσματικές είναι οι προσευχές ενός “ανθρώπου με αισθήματα σαν τα δικά μας”, ο οποίος υπηρετεί τον Θεό με δικαιοσύνη.—Ιακ 5:16-18.

Έργο που Προσκίαζε Μελλοντικά Πράγματα. Περίπου 450 χρόνια μετά την εποχή του Ηλία, ο Μαλαχίας προφήτευσε ότι ο Ηλίας ο προφήτης επρόκειτο να εμφανιστεί «πριν από την έλευση της μεγάλης και φοβερής ημέρας του Ιεχωβά». (Μαλ 4:5, 6) Οι Ιουδαίοι των ημερών του Ιησού πρόσμεναν την έλευση του Ηλία ώστε να εκπληρωθεί αυτή η προφητεία. (Ματ 17:10) Μερικοί νόμιζαν ότι ο Ιησούς ήταν ο Ηλίας. (Ματ 16:14) Ο Ιωάννης ο Βαφτιστής, ο οποίος σαν τον Ηλία φορούσε τρίχινο ένδυμα και δερμάτινη ζώνη γύρω από την οσφύ του, αρνήθηκε ότι ήταν ο Ηλίας. (2Βα 1:8· Ματ 3:4· Ιωα 1:21) Ο άγγελος δεν είχε πει στον Ζαχαρία, τον πατέρα του Ιωάννη, ότι ο Ιωάννης θα ήταν ο Ηλίας, αλλά ότι θα είχε «το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία . . . για να ετοιμάσει για τον Ιεχωβά λαό προπαρασκευασμένο». (Λου 1:17) Ο Ιησούς έδειξε ότι ο Ιωάννης έκανε αυτό το έργο αλλά οι Ιουδαίοι δεν τον αναγνώρισαν. (Ματ 17:11-13) Μετά το θάνατο του Ιωάννη, έλαβε χώρα κατά τη μεταμόρφωση του Ιησού μια εμφάνιση του Ηλία μαζί με τον Μωυσή σε όραμα, γεγονός που υποδείκνυε ότι το έργο του Ηλία εξεικόνιζε και κάτι ακόμη που θα συνέβαινε στο μέλλον.—Μαρ 9:1-8.

2. Γιος του Βενιαμίτη Ιεροάμ, κάτοικος της Ιερουσαλήμ και κεφαλή του οίκου του.—1Χρ 8:1, 27, 28.

3. Λευίτης ιερέας από τους “γιους του Χαρίμ” (1Χρ 24:8· Εσδ 2:1, 2, 39), ο οποίος ήταν μεταξύ εκείνων που ενήργησαν σε αρμονία με τη νουθεσία του Έσδρα και απέπεμψαν τις αλλοεθνείς συζύγους τους.—Εσδ 10:21, 44.

4. Απόγονος του Ελάμ ο οποίος ήταν μεταξύ εκείνων που υπάκουσαν στην προτροπή του Έσδρα και απέπεμψαν τις αλλοεθνείς συζύγους τους.—Εσδ 10:26, 44.

ΗΛΙΚΙΑ

Το χρονικό διάστημα κατά το οποίο έχει ζήσει κάποιος, καταμετρημένο συνήθως σε έτη, μήνες και ημέρες. Σύμφωνα με τον εβραϊκό ιδιωματισμό ο οποίος δήλωνε την ηλικία, ένα άτομο ήταν «γιος» τόσων ετών. Παραδείγματος χάρη, αναφέρεται ότι ο Ιωσήφ πέθανε ενώ ήταν, κατά κυριολεξία, «γιος εκατόν δέκα ετών», δηλαδή «σε ηλικία εκατόν δέκα χρονών». (Γε 50:26) Η ηλικία μπορεί ακόμη να αναφέρεται στην ωριμότητα. Η εβραϊκή λέξη σαιβ ή σαιβάχ (ηλικία· γηρατειά) προέρχεται από μια ρίζα που σημαίνει «τα μαλλιά μου γίνονται γκρίζα» και αποδίδεται επίσης «γκρίζα μαλλιά». (1Σα 12:2· Παρ 20:29) Αρκετές εβραϊκές λέξεις που συνδέονται με τα γηρατειά και τη γήρανση παράγονται από το ουσιαστικό ζακάν, που σημαίνει «γενειάδα». (Λευ 19:27) Η λέξη ἡλικία του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου προσδιορίζει πρωταρχικά ό,τι και σήμερα, την «ηλικία» ή το «μήκος της ζωής» ενός ατόμου, αλλά μπορεί επίσης να αναφέρεται στη «σωματική ανάπτυξη» ή στο μέγεθος του σώματός του. (Ματ 6:27· Ιωα 9:21· Λου 2:52· 19:3, Κείμενο) Στις Ελληνικές Γραφές εμφανίζονται επίσης οι λέξεις γῆρας («γηρατειά»· Λου 1:36), πρεσβύτης («ηλικιωμένος άντρας»· Φλμ 9) και πρεσβύτις (“ηλικιωμένη γυναίκα”· Τιτ 2:3). Αυτές οι δύο τελευταίες λέξεις είναι συγγενικές με τη λέξη πρεσβύτερος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, που σημαίνει «γεροντότερος· πρεσβύτερος».—Βλέπε ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ.

Υπό το Νόμο, οι άντρες ήταν στρατεύσιμοι στην ηλικία των 20 ετών. (Αρ 1:3) Ο εκ γενετής τυφλός, του οποίου την όραση αποκατέστησε ο Ιησούς, πρέπει να ήταν τουλάχιστον 20 χρονών, δεδομένου ότι οι γονείς του είπαν σε εκείνους που τους ζητούσαν πληροφορίες: «Ρωτήστε τον ίδιο. Ηλικία έχει. Ο ίδιος πρέπει να μιλήσει για τον εαυτό του». (Ιωα 9:21, 23) Αναφέρεται ότι η Σάρρα «είχε περάσει το όριο ηλικίας» για τεκνοποίηση, εφόσον τότε ήταν περίπου 90 χρονών.—Εβρ 11:11.

Όριο ηλικίας είχε τεθεί και για την έναρξη της υπηρεσίας στο ναό, όπως επίσης υπήρχε όριο ηλικίας κατά το οποίο έπαυε η υποχρεωτική υπηρεσία. Ορισμένοι έχουν ισχυριστεί ότι παρατηρείται αντίφαση ανάμεσα στις δηλώσεις των εδαφίων Αριθμοί 4:3, 30, 31 και 8:24-26, καθώς πρώτα αναφέρεται ότι οι Λευίτες άρχιζαν την υπηρεσία τους στα 30 και κατόπιν ότι άρχιζαν στα 25 έτη. Εντούτοις, φαίνεται ότι εδώ περιλαμβάνονται δύο κατηγορίες υπηρεσίας. Γι’ αυτό, ορισμένες ραβινικές πηγές διατείνονται ότι ο Λευίτης άρχιζε να υπηρετεί στη σκηνή της μαρτυρίας στην ηλικία των 25 ετών, αλλά εκτελούσε μόνο ευκολότερες εργασίες, και κατόπιν, όταν συμπλήρωνε τα 30 του χρόνια, άρχιζε να εκτελεί τις δυσκολότερες. Επισημαίνουν ότι οι φράσεις «τις εργασίες» και «κοπιαστική υπηρεσία και την υπηρεσία της μεταφοράς φορτίων», που εμφανίζονται στα εδάφια Αριθμοί 4:3, 47, δεν υπάρχουν στο εδάφιο Αριθμοί 8:24, όπου το όριο ηλικίας είναι τα 25 έτη. Άλλοι υποθέτουν επίσης ότι εκείνοι που υπηρετούσαν από την ηλικία των 30 ετών και πάνω ασχολούνταν με τη μεταφορά της σκηνής της μαρτυρίας και του εξοπλισμού της κατά τις μετακινήσεις, ενώ όσοι ήταν από 25 μέχρι 30 χρονών υπηρετούσαν μόνο όταν η σκηνή της μαρτυρίας είχε στηθεί και ήταν εγκατεστημένη σε κάποιον τόπο στρατοπέδευσης. Όσοι προτιμούν την εκδοχή ότι οι διορισμοί για τις δυσκολότερες εργασίες δίνονταν μόνο στην ηλικία των 30 ετών προβάλλουν το λόγο ότι σε αυτή την ηλικία έχει αποκτήσει κανείς περισσότερη δύναμη και διανοητική ωριμότητα, καθώς και ορθότερη κρίση. Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα αναφέρει ως ηλικία τα 25 έτη τόσο στο εδάφιο Αριθμοί 4:3 όσο και στο εδάφιο 8:24. Μεταγενέστερα, στις ημέρες του Δαβίδ, το όριο ηλικίας κατέβηκε στα 20 έτη για την έναρξη της υπηρεσίας στη σκηνή της μαρτυρίας, η οποία εν καιρώ αντικαταστάθηκε από την υπηρεσία στο ναό.—1Χρ 23:24-32· παράβαλε επίσης Εσδ 3:8.

Όσον αφορά την αποχώρηση από την υποχρεωτική υπηρεσία, αυτή λάβαινε χώρα όταν οι Λευίτες έφταναν στην ηλικία των 50 ετών. Η δήλωση των εδαφίων Αριθμοί 8:25, 26 αφήνει να εννοηθεί ότι σε αυτή την ηλικία οι Λευίτες μπορούσαν ακόμη να βοηθούν εθελοντικά όσους εξακολουθούσαν να είναι εντεταλμένοι για τις ανατεθειμένες εργασίες, αλλά στους ίδιους δεν ανατίθετο συγκεκριμένος διορισμός ούτε είχαν την ευθύνη να φέρουν σε πέρας κάποιον τέτοιον διορισμό. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι το όριο αποχώρησης από την υπηρεσία των Λευιτών δεν τέθηκε απλώς από στοχαστικότητα για την ηλικία τους, αλλά και για να μην υπάρχει υπερπλήρωση αυτών των θέσεων. Το όριο ηλικίας για τους Λευίτες δεν ίσχυε για τον Ααρωνικό αρχιερέα, διότι εκείνος υπηρετούσε στο άγιο αξίωμά του μέχρι το θάνατό του, εφόσον εξακολουθούσε να είναι ικανός. (Αρ 35:25) Ο Ααρών, ο πρώτος αρχιερέας του Ισραήλ, επιλέχθηκε για υπηρεσία όταν ήταν πάνω από 80 χρονών και υπηρέτησε επί 40 σχεδόν χρόνια.—Εξ 7:7· Αρ 33:39.

ΗΛΙΟΣ

Ο μεγαλύτερος από τους δύο ουράνιους φωτοδότες της γης, η κυριότερη δημιουργημένη πηγή ενέργειάς της, χωρίς την οποία η ζωή στη γη θα ήταν αδύνατη. Ο ήλιος (εβρ. κείμενο, σέμες· ελλ. κείμενο, ἥλιος), μαζί με τη σελήνη, χρησιμεύει επίσης για τον άνθρωπο ως μέσο χρονικού προσδιορισμού των εποχών, των ημερών και των ετών. (Γε 1:14-18) Ο ήλιος είναι δώρο από «τον Πατέρα των ουράνιων φώτων», ο οποίος τον κάνει να λάμπει εξίσου πάνω σε όλους—στους πονηρούς και στους αγαθούς. (Ιακ 1:17· Ιερ 31:35· Ματ 5:45) Οπωσδήποτε μπορεί να λεχθεί ότι ο ήλιος αινεί τον μεγαλειώδη Δημιουργό του.—Ψλ 148:3.

Ο ήλιος είναι άστρο με διάμετρο περίπου 1.392.000 χλμ., εκατό και πλέον φορές μεγαλύτερη από τη διάμετρο της γης, και με όγκο που υπερβαίνει κατά ένα εκατομμύριο και πλέον φορές τον όγκο της γης. Η μέση του απόσταση από τη γη ξεπερνάει τα 149.600.000 χλμ. Η θερμοκρασία της επιφάνειας του ήλιου λέγεται ότι είναι περίπου 6.000°C. Αλλά λόγω της τεράστιας απόστασης που τον χωρίζει από τη γη, λιγότερο από το ένα δισεκατομμυριοστό της ακτινοβολούμενης ενέργειάς του φτάνει στη γη. Ωστόσο, αυτή η ποσότητα είναι πλήρως ικανή για να δημιουργήσει τις ιδεώδεις κλιματολογικές συνθήκες που κάνουν δυνατή την ύπαρξη της χλωρίδας και της πανίδας στη γη.—Δευ 33:14· 2Σα 23:4.

Ο Ιεχωβά και ο Χριστός Πιο Λαμπροί. Η ανυπέρβλητη λαμπρότητα και δόξα του Ιεχωβά, του Δημιουργού του ήλιου, υποδηλώνεται από το γεγονός ότι ο αναστημένος του Γιος, σε μια μερική αποκάλυψη προς τον Σαύλο, παρουσίασε φως «που υπερέβαινε τη λαμπρότητα του ήλιου». (Πρ 26:13) Στην άγια πόλη, τη Νέα Ιερουσαλήμ, δεν θα χρειάζεται ο ήλιος για να δίνει φως, διότι θα τη φωτίζει «η δόξα του Θεού» και «το λυχνάρι της» θα είναι το Αρνί.—Απ 21:2, 23· 22:5.

Η Δύναμη του Θεού επί του Ηλιακού Φωτός. Την ημέρα που ο Ιησούς καρφώθηκε στο ξύλο του βασανισμού, από την έκτη ώρα (11:00 π.μ. με 12 το μεσημέρι) μέχρι την ένατη ώρα (2:00 με 3:00 μ.μ.) έπεσε σκοτάδι σε όλη τη γη. (Ματ 27:45· Μαρ 15:33) Η αφήγηση του Λουκά προσθέτει ότι το σκοτάδι έπεσε «επειδή το φως του ήλιου χάθηκε». (Λου 23:44, 45) Αυτό δεν μπορεί να οφειλόταν σε έκλειψη ηλίου λόγω της σελήνης, όπως νομίζουν μερικοί, διότι το σκοτάδι συνέβη την εποχή του Πάσχα, το οποίο εορταζόταν πάντα όταν υπήρχε πανσέληνος. Περίπου δύο εβδομάδες αργότερα η σελήνη γίνεται νέα, δηλαδή βρίσκεται στην ίδια κατεύθυνση με τον ήλιο με σημείο αναφοράς τη γη (τότε συμβαίνουν εκλείψεις ηλίου).

Πολύ πριν από αυτό το περιστατικό, ο Ιεχωβά είχε καταδείξει την ικανότητα που έχει να περιορίζει το φως του ήλιου. Αυτό συνέβη όταν οι Ισραηλίτες βρίσκονταν στην Αίγυπτο. Κατά την ένατη πληγή, πυκνό σκοτάδι περιέβαλε τους Αιγυπτίους, σκοτάδι που μπορούσε κανείς «να το ψηλαφήσει». Διήρκεσε τρεις ημέρες, περισσότερο από οποιαδήποτε έκλειψη ηλίου λόγω της σελήνης. Επίσης, την ίδια ώρα, στη γειτονική γη Γεσέν, οι Ισραηλίτες απολάμβαναν φως.—Εξ 10:21-23.

Απαντώντας στην ερώτηση των μαθητών του σχετικά με την παρουσία του και την τελική περίοδο του συστήματος πραγμάτων, ο Ιησούς πρόβλεψε ασυνήθιστη συσκότιση του ήλιου.—Ματ 24:3, 29· Μαρ 13:24· Λου 21:25· παράβαλε Ησ 13:10· Ιωλ 2:10, 31· 3:15· Πρ 2:20· βλέπε ΟΥΡΑΝΟΣ (Συσκότιση των Ουρανών).