γιατρεύοντας όλους όσους καταδυναστεύονταν από τον Διάβολο· επειδή ο Θεός ήταν μαζί του». (Πρ 10:38) Ο απόστολος Παύλος βοήθησε να μεταστραφούν άτομα, ακόμη και ειδωλολάτρες, όχι «με πειστικά λόγια [ανθρώπινης] σοφίας, αλλά με εκδήλωση πνεύματος και δύναμης». (1Κο 2:4) Τα λόγια που έλεγε με το άγιο πνεύμα του Θεού βασίζονταν στις Γραφές, το Λόγο του Θεού, και επιδρούσαν δυναμικά ώστε να επιτελείται η μεταστροφή των ατόμων. Ο ίδιος είπε στην εκκλησία της Θεσσαλονίκης: «Τα καλά νέα που κηρύττουμε δεν παρουσιάστηκαν ανάμεσά σας μόνο με λόγο αλλά και με δύναμη και με άγιο πνεύμα και ισχυρή πεποίθηση».—1Θε 1:5.

Ο Ιωάννης ο Βαφτιστής ήρθε «με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία». Είχε το «πνεύμα» του Ηλία, την ώθηση και τη δυναμική του. Το πνεύμα του Ιεχωβά επίσης κατηύθυνε τον Ιωάννη, ώστε αυτός έλεγε τα λόγια του Θεού, λόγια που ασκούσαν ισχυρή δύναμη, και έτσι μπόρεσε με μεγάλη επιτυχία να «επιστρέψει τις καρδιές των πατέρων στα παιδιά και τους ανυπάκουους στην πρακτική σοφία των δικαίων, για να ετοιμάσει για τον Ιεχωβά λαό προπαρασκευασμένο».—Λου 1:17.

Επομένως, το άγγελμα των καλών νέων από το Λόγο του Θεού, την Αγία Γραφή, δεν πρέπει να υποτιμάται. Αυτά τα λόγια είναι πιο ισχυρά από οποιαδήποτε λόγια μπορούν να επινοήσουν ή να πουν οι άνθρωποι. Οι αρχαίοι Βεροιείς επαινέθηκαν διότι “εξέταζαν με προσοχή τις Γραφές” για να δουν αν αυτό που δίδασκε κάποιος απόστολος ήταν ορθό. (Πρ 17:11) Οι διάκονοι του Θεού, οι οποίοι διαλαλούν το δυνατό Λόγο του Θεού, ενισχύονται και υποστηρίζονται από “τη δύναμη του αγίου πνεύματος”.—Ρω 15:13, 19.

«Ο Λόγος» ως Τίτλος. Στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, ο όρος «ο Λόγος» εμφανίζεται επίσης ως τίτλος. (Ιωα 1:1, 14· Απ 19:13) Ο απόστολος Ιωάννης προσδιόρισε το πρόσωπο στο οποίο ανήκει αυτός ο τίτλος, δηλαδή τον Ιησού, ο οποίος χαρακτηρίζεται έτσι, όχι μόνο κατά την επίγεια διακονία του ως τέλειος άνθρωπος, αλλά και κατά την προανθρώπινη πνευματική του ύπαρξη, καθώς επίσης και μετά την εξύψωσή του στον ουρανό.

«Ο Λόγος ήταν θεός». Αναφορικά με την προανθρώπινη ύπαρξη του Γιου, ο Ιωάννης λέει: «Στην αρχή ήταν ο Λόγος, και ο Λόγος ήταν μαζί με τον Θεό, και ο Λόγος ήταν θεός». (Ιωα 1:1, ΜΝΚ) Η Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου και η Μετάφραση Ντουαί λένε: «Στην αρχή ήταν ο Λόγος, και ο Λόγος ήταν με τον Θεό, και ο Λόγος ήταν Θεός». (Βλέπε επίσης ΒΑΜ, ΔΕΛ, ΛΘΖ.) Αυτό δημιουργεί την εντύπωση ότι ο Λόγος ταυτιζόταν με τον Παντοδύναμο Θεό, ενώ η πρώτη απόδοση, στη Μετάφραση Νέου Κόσμου, υποδηλώνει ότι ο Λόγος δεν είναι ο Θεός, ο Παντοδύναμος Θεός, αλλά είναι κραταιός, θεός. (Ακόμη και οι κριτές στον αρχαίο Ισραήλ, οι οποίοι ασκούσαν μεγάλη εξουσία στο έθνος, αποκαλούνταν «θεοί». [Ψλ 82:6· Ιωα 10:34, 35]) Στην πραγματικότητα, στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο το οριστικό άρθρο ὁ εμφανίζεται πριν από τη λέξη θεός στην πρώτη περίπτωση (τὸν θεόν), αλλά δεν υπάρχει άρθρο πριν από τη λέξη θεός στη δεύτερη περίπτωση.

Άλλες μεταφράσεις υποστηρίζουν το γεγονός ότι ο Ιησούς, καθώς είναι ο Γιος του Θεού και αυτός που χρησιμοποιήθηκε από τον Θεό για τη δημιουργία όλων των άλλων πραγμάτων (Κολ 1:15-20), είναι όντως «θεός», κραταιός, και διαθέτει την ιδιότητα της κραταιότητας, αλλά δεν είναι ο Παντοδύναμος Θεός. Η Νέα Αγγλική Βίβλος λέει: «Και ό,τι ήταν ο Θεός ήταν ο Λόγος». Η μετάφραση του Μόφατ και η Αμερικανική Μετάφραση λένε: «Ο Λόγος ήταν θεϊκός». Αυτές οι αποδόσεις τονίζουν την ιδιότητα του Λόγου, όχι την ταύτισή του με τον Πατέρα του, τον Παντοδύναμο Θεό. Εφόσον είναι ο Γιος του Ιεχωβά Θεού, ο Λόγος κατέχει τη θεϊκή ιδιότητα, όντας «θεοειδής».—Κολ 2:9· παράβαλε 2Πε 1:4, όπου οι συγκληρονόμοι του Χριστού λαβαίνουν την υπόσχεση ότι θα έχουν «θεϊκή φύση».

Η απόδοση από Τα Τέσσερα Ευαγγέλια—Μια Νέα Μετάφραση ([The Four Gospels—A New Translation] 2η έκδ., 1947), του καθηγητή Τσαρλς Κάτλερ Τόρεϊ, λέει: «Στην αρχή ήταν ο Λόγος, και ο Λόγος ήταν μαζί με τον Θεό, και ο Λόγος ήταν θεός. Όταν ήταν στην αρχή μαζί με τον Θεό τα πάντα δημιουργήθηκαν μέσω αυτού· χωρίς αυτόν δεν ήρθε σε ύπαρξη κανένα δημιούργημα». (Ιωα 1:1-3) Σημειώστε ότι η λέξη που προσδιορίζει τι ήταν ο Λόγος γράφεται χωρίς κεφαλαίο αρχικό γράμμα, δηλαδή «θεός».

Αυτός ο Λόγος ήταν το μόνο άμεσο δημιούργημα του Θεού, ο μονογενής γιος του Θεού, και προφανώς ο στενός συνεργάτης του Θεού στον οποίο μιλούσε Εκείνος όταν είπε: «Ας κάνουμε άνθρωπο κατά την εικόνα μας, σύμφωνα με την ομοίωσή μας». (Γε 1:26) Γι’ αυτό ο Ιωάννης συνέχισε λέγοντας: «Αυτός ήταν στην αρχή μαζί με τον Θεό. Τα πάντα ήρθαν σε ύπαρξη μέσω αυτού, και χωρίς αυτόν δεν ήρθε σε ύπαρξη ούτε ένα πράγμα».—Ιωα 1:2, 3.

Και άλλα Γραφικά εδάφια δείχνουν καθαρά ότι ο Λόγος ήταν ο παράγοντας τον οποίο χρησιμοποίησε ο Θεός για να φέρει σε ύπαρξη όλα τα άλλα πράγματα. Υπάρχει «ένας Θεός, ο Πατέρας, από τον οποίο είναι τα πάντα, . . . και υπάρχει ένας Κύριος, ο Ιησούς Χριστός, μέσω του οποίου είναι τα πάντα». (1Κο 8:6) Ο Λόγος, ο Γιος του Θεού, υπήρξε «η αρχή της δημιουργίας του Θεού», ή όπως περιγράφεται αλλιώς, «ο πρωτότοκος όλης της δημιουργίας, επειδή μέσω αυτού δημιουργήθηκαν όλα τα άλλα πράγματα στους ουρανούς και πάνω στη γη».—Απ 3:14· Κολ 1:15, 16.

Επίγεια διακονία και ουράνια ενδόξαση. Στον ορισμένο καιρό επήλθε μια αλλαγή. Ο Ιωάννης εξηγεί: «Ο Λόγος, λοιπόν, έγινε σάρκα και κατοίκησε ανάμεσά μας [ως ο Κύριος Ιησούς Χριστός], και πήραμε μια άποψη της δόξας του, δόξας σαν και αυτήν που έχει ένας μονογενής γιος από τον πατέρα του». (Ιωα 1:14) Εφόσον ο Λόγος έγινε σάρκα, τον είδαν, τον άκουσαν και τον άγγιξαν αυτόπτες μάρτυρες στη γη. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, άνθρωποι από σάρκα μπόρεσαν να έχουν άμεση επαφή και συναναστροφή με «το λόγο της ζωής», κάτι το οποίο, λέει ο Ιωάννης, «ήταν από την αρχή, το οποίο έχουμε ακούσει, το οποίο έχουμε δει με τα μάτια μας, το οποίο έχουμε παρατηρήσει προσεκτικά και τα χέρια μας έχουν ψηλαφήσει».—1Ιω 1:1-3.

Ο δοξασμένος Κύριος Ιησούς Χριστός συνεχίζει να φέρει τον τίτλο «ο Λόγος», όπως σημειώνεται στα εδάφια Αποκάλυψη 19:11-16. Εκεί, σε ένα όραμα που σχετιζόταν με τον ουρανό, ο Ιωάννης λέει ότι είδε ένα λευκό άλογο του οποίου ο αναβάτης αποκαλούνταν «Πιστός και Αληθινός», «Ο Λόγος του Θεού», και «στο εξωτερικό του ένδυμα, στο μηρό του, έχει γραμμένο ένα όνομα: Βασιλιάς βασιλιάδων και Κύριος κυρίων».

Γιατί ο Γιος του Θεού αποκαλείται «ο Λόγος». Ένας τίτλος προσδιορίζει συνήθως το λειτούργημα ή το καθήκον που εκτελεί ο κάτοχός του. Αυτό ίσχυε για τον τίτλο Καλ-Χατζέ, που σημαίνει «η φωνή ή ο λόγος του βασιλιά», τον οποίο έφερε κάποιος Αβησσυνός αξιωματούχος. Ο Τζέιμς Μπρους, με βάση τα ταξίδια που έκανε από το 1768 ως το 1773, περιγράφει τα καθήκοντα του Καλ-Χατζέ ως εξής: Αυτός ο αξιωματούχος στεκόταν δίπλα σε ένα παράθυρο καλυμμένο με κουρτίνα μέσω του οποίου, αθέατος από μέσα, του μιλούσε ο βασιλιάς. Κατόπιν εκείνος μεταβίβαζε το άγγελμα στους άμεσα ενδιαφερομένους. Έτσι λοιπόν, ο Καλ-Χατζέ ενεργούσε ως ο λόγος ή η φωνή του βασιλιά της Αβησσυνίας.—Ταξίδια για την Ανακάλυψη της Πηγής του Νείλου (Travels to Discover the Source of the Nile), Λονδίνο, 1790, Τόμ. 3, σ. 265· Τόμ. 4, σ. 76.

Θυμηθείτε, επίσης, ότι ο Θεός κατέστησε τον Ααρών λόγο ή «στόμα» του Μωυσή, λέγοντας: «Εκείνος θα μιλάει αντί για εσένα στο λαό· και εκείνος θα είναι στόμα για εσένα και εσύ θα είσαι Θεός για εκείνον».—Εξ 4:16.

Παρόμοια, ο πρωτότοκος Γιος του Θεού υπηρέτησε αναμφίβολα ως το Στόμα, ή αλλιώς ο Εκπρόσωπος, του Πατέρα του, του μεγάλου Βασιλιά της Αιωνιότητας. Ήταν ο Λόγος της επικοινωνίας του Θεού για τη μεταβίβαση πληροφοριών και οδηγιών στους άλλους πνευματικούς και ανθρώπινους γιους του Δημιουργού. Είναι λογικό να σκεφτούμε ότι, προτού έρθει ο Ιησούς στη γη, ο Θεός, σε πολλές από τις περιπτώσεις κατά τις οποίες επικοινώνησε με ανθρώπους, χρησιμοποίησε τον Λόγο ως αγγελικό του εκπρόσωπο. (Γε 16:7-11· 22:11· 31:11· Εξ 3:2-5· Κρ 2:1-4· 6:11, 12· 13:3) Εφόσον “το όνομα του Ιεχωβά ήταν στον άγγελο” που οδηγούσε τους Ισραηλίτες μέσα από την έρημο, αυτός ο άγγελος μπορεί να ήταν ο Γιος του Θεού, ο Λόγος.—Εξ 23:20-23· βλέπε ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ (Προανθρώπινη Ύπαρξη).

Ο Ιησούς, δείχνοντας ότι συνέχιζε να υπηρετεί ως ο Εκπρόσωπος, ή αλλιώς ο Λόγος, του Πατέρα του κατά την επίγεια διακονία του, είπε στους ακροατές του: «Δεν έχω μιλήσει από δική μου παρόρμηση, αλλά ο Πατέρας που με έστειλε, αυτός μου έχει δώσει εντολή ως προς το τι να πω και σχετικά με τι να μιλήσω. . . . Αυτά, λοιπόν, που εγώ λέω, όπως μου τα έχει πει ο Πατέρας, έτσι τα λέω».—Ιωα 12:49, 50· 14:10· 7:16, 17.

ΛΟΓΧΟΦΟΡΟΙ

Στρατιώτες οπλισμένοι με δόρατα. Στην αρχαιότητα αυτοί συγκροτούσαν τμήμα του ελαφρά οπλισμένου πεζικού και υποστηρίζονταν από τους τοξότες και τους σφενδονιστές. Πολλές φορές, έφεραν δόρατα οι αρματηλάτες και οι ιππείς. Οι λογχοφόροι αποτελούσαν τμήμα των ρωμαϊκών δυνάμεων κατοχής στην Παλαιστίνη, 200 δε από αυτούς περιλαμβάνονταν στη συνοδεία που οδήγησε τον Παύλο κρυφά έξω από την Ιερουσαλήμ.—Πρ 23:23.

ΛΟ-ΔΕΒΑΡ

(Λο-δεβάρ).

Το μέρος όπου είχε το σπίτι του ο Μαχίρ, σύγχρονος του Βασιλιά Δαβίδ. (2Σα 9:4, 5· 17:27) Η Λο-δεβάρ θεωρείται συνήθως ότι ταυτίζεται με τη Δεβίρ του Γαδ.—Ιη 13:24, 26· βλέπε ΔΕΒΙΡ Αρ. 4.

ΛΟ-ΡΟΥΧΑΜΑ

(Λο-ρουχαμά) [Μη Ελεημένη].

Ένα κορίτσι που γέννησε η Γόμερ, η σύζυγος του Ωσηέ. Ο Ιεχωβά είπε στον προφήτη να δώσει στο παιδί το συγκεκριμένο όνομα επειδή Εκείνος “δεν θα ξαναέδειχνε πια έλεος στον οίκο του Ισραήλ”. Με αυτόν τον τρόπο ο Θεός φανέρωνε ότι απέρριπτε τον Ισραήλ ως σύνολο. (Ωσ 1:6-8) Πρωτύτερα, όταν γεννήθηκε ο Ιεζραέλ, ειπώθηκε ότι η Γόμερ «τού γέννησε [του Ωσηέ] έναν γιο», αλλά σχετικά με τη Λο-ρουχαμά αναφέρεται απλώς ότι η Γόμερ «έμεινε έγκυος άλλη μια φορά και γέννησε μια κόρη», χωρίς να γίνεται άμεση μνεία του ίδιου του Ωσηέ. Αν και η αφήγηση δεν το διευκρινίζει, έχει διατυπωθεί η άποψη ότι αυτό το κορίτσι ήταν καρπός της μοιχείας της Γόμερ και όχι παιδί του προφήτη. (Ωσ 1:2, 3) Τα εδάφια Ωσηέ 2:1, 23 κάνουν έμμεση μνεία του συμβολικού της ονόματος.

ΛΟΥΔ, ΛΟΥΔΙΜ

(Λουδίμ).

1. Γιος του Σημ (Γε 10:22· 1Χρ 1:17), τους απογόνους του οποίου ο Ιώσηπος (και άλλοι) ταύτισε με τους Λυδούς της νοτιοδυτικής Μικράς Ασίας. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Α΄, 143, 144 [vi, 4]) Ασσυριακές επιγραφές του έβδομου αιώνα Π.Κ.Χ. αναφέρουν τους Λυδούς ως Λουντού.

2. Απόγονος του Χαμ μέσω του Μισραΐμ. (Γε 10:6, 13· 1Χρ 1:8, 11) Ο λαός που κατάγεται από αυτόν τον Χαμίτη Λουδ είναι προφανώς «οι Λουδίμ», φημισμένοι για τη δεξιοτεχνία τους στο τόξο, οι οποίοι μαζί με τους Χαμίτες Φουθ και Χους συμπεριλαμβάνονταν στις στρατιωτικές δυνάμεις της Αιγύπτου. (Ιερ 46:8, 9· παράβαλε Ιεζ 30:4, 5.) Το εδάφιο Ησαΐας 66:19 κάνει μια παρόμοια νύξη για τον Λουδ που τεντώνει το τόξο, περιλαμβάνοντάς τον στα έθνη που βρίσκονταν μακριά από τον Ισραήλ, και αυτό φαίνεται να υποδεικνύει ότι πρόκειται για τον Χαμίτη Λουδ και όχι για αυτόν που καταγόταν από τον Σημ. Η ταυτότητα των Λουδίμ που απέδιδαν στρατιωτική υπηρεσία στην Τύρο είναι πιο δύσκολο να προσδιοριστεί. (Ιεζ 27:3, 10) Ωστόσο, το γεγονός ότι στο κείμενο αναφέρονται μαζί με τον Φουθ μπορεί και πάλι να υποδεικνύει ότι πρόκειται για τους Χαμίτες Λουδίμ.

Από τα εν λόγω κείμενα συμπεραίνεται λογικά ότι οι Χαμίτες Λουδίμ κατοικούσαν στη βόρεια Αφρική, αλλά η περιοχή τους δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί με μεγαλύτερη ακρίβεια. Μερικοί λόγιοι τους τοποθετούν στην ευρύτερη περιοχή της Λιβύης, αλλά το κάνουν αυτό βάσει μιας αυθαίρετης αλλαγής του ονόματος από Λουδ σε Λουβ.

ΛΟΥΖ

[Αμυγδαλιά].

1. Παλιότερη ονομασία της πόλης Βαιθήλ που προφανώς της είχαν δώσει οι Χαναναίοι κάτοικοί της. Ο Ιακώβ ονόμασε Βαιθήλ (που σημαίνει «Οίκος του Θεού») την τοποθεσία όπου είδε ένα όνειρο μέσω του οποίου του δόθηκε θεϊκή αποκάλυψη. Στο μέρος αυτό είχε κατασκηνώσει παλιότερα ο Αβραάμ. (Γε 28:16-19· 35:6) Η Λουζ ταυτίζεται με τα ερείπια κοντά στο χωριό Μπεϊτίν, περίπου 17 χλμ. Β της Ιερουσαλήμ. Φαίνεται ότι το όνομα Βαιθήλ τελικά επικράτησε του ονόματος Λουζ, το αργότερο την εποχή της κατάκτησης της Χαναάν από τους Ισραηλίτες. (Κρ 1:22) Λόγω της απόδοσης του εδαφίου Ιησούς του Ναυή 16:2 στη Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου, στην Αναθεωρημένη Στερεότυπη Μετάφραση και στη Μετάφραση του Βάμβα, όπου το όριο του Εφραΐμ παρουσιάζεται να εκτείνεται “από τη Βαιθήλ ως τη Λουζ”, μερικοί έχουν υποθέσει ότι αυτές οι τοποθεσίες ήταν ξεχωριστές πόλεις. Ωστόσο, άλλες σύγχρονες μεταφράσεις αποδίδουν το σημείο αυτό ως «Βαιθ-ηλ-λουζ» (JP), «Βαιθήλ-λουζ» (JB), «Βαιθήλ (δηλαδή Λουζ)» (AT) ή «Βαιθήλ που ανήκει στη Λουζ» (ΜΝΚ). Από το 1ο κεφάλαιο του βιβλίου των Κριτών και έπειτα το όνομα Λουζ δεν χρησιμοποιείται ξανά.—Βλέπε ΒΑΙΘΗΛ Αρ. 1.

Η εβραϊκή λέξη (λουζ) που αντιστοιχεί στο όνομα της πόλης χρησιμοποιείται επίσης στο εδάφιο Γένεση 30:37 αναφορικά με τις βέργες αμυγδαλιάς που χρησιμοποίησε ο Ιακώβ.

2. Το όνομα μιας πόλης που έχτισε «στη γη των Χετταίων» ένας άνθρωπος από τη Βαιθήλ (Λουζ) ο οποίος συνεργάστηκε με Ισραηλίτες πολεμιστές από τον οίκο του Ιωσήφ για την πτώση της Βαιθήλ. Όπως έγινε με τη Ραάβ και την οικογένειά της, έτσι επιτράπηκε και σε αυτόν καθώς και στην οικογένειά του να φύγουν σώοι και αβλαβείς. Αλλά, αντίθετα με ό,τι έκανε η Ραάβ, αυτός ο άνθρωπος δεν επιδίωξε να συνταυτιστεί με τον Ισραήλ—κάτι που ίσως υποδηλώνει ότι δεν πρόσφερε τις υπηρεσίες του υποκινούμενος από γνήσιο φόβο και εκτίμηση για τον Ιεχωβά τον Θεό του Ισραήλ—αλλά προτίμησε να πάει σε περιοχή των Χετταίων και να χτίσει εκεί τη δική του πόλη, την οποία ονόμασε Λουζ, αναμφίβολα σε ανάμνηση της ιδιαίτερης πατρίδας του. Η Αγία Γραφή δεν τον τιμάει κατονομάζοντάς τον, όπως κάνει στην περίπτωση της Ραάβ. (Κρ 1:23-26) Μερικοί πιθανολογούν ότι το όνομα της πόλης αντικατοπτρίζεται τουλάχιστον στην ονομασία των ερειπίων ελ-Λουαΐζε, περίπου 20 χλμ. ΑΝΑ της Σιδώνας.

ΛΟΥΙΘ

(Λουίθ) [από μια ρίζα που σημαίνει «πλάκα· σανίδα»].

Τοποθεσία που μνημονεύεται σε προφητείες καταδικαστικής κρίσης εναντίον του Μωάβ. (Ησ 15:1, 5· Ιερ 48:5) Μερικοί λόγιοι πιστεύουν ότι η Λουίθ ήταν μια μωαβιτική πόλη στην κορυφή ενός ανήφορου. Η Λουίθ, την οποία ο Ευσέβιος και ο Ιερώνυμος ταυτίζουν με μια τοποθεσία αποκαλούμενη Λουεϊθά, έχει συσχετιστεί είτε με το Ρουτζμ Μαντίνατ ερ Ρας, περίπου 20 χλμ. ΝΔ του Κάρακ, είτε με το γειτονικό Χίρμπετ Φας. Μια άλλη άποψη είναι ότι η Λουίθ δεν ήταν πόλη, αλλά απλώς το όνομα ενός ανήφορου ή μιας πλαγιάς από όπου θα περνούσαν κλαίγοντας οι Μωαβίτες πρόσφυγες.—Παράβαλε Αρ 34:4.

ΛΟΥΚΑΣ

(Λουκάς).

Γιατρός και πιστός σύντροφος του αποστόλου Παύλου. Υπήρξε ο συγγραφέας του Ευαγγελίου του Λουκά και των Πράξεων των Αποστόλων. Το ότι ο Λουκάς ήταν μορφωμένος γίνεται φανερό από τα συγγράμματά του. Επίσης, η ιατρική του ιδιότητα διακρίνεται από τους ιατρικούς όρους που χρησιμοποιεί.—Λου 4:38· Πρ 28:8.

Ο Λουκάς δεν χαρακτήρισε τον εαυτό του αυτόπτη μάρτυρα των γεγονότων της ζωής του Χριστού που καταγράφονται στην αφήγηση του Ευαγγελίου του. (Λου 1:2) Άρα, φαίνεται ότι έγινε πιστός κάποια στιγμή μετά την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ.

Στο βιβλίο των Πράξεων γίνεται έμμεση αναφορά στον Λουκά με τη χρήση πρώτου πληθυντικού προσώπου. (Πρ 16:10-17· 20:5–21:18· 27:1–28:16) Βρισκόταν μαζί με τον Παύλο στην Τρωάδα κατά τη δεύτερη ιεραποστολική περιοδεία του αποστόλου και τον συνόδευσε από εκεί στους Φιλίππους, όπου μπορεί να παρέμεινε μέχρι την επιστροφή του Παύλου κατά το τρίτο ιεραποστολικό ταξίδι του. Ο Λουκάς συνόδευσε τον Παύλο στην Ιουδαία όταν τελείωσε εκείνη η ιεραποστολική περιοδεία (Πρ 21:7, 8, 15) και, ενόσω ο απόστολος ήταν φυλακισμένος επί δύο σχεδόν χρόνια στην Καισάρεια, ο Λουκάς πιθανότατα έγραψε εκεί την αφήγηση του Ευαγγελίου του (περ. 56-58 Κ.Χ.). Ταξίδεψε μαζί με τον Παύλο στη Ρώμη όπου μεταφέρθηκε εκείνος για να δικαστεί. (Πρ 27:1· 28:16) Εφόσον το βιβλίο των Πράξεων καλύπτει γεγονότα που διαδραματίστηκαν από το 33 Κ.Χ. μέχρι και τα δύο χρόνια της φυλάκισης του Παύλου στη Ρώμη, αλλά δεν μνημονεύει το αποτέλεσμα της προσφυγής του Παύλου στον Καίσαρα, πιθανόν ο Λουκάς να ολοκλήρωσε εκεί το βιβλίο των Πράξεων γύρω στο 61 Κ.Χ.

Ο Λουκάς έστειλε μαζί με τον Παύλο τους χαιρετισμούς του στους Χριστιανούς των Κολοσσών όταν ο Παύλος έγραψε σε αυτούς την επιστολή του από τη Ρώμη (περ. 60-61 Κ.Χ.), στην οποία τον αποκάλεσε “αγαπητό γιατρό”. (Κολ 4:14) Γράφοντας στον Φιλήμονα από τη Ρώμη (περ. 60-61 Κ.Χ.), ο Παύλος περιέλαβε τους χαιρετισμούς του Λουκά, χαρακτηρίζοντάς τον ως έναν από τους «συνεργάτες» του. (Φλμ 24) Το ότι ο Λουκάς παρέμεινε κοντά στον Παύλο και βρισκόταν μαζί του λίγο πριν από το μαρτυρικό θάνατο του αποστόλου γίνεται φανερό από το σχόλιο του Παύλου: «Ο Λουκάς μόνο είναι μαζί μου».—2Τι 4:11.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ο Λουκάς ήταν Εθνικός, βασίζοντας τον ισχυρισμό τους κυρίως στα εδάφια Κολοσσαείς 4:11, 14. Επειδή ο Παύλος ανέφερε πρώτα «τους περιτμημένους» (Κολ 4:11) ενώ τον Λουκά τον μνημόνευσε έπειτα (Κολ 4:14), συμπεραίνουν συνεκδοχικά ότι ο Λουκάς δεν ήταν από τους περιτμημένους και επομένως δεν ήταν Ιουδαίος. Αλλά αυτό δεν αποτελεί με κανέναν τρόπο καθοριστικό στοιχείο. Τα εδάφια Ρωμαίους 3:1, 2 δηλώνουν ότι ο Θεός εμπιστεύτηκε τους εμπνευσμένους λόγους του στους Ιουδαίους και ο Λουκάς είναι ένας από εκείνους στους οποίους εμπιστεύτηκε αυτούς τους εμπνευσμένους λόγους.

Παρόμοια, οι Γραφές δεν παρέχουν καμιά βάση για ταύτιση του Λουκά με τον Λούκιο που αναφέρεται στο εδάφιο Πράξεις 13:1 ή με τον ομώνυμο “συγγενή” του Παύλου για τον οποίο γίνεται λόγος στο εδάφιο Ρωμαίους 16:21.

ΛΟΥΚΑΣ (ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ)

Αφήγηση στην οποία εξιστορούνται κατά κύριο λόγο τα γεγονότα της επίγειας διακονίας του Ιησού. Σκοπός της αφήγησης ήταν να παρουσιάσει ένα ακριβές υπόμνημα με λογική σειρά, πιστοποιώντας τη βεβαιότητα των όσων είχε διδαχτεί προφορικά ο Θεόφιλος. (Λου 1:3, 4) Όπως μπορεί να φανεί από το γεγονός ότι περιλαμβάνεται στο Βιβλικό κανόνα, αυτή η αφήγηση επρόκειτο επίσης να ωφελήσει πολλά άλλα άτομα, τόσο Ιουδαίους όσο και μη Ιουδαίους. Αν και σε ορισμένα σημεία φαίνεται να επικρατεί η θεματική ταξινόμηση, σε γενικές γραμμές αυτό το Ευαγγέλιο ακολουθεί χρονολογική σειρά.

Συγγραφέας και Χρόνος Συγγραφής. Παρότι η αφήγηση δεν κατονομάζει τον γιατρό Λουκά (Κολ 4:14), η συγγραφή της αποδίδεται γενικά σε αυτόν, γεγονός που μαρτυρείται από γραπτά στοιχεία του δεύτερου κιόλας αιώνα Κ.Χ., όπως το Μουρατόρειο Απόσπασμα (περ. 170 Κ.Χ.) το οποίο αναγνωρίζει τον Λουκά ως συγγραφέα του Ευαγγελίου. Μερικά χαρακτηριστικά του εν λόγω Ευαγγελίου θα μπορούσαν επίσης να θεωρηθούν ενδείξεις τού ότι ο συγγραφέας του πρέπει να ήταν μορφωμένος γιατρός. Το λεξιλόγιό του είναι πιο πλούσιο από το λεξιλόγιο των τριών υπόλοιπων Ευαγγελίων μαζί. Ενίοτε η περιγραφή των ασθενειών που θεράπευσε ο Ιησούς είναι πιο συγκεκριμένη από ό,τι στις άλλες αφηγήσεις.—Παράβαλε Ματ 8:14· Μαρ 1:30· Λου 4:38· Ματ 8:2· Μαρ 1:40· Λου 5:12.

Προφανώς ο Λουκάς είχε ολοκληρώσει το Ευαγγέλιό του προτού αρχίσει τη συγγραφή των Πράξεων. (Πρ 1:1, 2) Δεδομένου ότι είχε συνοδεύσει τον απόστολο Παύλο στην Ιερουσαλήμ στο τέλος του τρίτου ιεραποστολικού ταξιδιού του (Πρ 21:15-17), θα ήταν σε πολύ καλή θέση να ερευνήσει επακριβώς τα σχετικά με τον Ιησού Χριστό, και μάλιστα στον ίδιο τόπο όπου είχε επιτελέσει το έργο του ο Γιος του Θεού. Μετά τη σύλληψη του Παύλου στην Ιερουσαλήμ και κατά τη διάρκεια της μετέπειτα φυλάκισης του Παύλου στην Καισάρεια, ο Λουκάς θα είχε πολλές ευκαιρίες να ακούσει τους αυτόπτες μάρτυρες και να συμβουλευτεί διάφορα γραπτά κείμενα. Έπεται, λοιπόν, λογικά ότι το Ευαγγέλιο ίσως γράφτηκε στην Καισάρεια κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της διετούς κράτησης του Παύλου εκεί (περ. 56-58 Κ.Χ.).—Πρ 21:30-33· 23:26-35· 24:27.

Σε Ποια Σημεία Είναι Μοναδικό. Όπως και τα άλλα τρία Ευαγγέλια, η αφήγηση του Λουκά περιέχει σωρεία αποδείξεων για το ότι ο Ιησούς είναι πραγματικά ο Χριστός, ο Γιος του Θεού. Αποκαλύπτει ότι ο Ιησούς ήταν άνθρωπος προσευχής και ότι στηριζόταν πλήρως στον ουράνιο Πατέρα του. (Λου 3:21· 6:12-16· 11:1· 23:46) Περιέχει πολυάριθμες συμπληρωματικές λεπτομέρειες, οι οποίες, σε συνδυασμό με τις πληροφορίες που βρίσκονται στα άλλα τρία Ευαγγέλια, συνθέτουν πληρέστερη εικόνα των γεγονότων που σχετίζονται με τον Χριστό Ιησού. Το μεγαλύτερο μέρος του 1ου και του 2ου κεφαλαίου δεν παρουσιάζεται στα άλλα Ευαγγέλια. Τουλάχιστον έξι συγκεκριμένα θαύματα και πάνω από δώδεκα παραβολές υπάρχουν μόνο σε αυτό το βιβλίο. Τα θαύματα είναι τα εξής: Ο Ιησούς κατευθύνει μερικούς μαθητές του να πιάσουν ψάρια με θαυματουργικό τρόπο (5:1-6), ανασταίνει το γιο μιας χήρας στη Ναΐν (7:11-15), και επίσης θεραπεύει μια γυναίκα που ήταν διπλωμένη στα δύο (13:11-13), έναν άντρα που υπέφερε από υδρωπικία (14:1-4), δέκα λεπρούς (17:12-14) και το αφτί του δούλου του αρχιερέα (22:50, 51). Μερικές από τις παραβολές είναι: οι δύο χρεώστες (7:41-47), ο καλός Σαμαρείτης (10:30-35), η άκαρπη συκιά (13:6-9), το μεγάλο δείπνο (14:16-24), η χαμένη δραχμή (15:8, 9), ο άσωτος γιος (15:11-32), ο άδικος οικονόμος (16:1-8), ο πλούσιος και ο Λάζαρος (16:19-31), και η χήρα με τον άδικο κριτή (18:1-8).

Το χρονολογικό υλικό που υπάρχει σε αυτό το Ευαγγέλιο βοηθάει στο να καθοριστεί το πότε γεννήθηκαν ο Ιωάννης ο Βαφτιστής και ο Ιησούς και πότε άρχισε ο καθένας τους τη διακονία του.—Λου 1:24-27· 2:1-7· 3:1, 2, 23· βλέπε ΑΠΟΓΡΑΦΗ.

Αυθεντικότητα. Κάτι που μαρτυρεί την αυθεντικότητα του Ευαγγελίου του Λουκά και την αρμονία του με άλλα βιβλία της Αγίας Γραφής είναι οι πολυάριθμες αναφορές του στις Εβραϊκές Γραφές και οι παραθέσεις που κάνει από αυτές. (Παράβαλε Λου 2:22-24· Εξ 13:2· Λευ 12:8· Λου 3:3-6· Ησ 40:3-5· Λου 7:27· Μαλ 3:1· Λου 4:4, 8, 12· Δευ 8:3· 6:13, 16· Λου 4:18, 19· Ησ 61:1, 2.) Περαιτέρω πιστοποίηση της αυθεντικότητας του βιβλίου αποτελεί η εκπλήρωση της προφητείας του Ιησού σχετικά με την καταστροφή της Ιερουσαλήμ και του ναού της.—Λου 19:41-44· 21:5, 6.

[Πλαίσιο στη σελίδα 220]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ ΤΟΥ ΛΟΥΚΑ

Αφήγηση της ζωής του Ιησού την οποία έγραψε ο Λουκάς για να πιστοποιήσει τη βεβαιότητα των γεγονότων της ζωής του Χριστού με έναν τρόπο που θα έλκυε ανθρώπους όλων των εθνών

Το δεύτερο κατά σειρά συγγραφής Ευαγγέλιο· πιθανότατα γράφτηκε μεταξύ των ετών 56 και 58 Κ.Χ.

Γεγονότα που προηγήθηκαν της δημόσιας διακονίας του Ιησού (1:1–4:13)

Ο Γαβριήλ αναγγέλλει στη Μαρία ότι πρόκειται να γεννήσει τον Γιο του Θεού· στη γέννηση του Ιησού άγγελοι τον προσδιορίζουν ως “Χριστό τον Κύριο”

Σε ηλικία 12 ετών, ο Ιησούς κάνει ερωτήσεις στους δασκάλους στο ναό

Την ώρα που ο Ιωάννης βαφτίζει τον Ιησού, το άγιο πνεύμα έρχεται στον Ιησού και μια φωνή από τον ουρανό τον προσδιορίζει ως Γιο του Θεού

Παρά τις επανειλημμένες του προσπάθειες, ο Σατανάς δεν καταφέρνει να βάλει τον Ιησού σε πειρασμό

Η αρχική περίοδος της διακονίας του Ιησού, κυρίως στη Γαλιλαία (4:14–9:62)

Σε μια συναγωγή στη Ναζαρέτ, ο Ιησούς διαβάζει από το ρόλο του Ησαΐα για την αποστολή που είχε αναλάβει· οι ακροατές του αποπειρώνται να τον σκοτώσουν

Διδάσκει σε μια συναγωγή στην Καπερναούμ, εκβάλλει έναν δαίμονα και θεραπεύει πολλούς αρρώστους

Τον προκαλούν σε ζητήματα όπως η συγχώρηση των αμαρτιών και η θεραπεία το Σάββατο

Έπειτα από ολονύχτια προσευχή, ο Ιησούς επιλέγει τους 12 αποστόλους του

Εκφωνεί την Επί του Όρους Ομιλία

Θεραπεύει το δούλο ενός αξιωματικού και ανασταίνει το γιο μιας χήρας

Ο Ιησούς λέει την παραβολή με τους δύο χρεώστες και την παραβολή του σπορέα· κάνει και άλλα θαύματα, μεταξύ αυτών και την ανάσταση της κόρης του Ιαείρου

Οι απόστολοι στέλνονται να κηρύξουν τη Βασιλεία του Θεού

Ο Πέτρος αναγνωρίζει τον Ιησού ως τον Χριστό· λίγο αργότερα, ο ίδιος και άλλοι δύο απόστολοι παρίστανται μάρτυρες της μεταμόρφωσης

Η μετέπειτα διακονία του Ιησού, κυρίως στην Ιουδαία και στην Περαία (10:1–19:27)

Ο Ιησούς αποστέλλει τους 70 να κηρύξουν

Λέει την παραβολή του καλού Σαμαρείτη

Διδάσκει τους μαθητές του πώς να προσεύχονται, κατόπιν αποκρούει την κατηγορία ότι εκβάλλει δαίμονες μέσω του Βεελζεβούλ

Ο Ιησούς δίνει προειδοποιήσεις για τον υλισμό και παροτρύνει τους μαθητές του να επιζητούν τη Βασιλεία του Θεού· μιλάει για το μικρό ποίμνιο και τον πιστό οικονόμο

Θεραπεύει μια γυναίκα διπλωμένη στα δύο και απαντάει σε αντιρρήσεις που εγείρονται επειδή έκανε αυτή τη θεραπεία το Σάββατο

Δείχνει ότι εκείνοι που θα είναι μαθητές του πρέπει να ανταποκρίνονται στα όσα περιλαμβάνει αυτό

Λέει παραβολές, μεταξύ των οποίων την παραβολή του ασώτου και επίσης του πλουσίου και του Λαζάρου

Ο Ιησούς προειδοποιεί τους μαθητές του να μη σκανδαλίζουν άλλους· δείχνει παραστατικά την ανάγκη για ταπεινοφροσύνη

Θεραπεύει δέκα λεπρούς, αλλά μόνο ένας—κάποιος Σαμαρείτης—επιστρέφει για να τον ευχαριστήσει

Ο Ιησούς παραβάλλει τις «ημέρες του Γιου του ανθρώπου» με τις ημέρες του Νώε και του Λωτ

Τονίζει και πάλι την ανάγκη για ταπεινοφροσύνη—ειδικά για τους πλούσιους—κατόπιν ταξιδεύει στην Ιεριχώ, όπου μεταστρέφεται ο Ζακχαίος

Χρησιμοποιώντας την παραβολή με τις μνες, δείχνει ότι η Βασιλεία δεν επρόκειτο να έρθει εκείνον τον καιρό

Η τελική δημόσια διακονία του Ιησού στην Ιερουσαλήμ και στα περίχωρά της (19:28–24:53)

Ο Ιησούς μπαίνει στην Ιερουσαλήμ ανεβασμένος σε γαϊδουράκι και επευφημείται από το λαό, αλλά κλαίει για την πόλη και προλέγει την ερήμωσή της

Πετάει έξω από το ναό διάφορους πωλητές· κατόπιν αντιμετωπίζει δόλιες ερωτήσεις για τους φόρους και την ανάσταση

Προλέγοντας την καταστροφή του ναού και την πτώση της Ιερουσαλήμ, ο Ιησούς μιλάει επίσης για το τέλος των προσδιορισμένων καιρών των εθνών

Θεσπίζει την τήρηση της Ανάμνησης του θανάτου του και κατόπιν προδίδεται· όταν ο Πέτρος κόβει το αφτί του δούλου του αρχιερέα, ο Ιησούς τον θεραπεύει

Ο Ιησούς συλλαμβάνεται και οδηγείται στο σπίτι του αρχιερέα, στο Σάνχεδριν και στον Πιλάτο· κατόπιν αποστέλλεται στον Ηρώδη και τελικά πίσω στον Πιλάτο

Τον κρεμούν στο ξύλο· πάνω στο ξύλο μιλάει για τον Παράδεισο σε έναν κακοποιό που βρίσκεται κρεμασμένος δίπλα του· όταν πεθαίνει, σκοτάδι καλύπτει τη γη και η κουρτίνα του αγιαστηρίου σκίζεται στα δύο

Το σώμα του θάβεται, αλλά μέσα σε τρεις ημέρες ο αναστημένος Ιησούς εμφανίζεται στους ακολούθους του

Τελικά, ο Ιησούς αρχίζει την ανάληψή του στον ουρανό μπροστά στα μάτια τους

ΛΟΥΚΙΟΣ

(Λούκιος) [από το λατ. Lucius, το οποίο προέρχεται από μια λέξη που σημαίνει «φως· φωτισμός»].

1. Κάποιος άντρας από την Κυρήνη που ήταν συνταυτισμένος με την εκκλησία της Αντιόχειας στη Συρία, όταν ο Παύλος αναχώρησε από εκεί για το πρώτο ιεραποστολικό ταξίδι του.—Πρ 13:1-3.

2. Κάποιος Χριστιανός “συγγενής” του Παύλου ο οποίος βρισκόταν μαζί του στην Κόρινθο κατά την τρίτη ιεραποστολική περιοδεία του όταν ο απόστολος έγραψε την επιστολή του προς τους Ρωμαίους. Ο Λούκιος έστειλε μαζί με άλλους τους χαιρετισμούς του στους Χριστιανούς της Ρώμης.—Ρω 16:21.

ΛΟΥΤΡΟ, ΛΟΥΣΙΜΟ

Η εβραϊκή λέξη ραχάτς αποδίδεται είτε «λούζω» είτε «πλένω» και εφαρμόζεται στο ανθρώπινο σώμα και σε διάφορα αντικείμενα που καθαρίζονται με βύθιση στο νερό ή με περίχυση νερού πάνω τους. (Λευ 16:24· Γε 24:32) Ωστόσο, για να περιγράψουν πώς έπλεναν οι καθαριστές τα ρούχα χτυπώντας τα στο νερό, οι Βιβλικοί συγγραφείς χρησιμοποίησαν την εβραϊκή λέξη καβάς, που είναι συγγενική της αραβικής λέξης κάμπασα (ζυμώνω· πατώ) και της ακκαδικής καμπάσου (ποδοπατώ). Επομένως, στο εδάφιο Λευιτικό 14:8 διαβάζουμε: «Και αυτός που καθαρίζεται θα πλύνει [τύπος του καβάς] τα ενδύματά του και θα ξυρίσει όλες τις τρίχες του και θα λουστεί [βεραχάτς] σε νερό και θα είναι καθαρός».—Βλέπε επίσης Λευ 15:5-27· Αρ 19:19.

Στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο χρησιμοποιείται η λέξη λουτρόν.—Τιτ 3:5.

Εκείνοι που λατρεύουν τον Ιεχωβά με αγιότητα και αγνότητα απαιτείται να είναι σωματικά καθαροί. Αυτό καταδείχτηκε σε συνάρτηση με τη διευθέτηση της σκηνής της μαρτυρίας και τη μεταγενέστερη υπηρεσία στο ναό. Ο Αρχιερέας Ααρών και οι γιοι του λούστηκαν προτού φορέσουν τα επίσημα ενδύματα κατά την καθιέρωσή τους. (Εξ 29:4-9· 40:12-15· Λευ 8:6, 7) Οι ιερείς έπλεναν τα χέρια και τα πόδια τους με νερό από τη χάλκινη λεκάνη που υπήρχε στην αυλή της σκηνής της μαρτυρίας και, μεταγενέστερα, από την τεράστια χυτή θάλασσα στο ναό του Σολομώντα. (Εξ 30:18-21· 40:30-32· 2Χρ 4:2-6) Την Ημέρα της Εξιλέωσης ο αρχιερέας λουζόταν δύο φορές. (Λευ 16:4, 23, 24) Όσοι οδηγούσαν έξω από το στρατόπεδο το κατσίκι για τον Αζαζήλ, τα υπολείμματα από τις θυσίες των ζώων και την κόκκινη αγελάδα που προσφερόταν ως θυσία έπρεπε να λούζουν τη σάρκα τους και να πλένουν τα ενδύματά τους προτού ξαναμπούν στο στρατόπεδο.—Λευ 16:26-28· Αρ 19:2-10.

Οι Ισραηλίτες εν γένει απαιτούνταν να λούζονται τελετουργικά για διάφορους λόγους. Όποιος ανέρρωνε από λέπρα, όποιος ερχόταν σε επαφή με πράγματα τα οποία είχε αγγίξει κάποιος που είχε «εκκρίσεις», ο άντρας που είχε έκκριση σπέρματος, η γυναίκα μετά την εμμηνόρροια ή έπειτα από αιμορραγία ή όποιος είχε σεξουαλικές σχέσεις ήταν “ακάθαρτος” και έπρεπε να λουστεί. (Λευ 14:8, 9· 15:4-27) Κάποιος ο οποίος τύχαινε να βρεθεί μέσα σε σκηνή με ανθρώπινο πτώμα, ή το άγγιζε, ήταν «ακάθαρτος» και έπρεπε να εξαγνιστεί με νερό που ήταν για καθαρισμό. Αν κάποιος αρνούνταν να συμμορφωθεί με αυτή τη διάταξη, έπρεπε να «εκκοπεί από το μέσο της εκκλησίας, επειδή μόλυνε το αγιαστήριο του Ιεχωβά». (Αρ 19:20) Εύστοχα, λοιπόν, το πλύσιμο χρησιμοποιείται μεταφορικά για να δηλώσει την καθαρή υπόσταση ενώπιον του Ιεχωβά. (Ψλ 26:6· 73:13· Ησ 1:16· Ιεζ 16:9) Το λούσιμο με το λόγο της αλήθειας του Ιεχωβά, που συμβολίζεται από το νερό, έχει τη δύναμη να καθαρίζει.—Εφ 5:26.

Στη Γραφή βρίσκουμε περιστασιακές αναφορές σε κάποια άτομα που λούζονταν: η κόρη του Φαραώ στον Νείλο (Εξ 2:5), η Ρουθ προτού παρουσιαστεί στον Βοόζ (Ρθ 3:3), η Βηθ-σαβεέ ενώ την παρατηρούσε ο Δαβίδ εν αγνοία της (2Σα 11:2, 3), ο Δαβίδ προτού προσπέσει στον οίκο του Ιεχωβά (2Σα 12:20) και κάποιες πόρνες σε μια δεξαμενή στη Σαμάρεια (1Βα 22:38). Ο λεπρός Νεεμάν, υπακούοντας στην εντολή του Ελισαιέ: “Λούσου και θα καθαριστείς”, λούστηκε εφτά φορές στον Ιορδάνη Ποταμό. (2Βα 5:9-14) Ήταν έθιμο να λούζουν τα νεογνά, καθώς και τα σώματα των νεκρών πριν από την ταφή.—Ιεζ 16:4· Πρ 9:37.

Στο θερμό κλίμα της Μέσης Ανατολής, όπου οι άνθρωποι περπατούσαν σε σκονισμένους δρόμους με ανοιχτά σανδάλια, ήταν ένδειξη φιλοξενίας και καλοσύνης το να φροντίσει κάποιος να πλυθούν τα πόδια των καλεσμένων του. Ο Αβραάμ εκδήλωσε τέτοια καλοσύνη σε αγγέλους (Γε 18:1-4), ενώ μεταξύ άλλων παραδειγμάτων ήταν ο Λωτ, ο Λάβαν και η Αβιγαία. (Γε 19:1, 2· 24:29-32· 1Σα 25:41· Λου 7:38, 44· 1Τι 5:10) Ο Ιησούς επίσης έπλυνε τα πόδια των μαθητών του.—Ιωα 13:5-17· βλέπε ΠΛΥΣΙΜΟ ΠΟΔΙΩΝ.

Οι Φαρισαίοι έπλεναν «τα χέρια τους μέχρι τον αγκώνα», όχι για λόγους υγιεινής, αλλά αποκλειστικά και μόνο λόγω ραβινικών παραδόσεων.—Μαρ 7:1-5· Ματ 15:1, 2.

ΛΟΦΟΣ

Η λέξη γκιβ‛άχ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και η λέξη βουνός του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αναφέρονται σε φυσικό ύψωμα της επιφάνειας της γης το οποίο είναι χαμηλότερο από ένα όρος. Λόφοι με ομαλές ράχες παρατηρούνται ιδιαίτερα στην Ιουδαία, μολονότι υπάρχουν και σε άλλα τμήματα της Παλαιστίνης.

Κατά καιρούς οι λόφοι χρησίμευαν ως τόποι ταφής και κρυψώνες. (Ιη 24:33· 1Σα 23:19· 26:1) Πάνω σε λόφους χτίζονταν συχνά σπίτια και κωμοπόλεις, όπως το σπίτι του Αβιναδάβ στο οποίο φυλασσόταν η Κιβωτός επί 70 περίπου χρόνια.—1Σα 7:1, 2.

Τονίζοντας τη μεγαλοσύνη του Παντοδυνάμου, ο προφήτης Ησαΐας δείχνει ότι ο Ιεχωβά μπορεί, στην ουσία, να “ζυγίζει τους λόφους στη ζυγαριά”. (Ησ 40:12) Τα βουνά και οι λόφοι περιγράφονται ως “παντοτινά” και “αιώνια”, αλλά ακόμη μεγαλύτερη μονιμότητα αποδίδεται στη στοργική καλοσύνη και στη διαθήκη ειρήνης του Θεού.—Ησ 54:10· Γε 49:26· Δευ 33:15.

Προτού ξεκινήσουν για κάποιο ταξίδι, οι άρχοντες της Ανατολής έστελναν συχνά ανθρώπους να προετοιμάσουν την οδό πριν από αυτούς απομακρύνοντας τις πέτρες, γεμίζοντας τις λακκούβες, εξομαλύνοντας τα ανώμαλα μέρη, ενίοτε δε ακόμη και ισοπεδώνοντας τους λόφους. Με μεταφορική έννοια, οι λόφοι ισοπεδώθηκαν καθιστώντας εφικτή την απρόσκοπτη επιστροφή των Ιουδαίων από τη Βαβυλώνα στην Ιερουσαλήμ το 537 Π.Κ.Χ. Αυτό ήταν επίσης προφητικό του προπαρασκευαστικού έργου που έκανε ο Ιωάννης ο Βαφτιστής πριν από την εμφάνιση του Μεσσία.—Ησ 40:4· Λου 3:1-6.

Οι Ισραηλίτες, μιμούμενοι τους Χαναναίους, ασκούσαν πολλές φορές ειδωλολατρία πάνω στους λόφους. (Δευ 12:2· 1Βα 14:23· 2Βα 17:9, 10· Ησ 65:7· Ιερ 2:20· 17:1-3· Ιεζ 6:13· 20:28· Ωσ 4:13) Έτσι εξηγείται η προφητική απάντηση στην έκκληση που απευθύνεται προς τον Ισραήλ για να επιστρέψει στον Ιεχωβά: «Ορίστε! Ήρθαμε σε εσένα, γιατί εσύ, Ιεχωβά, είσαι ο Θεός μας. Αληθινά, οι λόφοι καθώς και ο σάλος πάνω στα βουνά ανήκουν στο ψεύδος».—Ιερ 3:22, 23.

Επομένως, απολύτως εύστοχα, τόσο ο Ησαΐας όσο και ο Μιχαίας προείπαν ότι «το βουνό του οίκου του Ιεχωβά» θα στερεωνόταν πάνω από την κορυφή των βουνών και θα υψωνόταν πάνω από τους λόφους. (Ησ 2:2· Μιχ 4:1) Σε διαμετρική αντίθεση, όσοι δεν κάνουν το θέλημα του Ιεχωβά τον καιρό του εκτελεστικού του έργου «θα λένε στα βουνά: “Καλύψτε μας!” και στους λόφους: “Πέστε πάνω μας!”»—Ωσ 10:8· Λου 23:30· παράβαλε Ησ 2:19· Απ 6:16, 17.

ΛΥΔΔΑ

(Λύδδα).

Η Λύδδα ταυτίζεται με το ελ-Λουντ (τη σημερινή Λοντ) στην Πεδιάδα του Σαρών, περίπου 18 χλμ. ΝΑ της Ιόππης. Στη Λύδδα, ο Πέτρος θεράπευσε τον παράλυτο Αινέα. Αυτό το θαύμα έκανε πολλούς στην περιοχή να δεχτούν τη Χριστιανοσύνη. (Πρ 9:32-35, 38) Η Λύδδα θεωρείται ότι είναι η ίδια πόλη με τη Λωδ.—1Χρ 8:12, βλέπε ΛΩΔ.

ΛΥΔΙΑ

(Λυδία).

Αυτή η γυναίκα και το σπιτικό της ήταν μεταξύ των πρώτων ατόμων τα οποία ασπάστηκαν τη Χριστιανοσύνη στην Ευρώπη ως αποτέλεσμα του έργου του αποστόλου Παύλου στους Φιλίππους γύρω στο 50 Κ.Χ. Προηγουμένως η Λυδία ζούσε στα Θυάτειρα, μια πόλη της Μικράς Ασίας γνωστή για τις βιοτεχνίες βαφής που υπήρχαν εκεί. Αργότερα, στους Φιλίππους της Μακεδονίας, η Λυδία πουλούσε πορφύρα—είτε την ίδια τη βαφή είτε ενδύματα και υφάσματα βαμμένα με πορφύρα. Φαίνεται ότι ήταν κεφαλή του σπιτικού της (το οποίο θα μπορούσε να περιλαμβάνει δούλους και υπηρέτες) και, επομένως, ίσως ήταν χήρα ή άγαμη.—Πρ 16:14, 15.

Η Λυδία, μια γυναίκα που «λάτρευε τον Θεό», πιθανότατα ήταν προσήλυτη στον Ιουδαϊσμό. Στους Φιλίππους μπορεί να ζούσαν λίγοι Ιουδαίοι και να μην υπήρχε συναγωγή, γι’ αυτό και τα Σάββατα η ίδια και άλλες ευλαβείς γυναίκες συνάγονταν δίπλα σε έναν ποταμό έξω από την πόλη. Όταν ο απόστολος Παύλος κήρυξε σε αυτές τις γυναίκες, η Λυδία άκουσε προσεκτικά. Αφού βαφτίστηκε μαζί με το σπιτικό της, ικέτευσε τον Παύλο και τους συντρόφους του να μείνουν μαζί της, λέγοντας: «Αν έχετε κρίνει ότι είμαι πιστή στον Ιεχωβά, μπείτε στο σπίτι μου». Μια τέτοια ειλικρινής προσφορά φιλοξενίας δεν θα μπορούσε να μη γίνει δεκτή. Ο συγγραφέας των Πράξεων, ο Λουκάς, ο οποίος ήταν σύντροφος του Παύλου σε κάποια ταξίδια του, προσθέτει: «Μας ανάγκασε να πάμε».—Πρ 16:11-15.

Αργότερα, όταν ο Παύλος και ο Σίλας ελευθερώθηκαν από τη φυλακή, πήγαν και πάλι στο σπίτι της Λυδίας. Εκεί ενθάρρυναν τους αδελφούς και κατόπιν έφυγαν από τους Φιλίππους.—Πρ 16:36-40.

Ίσως η φιλοξενία της Λυδίας να ήταν—τουλάχιστον εν μέρει—η αφορμή για την οποία ο Παύλος έγραψε στους Φιλιππησίους: «Ευχαριστώ τον Θεό μου πάντοτε, κάθε φορά που σας θυμάμαι σε κάθε δέησή μου για όλους εσάς, καθώς αναπέμπω τη δέησή μου με χαρά, λόγω της συνεισφοράς σας στα καλά νέα από την πρώτη ημέρα μέχρι αυτή τη στιγμή».—Φλπ 1:3-5.

ΛΥΚΑΟΝΙΑ

(Λυκαονία).

Περιοχή της Μικράς Ασίας όπου μιλούσαν τη λυκαονική γλώσσα. (Πρ 14:6-11) Τα όρια της Λυκαονίας μεταβάλλονταν σημαντικά καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας της και δεν μπορούμε να τα καθορίσουμε με βεβαιότητα. Κατά βάση, την εποχή που η Λυκαονία μνημονεύεται στο Βιβλικό υπόμνημα, βρισκόταν στο νότιο τμήμα της ρωμαϊκής επαρχίας της Γαλατίας και συνόρευε με την Πισιδία και τη Φρυγία στα Δ, την Καππαδοκία στα Α και την Κιλικία στα Ν. Αυτή η περιοχή είναι μια άδεντρη πεδιάδα με λιγοστό νερό. Ωστόσο, στην αρχαιότητα ήταν αρκετά παραγωγική και διέθετε επαρκή βοσκή για πολλά πρόβατα.

Ο απόστολος Παύλος επισκέφτηκε τη Δέρβη και τα Λύστρα, δύο πόλεις της Λυκαονίας, στη διάρκεια του πρώτου και του δεύτερου ιεραποστολικού ταξιδιού του. Ενδέχεται επίσης να σταμάτησε εκεί και στη διάρκεια της τρίτης ιεραποστολικής του περιοδείας, καθώς ταξίδευε από «τόπο σε τόπο μέσα στη χώρα της Γαλατίας».—Πρ 14:6, 20, 21· 16:1· 18:23.

ΛΥΚΙΑ

(Λυκία).

Ορεινή περιοχή στη νοτιοδυτική ακτή της Μικράς Ασίας. Στα ΒΔ της Λυκίας βρισκόταν η Καρία, στα Β η Φρυγία και η Πισιδία και στα ΒΑ η Παμφυλία. Τα βουνά στην περιοχή της αρχαίας Λυκίας είναι διακλαδώσεις της οροσειράς του Ταύρου. Ειδικά στο ανατολικό ήμισυ της περιοχής υψώνονται σχεδόν κατευθείαν από την ακτή. Οι κοιλάδες των ποταμών, με κυριότερη αυτή του Ξάνθου (του σημερινού Κοντζά), είναι εύφορες. Η βλάστηση οργιάζει στους λόφους, και στις βουνοπλαγιές υπάρχει βοσκή για τα πρόβατα.

Δύο πόλεις της Λυκίας, τα Πάταρα και τα Μύρα, μνημονεύονται συγκεκριμένα σε σχέση με τα ταξίδια του αποστόλου Παύλου. Δεν αναφέρεται, όμως, αν κήρυξε εκεί.—Πρ 21:1· 27:5.

ΛΥΚΟΣ

[εβρ. κείμενο, ζε’έβ· ελλ. κείμενο, λύκος].

Σαρκοφάγο ζώο που μοιάζει με σκύλο, με τον μεγάλο γερμανικό ποιμενικό, αλλά έχει μακρύτερα πόδια, μεγαλύτερα πέλματα, πλατύτερο κεφάλι και ισχυρότερα σαγόνια. Λέγεται ότι στην Παλαιστίνη και στη Συρία οι λύκοι συνήθως κυνηγούν κατά μόνας, καθώς και ανά δύο ή τρεις, αλλά όχι κατά αγέλες. Αναζητούν τη λεία τους υπό την κάλυψη του σκοταδιού, ενώ την ημέρα παραμένουν κρυμμένοι. (Αββ 1:8· Σοφ 3:3) Οι λύκοι είναι άγριοι, αδηφάγοι, τολμηροί και άπληστοι, και συχνά σκοτώνουν περισσότερα πρόβατα από όσα μπορούν να φάνε ή να πάρουν μαζί τους. Γι’ αυτό, ο βοσκός στην αρχαιότητα έπρεπε να είναι θαρραλέος και ευρηματικός για να προστατεύει το ποίμνιό του από τους λύκους.—Ιωα 10:12, 13.

Οι περισσότερες Γραφικές αναφορές στο λύκο είναι αλληγορικές. Στην προφητεία που εξήγγειλε ο Ιακώβ στην επιθανάτια κλίνη του, παρομοίασε το γιο του τον Βενιαμίν με λύκο, αναφερόμενος αναμφίβολα στις πολεμικές ικανότητες της συγκεκριμένης φυλής. (Γε 49:27· βλέπε ΒΕΝΙΑΜΙΝ Αρ. 2.) Οι αδίστακτοι άρχοντες του Ιούδα (Ιεζ 22:27), οι ψευδοπροφήτες (Ματ 7:15), τα άτομα που εναντιώνονται με αγριότητα στη Χριστιανική διακονία (Ματ 10:16· Λου 10:3), καθώς και οι ψευδοδιδάσκαλοι που θα έθεταν σε κίνδυνο τη Χριστιανική εκκλησία εκ των έσω (Πρ 20:29, 30), παραβάλλονται με λύκους. Σε αντίθεση με τις πασίγνωστες λεηλασίες των λύκων (Ιερ 5:6), ο λύκος και το αρνί απεικονίζονται να συμβιώνουν ειρηνικά κατά τη διακυβέρνηση του Μεσσία και να βόσκουν μαζί. Αυτή η προφητική εικόνα δεν εκπληρώνεται μόνο σε σχέση με αλλαγές στη ζωή των ανθρώπων, αλλά αναμφίβολα καταδεικνύει ότι ανάλογη ειρήνη θα επικρατεί και ανάμεσα στα ζώα.—Ησ 11:6· 65:25.

ΛΥΠΗ

Βλέπε ΘΛΙΨΗ· ΚΛΑΜΑ· ΠΕΝΘΟΣ.

ΛΥΣΑΝΙΑΣ

(Λυσανίας) [σύνθετο όνομα που παράγεται από τις λέξεις λύω (λύνω) και ἀνία (στενοχώρια)].

Ο περιφερειακός διοικητής, ή αλλιώς τετράρχης, της Αβιληνής την εποχή που ο Ιωάννης ο Βαφτιστής άρχισε τη διακονία του (29 Κ.Χ.), κατά το 15ο έτος της διακυβέρνησης του Τιβέριου Καίσαρα. (Λου 3:1) Πρωτεύουσα της ρωμαϊκής τετραρχίας της Αβιληνής ήταν η Άβιλα, κοντά στη Δαμασκό της Συρίας. Μια επιγραφή της εποχής του Τιβέριου Καίσαρα, η οποία ανακαλύφτηκε εκεί, μνημονεύει την αφιέρωση κάποιου ναού από έναν απελεύθερο του “Λυσανία του τετράρχη”. (Κόρπους Ελληνικών Επιγραφών [Corpus Inscriptionum Graecarum], Τόμ. 3, Αρ. 4521) Επειδή ο Ιώσηπος κάνει λόγο για κάποιον Λυσανία που εκτελέστηκε γύρω στο 34 Π.Κ.Χ. από τον Μάρκο Αντώνιο με υποκίνηση της Κλεοπάτρας, ορισμένοι έχουν μεμφθεί τον Λουκά ως ανακριβή. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΕ΄, 92 [iv, 1]) Ωστόσο, ο Λουκάς δεν έκανε λάθος, διότι ο Λυσανίας που αναφέρει εκείνος δεν είναι το ίδιο πρόσωπο με τον παλαιότερο Λυσανία (το γιο του Πτολεμαίου) ο οποίος, προτού εκτελεστεί, δεν κυβερνούσε την Αβιληνή αλλά την κοντινή Χαλκίδα, και δεν ονομαζόταν τετράρχης.

ΛΥΣΙΑΣ

Βλέπε ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΛΥΣΙΑΣ.

ΛΥΣΤΡΑ

(Λύστρα).

Πόλη της Λυκαονίας, μιας περιοχής στο κεντρονότιο τμήμα της Μικράς Ασίας. Τα Λύστρα έχουν ταυτιστεί με έναν γήλοφο στα Β του Χατίν Σεράι, σε μια εύφορη περιοχή με άφθονα νερά περίπου 32 χλμ. ΝΝΔ του Κόνια (Ικόνιο).

Ο απόστολος Παύλος και ο Βαρνάβας πήγαν στα Λύστρα, στη ρωμαϊκή επαρχία της Γαλατίας, όταν αναγκάστηκαν να φύγουν από το Ικόνιο εξαιτίας μιας απόπειρας λιθοβολισμού σε βάρος τους. Η πόλη ήταν τότε ρωμαϊκή αποικία, και μάλιστα αυτός που την είχε ανακηρύξει αποικία ήταν ο Αύγουστος. Οι ντόπιοι, ωστόσο, εξακολουθούσαν να μιλούν τη λυκαονική γλώσσα. Όταν ο Παύλος θεράπευσε έναν εκ γενετής κουτσό, τα πλήθη συμπέραναν ότι αυτός και ο Βαρνάβας ήταν ενσαρκωμένοι θεοί—ο Ερμής και ο Δίας. Μάλιστα μόλις και μετά βίας κατάφεραν να αποτρέψουν τα πλήθη από το να θυσιάσουν σε αυτούς. Ωστόσο, αργότερα, Ιουδαίοι από το Ικόνιο και την Αντιόχεια της Πισιδίας ξεσήκωσαν σε τέτοιον βαθμό τους κατοίκους των Λύστρων εναντίον του Παύλου ώστε τον λιθοβόλησαν και έσυραν το σώμα του έξω από την πόλη νομίζοντας ότι ήταν νεκρός. Έπειτα, όταν τον περικύκλωσαν οι συγχριστιανοί του, ο Παύλος σηκώθηκε, μπήκε στα Λύστρα, και την επόμενη ημέρα συνοδευόμενος από τον Βαρνάβα έφυγε για τη Δέρβη.—Πρ 14:1, 5-20.

Μετά το έργο που έκαναν στη Δέρβη, ο Παύλος και ο Βαρνάβας ξαναγύρισαν στα Λύστρα, στο Ικόνιο και στην Αντιόχεια. Ενίσχυσαν και ενθάρρυναν τους μαθητές που είχαν συνταυτιστεί με τις νεοσύστατες Χριστιανικές εκκλησίες εκείνων των πόλεων και διόρισαν πρεσβυτέρους.—Πρ 14:21-23.

Αργότερα, όταν οι απόστολοι και οι πρεσβύτεροι της εκκλησίας της Ιερουσαλήμ είχαν διευθετήσει το ζήτημα της περιτομής (περ. 49 Κ.Χ.), ο Παύλος επισκέφτηκε ξανά τη Δέρβη και τα Λύστρα. Η μνεία αυτού του γεγονότος στο εδάφιο Πράξεις 16:1 θα μπορούσε να έχει την έννοια ότι ο νεαρός Τιμόθεος έμενε είτε στα Λύστρα είτε στην κοντινή Δέρβη. Αλλά τα στοιχεία φαίνεται να υποστηρίζουν την εκδοχή των Λύστρων, και αυτό επειδή, ενώ η Δέρβη δεν αναφέρεται ξανά σε συνάρτηση με τον Τιμόθεο, το εδάφιο Πράξεις 16:2 αναφέρει συγκεκριμένα ότι ο Τιμόθεος «είχε καλή φήμη μεταξύ των αδελφών στα Λύστρα και στο Ικόνιο». (Βλέπε επίσης 2Τι 3:10, 11.) Ο Τιμόθεος είχε σημειώσει τόσο καλή πρόοδο ώστε ο Παύλος τον διάλεξε για σύντροφο στα ταξίδια του.—Πρ 16:3.

Όταν ο απόστολος Παύλος επισκέφτηκε διάφορες τοποθεσίες «στη χώρα της Γαλατίας» κατά τη διάρκεια της τρίτης ιεραποστολικής περιοδείας του, ενδέχεται να σταμάτησε και στα Λύστρα.—Πρ 18:23.

ΛΥΤΡΟ

Το αντίτιμο που καταβάλλεται για εξαγορά ή για την απαλλαγή από κάποια υποχρέωση ή ανεπιθύμητη κατάσταση. Η λέξη «λύτρο» μεταδίδει βασικά την ιδέα ενός αντίτιμου που καλύπτει (όπως όταν καταβάλλεται ένα ποσό για αποζημίωση ή για την ικανοποίηση της δικαιοσύνης), ενώ η λέξη «απολύτρωση» δίνει έμφαση στην απαλλαγή που επιτυγχάνεται με την καταβολή του λύτρου. Το σπουδαιότερο λυτρωτικό αντίτιμο είναι το χυμένο αίμα του Ιησού Χριστού, το οποίο κατέστησε δυνατή για τους απογόνους του Αδάμ την απελευθέρωση από την αμαρτία και το θάνατο.

Η εγγενής ομοιότητα ανάμεσα στις διάφορες λέξεις του πρωτότυπου εβραϊκού και ελληνικού κειμένου οι οποίες μεταφράζονται «λύτρο» και «απολυτρώνω» έγκειται στην ιδέα του αντίτιμου, δηλαδή του πολύτιμου πράγματος, που δίνεται για να επιτευχθεί η απολύτρωση. Η ιδέα της ανταλλαγής, καθώς επίσης της αντιστοιχίας, της ισοδυναμίας ή της αναπλήρωσης, είναι κοινή σε όλες αυτές τις λέξεις. Αυτό σημαίνει ότι ένα πράγμα δίνεται αντί για κάποιο άλλο, για να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις της δικαιοσύνης και να αποκαταστήσει την ισορροπία.—Βλέπε ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ.

Αντίτιμο που Καλύπτει. Το εβραϊκό ουσιαστικό κόφερ προέρχεται από το ρήμα καφάρ, που βασικά σημαίνει «καλύπτω», όπως όταν ο Νώε κάλυψε την κιβωτό με πίσσα. (Γε 6:14) Ωστόσο, το ρήμα καφάρ χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά για την ικανοποίηση της δικαιοσύνης μέσω της κάλυψης των αμαρτιών ή της εξιλέωσης για αυτές. (Ψλ 65:3· 78:38· 79:8, 9) Το ουσιαστικό κόφερ αναφέρεται στο πράγμα που δίνεται για να επιτευχθεί αυτό, δηλαδή στο λυτρωτικό αντίτιμο. Κάτι που πετυχαίνει την κάλυψη αντιστοιχεί σε αυτό που καλύπτει, είτε ως προς τη μορφή (όπως συμβαίνει με ένα κατά γράμμα καπάκι, παραδείγματος χάρη το «κάλυμμα [καππόρεθ]» της κιβωτού της διαθήκης· Εξ 25:17-22) είτε ως προς την αξία (όπως συμβαίνει στην καταβολή αποζημίωσης).

Ως μέσο για την εξισορρόπηση της δικαιοσύνης και για την τακτοποίηση των ζητημάτων με το λαό του τον Ισραήλ, ο Ιεχωβά, στη διαθήκη του Νόμου, καθόρισε διάφορες θυσίες και προσφορές με σκοπό να γίνεται εξιλέωση για τις αμαρτίες, δηλαδή κάλυψη των αμαρτιών, στις οποίες περιλαμβάνονταν οι αμαρτίες των ιερέων και των Λευιτών (Εξ 29:33-37· Λευ 16:6, 11), οι αμαρτίες άλλων ατόμων ή του έθνους συνολικά (Λευ 1:4· 4:20, 26, 31, 35), καθώς επίσης με σκοπό να εξαγνίζεται το θυσιαστήριο και η σκηνή της μαρτυρίας, ώστε να γίνεται εξιλέωση για αυτά εξαιτίας των αμαρτιών του λαού που τα περιέβαλλε. (Λευ 16:16-20) Στην ουσία, η ζωή του ζώου που θυσιαζόταν έπαιρνε τη θέση της ζωής του αμαρτωλού ανθρώπου, καθώς το αίμα του ζώου έκανε εξιλέωση πάνω στο θυσιαστήριο του Θεού—στον εφικτό βαθμό βέβαια. (Λευ 17:11· παράβαλε Εβρ 9:13, 14· 10:1-4.) Η «ημέρα της εξιλέωσης [γιωμ χακκιππουρίμ]» θα μπορούσε εξίσου ορθά να ονομαστεί «ημέρα των λύτρων». (Λευ 23:26-28) Αυτές οι θυσίες ήταν αναγκαίες προκειμένου να έχει και να διατηρεί το έθνος και η λατρεία του την αποδοχή και την επιδοκιμασία του δίκαιου Θεού.

Κάτι που δείχνει παραστατικά την έννοια του απολυτρωτικού ανταλλάγματος είναι ο νόμος σχετικά με τον ταύρο που ήταν γνωστό ότι κεράτιζε. Αν ο ιδιοκτήτης του άφηνε τον ταύρο να κυκλοφορεί ελεύθερος και εκείνος σκότωνε κάποιον, ο ιδιοκτήτης έπρεπε να θανατωθεί, πληρώνοντας με τη ζωή του τη ζωή του σκοτωμένου ανθρώπου. Ωστόσο, εφόσον ο ίδιος δεν είχε σκοτώσει εσκεμμένα ή άμεσα κάποιον, αν οι κριτές θεωρούσαν κατάλληλο να του επιβάλουν «λύτρο [κόφερ]» αντί της θανατικής ποινής, τότε έπρεπε να καταβάλει το απολυτρωτικό αντίτιμο. Το ποσό που καθοριζόταν και καταβαλλόταν θεωρούνταν ότι έπαιρνε τη θέση της δικής του ζωής σε αποζημίωση για τη ζωή που είχε χαθεί. (Εξ 21:28-32· παράβαλε Δευ 19:21.) Αντίθετα, κανένα λύτρο δεν γινόταν αποδεκτό για τον εκούσιο δολοφόνο. Μόνο η ζωή του μπορούσε να καλύψει το θάνατο του θύματος. (Αρ 35:31-33) Επειδή προφανώς μια απογραφή περιλάμβανε ζωές, όποτε απογράφονταν οι Ισραηλίτες, έπρεπε να δίνεται για κάθε άρρενα πάνω από 20 χρονών λύτρο (κόφερ) μισού σίκλου ($1,10) για την ψυχή του στον Ιεχωβά, το δε αντίτιμο ήταν ίδιο είτε το άτομο ήταν πλούσιο είτε φτωχό.—Εξ 30:11-16.

Εφόσον οποιαδήποτε ανισορροπία στη δικαιοσύνη δυσαρεστεί τον Θεό, αλλά και τους ανθρώπους, το λύτρο, ή αλλιώς αυτό που δινόταν προς κάλυψη, μπορούσε επιπλέον να αποτρέψει ή να κατευνάσει το θυμό. (Παράβαλε Ιερ 18:23· επίσης Γε 32:20, όπου η λέξη «εξευμενίσω» αποδίδει το ρήμα καφάρ.) Ωστόσο, ο σύζυγος που είναι εξοργισμένος με τον άντρα ο οποίος μοίχευσε με τη σύζυγό του αρνείται οποιοδήποτε «λύτρο [κόφερ]». (Παρ 6:35) Η ίδια λέξη μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί σε σχέση με εκείνους που θα έπρεπε να εκτελέσουν κρίση αλλά, αντιθέτως, δέχονται “χρήματα για να δωροδοκηθούν [κόφερ]” ώστε να καλύψουν την αδικοπραγία που συνέβη μπροστά στα μάτια τους.—1Σα 12:3· Αμ 5:12.

Η Απολύτρωση ή Απελευθέρωση. Το εβραϊκό ρήμα παδάχ σημαίνει «απολυτρώνω», το δε συγγενικό ουσιαστικό πιδγιών σημαίνει «απολυτρωτικό αντίτιμο». (Εξ 21:30) Αυτές οι λέξεις προφανώς δίνουν έμφαση στην απελευθέρωση που επιτυγχάνεται με το απολυτρωτικό αντίτιμο, ενώ το ρήμα καφάρ τονίζει την ποιότητα ή το περιεχόμενο του αντίτιμου και την αποτελεσματικότητά του στην εξισορρόπηση της πλάστιγγας της δικαιοσύνης. Κάποιος μπορεί να απελευθερωθεί, ή αλλιώς να απολυτρωθεί (παδάχ), από τη δουλεία (Λευ 19:20· Δευ 7:8), από άλλες οδυνηρές ή καταπιεστικές συνθήκες (2Σα 4:9· Ιωβ 6:23· Ψλ 55:18) ή από το θάνατο και τον τάφο. (Ιωβ 33:28· Ψλ 49:15) Συχνά αναφέρεται ότι ο Ιεχωβά απολύτρωσε το έθνος του Ισραήλ από την Αίγυπτο ώστε αυτό να αποτελέσει «ατομική ιδιοκτησία» του (Δευ 9:26· Ψλ 78:42) και ότι τους απολύτρωσε από την ασσυριακή και τη βαβυλωνιακή εξορία πολλούς αιώνες αργότερα. (Ησ 35:10· 51:11· Ιερ 31:11, 12· Ζαχ 10:8-10) Και εδώ επίσης η απολύτρωση περιλάμβανε ένα αντίτιμο, ένα αντάλλαγμα. Όταν απολύτρωσε τον Ισραήλ από την Αίγυπτο, ο Ιεχωβά προφανώς ανάγκασε την Αίγυπτο να καταβάλει το αντίτιμο. Ο Ισραήλ ήταν στην ουσία ο «πρωτότοκος» του Θεού, και ο Ιεχωβά προειδοποίησε τον Φαραώ ότι η πεισματική του άρνηση να απελευθερώσει τον Ισραήλ θα είχε ως αποτέλεσμα να απαιτηθεί η ζωή του πρωτοτόκου του Φαραώ και των πρωτοτόκων όλης της Αιγύπτου—ανθρώπων και ζώων. (Εξ 4:21-23· 11:4-8) Παρόμοια, σε ανταπόδοση των όσων έκανε ο Κύρος, ο οποίος ανέτρεψε τη Βαβυλώνα και απελευθέρωσε τους Ιουδαίους από την εξορία τους, ο Ιεχωβά έδωσε την «Αίγυπτο ως λύτρο [τύπος της λέξης κόφερ] για [το λαό του], την Αιθιοπία και τη Σηβά» αντί για αυτούς. Αργότερα λοιπόν, η Περσική Αυτοκρατορία κατέκτησε αυτές τις περιοχές, και έτσι “δόθηκαν εθνότητες αντί για τις ψυχές των Ισραηλιτών”. (Ησ 43:1-4) Αυτές οι ανταλλαγές βρίσκονται σε αρμονία με τη θεόπνευστη διακήρυξη ότι «ο πονηρός είναι [ή αποτελεί] λύτρο [κόφερ] για τον δίκαιο· και αυτός που φέρεται δόλια παίρνει τη θέση εκείνων που είναι ευθείς».—Παρ 21:18.

Μια άλλη εβραϊκή λέξη σχετική με την απολύτρωση είναι το ρήμα γκα’άλ, το οποίο μεταδίδει πρωτίστως την ιδέα της ανάκτησης ή της εξαγοράς. (Ιερ 32:7, 8) Η ομοιότητά του με το ρήμα παδάχ φαίνεται από το γεγονός ότι χρησιμοποιείται παράλληλα με αυτό στο εδάφιο Ωσηέ 13:14: «Από το χέρι του Σιεόλ θα τους απολυτρώσω [τύπος του ρήματος παδάχ]· από το θάνατο θα τους ανακτήσω [τύπος του ρήματος γκα’άλ]». (Παράβαλε Ψλ 69:18.) Το ρήμα γκα’άλ τονίζει το δικαίωμα της ανάκτησης ή της εξαγοράς, το οποίο μπορούσε να ασκήσει είτε ένας στενός συγγενής κάποιου ατόμου του οποίου η ιδιοκτησία ή ο ίδιος προσωπικά χρειαζόταν να εξαγοραστεί ή να ανακτηθεί είτε ο αρχικός ιδιοκτήτης ή πωλητής. Γι’ αυτό, ένας στενός συγγενής, ο αποκαλούμενος γκο’έλ, ενεργούσε ως «εξαγοραστής» (Ρθ 2:20· 3:9, 13) ή, σε περιπτώσεις δολοφονίας, ως “εκδικητής του αίματος”.—Αρ 35:12.

Ο Νόμος προέβλεπε ότι αν ένας φτωχός Ισραηλίτης αναγκαζόταν από τις περιστάσεις να πουλήσει τη γη που είχε κληρονομήσει, το σπίτι του στην πόλη ή ακόμη και τον εαυτό του σε δουλεία, “ένας εξαγοραστής που ήταν στενός συγγενής του”, δηλαδή γκο’έλ, είχε το δικαίωμα να «ξαναγοράσει [γκα’άλ] αυτά που πούλησε ο αδελφός του» ή ο ίδιος ο πωλητής μπορούσε να το κάνει αυτό αν έβρισκε τα χρήματα. (Λευ 25:23-27, 29-34, 47-49· παράβαλε Ρθ 4:1-15.) Αν κάποιος πρόσφερε με ευχή στον Θεό ένα σπίτι ή έναν αγρό και κατόπιν επιθυμούσε να τα ξαναγοράσει, έπρεπε να πληρώσει το ποσό στο οποίο είχε εκτιμηθεί η αξία αυτής της ιδιοκτησίας συν το ένα πέμπτο αυτής της υπολογισμένης αξίας. (Λευ 27:14-19) Ωστόσο, δεν μπορούσε να δοθεί αντάλλαγμα για οτιδήποτε ήταν “αφιερωμένο στην καταστροφή”.—Λευ 27:28, 29.

Σε περίπτωση δολοφονίας, ο δολοφόνος δεν έβρισκε άσυλο στις προσδιορισμένες πόλεις καταφυγίου αλλά, μετά τη δικαστική ακρόαση, οι κριτές τον παρέδιδαν στον «εκδικητή [γκο’έλ] του αίματος», έναν στενό συγγενή του θύματος, ο οποίος τον θανάτωνε. Εφόσον απαγορευόταν να δοθεί «λύτρο [κόφερ]» για το δολοφόνο και εφόσον ο στενός συγγενής που είχε το δικαίωμα της εξαγοράς δεν μπορούσε να ανακτήσει τη ζωή του νεκρού συγγενή του, δικαιωματικά αυτός απαιτούσε τη ζωή εκείνου ο οποίος είχε αφαιρέσει τη ζωή του συγγενή του δολοφονώντας τον.—Αρ 35:9-32· Δευ 19:1-13.

Όχι Πάντα Υλικό Αντίτιμο. Όπως καταδείχτηκε, ο Ιεχωβά “απολύτρωσε” (παδάχ) ή “ανέκτησε” (γκα’άλ) τον Ισραήλ από την Αίγυπτο. (Εξ 6:6· Ησ 51:10, 11) Μεταγενέστερα, επειδή οι Ισραηλίτες «πουλούσαν τον εαυτό τους στο να πράττουν το κακό» (2Βα 17:16, 17), ο Ιεχωβά σε αρκετές περιπτώσεις τους “πούλησε στα χέρια των εχθρών τους”. (Δευ 32:30· Κρ 2:14· 3:8· 10:7· 1Σα 12:9) Η μετάνοιά τους τον υποκινούσε να τους αγοράζει ξανά, ή αλλιώς να τους ανακτά, από τη στενοχώρια ή την εξορία (Ψλ 107:2, 3· Ησ 35:9, 10· Μιχ 4:10), επιτελώντας έτσι το έργο ενός Γκο’έλ, ενός Εξαγοραστή που συγγένευε με αυτούς, εφόσον είχε πάρει το έθνος ως σύζυγό του. (Ησ 43:1, 14· 48:20· 49:26· 50:1, 2· 54:5-7) Όταν ο Ιεχωβά τούς “πουλούσε”, δεν εισέπραττε κάποια υλική αμοιβή από τα ειδωλολατρικά έθνη. Η πληρωμή του συνίστατο στην ικανοποίηση της δικαιοσύνης του και στην εκπλήρωση του σκοπού που είχε να τους διορθώσει και να τους διαπαιδαγωγήσει για το στασιασμό και την ασέβειά τους.—Παράβαλε Ησ 48:17, 18.

Παρόμοια, όταν ο Θεός τούς “εξαγόραζε”, δεν κατέβαλλε κατ’ ανάγκην κάποιο υλικό αντίτιμο. Όταν ο Ιεχωβά εξαγόρασε τους Ισραηλίτες που ήταν εξόριστοι στη Βαβυλώνα, ο Κύρος τούς απελευθέρωσε με τη θέλησή του, χωρίς υλική αποζημίωση στη διάρκεια της ζωής του. Ωστόσο, όταν ο Ιεχωβά απολύτρωνε το λαό του από καταδυναστευτικά έθνη που είχαν ενεργήσει με μοχθηρία εναντίον του Ισραήλ, απαιτούσε να καταβάλουν οι ίδιοι οι δυνάστες το αντίτιμο, αναγκάζοντάς τους να πληρώσουν με την ίδια τους τη ζωή. (Παράβαλε Ψλ 106:10, 11· Ησ 41:11-14· 49:26.) Όταν ο λαός του βασιλείου του Ιούδα “πουλήθηκε”, με άλλα λόγια παραδόθηκε, στους Βαβυλωνίους, ο Ιεχωβά δεν εισέπραξε κάποια προσωπική αποζημίωση. Οι δε εκτοπισμένοι Ιουδαίοι δεν κατέβαλαν χρήματα είτε στους Βαβυλωνίους είτε στον Ιεχωβά για να ανακτήσουν την ελευθερία τους. Πουλήθηκαν «δωρεάν» και εξαγοράστηκαν «χωρίς χρήματα». Συνεπώς, ο Ιεχωβά δεν χρειαζόταν να δώσει στους αιχμαλωτιστές τους κάτι ως αντικαταβολή ώστε να επέλθει εξισορρόπηση. Αντιθέτως, πραγματοποιούσε την εξαγορά με τη δύναμη του “αγίου βραχίονά του”.—Ησ 52:3-10· Ψλ 77:14, 15.

Επομένως, ο ρόλος του Ιεχωβά ως Γκο’έλ περιλάμβανε την εκδίκηση για τις αδικίες που είχαν γίνει στους υπηρέτες του και απέφερε την απαλλαγή του δικού του ονόματος από τις κατηγορίες όσων χρησιμοποιούσαν τη στενοχώρια του Ισραήλ ως δικαιολογία για να τον ονειδίζουν. (Ψλ 78:35· Ησ 59:15-20· 63:3-6, 9) Ως ο Μεγαλειώδης Συγγενής και Λυτρωτής τόσο του έθνους συνολικά όσο και των μελών του ατομικά, χειριζόταν τη «δικαστική τους υπόθεση» για να αποδώσει δικαιοσύνη.—Ψλ 119:153, 154· Ιερ 50:33, 34· Θρ 3:58-60· παράβαλε Παρ 23:10, 11.

Μολονότι ο Ιώβ έζησε προτού υπάρξει το έθνος του Ισραήλ και δεν ανήκε σε αυτό, ενόσω ταλαιπωρούνταν από την ασθένεια, είπε: «Εγώ γνωρίζω καλά ότι ο λυτρωτής μου ζει και ότι θα έρθει έπειτα από εμένα και θα εγερθεί πάνω από το χώμα». (Ιωβ 19:25· παράβαλε Ψλ 69:18· 103:4.) Ακολουθώντας το παράδειγμα του ίδιου του Θεού, ο βασιλιάς του Ισραήλ έπρεπε να ενεργεί ως εξαγοραστής για χάρη των ασήμαντων και των φτωχών του έθνους.—Ψλ 72:1, 2, 13, 14.

Ο Ρόλος του Χριστού Ιησού ως Λυτρωτή. Οι παραπάνω πληροφορίες θέτουν τη βάση για την κατανόηση του λύτρου που παρασχέθηκε για το ανθρώπινο γένος μέσω του Γιου του Θεού, του Χριστού Ιησού. Η ανάγκη του ανθρωπίνου γένους για λύτρο προέκυψε λόγω του στασιασμού στην Εδέμ. Ο Αδάμ πούλησε τον εαυτό του στο να κάνει το κακό για να συνεχίσει να απολαμβάνει ιδιοτελώς τη συντροφιά της συζύγου του, η οποία ήταν τώρα αμαρτωλή παραβάτισσα, και ως εκ τούτου απέκτησε και αυτός την ίδια καταδικασμένη υπόσταση με εκείνη ενώπιον του Θεού. Με αυτόν τον τρόπο, πούλησε τον εαυτό του και τους απογόνους του σε δουλεία στην αμαρτία και στο θάνατο—το αντίτιμο που απαιτούσε η δικαιοσύνη του Θεού. (Ρω 5:12-19· παράβαλε Ρω 7:14-25.) Αν και προηγουμένως κατείχε ανθρώπινη τελειότητα, ο Αδάμ έχασε αυτό το πολύτιμο απόκτημα για τον εαυτό του και για όλους τους απογόνους του.

Ο Νόμος, ο οποίος είχε «σκιά των καλών μελλοντικών πραγμάτων», προέβλεπε θυσίες ζώων για την κάλυψη των αμαρτιών. Αυτή η κάλυψη, όμως, ήταν απλώς συμβολική ή ενδεικτική, εφόσον αυτά τα ζώα ήταν κατώτερα από τον άνθρωπο και επομένως δεν ήταν «δυνατόν το αίμα ταύρων και τράγων να αφαιρεί [πραγματικά] αμαρτίες», όπως τονίζει ο απόστολος Παύλος. (Εβρ 10:1-4) Για αυτές τις εξεικονιστικές θυσίες έπρεπε να χρησιμοποιούνται ζώα άψογα και τέλεια. (Λευ 22:21) Επομένως, η πραγματική λυτρωτική θυσία, ο άνθρωπος που θα ήταν όντως ικανός να απομακρύνει τις αμαρτίες, θα έπρεπε να είναι επίσης τέλειος και άψογος. Ο άνθρωπος αυτός θα έπρεπε να αντιστοιχεί στον τέλειο Αδάμ και να κατέχει ανθρώπινη τελειότητα προκειμένου να πληρώσει το απολυτρωτικό αντίτιμο που θα ελευθέρωνε τους απογόνους του Αδάμ από το χρέος, την ανεπάρκεια και τη δουλεία στην οποία τους πούλησε ο πρώτος πατέρας τους, ο Αδάμ. (Παράβαλε Ρω 7:14· Ψλ 51:5.) Μόνο έτσι θα μπορούσε να ικανοποιήσει την τέλεια δικαιοσύνη του Θεού η οποία απαιτεί ανταπόδοση των ίσων, «ψυχή αντί ψυχής».—Εξ 21:23-25· Δευ 19:21.

Η αυστηρότητα της δικαιοσύνης του Θεού καθιστούσε αδύνατον για την ανθρωπότητα να προμηθεύσει η ίδια τον λυτρωτή της. (Ψλ 49:6-9) Με αυτόν τον τρόπο, όμως, μεγαλύνθηκε η αγάπη και το έλεος του Θεού, εφόσον αυτός εκπλήρωσε τις δικές του απαιτήσεις με τεράστιο κόστος για τον εαυτό του, δίνοντας τη ζωή του ίδιου του Γιου του για να προμηθεύσει το απολυτρωτικό αντίτιμο. (Ρω 5:6-8) Αυτό σήμαινε ότι ο Γιος του έπρεπε να γίνει άνθρωπος για να αντιστοιχεί στον τέλειο Αδάμ. Ο Θεός το επιτέλεσε αυτό μεταφέροντας τη ζωή του Γιου του από τον ουρανό στη μήτρα της Ιουδαίας παρθένας Μαρίας. (Λου 1:26-37· Ιωα 1:14) Εφόσον ο Ιησούς δεν όφειλε τη ζωή του σε κανέναν ανθρώπινο πατέρα, απόγονο του αμαρτωλού Αδάμ, και εφόσον το άγιο πνεύμα του Θεού “επισκίασε” τη Μαρία, προφανώς από τη στιγμή της σύλληψής του μέχρι τη γέννησή του, ο Ιησούς γεννήθηκε χωρίς καμιά κληρονομιά αμαρτίας ή ατέλειας και ήταν, σαν να λέγαμε, “ένα αρνί που δεν είχε ψεγάδια και κηλίδες”, του οποίου το αίμα μπορούσε να αποδειχτεί αποδεκτή θυσία. (Λου 1:35· Ιωα 1:29· 1Πε 1:18, 19) Ο Ιησούς παρέμεινε σε αυτή την αναμάρτητη κατάσταση σε όλη του τη ζωή και έτσι δεν έχασε τα προσόντα για αυτή τη θέση. (Εβρ 4:15· 7:26· 1Πε 2:22) Ως “συμμέτοχος σε αίμα και σάρκα”, ήταν στενός συγγενής της ανθρωπότητας και είχε το πολύτιμο πράγμα—την ίδια την τέλεια ζωή του που διατηρήθηκε αγνή μέσα από δοκιμασίες ακεραιότητας—με το οποίο μπορούσε να εξαγοράσει το ανθρώπινο γένος, να το απελευθερώσει.—Εβρ 2:14, 15.

Οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές καθιστούν σαφές ότι η απελευθέρωση από την αμαρτία και το θάνατο επιτυγχάνεται πράγματι με την καταβολή ενός αντίτιμου. Οι Χριστιανοί λέγεται ότι “αγοράστηκαν με κάποιο αντίτιμο” (1Κο 6:20· 7:23) και ότι έχουν έναν «ιδιοκτήτη που τους αγόρασε» (2Πε 2:1), ο δε Ιησούς παρουσιάζεται ως το Αρνί το οποίο “σφάχτηκε και με το αίμα του αγόρασε άτομα για τον Θεό από κάθε φυλή και γλώσσα και έθνος”. (Απ 5:9) Σε αυτές τις περικοπές, το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο χρησιμοποιεί το ρήμα ἀγοράζω, το οποίο σημαίνει ό,τι και σήμερα, δηλαδή «προμηθεύομαι κάτι με χρήματα στην αγορά». Το συγγενικό ρήμα ἐξαγοράζω (απελευθερώνω μέσω εξαγοράς) το χρησιμοποιεί ο Παύλος για να δείξει ότι ο Χριστός απελευθέρωσε «με εξαγορά εκείνους που ήταν κάτω από νόμο» μέσω του θανάτου του στο ξύλο. (Γα 4:5· 3:13) Αλλά η ιδέα της απολύτρωσης εκφράζεται συχνότερα και πληρέστερα από τη λέξη λύτρον του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου και από συγγενικές λέξεις.

Τη λέξη λύτρον (από το ρήμα λύω, που σημαίνει «λύνω, ελευθερώνω») τη χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες συγγραφείς αναφερόμενοι ιδιαίτερα στο αντίτιμο που πληρωνόταν για την απολύτρωση αιχμαλώτων πολέμου ή για την απελευθέρωση ομήρων ή δούλων. (Παράβαλε Εβρ 11:35.) Στις δύο περιπτώσεις που χρησιμοποιείται στη Γραφή, αναφέρεται στο ότι ο Χριστός έδωσε «την ψυχή του λύτρο σε αντάλλαγμα για πολλούς». (Ματ 20:28· Μαρ 10:45) Η συγγενική λέξη ἀντίλυτρον εμφανίζεται στο εδάφιο 1 Τιμόθεο 2:6. Το Ελληνικό και Αγγλικό Λεξικό της Καινής Διαθήκης (Greek and English Lexicon to the New Testament), του Πάρκχερστ, ορίζει αυτή τη λέξη ως εξής: «λύτρο, απολυτρωτικό αντίτιμο ή, ακριβέστερα, αντίστοιχο λύτρο». Ο λεξικογράφος παραθέτει τα λεγόμενα του Υπέριου: «Αυτή η λέξη ορίζει ορθά το αντίτιμο με το οποίο απολυτρώνονται οι αιχμάλωτοι από τον εχθρό. Επίσης, το είδος της ανταλλαγής κατά την οποία η ζωή κάποιου απολυτρώνεται με τη ζωή ενός άλλου». Και καταλήγει λέγοντας: «Έτσι λοιπόν, ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί το ρήμα [ἀντιλυτρόω] για την απολύτρωση ζωής με ζωή». (Λονδίνο, 1845, σ. 47) Συνεπώς, ο Χριστός «έδωσε τον εαυτό του αντίστοιχο λύτρο για όλους». (1Τι 2:5, 6) Άλλες συγγενικές λέξεις είναι το ρήμα λυτρόομαι, «ελευθερώνω με λύτρο» (Τιτ 2:14· 1Πε 1:18, 19), και το ουσιαστικό ἀπολύτρωσις, «απελευθέρωση με λύτρο». (Εφ 1:7, 14· Κολ 1:14) Η ομοιότητα της χρήσης αυτών των λέξεων με τη χρήση των εβραϊκών όρων που εξετάστηκαν είναι καταφανής. Περιγράφουν, όχι μια συνηθισμένη εξαγορά ή απελευθέρωση, αλλά μια απολύτρωση, μια απελευθέρωση που πραγματοποιείται με την καταβολή αντίστοιχου τιμήματος.

Μολονότι η λυτρωτική θυσία του Χριστού είναι διαθέσιμη σε όλους, δεν γίνεται αποδεκτή από όλους, και η «οργή του Θεού μένει» πάνω σε εκείνους που δεν τη δέχονται, όπως επίσης έρχεται και πάνω σε εκείνους που αρχικά δέχονται αυτή την προμήθεια και στη συνέχεια στρέφονται μακριά της. (Ιωα 3:36· Εβρ 10:26-29· αντιπαράβαλε Ρω 5:9, 10.) Αυτά τα άτομα δεν ελευθερώνονται από την υποδούλωση στη Βασίλισσα Αμαρτία και στον Βασιλιά Θάνατο. (Ρω 5:21) Υπό το Νόμο, ο εκούσιος δολοφόνος δεν μπορούσε να απολυτρωθεί. Ο Αδάμ, ενεργώντας εκούσια, έφερε το θάνατο σε όλο το ανθρώπινο γένος, άρα έγινε δολοφόνος. (Ρω 5:12) Επομένως, η θυσιασμένη ζωή του Ιησού δεν γίνεται αποδεκτή από τον Θεό ως λύτρο για τον αμαρτωλό Αδάμ.

Ωστόσο, ο Θεός ευαρεστείται να δέχεται την εφαρμογή του λύτρου στην εξαγορά όσων απογόνων του Αδάμ επωφελούνται από αυτή την απελευθέρωση. Σύμφωνα με τα λόγια του Παύλου, «όπως μέσω της ανυπακοής του ενός ανθρώπου πολλοί καταστάθηκαν αμαρτωλοί, παρόμοια και μέσω της υπακοής του ενός πολλοί θα κατασταθούν δίκαιοι». (Ρω 5:18, 19) Όταν ο Αδάμ αμάρτησε και καταδικάστηκε σε θάνατο, οι απόγονοί του, ή αλλιώς η φυλή του, ήταν όλοι αγέννητοι στην οσφύ του και έτσι πέθαναν όλοι μαζί του. (Παράβαλε Εβρ 7:4-10.) Ο Ιησούς, ως τέλειος άντρας, «ο τελευταίος Αδάμ» (1Κο 15:45), είχε στην οσφύ του μια αγέννητη φυλή, δηλαδή αγέννητους απογόνους, και όταν πέθανε αθώος ως τέλεια ανθρώπινη θυσία, αυτή η εν δυνάμει ανθρώπινη φυλή πέθανε μαζί του. Ο Ιησούς, με τη θέλησή του, δεν είχε δημιουργήσει δική του οικογένεια μέσω φυσικής αναπαραγωγής. Απεναντίας, χρησιμοποιεί την εξουσία που του έχει παραχωρήσει ο Ιεχωβά με βάση το λύτρο του για να δίνει ζωή σε όλους όσους αποδέχονται αυτή την προμήθεια.—1Κο 15:45· παράβαλε Ρω 5:15-17.

Συνεπώς, ο Ιησούς αποδείχτηκε πράγματι «αντίστοιχο λύτρο», όχι για την απολύτρωση του ενός αμαρτωλού, του Αδάμ, αλλά για την απολύτρωση όλου του ανθρωπίνου γένους που κατάγεται από τον Αδάμ. Ο Ιησούς τούς εξαγόρασε ώστε να γίνουν οικογένειά του, παρουσιάζοντας την πλήρη αξία της λυτρωτικής του θυσίας στον Θεό της απόλυτης δικαιοσύνης στον ουρανό. (Εβρ 9:24) Με τον τρόπο αυτόν, αποκτάει μια Νύφη, μια ουράνια εκκλησία αποτελούμενη από τους ακολούθους του. (Παράβαλε Εφ 5:23-27· Απ 1:5, 6· 5:9, 10· 14:3, 4.) Κάποιες Μεσσιανικές προφητείες δείχνουν επίσης ότι θα έχει «απογόνους» ως «Αιώνιος Πατέρας». (Ησ 53:10-12· 9:6, 7) Για να είναι Αιώνιος Πατέρας, το λύτρο του πρέπει να περιλαμβάνει περισσότερα άτομα από τα μέλη της “Νύφης” του. Εκτός, λοιπόν, από αυτούς που «αγοράστηκαν ανάμεσα από την ανθρωπότητα ως πρώτοι καρποί» για να αποτελέσουν αυτή την ουράνια εκκλησία, και άλλοι πρόκειται να ωφεληθούν από τη λυτρωτική θυσία του και να αποκτήσουν αιώνια ζωή μέσω της αφαίρεσης των αμαρτιών τους και της συνακόλουθης ατέλειας. (Απ 14:4· 1Ιω 2:1, 2) Εφόσον τα μέλη της ουράνιας εκκλησίας υπηρετούν με τον Χριστό ως ιερείς και βασιλιάδες που “κυβερνούν τη γη”, αυτοί οι άλλοι που λαβαίνουν τα οφέλη του λύτρου πρέπει να είναι επίγειοι υπήκοοι της Βασιλείας του Χριστού, και ως παιδιά “Αιώνιου Πατέρα” αποκτούν αιώνια ζωή. (Απ 5:10· 20:6· 21:2-4, 9, 10· 22:17· παράβαλε Ψλ 103:2-5.) Η όλη διευθέτηση φανερώνει τη σοφία και τη δικαιοσύνη που εκδηλώνει ο Ιεχωβά καθώς εξισορροπεί τέλεια την πλάστιγγα της δικαιοσύνης, ενώ παράλληλα δείχνει παρ’ αξία καλοσύνη και συγχωρεί αμαρτίες.—Ρω 3:21-26.

ΛΥΧΝΑΡΙ

Σκεύος που χρησιμοποιείται για να παράγει τεχνητό φως. Διαθέτει φιτίλι για την καύση εύφλεκτων υγρών όπως το λάδι. Το φιτίλι απορροφά προς τα πάνω το υγρό μέσω τριχοειδούς έλξης για να τροφοδοτεί τη φλόγα. Τα φιτίλια ήταν από λινάρι (Ησ 42:3· 43:17), αποφλοιωμένα βούρλα ή κάνναβη. Στα αρχαία λυχνάρια έκαιγαν κατά κανόνα ελαιόλαδο (Εξ 27:20), παρότι χρησιμοποιούσαν και τερεβινθέλαιο.

Καθεμιά από τις πέντε φρόνιμες παρθένες της παραβολής του Ιησού είχε ένα λυχνάρι και ένα δοχείο με λάδι. (Ματ 25:1-4) Εκείνοι που πήγαν να συλλάβουν τον Ιησού κρατούσαν επίσης λυχνάρια και πυρσούς.—Ιωα 18:3.

Συνήθως, τα οικιακά λυχνάρια ήταν πήλινα, μολονότι έχουν ανακαλυφτεί και μπρούντζινα λυχνάρια στην Παλαιστίνη. Το κοινό χαναανιτικό λυχνάρι ήταν δισκοειδές, είχε δε στρογγυλεμένη βάση και κάθετο χείλος. (ΕΙΚΟΝΕΣ, Τόμ. 2, σ. 952) Το χείλος του ήταν ελαφρώς πεπιεσμένο στη μια πλευρά, σχηματίζοντας υποδοχή για το φιτίλι. Μερικές φορές το χείλος ήταν πεπιεσμένο στα τέσσερα άκρα, οπότε δημιουργούνταν τέσσερις θέσεις για φιτίλια. Μεταγενέστερα, τα λυχνάρια κατασκευάζονταν σε κάπως διαφορετικά σχήματα, μάλιστα ορισμένα ήταν κλειστά έχοντας μόνο δύο τρύπες: η μία ήταν στην κορυφή (κοντά στο κέντρο) και χρησίμευε για το γέμισμα του σκεύους με λάδι, ενώ η άλλη αποτελούσε το στόμιο όπου έμπαινε το φιτίλι. Μερικά λυχνάρια διέθεταν δακτυλιοειδή λαβή στο άκρο απέναντι από το στόμιο, η οποία βρισκόταν ενίοτε σε οριζόντια, αλλά συχνότερα σε κάθετη θέση. Ο ελληνορωμαϊκός τύπος λυχναριού έφερε συχνά παραστάσεις μυθολογικών μορφών—ανθρώπων ή ζώων—ενώ τα λυχνάρια των Ιουδαίων ήταν διακοσμημένα με θέματα όπως αμπελόφυλλα ή κοχλίες.

Τα πιο παλιά δισκοειδή λυχνάρια είχαν γενικά καφέ απόχρωση. Αυτά που κατασκευάζονταν τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. είχαν διάφορα χρώματα, όπως ανοιχτό καφέ, κόκκινο-πορτοκαλί και γκρι. Επίσης, στους ρωμαϊκούς χρόνους υπήρχαν λυχνάρια επικαλυμμένα με κόκκινο εφυάλωμα.

Τα λυχνάρια που χρησιμοποιούνταν γενικά στα σπίτια και σε άλλα κτίρια τοποθετούνταν σε κάποια εσοχή του τοίχου, σε ράφια στερεωμένα στους τοίχους ή πάνω σε στύλους, ή κρέμονταν από την οροφή δεμένα με κορδόνι. Μερικές φορές τα τοποθετούσαν πάνω σε πήλινες, ξύλινες ή μεταλλικές βάσεις. Αυτοί οι λυχνοστάτες επέτρεπαν στο φως να ακτινοβολεί σε όλο το δωμάτιο.—2Βα 4:10· Ματ 5:15· Μαρ 4:21.

Στην Αγία Γραφή δεν υπάρχει καμιά αναφορά στη χρήση κεριών. Για φωτισμό χρησιμοποιούνταν μια υγρή ουσία, το λυχνέλαιο.

Χρήση στο Αγιαστήριο. Στη σκηνή της μαρτυρίας στον Ισραήλ, ο λυχνοστάτης ήταν φτιαγμένος από χρυσάφι και το σχέδιό του διέφερε από τους κοινούς οικιακούς λυχνοστάτες. Ο λυχνοστάτης αυτός κατασκευάστηκε σύμφωνα με τις οδηγίες του Ιεχωβά Θεού (Εξ 25:31) και ήταν διακοσμημένος με κόμπους και άνθη εναλλάξ, είχε δε τρία κλαδιά εκατέρωθεν ενός κεντρικού κορμού, σχηματίζοντας έτσι εφτά υποδοχές στις οποίες τοποθετούνταν μικρά λυχνάρια. Μόνο εξαίρετο λάδι από κοπανισμένες ελιές χρησιμοποιούνταν σε αυτά. (Εξ 37:17-24· 27:20) Αργότερα, ο Σολομών έφτιαξε για χρήση στο ναό δέκα χρυσούς λυχνοστάτες και αρκετούς ασημένιους.—1Βα 7:48, 49· 1Χρ 28:15· 2Χρ 4:19, 20· 13:11.

Ιεχωβά—Λυχνάρι και Πηγή Φωτός. Ο Ιεχωβά είναι η υπέρτατη Πηγή φωτός και καθοδήγησης. Ο Δαβίδ, αφού ελευθερώθηκε από τα χέρια των εχθρών του και του Σαούλ, είπε: «Εσύ είσαι το λυχνάρι μου, Ιεχωβά, και ο Ιεχωβά κάνει το σκοτάδι μου να λάμπει». (2Σα 22:29) Στους Ψαλμούς χρησιμοποιείται μια έκφραση ελαφρώς διαφορετική: «Εσύ θα ανάψεις το λυχνάρι μου, Ιεχωβά». Η έκφραση αυτή παρουσιάζει τον Ιεχωβά ως εκείνον ο οποίος άναβε το λυχνάρι που κρατούσε ο Δαβίδ για να φωτίζει το δρόμο του.—Ψλ 18:28.

Ο Ιησούς Χριστός. Στην ουράνια Νέα Ιερουσαλήμ, όπως την είδε σε όραμα ο απόστολος Ιωάννης, «νύχτα δεν θα υπάρχει». Το φως της πόλης δεν είναι το φως του ήλιου και της σελήνης, διότι η δόξα του Ιεχωβά Θεού φωτίζει απευθείας την πόλη, ακριβώς όπως το σύννεφο φωτός που οι Εβραίοι ονόμαζαν Σεχινάχ φώτιζε τα Άγια των Αγίων της σκηνής της μαρτυρίας και του ναού στην αρχαιότητα. (Λευ 16:2· παράβαλε Αρ 9:15, 16.) Το δε Αρνί, ο Ιησούς Χριστός, είναι το «λυχνάρι» της. Αυτή η «πόλη» θα εκχέει το πνευματικό της φως στα έθνη, τους κατοίκους της “νέας γης”, για την καθοδήγησή τους.—Απ 21:22-25.

Οι Βασιλιάδες της Γραμμής του Δαβίδ. Ο Ιεχωβά Θεός εγκατέστησε τον Βασιλιά Δαβίδ στο θρόνο του Ισραήλ, και ο Δαβίδ αποδείχτηκε σοφός οδηγός και ηγέτης του έθνους, υπό την κατεύθυνση του Θεού. Γι’ αυτό, αποκαλούνταν «το λυχνάρι του Ισραήλ». (2Σα 21:17) Στη διαθήκη που έκανε με τον Δαβίδ για βασιλεία, ο Ιεχωβά υποσχέθηκε: «Ο θρόνος σου θα εδραιωθεί στον αιώνα». (2Σα 7:11-16) Συνεπώς, η δυναστεία, δηλαδή η οικογενειακή γραμμή, των ηγεμόνων που προήλθαν από τον Δαβίδ μέσω του Σολομώντα, του γιου του, ήταν σαν «λυχνάρι» για τον Ισραήλ.—1Βα 11:36· 15:4· 2Βα 8:19· 2Χρ 21:7.

Όταν ο Βασιλιάς Σεδεκίας εκθρονίστηκε και οδηγήθηκε αιχμάλωτος στη Βαβυλώνα όπου και πέθανε, φάνηκε ότι «το λυχνάρι» είχε σβήσει. Αλλά ο Ιεχωβά δεν είχε εγκαταλείψει τη διαθήκη του. Απλώς κρατούσε τη διακυβέρνηση από το θρόνο σε αναστολή «ώσπου να έρθει εκείνος που έχει το νόμιμο δικαίωμα». (Ιεζ 21:27) Ο Ιησούς Χριστός, ο Μεσσίας, ο “γιος του Δαβίδ”, κληρονόμησε αυτόν το θρόνο για πάντα. Άρα, «το λυχνάρι» του Δαβίδ δεν θα σβήσει ποτέ. Ο Ιησούς είναι επομένως αιώνιο λυχνάρι ως εκείνος που κατέχει τη Βασιλεία για πάντα.—Ματ 1:1· Λου 1:32.

Ο Λόγος του Θεού. Επειδή «ο άνθρωπος πρέπει να ζει, όχι μόνο με ψωμί, αλλά με κάθε λόγο που βγαίνει από το στόμα του Ιεχωβά» (Ματ 4:4), οι εντολές Του είναι σαν λυχνάρι που φωτίζει την οδό των υπηρετών του Θεού μέσα στο σκοτάδι αυτού του κόσμου. Ο ψαλμωδός διακήρυξε: «Ο λόγος σου είναι λυχνάρι για τα πόδια μου και φως για το δρόμο μου». (Ψλ 119:105) Ο Βασιλιάς Σολομών είπε: «Διότι λυχνάρι είναι η εντολή και φως ο νόμος, και οι έλεγχοι της διαπαιδαγώγησης είναι η οδός της ζωής».—Παρ 6:23.

Ο απόστολος Πέτρος είχε δει να εκπληρώνονται πολλές προφητείες που αφορούσαν τον Ιησού Χριστό και ήταν προσωπικά παρών κατά τη μεταμόρφωση του Ιησού στο βουνό. Δεδομένων όλων αυτών, μπορούσε να πει: «Έχουμε, λοιπόν, τον προφητικό λόγο βεβαιότερο· και κάνετε καλά που δίνετε προσοχή σε αυτόν όπως σε λυχνάρι που λάμπει σε σκοτεινό τόπο, μέχρι να χαράξει η ημέρα και να ανατείλει ένα άστρο της ημέρας, στις καρδιές σας». (2Πε 1:19) Συνεπώς, οι Χριστιανοί προτρέπονταν να αφήνουν το φως του προφητικού Λόγου του Θεού να φωτίζει την καρδιά τους. Αυτός ο Λόγος κατόπιν θα τους καθοδηγούσε στον ασφαλή δρόμο «μέχρι να χαράξει η ημέρα και να ανατείλει ένα άστρο της ημέρας».

Οι Υπηρέτες του Θεού. Το έτος 29 Κ.Χ., ο Ιωάννης, ο γιος του ιερέα Ζαχαρία, ήρθε αναγγέλλοντας: «Μετανοείτε, γιατί η βασιλεία των ουρανών έχει πλησιάσει». (Ματ 3:1, 2· Λου 1:5, 13) Ο Ισραήλ είχε απομακρυνθεί από την υπακοή στο Νόμο, και ο Ιωάννης στάλθηκε να κηρύξει μετάνοια και να στρέψει την προσοχή στο Αρνί του Θεού. Κατάφερε να επιστρέψει πολλούς από τους γιους του Ισραήλ στον Ιεχωβά τον Θεό τους. (Λου 1:16) Γι’ αυτό, ο Ιησούς είπε σχετικά με τον Ιωάννη: «Εκείνος ήταν λυχνάρι που έκαιγε και έλαμπε, και εσείς για λίγο καιρό ήσασταν διατεθειμένοι να ευφρανθείτε με το φως του. Εγώ, όμως, έχω τη μαρτυρία που είναι μεγαλύτερη από αυτήν του Ιωάννη, γιατί τα έργα τα οποία μου ανέθεσε ο Πατέρας μου να επιτελέσω, αυτά τα έργα που κάνω, δίνουν για εμένα μαρτυρία ότι ο Πατέρας με απέστειλε».—Ιωα 5:35, 36.

Ο Ιησούς είπε επίσης στους μαθητές του: «Εσείς είστε το φως του κόσμου. Μια πόλη δεν μπορεί να κρυφτεί όταν βρίσκεται πάνω σε βουνό. Οι άνθρωποι ανάβουν λυχνάρι και το βάζουν, όχι κάτω από το μετρικό κάδο, αλλά πάνω στο λυχνοστάτη, και λάμπει πάνω σε όλους εκείνους που είναι στο σπίτι. Παρόμοια, ας λάμψει το φως σας μπροστά στους ανθρώπους, για να δουν τα καλά σας έργα και να δοξάσουν τον Πατέρα σας που είναι στους ουρανούς». (Ματ 5:14-16) Ο υπηρέτης του Θεού πρέπει να καταλαβαίνει για ποιο λόγο τού έχει δοθεί το φως και να αντιλαμβάνεται ότι θα ήταν τελείως ανόητο και καταστροφικό για τον ίδιο το να μην αφήνει το φως να λάμπει από αυτόν όπως από ένα λυχνάρι.

Άλλες Μεταφορικές Χρήσεις. Αυτό στο οποίο βασίζεται κάποιος για να φωτίζει το δρόμο του συμβολίζεται από ένα λυχνάρι. Με ένα τέτοιο σχήμα λόγου η παροιμία αντιπαραβάλλει τους δικαίους με τους πονηρούς, λέγοντας: «Το φως των δικαίων θα είναι χαρωπό· αλλά το λυχνάρι των πονηρών θα σβήσει». (Παρ 13:9) Το φως του δικαίου γίνεται συνεχώς λαμπρότερο, ενώ όσο λαμπρά και αν φαίνεται ότι φέγγει το λυχνάρι του πονηρού, και επομένως όσο επιτυχημένος και αν φαίνεται ο δρόμος του, ο Θεός θα φροντίσει να καταλήξει ο πονηρός στο σκοτάδι, όπου το πόδι του οπωσδήποτε θα σκοντάψει. Τέτοιο τέλος περιμένει όποιον καταριέται τον πατέρα και τη μητέρα του.—Παρ 20:20.

Το να “σβήσει το λυχνάρι” κάποιου σημαίνει επίσης ότι δεν υπάρχει μέλλον για αυτόν. Μια άλλη παροιμία λέει: «Δεν θα υπάρξει μέλλον για κανέναν κακό· το λυχνάρι των πονηρών θα σβήσει».—Παρ 24:20.

Ο Βιλδάδ, όταν υπαινίχθηκε ότι ο Ιώβ κάλυπτε κάποια κρυφή πονηρία, είπε για τον πονηρό: «Το φως θα σκοτεινιάσει στη σκηνή του, και εκεί θα σβήσει το λυχνάρι του». Αργότερα στην επιχειρηματολογία του, ο Βιλδάδ προσθέτει: «Δεν θα έχει παιδιά ούτε εγγόνια μεταξύ του λαού του». Αν λάβουμε υπόψη ότι ο Σολομών αποκαλούνταν λυχνάρι το οποίο είχε δώσει ο Θεός στον Δαβίδ τον πατέρα του, το σβήσιμο του λυχναριού κάποιου ίσως μεταδίδει την ιδέα ότι αυτός δεν θα είχε απογόνους για να αναλάβουν την κληρονομιά του.—Ιωβ 18:6, 19· 1Βα 11:36.

Το μάτι είναι με μεταφορική έννοια «λυχνάρι». Ο Ιησούς είπε: «Το λυχνάρι του σώματος είναι το μάτι. Αν, λοιπόν, το μάτι σου είναι απλό [ειλικρινές· πλήρως συγκεντρωμένο· εστιασμένο· γενναιόδωρο], όλο το σώμα σου θα είναι φωτεινό· αλλά αν το μάτι σου είναι πονηρό, όλο το σώμα σου θα είναι σκοτεινό». (Ματ 6:22, 23, υποσ.) Το μάτι είναι σαν λυχνάρι επειδή, χάρη σε αυτό, το σώμα μπορεί να περπατάει χωρίς να σκοντάφτει και χωρίς να πέφτει πάνω σε πράγματα. Ο Ιησούς, φυσικά, είχε υπόψη του «τα μάτια της καρδιάς» (Εφ 1:18), όπως δείχνουν τα λόγια του στα συμφραζόμενα των εδαφίων.

Το εδάφιο Παροιμίες 31:18, λέγοντας για την καλή σύζυγο: «Το λυχνάρι της δεν σβήνει τη νύχτα», χρησιμοποιεί μια μεταφορική έκφραση που σημαίνει ότι αυτή εργάζεται φιλόπονα τη νύχτα και μάλιστα σηκώνεται προτού χαράξει για να εργαστεί και άλλο.—Παράβαλε Παρ 31:15.

Σύμφωνα με το εδάφιο Παροιμίες 20:27, «η πνοή του χωματένιου ανθρώπου είναι το λυχνάρι του Ιεχωβά, που ερευνάει προσεκτικά όλα τα έγκατα της κοιλιάς». Με ό,τι «αποπνέει» κάποιος, είτε πρόκειται για καλές εκφράσεις είτε για κακές, αποκαλύπτει, ή αλλιώς φωτίζει, την προσωπικότητά του ή τα μύχια του εαυτού του.—Παράβαλε Πρ 9:1.

[Εικόνα στη σελίδα 228]

Αρχαίο λυχνάρι διακοσμημένο με στιλιζαρισμένη εβραϊκή λυχνία

ΛΥΧΝΟΣΤΑΤΗΣ

Στήριγμα ή υποστάτης ενός ή περισσότερων λυχναριών λαδιού. Αν και γίνεται λόγος για λυχνοστάτες που χρησιμοποιούνταν σε σπίτια και σε άλλα κτίρια (2Βα 4:10· Δα 5:5· Λου 8:16· 11:33), η Αγία Γραφή δίνει πρωτίστως έμφαση στους λυχνοστάτες που συνδέονταν με την αληθινή λατρεία.

Στη Σκηνή της Μαρτυρίας. Μέσω οράματος, ο Ιεχωβά έδωσε στον Μωυσή οδηγίες για την κατασκευή ενός λυχνοστάτη (εβρ. κείμενο, μενωράχ· ελλ. κείμενο, λυχνία) “από καθαρό, σφυρήλατο χρυσάφι”, ο οποίος θα χρησιμοποιούνταν στη σκηνή. Μαζί με τα λυχνάρια του και τα σκεύη του επρόκειτο να ζυγίζει ένα τάλαντο. (Εξ 25:31, 39, 40· 37:17, 24· Αρ 8:4· Εβρ 9:2) Αυτό αντιστοιχούσε σε 34 κιλά περίπου, και η σημερινή του αξία θα ήταν $385.350.

Σχέδιο. Αυτός ο φωτοδότης που βρισκόταν στα «Άγια», το πρώτο τμήμα της σκηνής της μαρτυρίας (Εβρ 9:2), αποτελούνταν από ένα κεντρικό στέλεχος το οποίο είχε έξι κλαδιά. Τα κλαδιά, που εκτείνονταν εκατέρωθεν του κυρίως κορμού, σχημάτιζαν καμπύλη προς τα επάνω. Ο κεντρικός κορμός, ή στέλεχος, ήταν διακοσμημένος με τέσσερα σκαλιστά δοχεία σε σχήμα λουλουδιών αμυγδαλιάς, με κόμπους και άνθη που εναλλάσσονταν. Δεν είναι γνωστό με βεβαιότητα ποιο είδος λουλουδιού αντιπροσώπευαν αυτά τα άνθη, δεδομένου ότι η εβραϊκή λέξη που χρησιμοποιείται μπορεί να σημαίνει οποιοδήποτε λουλούδι. Καθένα από τα κλαδιά είχε τρία δοχεία, με κόμπους και άνθη που εναλλάσσονταν. Η περιγραφή μπορεί να υποδηλώνει ότι οι κόμποι στο κεντρικό στέλεχος βρίσκονταν στα σημεία ένωσης των κλαδιών με το στέλεχος. Στην κορυφή του κυρίως στελέχους και στο άκρο κάθε κλαδιού υπήρχαν λυχνάρια που έκαιγαν εκλεκτό λάδι από κοπανισμένες ελιές. Τα σχετικά σύνεργα περιλάμβαναν λαβίδες, πυροδοχεία και σκεύη για το λάδι.—Εξ 25:31-38· 37:18-23· Λευ 24:2· Αρ 4:9.

Η κατασκευή του λυχνοστάτη έγινε υπό την επίβλεψη του Βεσελεήλ από τη φυλή του Ιούδα και του Οολιάβ από τη φυλή του Δαν. (Εξ 31:1-11· 35:30-35) Αυτοί οι άντρες ήταν αναμφίβολα καλοί τεχνίτες, ενδέχεται δε να έμαθαν την τέχνη ενόσω ήταν δούλοι στην Αίγυπτο. Ο Ιεχωβά, όμως, έθεσε τώρα το πνεύμα του πάνω τους προκειμένου να γίνει το έργο στην εντέλεια και να ανταποκρίνεται ακριβώς στο υπόδειγμα που αποκαλύφτηκε και παρουσιάστηκε στον Μωυσή.—Εξ 25:9, 40· 39:43· 40:16.

Χρήση. Ο Μωυσής «τοποθέτησε το λυχνοστάτη στη σκηνή της συνάντησης μπροστά από το τραπέζι, στην πλευρά της σκηνής που βλέπει προς το νότο». Προφανώς ο λυχνοστάτης βρισκόταν παράλληλα με τη νότια πλευρά της σκηνής (όπως έμπαινε κάποιος αριστερά), απέναντι από το τραπέζι του ψωμιού της πρόθεσης. Το φως έλαμπε στο «χώρο μπροστά από το λυχνοστάτη», φωτίζοντας έτσι τα Άγια, όπου βρισκόταν επίσης το χρυσό θυσιαστήριο του θυμιάματος.—Εξ 40:22-26· Αρ 8:2, 3.

Αφού ο Μωυσής ολοκλήρωσε το στήσιμο της σκηνής την 1η Νισάν του 1512 Π.Κ.Χ., άναψε τα λυχνάρια ακολουθώντας τις οδηγίες του Ιεχωβά. (Εξ 40:1, 2, 4, 25) Αργότερα, έκανε το ίδιο και ο Ααρών (Αρ 8:3), και έκτοτε αυτός (και οι μελλοντικοί αρχιερείς) φρόντιζε το λυχνοστάτη «από το βράδυ μέχρι το πρωί ενώπιον του Ιεχωβά μόνιμα». (Λευ 24:3, 4) Όταν ο Ααρών ετοίμαζε τα λυχνάρια «κάθε πρωί» και όταν τα άναβε «ανάμεσα στα δύο βράδια», πρόσφερε επίσης θυμίαμα στο χρυσό θυσιαστήριο.—Εξ 30:1, 7, 8.

Το λυχνοστάτη και τα άλλα σκεύη της σκηνής τα μετέφερε κατά τη διάρκεια της οδοιπορίας στην έρημο η οικογένεια του Καάθ από τη φυλή του Λευί. Προηγουμένως, όμως, οι ιερείς έπρεπε να καλύπτουν αυτά τα αντικείμενα, επειδή, όπως είχε προειδοποιήσει ο Ιεχωβά, τα άτομα που δεν ανήκαν στο ιερατείο δεν έπρεπε “να μπαίνουν για να δουν τα άγια πράγματα ούτε για μια στιγμή, για να μην πεθάνουν”. Το λυχνοστάτη και τα σχετικά με αυτόν σύνεργα τα κάλυπταν με ένα μπλε ύφασμα, κατόπιν τα τύλιγαν με κάλυμμα από δέρμα φώκιας και τα τοποθετούσαν πάνω σε ένα ξύλο για τη μεταφορά.—Αρ 4:4, 9, 10, 15, 19, 20.

Στην αφήγηση όπου εξιστορείται η μεταφορά της κιβωτού της διαθήκης από τον Βασιλιά Δαβίδ στο Όρος Σιών δεν γίνεται μνεία του λυχνοστάτη. Προφανώς ο λυχνοστάτης παρέμενε εντός της σκηνής της μαρτυρίας, στις διάφορες τοποθεσίες όπου τοποθετούνταν αυτή.

Στους Ναούς. Ο Δαβίδ έδωσε στον Σολομώντα τα αρχιτεκτονικά σχέδια για το ναό, τα οποία είχε λάβει μέσω θεϊκής έμπνευσης. Αυτά περιλάμβαναν οδηγίες για χρυσούς και ασημένιους λυχνοστάτες. (1Χρ 28:11, 12, 15, 19) Υπήρχαν δέκα χρυσοί λυχνοστάτες που ήταν τοποθετημένοι «πέντε δεξιά και πέντε αριστερά»—δηλαδή, για κάποιον που έβλεπε προς την ανατολή, πέντε στη νότια πλευρά και πέντε στη βόρεια πλευρά, μέσα στα Άγια του ναού. (1Βα 7:48, 49· 2Χρ 4:20) Και οι δέκα είχαν «το ίδιο σχέδιο». (2Χρ 4:7) Αυτοί ήταν πιθανώς πολύ μεγαλύτεροι από τον έναν λυχνοστάτη που υπήρχε στη σκηνή της μαρτυρίας, δεδομένων των μεγαλύτερων διαστάσεων του ναού και του υπόλοιπου εξοπλισμού του, όπως ήταν η «χυτή θάλασσα». (2Χρ 3:3, 4· 1Βα 7:23-26) Οι ασημένιοι λυχνοστάτες χρησιμοποιούνταν προφανώς στις αυλές ή σε άλλους χώρους εκτός από τα Άγια και τα Άγια των Αγίων, επειδή ο εξοπλισμός των δύο αυτών χώρων ήταν φτιαγμένος από χρυσό. Όπως γινόταν και στη σκηνή της μαρτυρίας, τα λυχνάρια των χρυσών λυχνοστατών άναβαν «κάθε βράδυ», μόνιμα.—2Χρ 13:11.

Όταν ο ναός καταστράφηκε από τους Βαβυλωνίους το 607 Π.Κ.Χ., οι λυχνοστάτες ήταν ανάμεσα στα χρυσά και στα ασημένια αντικείμενα που αφαιρέθηκαν από τον οίκο του Ιεχωβά.—Ιερ 52:19.

Ο ναός που ανοικοδομήθηκε από τον Ζοροβάβελ. Οι Γραφές δεν δίνουν καμιά πληροφορία για τους λυχνοστάτες του ναού τον οποίο ανοικοδόμησε ο Ζοροβάβελ. Ωστόσο, ο Ιώσηπος λέει ότι ο Αντίοχος (ο Επιφανής) «απογύμνωσε το ναό, μεταφέροντας . . . τους χρυσούς λυχνοστάτες». (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΒ΄, 250 [v, 4]) Το απόκρυφο βιβλίο των Μακκαβαίων κάνει λόγο για την απομάκρυνση ενός «λυχνοστάτη», πράγμα που κατέστησε αναγκαία την κατασκευή ενός καινούριου.—Α΄ Μακκαβαίων 1:21-23· 4:49, 50.

Ο ναός που ανοικοδομήθηκε από τον Ηρώδη. Η μεγαλοπρέπεια του ναού που ανοικοδομήθηκε από τον Ηρώδη μάς δίνει λόγους να υποθέσουμε ότι αυτός ο ναός πρέπει να περιείχε και λυχνοστάτες ισοδύναμης ομορφιάς και αξίας με εκείνους που υπήρχαν στο ναό του Σολομώντα. Ωστόσο, οι Γραφές δεν περιέχουν καμιά σχετική μνεία. Στοιχεία για την ύπαρξη ενός τέτοιου λυχνοστάτη αντλούμε από τα όσα αναφέρει ο Ιώσηπος και από την αναπαράσταση που υπάρχει σε ένα ανάγλυφο στο εσωτερικό της θριαμβικής Αψίδας του Τίτου στη Ρώμη. Σε αυτή την αψίδα απεικονίζονται αντικείμενα που πάρθηκαν από την Ιερουσαλήμ όταν αυτή καταστράφηκε από τους Ρωμαίους το 70 Κ.Χ. Ο Ιώσηπος ισχυρίζεται ότι ήταν αυτόπτης μάρτυρας αυτής της θριαμβευτικής πομπής του Αυτοκράτορα Βεσπασιανού και του γιου του, του Τίτου. Αναφερόμενος στην πομπή, μιλάει για τη μεταφορά «ενός λυχνοστάτη, που ήταν παρομοίως από χρυσό, αλλά είχε διαφορετική τεχνοτροπία από αυτούς που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή ζωή. Σε μια βάση ήταν προσαρτημένος ένας κεντρικός άξονας, από τον οποίο εκτείνονταν λεπτά κλαδιά που σχημάτιζαν τρίαινα και είχαν προσαρμοσμένη στο άκρο τους από μια σφυρήλατη λυχνία· αυτές οι λυχνίες ήταν εφτά».—Ο Ιουδαϊκός Πόλεμος, Ζ΄, 148, 149 (v, 5).

Σήμερα κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα αν ο λυχνοστάτης που απεικονίζεται στην Αψίδα του Τίτου είναι πανομοιότυπος με τον αρχικό λυχνοστάτη που υπήρχε στο ναό της Ιερουσαλήμ. Οι απόψεις διίστανται κυρίως ως προς το σχήμα της βάσης, η οποία αποτελείται από δύο πολυγωνικά παραλληλεπίπεδα, εκ των οποίων το μικρότερο είναι πάνω στο μεγαλύτερο. Μια άποψη είναι ότι η ρωμαϊκή απεικόνιση στην αψίδα είναι ακριβής και ότι ο ίδιος ο Ηρώδης είχε αλλάξει το σχέδιο της βάσης του λυχνοστάτη αποκλίνοντας από την παραδοσιακή Ιουδαϊκή τριγωνική ή τρίποδη βάση, στα πλαίσια μιας εκστρατείας «δυτικοποίησης» που έκανε για να ευχαριστήσει τους Ρωμαίους. Άλλοι λόγιοι διαφωνούν ως προς το αν η αναπαράσταση είναι ακριβής. Διακοσμητικά σχέδια στη βάση απεικονίζουν αετούς και θαλάσσια τέρατα, τα οποία επικαλούνται οι λόγιοι ως κατάφωρη παραβίαση της δεύτερης εντολής.

Μερικοί συμπεραίνουν ότι ο αρχικός λυχνοστάτης του ναού είχε τρία πόδια, βασίζοντας εν μέρει το συμπέρασμά τους στις πολυάριθμες αναπαραστάσεις του λυχνοστάτη σε διάφορα μέρη της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής οι οποίες χρονολογούνται από τον τρίτο μέχρι και τον έκτο αιώνα και απεικονίζουν τρίποδη βάση, ενίοτε με πόδια ζώων. Η αρχαιότερη αναπαράσταση του λυχνοστάτη εμφανίζεται σε νομίσματα του Αντίγονου Β΄, ο οποίος βασίλεψε το διάστημα 40-37 Π.Κ.Χ. Ένα τέτοιο νόμισμα, αν και δεν έχει διατηρηθεί σε καλή κατάσταση, φαίνεται να δείχνει ότι η βάση αποτελούνταν από μία πλάκα με πόδια. Το 1969 βρέθηκε μια αναπαράσταση του λυχνοστάτη του ναού χαραγμένη στο σοβά ενός σπιτιού που ανασκάφηκε στην παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ. Η σχηματική αναπαράσταση υποδηλώνει εφτά κλαδιά και μια τριγωνική βάση, διακοσμημένα όλα με κόμπους που χωρίζονται από δύο παράλληλες γραμμές. Στον Τάφο του Ιάσονα, που ανακαλύφτηκε στην Ιερουσαλήμ το 1956 και χρονολογείται από τις αρχές του πρώτου αιώνα Π.Κ.Χ., οι αρχαιολόγοι βρήκαν χαραγμένα πάνω στο σοβά σχέδια ενός λυχνοστάτη με εφτά κλαδιά. Τα χαμηλότερα τμήματά του φαίνονται να είναι προσαρτημένα σε κάποιο κουτί ή υποστήριγμα.

Μερικοί, λοιπόν, βασιζόμενοι σε αυτά τα αρχαιολογικά ευρήματα, εκφράζουν αντιρρήσεις για τη μορφή που έχει η βάση του λυχνοστάτη στην Αψίδα του Τίτου και προβάλλουν μεταξύ άλλων την εκδοχή ότι τα εν λόγω ανάγλυφα είναι προϊόν της φαντασίας ενός Ρωμαίου καλλιτέχνη, επηρεασμένου από Ιουδαϊκά σχέδια που είχε υπόψη του από άλλες πηγές.

Μεταφορική Χρήση. Ο προφήτης Ζαχαρίας είδε σε όραμα έναν ασυνήθιστο χρυσό λυχνοστάτη. Όπως ο λυχνοστάτης που είχε κατασκευαστεί για τη σκηνή της μαρτυρίας, έτσι και αυτός είχε εφτά λυχνάρια τα οποία, όμως, είχαν εφτά σωλήνες—κάτι που κατά τους λογίους έχει διανεμητική έννοια, δηλαδή ένας σωλήνας για κάθε λυχνάρι. Επίσης, στην κορυφή του λυχνοστάτη υπήρχε μια κούπα. Όπως φαίνεται, οι σωλήνες εξασφάλιζαν συνεχή παροχή λαδιού στα λυχνάρια. Το λάδι προφανώς προερχόταν από τα δύο ελαιόδεντρα τα οποία είδε ο προφήτης παραπλεύρως του λυχνοστάτη.—Ζαχ 4:2, 3, 12.

Ο Ιεχωβά Θεός, μέσω του δοξασμένου Ιησού Χριστού, έδωσε στον απόστολο Ιωάννη ένα όραμα στο οποίο ο Ιωάννης είδε «εφτά χρυσούς λυχνοστάτες, και ανάμεσα στους λυχνοστάτες κάποιον όμοιο με γιο ανθρώπου». Αυτός, του οποίου η περιγραφή μαρτυρεί ότι πρόκειται για τον Ιησού Χριστό, εξήγησε στον Ιωάννη ότι οι εφτά λυχνοστάτες σήμαιναν εφτά εκκλησίες. (Απ 1:1, 12, 13, 20) Οι λυχνοστάτες του οράματος ήταν πιθανότατα όμοιοι με εκείνον που φώτιζε τη σκηνή της μαρτυρίας για να μπορούν οι ιερείς να εκτελούν τα καθήκοντά τους εκεί. Το γεγονός ότι χρησιμοποιούνται ως σύμβολο των εκκλησιών βρίσκεται σε αρμονία με τα όσα είπε ο Ιησούς σε εκείνους που είναι αφιερωμένοι υπηρέτες του Θεού: «Εσείς είστε το φως του κόσμου». (Ματ 5:14) Ως Αυτός «που περπατάει ανάμεσα στους εφτά χρυσούς λυχνοστάτες», επιβλέπει όλη τη δράση που έχουν εκείνοι ως φορείς φωτός.—Απ 2:1.

Συμβουλεύοντας την εκκλησία στην Έφεσο, ο Χριστός προειδοποίησε ότι θα απομάκρυνε το λυχνοστάτη από τη θέση του, εκτός αν μετανοούσαν. Αυτό αναμφίβολα σήμαινε ότι δεν θα χρησιμοποιούνταν πλέον για να διαχέουν το φως της αλήθειας σε εκείνη την περιοχή και ότι, απεναντίας, το φως τους θα έσβηνε.—Απ 2:1-5· παράβαλε Ματ 6:22, 23.

Η τελευταία περίπτωση στην οποία η Αγία Γραφή κάνει λόγο για λυχνοστάτες έχει κάποιες ομοιότητες με το όραμα του Ζαχαρία. «Δύο μάρτυρες» που επρόκειτο να προφητεύσουν ντυμένοι με σάκο λέχθηκε ότι θα συμβολίζονταν «από τα δύο ελαιόδεντρα και τους δύο λυχνοστάτες».—Απ 11:3, 4.

[Εικόνες στη σελίδα 231]

Στις Ιουδαϊκές παραστάσεις όπου απεικονίζεται ο λυχνοστάτης του ναού (δεξιά: πάνω σε κίονα· επάνω: στο δάπεδο μιας συναγωγής) το σχέδιο της βάσης είναι πολύ διαφορετικό από αυτό που φαίνεται στην Αψίδα του Τίτου

ΛΥΧΝΟΨΑΛΙΔΑ

Η εβραϊκή λέξη μεζαμμέρεθ, που αποδίδεται με διάφορους τρόπους, όπως «λαβίδες» (AS), «μαχαίρια» (JB) και «λυχνοψάλιδα» (ΜΝΚ), προέρχεται από μια ρίζα (ζαμάρ) που σημαίνει «ξακρίζω· κλαδεύω». Λόγω αυτού μερικοί πιστεύουν ότι εν προκειμένω εννοούνται ψαλιδοειδή εργαλεία με τα οποία ξάκριζαν τα φιτίλια των λυχναριών. Ωστόσο, αυτό που σίγουρα γνωρίζουμε για τα συγκεκριμένα εργαλεία είναι ότι ήταν χρυσά ή χάλκινα και ότι χρησιμοποιούνταν στις υπηρεσίες του ναού.—1Βα 7:50· 2Βα 12:13· 25:14· 2Χρ 4:22· Ιερ 52:18.

ΛΩΔ

Πόλη με εξαρτώμενες κωμοπόλεις που έχτισε προφανώς ο Βενιαμίτης Σεμέδ, “γιος” του Ελφαάλ. (1Χρ 8:1, 12) Όταν οι Ιουδαίοι επέστρεψαν από τη βαβυλωνιακή εξορία, η Λωδ ήταν μια από τις δυτικότερες τοποθεσίες στις οποίες εγκαταστάθηκαν. (Εσδ 2:33· Νε 7:37· 11:35) Θεωρείται ότι ταυτίζεται με τη Λύδδα, όπου ο Πέτρος θεράπευσε τον Αινέα. (Πρ 9:32-38) Το ελ-Λουντ (Λοντ) βρίσκεται σε μια εύφορη κοιλάδα, στο νότιο άκρο της Πεδιάδας του Σαρών, περίπου 18 χλμ. ΝΑ της Ιόππης. Λόγω της θέσης της, η πόλη κατά την αρχαιότητα βρισκόταν στη διασταύρωση της κύριας, όπως πιστεύεται, οδού μεταξύ της Αιγύπτου και της Βαβυλώνας και του κεντρικού δρόμου που οδηγούσε από την Ιόππη στην Ιερουσαλήμ. Στη διάρκεια αρκετών αιώνων της Κοινής Χρονολογίας, η στρατηγική αυτή θέση εξέθεσε την πόλη σε καταστροφές από τα στρατεύματα των Ρωμαίων, των Σαρακηνών, των Σταυροφόρων και των Μογγόλων.

ΛΩΙΣ

(Λωίς).

Γιαγιά του Τιμόθεου και προφανώς μητέρα της μητέρας του, της Ευνίκης. Το ότι δεν ήταν γιαγιά του Τιμόθεου από τη συγγένεια του πατέρα του υποδηλώνεται από την απόδοση της συριακής Πεσίτα «μητέρα της μητέρας σου». Η Λωίδα επαινείται από τον Παύλο, ο οποίος δείχνει ότι ήταν Χριστιανή με «ανυπόκριτη πίστη». (2Τι 1:5) Η οικογένεια προφανώς κατοικούσε στα Λύστρα. (Πρ 16:1, 2) Από μια σύγκριση των εδαφίων 2 Τιμόθεο 1:5 και 2 Τιμόθεο 3:15 φαίνεται ότι η Λωίδα και η Ευνίκη δίδασκαν και οι δύο τον Τιμόθεο από τις Γραφές.

ΛΩΤ

Εγγονός του Θάρα και γιος του Αρράν, του αδελφού του Αβραάμ (Άβραμ)—επομένως, ανιψιός του Αβραάμ.—Γε 11:27.

Ο πατέρας του Λωτ, ο Αρράν, πέθανε στην Ουρ των Χαλδαίων, οπότε ο Λωτ έφυγε από την Ουρ μαζί με τον Θάρα, τον Άβραμ και τη Σαραΐ και πήγε στην πόλη Χαρράν. Εκεί πέθανε ο παππούς του ο Θάρα. (Γε 11:28, 31, 32) Στη συνέχεια, ο Λωτ ταξίδεψε στη Χαναάν μαζί με τον Άβραμ και τη Σαραΐ, και αργότερα τους συνόδευσε όταν εκείνοι πήγαν στην Αίγυπτο καθώς και όταν έφυγαν από εκεί. (Γε 12:4, 5· 13:1) Επειδή τα αποκτήματα που είχαν συγκεντρώσει ο Λωτ και ο Άβραμ είχαν γίνει πολλά, όταν αυτοί επέστρεψαν στη Χαναάν ο τόπος δεν μπορούσε να συντηρήσει και τους δύο μαζί. Επίσης, συνέβη φιλονικία ανάμεσα στους βοσκούς των ζώων τους. (Γε 13:5-7) Ο Άβραμ, καθώς δεν ήθελε να βλέπει αυτή την κατάσταση να συνεχίζεται, πρότεινε να χωρίσουν και άφησε τον ανιψιό του να διαλέξει τον τόπο που ήθελε. Ο Λωτ διάλεξε μια περιοχή με άφθονα νερά, όλη την περιφέρεια του Κάτω Ιορδάνη. Μετέφερε τον καταυλισμό του στα Α και τελικά κατασκήνωσε κοντά στα Σόδομα. (Γε 13:8-12) Ο Λωτ, όμως, δεν έγινε σαν τους Σοδομίτες. Αποδείχτηκε «δίκαιος άνθρωπος» ο οποίος «με όσα έβλεπε και άκουγε ενώ κατοικούσε ανάμεσά τους κάθε ημέρα βασάνιζε τη δίκαιη ψυχή του εξαιτίας των άνομων πράξεών τους».—2Πε 2:8.

Όταν τέσσερις συνασπισμένοι βασιλιάδες εισέβαλαν στην περιοχή και νίκησαν πέντε τοπικούς βασιλιάδες—μεταξύ των οποίων και το βασιλιά των Σοδόμων—οι νικητές λεηλάτησαν την πόλη και αιχμαλώτισαν τον Λωτ. Μόλις έμαθε τη συμφορά που βρήκε τον Λωτ, ο Άβραμ συγκέντρωσε 318 δούλους, νίκησε τους αιχμαλωτιστές, πήρε πίσω όλα τα αγαθά και διέσωσε τον Λωτ.—Γε 14:1-16.

Η Επίσκεψη των Αγγέλων. Αργότερα, όταν δύο άγγελοι επισκέφτηκαν τον Λωτ λίγο πριν από την καταστροφή των Σοδόμων, εκείνος τους πρόσφερε φιλοξενία. Αλλά οι άντρες της πόλης περικύκλωσαν το σπίτι απαιτώντας από τον Λωτ να φέρει τους επισκέπτες έξω σε αυτούς για ανήθικους σκοπούς. Ο Λωτ προσπάθησε να προστατέψει τους φιλοξενουμένους του, φτάνοντας στο σημείο να προσφέρει στον όχλο τις δύο παρθένες κόρες του. Εξαγριωμένος ο όχλος άρχισε να στριμώχνει πάρα πολύ τον Λωτ, και τότε οι άγγελοι τους οποίους φιλοξενούσε τον έφεραν μέσα και πάταξαν τους πονηρούς Σοδομίτες με τύφλωση.—Γε 19:1-11.

Διασώζεται από τα Σόδομα. Κατόπιν οι άγγελοι πληροφόρησαν τον Λωτ ότι η κραυγή εναντίον των κατοίκων των Σοδόμων είχε δυναμώσει ενώπιον του Ιεχωβά και ότι οι ίδιοι είχαν σταλεί για να καταστρέψουν την πόλη. Σύμφωνα με τις οδηγίες που έλαβε, ο Λωτ προειδοποίησε τους μέλλοντες γαμπρούς του, οι οποίοι σκόπευαν προφανώς να πάρουν τις κόρες του ως συζύγους αλλά δεν το είχαν κάνει ακόμη. (Παράβαλε Γε 19:8, 14.) Ωστόσο, οι γαμπροί του δεν έδωσαν προσοχή στα λόγια του. (Γε 19:12-14) Την αυγή οι δύο άγγελοι άρχισαν να πιέζουν τον Λωτ να αναχωρήσει αμέσως, και για να τον κάνουν να φύγει γρηγορότερα, έπιασαν τον ίδιο, τη γυναίκα του και τις δύο κόρες του από το χέρι. Αποδεχόμενοι το αίτημα του Λωτ, οι άγγελοι του επέτρεψαν να καταφύγει στη γειτονική πόλη Σηγώρ. Αφού έφτασε εκεί ο Λωτ, ο Ιεχωβά επέφερε πύρινη καταστροφή στα Σόδομα και στα Γόμορρα. Εντούτοις, η γυναίκα του Λωτ (η οποία δεν κατονομάζεται στις Γραφές) εκδήλωσε ανυπακοή και «άρχισε να κοιτάζει γύρω, καθώς ήταν πίσω του», λαχταρώντας ίσως τα πράγματα που είχε αφήσει πίσω. Επειδή το έκανε αυτό, «έγινε στήλη αλατιού».—Γε 19:15-26.

Αργότερα, ο Λωτ έφυγε από τη Σηγώρ και άρχισε να κατοικεί σε μια σπηλιά σε κάποια ορεινή περιοχή. Προφανώς οι μέλλοντες γαμπροί του Λωτ είχαν πεθάνει στα Σόδομα, και έτσι οι δύο κόρες του δεν είχαν συντρόφους. Αυτές έκαναν τον πατέρα τους να έχει άθελά του σεξουαλικές σχέσεις μαζί τους ενόσω βρισκόταν υπό την επήρεια κρασιού. Το έκαναν αυτό επειδή ήθελαν να αφήσουν απογόνους από τον πατέρα τους. Ως αποτέλεσμα, κάθε κόρη απέκτησε έναν γιο και από αυτούς τους γιους προήλθαν αντίστοιχα οι Μωαβίτες και οι Αμμωνίτες.—Γε 19:30-38· Δευ 2:9, 19.

Μια Προειδοποίηση. Η αυθεντικότητα της Γραφικής αφήγησης σχετικά με τον Λωτ επιβεβαιώνεται από τον Ιησού Χριστό ο οποίος έδειξε ότι «στις ημέρες του Γιου του ανθρώπου», δηλαδή στη διάρκεια της παρουσίας του, οι συνθήκες θα ήταν παράλληλες με εκείνες των ημερών του Λωτ όταν οι άνθρωποι έτρωγαν, έπιναν, αγόραζαν, πουλούσαν, φύτευαν και έχτιζαν ανέμελοι μέχρι που έβρεξε φωτιά και θειάφι από τον ουρανό και τους κατέστρεψε όλους. Ο Χριστός έδειξε ότι, σε εκείνον το μελλοντικό καιρό, οι άνθρωποι δεν θα έπρεπε να επιστρέψουν στα πράγματα που βρίσκονται πίσω, και ανέφερε ένα χτυπητό παράδειγμα για να καταδείξει τα οικτρά αποτελέσματα που θα είχε μια τέτοια πορεία, λέγοντας: «Να θυμάστε τη γυναίκα του Λωτ».—Λου 17:26-32.

ΛΩΤΑΝ

(Λωτάν).

Γιος του Σηείρ του Χορίτη και ένας από τους σεΐχηδες του Εδώμ. (Γε 36:20, 29) Οι γιοι του ήταν ο Χορί και ο Αιμάμ (Ωμάμ), και η αδελφή του ονομαζόταν Θιμνά.—Γε 36:22· 1Χρ 1:38, 39.

ΛΩΤΟΣ

[εβρ., τσε’ελίμ (πληθυντικός)].

Ο αγκαθωτός λωτός (ζίζυφος ο λωτός [Zizyphus lotus]) είναι θάμνος ή μικρό δέντρο με πυκνά κλαδιά, που συνήθως φτάνει σε ύψος μόλις το 1,5 μ. Τα φύλλα του είναι μικρά, ωοειδή και δερματώδη, ενώ στη βάση κάθε φύλλου υπάρχει ένα ζευγάρι αγκάθια. Η μόνη αναφορά στο λωτό γίνεται στα εδάφια Ιώβ 40:21, 22, τα οποία λένε ότι ο Βεεμώθ (ο ιπποπόταμος) ξαπλώνει στον ίσκιο του. Μολονότι ο λωτός συναντάται στους άνυδρους τόπους της Παλαιστίνης, το Λεξικό της Ζωής στους Βιβλικούς Χρόνους (A Dictionary of Life in Bible Times) λέει ότι «ευδοκιμεί στις ζεστές και υγρές ελώδεις περιοχές» της βόρειας Αφρικής.—Του Γ. Κόρσγουοντ, Σάφοκ, 1960, σ. 177.

ΜΑΑΔΑΪ

(Μααδαΐ) [συντετμημένη μορφή του Μααδίας].

Ισραηλίτης «από τους γιους του Βανί» οι οποίοι είχαν δεχτεί αλλοεθνείς συζύγους αλλά τις εξαπέστειλαν στις ημέρες του Έσδρα, μετά την επιστροφή των Ιουδαίων από τη βαβυλωνιακή εξορία.—Εσδ 10:25, 34, 44.

ΜΑΑΔΙΑΣ

(Μααδίας) [Ο Γιαχ Στολίζει τον Εαυτό Του].

Ιερέας και κεφαλή πατρικού οίκου ο οποίος συνόδευσε εκείνους που επέστρεψαν από τη Βαβυλώνα με τον Ζοροβάβελ. (Νε 12:1, 5) Ο Μωαδίας που αναφέρεται στο εδάφιο Νεεμίας 12:17 ίσως είναι το ίδιο πρόσωπο.

ΜΑΑΖΙΑΣ

(Μααζίας) [Ο Ιεχωβά Είναι Οχυρό].

1. Απόγονος του Ααρών ο οποίος τέθηκε επικεφαλής της 24ης εφημερίας ιερέων στις ημέρες του Δαβίδ.—1Χρ 24:1, 18.

2. Ένας από τους ιερείς, ή κάποιος προπάτοράς του, οι οποίοι επικύρωσαν με σφραγίδα την «αξιόπιστη συμφωνία» της εποχής του Νεεμία.—Νε 9:38· 10:1, 8.

ΜΑΑΘ

(Μαάθ).

Ένας από τους προγόνους του Ιησού ο οποίος μνημονεύεται στη γενεαλογία του όπως την παραθέτει ο Λουκάς.—Λου 3:23, 26.

ΜΑΑΪ

(Μααΐ).

Ιερέας και μουσικός που καταγόταν από τον Ασάφ και έπαιζε κάποιο μουσικό όργανο κατά την εγκαινίαση του τείχους της Ιερουσαλήμ την εποχή του Νεεμία.—Νε 12:36.

ΜΑΑΛΑ

(Μααλά) [από μια ρίζα που σημαίνει «γίνομαι αδύναμος· αρρωσταίνω»].

1. Μια από τις κόρες του Σαλπαάδ από τη φυλή του Μανασσή. Η Μααλά και οι αδελφές της ζήτησαν την κληρονομιά του πατέρα τους, εφόσον αυτός δεν είχε γιους αλλά μόνο κόρες—συνολικά πέντε. Ο Μωυσής ρώτησε τον Ιεχωβά, ο οποίος αποφάνθηκε ότι οι κόρες του Σαλπαάδ έπρεπε να λάβουν την κληρονομιά. (Αρ 26:28-33· 27:1-11) Αργότερα, μια άλλη προσταγή του Ιεχωβά που διαβιβάστηκε μέσω του Μωυσή καθόρισε ότι η Μααλά και οι άλλες κόρες του Σαλπαάδ έπρεπε να παντρευτούν άντρες από τη φυλή του Μανασσή ώστε να μην περάσει η κληρονομιά σε άλλη φυλή. Έτσι λοιπόν, η Μααλά και οι αδελφές της «έγιναν σύζυγοι των γιων που είχαν οι αδελφοί του πατέρα τους». (Αρ 36:1-6, 10-12) Αυτή η δικαστική απόφαση καθιέρωσε ένα προηγούμενο όσον αφορά το θέμα της κληρονομιάς. (Αρ 36:7-9) Αργότερα αυτές παρουσιάστηκαν μπροστά στον Ελεάζαρ τον ιερέα και στον Ιησού του Ναυή, ανέφεραν την εντολή του Ιεχωβά και έλαβαν «κληρονομιά ανάμεσα στους αδελφούς του πατέρα τους».—Ιη 17:3, 4.

2. Απόγονος του Μανασσή. Είχε μητέρα τη Χαμμολεκέθ. Στο εβραϊκό κείμενο δεν δηλώνεται καθαρά αν επρόκειτο για γιο ή για κόρη.—1Χρ 7:17, 18.

ΜΑΑΛΑΛΕΗΛ

Βλέπε ΜΑΑΛΑΛΗΛ Αρ. 1.

ΜΑΑΛΑΛΗΛ

(Μααλαλήλ) [πιθανώς, Αίνος του Θεού].

1. Απόγονος του Σηθ μέσω του Ενώς και του Κενάν—επομένως, δισέγγονος του Σηθ. Ο Μααλαλήλ έζησε 895 χρόνια. (Γε 5:6-17· 1Χρ 1:1, 2) Στη γενεαλογία του Ιησού σύμφωνα με τον Λουκά, αναφέρεται με το όνομα Μααλαλεήλ.—Λου 3:37, 38.

2. Απόγονος του Ιούδα μέσω του Φαρές και πρόγονος του Αθαΐα, ενός κατοίκου της Ιερουσαλήμ μετά την επιστροφή από τη βαβυλωνιακή εξορία.—Νε 11:4.

ΜΑΑΛΙ

(Μααλί) [πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «γίνομαι αδύναμος· αρρωσταίνω»].

1. Εγγονός του Λευί, γιος του Μεραρί και αδελφός του Μουσί. (Εξ 6:16, 19· 1Χρ 6:19, 29· 24:26) Ο Μααλί ήταν πατέρας του Ελεάζαρ και του Κεις, καθώς επίσης κεφαλή της οικογένειας των Μααλιτών. (Αρ 3:20, 33· 1Χρ 23:21· 24:28, 29) Ο απόγονός του ο Σερεβίας, ο οποίος χαρακτηρίζεται “άντρας φρόνησης από τους γιους του Μααλί”, επέστρεψε στην Ιερουσαλήμ μαζί με τον Έσδρα.—Εσδ 8:18.

2. Λευίτης, γιος του Μουσί, και επομένως ανιψιός του Μααλί που ήταν γιος του Μεραρί.—1Χρ 6:47· 23:23· 24:26, 30.

ΜΑΑΛΙΤΕΣ

(Μααλίτες) [Του (Από τον) Μααλί].

Λευίτες απόγονοι του Μααλί, γιου του Μεραρί.—Αρ 3:17, 20, 33· 26:58.

ΜΑΑΛΩΝ

(Μααλών) [πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «γίνομαι αδύναμος· αρρωσταίνω»].

Γιος του Ελιμέλεχ και της Ναομί. Κατά τη διάρκεια μιας πείνας στις ημέρες των Κριτών, έφυγε μαζί με τους γονείς του από τη Βηθλεέμ του Ιούδα και πήγε στον Μωάβ. Εκεί ο Μααλών παντρεύτηκε τη Μωαβίτισσα Ρουθ, αλλά πέθανε άτεκνος. (Ρθ 1:1-5· 4:10) Η Ρουθ επέστρεψε στον Ιούδα μαζί με την πεθερά της και, συμμορφούμενη με το νόμο περί ανδραδελφικού γάμου, παντρεύτηκε τον Βοόζ. (Ρθ 4:9, 10· Δευ 25:5, 6) Από την οικογενειακή γραμμή που προέκυψε προήλθε ο Δαβίδ και, τελικά, ο Ιησούς Χριστός.—Ρθ 4:22· Ματ 1:5, 6, 16.

ΜΑΑΡΑΘ

(Μααράθ) [Σπηλιά· ή, Γυμνός Αγρός].

Κωμόπολη που παραχωρήθηκε στη φυλή του Ιούδα. (Ιη 15:21, 59) Μια τοποθεσία κοντά στο χωριό Μπέιτ Ούμαρ, στη λοφώδη περιοχή του Ιούδα, 11 χλμ. Β της Χεβρών, θεωρείται η πιθανότερη θέση της Μααράθ. Μερικοί εικάζουν ότι ο τύπος Μααράθ είναι παραλλαγή της ονομασίας Μαρώθ.—Μιχ 1:9, 12.

ΜΑΑΣ

(Μάας) [συντετμημένη μορφή του Αχιμάας].

Ένας από τους απογόνους του Ιούδα μέσω του Ιεραμεήλ και του Ραμ.—1Χρ 2:3, 25, 27.

ΜΑΑΣΑΪ

(Μαασαΐ) [πιθανώς συντετμημένη μορφή του Μαασίας].

Ιερέας και απόγονος του Ιμμήρ, ο οποίος επέστρεψε από τη βαβυλωνιακή εξορία.—1Χρ 9:10, 12.

ΜΑΑΣΕΪΑΣ

(Μαασεΐας) [Ο Γιαχ Είναι Καταφύγιο].

Πρόγονος του Βαρούχ, του συνεργάτη του Ιερεμία, και του Σεραΐα, του φροντιστή του στρατού.—Ιερ 32:12· 51:59.

ΜΑΑΣΙΑΣ

(Μαασίας) [Έργο του Ιεχωβά].

1. Λευίτης μουσικός από τη δεύτερη υποδιαίρεση που έπαιζε έγχορδο όργανο καθώς η κιβωτός του Ιεχωβά μεταφερόταν από το σπίτι του Ωβήδ-εδώμ στην Ιερουσαλήμ στις ημέρες του Δαβίδ.—1Χρ 15:17-20, 25.

2. Ένας από «τους εκατόνταρχους» που σύναψαν διαθήκη με τον Αρχιερέα Ιωδαέ με σκοπό την ενθρόνιση του Ιωάς ως δικαιωματικού βασιλιά του Ιούδα στη θέση της σφετερίστριας Γοθολίας.—2Χρ 23:1.

3. Επόπτης υπό την επιστασία του Ανανία, ενός άρχοντα του Οζία, βασιλιά του Ιούδα. Προφανώς είχε σχέση με την απογραφή των στρατιωτικών δυνάμεων του Οζία.—2Χρ 26:11.

4. “Γιος του βασιλιά” (παιδί του Βασιλιά Άχαζ του Ιούδα ή πιθανώς κάποιος αξιωματούχος βασιλικής καταγωγής) ο οποίος θανατώθηκε από τον Εφραϊμίτη Ζιχρί όταν ο Φεκά του Ισραήλ εισέβαλε στον Ιούδα.—2Χρ 28:1, 6, 7.

5. Ο αρχηγός της πόλης της Ιερουσαλήμ και ένας από τους άντρες που έστειλε ο Βασιλιάς Ιωσίας να επισκευάσουν τον οίκο του Ιεχωβά.—2Χρ 34:8.

6. Ιερέας και πατέρας κάποιου Σοφονία, ενός συγχρόνου του Ιερεμία.—Ιερ 21:1· 29:25· 37:3.

7. Πατέρας του Σεδεκία, ενός ψευδοπροφήτη των ημερών του Ιερεμία.—Ιερ 29:21.

8. Γιος του Σαλλούμ του θυρωρού και, προφανώς, Λευίτης. Κάποια τραπεζαρία στο ναό έφερε το όνομά του.—Ιερ 35:4.

9. Ένας από τους γιους των ιερέων, από τον οίκο του Αρχιερέα Ιησού, οι οποίοι είχαν πάρει αλλοεθνείς συζύγους αλλά τις εξαπέστειλαν τον καιρό του Έσδρα.—Εσδ 10:18, 19, 44.

10. Ιερέας «από τους γιους του Χαρίμ», μεταξύ εκείνων που είχαν παντρευτεί αλλοεθνείς συζύγους αλλά τις εξαπέστειλαν τον καιρό του Έσδρα.—Εσδ 10:21, 44.

11. Ιερέας «από τους γιους του Πασχώρ» οι οποίοι επίσης εξαπέστειλαν τις αλλοεθνείς συζύγους τους.—Εσδ 10:22, 44.

12. Ισραηλίτης «από τους γιους του Φαάθ-μωάβ», μεταξύ εκείνων που απέπεμψαν τις αλλοεθνείς συζύγους τους.—Εσδ 10:25, 30, 44.

13. Πατέρας ή πρόγονος κάποιου Αζαρία, ενός από τα άτομα που επισκεύασαν το τείχος της Ιερουσαλήμ υπό την εποπτεία του Νεεμία.—Νε 3:23.

14. Κάποιος άντρας που στεκόταν στα δεξιά του Έσδρα ενώ εκείνος διάβαζε το Νόμο στους Ισραηλίτες που είχαν συναχθεί στην Ιερουσαλήμ.—Νε 8:2, 4.

15. Λευίτης που βοήθησε τον ιερέα Έσδρα να εξηγήσει το Νόμο στους Ισραηλίτες που συγκεντρώθηκαν στην Ιερουσαλήμ.—Νε 8:7.

16. Ένας από τους επικεφαλής του λαού, του οποίου κάποιος απόγονος, αν όχι ο ίδιος, επικύρωσε με σφραγίδα την «αξιόπιστη συμφωνία» της εποχής του Νεεμία.—Νε 9:38· 10:1, 14, 25.

17. Κάποιος άντρας από τη φυλή του Ιούδα που κατοίκησε στην Ιερουσαλήμ μετά την επιστροφή από τη βαβυλωνιακή εξορία. (Νε 11:4, 5) Ίσως ταυτίζεται με τον Ασαΐα του εδαφίου 1 Χρονικών 9:5.—Βλέπε ΑΣΑΪΑΣ Αρ. 4.

18. Κάποιος άντρας από τη φυλή του Βενιαμίν που ήταν πρόγονος του Σαλλού, ενός κατοίκου της Ιερουσαλήμ την εποχή του Νεεμία.—Νε 11:7.

19. Ιερέας που πήρε μέρος στην αφιέρωση του τείχους της Ιερουσαλήμ την εποχή του Νεεμία.—Νε 12:41.

20. Άλλος ιερέας που πήρε μέρος στην αφιέρωση του τείχους της Ιερουσαλήμ στις ημέρες του Νεεμία.—Νε 12:42.

ΜΑΑΧΑ

(Μααχά).

Το όνομα αρκετών προσώπων και ενός βασιλείου.

[1-9: πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «συνθλίβω»]

1. Ένα παιδί που γέννησε στον Ναχώρ, τον αδελφό του Αβραάμ, η παλλακίδα του η Ρευμά. Το παιδί ήταν προφανώς αγόρι, δεδομένου ότι ένα βασίλειο και οι κάτοικοί του πήραν το όνομά τους από αυτό το άτομο.—Γε 22:23, 24· 2Σα 10:6, 8.

2. Σύζυγος του Μανασσίτη Μαχίρ.—1Χρ 7:14-16.

3. Μία από τις παλλακίδες του Χάλεβ (γιου του Εσρών) που γέννησε αρκετά από τα παιδιά του.—1Χρ 2:18, 48, 49.

4. Η σύζυγος του Ιεϊήλ, “του πατέρα της Γαβαών”.—1Χρ 8:29· 9:35.

5. Μία από τις συζύγους του Δαβίδ και κόρη του Θαλμαΐ, του βασιλιά της Γεσούρ. Ήταν η μητέρα του Αβεσσαλώμ.—2Σα 3:2, 3· 1Χρ 3:1, 2.

6. Πατέρας ή πρόγονος του Ανάν, ενός από τους κραταιούς άντρες των στρατιωτικών δυνάμεων του Δαβίδ.—1Χρ 11:26, 43.

7. Πατέρας ή πρόγονος του Σεφατία, ενός άρχοντα του Ισραήλ ο οποίος διορίστηκε αρχηγός των Συμεωνιτών όταν ο Δαβίδ οργάνωσε την υπηρεσία του βασιλιά.—1Χρ 27:1, 16, 22.

8. Πατέρας του Αγχούς, του βασιλιά της Γαθ, στον οποίο κατέφυγαν οι δούλοι του Σιμεΐ στις αρχές της βασιλείας του Σολομώντα. (1Βα 2:39) Αυτός ο Μααχά ίσως είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Μαώχ του εδαφίου 1 Σαμουήλ 27:2.—Βλέπε ΜΑΩΧ.

9. Εγγονή του Αβεσσαλώμ, η οποία υπήρξε η πιο αγαπημένη σύζυγος του Βασιλιά Ροβοάμ του Ιούδα, καθώς και μητέρα του Βασιλιά Αβιά (Αβιάμ). (2Χρ 11:20-22· 1Βα 15:1, 2, 9, 10) Όντας βασιλομήτωρ θεωρούνταν «κυρία» στο βασίλειο, ώσπου ο εγγονός της ο Βασιλιάς Ασά, αποκαθιστώντας την αληθινή λατρεία, την απομάκρυνε από αυτή τη θέση «επειδή είχε φτιάξει ένα φρικτό είδωλο για τον ιερό στύλο», ή αλλιώς για την Ασεράχ. (1Βα 15:9-13· 2Χρ 15:16) Ονομάζεται Μιχαΐα στο εδάφιο 2 Χρονικών 13:2.

10. Ένα μικρό βασίλειο στη βόρεια Παλαιστίνη, την εποχή της ισραηλιτικής εισβολής, καλούμενο και Μααχάθ. Τα εδάφη της φυλής του Μανασσή επρόκειτο προφανώς να περιλάβουν και αυτή την περιοχή, αλλά το υπόμνημα δείχνει ότι οι Ισραηλίτες δεν εκδίωξαν τους κατοίκους αυτής της χώρας, και έτσι εκείνοι “εξακολουθούσαν να κατοικούν ανάμεσα στον Ισραήλ”. (Δευ 3:14· Ιη 13:13) Η Μααχά, η οποία συνδέεται γενικά με το γειτονικό βασίλειο της Γεσούρ, φαίνεται ότι βρισκόταν Β εκείνου του βασιλείου και συνόρευε με την περιοχή της Βασάν. (Ιη 12:5) Κατά την επικρατούσα άποψη, καταλάμβανε την περιοχή που εκτείνεται από τις νότιες πλαγιές του Όρους Αερμών μέχρι τη Λεκάνη Χούλα και από τον Ιορδάνη Ποταμό μέχρι τις παρυφές της Συριακής Ερήμου προς τα Α, δηλαδή βασικά το βόρειο τμήμα της τωρινής περιφέρειας Γκολάν.

Η Μααχά ήταν αραμαϊκό (συριακό) βασίλειο, ο δε λαός της ίσως καταγόταν από τον ομώνυμο γιο του Ναχώρ. (Γε 22:24· 1Χρ 19:6) Όταν οι Αμμωνίτες εκστράτευσαν εναντίον του Βασιλιά Δαβίδ, μίσθωσαν τις υπηρεσίες του βασιλιά της Μααχά καθώς και άλλων. Ο ολιγάριθμος στρατός που διέθεσε η Μααχά, σε σύγκριση με το στρατό των άλλων συμμάχων, ίσως αποτελεί μια ένδειξη για το μικρό μέγεθος του βασιλείου των Μααχαθιτών. (2Σα 10:6-8) Μετά τη νίκη του Ιωάβ επί των Αμμωνιτών και των Σύριων συμμάχων τους ακολούθησε και μια ακόμη νίκη, του Βασιλιά Δαβίδ επί των Συρίων. (2Σα 10:13-19) Από μεταγενέστερες αναφορές φαίνεται πιθανό ότι το βασίλειο της Μααχά περιήλθε τελικά υπό την κυριαρχία του βασιλείου της Δαμασκού.

ΜΑΑΧΑΘ

Βλέπε ΜΑΑΧΑ Αρ. 10.

ΜΑΑΧΑΘΙΤΗΣ

(Μααχαθίτης) [Της (Από τη) Μααχά [την πόλη]].

Ο κάτοικος του αραμαϊκού βασιλείου της Μααχά. (Δευ 3:14· Ιη 12:5· 13:13) Ένας Μααχαθίτης ήταν ο Εσθεμωά. (1Χρ 4:19) Υποστηρίζεται ότι η Αβέλ-βαιθ-μααχά (της οποίας το όνομα σημαίνει «Υδάτινο Ρεύμα του Οίκου της Μααχά»), μια πόλη στη βόρεια Παλαιστίνη, ίσως οφείλει το όνομά της στο ότι βρισκόταν κοντά στην περιοχή των Μααχαθιτών.—1Βα 15:20.

ΜΑΓΑΔΑΝ

(Μαγαδάν).

Περιοχή κοντά στη Θάλασσα της Γαλιλαίας όπου αποσύρθηκε ο Ιησούς αφού έθρεψε θαυματουργικά περίπου 4.000 άντρες. (Ματ 15:39· πιο πρόσφατα χειρόγραφα έχουν σε αυτό το σημείο την ονομασία «Μαγδαλά».) Σύμφωνα με τα καλύτερα ελληνικά χειρόγραφα, ο Μάρκος (8:10) αναφέρθηκε στην ίδια περιοχή ως «Δαλμανουθά».—Βλέπε ΔΑΛΜΑΝΟΥΘΑ.

Σήμερα δεν είναι γνωστή καμιά τοποθεσία με το όνομα Μαγαδάν στην περιοχή γύρω από τη Θάλασσα της Γαλιλαίας. Ωστόσο, μερικοί λόγιοι πιστεύουν ότι η Μαγαδάν ταυτίζεται με τη Μαγδαλά. Κατά κάποιον τρόπο αυτή η άποψη υποστηρίζεται από το γεγονός ότι στην αραμαϊκή το ν των εβραϊκών λέξεων μετατρέπεται συχνά σε λ. Επομένως, το όνομα Μαγαδάν θα μπορούσε να έχει μεταβληθεί σε Μαγδαλά. Άλλοι προβάλλουν την άποψη ότι ο τύπος «Μαγδαλά» ίσως άρχισε να εμφανίζεται σε πιο πρόσφατα αντίγραφα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου λόγω μιας απόπειρας που έγινε να ταυτιστεί η Μαγαδάν με το σημερινό Μάζνταλ.

Η Μαγδαλά (ενδεχομένως Μαγαδάν) θεωρείται ότι ταυτίζεται με το Χίρμπετ Μάζνταλ (Μιγκντάλ), περίπου 6 χλμ. ΒΒΔ της Τιβεριάδας στη Θάλασσα της Γαλιλαίας. Βρίσκεται κοντά σε μια διχάλα η οποία σχηματίζεται από το δρόμο που έρχεται από την Τιβεριάδα κατά μήκος της Θάλασσας της Γαλιλαίας και το δρόμο που κατεβαίνει από τους δυτικούς λόφους, και ως εκ τούτου κατέχει στρατηγική θέση. Τα ερείπια ενός σχετικά πρόσφατου πύργου που βρίσκονται εκεί υποδηλώνουν ότι το Μάζνταλ φρουρούσε κάποτε τη νότια είσοδο της Πεδιάδας της Γεννησαρέτ. Τόσο η λέξη Μάζνταλ όσο και η λέξη Μαγδαλά (τύπος της εβραϊκής λέξης μιγντάλ) σημαίνουν «Πύργος». Η τοποθεσία αυτή παρουσιάζεται συχνά ως η γενέτειρα της Μαρίας της Μαγδαληνής.

ΜΑΓΒΙΣ

(Μαγβίς).

Όνομα προσώπου ή τοποθεσίας. Ανάμεσα σε αυτούς που επέστρεψαν από τη βαβυλωνιακή εξορία ήταν 156 «γιοι του Μαγβίς». (Εσδ 2:1, 30) Κατά την τρέχουσα άποψη ορισμένων, ο Μαγβίς ταυτίζεται με το Χίρμπετ ελ-Μαχμπίγιε, το οποίο βρίσκεται 5 περίπου χλμ. ΝΔ της Οδολλάμ.

ΜΑΓΓΑΝΕΥΤΗΣ

Βλέπε ΜΑΓΕΙΑ ΚΑΙ ΜΑΓΓΑΝΕΙΑ.

ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ ΜΑΡΙΑ

Βλέπε ΜΑΡΙΑ Αρ. 3.

ΜΑΓΔΙΗΛ

(Μαγδιήλ) [Εκλεκτά Πράγματα του Θεού].

Απόγονος του Ησαύ και ένας από τους σεΐχηδες του Εδώμ. (Γε 36:40-43· 1Χρ 1:51, 54) Μαγδιήλ ίσως ήταν επίσης το όνομα ενός τόπου και μιας φυλής.—Βλέπε ΘΙΜΝΑ Αρ. 3.

ΜΑΓΕΙΑ ΚΑΙ ΜΑΓΓΑΝΕΙΑ

Μυστηριώδεις τέχνες και δυνάμεις που θεωρείται ότι χρησιμοποιούνται για την επίτευξη πραγμάτων τα οποία υπερβαίνουν τη σφαίρα του φυσικού και συνδέονται με πνευματιστικές, απόκρυφες δυνάμεις.

Η «μαύρη» μαγεία πιστεύεται ότι περιλαμβάνει μαγικές ρήσεις, ειδικές κατάρες και «το κακό μάτι», τα οποία βλάπτουν τους εχθρούς. Από την άλλη πλευρά, η «λευκή» μαγεία φέρνει, όπως λένε όσοι την ασκούν, καλά αποτελέσματα λύνοντας τα μάγια και ακυρώνοντας τις κατάρες. Σε μερικούς αρχαίους λαούς η «μαύρη» μαγεία απαγορευόταν επί ποινή θανάτου. Η Αγία Γραφή, όμως, προχωρεί ένα βήμα πιο πέρα και απαγορεύει κάθε μορφή πνευματιστικής μαγείας. (Λευ 19:26· Δευ 18:9-14) Μέσω μαγικών φράσεων, που πιστεύεται ότι είναι προϊόν υπερφυσικής γνώσης και σοφίας, το άτομο που ασκεί μαγεία προσπαθεί να επηρεάσει άλλους ανθρώπους και να μεταβάλει μελλοντικά γεγονότα. Από αυτή την άποψη η μαγεία διαφέρει από τη μαντεία, η οποία επιχειρεί μόνο να ανακαλύψει μελλοντικά γεγονότα και όχι να τα επηρεάσει ή να τα αλλάξει.—Βλέπε ΜΑΝΤΕΙΑ.

Η έννοια της μαγγανείας, η οποία ασκείται με τη χρήση μαγείας, βασίζεται κατά μεγάλο μέρος στην αντίληψη ότι τα πονηρά πνεύματα μπορούν να επηρεαστούν ώστε να εγκαταλείψουν ένα άτομο ή να εισέλθουν σε αυτό, ότι μπορούν να ξεγελαστούν και να εξαπατηθούν, και ότι μπορεί να αιχμαλωτιστούν ή να παγιδευτούν σε ένα κομμάτι ξύλο ή σε ένα πήλινο ομοίωμα. Παραδείγματος χάρη, λέγεται ότι σχηματίζοντας μαγικά «μονοπάτια» από μέλι ή άλλα επιθυμητά πράγματα, ο μάγος μπορεί να κάνει τους δαίμονες να υπακούν στη θέλησή του.

Όλες αυτές οι αντιλήψεις οδήγησαν, όπως ήταν φυσικό, στην εμφάνιση μιας πανούργας τάξης μάγων ιερέων που ασκούσαν μεγάλη εξουσία στη ζωή των ανθρώπων, αποσπώντας παχυλές αμοιβές από εκείνους τους οποίους είχαν υπό την επιρροή τους με την πρόφαση ότι κατείχαν υπερφυσικές δυνάμεις που ξεπερνούσαν εκείνες των δαιμόνων. Οι άνθρωποι πίστευαν ότι αυτοί οι επαγγελματίες μαγγανευτές μπορούσαν να καλέσουν τους δαίμονες να τους υπακούσουν αλλά ότι οι δαίμονες δεν είχαν ισχύ πάνω στους μαγγανευτές.

Αυτές οι πνευματιστικές τέχνες, επονομαζόμενες και επιστήμες, αναπτύχθηκαν και ασκούνταν από τους αρχαίους Χαλδαίους της Βαβυλωνίας. Ο Ησαΐας, τον όγδοο αιώνα Π.Κ.Χ., μας λέει ότι η Βαβυλώνα των ημερών του έβριθε από κάθε λογής μαγγανείες. (Ησ 47:12-15) Πάνω από έναν αιώνα αργότερα, στις ημέρες του Δανιήλ, οι μάγοι ιερείς εξακολουθούσαν να αποτελούν μέρος της βαβυλωνιακής αυλής. (Δα 1:20· 2:2, 10, 27· 4:7· 5:11) Αυτή η φράση, «μάγοι ιερείς», είναι κυριολεκτική και ευκρινής μετάφραση της εβραϊκής λέξης.

Οι Βαβυλώνιοι φοβούνταν πολύ διάφορα δύσμορφα από σωματική άποψη άτομα τα οποία αποκαλούσαν μάγους και μάγισσες, καθώς πίστευαν ότι μεταχειρίζονταν «μαύρη» μαγεία. Οι ιερείς, από την άλλη πλευρά, θεωρούνταν ότι κατείχαν τη «λευκή» μαγεία. Πίστευαν ότι, τα ίδια ξόρκια που θεράπευαν τον άρρωστο αν τα έλεγε ένας ιερέας, θα τον σκότωναν αν τα έλεγε ένας μάγος ή μια μάγισσα.

Πιθανώς, όταν οι άνθρωποι διασκορπίστηκαν στη γη εξαιτίας της σύγχυσης των γλωσσών στη Βαβέλ, πήραν μαζί τους κάποιες αντιλήψεις γύρω από αυτές τις μαγικές τέχνες. (Γε 11:8, 9) Σήμερα εκατομμύρια άνθρωποι ασκούν μαγεία μέσω των μάντρα, τα οποία αποτελούν χαρακτηριστικό του λαϊκού Ινδουισμού και είναι μυστικιστικές φράσεις, ύμνοι ή προσευχές για το δέσιμο κάποιου με μάγια. Μάγοι ιερείς, μάγοι γιατροί και κάθε λογής μαγγανευτές υπάρχουν σε πολλά μέρη του κόσμου, όπως υπήρχαν και μεταξύ των Αιγυπτίων του 18ου αιώνα Π.Κ.Χ., στις ημέρες του Ιωσήφ. (Γε 41:8, 24) Πάνω από δύο αιώνες μετά την πώληση του Ιωσήφ ως δούλου, οι μάγοι ιερείς της Αιγύπτου φαινομενικά επανέλαβαν και οι ίδιοι ως έναν βαθμό τα πρώτα τρία θαύματα που εκτέλεσε ο Μωυσής. (Εξ 7:11, 22· 8:7) Αλλά φάνηκαν ανίσχυροι όταν χρειάστηκε να παραγάγουν σκνίπες, και αναγκάστηκαν να παραδεχτούν ότι επρόκειτο για «το δάχτυλο του Θεού!» Παρόμοια, αποδείχτηκαν ανήμποροι να αποφύγουν οι ίδιοι την πληγή των μεγάλων σπυριών.—Εξ 8:18, 19· 9:11.

Καταδικάζεται από την Αγία Γραφή. Η Αγία Γραφή είναι η μόνη που διαφέρει από τα συγγράμματα άλλων αρχαίων λαών, κατά το ότι οι αναφορές της στις μυστηριώδεις δυνάμεις και στις μαγικές τέχνες είναι όλες καταδικαστικές. Πουθενά δεν συστήνει τη «λευκή» μαγεία ως μέσο για να ακυρώνονται οι μαγικές ρήσεις της «μαύρης» μαγείας. Απεναντίας, συνιστά την πίστη, την προσευχή και την εμπιστοσύνη στον Ιεχωβά ως μέσο προστασίας από τις αόρατες «πονηρές πνευματικές δυνάμεις» και από όλες τις δραστηριότητες που σχετίζονται με αυτές, καθώς και από τις μαγικές επιρροές. (Εφ 6:11-18) Στους Ψαλμούς οι δίκαιοι προσεύχονται για απελευθέρωση από το κακό, ο δε Ιησούς μάς δίδαξε να προσευχόμαστε για απελευθέρωση «από τον πονηρό». (Ματ 6:13) Από την άλλη πλευρά, το Ταλμούδ και το Κοράνιο ενδίδουν στη δεισιδαιμονία και στο φόβο. Το απόκρυφο βιβλίο του Τωβίτ περιέχει ασυνάρτητα κείμενα μαγείας.—Τωβίτ 6:4, 8, 9, 17· 8:2, 3· 11:8-15· 12:3· βλέπε ΑΠΟΚΡΥΦΑ (Τωβίτ).

Επομένως, το έθνος του Ισραήλ διέφερε σε αυτόν τον τομέα από τα άλλα σύγχρονά του έθνη, και για να διατηρηθεί αυτή η διαφορά, ο Ιεχωβά έδωσε στο λαό του ορισμένους ρητούς νόμους σχετικά με τα άτομα που ασχολούνταν με τις απόκρυφες δυνάμεις. «Γυναίκα που κάνει μαγγανείες δεν πρέπει να την αφήσεις ζωντανή». (Εξ 22:18) «Δεν πρέπει να ασκείτε μαγεία». «Όσο για τον άντρα ή τη γυναίκα στους οποίους θα βρεθεί πνεύμα μεσάζοντα ή πνεύμα πρόγνωσης, αυτοί πρέπει εξάπαντος να θανατωθούν». (Λευ 19:26· 20:27) «Δεν πρέπει να βρεθεί σε εσένα . . . κάποιος μάγος ούτε κάποιος που αναζητάει οιωνούς ούτε κάποιος που κάνει μαγγανείες ούτε κάποιος που δένει άλλους με μαγικές ρήσεις ούτε κάποιος που συμβουλεύεται πνευματιστικό μεσάζοντα».—Δευ 18:10-14.

Ο προφήτης του Ιεχωβά διακήρυξε επίσης ότι ο Θεός επρόκειτο να εκκόψει όλους όσους επιδίδονταν σε μαγγανείες. (Μιχ 5:12) Άτομα όπως ο Σαούλ, η Ιεζάβελ και ο Μανασσής, που εγκατέλειψαν τον Ιεχωβά και στράφηκαν σε διάφορες μορφές μαγγανείας, είναι παραδείγματα του παρελθόντος προς αποφυγή.—1Σα 28:7· 2Βα 9:22· 2Χρ 33:1, 2, 6.

Οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές υποδηλώνουν και αυτές την έντονη παρουσία των μάγων σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στις ημέρες του Ιησού και των αποστόλων. Στην Κύπρο υπήρχε ένας τέτοιος μάγος ονόματι Βαρ-Ιησούς, τον οποίο ο Παύλος κατέκρινε λέγοντας ότι ήταν “γεμάτος με κάθε είδους εξαπάτηση και κάθε είδους φαυλότητα, γιος του Διαβόλου”. (Πρ 13:6-11) Υπήρχαν όμως άλλοι, όπως ο Σίμων από τη Σαμάρεια, οι οποίοι εγκατέλειψαν τις μαγικές τέχνες που ασκούσαν και ασπάστηκαν τη Χριστιανοσύνη. (Πρ 8:5, 9-13) Σε μια περίπτωση στην Έφεσο, «αρκετοί . . . από εκείνους που ασκούσαν μαγικές τέχνες μάζεψαν τα βιβλία τους και τα έκαψαν ενώπιον όλων. Και υπολόγισαν συνολικά τις τιμές τους και βρήκαν ότι η αξία τους ήταν πενήντα χιλιάδες ασημένια νομίσματα [αν επρόκειτο για δηνάρια, $37.200]». (Πρ 19:18, 19) Γράφοντας στους Γαλάτες, ο απόστολος Παύλος περιέλαβε τον πνευματιστικό αποκρυφισμό ανάμεσα στα «έργα της σάρκας», προειδοποιώντας τους «ότι αυτοί που πράττουν τέτοια πράγματα δεν θα κληρονομήσουν τη βασιλεία του Θεού». (Γα 5:19-21) Όλοι όσοι συνεχίζουν αυτές τις βαβυλωνιακές συνήθειες θα μείνουν έξω από αυτή την ένδοξη Βασιλεία. (Απ 21:8· 22:15) Θα καταστραφούν μαζί με τη Βαβυλώνα τη Μεγάλη, που είναι διαβόητη για το ότι παροδηγεί τα έθνη με τις μαγγανείες της.—Απ 18:23· βλέπε ΔΥΝΑΜΗ, ΔΥΝΑΜΙΚΑ ΕΡΓΑ (Υπεύθυνη χρήση της δύναμης).

ΜΑΓΕΙΡΙΚΗ, ΜΑΓΕΙΡΙΚΑ ΣΚΕΥΗ

Στο εβραϊκό σπιτικό, οι γυναίκες ήταν συνήθως αυτές που παρασκεύαζαν την τροφή βράζοντας ή ψήνοντας το φαγητό και φτιάχνοντας ψωμί, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις ετοίμαζαν γεύματα και οι άντρες. (Γε 18:6-8· 27:3-9, 14, 30, 31· 1Σα 8:13· 2Σα 13:8) Ενόσω ζούσαν σε σκηνές, οι Εβραίοι πιθανότατα μαγείρευαν κατά κανόνα στο ύπαιθρο. Όταν πλέον εγκαταστάθηκαν στη Χαναάν και ζούσαν σε πέτρινα σπίτια, μαγείρευαν μερικές φορές μέσα στο σπίτι, ιδιαίτερα όταν είχε κακοκαιρία. (Κρ 6:19· 2Σα 13:7-11) Το περισσότερο μαγείρεμα γινόταν για το δείπνο, το κύριο γεύμα της ημέρας. (Λου 14:12· Απ 3:20) Κατά τη διάρκεια του Σαββάτου δεν μπορούσαν να μαγειρέψουν τίποτα επειδή ο Νόμος απαγόρευε ακόμη και το άναμμα της φωτιάς.—Εξ 35:3.

Οι Εβραίοι χρησιμοποιούσαν διάφορα σκεύη και εργαλεία για την παρασκευή της τροφής. Υπήρχε ο χειρόμυλος, με τον οποίο άλεθαν οι γυναίκες του σπιτιού. (Δευ 24:6· Ματ 24:41· βλέπε ΜΥΛΟΣ.) Για τα μπαχαρικά ή για μικρότερες ποσότητες σιτηρών, αρκούσαν το γουδί και το γουδοχέρι. (Αρ 11:8· βλέπε ΓΟΥΔΙ.) Το ζυμάρι του ψωμιού το αναμείγνυαν σε σκάφη που είχαν για το ζύμωμα (Εξ 12:34) και το έψηναν σε εστία ή σε φούρνο.—Εξ 8:3· 1Χρ 9:31.

Στη σκηνή της μαρτυρίας, και αργότερα στο ναό, χρησιμοποιούσαν πιρούνες. (Εξ 27:3· 2Χρ 4:16) Γίνεται λόγος για την τρίδοντη πιρούνα των ιερέων. (1Σα 2:12-14) Οι μαγείρισσες στα σπίτια μπορεί να έβγαζαν το κρέας από τη χύτρα με παρόμοιες πιρούνες. Είχαν διαφόρων ειδών μαχαίρια για να τεμαχίζουν το κρέας που θα μαγείρευαν. Δεν υπάρχει καμιά Γραφική ένδειξη ότι έτρωγαν με μαχαιροπίρουνα.

Τα μαγειρικά σκεύη ήταν γενικά πήλινα, μολονότι μερικά ήταν χάλκινα, ιδιαίτερα αυτά που αναφέρονται σε σχέση με το αγιαστήριο. (Λευ 6:28) Στα οικιακά μαγειρικά σκεύη συγκαταλέγονταν οι χύτρες και τα τσουκάλια πολλών και διαφόρων μεγεθών. Σε αιγυπτιακές ταφικές τοιχογραφίες απεικονίζονται μπρούντζινα τσουκάλια με πόδια, οι δε παραπονούμενοι Ισραηλίτες στην έρημο ίσως είχαν κατά νου τέτοια σκεύη όταν είπαν ότι “κάθονταν δίπλα στα τσουκάλια με το κρέας” στην Αίγυπτο. (Εξ 16:3) Η εβραϊκή λέξη που μεταφράζεται «τσουκάλια» σε αυτό το εδάφιο είναι εκείνη η οποία περιγράφει γενικά ένα πλατύστομο σκεύος που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί είτε για πλύσιμο (Ψλ 60:8) είτε για μαγείρεμα. (2Βα 4:38-41· Ιεζ 24:3-5) Αυτά τα σκεύη είχαν διάφορα μεγέθη—από μέτρια, με διάμετρο περίπου 30 εκ., ως πολύ μεγάλα. Παλιότερα δείγματα αυτού του σχετικά ρηχού σκεύους δεν έχουν χερούλια, αλλά στην περίοδο του διαιρεμένου βασιλείου άρχισε να χρησιμοποιείται στον Ισραήλ ένας τύπος με δύο χερούλια.

Έχουν βρεθεί χύτρες με στενό στόμιο οι οποίες είχαν είτε ένα είτε δύο χερούλια. Ήταν σχεδόν σφαιρικές, με διάμετρο από 10 ως 36 εκ.

Οι Ισραηλίτες είχαν επίσης βαθιά τηγάνια και ταψιά. Σε αυτά παρασκεύαζαν συχνά τις προσφορές σιτηρών. (Λευ 2:5, 7· 7:9· 1Χρ 23:29) Δείγματα πήλινων ταψιών έχουν ανακαλυφτεί στη Γεζέρ. Αυτά είχαν μικρά βαθουλώματα, όπως η σημερινή συσκευή για βάφλες. Χρησιμοποιούνταν επίσης σιδερένια ταψιά.—Ιεζ 4:1-3.

Οι Γραφές αναφέρουν μερικές φορές τις χύτρες με μεταφορική έννοια. Η Ιερουσαλήμ, που επρόκειτο να καταστραφεί το 607 Π.Κ.Χ., παρομοιάστηκε με πλατύστομη χύτρα, οι δε κάτοικοί της με το κρέας μέσα σε αυτήν.—Ιεζ 11:1-12· 24:6-14· βλέπε ΣΚΕΥΗ.

ΜΑΓΙΑ

(Μαγιά).

Βλέπε ΠΡΟΖΥΜΙ.

ΜΑΓΙΚΕΣ ΡΗΣΕΙΣ

Βλέπε ΓΟΗΤΕΙΑ.

ΜΑΓΚΑΛΙ

Σε γενικές γραμμές πρόκειται για θερμαντική συσκευή αποτελούμενη από λεκανοειδές δοχείο με πόδια μέσα στο οποίο τοποθετούνται αναμμένα πετροκάρβουνα ή ξυλοκάρβουνα. Η εβραϊκή λέξη ’αχ που αποδίδεται «μαγκάλι» είναι αιγυπτιακής προέλευσης, πράγμα το οποίο υποδηλώνει ότι και το ίδιο το μαγκάλι υπήρξε αιγυπτιακή καινοτομία.

Φαίνεται ότι στα καλύτερα σπίτια προτιμούσαν να ανάβουν φωτιά στο μαγκάλι παρά σε ένα κοίλωμα στο δάπεδο. Ο Βασιλιάς Ιωακείμ διέθετε μαγκάλι—πιθανώς μεταλλικό—στη χειμερινή του κατοικία.—Ιερ 36:22, 23.

ΜΑΓΟΥΛΟ

Η κάθε πλευρά του προσώπου πάνω από το σαγόνι και κάτω από το μάτι. Η λέξη του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου είναι λεχί και η λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου σιαγών. Η Αγία Γραφή μιλάει για χτυπήματα στο μάγουλο που δίνονται με σκοπό, όχι τόσο να προκαλέσουν σωματική βλάβη, όσο να τιμωρήσουν, να ονειδίσουν ή να προσβάλουν. Παραδείγματος χάρη, ο Μιχαΐας, ο προφήτης του Ιεχωβά, δέχτηκε χτύπημα στο μάγουλο επειδή προφήτευσε ότι ο πονηρός Βασιλιάς Αχαάβ του Ισραήλ θα είχε κακά επακόλουθα. (1Βα 22:24· 2Χρ 18:23) Τον Ιώβ τον χαστούκισαν ονειδιστικά εκείνοι που δεν τον σέβονταν και που τον γελοιοποιούσαν στη διάρκεια της δοκιμασίας του από τον Σατανά.—Ιωβ 16:10.

Οι προφήτες Ησαΐας και Μιχαίας προφήτευσαν σχετικά με τον Μεσσία ότι κάποιοι θα τον χτυπούσαν στο μάγουλο και θα του τριχομαδούσαν τα μάγουλα—ενέργειες ενδεικτικές του μεγάλου ονειδισμού που θα συσσώρευαν πάνω του οι εχθροί του. (Ησ 50:6· Μιχ 5:1) Αυτό εκπληρώθηκε στον Ιησού Χριστό από τους Ιουδαίους κατά τη δίκη του ενώπιον του Σάνχεδριν και αργότερα από τους Ρωμαίους στρατιώτες, λίγο προτού θανατωθεί πάνω στο ξύλο του βασανισμού. (Ματ 26:67, 68· Ιωα 18:22, 23· 19:3) Αλλά ο Ιησούς δεν ανταπέδωσε τα ίσα ούτε απάντησε με σκληρά, θυμωμένα λόγια.

Ο Ιησούς είχε δώσει στους μαθητές του τη συμβουλή: «Ακούσατε ότι ειπώθηκε: “Μάτι αντί ματιού και δόντι αντί δοντιού”. Ωστόσο, εγώ σας λέω: Μην αντισταθείτε σε αυτόν που είναι πονηρός· αλλά όποιος σε χαστουκίζει στο δεξί σου μάγουλο, γύρισέ του και το άλλο». (Ματ 5:38, 39) Εδώ ο Ιησούς δεν δίδασκε τον ειρηνισμό ούτε αρνούνταν το δικαίωμα της αυτοάμυνας για την αποφυγή σωματικής βλάβης, αλλά δίδασκε ότι ο Χριστιανός δεν χρειάζεται να ανταποδίδει χτύπημα αντί χτυπήματος, να προβαίνει σε αντίποινα ή να αντεκδικείται. Εντύπωνε την αρχή της αποφυγής των διενέξεων με το να μην ανταπαντάει κάποιος ή να μην ανταποδίδει τα ίσα. Ένα χαστούκι δεν έχει σκοπό να βλάψει κάποιον σωματικά, αλλά μόνο να τον προσβάλει ή να τον προκαλέσει σε διαπληκτισμό. Ο Ιησούς δεν εννοούσε ότι, αν κάποιος χτυπήσει έναν Χριστιανό στο σαγόνι, εκείνος πρέπει να σηκωθεί από το πάτωμα και να του γυρίσει την άλλη πλευρά του προσώπου του ως στόχο. Αυτό που εννοούσε ο Ιησούς ήταν ότι, αν κάποιος προσπαθούσε να προκαλέσει έναν Χριστιανό σε διαπληκτισμό ή σε φιλονικία, είτε χαστουκίζοντάς τον είτε κεντρίζοντάς τον με προσβλητικά λόγια, θα ήταν εσφαλμένο για τον Χριστιανό να ανταποδώσει. Αυτό εναρμονίζεται με τις δηλώσεις των αποστόλων, οι οποίες τονίζουν περαιτέρω αυτή την αρχή.—Ρω 12:17-21· 1Πε 3:9.

ΜΑΓΦΙΑΣ

(Μαγφίας).

Ένας από τους επικεφαλής του λαού, κάποιος απόγονος του οποίου, αν όχι ο ίδιος, επικύρωσε με σφραγίδα την «αξιόπιστη συμφωνία» των ημερών του Νεεμία.—Νε 9:38· 10:1, 14, 20.

ΜΑΓΩΓ

(Μαγώγ).

1. Γιος του Ιάφεθ και εγγονός του Νώε. Το όνομά του εμφανίζεται ανάμεσα στις κεφαλές οικογενειών από τις οποίες διασπάρθηκαν σε όλη τη γη οι πρώτες εθνότητες μετά τον Κατακλυσμό.—Γε 10:1, 2, 5· 1Χρ 1:5.

2. Όνομα που χρησιμοποιείται στην προφητεία του Ιεζεκιήλ σε σχέση με τη θυελλώδη επίθεση του «Γωγ της γης του Μαγώγ» εναντίον του επανασυναγμένου λαού του Ιεχωβά. Φαίνεται ότι χρησιμοποιείται από τον προφήτη για να υποδηλώσει μια χώρα ή περιοχή στα «πιο απομακρυσμένα μέρη του βορρά» από όπου εξέρχονται οι στρατιές του Γωγ—οι ορδές των λεηλατητών του οι οποίοι περιγράφονται ως «ανεβασμένοι πάνω σε άλογα, μια μεγάλη σύναξη, μια πολυάριθμη στρατιωτική δύναμη» με σπαθιά και τόξα.—Ιεζ 38:2-4, 8, 9, 13-16· 39:1-3, 6.

Από την εποχή του Ιουδαίου ιστορικού Ιώσηπου είχε διατυπωθεί η εκδοχή ότι η «γη του Μαγώγ» σχετιζόταν με τις φυλές των Σκυθών που υπήρχαν στη βορειοανατολική Ευρώπη και στην κεντρική Ασία. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Α΄, 123 [vi, 1]) Κλασικοί συγγραφείς των ελληνορωμαϊκών χρόνων περιγράφουν τους Σκύθες ως βαρβάρους του βορρά, άρπαγες και πολεμοχαρείς, με μεγάλες δυνάμεις ιππικού, καλά εξοπλισμένους και επιδέξιους στην τοξοβολία. Παρότι το όνομα Σκύθης μπορεί αρχικά να προήλθε από τον «Ασκενάζ», έναν άλλον απόγονο του Ιάφεθ (Γε 10:2, 3), η Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (Encyclopædia Britannica), έκδοση 1959 (Τόμ. 20, σ. 235), δηλώνει ότι «σε όλα τα κλασικά συγγράμματα, με τον όρο Σκυθία εννοούνταν γενικά όλες οι περιοχές βόρεια και βορειοανατολικά της Μαύρης Θάλασσας, και με τον όρο Σκύθης κάθε βάρβαρος που καταγόταν από εκείνα τα μέρη». Και άλλα συγγράμματα δείχνουν παρόμοια ότι η λέξη «Σκύθης» ήταν μια ονομασία με μάλλον ευρεία έννοια που περιλάμβανε γενικά τις νομαδικές φυλές Β του Καυκάσου (της περιοχής ανάμεσα στη Μαύρη Θάλασσα και στην Κασπία Θάλασσα), της οποίας η χρήση ήταν ανάλογη με τη σημερινή χρήση της λέξης «Τάταρος». Λόγω αυτού, Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Θρησκευτικής Γνώσης των Σαφ-Χέρτσογκ (The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge) σχολιάζει: «Για τους αρχαίους το όνομα “Σκύθες” ήταν ένας ευέλικτος όρος, πράγμα που ίσχυε και για το εβραϊκό “Μαγώγ”».—Επιμέλεια Σ. Τζάκσον, 1956, Τόμ. 5, σ. 14.

Συμβολική Χρήση. Το γεγονός ότι η ακριβής θέση της «γης του Μαγώγ» μάς είναι άγνωστη και δεν προσδιορίζεται στην Αγία Γραφή (ούτε και στην ιστορία), σε συνδυασμό με την αναφορά του προφήτη «στο τελικό διάστημα των ετών» (Ιεζ 38:8), καθώς επίσης το γεγονός ότι δεν είναι γνωστό να έχει συμβεί κατά γράμμα στον Ισραήλ η περιγραφόμενη εισβολή θέτουν τη βάση για να θεωρήσουμε ότι η προφητεία για τον Μαγώγ αφορά μια μελλοντική εποχή στο Βιβλικό “καιρό του τέλους”. Λόγω αυτού, πολλοί σχολιαστές την εκλαμβάνουν ως μια προεικόνιση της τελικής επίθεσης των παγκόσμιων δυνάμεων εναντίον της Βασιλείας του Θεού και βλέπουν τη γη του Μαγώγ ως «τον κόσμο που είναι εχθρικά διακείμενος απέναντι στο λαό του Θεού και στη βασιλεία του».—Νέο Στερεότυπο Λεξικό της Αγίας Γραφής, των Φανκ και Γουάγκναλς (Funk and Wagnalls New Standard Bible Dictionary), 1936, σ. 307.

Επομένως, είναι σαφές ότι η γη του Μαγώγ έχει συμβολική σημασία. Το γεγονός ότι το όνομα «Σκύθης», με το οποίο συνδέεται συνήθως ο Μαγώγ, κατέληξε να χρησιμοποιείται ως συνώνυμο της ωμότητας και της εξαχρείωσης υποδεικνύει λογικά μια κατάσταση ξεπεσμού ή μια υποβιβασμένη θέση, ανάλογη με αυτήν του Σατανά και των αγγέλων του μετά τον πόλεμο στον ουρανό—μια υποβιβασμένη θέση από την οποία εκείνος διεξάγει οργισμένα «πόλεμο με τους υπόλοιπους από το σπέρμα [της γυναίκας]», όπως περιγράφεται στα εδάφια Αποκάλυψη 12:7-17.—Βλέπε ΓΩΓ Αρ. 2.

3. Ονομασία που χρησιμοποιείται στο εδάφιο Αποκάλυψη 20:8 αναφορικά με τα γεγονότα που θα συμβούν στο τέλος της Χιλιετούς Βασιλείας του Χριστού Ιησού αφού λυθεί ο Σατανάς από την άβυσσο. Τα ονόματα “Γωγ και Μαγώγ” δεν αναφέρονται σε κάποια ιδιαίτερη χώρα ή τοποθεσία, αλλά χρησιμοποιούνται εδώ για να περιγράψουν όσα άτομα στη γη ενδίδουν στην επιρροή του απελευθερωμένου πλέον Αντιδίκου και στασιάζουν ενάντια στη διακυβέρνηση του Θεού, όπως αυτή εκφράζεται μέσω “των αγίων και της αγαπημένης πόλης”.—Απ 20:3, 7-10.

ΜΑΔΑΪ

(Μαδαΐ).

Ο τρίτος στη σειρά κατονομαζόμενος γιος του Ιάφεθ. (Γε 10:2· 1Χρ 1:5) Πιστεύεται ότι υπήρξε προγεννήτορας των Μήδων. Λόγω αυτής της αντίληψης, σε άλλα σημεία της Αγίας Γραφής το εβραϊκό όνομα Μαδαΐ μεταφράζεται «Μήδοι» ή «Μηδία», όπως στα εδάφια 2 Βασιλέων 17:6· 18:11· Εσθήρ 1:3· Ησαΐας 13:17· 21:2, και αλλού. Οι Μήδοι ονομάζονταν επίσης Μαντάια στην ασσυροβαβυλωνιακή (ακκαδική) και Μάντα στην αρχαία περσική. Κάποια στιγμή στο παρελθόν, εγκαταστάθηκαν στο ιρανικό υψίπεδο, κατοικώντας κυρίως ανάμεσα στα όρη Ελμπούρζ (Ν της Κασπίας Θάλασσας) και στα όρη του Ζάγρου, Α της Ασσυρίας. Το σημερινό όνομα Ιράν προέρχεται από τη λέξη «Άριος»—όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει όσους είναι ιαφεθιτικής καταγωγής.

ΜΑΔΑΝ

(Μαδάν).

Ένας από τους έξι γιους που απέκτησε ο Αβραάμ από την παλλακίδα του τη Χετούρα. (Γε 25:1, 2· 1Χρ 1:32) Το ποια ακριβώς είναι η αραβική φυλή που προήλθε από τον Μαδάν δεν έχει προσδιοριστεί, και ο τόπος εγκατάστασής της είναι άγνωστος. Ωστόσο, το όνομα «Μαδάν» μπορεί να αντικατοπτρίζεται στο όνομα «Μπαντάν», μια τοποθεσία Ν της Θεμά την οποία κατέλαβε ο Ασσύριος Βασιλιάς Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ τον όγδοο αιώνα Π.Κ.Χ., καθώς τα αραβικά γράμματα «μ» και «μπ» εναλλάσσονται συχνά.

ΜΑΔΙΑΜ

(Μαδιάμ), ΜΑΔΙΑΝΙΤΕΣ (Μαδιανίτες) [Του (Από τον) Μαδιάμ].

1. Ένας από τους γιους που απέκτησε ο Αβραάμ από την παλλακίδα του τη Χετούρα. Ο Μαδιάμ έγινε πατέρας του Εφά, του Εφέρ, του Ανώχ, του Αβιδά και του Ελδαά. (Γε 25:1, 2, 4· 1Χρ 1:32, 33) Προτού πεθάνει ο Αβραάμ, έδωσε δώρα στον Μαδιάμ και στους άλλους γιους των παλλακίδων του και τους έστειλε στη γη της Ανατολής.—Γε 25:5, 6.

2. Οι απόγονοι του Μαδιάμ, του γιου του Αβραάμ, ονομάζονται συλλογικά «Μαδιάμ» και «Μαδιανίτες». (Αρ 31:2, 3) Μερικές φορές η Αγία Γραφή φαίνεται να τους αποκαλεί Ισμαηλίτες. (Παράβαλε Γε 37:25, 27, 28, 36· 39:1· Κρ 8:22, 24.) Αυτό πιθανόν να υποδηλώνει ότι ο τρόπος διαβίωσης των απογόνων του Ισμαήλ και του Μαδιάμ—γιων του Αβραάμ—παρουσίαζε μεγάλη ομοιότητα, και μάλιστα οι δύο λαοί ενδέχεται να συγχωνεύτηκαν ακόμη περισσότερο μέσω επιγαμίας. Επίσης, φαίνεται ότι τουλάχιστον μερικοί από τους Κεναίους ήταν γνωστοί ως Μαδιανίτες. Εφόσον οι Κεναίοι ως λαός αναφέρονται πριν από τη γέννηση του Μαδιάμ, αυτό μπορεί να σημαίνει ότι ο Κεναίος κουνιάδος του Μωυσή, ο Οβάβ, ήταν Μαδιανίτης μόνο από γεωγραφική άποψη.—Γε 15:18, 19· Αρ 10:29· Κρ 1:16· 4:11· βλέπε ΙΣΜΑΗΛΙΤΗΣ· ΚΕΝΑΙΟΣ.

Εφόσον οι Μαδιανίτες ήταν απόγονοι του Αβραάμ, πιθανόν να μιλούσαν μια γλώσσα που έμοιαζε πολύ με την εβραϊκή. Ο Γεδεών, για παράδειγμα, φαίνεται ότι δεν δυσκολευόταν να καταλάβει τους Μαδιανίτες. (Κρ 7:13-15· 8:18, 19) Ωστόσο, υπάρχει και η πιθανότητα να έμαθε ο Γεδεών τη γλώσσα των Μαδιανιτών, καθώς ο Ισραήλ ήταν υπό την κυριαρχία τους εφτά χρόνια.—Κρ 6:1.

Οι Μαδιανίτες ήταν κατά κύριο λόγο νομάδες και σκηνίτες (Κρ 6:5, 6· Αββ 3:7), αλλά την εποχή του Μωυσή αναφέρεται ότι ζούσαν και σε πόλεις. (Αρ 31:9, 10) Εκείνον τον καιρό ευημερούσαν πολύ—είχαν γαϊδούρια, αιγοπρόβατα και βόδια που ανέρχονταν σε δεκάδες χιλιάδες. (Αρ 31:32-34) Στα πλούτη τους συμπεριλαμβάνονταν χρυσά στολίδια συνολικού βάρους πάνω από 191 κιλά (σημερινής αξίας πάνω από $2.150.000).—Αρ 31:50-52.

Φαίνεται ότι τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες φορούσαν χρυσά κοσμήματα, όπως κρίκους για τη μύτη και σκουλαρίκια. Οι Μαδιανίτες βασιλιάδες στολίζονταν με «ενδύματα από μαλλί βαμμένο πορφυροκόκκινο», ενώ ακόμη και οι καμήλες τους είχαν περιδέραια στο λαιμό στα οποία προφανώς υπήρχαν φεγγαρόσχημα στολίδια.—Αρ 31:50· Κρ 8:21, 26.

Αναμφίβολα μεγάλο μέρος του πλούτου των Μαδιανιτών προερχόταν από το εμπόριο και τις λεηλασίες. (Παράβαλε Γε 37:28· Κρ 6:5, 6.) Από την εποχή του Ιωσήφ ακόμη, καραβάνια Μαδιανιτών εμπόρων ταξίδευαν στην Αίγυπτο. Σε ένα τέτοιο καραβάνι το οποίο πήγαινε στην Αίγυπτο και μετέφερε αρωματικές ρητίνες πούλησαν τον Ιωσήφ οι ετεροθαλείς αδελφοί του.—Γε 37:25, 28.

Πιθανότατα κάποια εποχή πριν από την είσοδο του Ισραήλ στην Υποσχεμένη Γη, ο Εδωμίτης Βασιλιάς Αδάδ (γιος του Βεδάδ) νίκησε τους Μαδιανίτες στην περιοχή του Μωάβ.—Γε 36:35· 1Χρ 1:46.

Κάνουν τον Ισραήλ να Αμαρτήσει. Αργότερα, οι Μαδιανίτες έδειξαν εχθρότητα απέναντι στους Ισραηλίτες. Συνεργάστηκαν με τους Μωαβίτες μισθώνοντας τον προφήτη Βαλαάμ για να καταραστεί τον Ισραήλ. (Αρ 22:4-7) Όταν αυτή η προσπάθεια απέτυχε, οι Μαδιανίτες και οι Μωαβίτες, κατόπιν συμβουλής του Βαλαάμ, χρησιμοποίησαν πανούργα τις γυναίκες τους για να παρασύρουν χιλιάδες άντρες του Ισραήλ να εμπλακούν σε σεξουαλική ανηθικότητα και σε ειδωλολατρία που σχετιζόταν με τον Βάαλ του Φεγώρ. (Αρ 25:1-9, 14-18· 31:15, 16· 1Κο 10:8· Απ 2:14) Στη συνέχεια οι Ισραηλίτες, υπακούοντας στη θεϊκή εντολή, πήραν εκδίκηση από τον Μαδιάμ. Οι πόλεις των Μαδιανιτών και τα περιτειχισμένα στρατόπεδά τους σε εκείνη την περιοχή παραδόθηκαν στη φωτιά. Χιλιάδες κατοικίδια ζώα και πολλά χρυσά αντικείμενα πάρθηκαν ως λάφυρα. Με εξαίρεση τις παρθένες, όλοι θανατώθηκαν, συμπεριλαμβανομένων των πέντε βασιλιάδων του Μαδιάμ—Εβί, Ρεκέμ, Σουρ, Χουρ και Ρεβά.—Αρ 31.

Λιγότερο από τρεις αιώνες αργότερα, οι Μαδιανίτες είχαν ανακάμψει από αυτό το χτύπημα σε τέτοιον βαθμό ώστε ήταν σε θέση να καταδυναστεύουν τους Ισραηλίτες επί εφτά χρόνια. (Παράβαλε Κρ 6:1· 11:25, 26.) Μαζί με τους Αμαληκίτες και τους “κατοίκους της Ανατολής”, αυτοί οι σκηνίτες που ζούσαν ως νομάδες, μαζί με τα ζώα τους και αναρίθμητες καμήλες, εισέβαλλαν στη γη του Ισραήλ φτάνοντας μέχρι τη Γάζα, αρπάζοντας τα κατοικίδια ζώα των Ισραηλιτών και καταστρέφοντας τις σοδειές τους.—Κρ 6:2-6.

Υφίστανται Συντριπτική Ήττα από τον Γεδεών. Τελικά, ο Ισραήλ επικαλέστηκε τον Ιεχωβά για βοήθεια, και τότε εκείνος ήγειρε τον Γεδεών για να τους απελευθερώσει. (Κρ 6:7-16) Η συντριβή που τους επέφερε ο Ιεχωβά μέσω του Γεδεών ήταν τόσο πλήρης ώστε δεν αναφέρεται άλλη παρενόχληση από τους Μαδιανίτες. (Κρ 8:28) Οι άρχοντές τους Ωρήβ και Ζηβ θανατώθηκαν, το ίδιο και οι βασιλιάδες τους Ζεβεέ και Ζαλμανά. (Κρ 7:25· 8:5, 21· βλέπε ΓΕΔΕΩΝ.) Αιώνες αργότερα, η νίκη επί του Μαδιάμ εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται αλληγορικά για να καταδείξει την κατατρόπωση μιας εχθρικής δύναμης.—Ησ 9:4· 10:24-26· βλέπε επίσης Ψλ 83:9-11.

Σε αντίθεση με την προηγούμενη εχθρότητα των Μαδιανιτών, μια προφητεία αποκατάστασης υποδείκνυε τον καιρό κατά τον οποίο «οι νεαρές αρσενικές καμήλες του Μαδιάμ και του Εφά» θα έφερναν δώρα στη Σιών.—Ησ 60:5, 6, 11-14.

3. Η περιοχή που κατείχαν οι Μαδιανίτες ήταν γνωστή ως «Μαδιάμ» ή “γη Μαδιάμ”. (1Βα 11:18· Αββ 3:7) Κατά γενική παραδοχή, οι απόγονοι του Μαδιάμ εγκαταστάθηκαν κυρίως στο βορειοδυτικό τμήμα της Αραβίας, ακριβώς στα Α του Κόλπου της Άκαμπα. Δεν είναι όμως βέβαιο μέχρι πού έφτανε η επικράτειά τους, η έκταση της οποίας θα πρέπει να ποίκιλλε στο διάβα της ιστορίας. Την εποχή του Μωυσή, πολλοί Μαδιανίτες προφανώς ζούσαν κοντά σε μωαβιτικό έδαφος αλλά και στην περιοχή γύρω από την επικράτεια του Αμορραίου Βασιλιά Σηών.—Αρ 22:4· 31:8-12· Ιη 13:21.

Ο ίδιος ο Μωυσής έζησε περίπου 40 χρόνια στη γη Μαδιάμ. Εκεί παντρεύτηκε τη Σεπφώρα, μια από τις εφτά κόρες του Ιοθόρ, του ιερέα της Μαδιάμ. (Βλέπε ΙΟΘΟΡ.) Από αυτήν απέκτησε δύο γιους, τον Γηρσώμ και τον Ελιέζερ. Η εργασία που έκανε ο Μωυσής ως ποιμένας για τον πεθερό του τον έφερε στην ορεινή περιοχή γύρω από το Χωρήβ, πράγμα που υποδηλώνει ότι κατοικούσε κάπου κοντά στον Κόλπο της Άκαμπα. Ωστόσο, δεν μπορεί να εξακριβωθεί αν η περιοχή γύρω από το Χωρήβ ήταν τότε μέρος της “γης Μαδιάμ”. (Εξ 2:15-22· 3:1· 4:18-20· 18:1-4· Πρ 7:29, 30) Φαίνεται ότι σε μεταγενέστερη περίοδο ο Εδώμ αναφερόταν, τουλάχιστον εν μέρει, ως Μαδιάμ.—1Βα 11:14-18.

ΜΑΔΜΑΝΝΑ

(Μαδμαννά) [από μια ρίζα που σημαίνει «κοπριά»].

1. Αυτό το όνομα εμφανίζεται στον κατάλογο των απογόνων του Ιούδα μέσω του Χάλεβ. Η παλλακίδα του Χάλεβ, η Μααχά, αναφέρεται ότι γέννησε «τον Σαγάφ, τον πατέρα της Μαδμαννά». (1Χρ 2:49) Ωστόσο, οι περισσότεροι μελετητές θεωρούν ότι ο όρος “πατέρας” χρησιμοποιείται εδώ με την έννοια του “ιδρυτή” και πιστεύουν ότι η Μαδμαννά αυτού του εδαφίου ταυτίζεται με την πόλη που εξετάζεται πιο κάτω. Ο Σαγάφ πιστεύεται ότι ήταν αυτός που την ίδρυσε ή ίσως αυτός που την ανοικοδόμησε μετά την κατάληψή της. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ονόματα των πόλεων Κιριάθ-ιαρίμ και Βηθλεέμ εμφανίζονται σε παρόμοια συμφραζόμενα στα επόμενα εδάφια.—1Χρ 2:50, 54.

2. Πόλη στο νότιο τμήμα της περιοχής του Ιούδα. (Ιη 15:21, 31) Παρότι το αρχαίο όνομα ενδεχομένως διασώζεται στο τοπωνύμιο Ουμ Ντεΐμνε, δεν υπάρχουν ανάλογα ερείπια σε αυτή την τοποθεσία. Πρόσφατα κάποιοι λόγιοι υποστηρίζουν ότι πρόκειται για το Χίρμπετ Τατρίτ, περίπου 15 χλμ. ΒΑ της Βηρ-σαβεέ. Μια σύγκριση του εδαφίου Ιησούς του Ναυή 15:31 με τους παράλληλους καταλόγους στα εδάφια Ιησούς του Ναυή 19:5 και 1 Χρονικών 4:31 υποδηλώνει ότι ταυτίζεται με τη Βαιθ-μαρκαβώθ. Το όνομα Βαιθ-μαρκαβώθ (που σημαίνει «Οίκος των Αρμάτων») ίσως ήταν δευτερεύον όνομα της Μαδμαννά.—Βλέπε ΒΑΙΘ-ΜΑΡΚΑΒΩΘ.

ΜΑΔΜΕΝ

(Μαδμέν) [πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «κοπριά»].

Όπως φαίνεται, πρόκειται για τοποθεσία στον Μωάβ, για την οποία είχε προλεχθεί συμφορά από σπαθί. Στο εδάφιο Ιερεμίας 48:2 η φράση: «Και εσύ, Μαδμέν, πρέπει να σωπάσεις» αποδίδει την εβραϊκή φράση γκαμ-μαδμέν τιντόμμι. Πολλοί λόγιοι πιστεύουν ότι το αρχικό μ στη λέξη μαδμέν επαναλήφθηκε εκ παραδρομής από την προηγούμενη λέξη (γκαμ). Χωρίς το αρχικό μ, τα σύμφωνα της Μαδμέν αντιστοιχούν με τα σύμφωνα της Διμών, και γι’ αυτό η Μαδμέν συχνά ταυτίζεται με τη Διμών (η οποία ίσως είναι η Ντίμνα, περίπου 10 χλμ. Β του Κάρακ). Ωστόσο, είναι πιθανό να μην αντιπροσωπεύει η Μαδμέν κάποια πραγματική τοποθεσία, δεδομένου ότι οι αποδόσεις που έχουν η Μετάφραση των Εβδομήκοντα, η συριακή Πεσίτα και η λατινική Βουλγάτα υποδεικνύουν ότι το αρχαίο εβραϊκό κείμενο έλεγε: “Ναι, εσύ [Μωάβ] θα κατασιωπηθείς πλήρως”.

ΜΑΔΜΕΝΑ

(Μαδμενά) [από μια ρίζα που σημαίνει «κοπριά»].

Τοποθεσία στην πορεία προέλασης των Ασσυρίων προς την Ιερουσαλήμ. (Ησ 10:24, 31, 32) Σήμερα η ακριβής θέση της Μαδμενά δεν είναι γνωστή. Ωστόσο, κατά την τρέχουσα άποψη ορισμένων ταυτίζεται με το Σουφάτ, περίπου 4 χλμ. ΒΒΔ του Όρους του Ναού στην Ιερουσαλήμ.

ΜΑΔΩΝ

(Μαδών) [από μια ρίζα που σημαίνει «κρίνω»].

Βασιλική πόλη των Χαναναίων η οποία συνασπίστηκε με την Ασώρ εναντίον των Ισραηλιτών και ακολούθως ηττήθηκε. (Ιη 11:1-12· 12:19) Η Μαδών ταυτίζεται συνήθως με το Καρν Χατίν (Χορβάτ Καρνέι Χιτίμ), περίπου 8 χλμ. ΔΒΔ της Τιβεριάδας. Η αρχαία ονομασία φαίνεται ότι διασώζεται στο τοπωνύμιο του Χίρμπετ Μαντίν, περίπου 1 χλμ. νοτιότερα. Ωστόσο, μερικοί αμφισβητούν αυτή τη συσχέτιση λόγω του ότι βασίζεται αποκλειστικά και μόνο στην ομοιότητα που παρουσιάζει το όνομα του γειτονικού Μαντίν με τη Βιβλική ονομασία.

ΜΑΖΑΡΩΘ, ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΣ

(Μαζαρώθ).

Το Αραμαϊκό Ταργκούμ ταυτίζει τον όρο Μαζαρώθ με τη λέξη μαζζαλώθ του εδαφίου 2 Βασιλέων 23:5 που αποδίδεται «αστερισμούς του ζωδιακού κύκλου», ή αλλιώς «δώδεκα ζώδια». (ΜΝΚ· KJ, περιθωριακή σημείωση· βλέπε επίσης ΒΑΜ.) Μερικοί πιστεύουν ότι η λέξη παράγεται από μια ρίζα που σημαίνει «περιζώνω» και ότι ο όρος Μαζαρώθ αναφέρεται στο ζωδιακό κύκλο. Ωστόσο, στο εδάφιο Ιώβ 38:32 η εβραϊκή αντωνυμία που χρησιμοποιείται βρίσκεται στον ενικό αριθμό στη φράση «στον προσδιορισμένο καιρό του», ενώ η αναφορά στο εδάφιο 2 Βασιλέων 23:5 είναι στον πληθυντικό. Επομένως, ο όρος Μαζαρώθ φαίνεται ότι αναφέρεται σε έναν συγκεκριμένο αστερισμό και όχι σε ολόκληρο το ζωδιακό κύκλο, αλλά προς το παρόν δεν είναι δυνατός ο επακριβής προσδιορισμός αυτού του αστερισμού.

Στο εδάφιο Ιώβ 38:32 ο Ιεχωβά ρωτάει τον Ιώβ: «Μπορείς να βγάλεις τον αστερισμό Μαζαρώθ στον προσδιορισμένο καιρό του; Και τον αστερισμό Ας, μαζί με τους γιους του, μπορείς να τον οδηγήσεις;» Άρα, όποιοι και αν είναι αυτοί οι συγκεκριμένοι αστερισμοί, ο Θεός ρωτάει τον Ιώβ κατά πόσον μπορεί να ελέγξει τα ορατά ουράνια σώματα, βγάζοντας κάποιο σύμπλεγμα στην κατάλληλη εποχή του ή καθοδηγώντας έναν άλλον αστερισμό στην καθορισμένη ουράνια πορεία του.

ΜΑΘΗΤΗΣ

Αυτός που διδάσκεται ή μαθαίνει. Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται μαθητής (λιμμούδ) αναφέρεται κατά βάση σε κάποιον ο οποίος μαθαίνει, διδάσκεται ή εκπαιδεύεται. (Παράβαλε Ησ 8:16, υποσ.) Η συγγενική λέξη μαλμάδ σημαίνει «βούκεντρο», εργαλείο το οποίο χρησιμοποιούσαν για να εκπαιδεύουν τα βοοειδή. (Κρ 3:31· παράβαλε Ωσ 10:11.) Η λέξη μαθητής του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου υποδηλώνει πρωτίστως κάποιον που στρέφει τη διάνοιά του σε κάτι.

Στις Ελληνικές Γραφές γίνεται λόγος για μαθητές του Ιησού, του Ιωάννη του Βαφτιστή, των Φαρισαίων και του Μωυσή. (Ματ 9:14· Λου 5:33· Ιωα 9:28) Οι πρώτοι μαθητές του Ιησού προήλθαν από τις τάξεις των μαθητών του Ιωάννη. (Ιωα 1:35-42) Οι 12 που εκλέχθηκαν για να είναι απόστολοι αποκαλούνται «μαθητές» στα εδάφια Ματθαίος 10:1 και 11:1. Κατά ευρεία έννοια, η λέξη «μαθητής» εφαρμοζόταν σε όσους πίστευαν στη διδασκαλία του Ιησού, και μάλιστα ένας τουλάχιστον από αυτούς ήταν κρυφός μαθητής. (Λου 6:17· Ιωα 19:38) Ωστόσο, στις αφηγήσεις των Ευαγγελίων, αυτή η λέξη εφαρμόζεται συνήθως στην ομάδα των στενών ακολούθων του Ιησού οι οποίοι ταξίδευαν μαζί του στις περιοδείες κηρύγματος που έκανε και οι οποίοι διδάσκονταν και καθοδηγούνταν από αυτόν. Ο όρος εφαρμόζεται κυρίως σε όλους εκείνους που, όχι μόνο πιστεύουν στις διδασκαλίες του Χριστού, αλλά και τις ακολουθούν πιστά. Αυτοί πρέπει να διδαχτούν «να τηρούν όλα όσα» παραγγέλλει ο Ιησούς.—Ματ 28:19, 20.

Ο σκοπός για τον οποίο δίδασκε ο Ιησούς τους μαθητές του ήταν να τους κάνει κήρυκες και δασκάλους των καλών νέων της Βασιλείας, όπως ήταν και ο ίδιος. «Ο μαθητής δεν είναι υπεράνω του δασκάλου του, αλλά όποιος είναι τέλεια διδαγμένος θα είναι όπως ο δάσκαλός του», είπε ο Ιησούς. (Λου 6:40) Η αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας του Χριστού αποδείχτηκε από ό,τι ακολούθησε κατόπιν. Οι μαθητές του συνέχισαν το έργο που τους είχε διδάξει και, προτού τελειώσει ο πρώτος αιώνας, είχαν κάνει μαθητές σε ολόκληρη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, στην Ασία, στην Ευρώπη και στην Αφρική. Αυτό ήταν το κύριο έργο τους, σύμφωνα με την εντολή του Ιησού Χριστού που αναφέρεται στα εδάφια Ματθαίος 28:19, 20.

Το ότι οι Χριστιανοί υπόκεινται μέχρι σήμερα στην υποχρέωση να κάνουν μαθητές από τα έθνη καθίσταται σαφές από τα τελικά λόγια της εντολής του Ιησού: «Και εγώ είμαι μαζί σας όλες τις ημέρες μέχρι την τελική περίοδο του συστήματος πραγμάτων». Οι Χριστιανοί δεν κάνουν μαθητές για τον εαυτό τους, καθώς οι διδασκόμενοι είναι στην πραγματικότητα μαθητές του Ιησού Χριστού, διότι δεν τηρούν τις διδασκαλίες ανθρώπων, αλλά του Χριστού. Γι’ αυτόν το λόγο οι μαθητές ονομάστηκαν με θεϊκή πρόνοια Χριστιανοί. (Πρ 11:26) Παρόμοια, και ο προφήτης Ησαΐας είχε μαθητές, αλλά όχι για τον εαυτό του. Οι μαθητές του Ησαΐα γνώριζαν το νόμο του Ιεχωβά, και τη μαρτυρία του νόμου την είχαν κάνει κτήμα τους.—Ησ 8:16.

Το να είναι κανείς μαθητής του Ιησού σημαίνει ότι δεν επιλέγει μια άνετη πορεία ζωής. Ο Ιησούς δεν ευαρέστησε τον εαυτό του, αλλά ακολούθησε έναν δρόμο στον οποίο θα είχε να αντιμετωπίσει τη μέγιστη δυνατή αντίσταση από τον Διάβολο και τα όργανά του. (Ρω 15:3) Είπε πως οι μαθητές του πρέπει να τον αγαπούν περισσότερο και από τους στενότερους συγγενείς τους στη γη, μάλιστα δε περισσότερο και από τις ίδιες τους τις ψυχές, ότι πρέπει να αγαπούν τους άλλους Χριστιανούς μαθητές και να καρποφορούν πνευματικά. Όποιος θέλει να είναι μαθητής του Ιησού πρέπει να σηκώνει το ξύλο του βασανισμού του και να ακολουθεί το δρόμο που χάραξε ο Χριστός. Κάνοντάς το αυτό, θα πρέπει να “αποχαιρετήσει όλα τα υπάρχοντά του”, αλλά θα λάβει πολύ περισσότερα πολύτιμα πράγματα τώρα, με διωγμούς, και στο μέλλον αιώνια ζωή.—Λου 14:26, 27, 33· Ιωα 13:35· 15:8· Μαρ 10:29, 30· βλέπε ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ.

ΜΑΘΟΥΣΑΗΛ

(Μαθουσαήλ) [Άνθρωπος του Θεού].

Απόγονος του Κάιν μέσω του Ενώχ. Ο Μαθουσαήλ ήταν γιος του Μεχουιαήλ και πατέρας του Λάμεχ (δεν πρέπει να συγχέεται με τον Λάμεχ που ήταν πατέρας του Νώε).—Γε 4:17, 18.

ΜΑΘΟΥΣΑΛΑ

(Μαθουσάλα) [πιθανώς, Άνθρωπος του Βέλους].

Γιος του πιστού προφήτη Ενώχ, πατέρας του Λάμεχ και παππούς του Νώε. (Γε 5:21-29· 1Χρ 1:1-4· Ιου 14, 15) Ο Μαθουσάλα, που ήταν απόγονος του Αδάμ μέσω του Σηθ, ανήκε στην όγδοη γενιά των ανθρώπων. (Λου 3:37, 38) Έζησε 969 χρόνια—περισσότερο από κάθε άλλον άνθρωπο που αναφέρεται στο Βιβλικό υπόμνημα—και το όνομά του έγινε συνώνυμο της μακροζωίας. Πέθανε το 2370 Π.Κ.Χ., το έτος που άρχισε ο Κατακλυσμός. Οι Γραφές, ωστόσο, λένε ότι ο Μαθουσάλα «πέθανε», όχι ότι αφανίστηκε στον Κατακλυσμό θανατωμένος από τον Θεό.—Γε 5:27· βλέπε ΜΗΚΟΣ ΖΩΗΣ.

ΜΑΙΑ

Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «μαία» αποτελεί μετοχή θηλυκού γένους του ρήματος γιαλάδ (γεννώ) και έτσι κατά κυριολεξία αναφέρεται στη γυναίκα που βοηθάει να γεννηθεί ένα παιδί. (Βλέπε ΓΕΝΝΗΣΗ.) Η μαία βοηθάει τη μητέρα κατά τις ωδίνες του τοκετού και, όταν γεννηθεί το παιδί, κόβει τον ομφάλιο λώρο του και το πλένει. Επίσης, στην αρχαιότητα το έτριβε με αλάτι και το σπαργάνωνε.—Ιεζ 16:4.

Στενές φίλες ή συγγενείς και μεγαλύτερες γυναίκες από την κοινότητα έπαιζαν μερικές φορές αυτόν το ρόλο, αλλά επειδή απαιτούνταν ειδικές γνώσεις, ικανότητες και πείρα, ειδικά όταν ο τοκετός ήταν δύσκολος, ορισμένες ακολουθούσαν τη μαιευτική ως επάγγελμα. Στην περίπτωση της γέννησης του Βενιαμίν, ενώ «[η Ραχήλ] δυσκολευόταν στον τοκετό», η μαία μπόρεσε να τη διαβεβαιώσει ότι θα γεννούσε το αγόρι, μολονότι η ίδια η Ραχήλ πέθανε. (Γε 35:16-19) Κατά τον περίπλοκο τοκετό της Θάμαρ, οπότε γεννήθηκαν οι δίδυμοι Φαρές και Ζερά, η μαία ήταν άγρυπνη να προσδιορίσει αυτόν που περίμενε ότι θα ήταν ο πρωτότοκος. Έδεσε γρήγορα μια κατακόκκινη κορδέλα στο απλωμένο χέρι του Ζερά. Εκείνος, όμως, τράβηξε μέσα το χέρι του και βγήκε πρώτος ο αδελφός του, προκαλώντας ρήξη του περινέου της μητέρας.—Γε 38:27-30.

Στη διάρκεια της δουλείας των Ισραηλιτών στην Αίγυπτο, οι μαίες τους βρέθηκαν σε πολύ δύσκολη και επικίνδυνη θέση. Ο Φαραώ κάλεσε δύο από αυτές ονομαστικά, τη Σιφρά και τη Φουά, και τους έδωσε την εντολή να θανατώνουν κάθε αρσενικό βρέφος των Εβραίων μόλις γεννιόταν. Πιθανότατα αυτές οι δύο γυναίκες ήταν επικεφαλής των επαγγελματιών μαιών και υπεύθυνες να μεταφέρουν τις προσταγές του βασιλιά στις συναδέλφους τους. Ωστόσο, «οι μαίες φοβούνταν τον αληθινό Θεό, και δεν έκαναν όπως τους είχε πει ο βασιλιάς της Αιγύπτου, αλλά άφηναν ζωντανά τα αρσενικά παιδιά». Γι’ αυτό, ο Φαραώ τις κάλεσε να δώσουν εξηγήσεις και τις ρώτησε επιτακτικά: «Γιατί κάνατε αυτό το πράγμα;» Προσποιούμενες ότι το ζήτημα ήταν πέρα από τον έλεγχό τους, αυτές επέμειναν ότι οι Εβραίες ήταν «εύρωστες» και γεννούσαν «προτού μπορέσει να πάει σε αυτές η μαία». (Εξ 1:15-19) Επειδή αυτές οι μαίες φοβούνταν τον Ιεχωβά και αρνήθηκαν να διαπράξουν βρεφοκτονίες, εκείνος τις ευλόγησε και τις αντάμειψε χαρίζοντάς τους δικές τους οικογένειες.—Εξ 1:20, 21.

ΜΑΚΑΣ

(Μακάς) [πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «αποστρέφομαι»].

Τοποθεσία που υπαγόταν στη δικαιοδοσία ενός από τους 12 διαχειριστές του Σολομώντα. (1Βα 4:7, 9) Η Μακάς κατά την τρέχουσα άποψη ορισμένων ταυτίζεται με το Χίρμπετ ελ-Μουχεΐζιν, περίπου 5 χλμ. ΒΔ της Ακκαρών.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

(Μακεδονία), ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ (Μακεδόνες).

Περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης που καταλάμβανε το κεντρικό τμήμα της λεγόμενης σήμερα Βαλκανικής Χερσονήσου. Εκτεινόταν από την Αδριατική Θάλασσα στα Δ μέχρι το Αιγαίο Πέλαγος στα Α και βρισκόταν Β της τότε Αχαΐας. Παρότι διαθέτει αρκετές εύφορες πεδιάδες, είναι ως επί το πλείστον ορεινή περιοχή. Κατά τους αρχαίους χρόνους, η Μακεδονία ήταν ένας νευραλγικός συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην ανατολή και στη δύση. Η ρωμαϊκής κατασκευής Εγνατία Οδός εκτεινόταν από το Δυρράχιο και την Απολλωνία, στη δυτική ακτή της χερσονήσου, μέχρι τη Νεάπολη στην ανατολική ακτή, και ακόμη πιο πέρα.

Οι Μακεδόνες ήταν απόγονοι του Ιάφεθ, ενδεχομένως μέσω του Κιττίμ, γιου του Ιαυάν. (Γε 10:2, 4, 5) Αν και κατά κύριο λόγο το όνομα Κιττίμ συνδέεται με την Κύπρο, στην αρχαιότητα χρησιμοποιούνταν και για άλλες περιοχές. Ο ιστορικός Ιώσηπος γράφει ότι οι Εβραίοι ονόμαζαν τα νησιά και τις περισσότερες παραθαλάσσιες περιοχές (προφανώς στην περιοχή της Μεσογείου) «Χέθη», και τα συσχετίζει με τον Χέθιμο (Κιττίμ). (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Α΄, 128 [vi, 1]) Αυτό μπορεί να εξηγεί γιατί η Μακεδονία ονομάζεται «Χεττιίμ» στο απόκρυφο βιβλίο Α΄ Μακκαβαίων (1:1) και παρέχει μια πιθανή βάση για να θεωρήσουμε τους Μακεδόνες απογόνους του Κιττίμ.

Ιστορία. Η Μακεδονία προσέλαβε εξοχότητα υπό τη διακυβέρνηση του Φιλίππου Β΄. Αυτός μπόρεσε να συνενώσει τη Μακεδονία και τις γειτονικές περιοχές, και ως αποτέλεσμα της νίκης που πέτυχε στη μάχη της Χαιρώνειας (338 Π.Κ.Χ.), η Μακεδονία αναδείχτηκε υπέρτερη σε σχέση με τα περισσότερα ελληνικά κράτη. Μετά τη δολοφονία του Φιλίππου, ανέβηκε στο θρόνο ο γιος του ο Αλέξανδρος (ο Μέγας). Δύο χρόνια αργότερα, ο Αλέξανδρος άρχισε την εκτεταμένη κατακτητική εκστρατεία του. Όταν πέθανε στη Βαβυλώνα (323 Π.Κ.Χ.), είχε ήδη οικοδομήσει με τις στρατιωτικές νίκες του μια αυτοκρατορία που εκτεινόταν προς τα Α μέχρι την Ινδία και περιλάμβανε τη Μεσοποταμία, τη Συρία, την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο, τη Μικρά Ασία, τη Θράκη, τη Μακεδονία και την υπόλοιπη Ελλάδα.—Βλέπε Δα 2:31-33, 39· 7:6· 8:1-7, 20, 21· βλέπε ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Αρ. 1· ΕΙΚΟΝΑ· ΘΗΡΙΑ, ΣΥΜΒΟΛΙΚΑ.

Όταν η αυτοκρατορία διαιρέθηκε μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου, ο Αντίπατρος, που ήταν αντιβασιλιάς της Μακεδονίας ενόσω ο Αλέξανδρος πολεμούσε στην ανατολή, διατήρησε αυτή τη θέση. Προτού πεθάνει, ο Αντίπατρος ανέθεσε την αντιβασιλεία στον Πολυπέρχοντα και όχι στο γιο του τον Κάσσανδρο. Ακολούθησαν πολιτικές διαμάχες που τελικά οδήγησαν στην αναγνώριση του Κάσσανδρου ως βασιλιά της Μακεδονίας. Ο γιος του ο Αλέξανδρος τον διαδέχθηκε αλλά λίγο αργότερα θανατώθηκε από τον Δημήτριο τον Πολιορκητή (γιο του Αντίγονου Κύκλωπα, ενός από τους στρατηγούς του Μεγάλου Αλεξάνδρου). Επακολούθησε και πάλι σύγχυση. Τελικά, ο Αντίγονος Γονατάς, γιος του Δημήτριου του Πολιορκητή, κατέλαβε το θρόνο. Αν και εκδιώχθηκε από το βασίλειό του δύο φορές, ο Αντίγονος το επανακατέλαβε και τις δύο φορές, και η Μακεδονία παρέμεινε υπό την εξουσία των Αντιγονιδών μέχρις ότου περιήλθε υπό ρωμαϊκή διακυβέρνηση. Στα μέσα του δεύτερου αιώνα Π.Κ.Χ., η Μακεδονία έγινε ρωμαϊκή επαρχία. Για ένα διάστημα, στη διάρκεια του πρώτου αιώνα Κ.Χ., η Μακεδονία συναποτελούσε με την Αχαΐα, στο Ν, και με τη Μοισία, στο Β, μια αυτοκρατορική επαρχία υπό τον λεγάτο της Μοισίας. Ωστόσο, το 44 Κ.Χ., η Μακεδονία έγινε ξανά συγκλητική επαρχία υπαγόμενη στη δικαιοδοσία Ρωμαίου κυβερνήτη.—Βλέπε ΕΛΛΑΔΑ, ΕΛΛΗΝΕΣ.

Η Διακονία του Παύλου. Η Μακεδονία ήταν η πρώτη ευρωπαϊκή περιοχή που επισκέφτηκε ο απόστολος Παύλος στο δεύτερο ιεραποστολικό ταξίδι του. Ενόσω βρισκόταν στην Τρωάδα, στη βορειοδυτική Μικρά Ασία, ο Παύλος έλαβε ένα όραμα. «Κάποιος άντρας Μακεδόνας στεκόταν και τον ικέτευε και έλεγε: “Πέρασε στη Μακεδονία και βοήθησέ μας”». (Πρ 16:8, 9) Ο Παύλος ανταποκρίθηκε σε αυτό το όραμα και μαζί με τον Λουκά, τον Τιμόθεο και τον Σίλα (πιθανώς δε και άλλους που τον συντρόφευαν) αναχώρησε για τη Μακεδονία. Αφού έφτασε στη Νεάπολη (το επίνειο των Φιλίππων στη βορειοανατολική Μακεδονία), ο Παύλος πήγε στους Φιλίππους και εκεί διακήρυξε τα καλά νέα. (Πρ 16:11-40) Φαίνεται ότι ο Λουκάς έμεινε στους Φιλίππους ενώ ο Παύλος, ο Σίλας και ο Τιμόθεος συνέχισαν το ταξίδι τους μέσω των μακεδονικών πόλεων Αμφίπολη (περίπου 50 χλμ. ΔΝΔ των Φιλίππων) και Απολλωνία (περίπου 35 χλμ. ΝΔ της Αμφίπολης). Στη συνέχεια ο Παύλος έδωσε μαρτυρία στις μακεδονικές πόλεις Θεσσαλονίκη (περίπου 45 χλμ. ΔΒΔ της Απολλωνίας) και Βέροια (περίπου 65 χλμ. ΔΝΔ της Θεσσαλονίκης). (Πρ 17:1-12) Λόγω επαπειλούμενης οχλοκρατίας στη Βέροια, ο Παύλος αναγκάστηκε να φύγει από τη Μακεδονία. Άφησε, όμως, τον Σίλα και τον Τιμόθεο στη Βέροια ώστε να φροντίσουν τη νέα ομάδα πιστών που σχηματίστηκε εκεί. Ο Σίλας και ο Τιμόθεος θα τον συναντούσαν αργότερα. (Πρ 17:13-15) Ο Παύλος, ο οποίος ανησυχούσε για την ευημερία της νεοσύστατης εκκλησίας στη Θεσσαλονίκη, έστειλε τον Τιμόθεο να ενθαρρύνει τους αδελφούς εκεί. (1Θε 3:1, 2) Ίσως ο Τιμόθεος να συνάντησε τον Παύλο στην Αθήνα, στην τότε Αχαΐα, και κατόπιν να του ζητήθηκε να επιστρέψει στη Θεσσαλονίκη. Φαίνεται, όμως, πιθανότερο να ήταν στη Βέροια όταν ειδοποιήθηκε από τον Παύλο να πάει στη Θεσσαλονίκη. Τα καλά νέα που έφερε ο Τιμόθεος επιστρέφοντας υποκίνησαν τον Παύλο να γράψει την πρώτη επιστολή του προς τους Θεσσαλονικείς (1Θε 3:6· Πρ 18:5). Λίγο αργότερα ακολούθησε και η δεύτερη επιστολή του προς τους Θεσσαλονικείς.

Στη διάρκεια της τρίτης ιεραποστολικής περιοδείας του, ο Παύλος σχεδίαζε να ξαναπάει στη Μακεδονία. (1Κο 16:5-8· 2Κο 1:15, 16) Αν και έμεινε λίγο περισσότερο στην Έφεσο, έστειλε στη Μακεδονία νωρίτερα τον Τιμόθεο και τον Έραστο. (Πρ 19:21, 22) Έπειτα από αυτό ο Εφέσιος αργυροχόος Δημήτριος υποκίνησε οχλαγωγία εναντίον του Παύλου. Στην πόλη επικράτησε τότε μεγάλη σύγχυση, και καθώς οι Εφέσιοι όρμησαν στο θέατρο, άρπαξαν και πήραν «τον Γάιο και τον Αρίσταρχο, που ήταν Μακεδόνες, σύντροφοι του Παύλου στο ταξίδι του». (Πρ 19:23-29) Όταν κόπασε ο σάλος, ο Παύλος ξεκίνησε για τη Μακεδονία. (Πρ 20:1) Προφανώς σταμάτησε στην Τρωάδα. Εκεί απογοητεύτηκε που δεν συνάντησε τον Τίτο, ο οποίος είχε σταλεί στην Κόρινθο, στην τότε Αχαΐα, για να βοηθήσει στη συλλογή συνεισφορών για τους αγίους στην Ιουδαία. (2Κο 2:12, 13) Έπειτα, ο Παύλος συνέχισε το ταξίδι του για τη Μακεδονία, όπου συναντήθηκε με τον Τίτο και έμαθε πώς είχαν ανταποκριθεί οι Κορίνθιοι στην πρώτη επιστολή του αποστόλου. (2Κο 7:5-7) Ακολούθως, ο Παύλος έγραψε τη δεύτερη επιστολή του προς τους Κορινθίους και αργότερα κατευθύνθηκε νότια προς την υπόλοιπη Ελλάδα. Σκεφτόταν να πάει με πλοίο από την Ελλάδα στη Συρία, αλλά μια πλεκτάνη που έστησαν εναντίον του οι Ιουδαίοι τον ανάγκασε να αλλάξει τα σχέδιά του και αντ’ αυτού να επιστρέψει στη Μακεδονία. (Πρ 20:2, 3) Ανάμεσα σε εκείνους που τον συντρόφευαν στο ταξίδι ήταν τρεις Μακεδόνες, ο Σώπατρος, ο Αρίσταρχος και ο Σεκούνδος.—Πρ 20:4.

Οι Μακεδόνες Χριστιανοί, αν και φτωχοί, ήταν πολύ γενναιόδωροι. Πρόσφεραν από τον εαυτό τους, πέρα από την πραγματική τους δυνατότητα, προκειμένου να δώσουν συνεισφορές για τους άπορους αδελφούς τους στην Ιουδαία. (2Κο 8:1-7· παράβαλε Ρω 15:26, 27· 2Κο 9:1-7.) Ιδιαίτερα οι Φιλιππήσιοι υποστήριξαν με αξιοσημείωτο τρόπο τη διακονία του Παύλου. (2Κο 11:8, 9· Φλπ 4:15-17) Μάλιστα, όταν ο απόστολος φυλακίστηκε στη Ρώμη την πρώτη φορά, η εκκλησία των Φιλίππων έστειλε τον Επαφρόδιτο να διακονήσει τον Παύλο στις ανάγκες του. (Φλπ 2:25-30· 4:18) Οι δε Θεσσαλονικείς έδειξαν μεγάλη πίστη και υπομονή, και γι’ αυτό έγιναν παράδειγμα για «όλους τους πιστούς στη Μακεδονία και στην Αχαΐα».—1Θε 1:1-8· 4:9, 10.

Φαίνεται πως, όταν ο Παύλος αποφυλακίστηκε στη Ρώμη, επισκέφτηκε ξανά τη Μακεδονία και από εκεί έγραψε την επιστολή που είναι γνωστή ως Πρώτη προς τον Τιμόθεο. (1Τι 1:3) Η επιστολή προς τον Τίτο είναι πιθανό να γράφτηκε και αυτή από τη Μακεδονία.

ΜΑΚΗΛΩΘ

(Μακηλώθ) [Συναθροισμένα Πλήθη].

Μια από τις τοποθεσίες όπου στρατοπέδευσε ο Ισραήλ στην έρημο. (Αρ 33:25, 26) Η θέση της δεν έχει εντοπιστεί.

ΜΑΚΚΗΔΑ

(Μακκηδά).

Βασιλική πόλη των Χαναναίων στη Σεφηλά. Στη σπηλιά της Μακκηδά κρύφτηκαν και έμειναν παγιδευμένοι μέχρι την εκτέλεσή τους οι πέντε βασιλιάδες που είχαν συνασπιστεί εναντίον των Γαβαωνιτών. Στη συνέχεια η σπηλιά αυτή έγινε ο κοινός τους τάφος, ο δε στρατός του Ισραήλ υπό τον Ιησού του Ναυή κατέλαβε την πόλη Μακκηδά και την αφιέρωσε στην καταστροφή. Όταν μοιράστηκε η Υποσχεμένη Γη, η Μακκηδά παραχωρήθηκε στη φυλή του Ιούδα.—Ιη 10:5-29· 12:7, 8, 16· 15:20, 33, 41.

Η ακριβής θέση της Μακκηδά δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα. Κατά την τρέχουσα άποψη ορισμένων, ταυτίζεται με το Χίρμπετ ελ-Χεϊσούμ, περίπου 4 χλμ. ΒΒΑ της Αζηκά. Στο μέρος αυτό υπάρχουν εκτεταμένα ερείπια και κάποιες κοντινές σπηλιές.

ΜΑΚΡΟΘΥΜΙΑ

Η υπομονετική εγκαρτέρηση σε αδικία ή πρόκληση, συνδυαζόμενη με άρνηση παραίτησης από την ελπίδα για βελτίωση της διαταραγμένης σχέσης. Επομένως, η μακροθυμία έχει σκοπό και εστιάζει ιδιαίτερα στην ευημερία εκείνου που προκαλεί τη δυσάρεστη κατάσταση. Παρ’ όλα αυτά, μακροθυμία δεν σημαίνει παράβλεψη του κακού. Όταν ο σκοπός της μακροθυμίας επιτελεστεί ή όταν δεν υφίσταται λόγος για περαιτέρω ανοχή της κατάστασης, η μακροθυμία τερματίζεται. Τερματίζεται είτε θετικά για εκείνους που θέτουν την πρόκληση είτε με ανάληψη δράσης κατά των αδικοπραγούντων. Σε κάθε περίπτωση αυτός που εκδηλώνει μακροθυμία δεν βλάπτεται στο πνεύμα του.

Η κυριολεκτική έννοια της εβραϊκής έκφρασης που αποδίδεται «μακρόθυμος» είναι «μήκος των ρουθουνιών [στα οποία φουντώνει ο θυμός]». (Εξ 34:6· Αρ 14:18· βλέπε ΘΥΜΟΣ.) Η λέξη μακροθυμία του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου σημαίνει κατά κυριολεξία «μακρότητα πνεύματος». (Ρω 2:4) Τόσο ο εβραϊκός όσο και ο ελληνικός όρος υποδηλώνουν υπομονή, ανοχή, αναβολή της οργής. Η λέξη «μακροθυμία» σημαίνει περισσότερα από απλή εγκαρτέρηση σε μια επώδυνη ή προβληματική κατάσταση για μακρό χρονικό διάστημα, δεδομένου ότι περιλαμβάνει εκούσια αυτοσυγκράτηση.

Οι Γραφές αποκαλύπτουν πώς αξιολογεί ο Θεός τη μακροθυμία και τονίζουν πόσο ανόητο είναι να μην εκδηλώνει κάποιος «μακρότητα πνεύματος», καθώς και ποιες είναι οι επακόλουθες επιπτώσεις. Το μακρόθυμο άτομο μπορεί να φαίνεται αδύναμο, αλλά στην πραγματικότητα ασκεί διάκριση. «Ο μακρόθυμος έχει άφθονη διάκριση, αλλά ο ανυπόμονος εξυψώνει την ανοησία». (Παρ 14:29) Η μακροθυμία υπερέχει της σωματικής κραταιότητας και επιτυγχάνει περισσότερα. «Ο μακρόθυμος είναι καλύτερος από τον κραταιό, και αυτός που ελέγχει το πνεύμα του από εκείνον που καταλαμβάνει πόλη».—Παρ 16:32.

Ο άνθρωπος που δεν εκδηλώνει «μακρότητα πνεύματος», αλλά ξεσπάει ασυγκράτητα, είναι εκτεθειμένος στην εισβολή κάθε είδους ακατάλληλων σκέψεων και ενεργειών, διότι: «Σαν πόλη διανοιγμένη από ρήγματα, χωρίς τείχος, έτσι είναι ο άνθρωπος που δεν συγκρατεί το πνεύμα του». (Παρ 25:28) «Ο άφρονας αφήνει να εκδηλωθεί όλο του το πνεύμα, αλλά ο σοφός το διατηρεί ήρεμο ως το τέλος». (Παρ 29:11) Γι’ αυτούς τους λόγους, ο σοφός άντρας συμβουλεύει να μην είμαστε οξύθυμοι: «Μη βιάζεσαι στο πνεύμα σου να θίγεσαι, γιατί η ευθιξία αναπαύεται στον κόρφο των αφρόνων».—Εκ 7:9.

Η Μακροθυμία του Ιεχωβά. Όταν ο Ιεχωβά ανέβασε τον Μωυσή στο Όρος Χωρήβ και του έδειξε μέρος της δόξας του, διακήρυξε ενώπιον του Μωυσή: «Ιεχωβά, Ιεχωβά, Θεός ελεήμων και φιλεύσπλαχνος, που είναι μακρόθυμος και αφθονεί σε στοργική καλοσύνη και αλήθεια, που διατηρεί στοργική καλοσύνη για χιλιάδες, που συγχωρεί σφάλμα και παράβαση και αμαρτία, αλλά δεν πρόκειται να δώσει απαλλαγή από την τιμωρία». (Εξ 34:5-7) Αυτή την αλήθεια για τη μακροθυμία του Ιεχωβά επανέλαβαν ο Μωυσής, ο Δαβίδ, ο Ναούμ και άλλοι.—Αρ 14:18· Νε 9:17· Ψλ 86:15· 103:8· Ιωλ 2:13· Ιων 4:2· Να 1:3.

Αν και η μακροθυμία είναι ιδιότητα του Ιεχωβά, εκφράζεται πάντοτε σε αρμονία με τις κύριες ιδιότητές του—την αγάπη, τη δικαιοσύνη, τη σοφία και τη δύναμη. (1Ιω 4:8· Δευ 32:4· Παρ 2:6· Ψλ 62:11· Ησ 40:26, 29) Δικαιοσύνη πρέπει να αποδοθεί, πρώτα από όλα, στο όνομα του Θεού. Το όνομα αυτό πρέπει να εξυψωθεί πάνω από όλα τα άλλα στο σύμπαν, και αυτό είναι ουσιώδες για την ευημερία όλων των πλασμάτων του. Η μεγάλυνση του ονόματός του είναι ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους μακροθυμεί ο Θεός, όπως εξηγεί ο απόστολος Παύλος: «Αν, λοιπόν, ο Θεός, μολονότι είχε τη θέληση να εκδηλώσει την οργή του και να γνωστοποιήσει τη δύναμή του, ανέχτηκε με πολλή μακροθυμία σκεύη οργής που έγιναν άξια για καταστροφή, ώστε να γνωστοποιήσει τον πλούτο της δόξας του σε σκεύη ελέους, τα οποία ετοίμασε εκ των προτέρων για δόξα, δηλαδή εμάς, τους οποίους κάλεσε, όχι μόνο ανάμεσα από τους Ιουδαίους, αλλά και ανάμεσα από τα έθνη, τι με αυτό;» (Ρω 9:22-24) Ο Θεός, εκδηλώνοντας μακροθυμία, συγκεντρώνει έναν λαό για το όνομά του. Και μέσω αυτών μεγαλύνεται σε όλη τη γη.—Πρ 15:14· 1Κο 3:9, 16, 17· 2Κο 6:16.

Ο Θεός έδειξε τη μακροθυμία του από την αρχή της ιστορίας του ανθρώπου. Ο στασιασμός του πρώτου ανθρώπινου ζευγαριού αποτελούσε παραβίαση του νόμου του. Αλλά ο Θεός, αντί να τους εκτελέσει αμέσως, όπως θα μπορούσε να είχε κάνει δικαίως, εκδήλωσε μακροθυμία με αγάπη. Αυτό έγινε χάριν των αγέννητων ακόμη απογόνων τους, για τους οποίους αυτή η μακροθυμία σήμαινε τα πάντα (η υπομονή του σημαίνει τη σωτηρία πολλών [2Πε 3:15]). Το σπουδαιότερο είναι ότι ο Θεός είχε επίσης υπόψη να μεγαλύνει τη δόξα του μέσω του Σπέρματος της υπόσχεσης. (Γε 3:15· Ιωα 3:16· Γα 3:16) Εξάλλου, ο Θεός δεν ήταν μακρόθυμος μόνο εκείνον τον καιρό, αλλά γνώριζε ότι θα έπρεπε να ανεχτεί την ατελή ανθρωπότητα επί αρκετές χιλιάδες χρόνια ιστορίας, καθυστερώντας την τιμωρία ενός κόσμου ο οποίος βρισκόταν σε έχθρα με αυτόν. (Ιακ 4:4) Μερικοί έχουν παρεξηγήσει και καταχραστεί τη μακροθυμία του Θεού προς αυτούς, καθώς τους διαφεύγει ο σκοπός της, με την έννοια ότι τη βλέπουν ως αργοπορία μάλλον παρά ως στοργική υπομονή.—Ρω 2:4· 2Πε 3:9.

Πουθενά αλλού δεν γίνεται τόσο έκδηλη η μακροθυμία του Θεού όσο στην πολιτεία του με το αρχαίο έθνος του Ισραήλ. (Ρω 10:21) Επανειλημμένα, όταν αυτοί απομακρύνονταν αλλά στη συνέχεια τιμωρούνταν και μετανοούσαν, εκείνος τους δεχόταν. Αυτοί σκότωσαν τους προφήτες του και τελικά τον ίδιο του τον Γιο. Αντιτάχθηκαν στο κήρυγμα των καλών νέων από τον Ιησού και τους αποστόλους του. Αλλά η μακροθυμία του Θεού δεν ήταν μάταιη. Ένα υπόλοιπο αποδείχτηκε πιστό. (Ησ 6:8-13· Ρω 9:27-29· 11:5) Ο Ιεχωβά χρησιμοποίησε μερικούς από αυτούς τους πιστούς για να γράψουν το Λόγο του υπό θεϊκή έμπνευση. (Ρω 3:1, 2) Ο Νόμος τον οποίο έδωσε αφενός έδειχνε ότι όλη η ανθρωπότητα είναι αμαρτωλή και χρειάζεται έναν λυτρωτή και αφετέρου έστρεφε την προσοχή σε Αυτόν που θα έδινε τη ζωή του ως λυτρωτικό αντίτιμο και θα εξυψωνόταν στην ανώτερη θέση του Βασιλιά. (Γα 3:19, 24) Επίσης, περιείχε υποδείγματα αυτής της Βασιλείας και της ιεροσύνης του Χριστού (Κολ 2:16, 17· Εβρ 10:1), καθώς και παραδείγματα για εμάς προς μίμηση ή προς αποφυγή. (1Κο 10:11· Εβρ 6:12· Ιακ 5:10) Όλα αυτά είναι ουσιώδη προκειμένου να αποκτήσει η ανθρωπότητα αιώνια ζωή.—Ρω 15:4· 2Τι 3:16, 17.

Ο Ιεχωβά δεν μακροθυμεί για πάντα. Από την άλλη πλευρά, ο Θεός είναι μακρόθυμος μόνο όσο η μακροθυμία του είναι σε αρμονία με την κρίση, τη δικαιοσύνη και τη σοφία. Το γεγονός ότι εκδηλώνεται μακροθυμία όταν υπάρχει μια κακή ή προκλητική κατάσταση δείχνει ότι σκοπός της είναι να δώσει την ευκαιρία στους εμπλεκόμενους να αλλάξουν, να γίνουν ευθείς. Όταν τα πράγματα φτάνουν σε σημείο όπου φαίνεται ότι δεν υπάρχει ελπίδα για τέτοια αλλαγή, η συνέχιση της μακροθυμίας θα σήμαινε παραβίαση της δικαιοσύνης και της κρίσης. Τότε ο Θεός ενεργεί με σοφία για να εξαλείψει την κακή κατάσταση. Η υπομονή του τερματίζεται.

Ένα παράδειγμα αυτής της ανοχής από μέρους του Θεού και του τερματισμού της βρίσκουμε στην πολιτεία του Θεού με τους ανθρώπους πριν από τον Κατακλυσμό. Τότε επικρατούσαν αξιοθρήνητες συνθήκες, και ο Θεός είπε: «Το πνεύμα μου δεν θα ενεργεί προς τον άνθρωπο επ’ άπειρον καθόσον αυτός είναι επίσης σάρκα. Οι ημέρες του, λοιπόν, θα φτάσουν τα εκατόν είκοσι χρόνια». (Γε 6:3) Μεταγενέστερα, ο Ησαΐας είπε σχετικά με την κατάχρηση της μακροθυμίας του Ιεχωβά από μέρους του Ισραήλ: «Αλλά αυτοί στασίασαν και λύπησαν το άγιο πνεύμα του. Τότε αυτός μεταβλήθηκε σε εχθρό τους· πολέμησε ο ίδιος εναντίον τους».—Ησ 63:10· παράβαλε Πρ 7:51.

Γι’ αυτούς τους λόγους απευθύνεται στους Χριστιανούς η ικεσία: «Μη δεχτείτε την παρ’ αξία καλοσύνη του Θεού και σας διαφύγει ο σκοπός της». (2Κο 6:1) Τους δίνεται η συμβουλή: «Μη λυπείτε το άγιο πνεύμα του Θεού». (Εφ 4:30) Επίσης, «Μη σβήνετε τη φωτιά του πνεύματος». (1Θε 5:19) Διαφορετικά, ίσως συνεχίσουν μέχρι του σημείου της αμαρτίας και της βλασφημίας κατά του πνεύματος του Θεού, εξυβρίζοντάς το στην ουσία, οπότε δεν θα υπάρχει μετάνοια ή συγχώρηση, παρά μόνο καταστροφή.—Ματ 12:31, 32· Εβρ 6:4-6· 10:26-31.

Ο Ιησούς Χριστός. Ο Ιησούς Χριστός υπήρξε υπόδειγμα μακροθυμίας μεταξύ των ανθρώπων. Ο προφήτης Ησαΐας έγραψε σχετικά με αυτόν: «Πιέστηκε σκληρά και άφησε τον εαυτό του να ταλαιπωρείται· και όμως δεν άνοιξε το στόμα του. Σαν πρόβατο φέρθηκε στη σφαγή· και σαν προβατίνα που έμεινε άφωνη μπροστά στους κουρευτές της, έτσι και αυτός δεν άνοιξε το στόμα του». (Ησ 53:7) Ανέχτηκε τις αδυναμίες των αποστόλων του, τον καταιγισμό προσβολών και απρεπειών από μέρους των άσπονδων, μοχθηρών εχθρών του. Παρ’ όλα αυτά, δεν ανταπέδωσε τα ίσα, με λόγια ή με έργα. (Ρω 15:3) Όταν ο απόστολος Πέτρος ενήργησε αστόχαστα κόβοντας το αφτί του Μάλχου, ο Ιησούς τον έλεγξε με τα λόγια: «Επίστρεψε το σπαθί σου στη θέση του, . . . νομίζεις ότι δεν μπορώ να επικαλεστώ τον Πατέρα μου για να μου χορηγήσει αυτή τη στιγμή περισσότερες από δώδεκα λεγεώνες αγγέλων; Τότε πώς θα εκπληρώνονταν οι Γραφές ότι έτσι πρέπει να γίνει;»—Ματ 26:51-54· Ιωα 18:10, 11.

Γιατί είναι σημαντικό να καλλιεργούν μακροθυμία οι Χριστιανοί;

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η μακροθυμία προέρχεται από τον Ιεχωβά Θεό. Είναι καρπός του πνεύματός του. (Γα 5:22) Ο άνθρωπος, δημιουργημένος κατά την εικόνα και την ομοίωση του Θεού, έχει σε κάποιον βαθμό αυτή την ιδιότητα και μπορεί να την αναπτύξει ακολουθώντας το Λόγο του Θεού και την κατεύθυνση του αγίου του πνεύματος. (Γε 1:26, 27) Οι Χριστιανοί, λοιπόν, προστάζονται να καλλιεργούν και να εκδηλώνουν αυτή την ιδιότητα (Κολ 3:12), η οποία αποτελεί διακριτικό γνώρισμα των διακόνων του Θεού. (2Κο 6:4-6) Ο απόστολος Παύλος λέει: «Να είστε μακρόθυμοι προς όλους». (1Θε 5:14) Δείχνει δε ότι είναι απαραίτητο να εκδηλώνουμε αυτή την ιδιότητα για να ευαρεστούμε τον Θεό. Αλλά η μακροθυμία δεν είναι γνήσια αν συνοδεύεται από γογγυσμούς και παράπονα. Ο Παύλος δείχνει ότι πραγματικά αξιέπαινο είναι το να είμαστε «μακρόθυμοι με χαρά».—Κολ 1:9-12.

Εκτός από τη χαρά που αποκομίζει κάποιος εκδηλώνοντας μακροθυμία, είναι μεγάλες και οι ανταμοιβές. Για τον Ιεχωβά η ανταμοιβή είναι ότι δοξάζεται το όνομά του. Η πρόκληση που αφορά το κατά πόσον είναι δίκαιη και δικαιωματική η κυριαρχία του Θεού αποδεικνύεται κενή, και εκείνος δικαιώνεται. (Γε 3:1-5· Ιωβ 1:7-11· 2:3-5) Τι θα είχε συμβεί αν είχε θανατώσει τον Αδάμ, την Εύα και τον Σατανά όταν στασίασαν; Μερικοί πιθανόν να συμπέραιναν ότι η πρόκληση του Σατανά είχε κάποια βάση. Αλλά εκδηλώνοντας μακροθυμία, ο Ιεχωβά έδωσε σε ανθρώπους την ευκαιρία να αποδείξουν υπό δοκιμή ότι προτιμούν τη δική του κυριαρχία και ότι επιθυμούν να τον υπηρετούν λόγω των θαυμάσιων ιδιοτήτων του, ναι, να καταδείξουν ότι προτιμούν την κυριαρχία του Ιεχωβά από την πλήρη ανεξαρτησία, γνωρίζοντας ότι αυτή είναι πολύ καλύτερη.—Ψλ 84:10.

Ο Ιησούς Χριστός, επειδή εκδήλωσε μακροθυμία υπακούοντας στον Θεό, έλαβε την πλέον εξαίσια ανταμοιβή με το να εξυψωθεί στην ανώτερη θέση της βασιλείας και να του δοθεί από τον Πατέρα του «το όνομα που είναι πάνω από κάθε άλλο όνομα». (Φλπ 2:5-11) Επιπλέον, λαβαίνει μια «νύφη» αποτελούμενη από τους πνευματικούς αδελφούς του, τη Νέα Ιερουσαλήμ, η οποία παριστάνεται ως πόλη, και της οποίας οι θεμέλιες πέτρες έχουν πάνω τους τα ονόματα των 12 αποστόλων του Αρνιού.—2Κο 11:2· Απ 21:2, 9, 10, 14.

Παρόμοια, οι ανταμοιβές είναι πλούσιες για όλους εκείνους που καλλιεργούν μακροθυμία και συνεχίζουν να την εκδηλώνουν σε αρμονία με το σκοπό του Θεού. (Εβρ 6:11-15) Αυτοί έχουν την ικανοποίηση ότι μιμούνται μια ιδιότητα του Θεού, ότι εκτελούν το θέλημά του και ότι έχουν την επιδοκιμασία του. Επιπρόσθετα, η μακροθυμία τους θα φέρει αποτελέσματα καθώς βοηθούν άλλους να γνωρίσουν τον Θεό και να αποκτήσουν αιώνια ζωή.—1Τι 4:16.

ΜΑΚΤΕΣ

(Μακτές) [Γουδί].

Προφανώς ένα τμήμα της Ιερουσαλήμ κοντά στην Πύλη των Ψαριών και στο δεύτερο τμήμα. Είχε προειπωθεί ότι την εποχή της συμφοράς του Ιούδα οι κάτοικοι της Μακτές θα θρηνούσαν γοερά, εφόσον οι εμπορικές δραστηριότητες θα έπαυαν εκεί.—Σοφ 1:1, 2, 10, 11.

Η εβραϊκή λέξη μαχτές σημαίνει «γουδί» (Παρ 27:22) ή «κοίλωμα σε σχήμα γουδιού» (Κρ 15:19), γι’ αυτό και ορισμένες μεταφράσεις χρησιμοποιούν τη λέξη «Γουδί» αντί της λέξης «Μακτές» ως κύριο όνομα. (AT, JB, RS) Το Ταργκούμ ταυτίζει τη Μακτές με την Κοιλάδα Κιδρόν, το βαθύ φαράγγι κατά μήκος του ανατολικού τείχους της Ιερουσαλήμ. Αλλά αυτή η κοιλάδα δεν γειτνιάζει με την «Πύλη των Ψαριών» και το «δεύτερο τμήμα», που βρίσκονταν δυτικότερα. Γι’ αυτό, η Μακτές πιστεύεται γενικά ότι υποδηλώνει ένα κομμάτι της Κεντρικής Κοιλάδας (των Τυροποιών), ίσως το άνω τμήμα της.

ΜΑΛΑΧΙΑΣ

(Μαλαχίας).

Εβραίος προφήτης και Βιβλικός συγγραφέας. (Μαλ 1:1) Οι Γραφές δεν δίνουν καμιά πληροφορία για την καταγωγή του και την προσωπική του ζωή. Ό,τι είναι γνωστό για αυτόν αποκαλύπτεται στο ομώνυμο βιβλίο. Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζεται ως άντρας με μεγάλο ζήλο για το όνομα και τη λατρεία του Ιεχωβά.

ΜΑΛΑΧΙΑΣ (ΒΙΒΛΙΟ)

Το τελευταίο βιβλίο των Εβραϊκών Γραφών στις σύγχρονες Βιβλικές μεταφράσεις. Στον παραδοσιακό Ιουδαϊκό κανόνα τοποθετείται τελευταίο μεταξύ των συγγραμμάτων των λεγόμενων μικρών προφητών, αλλά πριν από τα Γραφεία (Αγιόγραφα). Συνιστά εξαγγελία του Ιεχωβά σχετικά με τον Ισραήλ την οποία εξέφερε μέσω του Μαλαχία.—Μαλ 1:1.

Οι Συνθήκες την Εποχή του Μαλαχία. Την εποχή κατά την οποία προφήτευε ο Μαλαχίας, επικρατούσε αξιοθρήνητη κατάσταση μεταξύ των ιερέων. Αντίθετα με τα όσα υπαγόρευε ο Νόμος, αυτοί δέχονταν κουτσά, τυφλά και άρρωστα ζώα για θυσία στο θυσιαστήριο του Ιεχωβά. (Μαλ 1:8· Λευ 22:19· Δευ 15:21) Δεν έδιναν κατάλληλη καθοδηγία και διδασκαλία στο λαό, κάνοντας πολλούς να προσκόπτουν. (Μαλ 2:7, 8) Όταν έκριναν διάφορα ζητήματα, έδειχναν μεροληψία. (2:9) Όλα αυτά επηρέαζαν άσχημα τους Ισραηλίτες γενικά, κάνοντάς τους να θεωρούν την υπηρεσία του Ιεχωβά ευτελή. (3:14, 15) Αυτό καθίσταται φανερό από το γεγονός ότι οι Ισραηλίτες δεν υποστήριζαν το ναό καταβάλλοντας τα δέκατα που όφειλαν. Είχαν χάσει σε τέτοιον βαθμό την αφοσίωσή τους στον Ιεχωβά ώστε προφανώς έπαιρναν διαζύγιο από τις συζύγους τους για να παντρευτούν γυναίκες που λάτρευαν ψεύτικους θεούς. Επιπλέον, ανάμεσα στους Ισραηλίτες επικρατούσε η μαγγανεία, η μοιχεία, το ψέμα, η απάτη και η καταδυνάστευση. (2:11, 14-16· 3:5, 8-10) Γι’ αυτόν το λόγο, ο Ιεχωβά προειδοποίησε ότι επρόκειτο να έρθει στο ναό του για κρίση. (3:1-6) Ταυτόχρονα, παρότρυνε τους παραβάτες να μετανοήσουν, λέγοντας: «Επιστρέψτε σε εμένα, και θα επιστρέψω σε εσάς».—3:7.

Χρόνος Συγγραφής. Η ολοκλήρωση του βιβλίου του Μαλαχία μπορεί να χρονολογηθεί με βάση ορισμένες εσωτερικές αποδείξεις. Το βιβλίο γράφτηκε έπειτα από τη βαβυλωνιακή εξορία, δεδομένου ότι οι Ισραηλίτες υπόκειντο στη διοίκηση κάποιου κυβερνήτη. Απέδιδαν λατρεία στο ναό, πράγμα που φανερώνει ότι ο ναός είχε ανοικοδομηθεί. (Μαλ 1:7, 8· 2:3, 13· 3:8-10) Αυτό υποδεικνύει μια χρονική περίοδο μεταγενέστερη από την περίοδο του Αγγαίου (520 Π.Κ.Χ.) και του Ζαχαρία (520-518 Π.Κ.Χ.), διότι οι συγκεκριμένοι προφήτες παρότρυναν ενεργά τους Ισραηλίτες να αποπερατώσουν το ναό. (Εσδ 5:1, 2· 6:14, 15) Το ότι ο Ισραήλ παραμέλησε την αληθινή λατρεία και δεν προσκολλήθηκε στο νόμο του Θεού φαίνεται να ταιριάζει με τις συνθήκες οι οποίες επικρατούσαν τη δεύτερη φορά που έφτασε ο Νεεμίας στην Ιερουσαλήμ, κάποια στιγμή μετά το 32ο έτος του Βασιλιά Αρταξέρξη (περ. 443 Π.Κ.Χ.). (Παράβαλε Μαλ 1:6-8· 2:7, 8, 11, 14-16· Νε 13:6-31.) Συνεπώς, το βιβλίο του Μαλαχία μπορεί κάλλιστα να γράφτηκε μετά το 443 Π.Κ.Χ., όπως το βιβλίο του Νεεμία.

Αρμονία με Άλλα Βιβλία της Αγίας Γραφής. Το βιβλίο αυτό βρίσκεται σε πλήρη συμφωνία με τις υπόλοιπες Γραφές. Ο απόστολος Παύλος παρέθεσε από τα εδάφια Μαλαχίας 1:2, 3 για να δείξει παραστατικά ότι η εκλογή του Θεού εξαρτάται, «όχι από εκείνον που θέλει ούτε από εκείνον που τρέχει, αλλά από τον Θεό, ο οποίος ελεεί». (Ρω 9:10-16) Ο Ιεχωβά προσδιορίζεται ως ο Δημιουργός (Μαλ 2:10· παράβαλε Ψλ 100:3· Ησ 43:1· Πρ 17:24-26) και ως δίκαιος, ελεήμων και αναλλοίωτος Θεός, ο οποίος δεν αφήνει ατιμώρητη την εσκεμμένη αδικοπραγία. (Μαλ 2:2, 3, 17· 3:5-7, 17, 18· 4:1· παράβαλε Εξ 34:6, 7· Λευ 26:14-17· Νε 9:17· Ιακ 1:17.) Τονίζεται η σπουδαιότητα του ονόματος του Θεού. (Μαλ 1:5, 11, 14· 4:2· παράβαλε Δευ 28:58, 59· Ψλ 35:27· Μιχ 5:4.) Επιπλέον, δίνεται στο λαό η προτροπή να θυμάται το Μωσαϊκό Νόμο.—Μαλ 4:4.

Το βιβλίο κατηύθυνε επίσης την προσοχή του Ισραήλ στην έλευση του Μεσσία και στην ημέρα του Ιεχωβά. Αν και τονίζεται ότι ο Ιεχωβά επρόκειτο να αποστείλει τον αποκαλούμενο “αγγελιοφόρο του”, αυτός δεν θα ήταν παρά ο πρόδρομος του ακόμη μεγαλύτερου “αγγελιοφόρου της διαθήκης” ο οποίος θα συνόδευε τον Ιεχωβά. (Μαλ 3:1) Οι θεόπνευστες αφηγήσεις του Ματθαίου (11:10-14· 17:10-13), του Μάρκου (9:11-13) και του Λουκά (1:16, 17, 76) συνδυαζόμενες δείχνουν ότι, στην πρώτη εκπλήρωση των εδαφίων Μαλαχίας 3:1 και 4:5, 6, ο “αγγελιοφόρος” και ο “Ηλίας” αντιπροσωπεύουν τον πρόδρομο του Ιησού, τον Ιωάννη τον Βαφτιστή.

[Πλαίσιο στη σελίδα 250]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΜΑΛΑΧΙΑΣ

Εξαγγελία που τονίζει ότι είμαστε υπόλογοι στον Ιεχωβά Θεό όταν αψηφούμε τις απαιτήσεις του

Την έγραψε ο προφήτης Μαλαχίας, προφανώς 95 περίπου χρόνια μετά την επιστροφή των πρώτων Ιουδαίων εξορίστων από τη Βαβυλώνα

Ο Ιεχωβά αγάπησε τον Ισραήλ, αλλά αυτοί καταφρονούν το όνομά του (1:1-14)

Ο Ιεχωβά αγάπησε το λαό του όπως αγάπησε τον Ιακώβ, ενώ μίσησε τον Ησαύ

Παρ’ όλα αυτά, οι ιερείς του Ισραήλ καταφρονούν το όνομα του Θεού, δεχόμενοι κουτσά και άρρωστα ζώα για θυσία, ενώ δεν θα πρόσφεραν τέτοια ζώα σε κάποιον ανθρώπινο κυβερνήτη

Οι ιερείς και ο λαός επικρίνονται επειδή δεν τηρούν τις οδούς του Ιεχωβά (2:1-17)

Οι ιερείς έχουν εγκαταλείψει την οδό του Θεού, κάνοντας πολλούς «να προσκόψουν στο νόμο», και με αυτόν τον τρόπο έχουν «καταστρέψει τη διαθήκη του Λευί»

Ορισμένοι έχουν παντρευτεί αλλοεθνείς γυναίκες και κάποιοι έχουν φερθεί δόλια στις συζύγους της νεότητάς τους, παίρνοντας διαζύγιο από αυτές

Οι Ισραηλίτες έχουν κάνει τον Θεό να αποκάμει, ισχυριζόμενοι ότι εκείνος επιδοκιμάζει όσους πράττουν το κακό

Ο αληθινός Κύριος θα κρίνει και θα εξαγνίσει το λαό του (3:1-18)

Ο Ιεχωβά θα έρθει στο ναό μαζί με τον αγγελιοφόρο της διαθήκης· θα εξαγνίσει και θα καθαρίσει τους Λευίτες, και η προσφορά δώρων του Ιούδα θα ευαρεστήσει τον Ιεχωβά

Οι μάγοι, οι μοιχοί, οι ψεύδορκοι, οι απατεώνες και οι δυνάστες θα υποστούν ταχεία κρίση

Φέρτε όλα τα δέκατα στην αποθήκη του Ιεχωβά και απολαύστε πλημμύρα ευλογιών

Βιβλίο ενθύμησης θα γραφτεί για όσους φοβούνται τον Ιεχωβά· ο λαός Του θα διακρίνει τη διαφορά ανάμεσα στον δίκαιο και στον πονηρό

Η έλευση της μεγάλης και φοβερής ημέρας του Ιεχωβά (4:1-6)

Η ημέρα του Ιεχωβά θα επιφέρει την ολοκληρωτική καταστροφή των πονηρών, ενώ «θα λάμψει ο ήλιος της δικαιοσύνης» σε όσους φοβούνται το όνομα του Θεού

Πριν από αυτή την ημέρα θα λάβει χώρα έργο αποκατάστασης, το οποίο θα εκτελέσει ο προφήτης Ηλίας

ΜΑΛΛΙ

Το απαλό τρίχωμα που σχηματίζει την προβιά ορισμένων ζώων, ιδιαίτερα των προβάτων. Οι Εβραίοι και άλλοι λαοί στην αρχαιότητα κούρευαν το μαλλί και το χρησιμοποιούσαν ευρέως για να φτιάξουν ρούχα και κεντήματα. (Εξ 35:4-6, 25· 36:8, 35, 37· 38:18· 39:1-8, 22-29· Λευ 13:47· Παρ 31:13, 22· Ιεζ 34:3) Τα μάλλινα ρούχα παρέχουν μόνωση από τη ζέστη και το κρύο, ενώ παράλληλα είναι βολικά, επειδή ζεσταίνουν χωρίς να είναι ιδιαίτερα βαριά και απορροφούν την υγρασία χωρίς όμως να τα αισθάνεται νωπά αυτός που τα φοράει.

Υπό το Νόμο, οι Ισραηλίτες ήταν υποχρεωμένοι να δίνουν “το πρώτο μαλλί που κούρευαν” από τα ποίμνιά τους στους ιερείς. (Δευ 18:3-5) Όσοι δεν ήταν ιερείς απαγορευόταν να “φορούν σύμμικτο ύφασμα από μαλλί και λινάρι μαζί”.—Δευ 22:11· Λευ 19:19· βλέπε ΥΦΑΣΜΑ (Άλλες Χρήσεις).

Η σπουδαιότητα του μαλλιού στην αρχαιότητα υποδεικνύεται από το ότι ο Βασιλιάς Μησά του Μωάβ πλήρωνε «εκατό χιλιάδες αρνιά και εκατό χιλιάδες ακούρευτα αρσενικά πρόβατα» στο βασιλιά του Ισραήλ ως φόρο υποτελείας. (2Βα 3:4) Επίσης, το μαλλί ήταν πολύτιμο εμπόρευμα.—Ιεζ 27:1, 2, 7, 16, 18.

Επειδή το μαλλί είναι συνήθως λευκό στη φυσική του κατάσταση, μερικές φορές συσχετίζεται με τη λευκότητα και την αγνότητα. Για παράδειγμα, μέσω του προφήτη Ησαΐα, ο Ιεχωβά παρομοίασε τις συγχωρημένες αμαρτίες με λευκό μαλλί, λέγοντας: «Αν οι αμαρτίες σας είναι κατακόκκινες, θα γίνουν λευκές σαν το χιόνι· αν είναι ερυθρές σαν την πορφύρα, θα γίνουν σαν το μαλλί».—Ησ 1:18-20.

Ο Ιεχωβά δίνει «χιόνι σαν μαλλί», σαν να σκεπάζει τη γη με ένα ζεστό κάλυμμα λευκού μαλλιού.—Ψλ 147:16.

«Ο Παλαιός των Ημερών», ο Ιεχωβά Θεός, παρουσιάζεται συμβολικά σε όραμα να έχει μαλλιά σαν το καθαρό μαλλί. (Δα 7:9) Αυτό υποδηλώνει μεγάλη ηλικία και σοφία, χαρακτηριστικά που συσχετίζονται με τα γκρίζα μαλλιά. (Παράβαλε Ιωβ 15:9, 10.) Παρόμοια, ο απόστολος Ιωάννης είδε «κάποιον όμοιο με γιο ανθρώπου» και παρατήρησε ότι «το κεφάλι του και οι τρίχες του ήταν λευκά σαν λευκό μαλλί, σαν χιόνι». (Απ 1:12-14) Η περιγραφή των μαλλιών του με αυτόν τον τρόπο μπορεί να υποδηλώνει ότι είχαν γίνει λευκά στην οδό της δικαιοσύνης.—Παρ 16:31.

ΜΑΛΛΙΑ, ΤΡΙΧΩΜΑ

Η ιστορία δείχνει ότι τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες θεωρούσαν γενικά τα μαλλιά τους καλλωπιστικό στοιχείο που τους έκανε πιο ελκυστικούς και, σε πολλές περιπτώσεις, σημάδι σφρίγους και νεότητας. Γι’ αυτό, οι άνθρωποι ανέκαθεν περιποιούνταν πολύ τα μαλλιά τους.

Αιγύπτιοι. Οι Αιγύπτιοι είχαν πιθανότατα τις πιο παράξενες συνήθειες όσον αφορά τα μαλλιά και τις τρίχες του προσώπου τους. Οι άντρες, ιδιαίτερα οι ιερείς και οι στρατιώτες, ξύριζαν το κεφάλι και τα γένια τους. Ο Ηρόδοτος λέει ότι οι κάτοικοι του Νείλου ξύριζαν το κεφάλι των αγοριών, αφήνοντας μόνο λίγες τούφες στα πλάγια και ίσως μπρος και πίσω. Όταν το παιδί ενηλικιωνόταν, έκοβαν αυτές τις τούφες θεωρώντας τες σημάδια της παιδικής ηλικίας. Για τους άντρες ήταν ένδειξη πένθους ή ατημελησίας το να αφήσουν μακριά μαλλιά και γενειάδα. Γι’ αυτό και ο Ιωσήφ, όταν τον έβγαλαν από τη φυλακή, ξυρίστηκε προτού παρουσιαστεί ενώπιον του Φαραώ. (Γε 41:14) Ωστόσο, οι Αιγύπτιοι φορούσαν μερικές φορές περούκες και έβαζαν γενειάδες. Κάποιες παραστάσεις σε αιγυπτιακά μνημεία δείχνουν υψηλόβαθμους άντρες να έχουν μακριά, περιποιημένα μαλλιά, αλλά δεν είναι ευδιάκριτο αν αυτά είναι φυσικά ή περούκα.

Από την άλλη πλευρά, οι Αιγύπτιες άφηναν τα φυσικά τους μαλλιά μακριά και τα έπλεκαν. Καλοδιατηρημένα, πλεγμένα μαλλιά έχουν βρεθεί σε αρκετές αιγυπτιακές μούμιες γυναικών.

Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι, Ρωμαίοι. Οι Ασσύριοι, οι Βαβυλώνιοι και γενικά οι Ασιάτες είχαν μακριά μαλλιά. Ασσυριακά ανάγλυφα παρουσιάζουν τους άντρες να έχουν τα μαλλιά χτενισμένα σφιχτά, με τις άκρες να πέφτουν πάνω στους ώμους σε μπούκλες. Οι γενειάδες τους ήταν επίσης μακριές με μπούκλες, που κάποιες φορές χωρίζονταν σε δύο ή τρία επίπεδα, το δε μουστάκι ήταν περιποιημένο και οι άκρες του σχημάτιζαν επίσης μπούκλες. Κάποιοι πιστεύουν ότι τα πολύ μακριά μαλλιά που απεικονίζονται στα μνημεία ήταν εν μέρει ψεύτικα—πρόσθετα στα φυσικά μαλλιά του ατόμου.

Στην αρχαιότητα, οι Ρωμαίοι είχαν προφανώς γενειάδες, αλλά κατά τον τρίτο αιώνα Π.Κ.Χ. υιοθέτησαν τη συνήθεια του ξυρίσματος.

Εβραίοι. Οι Εβραίοι είχαν εξαρχής τη συνήθεια να αφήνουν γενειάδα, την οποία όμως διατηρούσαν περιποιημένη. Επίσης, έκοβαν τα μαλλιά τους σε μέτριο μήκος. Στην περίπτωση του Αβεσσαλώμ, τα μαλλιά του μεγάλωναν τόσο πολύ, ώστε όταν τα έκοβε, μία φορά το χρόνο, ζύγιζαν 200 σίκλους (2,3 κιλά), καθώς είναι πιθανό να βάραιναν ακόμη περισσότερο από τη χρήση λαδιού ή μύρων. (2Σα 14:25, 26) Σύμφωνα με το νόμο του Θεού, οι Ισραηλίτες δεν έπρεπε “να κονταίνουν ολόγυρα τα μαλλιά στα πλάγια του κεφαλιού τους” ούτε να καταστρέφουν «τις άκρες» της γενειάδας τους. Αυτό δεν σήμαινε ότι απαγορευόταν να κόβουν τα μαλλιά ή τη γενειάδα τους σε μέτριο μήκος, αλλά προφανώς η εντολή αυτή τους απέτρεπε από το να μιμηθούν ειδωλολατρικές συνήθειες. (Λευ 19:27· Ιερ 9:25, 26· 25:23· 49:32) Το να παραμελήσει κανείς τα μαλλιά ή τη γενειάδα του, πιθανότατα αφήνοντάς τα άκοπα και απεριποίητα, αποτελούσε ένδειξη πένθους. (2Σα 19:24) Σε οδηγίες που έδωσε ο Θεός στους ιερείς μέσω του προφήτη Ιεζεκιήλ, τους πρόσταξε να κόβουν, αλλά όχι να ξυρίζουν, τις τρίχες του κεφαλιού τους και να μην αφήνουν τα μαλλιά τους ελεύθερα όταν υπηρετούσαν στο ναό.—Ιεζ 44:15, 20.

Οι Εβραίες φρόντιζαν τα μαλλιά τους θεωρώντας τα σημάδι ομορφιάς (Ασμ 7:5), και τα άφηναν μακριά. (Ιωα 11:2) Το να κουρευτεί μια γυναίκα τελείως αποτελούσε ένδειξη πένθους ή οδύνης. (Ησ 3:24) Όταν ένας Ισραηλίτης στρατιώτης αιχμαλώτιζε μια παρθένα από κάποια εχθρική πόλη και επιθυμούσε να την παντρευτεί, εκείνη έπρεπε πρώτα να κουρευτεί τελείως, να περιποιηθεί τα νύχια της και να πενθήσει τους γονείς της επί έναν μήνα, εφόσον εκείνοι θα είχαν σκοτωθεί κατά την κατάληψη της πόλης.—Δευ 21:10-13· 20:10-14.

Στη διάγνωση της λέπρας, ένα στοιχείο που έπρεπε να λαβαίνει υπόψη του ο ιερέας ήταν το χρώμα και η κατάσταση των τριχών στο προσβεβλημένο σημείο.—Λευ 13:1-46.

Χριστιανοί. Τόσο ο απόστολος Πέτρος όσο και ο απόστολος Παύλος υποκινήθηκαν να συμβουλέψουν τις Χριστιανές να μη δίνουν υπερβολική προσοχή στην κόμμωση και στο στολισμό, όπως συνηθιζόταν εκείνες τις ημέρες. Απεναντίας, τις νουθέτησαν να εστιάζουν την προσοχή τους στο στολισμό με την άφθαρτη ενδυμασία του ήσυχου και πράου πνεύματος.—1Πε 3:3, 4· 1Τι 2:9, 10.

Ο απόστολος Παύλος έστρεψε επίσης την προσοχή στην κατάσταση που επικρατούσε ανάμεσα σε εκείνους προς τους οποίους έγραψε και στο τι συνήθιζαν γενικά να κάνουν αυτοί, και κατέδειξε ότι ήταν φυσιολογικό να έχει ένας άντρας κοντύτερα μαλλιά από μια γυναίκα. (Βλέπε ΦΥΣΗ.) Μια γυναίκα με ξυρισμένο κεφάλι ήταν ατιμασμένη. Ο Θεός είχε δώσει στη γυναίκα τα μακριά μαλλιά «αντί για κάλυμμα του κεφαλιού», αλλά ο Παύλος υποστήριξε ότι εκείνη δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει αυτό το φυσικό κάλυμμα, το οποίο ήταν δόξα για αυτήν, ως δικαιολογία για να μη φοράει κάλυμμα του κεφαλιού, «σημείο εξουσίας», όταν προσευχόταν ή προφήτευε μέσα στη Χριστιανική εκκλησία. Αποδεχόμενη αυτό το γεγονός και φορώντας κάλυμμα σε τέτοιες περιστάσεις, η Χριστιανή θα αναγνώριζε τη θεοκρατική ηγεσία και θα έδειχνε Χριστιανική υποταγή. Με αυτόν τον τρόπο θα δόξαζε τόσο τη συζυγική κεφαλή της όσο και τον Ιεχωβά Θεό, την Κεφαλή όλων.—1Κο 11:3-16.

Μεταφορική Χρήση. Ο Ιώβ έκοψε τα μαλλιά του κεφαλιού του θέλοντας να δείξει συμβολικά την απελπισία του για το γεγονός ότι είχε χάσει τα παιδιά και την περιουσία του.—Ιωβ 1:20.

Στον Ιεζεκιήλ δόθηκε η εντολή να κόψει τις τρίχες του κεφαλιού του και της γενειάδας του, να τις χωρίσει στα τρία και να τις καταστρέψει με τρόπους οι οποίοι θα περιέγραφαν προφητικά τα οδυνηρά πράγματα που θα συνέβαιναν στους κατοίκους της Ιερουσαλήμ κατά την εκτέλεση των κρίσεων του Θεού εναντίον της. (Ιεζ 5:1-13) Η οδύνη και η ταλαιπωρία συμβολίζονταν επίσης από το ξερίζωμα ή το κόψιμο των μαλλιών ή των τριχών. (Εσδ 9:3· Ιερ 7:29· 48:37· Μιχ 1:16) Η ατίμωση, η περιφρόνηση ή το όνειδος μπορούσαν να εκφραστούν με το ξερίζωμα των τριχών από το κεφάλι ή το πρόσωπο κάποιου.—Νε 13:25· Ησ 50:6.

Ο αριθμός των τριχών στο ανθρώπινο κεφάλι (ο οποίος λέγεται ότι φτάνει κατά μέσο όρο περίπου τις 100.000) χρησιμοποιήθηκε για να συμβολίσει κάτι πολυάριθμο ή αναρίθμητο. (Ψλ 40:12· 69:4) Η δε λεπτότητα της τρίχας χρησιμοποιήθηκε μεταφορικά για να υποδηλώσει εξαιρετική ακρίβεια. (Κρ 20:16) Η φράση “Ούτε μία τρίχα από το κεφάλι σου δεν θα χαθεί (ή δεν θα πέσει)” αποτελεί εγγύηση για πλήρη και ολοκληρωτική προστασία και ασφάλεια. (Λου 21:18· 1Σα 14:45· 2Σα 14:11· 1Βα 1:52· Πρ 27:34) Κάτι παρόμοιο υποδήλωναν τα λόγια του Ιησού Χριστού προς τους μαθητές του όσον αφορά τη φροντίδα του Θεού για αυτούς: «Ακόμη και οι τρίχες του κεφαλιού σας είναι όλες αριθμημένες».—Ματ 10:30· Λου 12:7.

Τα γκρίζα μαλλιά άξιζαν σεβασμό (Παρ 16:31· 20:29) και χρησιμοποιούνταν ενίοτε ως συνώνυμο της μεγάλης ηλικίας και της σοφίας. (Ιωβ 15:9, 10· βλέπε ΓΚΡΙΖΑ ΜΑΛΛΙΑ.) Σε όραμα που δόθηκε στον Δανιήλ, ο Ιεχωβά εμφανίστηκε συμβολικά ως ασπρομάλλης, με τρίχες «σαν το καθαρό μαλλί», ως «ο Παλαιός των Ημερών». (Δα 7:9) Ο απόστολος Ιωάννης είδε τον Ιησού Χριστό να εμφανίζεται σε όραμα έχοντας τις τρίχες του κεφαλιού του “λευκές σαν λευκό μαλλί”.—Απ 1:1, 14, 17, 18.

Τρίχωμα Ζώων. Οι τρίχες του κατσικιού χρησιμοποιούνταν στην κατασκευή υφασμάτων. (Εξ 26:7) Ο Ιωάννης ο Βαφτιστής φορούσε ένδυμα από τρίχες καμήλας. (Ματ 3:4· Μαρ 1:6) Αυτό το είδος ενδύματος ήταν το επίσημο ένδυμα των προφητών. (2Βα 1:8· παράβαλε Γε 25:25.) Η Ρεβέκκα τοποθέτησε τρίχωμα κατσικιών στα χέρια και στο λαιμό του Ιακώβ σε απομίμηση της τριχοφυΐας του Ησαύ.—Γε 27:16· βλέπε ΓΕΝΕΙΑΔΑ.

ΜΑΛΛΟΥΧ

(Μαλλούχ) [από μια ρίζα που σημαίνει «βασιλεύω»· ή, «βασιλιάς»].

1. Μεραρίτης Λευίτης και προπάτορας του Λευίτη υμνωδού Εθάν.—1Χρ 6:44-47.

2. Ένας από τους ιερείς που συνόδευσαν τον Ζοροβάβελ όταν οι Ιουδαίοι επέστρεψαν από τη βαβυλωνιακή εξορία.—Νε 12:1, 2, 7.

3. Ισραηλίτης «από τους γιους του Βανί» μεταξύ εκείνων που είχαν δεχτεί αλλοεθνείς συζύγους αλλά τις εξαπέστειλαν στις ημέρες του Έσδρα.—Εσδ 10:29, 44.

4. Ισραηλίτης «από τους γιους του Χαρίμ» μεταξύ εκείνων που είχαν πάρει αλλοεθνείς συζύγους αλλά τις απέπεμψαν την εποχή του Έσδρα.—Εσδ 10:31, 32, 44.

5. Ιερέας, ή κάποιος προπάτοράς του, ο οποίος επικύρωσε με σφραγίδα την «αξιόπιστη συμφωνία» που συνάφθηκε στις ημέρες του Νεεμία.—Νε 9:38–10:4.

6. Ισραηλίτης—από τους επικεφαλής του λαού—του οποίου κάποιος απόγονος, αν όχι ο ίδιος, επικύρωσε την «αξιόπιστη συμφωνία» που συνάφθηκε την εποχή του Νεεμία.—Νε 9:38· 10:1, 14, 27.

ΜΑΛΛΟΥΧΙ

(Μαλλουχί).

Ιερατική οικογένεια, ένας εκπρόσωπος της οποίας υπηρέτησε στις ημέρες του Αρχιερέα Ιεχωακείμ και στις ημέρες του Έσδρα και του Κυβερνήτη Νεεμία.—Νε 12:12, 14, 26.

Το όνομα Μαλλουχί συνοδεύεται στο Μασοριτικό κείμενο από ένα κερέ—δηλαδή μια περιθωριακή σημείωση—που λέει ότι πρέπει να διαβάζεται «Μελιχού», μορφή που εμφανίζεται στη Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου. (Βλέπε επίσης ΒΑΜ, ΜΠΚ.) Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα έχει την απόδοση «Μαλούχ», που σύμφωνα με μερικούς λογίους ήταν και η πρωτότυπη μορφή. Αυτοί οι λόγιοι υποστηρίζουν (χωρίς, όμως, να μπορεί να αποδειχτεί αυτό) ότι η προσθήκη του γράμματος ι (στην εβραϊκή, γιωδ [י]) στο τέλος του ονόματος έγινε όταν, κατά την αντιγραφή των χειρογράφων, το πρώτο γράμμα της επόμενης λέξης γράφτηκε κατά λάθος δύο φορές.

ΜΑΛΛΩΘΙ

(Μαλλωθί) [από μια ρίζα που σημαίνει «κάνω σήματα· προφέρω»].

Κααθίτης Λευίτης και ένας από τους 14 γιους του υμνωδού Αιμάν. (1Χρ 25:4, 5) Τα μέλη αυτής της οικογένειας υπηρετούσαν ως μουσικοί υπό τη διεύθυνση του πατέρα τους του Αιμάν. Όταν ο Δαβίδ οργάνωσε τις υποδιαιρέσεις των Λευιτών ώστε αυτοί να υπηρετούν με τη σειρά στον οίκο του Ιεχωβά, ο 19ος κλήρος έπεσε στον Μαλλωθί, ο οποίος τέθηκε επικεφαλής της συγκεκριμένης 12μελούς υποδιαίρεσης μουσικών.—1Χρ 25:6, 26.

ΜΑΛΤΑ

(Μάλτα).

Νησί της Μεσογείου το οποίο βρίσκεται 100 περίπου χλμ. Ν της Σικελίας και έχει έκταση περίπου 246 τ. χλμ. Στη Μάλτα ναυάγησε ο απόστολος Παύλος και έμεινε εκεί τρεις μήνες. Στο διάστημα αυτό θεράπευσε τον πατέρα του Πόπλιου και άλλους αρρώστους.—Πρ 28:1, 7-9, 11.

Παλιότερα, μερικοί συνέδεαν τη λέξη Μελίτη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου που αποδίδεται «Μάλτα» με το Μλιέτ (Μέλεντα, στην ιταλική), το οποίο βρίσκεται στα ανοιχτά της δυτικής ακτής της Βαλκανικής Χερσονήσου, και αυτό επειδή στην αρχαιότητα το εν λόγω νησί λεγόταν Μελίτη. Ωστόσο, η παράδοση και τα στοιχεία που παρέχουν οι Γραφές υποδεικνύουν τη Μάλτα ως την τοποθεσία όπου ναυάγησε ο Παύλος. Ο προσδιορισμός «θάλασσα του Αδρία», στην οποία αναφέρεται ότι έπλεε το πλοίο καθώς πλησίαζε στη Μάλτα, κατέληξε να περιλαμβάνει τα θαλάσσια ύδατα της Μεσογείου Α της Σικελίας και Δ της Κρήτης, και επομένως θα μπορούσε να λεχθεί ότι η Μάλτα βρεχόταν από αυτή τη θάλασσα.—Πρ 27:27.

Το Ναυάγιο του Παύλου. Λίγο μετά την Ημέρα της Εξιλέωσης (Σεπτέμβριο ή Οκτώβριο), το πλοίο στο οποίο επέβαινε ο φυλακισμένος Παύλος έφυγε από το αγκυροβόλιο των Καλών Λιμένων, στην Κρήτη, και παγιδεύτηκε σε έναν θυελλώδη άνεμο (Ευρακύλων), ο οποίος προφανώς έπνεε από τα ΑΒΑ. Ο άνεμος αυτός παρέσυρε το πλοίο από τα παράλια της Κρήτης προς την Καύδα, και οι ναυτικοί φοβούνταν μήπως προσαράξουν στη «Σύρτη», την κινούμενη άμμο κατά μήκος των ακτών της βόρειας Αφρικής. (Πρ 27:8, 9, 13-17) Ένας ανατολικός-βορειοανατολικός άνεμος δεν θα μπορούσε να παρασύρει το πλοίο προς το Μλιέτ, το οποίο βρίσκεται γύρω στα 1.000 χλμ. ΒΒΔ της Καύδας. Προφανώς το πλοίο, αφού περιπλανήθηκε σχεδόν δύο εβδομάδες, πλησίασε στη Μάλτα, περίπου 870 χλμ. ΔΒΔ της Καύδας.—Πρ 27:33· βλέπε ΕΥΡΑΚΥΛΩΝ.

Ο γνωστός σήμερα ως Κόλπος του Αγ. Παύλου, στη βορειοανατολική πλευρά της Μάλτας, θα ήταν δυνατόν να προσεγγίστηκε με μια ΔΒΔ πορεία, χωρίς προηγουμένως να προσεγγιστεί άλλη περιοχή της Μάλτας. Οι ναύτες άρχισαν ενδεχομένως να υποπτεύονται ότι πλησίαζαν σε ξηρά όταν τα έμπειρα αφτιά τους άκουσαν τα αφρισμένα κύματα να σκάνε στο βραχώδες ακρωτήριο Κούρα, το οποίο εισχωρεί στη Μεσόγειο από την ανατολική πλευρά του Κόλπου του Αγ. Παύλου. Οι «είκοσι οργιές» και «δεκαπέντε οργιές» (μια οργιά ισοδυναμεί με 1,8 μ.) που βρήκαν με τη βυθομέτρηση αντιστοιχούν κατά βάση σε βυθομετρήσεις που έγιναν στα μέσα του 19ου αιώνα στην περιοχή όπου βρίσκεται ο Κόλπος του Αγ. Παύλου.—Πρ 27:27, 28.

Οι ναυτικοί, ίσως επειδή ήταν εξοικειωμένοι με κάποιο άλλο λιμάνι της Μάλτας, δεν κατάλαβαν ούτε στο φως της ημέρας ότι αυτή η στεριά ήταν η Μάλτα. Το μεγαλύτερο και πιο γνωστό λιμάνι του νησιού βρίσκεται στη Βαλέτα, 13 χλμ. ΝΑ του Κόλπου του Αγ. Παύλου.—Πρ 27:39.

Κατά μήκος της δυτικής πλευράς του Κόλπου του Αγ. Παύλου υπάρχουν δύο όρμοι. Πιθανότατα σε έναν από αυτούς τους όρμους έλπιζαν να «βγάλουν το πλοίο» οι ναύτες αλλά δεν τα κατάφεραν, και ο λόγος ήταν ότι περιέπεσαν εἰς τόπον διθάλασσον (Κείμενο). Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι το πλοίο έπεσε «σε έναν τόπο όπου συναντιούνταν δύο θάλασσες» (AS, ΒΑΜ) ή σε «ρηχό αμμότοπο που βρεχόταν και στις δύο πλευρές από τη θάλασσα». (ΜΝΚ) Μια άλλη εκδοχή είναι ότι το πλοίο παγιδεύτηκε ανάμεσα σε δύο αντίθετα ρεύματα και προσάραξε. (Παράβαλε JB, NE, ΠΑΒ.) Η πλώρη του πλοίου κόλλησε και έμεινε ακίνητη, ίσως μέσα στη λάσπη και στην άμμο που υπήρχε τρεις οργιές κάτω από την επιφάνεια σε μερικά σημεία του Κόλπου του Αγ. Παύλου, ενώ η πρύμνη κομματιάστηκε από τα κύματα.—Πρ 27:39-41.

Οι εμπειρίες του Παύλου στη Μάλτα. Τότε οι στρατιώτες αποφάσισαν να σκοτώσουν τον Παύλο και τους άλλους κρατουμένους. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι, λόγω της αυστηρής στρατιωτικής πειθαρχίας των Ρωμαίων, οι φρουροί θεωρούνταν υπεύθυνοι αν δραπέτευαν οι κρατούμενοι τους οποίους είχαν υπό την επίβλεψή τους. (Παράβαλε Πρ 12:19· 16:27.) Επειδή ο αξιωματικός (εκατόνταρχος) κατάφερε να αποτρέψει τους στρατιώτες για χάρη του Παύλου, όλοι οι επιβαίνοντες, 276 τον αριθμό, επέζησαν από το ναυάγιο είτε κολυμπώντας μέχρι την ακτή είτε φτάνοντας σώοι στη στεριά πάνω σε σανίδες και άλλα επιπλέοντα αντικείμενα του κατεστραμμένου σκάφους.—Πρ 27:37, 42-44.

Οι κάτοικοι της Μάλτας, οι οποίοι δεν μιλούσαν την ελληνική, έδειξαν ασυνήθιστη ανθρώπινη καλοσύνη στους επιζώντες, ανάβοντας μάλιστα φωτιά για χάρη τους, προκειμένου να ζεσταθούν. Όταν κάποια στιγμή ο απόστολος Παύλος έβαλε ένα δεμάτι κλαδιά στη φωτιά, μια δηλητηριώδης οχιά βγήκε και πιάστηκε πάνω στο χέρι του. Οι κάτοικοι της Μάλτας, έκπληκτοι που ο Παύλος δεν πρήστηκε ούτε πέθανε, άρχισαν να τον βλέπουν σαν θεό.—Πρ 28:1-6.

Σήμερα δεν ενδημούν οχιές στη Μάλτα. Μεγάλες μεταβολές έχουν επέλθει από τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. Αν και τώρα η Μάλτα είναι μια από τις πιο πυκνοκατοικημένες χώρες στον κόσμο, με πληθυσμό περίπου 1.280 άτομα ανά τ. χλμ., στην εποχή του Παύλου ενδέχεται να υπήρχαν εκεί μεγάλες δενδρόφυτες εκτάσεις. Η αύξηση του πληθυσμού θα πρέπει να επέδρασε σοβαρά στο φυσικό περιβάλλον των άγριων ζώων. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε εύκολα να οδηγήσει στην εξαφάνιση όλων των οχιών, όπως έγινε στο Άραν, ένα νησί στα ανοιχτά της νοτιοδυτικής ακτής της Σκωτίας. Ωστόσο, ακόμη και σχετικά πρόσφατα, το 1853, αναφέρεται ότι θεάθηκε μια οχιά κοντά στον Κόλπο του Αγ. Παύλου.

ΜΑΛΧΑΜ

(Μαλχάμ) [Βασιλιάς Τους].

1. Βενιαμίτης και γιος του Σαχαραΐμ από τη σύζυγό του την Οδές.—1Χρ 8:1, 8, 9.

2. Ο κυριότερος ειδωλολατρικός θεός των Αμμωνιτών. (2Σα 12:30· 1Χρ 20:1, 2· Ιερ 49:1, 3) Πιθανώς ταυτίζεται με τον Μελχώμ και τον Μολόχ. (1Βα 11:5, 7· Πρ 7:43) Το όνομα Μαλχάμ στο Μασοριτικό κείμενο διαφέρει από αυτό του Μελχώμ, “του αηδιαστικού πράγματος των Αμμωνιτών”, μόνο ως προς τα εβραϊκά φωνηεντικά σημεία. (1Βα 11:5) Παραβαίνοντας την εντολή του εδαφίου Ιησούς του Ναυή 23:7, οι Ιουδαίοι άρχισαν να κάνουν όρκους επικαλούμενοι τον Μαλχάμ. (Σοφ 1:5) Το πότε η εβραϊκή αυτή λέξη πρέπει να αποδίδεται ως το όνομα του εν λόγω θεού και πότε με την έκφραση «βασιλιάς τους» καθορίζεται από τα συμφραζόμενα.—Αμ 1:15· βλέπε ΜΟΛΟΧ.

ΜΑΛΧΙΑΣ

(Μαλχίας) [Βασιλιάς μου Είναι ο Ιεχωβά].

1. Λευίτης που καταγόταν από τον Γηρσώμ και ήταν πρόγονος του Λευίτη μουσικού Ασάφ.—1Χρ 6:39-43.

2. Απόγονος του Ααρών και επικεφαλής της 5ης από τις 24 υποδιαιρέσεις ιερέων τις οποίες οργάνωσε ο Δαβίδ.—1Χρ 24:1, 9.

3. Ιερέας και πατέρας του Πασχώρ.—1Χρ 9:12· Νε 11:12· Ιερ 21:1· 38:1.

4. “Γιος του βασιλιά” στη στέρνα του οποίου έριξαν τον Ιερεμία. (Ιερ 38:6) Σε αυτή την περίπτωση η έκφραση “γιος του βασιλιά” μπορεί να υποδηλώνει ότι επρόκειτο, όχι για παιδί του βασιλιά, αλλά για κάποιον που συνδεόταν στενά με το σπιτικό του βασιλιά ή για αξιωματούχο βασιλικής καταγωγής.—Βλέπε ΙΕΡΑΜΕΗΛ Αρ. 3.

5. Ισραηλίτης «από τους γιους του Φαρώς» μεταξύ εκείνων που είχαν δεχτεί αλλοεθνείς συζύγους αλλά τις απέπεμψαν στις ημέρες του Έσδρα.—Εσδ 10:25, 44.

6. Άλλος Ισραηλίτης «από τους γιους του Φαρώς» μεταξύ εκείνων που εξαπέστειλαν τις αλλοεθνείς συζύγους τους. (Εσδ 10:25, 44) Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα λέει εδώ “Ασαβίας” αντί για «Μαλχίας».

7. Ισραηλίτης «από τους γιους του Χαρίμ» ο οποίος ήταν μεταξύ εκείνων που εξαπέστειλαν τις αλλοεθνείς συζύγους τους και τους γιους τους την εποχή του Έσδρα.—Εσδ 10:31, 44.

8. Ισραηλίτης, «ο γιος του Χαρίμ». Μαζί με τον Ασσούβ, επισκεύασε ένα τμήμα του τείχους της Ιερουσαλήμ και τον Πύργο των Φούρνων μετά την επιστροφή από τη βαβυλωνιακή εξορία. (Νε 3:11) Ίσως είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 7.

9. Γιος του Ρηχάβ και άρχοντας της περιφέρειας της Βαιθ-ακκερέμ ο οποίος επισκεύασε την Πύλη των Σωρών της Στάχτης όταν ήταν κυβερνήτης ο Νεεμίας.—Νε 3:14.

10. Μέλος της συντεχνίας των χρυσοχόων που επισκεύασε μέρος του τείχους της Ιερουσαλήμ στις ημέρες του Νεεμία.—Νε 3:31.

11. Ιερέας που στεκόταν στα αριστερά του Έσδρα καθώς ο αντιγραφέας διάβαζε το Νόμο μπροστά στους Ισραηλίτες στην ανασυγκροτημένη Ιερουσαλήμ.—Νε 8:4.

12. Ιερέας, ή κάποιος προπάτοράς του, ο οποίος επικύρωσε με σφραγίδα την «αξιόπιστη συμφωνία» όταν ήταν κυβερνήτης ο Νεεμίας.—Νε 9:38–10:3.

13. Ιερέας που συμμετείχε στις τελετουργικές εκδηλώσεις για την εγκαινίαση του τείχους της Ιερουσαλήμ το οποίο ανοικοδομήθηκε υπό την εποπτεία του Νεεμία. (Νε 12:40-42) Ίσως είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 11.

ΜΑΛΧΙΗΛ

(Μαλχιήλ) [Ο Θεός Είναι Βασιλιάς· ή, Βασιλιάς μου Είναι ο Θεός].

Εγγονός του Ασήρ και γιος του Βεριά. (Γε 46:17) Αποκαλείται «πατέρας της Βερζαΐθ» (1Χρ 7:31) και ήταν κεφαλή οικογένειας στον Ισραήλ.—Αρ 26:45.

ΜΑΛΧΙΗΛΙΤΕΣ

(Μαλχιηλίτες) [Του (Από τον) Μαλχιήλ].

Οικογένεια Ασηριτών καταγόμενη από τον Μαλχιήλ.—Αρ 26:44, 45.

ΜΑΛΧΙΡΑΜ

(Μαλχιράμ) [Ο Βασιλιάς μου Είναι Υψηλός (Εξυψωμένος)].

Ένας από τους γιους που απέκτησε ο Βασιλιάς Ιεχονίας (Ιωαχίν) ως αιχμάλωτος στη Βαβυλώνα.—1Χρ 3:17, 18.

ΜΑΛΧΙ-ΣΟΥΑ

(Μαλχί-σουά) [Ο Βασιλιάς μου [Ακούει την] Κραυγή [μου] για Βοήθεια].

Ένας από τους γιους του Βασιλιά Σαούλ. (1Σα 14:49· 1Χρ 8:33· 9:39) Πατάχθηκε στη μάχη του Όρους Γελβουέ από τους Φιλισταίους (1Σα 31:2· 1Χρ 10:2) οι οποίοι κρέμασαν το πτώμα του (μαζί με τα πτώματα των αδελφών του, του Ιωνάθαν και του Αβιναδάβ, καθώς και του πατέρα του, του Σαούλ) στο τείχος της Βαιθ-σαν. Ωστόσο, κάποιοι γενναίοι άντρες του Ισραήλ πήραν πίσω τα πτώματα, τα έκαψαν στην Ιαβείς και έθαψαν τα κόκαλά τους εκεί.—1Σα 31:8-13.

ΜΑΛΧΟΣ

(Μάλχος) [από μια ρίζα της εβρ. που σημαίνει «βασιλιάς»].

Ο δούλος του αρχιερέα που πήγε μαζί με τον Ιούδα τον Ισκαριώτη και το πλήθος στη Γεθσημανή, όπου συνελήφθη ο Χριστός. Ο Πέτρος έκοψε το δεξί αφτί του Μάλχου με ένα σπαθί (Ιωα 18:10· Ματ 26:51· Μαρ 14:47), αλλά ο Ιησούς το θεράπευσε θαυματουργικά. (Λου 22:50, 51) Ένας άλλος δούλος του αρχιερέα Καϊάφα, συγγενής του Μάλχου, αναγνώρισε αργότερα τον Πέτρο, και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αρνηθεί ο απόστολος τον Χριστό τρίτη φορά.—Ιωα 18:26, 27.

ΜΑΜΒΡΗ

(Μαμβρή) [πιθανώς, Καλοθρεμμένος].

1. Αμορραίος αρχηγός ο οποίος, μαζί με τους αδελφούς του τον Ανέρ και τον Εσχώλ, βοήθησε τον Αβραάμ να νικήσει τον Βασιλιά Χοδολλογομόρ και τους συμμάχους του. Ο λόγος για τον οποίο αυτοί υποστήριξαν τον Αβραάμ ήταν προφανώς η συνθήκη την οποία είχαν συνάψει μαζί του.—Γε 14:13, 24.

2. Τοποθεσία που ταυτίζεται γενικά με το ερ-Ράματ ελ-Χαλίλ, περίπου 3 χλμ. Β της Χεβρών, αλλά την οποία μερικοί εντοπίζουν πιο Δ, σε αρμονία με το εδάφιο Γένεση 23:17. (Βλέπε ΜΑΧΠΕΛΑΧ.) Αποτελούσε τον κύριο τόπο διαμονής του Αβραάμ και, τουλάχιστον για ένα διάστημα, του Ισαάκ. Στη σπηλιά Μαχπελάχ εκεί κοντά θάφτηκαν τελικά οι ίδιοι και οι σύζυγοί τους, καθώς και ο Ιακώβ και η Λεία. (Γε 13:18· 35:27· 49:29-33· 50:13) Η περιοχή έχει άφθονα νερά και πολλές πηγές. Την εποχή του Αβραάμ υπήρχε στη Μαμβρή ένα δασύλλιο με μεγάλα δέντρα, όπου ο Αβραάμ έχτισε θυσιαστήριο για τον Ιεχωβά. (Γε 13:18) Στη σκιά ενός από αυτά τα δέντρα φιλοξένησε τους αγγέλους πριν από την καταστροφή των Σοδόμων και των Γομόρρων. (Γε 18:1-8) Εδώ επίσης δόθηκε σε αυτόν η υπόσχεση του Ιεχωβά ότι θα αποκτούσε γιο από τη Σάρρα. (Γε 18:9-19) Από ένα σημείο κοντά στη Μαμβρή, ο Αβραάμ μπορούσε να δει μέχρι τα Σόδομα και να διακρίνει στο βάθος τον πυκνό καπνό που ανέβαινε εξαιτίας της πύρινης καταστροφής εκείνης της περιοχής.—Γε 19:27-29.

Στην περιοχή όπου εντοπίζεται σήμερα η Μαμβρή, κάποια μεγάλα δέντρα (συνήθως βελανιδιές) έχουν θεωρηθεί ιστορικής σημασίας από την εποχή του Ιώσηπου μέχρι τις ημέρες μας. Στο διάβα των αιώνων έχουν ανεγερθεί διάφορα ιερά, συνήθως αναφορικά με ένα αρχαίο δέντρο που εκλαμβάνεται ως το δέντρο κάτω από το οποίο μίλησε ο Αβραάμ με τους αγγέλους. Γύρω από κάποιον τέτοιον χώρο τον οποίο υποδεικνύει η παράδοση, ο Ηρώδης ο Μέγας έχτισε ένα πέτρινο τείχος. Ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος, ύστερα από μια επίσκεψη της πεθεράς του στην περιοχή τον τέταρτο αιώνα Κ.Χ., έβαλε να ανεγείρουν εκεί έναν ναό. Μεταγενέστερα, και οι Μουσουλμάνοι κατακτητές επίσης θεωρούσαν ιερή την περιοχή.

ΜΑΜΩΝΑΣ

Βλέπε ΠΛΟΥΤΟΣ.

ΜΑΝΑΗΝ

(Μαναήν) [ελλ. μορφή του εβρ. Μεναχέμ («Μεναήμ»), το οποίο σημαίνει «Αυτός που Παρηγορεί»].

Ένας από τους προφήτες και δασκάλους στην εκκλησία της Αντιόχειας. Είχε σπουδάσει με τον περιφερειακό διοικητή Ηρώδη (Αντίπα).—Πρ 13:1.

ΜΑΝΑΣΣΗΣ

(Μανασσής) [Αυτός που Κάνει [Κάποιον] να Ξεχάσει].

1. Πρωτότοκος γιος του Ιωσήφ και εγγονός του Ιακώβ. Όταν ο Ιωσήφ έγινε διαχειριστής τροφίμων στην Αίγυπτο, ο Φαραώ τού έδωσε για σύζυγο την Ασενέθ, την κόρη του Ποτιφερά, του ιερέα της Ων, και εκείνη του γέννησε δύο γιους, τον Μανασσή και τον Εφραΐμ. Ο Ιωσήφ ονόμασε τον πρωτότοκό του Μανασσή επειδή, όπως είπε: «Ο Θεός με έκανε να ξεχάσω όλα μου τα προβλήματα και όλο τον οίκο του πατέρα μου».—Γε 41:45, 50-52.

Όταν ο Ιακώβ ευλόγησε τον Μανασσή και τον Εφραΐμ, επέμεινε να έχει το δεξί του χέρι πάνω στον Εφραΐμ και το αριστερό πάνω στον Μανασσή, βάζοντας έτσι τον νεότερο Εφραΐμ πριν από τον Μανασσή. (Γε 48:13-20) Όπως υποδήλωνε αυτό, ο Εφραΐμ επρόκειτο να γίνει μεγαλύτερος από τον Μανασσή.

Ο Μανασσής απέκτησε γιους από μια Σύρια παλλακίδα (1Χρ 7:14), και ο Ιωσήφ πρόφτασε να δει τους γιους του Μαχίρ, γιου του Μανασσή.—Γε 50:22, 23.

2. Η φυλή του Ισραήλ που προήλθε από τον Μανασσή, το γιο του Ιωσήφ, και αποτελούνταν από εφτά πατριές. Έναν περίπου χρόνο αφότου οι Ισραηλίτες έφυγαν από την Αίγυπτο, οι ακμαίοι άντρες του Μανασσή από 20 χρονών και πάνω αριθμούσαν 32.200. (Αρ 1:34, 35) Σε αυτούς περιλαμβανόταν αναμφίβολα και ο Γαδδί, ένας από τους δέκα άντρες που έδωσαν άσχημη αναφορά μετά την κατασκόπευση της Υποσχεμένης Γης. (Αρ 13:1, 2, 11, 25-33) Όταν έγινε μια δεύτερη απογραφή, σχεδόν τέσσερις δεκαετίες αργότερα, οι καταγραμμένοι άρρενες της φυλής είχαν αυξηθεί σε 52.700, ξεπερνώντας τη φυλή του Εφραΐμ κατά 20.200. (Αρ 26:28-34, 37) Προφανώς, λοιπόν, ο Μωυσής αναφερόταν στον υποδεέστερο ρόλο που θα διαδραμάτιζε ο Μανασσής μελλοντικά όταν έκανε λόγο για τις «μυριάδες του Εφραΐμ» αλλά για τις «χιλιάδες του Μανασσή».—Δευ 33:17.

Στην έρημο η φυλή του Μανασσή, υπό την ηγεσία του αρχηγού της του Γαμαλιήλ, γιου του Φεδασούρ, στρατοπέδευε Δ της σκηνής της μαρτυρίας, μαζί με τον Εφραΐμ και τον Βενιαμίν. Αυτή η τρίφυλη υποδιαίρεση προχωρούσε τρίτη κατά σειρά στην οδοιπορία.—Αρ 1:10, 16· 2:18-24· 7:54· 10:23.

Κατάκτηση Εδαφών και στις Δύο Πλευρές του Ιορδάνη Ποταμού. Όταν οι Ισραηλίτες νίκησαν τους Αμορραίους βασιλιάδες Σηών και Ωγ, ο Μωυσής παραχώρησε την κατακτημένη γη τους στους Ρουβηνίτες, στους Γαδίτες και στη μισή φυλή του Μανασσή, με τον όρο ότι αυτές οι φυλές θα συμμετείχαν στην κατάκτηση της περιοχής Δ του Ιορδάνη. (Αρ 32:20-33· 34:14, 15· Δευ 29:7, 8) Το βόρειο τμήμα της περιοχής Α του Ιορδάνη φαίνεται ότι καταλήφθηκε κυρίως με τις προσπάθειες των Μανασσιτών, δεδομένου ότι ο Ιαείρ, ο Νοβά και «οι γιοι του Μαχίρ» κατέκτησαν διάφορα μέρη αυτής της περιοχής. Γι’ αυτόν το λόγο, ο Μωυσής τούς έδωσε τη συγκεκριμένη περιοχή.—Αρ 32:39-42· Δευ 3:13-15· 1Χρ 2:21, 22.

Αργότερα, άντρες από τη «μισή φυλή του Μανασσή» που είχαν λάβει την κληρονομιά τους πέρασαν όντως τον Ιορδάνη και συμμετείχαν στην κατάκτηση της γης που βρισκόταν προς τη δύση. (Ιη 1:12-18· 4:12) Αυτοί περιλαμβάνονταν επίσης σε εκείνους που συγκεντρώθηκαν μπροστά στο Όρος Γαριζίν όταν ο Ιησούς του Ναυή «διάβασε μεγαλόφωνα όλα τα λόγια του νόμου, την ευλογία και την κατάρα». (Δευ 27:12· Ιη 8:33, 34) Υπό την ηγεσία του Ιησού του Ναυή, οι Ισραηλίτες συνέτριψαν τη δύναμη των Χαναναίων, νικώντας 31 βασιλιάδες σε μια περίοδο περίπου έξι χρόνων. (Ιη 12:7-24) Κατόπιν, μολονότι υπήρχαν ακόμη περιοχές που απέμενε να κατακτηθούν, ο Ιησούς του Ναυή, βοηθούμενος από τον Αρχιερέα Ελεάζαρ και θεϊκά διορισμένους εκπροσώπους των δέκα φυλών (περιλαμβανομένου και του Μανασσίτη Ανιήλ, γιου του Εφόδ), μοίρασε τη γη σε κληρονομικά μερίδια.—Αρ 34:17, 23· Ιη 13:1-7.

Εδαφική Κληρονομιά. Βέβαια, η μισή φυλή του Μανασσή είχε ήδη την κληρονομιά της Α του Ιορδάνη. Αυτή περιλάμβανε τη Βασάν και μέρος της Γαλαάδ. (Ιη 13:29-31) Προς το Ν βρισκόταν ο Γαδ, με μεθόρια πόλη τη Μαχαναΐμ. (Ιη 13:24-26, 30) Αυτή η περιοχή ήταν κατά βάση οροπέδιο, με μέσο υψόμετρο περίπου 610 μ. Εδώ βρισκόταν η Γκολάν, μία από τις έξι πόλεις καταφυγίου, καθώς και η Βεεσθερά (Ασταρώθ), άλλη μια Λευιτική πόλη.—Ιη 20:8, 9· 21:27· 1Χρ 6:71.

Οι υπόλοιποι μισοί Μανασσίτες έλαβαν ως κληρονομιά τους μια περιοχή Δ του Ιορδάνη. (Ιη 17:2, 5) Αυτή συνόρευε με τον Εφραΐμ στο Ν, τον Ασήρ ΒΔ, τον Ισσάχαρ ΒΑ και τη Μεσόγειο Θάλασσα στη Δ. Από τη Μιχμεθά, το όριο ανάμεσα στον Εφραΐμ και στον Μανασσή εκτεινόταν μέχρι τη Θαπφουά, συνέχιζε κατά μήκος της κοιλάδας του χειμάρρου Κανάχ και κατέληγε στη Μεσόγειο. (Παράβαλε Ιη 16:5-8· 17:7-10.) Αν και οι Εφραϊμίτες είχαν ορισμένες πόλεις που παρεμβάλλονταν μέσα στον Μανασσή, στους Μανασσίτες παραχωρήθηκαν πόλεις που παρεμβάλλονταν τόσο μέσα στον Ισσάχαρ όσο και μέσα στον Ασήρ (οι Βαιθ-σεάν, Ιβλεάμ, Δωρ, Εν-δωρ, Θαανάχ και Μεγιδδώ, μαζί με τις εξαρτώμενες κωμοπόλεις τους). (Ιη 16:9· 17:11) Οι Μανασσίτες δεν κατόρθωσαν να εκδιώξουν τους Χαναναίους από αυτές τις παρεμβαλλόμενες πόλεις, αλλά με τον καιρό τούς υπέταξαν υποβάλλοντάς τους σε καταναγκαστική εργασία. (Ιη 17:11-13· Κρ 1:27, 28· παράβαλε 1Χρ 7:29.) Δύο από αυτές τις παρεμβαλλόμενες πόλεις, η Θαανάχ (Ανέρ;) και η Ιβλεάμ (Βιλεάμ ή Γαθ-ριμμών;), είχαν παραχωρηθεί στους Κααθίτες Λευίτες.—Ιη 21:25, 26· 1Χρ 6:70.

Ιστορία. Αφού ολοκληρώθηκε η διαμοίραση της γης, ο Ιησούς του Ναυή ευλόγησε τους άντρες του Ρουβήν, του Γαδ και της «μισής φυλής του Μανασσή» που κατοικούσε στα ανατολικά και τους ενθάρρυνε να συνεχίσουν να υπηρετούν τον Ιεχωβά. (Ιη 22:1-8) Όταν αυτοί έφυγαν από τη Σηλώ, κατευθύνθηκαν προς τον Ιορδάνη και έχτισαν ένα θυσιαστήριο κοντά σε αυτόν τον ποταμό. Αυτό λίγο έλειψε να προκαλέσει εμφύλιο πόλεμο, γιατί οι άλλες φυλές το θεώρησαν πράξη απιστίας και στασιασμού. Ωστόσο, το ζήτημα τακτοποιήθηκε ειρηνικά όταν διευκρινίστηκε ότι το θυσιαστήριο είχε ανεγερθεί, όχι για θυσίες, αλλά ως μνημείο πιστότητας προς τον Ιεχωβά.—Ιη 22:9-31.

Σε μεταγενέστερη περίοδο, ο Μανασσίτης Κριτής Γεδεών χρησιμοποιήθηκε από τον Ιεχωβά για να απελευθερώσει τους Ισραηλίτες από την καταδυνάστευση των Μαδιανιτών. (Κρ 6:11-16, 33-35· 7:23· 8:22) Ο Ιεφθάε ήταν προφανώς άλλος ένας κριτής που καταγόταν από τη φυλή του Μανασσή. Στην περίοδο κατά την οποία υπηρέτησε αυτός ως κριτής, ο Ισραήλ απαλλάχτηκε από την παρενόχληση των Αμμωνιτών.—Κρ 11:1, 32, 33.

Κάποτε στη διάρκεια της βασιλείας του Σαούλ, του πρώτου βασιλιά του Ισραήλ, οι Ρουβηνίτες, οι Γαδίτες και η «μισή φυλή του Μανασσή» που κατοικούσε στα ανατολικά πέτυχαν μια καθοριστική νίκη επί των Αγηριτών και των συμμάχων τους. (1Χρ 5:10, 18-22) Σε αυτήν επίσης τη γενικότερη περίοδο, διάφοροι Μανασσίτες, ανάμεσα στους οποίους υπήρχαν εξαιρετικά γενναίοι άντρες, ήταν μεταξύ εκείνων που εγκατέλειψαν τον Σαούλ και αυτομόλησαν στον Δαβίδ. (1Χρ 12:19-21) Μετά το θάνατο του Σαούλ και του διαδόχου του τού Ις-βοσθέ, 18.000 Μανασσίτες από την περιοχή Δ του Ιορδάνη, μαζί με χιλιάδες άλλους από την περιοχή Α του Ιορδάνη, πήγαν στη Χεβρών για να κάνουν τον Δαβίδ βασιλιά όλου του Ισραήλ (1070 Π.Κ.Χ.).—1Χρ 12:31, 37, 38.

Χρόνια αργότερα, οι εκτενείς θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις στις οποίες προέβη ο Βασιλιάς Ασά του Ιούδα παρακίνησαν πολλούς Μανασσίτες να εγκαταλείψουν το βόρειο βασίλειο «όταν είδαν ότι ο Ιεχωβά ο Θεός του ήταν μαζί του». (2Χρ 15:8, 9) Όταν πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη σύναξη το 15ο έτος της βασιλείας του Ασά (963 Π.Κ.Χ.), αυτοί μαζί με άλλους σύναψαν διαθήκη να αναζητούν τον Ιεχωβά. (2Χρ 15:10, 12) Παρόμοια, στη διάρκεια της βασιλείας του Εζεκία, βασιλιά του Ιούδα (745-717 Π.Κ.Χ.), ενώ πολλοί ενέπαιξαν τους αγγελιοφόρους που έστειλε για να προσκαλέσουν το λαό να έρθει στην Ιερουσαλήμ για τον εορτασμό του Πάσχα, άλλοι Μανασσίτες ήταν πρόθυμοι να ταπεινώσουν τον εαυτό τους και ανταποκρίθηκαν ευνοϊκά. Στη συνέχεια, αυτοί που ανταποκρίθηκαν συμμετείχαν στην εξάλειψη των συναφών με την ειδωλολατρία αντικειμένων.—2Χρ 30:1, 10, 11, 18· 31:1.

Νωρίτερα (περ. 760 Π.Κ.Χ.), ο Θεγλάθ-φελασάρ (Θελγάθ-φελνασάρ) Γ΄ είχε οδηγήσει σε εξορία τους Μανασσίτες που ζούσαν Α του Ιορδάνη. (1Χρ 5:23-26) Την ίδια περίπου χρονική περίοδο φαίνεται ότι υπήρχαν διαμάχες μεταξύ των φυλών του Εφραΐμ και του Μανασσή. Και οι δύο φυλές, όμως, πρόβαλαν κοινό μέτωπο εναντίον του Ιούδα.—Ησ 9:20, 21.

Σχεδόν έναν αιώνα αφότου έπαψε να υφίσταται το δεκάφυλο βασίλειο, ο Βασιλιάς Ιωσίας του Ιούδα, ο οποίος είχε αρχίσει ένα έργο καταστροφής των αντικειμένων που χρησιμοποιούνταν για την ψεύτικη λατρεία—θυσιαστήρια, στήλες θυμιάματος, ιερούς στύλους και εικόνες—επέκτεινε αυτό το έργο στα ερημωμένα μέρη του Μανασσή και άλλων περιοχών έξω από τον Ιούδα (από το 648 Π.Κ.Χ. και μετά). Αυτός ο βασιλιάς του Ιούδα έβαλε επίσης να κάνουν επισκευές στο ναό, ένα έργο το οποίο χρηματοδοτήθηκε από τις συνεισφορές που έκαναν Ισραηλίτες διαφόρων φυλών—περιλαμβανομένου και του Μανασσή.—2Χρ 34:1-11.

Μετά την επιστροφή από τη βαβυλωνιακή εξορία (537 Π.Κ.Χ.), μερικοί Μανασσίτες κατοίκησαν στην Ιερουσαλήμ.—1Χρ 9:1-3.

Στο όραμα του Ιεζεκιήλ, η γη που ορίστηκε για τον Μανασσή βρισκόταν ανάμεσα στον Νεφθαλί και στον Εφραΐμ. (Ιεζ 48:4, 5) Ο Μανασσής αντιπροσωπεύεται επίσης μεταξύ των φυλών του πνευματικού Ισραήλ.—Απ 7:6.

3. Όνομα που εμφανίζεται στο εδάφιο Κριτές 18:30 σύμφωνα με το Μασοριτικό κείμενο, λόγω κάποιας τροποποίησης που έκαναν οι αντιγραφείς. Η αφήγηση αφορά την αποστασία των Δανιτών, και η Μετάφραση Νέου Κόσμου λέει ότι «ο Ιωνάθαν, ο γιος του Γηρσώμ, γιου του Μωυσή, εκείνος και οι γιοι του έγιναν ιερείς για τη φυλή των Δανιτών». (Βλέπε επίσης AT· Mo· Ro· RS· ΛΧ.) Οι Ιουδαίοι αντιγραφείς παρενέβαλαν ανάμεσα στα πρώτα δύο γράμματα του πρωτότυπου εβραϊκού ονόματος ένα υπερκείμενο γράμμα (το νουν = ν) ώστε να δημιουργήσουν τη λέξη «Μανασσή» αντί «Μωυσή», από σεβασμό για τον Μωυσή. Με αυτόν τον τρόπο, οι αντιγραφείς προσπάθησαν να καλύψουν το όνειδος ή την αισχύνη που θα μπορούσε να φέρει στο όνομα του Μωυσή η ενέργεια του Ιωνάθαν. Εκτός από το αλλαγμένο Μασοριτικό κείμενο, η λέξη «Μανασσή» εμφανίζεται επίσης στο Βατικανό Χειρόγραφο Αρ. 1209 της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα και στη συριακή Πεσίτα. Εντούτοις, το Αλεξανδρινό Χειρόγραφο της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα και η λατινική Βουλγάτα λένε «Μωυσή» στο εδάφιο Κριτές 18:30.

4. Βασιλιάς του Ιούδα, γιος και διάδοχος του Βασιλιά Εζεκία. (2Βα 20:21· 2Χρ 32:33) Η μητέρα του Μανασσή ονομαζόταν Εφσιβά. Ο Μανασσής ήταν 12 χρονών όταν ανέβηκε στο θρόνο. Υπήρξε ο 14ος βασιλιάς του Ιούδα μετά τον Δαβίδ και βασίλεψε 55 χρόνια (716-662 Π.Κ.Χ.) στην Ιερουσαλήμ. (2Βα 21:1) Έπραξε το κακό στα μάτια του Ιεχωβά, φτιάχνοντας ξανά τους υψηλούς τόπους που είχε καταστρέψει ο πατέρας του, στήνοντας θυσιαστήρια για τον Βάαλ, λατρεύοντας «όλο το στράτευμα των ουρανών» και χτίζοντας θυσιαστήρια της ψεύτικης θρησκείας σε δύο αυλές του ναού. Πέρασε τους γιους του μέσα από τη φωτιά, ασκούσε μαγεία, κατέφευγε στη μαντεία και προωθούσε πνευματιστικές συνήθειες. Ο Μανασσής τοποθέτησε επίσης μέσα στον οίκο του Ιεχωβά τη γλυπτή εικόνα του ιερού στύλου την οποία είχε φτιάξει. Παραπλάνησε τον Ιούδα και την Ιερουσαλήμ «ώστε να πράττουν χειρότερα από τα έθνη τα οποία είχε αφανίσει ο Ιεχωβά μπροστά από τους γιους του Ισραήλ». (2Βα 21:2-9· 2Χρ 33:2-9) Μολονότι ο Ιεχωβά έστειλε προφήτες, αυτοί δεν εισακούστηκαν. Ο Μανασσής ήταν επίσης ένοχος για το ότι έχυσε πολύ αθώο αίμα (2Βα 21:10-16), περιλαμβανομένου—σύμφωνα με τα συγγράμματα των Ιουδαίων ραβίνων—και του αίματος του Ησαΐα, ο οποίος λέγεται ότι πριονίστηκε κατ’ εντολήν του Μανασσή.—Παράβαλε Εβρ 11:37.

Εξαιτίας τού ότι δεν έδωσε προσοχή στο άγγελμα του Ιεχωβά, ο Μανασσής τιμωρήθηκε, καθώς ο βασιλιάς της Ασσυρίας τον πήρε αιχμάλωτο στη Βαβυλώνα, μια από τις βασιλικές πόλεις του Ασσύριου μονάρχη. (2Χρ 33:10, 11) Ο “Μανασσής του Ιούδα” αναφέρεται σε έναν κατάλογο του Ασσύριου Βασιλιά Εσάρ-αδδών που περιλαμβάνει 22 «βασιλιάδες του Χάττι, των ακτών και των νησιών», οι οποίοι κατέβαλλαν φόρο υποτελείας σε αυτόν. Το όνομα του Μανασσή εμφανίζεται επίσης σε έναν κατάλογο με βασιλιάδες που ήταν φόρου υποτελείς στον Ασσουρμπανιπάλ.—Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή (Ancient Near Eastern Texts), επιμέλεια Τζ. Πρίτσαρντ, 1974, σ. 291, 294.

Ενόσω ήταν αιχμάλωτος, ο Μανασσής μετανόησε, ταπείνωσε τον εαυτό του και προσευχήθηκε στον Ιεχωβά. Ο Θεός άκουσε το αίτημά του για εύνοια και τον αποκατέστησε στη βασιλεία του, στην Ιερουσαλήμ. (2Χρ 33:12, 13) Έπειτα από αυτό ο Μανασσής «έχτισε ένα εξωτερικό τείχος για την Πόλη του Δαβίδ», τοποθέτησε στρατιωτικούς αρχηγούς στις οχυρωμένες πόλεις του Ιούδα και αφαίρεσε τους θεούς των αλλοεθνών και την ειδωλολατρική εικόνα από τον οίκο του Ιεχωβά, καθώς και τα θυσιαστήρια που είχε χτίσει «στο βουνό του οίκου του Ιεχωβά και στην Ιερουσαλήμ». Ο Μανασσής ετοίμασε το θυσιαστήριο του Ιεχωβά και άρχισε να θυσιάζει πάνω σε αυτό, παροτρύνοντας και άλλους να υπηρετούν τον Ιεχωβά. Ωστόσο, ο λαός εξακολούθησε να θυσιάζει πάνω στους υψηλούς τόπους, αν και θυσίαζε μόνο στον Ιεχωβά. (2Χρ 33:14-17) Όταν πέθανε ο Μανασσής, τον διαδέχθηκε στο θρόνο ο γιος του ο Αμών.—2Χρ 33:20.

5. Ισραηλίτης, ένας «από τους γιους του Φαάθ-μωάβ» που είχαν δεχτεί αλλοεθνείς συζύγους και εξαπέστειλαν «συζύγους και γιους» στις ημέρες του Έσδρα.—Εσδ 10:30, 44.

6. Άλλος Ισραηλίτης, ένας «από τους γιους του Ασούμ» που απέπεμψαν τις αλλοεθνείς συζύγους τους ως αποτέλεσμα του ζήλου που επέδειξε ο Έσδρας για την αγνή λατρεία.—Εσδ 10:33, 44.

ΜΑΝΑΣΣΙΤΕΣ

Βλέπε ΜΑΝΑΣΣΗΣ Αρ. 2.

ΜΑΝΑΧΑΘ

(Μαναχάθ) [από μια ρίζα που σημαίνει «αναπαύομαι· κάθομαι»].

1. Απόγονος του Σηείρ μέσω του Σωβάλ.—Γε 36:20, 23· 1Χρ 1:38, 40.

2. Τοποθεσία στην οποία εξορίστηκαν, σε κάποιον απροσδιόριστο χρόνο, ορισμένοι «γιοι του Αώδ» που κατοικούσαν στη Γααβά. (1Χρ 8:6) Κατά την τρέχουσα άποψη μερικών, ταυτίζεται με το ελ-Μάλχα (Μαναχάτ), περίπου 6 χλμ. ΔΝΔ από το Όρος του Ναού στην Ιερουσαλήμ.

ΜΑΝΑΧΑΘΙΤΕΣ

(Μαναχαθίτες) [Της (Από τη) Μαναχάθ].

Κάποια μέλη της φυλής του Ιούδα που κατάγονταν από τον Χάλεβ και τον Σαλμά και τα οποία προφανώς αποτέλεσαν μέρος του πληθυσμού της Μαναχάθ. (1Χρ 2:50, 51, 54· 8:6) Οι Μαναχαθίτες ενδέχεται να ταυτίζονται με τους Μενουχώθ που αναφέρονται στο εδάφιο 1 Χρονικών 2:52.

ΜΑΝΔΡΑΓΟΡΑΣ

[εβρ., ντουδα’ίμ, πληθυντικός].

Πολυετής πόα της οικογένειας Σολανίδες, με μεγάλα, ωοειδή ή επιμήκη βαθυπράσινα φύλλα. Τα φύλλα του μανδραγόρα (μανδραγόρας ο φαρμακευτικός [Mandragora officinarum]) φαίνεται ότι φυτρώνουν απευθείας από την κύρια ρίζα, σχηματίζουν κύκλο και απλώνονται κοντά στο έδαφος. Από το κέντρο αυτού του κύκλου φύονται οι ανθικοί βλαστοί, καθένας από τους οποίους φέρει μόνο ένα λευκό, γαλαζωπό ή μοβ λουλούδι. Ο κιτρινοκόκκινος καρπός, που έχει περίπου το μέγεθος του δαμάσκηνου, ωριμάζει κατά την εποχή του θερισμού του σιταριού στην Παλαιστίνη. (Γε 30:14) Η μυρωδιά του λέγεται ότι είναι γλυκιά και δροσερή όπως του μήλου. (Βλέπε Ασμ 7:13.) Η σαρκώδης, συχνά διχαλωτή, κύρια ρίζα του μανδραγόρα μοιάζει κάπως με τα κάτω άκρα του ανθρώπου. Το γεγονός αυτό έχει σταθεί αφορμή για πολλές δεισιδαιμονίες, καθώς και για την απόδοση μαγικών δυνάμεων στο συγκεκριμένο φυτό.—ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 1, σ. 544.

Στην αρχαιότητα, ο καρπός του μανδραγόρα χρησιμοποιούνταν στην ιατρική ως ναρκωτικό και αντισπασμωδικό. Επίσης θεωρούνταν—και σε ορισμένα μέρη της Μέσης Ανατολής εξακολουθεί να θεωρείται—ότι έχει αφροδισιακές ιδιότητες και ότι αυξάνει τη γονιμότητα στους ανθρώπους ή ότι βοηθάει στη σύλληψη. Η αφήγηση της Γένεσης αναφέρει ότι η Ραχήλ συμφώνησε να παραχωρήσει στην αδελφή της τη Λεία την ευκαιρία να λάβει τη γαμήλια οφειλή από το σύζυγό της τον Ιακώβ με αντάλλαγμα μερικούς μανδραγόρες. (Γε 30:14, 15) Αν και η Αγία Γραφή δεν αποκαλύπτει το κίνητρό της, πιθανώς η Ραχήλ πίστευε ότι οι μανδραγόρες θα τη βοηθούσαν να συλλάβει και έτσι να τερματιστεί το όνειδος της στειρότητάς της. Εντούτοις, έμεινε έγκυος μόνο αφού είχαν περάσει κάποια χρόνια από αυτό το περιστατικό.—Γε 30:22-24.

ΜΑΝΔΥΑΣ

Βλέπε ΡΟΥΧΑ.

ΜΑΝΕΧ

(μανέχ).

Βλέπε ΜΝΑ.

ΜΑΝΝΑ

(μάννα).

Η κύρια τροφή των Ισραηλιτών κατά τη διάρκεια της 40ετούς οδοιπορίας τους στην έρημο. (Εξ 16:35) Ο Ιεχωβά τούς προμήθευσε για πρώτη φορά το μάννα όταν βρίσκονταν στην έρημο Σιν, το τελευταίο ήμισυ του δεύτερου μήνα μετά την Έξοδό τους από την Αίγυπτο, το 1513 Π.Κ.Χ. (Εξ 16:1-4) Έτρωγαν μάννα μέχρις ότου εισήλθαν στη Χαναάν το 1473 Π.Κ.Χ., οπότε και άρχισαν να τρώνε από τα προϊόντα της Υποσχεμένης Γης.—Ιη 5:10-12.

Το μάννα εμφανιζόταν στο έδαφος όταν εξατμιζόταν το πρωινό στρώμα δροσιάς, οπότε «πάνω στην επιφάνεια της ερήμου υπήρχε κάτι λεπτό που έμοιαζε με νιφάδες, λεπτό σαν πάχνη πάνω στη γη». Όταν το πρωτοείδαν οι Ισραηλίτες, είπαν: «Τι είναι αυτό;» ή, επί λέξει, «μαν χου’;» (Εξ 16:13-15· Αρ 11:9) Κατά πάσα πιθανότητα έτσι προέκυψε η ονομασία αυτής της τροφής, καθώς οι ίδιοι οι Ισραηλίτες άρχισαν να την αποκαλούν «μάννα».—Εξ 16:31.

Περιγραφή. Το μάννα ήταν «λευκό σαν σπόρος κορίανδρου» και είχε την «όψη» του βδέλλιου, μιας κηρώδους, διαφανούς ουσίας που μοιάζει με μαργαριτάρι. Η γεύση του θύμιζε τη γεύση «που έχουν οι λεπτές πίτες με μέλι» ή τη γεύση της «γλυκιάς πίτας που έχει λάδι». Το άλεθαν πρώτα σε χειρόμυλο ή το κοπάνιζαν σε γουδί και κατόπιν το έβραζαν ή έφτιαχναν από αυτό πίτες και τις έψηναν.—Εξ 16:23, 31· Αρ 11:7, 8.

Καμιά από τις φυσικές ουσίες που είναι γνωστές σήμερα δεν ταιριάζει εξ ολοκλήρου με τη Βιβλική περιγραφή του μάννα, γι’ αυτό και δεν υπάρχει επαρκής βάση για την ταύτισή του με κάποιο γνωστό προϊόν. Αυτό αληθεύει ιδιαίτερα επειδή η παροχή του μάννα από τον Ιεχωβά στους Ισραηλίτες περιλάμβανε κάποια θαυματουργικά χαρακτηριστικά. Το μάννα ήταν διαθέσιμο ανεξάρτητα από την εποχή του έτους ή από τη συγκεκριμένη τοποθεσία της ερήμου στην οποία βρίσκονταν. Παρ’ όλο που έβγαζε σκουλήκια και άρχιζε να βρωμάει όλες τις άλλες ημέρες αν έμενε μέχρι το επόμενο πρωί, το επιπλέον γομόρ του μάννα που μάζευαν την έκτη ημέρα για να το φάνε το Σάββατο δεν αλλοιωνόταν. Το Σάββατο δεν υπήρχε μάννα, πράγμα που βοηθούσε να επιβληθεί η τήρηση του Σαββάτου στους Ισραηλίτες.—Εξ 16:19-30.

Η κεφαλή της οικογένειας μάζευε το μάννα ή επέβλεπε τη συλλογή του για ολόκληρο το σπιτικό. Εφόσον το μάννα έλιωνε όταν ο ήλιος άρχιζε να καίει, η κεφαλή της οικογένειας δίχως άλλο μάζευε γρήγορα την ποσότητα που χρειαζόταν κατά προσέγγιση το σπιτικό και μετά τη μετρούσε. Είτε μάζευαν λίγο είτε πολύ, ανάλογα με το μέγεθος του σπιτικού τους, η ποσότητα που συνέλεγαν έβγαινε πάντοτε ένα γομόρ (2,2 λίτρα) κατ’ άτομο. (Εξ 16:16-18) Ο απόστολος Παύλος αναφέρθηκε έμμεσα σε αυτό όταν παρότρυνε τους Χριστιανούς στην Κόρινθο να χρησιμοποιήσουν τα περίσσια υλικά αγαθά τους για να αντισταθμίσουν την έλλειψη υλικών αγαθών των αδελφών τους.—2Κο 8:13-15.

Σκοπός. Ο Ιεχωβά άφησε τους Ισραηλίτες να πεινάσουν στην έρημο και μετά τους προμήθευσε το μάννα για να τους διδάξει «ότι ο άνθρωπος δεν ζει μόνο με ψωμί, αλλά με κάθε έκφραση από το στόμα του Ιεχωβά ζει ο άνθρωπος». Ο Ιεχωβά το έκανε αυτό “προκειμένου να τους κάνει να γίνουν ταπεινοί και να τους υποβάλει σε δοκιμή ώστε να κάνει το καλό προς αυτούς στις μελλοντικές τους ημέρες”. (Δευ 8:3, 16) Όταν οι Ισραηλίτες βαρέθηκαν το μάννα και άρχισαν να το αποκαλούν «αξιοκαταφρόνητο ψωμί», ο Ιεχωβά τούς τιμώρησε για το στασιασμό τους στέλνοντας δηλητηριώδη φίδια ανάμεσά τους που προκάλεσαν το θάνατο πολλών.—Αρ 21:5, 6.

Ο ψαλμωδός χαρακτήρισε το μάννα «σιτηρά του ουρανού» (Ψλ 78:24), «ψωμί από τον ουρανό» (Ψλ 105:40) και «το ψωμί των δυνατών» (Ψλ 78:25). Οι άγγελοι περιγράφονται ως «κραταιοί σε δύναμη» (Ψλ 103:20) και, ως εκ τούτου, θα μπορούσαν να αποκληθούν “δυνατοί”. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι τρώνε όντως μάννα, αλλά ότι ο Θεός μπορεί να χρησιμοποίησε αγγελικά μέσα για να προμηθεύει το μάννα στους Ισραηλίτες. (Παράβαλε Γα 3:19.) Κατ’ άλλη εκδοχή, εφόσον ο ουρανός είναι ο τόπος κατοικίας των «δυνατών», η έκφραση «το ψωμί των δυνατών» ενδέχεται να δείχνει απλώς την ουράνια προέλευσή του.

Για να βλέπουν οι μελλοντικές γενιές το μάννα, ο Ααρών έπρεπε να αποθέσει ενώπιον του Ιεχωβά μια στάμνα που θα περιείχε ποσότητα ίση με ένα γομόρ (2,2 λίτρα). Όταν ολοκληρώθηκε η χρυσή κιβωτός της διαθήκης, μια «χρυσή στάμνα» που περιείχε μάννα τοποθετήθηκε μέσα σε αυτό το ιερό κιβώτιο. (Εξ 16:32-34· Εβρ 9:4) Περίπου πέντε αιώνες αργότερα, όμως, όταν η Κιβωτός μεταφέρθηκε από τη σκηνή που είχε στήσει για αυτήν ο Δαβίδ στο ναό τον οποίο οικοδόμησε ο Σολομών, η χρυσή στάμνα έλειπε. (2Σα 6:17· 1Βα 8:9· 2Χρ 5:10) Είχε εξυπηρετήσει το σκοπό της.

Συμβολική Χρήση. Μολονότι το μάννα ήταν θεϊκή προμήθεια (Νε 9:20), δεν διατήρησε στη ζωή τους Ισραηλίτες για πάντα. Ο Χριστός Ιησούς το τόνισε αυτό και κατόπιν πρόσθεσε: «Εγώ είμαι το ζωντανό ψωμί που κατέβηκε από τον ουρανό· αν κανείς φάει από αυτό το ψωμί θα ζήσει για πάντα· και το ψωμί που θα δώσω εγώ είναι η σάρκα μου για χάρη της ζωής του κόσμου». (Ιωα 6:30-33, 48-51, 58) Οι πιστοί ακόλουθοι του Χριστού επωφελούνται από αυτό το ουράνιο μάννα, ή αλλιώς «ψωμί της ζωής», συμβολικά, ασκώντας πίστη στην απολυτρωτική δύναμη της σάρκας και του αίματος του Ιησού που κατατέθηκαν ως θυσία. Αυτή τους η ενέργεια τους διανοίγει την προοπτική να ζήσουν για πάντα, είτε στους ουρανούς με τον Χριστό είτε στον επίγειο Παράδεισο.

Ο Χριστός χρησιμοποίησε επίσης τη στάμνα με το μάννα συμβολικά, όταν διαβεβαίωσε τους χρισμένους με το πνεύμα ακολούθους του ότι εκείνοι που βγαίνουν νικητές θα λάβουν «το κρυμμένο μάννα», δηλαδή άφθαρτη προμήθεια τροφής ή αυτό που απορρέει από μια τέτοια προμήθεια—στην περίπτωσή τους, αθανασία και αφθαρσία στον ουρανό.—Απ 2:17· 1Κο 15:53.

ΜΑΝΤΕΙΑ

Η μαντεία περιλαμβάνει γενικά ολόκληρο το φάσμα της απόκτησης μυστικής γνώσης, ιδίως όσον αφορά μελλοντικά γεγονότα, με τη βοήθεια πνευματιστικών απόκρυφων δυνάμεων. (Βλέπε ΠΝΕΥΜΑΤΙΣΜΟΣ.) Για εξέταση εξειδικευμένων τομέων της μαντείας, βλέπε ΑΣΤΡΟΛΟΓΟΙ· ΕΠΙΚΑΛΟΥΜΕΝΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΑ· ΜΑΓΕΙΑ ΚΑΙ ΜΑΓΓΑΝΕΙΑ· ΠΡΟΓΝΩΣΤΗΣ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ.

Αυτοί που επιδίδονται στη μαντεία πιστεύουν ότι υπερανθρώπινοι θεοί αποκαλύπτουν το μέλλον σε εκείνους που είναι εκπαιδευμένοι να διαβάζουν και να ερμηνεύουν ορισμένα σημεία και οιωνούς, τα οποία, όπως διατείνονται αυτοί, μεταδίδονται με διάφορους τρόπους: Μέσω ουράνιων φαινομένων (θέση και κίνηση άστρων και πλανητών, εκλείψεις, μετεωροειδή), μέσω επίγειων φυσικών δυνάμεων (άνεμος, θύελλες, φωτιά), μέσω της συμπεριφοράς πλασμάτων (ουρλιαχτό σκύλων, πέταγμα πουλιών, κίνηση φιδιών), μέσω της διάταξης των φύλλων τσαγιού μέσα σε κύπελλα, μέσω των σχεδίων που σχηματίζει το λάδι στο νερό, μέσω της κατεύθυνσης με την οποία πέφτουν τα βέλη, μέσω της όψης που έχουν διάφορα μέρη του σώματος θυσιασμένων ζώων (συκώτι, πνεύμονες, εντόσθια), μέσω των γραμμών στην παλάμη του χεριού, μέσω κλήρων και μέσω των «πνευμάτων» των νεκρών.

Ορισμένες μορφές μαντείας έχουν λάβει συγκεκριμένα ονόματα. Για παράδειγμα, η οιωνοσκοπία, δημοφιλής στους Ρωμαίους, είναι η μελέτη οιωνών, προμηνυμάτων ή τυχαίων φαινομένων· η χειρομαντεία προβλέπει το μέλλον μέσω των γραμμών της εσωτερικής επιφάνειας του χεριού· η ηπατοσκοπία παρατηρεί το συκώτι· η ιεροσκοπία παρατηρεί τα εντόσθια· η βελομαντεία τα βέλη· η ραβδομαντεία χρησιμοποιεί τη μαντική ράβδο· η ονειρομαντεία είναι μαντεία μέσω ονείρων· η νεκρομαντεία είναι η υποτιθέμενη πληροφόρηση από τους νεκρούς. Η κρυστάλλινη σφαίρα και η χρησμολογία είναι άλλες δύο μορφές μαντείας.

Προέλευση. Η γενέτειρα της μαντείας ήταν η Βαβυλωνία, η χώρα των Χαλδαίων, και από εκεί αυτές οι αποκρυφιστικές πράξεις εξαπλώθηκαν σε όλη τη γη μέσω της μετανάστευσης των ανθρώπων. (Γε 11:8, 9) Από το τμήμα της βιβλιοθήκης του Ασσουρμπανιπάλ που έχει ανασκαφεί, λέγεται ότι το ένα τέταρτο περιέχει πινακίδες με οιωνούς που υποτίθεται ότι ερμήνευαν όλα τα παράδοξα τα οποία παρατηρούνταν στον ουρανό και στη γη, καθώς επίσης και όλα τα τυχαία και συμπτωματικά γεγονότα της καθημερινής ζωής. Ο Βασιλιάς Ναβουχοδονόσορ πήρε την απόφαση να επιτεθεί στην Ιερουσαλήμ αφού πρώτα χρησιμοποίησε μαντεία, ένα γεγονός για το οποίο είναι γραμμένα τα εξής: «Ταρακούνησε τα βέλη. Ρώτησε μέσω των θεραφίμ· παρατήρησε το συκώτι. Στο δεξί του χέρι η μαντεία βγήκε για την Ιερουσαλήμ».—Ιεζ 21:21, 22.

Η παρατήρηση του συκωτιού προς αναζήτηση οιωνών βασιζόταν στην πεποίθηση ότι όλη η ζωτικότητα, τα συναισθήματα και η στοργή ήταν συγκεντρωμένα σε αυτό το όργανο. Το ένα έκτο του αίματος του ανθρώπου βρίσκεται στο συκώτι. Η ποικιλομορφία στους λοβούς, στους πόρους, στις αποφύσεις, στις φλέβες, στις αύλακες και στα στίγματα των συκωτιών ερμηνευόταν ως σημάδια ή οιωνοί που προέρχονταν από τους θεούς. (Βλέπε ΑΣΤΡΟΛΟΓΟΙ.) Έχουν βρεθεί πολλά πήλινα ομοιώματα συκωτιών, το παλιότερο από τα οποία είναι από τη Βαβυλώνα και περιέχει οιωνούς και κείμενα σε σφηνοειδή γραφή τα οποία χρησιμοποιούσαν οι μάντεις. (ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 2, σ. 324) Οι αρχαίοι Ασσύριοι ιερείς ονομάζονταν μπαρού, που σημαίνει «παρατηρητής» ή «αυτός που βλέπει», λόγω του σημαίνοντος ρόλου τον οποίο έπαιζε η παρατήρηση του συκωτιού στη μαντική θρησκεία τους.

Καταδικάζεται από την Αγία Γραφή. Όλες οι διάφορες μορφές μαντείας, ανεξάρτητα από το πώς ονομάζονται, βρίσκονται σε πλήρη διάσταση και σαφή αντίθεση με την Αγία Γραφή. Ο Ιεχωβά μέσω του Μωυσή προειδοποίησε αυστηρά και επανειλημμένα τον Ισραήλ να μην υιοθετήσει τις μαντικές συνήθειες των άλλων εθνών, λέγοντας: «Δεν πρέπει να βρεθεί σε εσένα κάποιος που περνάει το γιο του ή την κόρη του μέσα από τη φωτιά, κάποιος που χρησιμοποιεί μαντεία, κάποιος μάγος ούτε κάποιος που αναζητάει οιωνούς ούτε κάποιος που κάνει μαγγανείες ούτε κάποιος που δένει άλλους με μαγικές ρήσεις ούτε κάποιος που συμβουλεύεται πνευματιστικό μεσάζοντα ούτε κάποιος επαγγελματίας προγνώστης γεγονότων ούτε κάποιος που ζητάει πληροφορίες από τους νεκρούς. Διότι όποιος κάνει αυτά τα πράγματα είναι απεχθής στον Ιεχωβά, και για αυτά τα απεχθή πράγματα ο Ιεχωβά ο Θεός σου τους διώχνει από μπροστά σου». (Δευ 18:9-12· Λευ 19:26, 31) Ακόμη και αν τα προφητικά τους σημεία και τα προμηνύματά τους επαληθεύονταν, οι μάντεις δεν εξαιρούνταν από αυτή την καταδίκη. (Δευ 13:1-5· Ιερ 23:32· Ζαχ 10:2) Η απόλυτη αντίθεση της Αγίας Γραφής απέναντι στους μάντεις καταδεικνύεται από την προσταγή της να θανατώνεται εξάπαντος κάθε μάντης.—Εξ 22:18· Λευ 20:27.

Παρά τις επανειλημμένες αυτές εντολές, όμως, οι αποστάτες περιφρόνησαν τον Ιεχωβά—όχι μόνο άνθρωποι από τον κοινό λαό, όπως η γυναίκα της Εν-δωρ, αλλά και κραταιοί βασιλιάδες όπως ο Σαούλ και ο Μανασσής, καθώς και η Βασίλισσα Ιεζάβελ. (1Σα 28:7, 8· 2Βα 9:22· 21:1-6· 2Χρ 33:1-6) Μολονότι ο καλός Βασιλιάς Ιωσίας εξάλειψε όσους ασκούσαν μαντεία στις ημέρες του, αυτό δεν στάθηκε αρκετό για να σώσει τον Ιούδα από την καταστροφή, η οποία είχε επέλθει και στο αδελφικό του βασίλειο, τον Ισραήλ. (2Βα 17:12-18· 23:24-27) Ο Ιεχωβά, ωστόσο, με τη στοργική του καλοσύνη, έστειλε πρώτα τους προφήτες του ώστε να τους προειδοποιήσει για τις αηδιαστικές πράξεις τους, όπως προειδοποίησαν οι προφήτες του και τη μητέρα όλων των μαντικών τεχνών, τη Βαβυλώνα.—Ησ 3:1-3· 8:19, 20· 44:24, 25· 47:9-15· Ιερ 14:14· 27:9· 29:8· Ιεζ 13:6-9, 23· Μιχ 3:6-12· Ζαχ 10:2.

Η μαντεία ήταν επίσης πολύ διαδεδομένη στις ημέρες των αποστόλων του Ιησού. Στην Κύπρο, ένας μάγος ονόματι Βαρ-Ιησούς πατάχθηκε με τύφλωση επειδή παρεμπόδιζε το κήρυγμα του αποστόλου Παύλου, στη δε Μακεδονία ο Παύλος εξέβαλε έναν δαίμονα μαντείας από κάποιο ενοχλητικό κορίτσι, προς μεγάλη αναστάτωση των κυρίων της που έβγαζαν πολλά κέρδη από τις απόκρυφες μαντικές δυνάμεις της. (Πρ 13:6-11· 16:16-19) Άλλοι όμως, όπως ο Σίμων από τη Σαμάρεια, εγκατέλειψαν με τη θέλησή τους τις μαγικές τέχνες που ασκούσαν, και στην Έφεσο ήταν τόσο πολλοί εκείνοι που έκαψαν τα μαντικά βιβλία τους ώστε η αξία των βιβλίων έφτασε τα 50.000 ασημένια νομίσματα (αν επρόκειτο για δηνάρια, $37.200).—Πρ 8:9-13· 19:19.

Η φυσιολογική επιθυμία που έχει ο άνθρωπος να γνωρίζει το μέλλον ικανοποιείται όταν λατρεύει και υπηρετεί τον Μεγαλειώδη Δημιουργό του, γιατί ο Θεός, μέσω του δικού Του αγωγού επικοινωνίας, αποκαλύπτει στοργικά εκ των προτέρων ό,τι είναι καλό να γνωρίζει ο άνθρωπος. (Αμ 3:7) Ωστόσο, όταν οι άνθρωποι απομακρύνονται από τον Ιεχωβά και αποξενώνονται από Εκείνον που είναι ο μόνος ο οποίος γνωρίζει το τέλος από την αρχή, είναι εύκολο να πέσουν θύματα πνευματιστικής, δαιμονικής επιρροής. Χτυπητό παράδειγμα είναι ο Σαούλ, ο οποίος ενώ αρχικά απέβλεπε στον Ιεχωβά για να λαβαίνει γνώση των μελλοντικών γεγονότων, όταν ο Θεός έκοψε κάθε επαφή μαζί του εξαιτίας της απιστίας του, στράφηκε στους δαίμονες ως υποκατάστατο της θεϊκής καθοδήγησης.—1Σα 28:6, 7· 1Χρ 10:13, 14.

Συνεπώς, υπάρχει έντονη διαφορά μεταξύ της αποκαλυμμένης από τον Θεό αλήθειας και των πληροφοριών που αντλούνται μέσω μαντείας. Εκείνοι που καταφεύγουν σε τέτοιου είδους πληροφορίες συχνά καταλαμβάνονται από βίαιους σπασμούς, οι οποίοι προκαλούνται από αόρατες δαιμονικές δυνάμεις, και μερικές φορές φτάνουν σε παραλήρημα ακούγοντας αλλόκοτη μουσική και παίρνοντας ναρκωτικές ουσίες. Οι αληθινοί υπηρέτες του Ιεχωβά δεν υφίστανται τέτοιες σωματικές ή ψυχικές διαταραχές όταν το άγιο πνεύμα τούς υποκινεί να μιλήσουν. (Πρ 6:15· 2Πε 1:21) Οι προφήτες του Θεού, έχοντας συναίσθηση του καθήκοντός τους, μίλησαν αβίαστα, χωρίς πληρωμή. Οι ειδωλολάτρες μάντεις εμπορεύτηκαν την τέχνη τους για ιδιοτελές προσωπικό κέρδος.

Πουθενά στην Αγία Γραφή δεν γίνεται θετική νύξη για οποιαδήποτε μορφή μαντείας. Συχνά, οι πνευματιστικές πράξεις μαντείας αναφέρονται καταδικαστικά μαζί με τη μοιχεία και την πορνεία. (2Βα 9:22· Να 3:4· Μαλ 3:5· Γα 5:19, 20· Απ 9:21· 21:8· 22:15) Στα μάτια του Θεού η μαντεία εξομοιώνεται με την αμαρτία του στασιασμού. (1Σα 15:23) Άρα λοιπόν, είναι αντιγραφικό να χαρακτηρίζουμε την επικοινωνία του Ιεχωβά με τους υπηρέτες του ως ένα φαινόμενο «καλής» μαντείας.

Ο Ιεχωβά εξουδετερώνει τους μάντεις. Η απεριόριστη δύναμη του Ιεχωβά σε σύγκριση με την πολύ περιορισμένη δύναμη που έχουν να επιδείξουν οι μάντεις με τις μαγείες τους φάνηκε παραστατικά κατά την εμφάνιση του Μωυσή και του Ααρών ενώπιον του Φαραώ. Όταν το ραβδί του Ααρών έγινε φίδι, οι Αιγύπτιοι μάγοι φαίνεται ότι επανέλαβαν και εκείνοι αυτό το επίτευγμα. Αλλά πώς κατατροπώθηκαν όταν το ραβδί του Ααρών κατάπιε τα ραβδιά των μάγων! Φαινομενικά οι ιερείς της Αιγύπτου μετέτρεψαν το νερό σε αίμα και έκαναν να ανεβούν οι βάτραχοι πάνω στη γη. Αλλά όταν ο Ιεχωβά έκανε να γίνει το χώμα σκνίπες, οι μάγοι με τις απόκρυφες τέχνες τους αναγκάστηκαν να παραδεχτούν ότι αυτό έγινε με «το δάχτυλο του Θεού».—Εξ 7:8-12, 19-22· 8:5-11, 16-19· 9:11.

Ο πονηρός Αμάν έβαλε “κάποιον [προφανώς αστρολόγο] να ρίξει Πουρ, δηλαδή Κλήρο, . . . από ημέρα σε ημέρα και από μήνα σε μήνα”, για να καθορίσει τον πιο ευνοϊκό καιρό για την εξόντωση του λαού του Ιεχωβά. (Εσθ 3:7-9) Αναφορικά με αυτή την περικοπή, ένα σχολιολόγιο λέει: «Καταφεύγοντας σε αυτή τη μέθοδο εξακρίβωσης της πιο ευοίωνης ημέρας για την εφαρμογή του στυγερού σχεδίου του, ο Αμάν ενήργησε όπως ενεργούσαν ανέκαθεν οι βασιλιάδες και οι ευγενείς της Περσίας—ποτέ δεν προέβαιναν σε κάποιο εγχείρημα αν δεν συμβουλεύονταν τους αστρολόγους ώστε να είναι σίγουροι για το ποια ήταν η τυχερή ώρα». (Σχολιολόγιο Ολόκληρης της Αγίας Γραφής [Commentary on the Whole Bible], των Τζέιμισον, Φοσέτ και Μπράουν) Βασισμένος σε αυτή τη μαντεία, ο Αμάν έθεσε αμέσως σε εφαρμογή το πονηρό του σχέδιο. Ωστόσο, η δύναμη που έχει ο Ιεχωβά να ελευθερώνει το λαό του καταδείχτηκε άλλη μια φορά, και ο Αμάν, ο οποίος στήριξε την εμπιστοσύνη του στη μαντεία, κρεμάστηκε στο ίδιο ξύλο που είχε ετοιμάσει για τον Μαροδοχαίο.—Εσθ 9:24, 25.

Ένα άλλο παράδειγμα της ανωτερότητας της δύναμης του Ιεχωβά σε σχέση με τις απόκρυφες δυνάμεις είναι η περίπτωση κατά την οποία οι Μωαβίτες ήρθαν, με «τις αμοιβές για τη μαντεία στα χέρια τους», για να μισθώσουν τον Βαλαάμ, το μάντη από τη Μεσοποταμία, ώστε να καταραστεί τον Ισραήλ. (Αρ 22:7) Μολονότι ο Βαλαάμ προσπάθησε «να βρει κακούς οιωνούς», ο Ιεχωβά τον έκανε να προφέρει μόνο ευλογίες. Σε κάποια από τα παροιμιώδη λόγια του, ο Βαλαάμ, υποκινούμενος από τη δύναμη του Ιεχωβά, παραδέχτηκε: «Δεν υπάρχουν μαγικές ρήσεις εναντίον του Ιακώβ, ούτε μαντεία εναντίον του Ισραήλ».—Αρ κεφ. 23, 24.

«Πνεύμα Πύθωνα». Στους Φιλίππους της Μακεδονίας, ο Παύλος συνάντησε κάποια υπηρέτρια που κατεχόταν από «ένα πνεύμα, έναν δαίμονα μαντείας», κατά κυριολεξία, πνεῦμα πύθωνα (Πρ 16:16, Κείμενο). «Πύθων» ήταν το όνομα του μυθικού φιδιού που φύλαγε το ναό και το μαντείο των Δελφών. Η λέξη πύθων κατέληξε να αναφέρεται στο άτομο που μπορούσε να προλέγει το μέλλον, καθώς και στο πνεύμα που μιλούσε μέσω εκείνου του ατόμου. Αν και αργότερα η λέξη αυτή χρησιμοποιούνταν για τους εγγαστρίμυθους, στο εδάφιο αυτό των Πράξεων χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν δαίμονα που έδωσε σε μια κοπέλα τη δύναμη να ασκεί τη μαντική τέχνη.

ΜΑΝΤΡΑ ΤΩΝ ΠΡΟΒΑΤΩΝ

Ο περιφραγμένος χώρος στον οποίο συνήθως οδηγούσαν τα πρόβατα τη νύχτα για να τα προφυλάξουν από τους κλέφτες και τα αρπακτικά ζώα. Μολονότι χρησιμοποιούσαν επίσης σπηλιές και άλλα φυσικά καταφύγια, οι μάντρες των προβάτων ήταν ως επί το πλείστον μόνιμες στάνες με πέτρινους τοίχους (Αρ 32:16· 1Σα 24:3· Σοφ 2:6) και είσοδο. (Ιωα 10:1) Όπως συνέβαινε σε πιο πρόσφατους καιρούς, έτσι και τότε μπορεί να τοποθετούσαν κλαδιά αγκαθωτών φυτών στο πάνω μέρος των πέτρινων τοίχων. Ίσως υπήρχαν επίσης χαμηλά, επίπεδα κτίσματα στην προστατευμένη πλευρά του περιφραγμένου χώρου, στα οποία κατέφευγαν τα πρόβατα όταν ο καιρός ήταν άσχημος. Αν και μπορεί να φυλάσσονταν στην ίδια μάντρα τα ποίμνια αρκετών ποιμένων, δεν υπήρχε κίνδυνος σύγχυσης. Τα πρόβατα ανταποκρίνονταν μόνο στη φωνή του δικού τους ποιμένα. Στην είσοδο της μάντρας των προβάτων υπηρετούσε ένας θυρωρός που άνοιγε στους ποιμένες το πρωί.—Ιωα 10:2-4.

Στην προφητεία του Μιχαία, ο επανασυναγμένος και ενωμένος Ισραήλ παρομοιάζεται με «ποίμνιο στο μαντρί». (Μιχ 2:12, ΜΝΚ· Le) Το Μασοριτικό κείμενο χρησιμοποιεί εδώ την εβραϊκή λέξη μποτσράχ, η οποία αποδίδεται αλλού «Βοσόρρα»—το όνομα μιας πόλης του Εδώμ και μιας πόλης του Μωάβ. Ωστόσο, λόγω της φρασεολογίας του εδαφίου Μιχαίας 2:12, μερικοί λόγιοι είναι της άποψης ότι η λέξη μποτσράχ σημαίνει επίσης «μαντρί» ή «στάνη». (JP, Mo, ΛΧ, ΜΠΚ) Αν τεθούν στη λέξη ελαφρώς διαφορετικά φωνηεντικά σημεία, αυτή παρουσιάζει μεγάλη αντιστοιχία με τον αραβικό όρο σιράτ (μαντρί).

[Εικόνα στη σελίδα 262]

Καλύβα ποιμένα σε μάντρα περιφραγμένη με πέτρες

ΜΑΝΩΕ

(Μανωέ).

Δανίτης από τη Ζορά, μια πόλη στη Σεφηλά (Ιη 15:33), και πατέρας του Κριτή Σαμψών. Ο Μανωέ ήταν ευλαβής λάτρης του Ιεχωβά.

Κάποια ημέρα ένας άγγελος εμφανίστηκε στη στείρα σύζυγο του Μανωέ, ανακοινώνοντάς της ότι θα γεννούσε έναν γιο που θα ήταν Ναζηραίος του Θεού. Μόλις το πληροφορήθηκε αυτό ο Μανωέ, δεήθηκε στον Ιεχωβά, ζητώντας του να στείλει τον αγγελιοφόρο ξανά για να τους δώσει κατεύθυνση σχετικά με το πώς έπρεπε να αναθρέψουν το παιδί. Ο Ιεχωβά απάντησε στην προσευχή και έστειλε τον άγγελο δεύτερη φορά. Όταν ο Μανωέ προσφέρθηκε να ετοιμάσει γεύμα για τον αγγελιοφόρο, του ειπώθηκε να προσφέρει αντί για αυτό ολοκαύτωμα στον Ιεχωβά, πράγμα που έκανε. Όταν ο αγγελιοφόρος ανέβηκε μέσα στη φλόγα που υψωνόταν από το θυσιαστήριο, τότε κατάλαβε ο Μανωέ ότι ήταν άγγελος του Ιεχωβά. Επειδή έζησαν αυτή την εμπειρία, ο Μανωέ φοβήθηκε ότι ο ίδιος και η σύζυγός του θα πέθαιναν. Αλλά εκείνη καθησύχασε τους φόβους του, λέγοντας: «Αν ο Ιεχωβά ευαρεστούνταν να μας θανατώσει, δεν θα είχε δεχτεί ολοκαύτωμα και προσφορά σιτηρών από το χέρι μας και δεν θα μας είχε δείξει όλα αυτά τα πράγματα και δεν θα μας είχε αφήσει να ακούσουμε κάτι τέτοιο, όπως έκανε τώρα».—Κρ 13:2-23.

Έπειτα από χρόνια, ο Μανωέ και η σύζυγός του, “μη ξέροντας ότι αυτό ήταν από τον Ιεχωβά”, αντέδρασαν όταν ο Σαμψών θέλησε να παντρευτεί μια Φιλισταία από τη Θιμνάχ. (Κρ 14:1-4· παράβαλε Δευ 7:3, 4.) Στη συνέχεια, ο Μανωέ και η σύζυγός του συνόδευσαν τον Σαμψών στη Θιμνάχ, αν και δεν πήγαν μαζί του μέχρι το σπίτι της Φιλισταίας. Επομένως, δεν είδαν τον Σαμψών να σκοτώνει ένα νεαρό λιοντάρι με γυμνά χέρια. Σε μια άλλη περίπτωση, ο Σαμψών πήγε και πάλι με τους γονείς του στη Θιμνάχ, με σκοπό να πάρει τη Φιλισταία στο σπίτι του. Όταν βγήκε από το δρόμο του για να δει σε τι κατάσταση ήταν το πτώμα του λιονταριού που είχε θανατώσει, βρήκε σε αυτό ένα σμήνος από μέλισσες, καθώς και μέλι. Μόλις συνάντησε ξανά τους γονείς του, τους πρόσφερε λίγο από το μέλι που είχε μαζέψει από το πτώμα του λιονταριού, και εκείνοι το έφαγαν. Κατόπιν η οικογένεια προφανώς συνέχισε το δρόμο της, και είναι βέβαιο ότι και οι δύο γονείς παρευρέθηκαν στο συμπόσιο που διοργάνωσε ο Σαμψών στη Θιμνάχ.—Κρ 14:5-10.

Ο Μανωέ πέθανε πριν από το γιο του, διότι ο Σαμψών θάφτηκε στον τάφο του Μανωέ του πατέρα του ανάμεσα στη Ζορά και στην Εσθαόλ.—Κρ 16:31.

ΜΑΡΑ

(Μαρά) [Πικραμένη].

Η χήρα του Ελιμέλεχ υπέδειξε το όνομα Μαρά για τον εαυτό της για να εκφράσει την πίκρα που ένιωθε επειδή είχε χάσει το σύζυγό της και τους γιους της, τον Μααλών και τον Χελαιών. Η Ναομί είχε φύγει από τη Βηθλεέμ με σύζυγο και δύο γιους (Ρθ 1:1, 2), αλλά επέστρεψε από τον Μωάβ χήρα, θλιμμένη και άτεκνη. Τότε οι παλιές της φίλες, οι γυναίκες της Βηθλεέμ, ρώτησαν: «Αυτή είναι η Ναομί;» Εκείνη, συντετριμμένη ακόμη από τη λύπη, απάντησε: «Μη με φωνάζετε Ναομί [που σημαίνει «Η Τερπνότητά Μου»]. Να με φωνάζετε Μαρά [που σημαίνει «Πικραμένη»], γιατί ο Παντοδύναμος με πίκρανε πολύ. Ήμουν γεμάτη όταν έφυγα, και με άδεια χέρια με έκανε να επιστρέψω ο Ιεχωβά».—Ρθ 1:19-21.

ΜΑΡΑΧ

(Μαράχ) [Πίκρα].

Μια από τις πρώτες τοποθεσίες όπου στρατοπέδευσε ο Ισραήλ στη Χερσόνησο του Σινά. Ονομάστηκε «Μαράχ» λόγω της δυσάρεστης γεύσης που είχε το νερό εκεί. (Εξ 15:23· Αρ 33:8) Αν και είχαν απελευθερωθεί πολύ πρόσφατα από τους Αιγυπτίους στην Ερυθρά Θάλασσα, οι Ισραηλίτες άρχισαν να γογγύζουν με απιστία όταν διαπίστωσαν ότι δεν μπορούσαν να πιουν το νερό στη Μαράχ. Έπειτα, υπό την κατεύθυνση του Ιεχωβά, ο Μωυσής έριξε ένα δέντρο μέσα στο νερό και το νερό έγινε γλυκό. Η Αγία Γραφή δεν αναφέρει συγκεκριμένα τι είδους δέντρο ήταν αυτό και έτσι δεν έχουμε στοιχεία για να το προσδιορίσουμε. Ασφαλώς, ο Ιεχωβά θα μπορούσε να κατευθύνει τον Μωυσή σε μια ιδιαίτερη ποικιλία με φυσικές ιδιότητες γλύκανσης του νερού. Ωστόσο, δεν είναι απαραίτητο να αναζητήσουμε επιστημονική ή φυσική εξήγηση, εφόσον η εξυγίανση του νερού ήταν αναμφίβολα θαυματουργική.—Εξ 15:23-25· παράβαλε 2Βα 2:19-22· 4:38-41.

Ο Ιεχωβά χρησιμοποίησε τις συνθήκες στη Μαράχ για να υποβάλει σε δοκιμή την πίστη των Ισραηλιτών στην ικανότητα που είχε να τους φροντίζει. Εφόσον το κακής ποιότητας νερό μπορεί να προκαλέσει ασθένειες (2Βα 2:19), η γλύκανση του νερού έδειχνε ότι ο Ιεχωβά είχε την ικανότητα να διαφυλάξει τους Ισραηλίτες από τις παθήσεις που είχαν πλήξει τους Αιγυπτίους. Η «διάταξη» που δίδαξε τότε ο Ιεχωβά στους Ισραηλίτες ήταν: Η υπακοή σε αυτόν ως τον Θεό τους θα τους προφύλασσε από τις παθήσεις που είχε επιφέρει εκείνος στους Αιγυπτίους.—Εξ 15:25, 26.

Η Μαράχ ταυτίζεται συνήθως με την Έιν Χαουάρα, 80 χλμ. ΝΝΑ του σημερινού Σουέζ, στην ενδοχώρα, λίγα μόνο χιλιόμετρα μακριά από την Ερυθρά Θάλασσα.

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΡΙ

Λείο, σχετικά σκληρό, σφαιρικό και κατά κανόνα λευκό πετράδι με απαλή ιριδίζουσα λάμψη, το οποίο χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα για στολισμό. (1Τι 2:9· Απ 17:4· 18:11, 12, 15, 16· 21:2, 21) Πρόκειται για σκληρυμένη μάζα ανθρακικού ασβεστίου που σχηματίζεται μέσα σε στρείδια και σε ορισμένα άλλα μαλάκια. Όταν κάποιο ξένο σωματίδιο (όπως ένας κόκκος άμμου ή ένα μικρό παράσιτο) εισδύει ανάμεσα στο σώμα και στο όστρακο του μαλάκιου, αυτό το πλάσμα εκκρίνει μια ασβεστιτική ουσία ονόματι μάργαρο, η οποία σκληραίνει σχηματίζοντας μια μαργαριταρένια στοιβάδα γύρω από το παρείσακτο υλικό που προκάλεσε τον ερεθισμό. Επάλληλες στοιβάδες αυτής της οστρακοειδούς ουσίας συσσωρεύονται γύρω από το ξένο σωματίδιο που παίζει το ρόλο του πυρήνα. Αν ο πυρήνας παραμείνει ελεύθερος, χωρίς να εφάπτεται με το όστρακο, λόγω συσπάσεων του μανδύα με τον οποίο αυτό είναι επενδυμένο εσωτερικά, σχηματίζεται μετά την πάροδο αρκετών ετών ένα όμορφο μαργαριτάρι.

Τα μαργαριτάρια που είναι κατάλληλα για πετράδια συλλέγονται από το θαλάσσιο μαργαριτοφόρο στρείδι το οποίο ζει στα περισσότερα θερμά τροπικά νερά, και ιδιαίτερα στα νερά του Μπαχρέιν στον Περσικό Κόλπο και στα νερά της Ερυθράς Θάλασσας.

Παραβολική Χρήση. Η Αγία Γραφή κάνει σε κάποιες περιπτώσεις έμμεση αναφορά στην πολυτιμότητα των μαργαριταριών μιλώντας παραβολικά. Σχετικά με την υπερέχουσα αξία της αληθινής σοφίας, ο Ιώβ είπε: «Ένα σακούλι σοφία αξίζει περισσότερο από ένα σακούλι μαργαριτάρια». (Ιωβ 28:18) Στην Επί του Όρους Ομιλία, ο Ιησούς Χριστός συμβούλεψε: «Μη δώσετε ό,τι είναι άγιο στους σκύλους, ούτε να ρίξετε τα μαργαριτάρια σας μπροστά στα γουρούνια, για να μην τα ποδοπατήσουν ποτέ και γυρίσουν και σας ξεσκίσουν». (Ματ 7:6) Προφανώς ο Ιησούς εννοούσε ότι, αν ένα άτομο δείχνει ότι είναι όμοιο με σκύλο ή γουρούνι, μη τρέφοντας καμιά εκτίμηση για τα πνευματικά πράγματα, δεν θα πρέπει κάποιος να καταβάλει περαιτέρω προσπάθειες για να του μεταδώσει πνευματικές σκέψεις και διδασκαλίες. Τέτοια διεφθαρμένα άτομα απλώς θα ποδοπατούσαν τα πολύτιμα πνευματικά πράγματα και θα κακομεταχειρίζονταν ή θα έβλαπταν οποιονδήποτε προσπαθούσε να τους τα μεταδώσει. Επίσης, ο Ιησούς εξήγησε με μια παραβολή πόσο πολύτιμη είναι η Βασιλεία των ουρανών, μιλώντας για «ένα μαργαριτάρι» το οποίο είχε τόσο μεγάλη αξία ώστε ένας περιοδεύων έμπορος που έψαχνε για καλά μαργαριτάρια «πούλησε αμέσως όλα όσα είχε και το αγόρασε». (Ματ 13:45, 46) Με αυτόν τον τρόπο ο Ιησούς έδειξε ότι το άτομο που καταλαβαίνει πόσο αξίζει πραγματικά το να κερδίσει τη Βασιλεία των ουρανών είναι διατεθειμένο να αποχωριστεί τα πάντα για να την κερδίσει.—Παράβαλε Ματ 11:12· Λου 13:23-25· Φλπ 3:8-11.

ΜΑΡΕΑΛ

(Μαρεάλ).

Μεθόρια τοποθεσία του Ζαβουλών. (Ιη 19:10, 11) Κατά την τρέχουσα άποψη ορισμένων ταυτίζεται με το Τελλ Γάλτα (Τελ Ρεαλά), περίπου 6 χλμ. ΑΒΑ της Ιοκνεάμ στην Κοιλάδα της Ιεζραέλ.

ΜΑΡΗΣΑ(Χ)

(Μαρησά[χ]) [Τόπος στο Κεφάλι (στην Κορυφή)].

1. Απόγονος του Ιούδα που αποκαλείται “πατέρας” του Χεβρών. (1Χρ 2:3, 42) Μολονότι θα μπορούσε να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι ο Μαρησάχ υπήρξε ο πρόγονος όσων κατοικούσαν στην πόλη της Χεβρών, κάτι τέτοιο είναι απίθανο εφόσον ο Χεβρών ο οποίος αναφέρεται εδώ είχε γιους, πράγμα που σημαίνει ότι προφανώς ήταν πρόσωπο.—1Χρ 2:43.

2. Απόγονος του Ιούδα μέσω του Σηλά. Ως «πατέρας του Μαρησάχ» προσδιορίζεται ο Λααδά. (1Χρ 4:21) Αυτός ο Μαρησάχ (ή ο πατέρας του ο Λααδά) ενδεχομένως ίδρυσε την πόλη της Μαρησάχ ή είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Μαρησάχ από τη φυλή του Ιούδα που αναφέρεται πιο πάνω, εντούτοις τίποτα από αυτά δεν είναι βέβαιο.

3. Η Μαρησάχ, που αναφέρεται ως μέρος μιας ομάδας εννιά πόλεων της περιοχής Σεφηλά του Ιούδα (Ιη 15:44), κατείχε στρατηγική θέση δίπλα σε μια από τις κοιλάδες που σχημάτιζαν φυσική δίοδο από την παράκτια πεδιάδα προς τα βουνά και τη Χεβρών. Ταυτίζεται με το Τελλ Σανταχάνα (Τελ Μαρέσα), περίπου 1,5 χλμ. Ν του Μπέιτ Τζιμπρίν (Μπετ Γκουβρίν).

Ο Βασιλιάς Ροβοάμ, διάδοχος του Σολομώντα, οχύρωσε τη Μαρησάχ, ενισχύοντας έτσι την άμυνα του Ιούδα ενάντια σε επιθέσεις από αυτή τη δίοδο προσέγγισης. (2Χρ 11:5, 8) Ο Ζερά ο Αιθίοπας ανέβηκε ταχύτατα από το Ν με μια τεράστια δύναμη ενός εκατομμυρίου αντρών και ήρθε αντιμέτωπος στη Μαρησάχ με το στράτευμα του Βασιλιά Ασά, η δε μάχη, που κατέληξε μέσω θεϊκής βοήθειας σε νίκη του Ιούδα, διεξάχθηκε σε εκείνη την περιοχή. Ο Ασά καταδίωξε το ηττημένο στράτευμα των Αιθιόπων επί 35 περίπου χλμ., ως τα Γέραρα, ΝΔ της Μαρησάχ. (2Χρ 14:9-13) Η Μαρησάχ, ονομαζόμενη και Μαρησά, ήταν η ιδιαίτερη πατρίδα του προφήτη Ελιέζερ ο οποίος προείπε σωστά ότι το ναυπηγικό εγχείρημα που είχε αναλάβει ο Βασιλιάς Ιωσαφάτ σε συνεργασία με τον Οχοζία του Ισραήλ θα αποτύγχανε. (2Χρ 20:35-37) Η προφητεία του Μιχαία, η οποία προειδοποιούσε τον αποστατικό Ιούδα και τον Ισραήλ για την επικείμενη τιμωρία, κάνει ιδιαίτερη αναφορά στη Μαρησάχ.—Μιχ 1:15.

Κατά τη μεταιχμαλωσιακή περίοδο, η Μαρησάχ έγινε γνωστή ως Μαρίσα και εξακολούθησε να είναι μια τοποθεσία ιδιαίτερης σπουδαιότητας, αν και έγινε σιδωνιακή αποικία και αργότερα εδωμιτικό οχυρό. Τελικά καταστράφηκε από τους Πάρθους το 40 Π.Κ.Χ.

ΜΑΡΘΑ

(Μάρθα).

Ιουδαία, αδελφή του Λαζάρου και της Μαρίας από τη Βηθανία. (Ιωα 11:1, 2) Από ό,τι φαίνεται, ο Χριστός επισκεπτόταν συχνά το σπίτι τους όταν βρισκόταν στα περίχωρα της Ιερουσαλήμ. Δεσμοί στοργής τον ένωναν με αυτά τα τρία άτομα, διότι λέγεται συγκεκριμένα: «Ο Ιησούς αγαπούσε τη Μάρθα και την αδελφή της και τον Λάζαρο».—Ιωα 11:5.

Ο Λουκάς αναφέρει πως, όταν ο Ιησούς μπήκε σε «κάποιο χωριό», «κάποια γυναίκα ονόματι Μάρθα τον δέχτηκε ως φιλοξενούμενο στο σπίτι». (Λου 10:38) Με βάση τα εδάφια Ματθαίος 26:6, Μάρκος 14:3 και Ιωάννης 12:1-3, έχει διατυπωθεί η εκδοχή ότι η Μάρθα ήταν είτε η σύζυγος είτε η χήρα είτε ακόμη και η κόρη του Σίμωνα του λεπρού. Ωστόσο, οι Γραφές δεν λένε τίποτα συγκεκριμένο που να υποστηρίζει αυτές τις απόψεις.

Σε κάποια περίπτωση, όταν ο Ιησούς επισκέφτηκε το σπίτι του Λαζάρου, της Μαρίας και της Μάρθας, η Μαρία «κάθησε στα πόδια του Κυρίου και άκουγε το λόγο του», ενώ η Μάρθα «είχε αποσπασμένη την προσοχή φροντίζοντας για πολλές δουλειές». Η Μάρθα προσπάθησε να εξασφαλίσει τη βοήθεια της Μαρίας, λέγοντας: «Κύριε, δεν σε νοιάζει που η αδελφή μου με έχει αφήσει μόνη να φροντίζω για τις δουλειές; Πες της, λοιπόν, να έρθει να με βοηθήσει». Προφανώς, τη Μάρθα την απασχολούσε το πώς να ικανοποιήσει τις υλικές ανάγκες του Ιησού. Αλλά τότε ο Χριστός τόνισε την υπερέχουσα αξία των πνευματικών πραγμάτων και την έλεγξε με καλοσυνάτο τρόπο, λέγοντας: «Μάρθα, Μάρθα, ανησυχείς και αναστατώνεσαι για πολλά. Λίγα, όμως, χρειάζονται ή μόνο ένα. Όσο για τη Μαρία, εκείνη εξέλεξε την καλή μερίδα, και αυτή δεν θα της αφαιρεθεί». (Λου 10:38-42) Ο Χριστός θα είχε ικανοποιηθεί και με ένα μόνο φαγητό αν αυτό σήμαινε ότι και η Μάρθα θα επωφελούνταν περισσότερο από τη διδασκαλία του.

Μολονότι μπορεί να δίνεται η εντύπωση ότι η Μάρθα ήταν υπερβολικά απασχολημένη με υλικά πράγματα, δεν πρέπει να συμπεράνουμε πως αδιαφορούσε για τα πνευματικά ζητήματα. Μετά το θάνατο του Λαζάρου, η Μάρθα ήταν αυτή που πήγε να προϋπαντήσει τον Ιησού καθώς εκείνος πλησίαζε στη Βηθανία, ενώ η Μαρία, στην αρχή, έμεινε στο σπίτι (πιθανώς επειδή ήταν λυπημένη ή λόγω των πολλών φίλων που τους επισκέπτονταν). Η Μάρθα εκδήλωσε πίστη στον Χριστό όταν είπε ότι ο Λάζαρος δεν θα είχε πεθάνει αν ο Ιησούς ήταν εκεί. Επίσης, παραδέχτηκε: «Ξέρω ότι θα εγερθεί στην ανάσταση, την τελευταία ημέρα», δείχνοντας ότι πίστευε στην ανάσταση. Στη διάρκεια εκείνης της συζήτησης, ο Ιησούς εξήγησε ότι ο ίδιος είναι «η ανάσταση και η ζωή», επισημαίνοντας πως, ακόμη και αν πέθαινε κάποιος που ασκούσε πίστη σε αυτόν, θα ερχόταν στη ζωή. Όταν ο Χριστός ρώτησε τη Μάρθα «Το πιστεύεις αυτό;», εκείνη έδειξε καθαρά την πίστη της απαντώντας: «Ναι, Κύριε· έχω πιστέψει ότι εσύ είσαι ο Χριστός, ο Γιος του Θεού, Αυτός που έρχεται στον κόσμο». (Ιωα 11:19-27) Αυτό, φυσικά, δεν αποκλείει την πιθανότητα να είχε κάποιες αμφιβολίες για το τι μπορούσε ή τι επρόκειτο να κάνει τώρα ο Ιησούς στην περίπτωση του νεκρού αδελφού της. (Παράβαλε τη στάση των αποστόλων η οποία περιγράφεται στα εδ. Λου 24:5-11.) Στο μνήμα του Λαζάρου, όταν ο Χριστός πρόσταξε να μετακινήσουν την πέτρα, η Μάρθα είπε: «Κύριε, τώρα πια θα πρέπει να μυρίζει, γιατί πάνε τέσσερις ημέρες». Αποκρινόμενος, όμως, ο Ιησούς ρώτησε: «Δεν σου είπα ότι αν πιστέψεις θα δεις τη δόξα του Θεού;» Αυτής ακριβώς της δόξας έγινε μάρτυρας η Μάρθα όταν αναστήθηκε ο αδελφός της.—Ιωα 11:39-44.

Μετά την ανάσταση του Λαζάρου, ο Χριστός έφυγε. Αργότερα, επέστρεψε στη Βηθανία και βρέθηκε μαζί με άλλους, μεταξύ των οποίων η Μάρθα, η Μαρία και ο Λάζαρος, στο σπίτι του Σίμωνα του λεπρού. Είχαν γίνει προετοιμασίες για ένα δείπνο, και πάλι «η Μάρθα διακονούσε». Ο Λάζαρος βρισκόταν στο τραπέζι, και τότε ήταν που η Μαρία έχρισε τον Ιησού με ακριβό αρωματικό λάδι. (Ιωα 12:1-8· Ματ 26:6-13· Μαρ 14:3-9) Οι Γραφές δεν λένε τίποτα περαιτέρω για τη μετέπειτα ζωή της Μάρθας ούτε για το χρόνο και τις συνθήκες του θανάτου της.

ΜΑΡΙΑ

(Μαρία) [από το εβρ. Μιριάμ (ελλ. μορφή «Μαριάμ»), που πιθανώς σημαίνει «Στασιαστικό Άτομο»].

Στην Αγία Γραφή αναφέρονται έξι Μαρίες.

1. Η μητέρα του Ιησού. Ήταν κόρη του Ηλί, αν και η γενεαλογία που δίνει ο Λουκάς παρουσιάζει το σύζυγο της Μαρίας, τον Ιωσήφ, ως “γιο του Ηλί”. Η Εγκυκλοπαίδεια (Cyclopædia) των Μακ Κλίντοκ και Στρονγκ (1881, Τόμ. 3, σ. 774) λέει τα εξής: «Είναι ευρέως γνωστό πως, όταν οι Ιουδαίοι συνέθεταν τους γενεαλογικούς τους καταλόγους, υπολόγιζαν αποκλειστικά και μόνο τους άρρενες και, σε περίπτωση που το αίμα του παππού περνούσε στον εγγονό μέσω μιας κόρης, παρέλειπαν το όνομα της κόρης και θεωρούσαν το σύζυγο εκείνης της κόρης γιο του παππού από τη συγγένεια της μητέρας (Αριθ. 26:33· 27:4-7)». Αναμφίβολα, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο ιστορικός Λουκάς λέει ότι ο Ιωσήφ ήταν “γιος του Ηλί”.—Λου 3:23.

Η Μαρία ήταν από τη φυλή του Ιούδα και απόγονος του Δαβίδ. Επομένως, μπορούσε να λεχθεί για το γιο της τον Ιησού ότι «προήλθε από το σπέρμα του Δαβίδ κατά σάρκα». (Ρω 1:3) Μέσω του θετού του πατέρα, του Ιωσήφ, ενός απογόνου του Δαβίδ, ο Ιησούς είχε νόμιμο δικαίωμα στο θρόνο του Δαβίδ, ενώ μέσω της μητέρας του, ως «απόγονος», «σπέρμα» και «ρίζα» του Δαβίδ, κατείχε το φυσικό κληρονομικό δικαίωμα στο «θρόνο του Δαβίδ του πατέρα του».—Ματ 1:1-16· Λου 1:32· Πρ 13:22, 23· 2Τι 2:8· Απ 5:5· 22:16.

Αν η παράδοση είναι σωστή, σύζυγος του Ηλί και μητέρα της Μαρίας ήταν η Άννα, της οποίας η αδελφή είχε μια κόρη ονόματι Ελισάβετ—τη μητέρα του Ιωάννη του Βαφτιστή. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτή την παράδοση, η Ελισάβετ ήταν εξαδέλφη της Μαρίας. Το ότι η Μαρία ήταν συγγενής με την Ελισάβετ, η οποία ήταν «από τις κόρες του Ααρών» από τη φυλή του Λευί, πιστοποιείται και από τις Γραφές. (Λου 1:5, 36) Ορισμένοι έχουν υποστηρίξει ότι αδελφή της Μαρίας ήταν η Σαλώμη, η σύζυγος του Ζεβεδαίου, του οποίου οι δύο γιοι, ο Ιάκωβος και ο Ιωάννης, ήταν μεταξύ των αποστόλων του Ιησού.—Ματ 27:55, 56· Μαρ 15:40· 16:1· Ιωα 19:25.

Η Επίσκεψη του Αγγέλου. Γύρω στις αρχές του 2 Π.Κ.Χ., ο άγγελος Γαβριήλ στάλθηκε από τον Θεό σε μια παρθένα κοπέλα, τη Μαρία, στην πόλη Ναζαρέτ. «Χαίρε, εσύ η εξαιρετικά ευνοημένη· ο Ιεχωβά είναι μαζί σου», ήταν ο άκρως ασυνήθιστος χαιρετισμός του αγγέλου. Όταν της είπε ότι επρόκειτο να συλλάβει και να γεννήσει γιο που θα ονομαζόταν Ιησούς, η Μαρία, η οποία εκείνη την εποχή ήταν απλώς αρραβωνιασμένη με τον Ιωσήφ, ρώτησε: «Πώς θα γίνει αυτό, αφού δεν έχω σχέσεις με άντρα;» «Άγιο πνεύμα θα έρθει πάνω σου, και δύναμη του Υψίστου θα σε επισκιάσει. Γι’ αυτόν το λόγο, επίσης, αυτό που γεννιέται θα αποκληθεί άγιο, Γιος του Θεού», εξήγησε ο άγγελος. Συγκινημένη με αυτή την προοπτική, αλλά ταυτόχρονα με κατάλληλη σεμνότητα και ταπεινοφροσύνη, εκείνη απάντησε: «Ορίστε η δούλη του Ιεχωβά! Ας γίνει σε εμένα σύμφωνα με τη διακήρυξή σου».—Λου 1:26-38.

Με σκοπό να ενισχύσει ακόμη περισσότερο την πίστη της για αυτή τη βαρυσήμαντη εμπειρία, ο άγγελος είπε στη Μαρία ότι η συγγενής της η Ελισάβετ, στα γηρατειά της, ήταν ήδη έξι μηνών έγκυος, επειδή η θαυματουργική δύναμη του Ιεχωβά είχε αφαιρέσει τη στειρότητά της. Η Μαρία πήγε να επισκεφτεί την Ελισάβετ και, όταν μπήκε στο σπίτι της, το βρέφος στην κοιλιά της Ελισάβετ σκίρτησε από χαρά, και τότε εκείνη μακάρισε τη Μαρία, λέγοντας: «Ευλογημένη είσαι εσύ μεταξύ των γυναικών, και ευλογημένος είναι ο καρπός της κοιλιάς σου!» (Λου 1:36, 37, 39-45) Εκείνη τη στιγμή η Μαρία άρχισε να προφέρει θεόπνευστα λόγια που μεγάλυναν τον Ιεχωβά για την αγαθότητά του.—Λου 1:46-55.

Αφού έμεινε περίπου τρεις μήνες με την Ελισάβετ στους λόφους του Ιούδα, η Μαρία επέστρεψε στη Ναζαρέτ. (Λου 1:56) Όταν ο Ιωσήφ αντιλήφθηκε ότι η Μαρία ήταν έγκυος (πιθανώς επειδή η ίδια η Μαρία τού φανέρωσε το ζήτημα), σκόπευε να τη διαζευχθεί κρυφά για να μην την ντροπιάσει δημόσια. (Οι αρραβωνιασμένοι θεωρούνταν παντρεμένοι, και για να διαλυθεί ο αρραβώνας χρειαζόταν διαζύγιο.) Αλλά εμφανίστηκε άγγελος του Ιεχωβά, ο οποίος αποκάλυψε στον Ιωσήφ ότι αυτό που είχε γεννηθεί μέσα σε αυτήν ήταν μέσω αγίου πνεύματος. Τότε ο Ιωσήφ συμμορφώθηκε με τη θεϊκή οδηγία και πήρε τη Μαρία για σύζυγό του, «αλλά δεν είχε σχέσεις μαζί της μέχρι που εκείνη γέννησε γιο· και αυτός κάλεσε το όνομά του Ιησού».—Ματ 1:18-25.

Γεννάει τον Ιησού στη Βηθλεέμ. Καθώς αυτή η συνταρακτική υπόθεση συνέχισε να εκτυλίσσεται, αποδείχτηκε ότι το διάταγμα του Καίσαρα Αυγούστου που υποχρέωνε τους πάντες να απογραφούν στην πόλη της καταγωγής τους εκδόθηκε σε χρόνο καθορισμένο από τη θεϊκή πρόνοια, διότι έπρεπε να εκπληρωθεί η προφητεία σχετικά με τον τόπο γέννησης του Ιησού. (Μιχ 5:2) Έτσι λοιπόν, ο Ιωσήφ πήρε τη Μαρία, η οποία ήταν «ετοιμόγεννη», και έκαναν μαζί το κοπιαστικό ταξίδι των 150 περίπου χλμ. από την πόλη τους τη Ναζαρέτ στο Β μέχρι τη Βηθλεέμ στο Ν. Επειδή δεν υπήρχε τόπος για αυτούς στο κατάλυμα, η γέννηση του παιδιού έλαβε χώρα υπό εξαιρετικά ταπεινές συνθήκες, και το νεογέννητο τοποθετήθηκε σε μια φάτνη. Αυτό συνέβη πιθανότατα γύρω στην 1η Οκτωβρίου του έτους 2 Π.Κ.Χ.—Λου 2:1-7· βλέπε ΕΙΚΟΝΕΣ, Τόμ. 2, σ. 537· ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ.

Αφού άκουσαν τον άγγελο να λέει: «Σωτήρας γεννήθηκε σήμερα σε εσάς, ο οποίος είναι Χριστός ο Κύριος, στην πόλη του Δαβίδ», κάποιοι ποιμένες έσπευσαν στη Βηθλεέμ και εκεί βρήκαν το σημείο: το βρέφος της Μαρίας «τυλιγμένο με σπάργανα και ξαπλωμένο σε μια φάτνη». Τότε αυτοί ανέφεραν στην ευτυχισμένη οικογένεια τι είχε ψάλει η μεγάλη αγγελική χορωδία: «Δόξα στον Θεό εκεί πάνω στα ύψη, και πάνω στη γη ειρήνη ανάμεσα σε ανθρώπους καλής θέλησης». Η Μαρία, λοιπόν, «διατηρούσε όλα αυτά τα λόγια, βγάζοντας συμπεράσματα μέσα στην καρδιά της».—Λου 2:8-20.

Την όγδοη ημέρα, η Μαρία φρόντισε να γίνει η περιτομή του γιου της υπακούοντας στο νόμο του Ιεχωβά. Μετά την 40ή ημέρα η ίδια και ο σύζυγός της πήγαν το παιδί στο ναό της Ιερουσαλήμ για να φέρουν την καθορισμένη προσφορά. Ο Νόμος απαιτούσε να θυσιαστεί ένα νεαρό κριάρι και ένα νεαρό περιστέρι ή ένα τρυγόνι. Αν η οικογένεια δεν μπορούσε να διαθέσει αρκετά για το πρόβατο, έπρεπε να προσφερθούν δύο τρυγόνια ή δύο νεαρά περιστέρια. Το ότι ο Ιωσήφ ήταν άνθρωπος με περιορισμένους πόρους φαίνεται από το γεγονός ότι η Μαρία πρόσφερε ή «ένα ζευγάρι τρυγόνια ή δύο νεαρά περιστέρια». (Λου 2:21-24· Λευ 12:1-4, 6, 8) Ο Συμεών, ένας δίκαιος άνθρωπος, όταν είδε το παιδί, αίνεσε τον Ιεχωβά που του είχε επιτρέψει να δει στα γηρατειά του, προτού πεθάνει, τον Σωτήρα. Στρεφόμενος στη Μαρία, είπε: «Ναι, μακρύ σπαθί θα διαπεράσει τη δική σου ψυχή», κάτι που δεν σήμαινε ότι θα τη διατρυπούσε κατά γράμμα σπαθί, αλλά υποδήλωνε τον πόνο και την οδύνη που θα της προκαλούσε ο προειπωμένος θάνατος του γιου της πάνω σε ένα ξύλο βασανισμού.—Λου 2:25-35.

Επιστρέφει στη Ναζαρέτ. Αφού πέρασε κάποιο διάστημα, ένας άγγελος προειδοποίησε τον Ιωσήφ σχετικά με την πλεκτάνη που έστηνε ο Ηρώδης ο Μέγας για να θανατώσει το παιδάκι, και έδωσε στον Ιωσήφ την εντολή να καταφύγει με τον Ιησού στην Αίγυπτο. (Ματ 2:1-18) Μετά το θάνατο του Ηρώδη, η οικογένεια επέστρεψε και εγκαταστάθηκε στη Ναζαρέτ όπου, στα μετέπειτα χρόνια, η Μαρία γέννησε και άλλα παιδιά—τουλάχιστον τέσσερις γιους καθώς και κόρες.—Ματ 2:19-23· 13:55, 56· Μαρ 6:3.

Μολονότι ο Νόμος δεν το απαιτούσε αυτό από τις γυναίκες, η Μαρία είχε τη συνήθεια να κάνει μαζί με τον Ιωσήφ κάθε χρόνο ένα ταξίδι 150 περίπου χλμ. μέχρι την Ιερουσαλήμ για να παρευρεθεί στον ετήσιο εορτασμό του Πάσχα. (Εξ 23:17· 34:23) Σε ένα από αυτά τα ταξίδια, περίπου το 12 Κ.Χ., η οικογένεια επέστρεφε στο σπίτι της όταν, αφού είχαν διανύσει απόσταση μιας ημέρας από την Ιερουσαλήμ, ανακάλυψαν ότι το αγόρι, ο Ιησούς, έλειπε. Οι γονείς του επέστρεψαν αμέσως στην Ιερουσαλήμ για να τον αναζητήσουν. Ύστερα από τρεις ημέρες τον βρήκαν στο ναό να ακούει τους δασκάλους και να τους ρωτάει. Η Μαρία αναφώνησε: «Παιδί μου, γιατί μας φέρθηκες έτσι; Ο πατέρας σου και εγώ σε αναζητούμε με πολλή αγωνία». Ο Ιησούς απάντησε: «Γιατί χρειάστηκε να με αναζητήσετε; Δεν ξέρατε ότι πρέπει να είμαι στον οίκο του Πατέρα μου;» Ασφαλώς το πιο λογικό μέρος για να βρουν τον Γιο του Θεού ήταν ο ναός, όπου εκείνος μπορούσε να λάβει Γραφική διδασκαλία. Η Μαρία «φύλαγε προσεκτικά όλα αυτά τα λόγια στην καρδιά της».—Λου 2:41-51.

Αυτό το 12χρονο αγόρι, ο Ιησούς, έδειξε ότι είχε εξαιρετικές γνώσεις για την ηλικία του. “Όλοι εκείνοι που τον άκουγαν έμεναν κατάπληκτοι με την κατανόησή του και τις απαντήσεις του”. (Λου 2:47) Η γνώση και η κατανόηση που διέθετε ο Ιησούς γύρω από τις Γραφές αντανακλούσαν τη θαυμάσια εκπαίδευση που είχε λάβει από τους γονείς του. Η Μαρία και ο Ιωσήφ πρέπει να υπήρξαν πολύ επιμελείς στη διδασκαλία και στην εκπαίδευση του παιδιού, ανατρέφοντάς το «με τη διαπαιδαγώγηση και τη νουθεσία του Ιεχωβά» και καλλιεργώντας μέσα του εκτίμηση για τη συνήθεια του να παρευρίσκεται στη συναγωγή κάθε Σάββατο.—Λου 4:16· Εφ 6:4.

Απολαμβάνει το Σεβασμό και την Αγάπη του Ιησού. Μετά το βάφτισμά του, ο Ιησούς δεν ευνοούσε με ιδιαίτερο τρόπο τη Μαρία—δεν την αποκαλούσε «μητέρα», αλλά απλώς «γυναίκα». (Ιωα 2:4· 19:26) Αυτός ο προσδιορισμός δεν εξέφραζε με κανέναν τρόπο έλλειψη σεβασμού, όπως θα μπορούσε να εκληφθεί σήμερα. Η προσφώνηση γύναι του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου χρησιμοποιούνταν προς δήλωση σεβασμού ή στοργής και σήμαινε «κυρία», «δέσποινα». Και σήμερα, για παράδειγμα, στη γερμανική γλώσσα η αντίστοιχη λέξη σημαίνει «κυρία» όταν χρησιμοποιείται με τον ίδιο τρόπο. Η Μαρία ήταν η μητέρα του Ιησού κατά σάρκα, αλλά αφότου εκείνος γεννήθηκε από το πνεύμα κατά το βάφτισμά του, ήταν πρωτίστως πνευματικός Γιος του Θεού, και «μητέρα» του ήταν «η άνω Ιερουσαλήμ». (Γα 4:26) Ο Ιησούς έδωσε έμφαση σε αυτό το γεγονός όταν σε κάποια περίπτωση η Μαρία και τα άλλα παιδιά της τον διέκοψαν ενώ δίδασκε, ζητώντας του να βγει έξω όπου ήταν εκείνοι. Ο Ιησούς έκανε γνωστό ότι, στην πραγματικότητα, μητέρα του και στενοί του συγγενείς ήταν τα μέλη της πνευματικής του οικογένειας, ότι τα πνευματικά ζητήματα προηγούνται από τα σαρκικά συμφέροντα.—Ματ 12:46-50· Μαρ 3:31-35· Λου 8:19-21.

Όταν τελείωσε το κρασί σε έναν γάμο στην Κανά της Γαλιλαίας και η Μαρία είπε στον Ιησού: «Δεν έχουν κρασί», εκείνος απάντησε: «Τι σχέση έχω εγώ με εσένα, γυναίκα; Η ώρα μου δεν έχει έρθει ακόμη». (Ιωα 2:1-4) Ο Ιησούς χρησιμοποίησε εδώ μια αρχαία μορφή ερώτησης που εμφανίζεται οχτώ φορές στις Εβραϊκές Γραφές (Ιη 22:24· Κρ 11:12· 2Σα 16:10· 19:22· 1Βα 17:18· 2Βα 3:13· 2Χρ 35:21· Ωσ 14:8) και έξι φορές στις Ελληνικές Γραφές. (Ματ 8:29· Μαρ 1:24· 5:7· Λου 4:34· 8:28· Ιωα 2:4) Στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο, η ερώτηση είναι: Τί ἐμοὶ καὶ σοί; που σημαίνει: «Τι κοινό υπάρχει ανάμεσα σε εμένα και σε εσένα;» ή «Τι κοινό έχουμε εγώ και εσύ;» ή «Τι σχέση έχω εγώ με εσένα;» Σε κάθε περίπτωση στην οποία χρησιμοποιείται η ερώτηση, υποδηλώνει αντίρρηση ως προς αυτό που υποδεικνύεται, προτείνεται ή υπονοείται. Επομένως, ο Ιησούς διατύπωσε με αυτή τη φράση τον ήπιο έλεγχό του φιλόστοργα, υποδεικνύοντας στη μητέρα του ότι αυτός λάβαινε κατεύθυνση, όχι από εκείνη, αλλά από την Υπέρτατη Εξουσία που τον είχε στείλει. (1Κο 11:3) Η Μαρία, με την ευαίσθητη και ταπεινή ιδιοσυγκρασία της, συνέλαβε αμέσως το σημείο και δέχτηκε τη διόρθωση. Υποχωρώντας και αφήνοντας τον Ιησού να πάρει την πρωτοβουλία, είπε στους υπηρέτες: «Ό,τι σας λέει, κάντε το».—Ιωα 2:5.

Όταν ο Ιησούς κρεμάστηκε στο ξύλο του βασανισμού, η Μαρία στεκόταν δίπλα. Για εκείνη, ο Ιησούς δεν ήταν απλώς ένας αγαπημένος γιος—ήταν ο Μεσσίας, ο Κύριος και Σωτήρας της, ο Γιος του Θεού. Καθώς φαίνεται, η Μαρία ήταν τώρα πια χήρα. Συνεπώς, ο Ιησούς εκπλήρωσε την ευθύνη που είχε ως ο πρωτότοκος του σπιτικού του Ιωσήφ, ζητώντας από τον απόστολο Ιωάννη—πιθανώς εξάδελφό του—να πάρει τη Μαρία στο σπίτι του και να τη φροντίζει σαν να ήταν δική του μητέρα. (Ιωα 19:26, 27) Γιατί δεν την εμπιστεύτηκε ο Ιησούς σε έναν από τους ετεροθαλείς αδελφούς του; Δεν αναφέρεται ότι κάποιος από αυτούς ήταν παρών. Επιπλέον, αυτοί δεν είχαν γίνει ακόμη πιστοί, και ο Ιησούς θεωρούσε την πνευματική σχέση σπουδαιότερη από τη σαρκική.—Ιωα 7:5· Ματ 12:46-50.

Πιστή Μαθήτρια. Η τελευταία Βιβλική αναφορά στη Μαρία μεταφέρει την εικόνα μιας πιστής και αφοσιωμένης γυναίκας η οποία εξακολουθούσε να είναι στενά συνδεδεμένη με άλλα πιστά άτομα μετά την ανάληψη του Ιησού. Οι 11 απόστολοι, η Μαρία και άλλοι συναθροίζονταν σε ένα ανώγειο, και «όλοι αυτοί ενέμεναν σύσσωμοι στην προσευχή».—Πρ 1:13, 14.

2. Η αδελφή της Μάρθας και του Λαζάρου. Στη Βηθανία, περίπου 2 ρωμαϊκά μίλια (2,8 χλμ.) από το Όρος του Ναού της Ιερουσαλήμ, στην ανατολική πλαγιά του Όρους των Ελαιών, ο Ιησούς επισκεπτόταν το σπίτι αυτών των φίλων για τους οποίους ένιωθε ιδιαίτερη στοργή. (Ιωα 11:18) Στη διάρκεια μιας επίσκεψης του Ιησού στο τρίτο έτος της διακονίας του, η Μάρθα, θέλοντας να είναι καλή οικοδέσποινα, ασχολούνταν υπερβολικά με το πώς να περιποιηθεί καλύτερα τον Ιησού. Από την άλλη πλευρά, η Μαρία εκδήλωσε ένα διαφορετικό είδος φιλοξενίας. «Κάθησε στα πόδια του Κυρίου και άκουγε το λόγο του». Όταν η Μάρθα παραπονέθηκε επειδή η αδελφή της δεν τη βοηθούσε, ο Ιησούς επαίνεσε τη Μαρία, λέγοντας: «Όσο για τη Μαρία, εκείνη εξέλεξε την καλή μερίδα, και αυτή δεν θα της αφαιρεθεί».—Λου 10:38-42.

Βλέπει τον Λάζαρο να Ανασταίνεται. Μερικούς μήνες μετά την προαναφερθείσα επίσκεψη στο σπίτι τους, ο Λάζαρος αρρώστησε και ήταν ετοιμοθάνατος. Η Μαρία και η Μάρθα, λοιπόν, έστειλαν μήνυμα στον Ιησού, ο οποίος πιθανότατα βρισκόταν κάπου στα Α του Ιορδάνη, στην Περαία. Ωστόσο, όταν έφτασε ο Ιησούς, ο Λάζαρος ήταν ήδη νεκρός τέσσερις ημέρες. Όταν άκουσε ότι ερχόταν ο Ιησούς, η Μάρθα πήγε γρήγορα να τον προϋπαντήσει, ενώ η Μαρία «καθόταν στο σπίτι». Μόνο όταν η Μάρθα επέστρεψε από την άκρη του χωριού και ψιθύρισε στη βαθιά λυπημένη αδελφή της: «Ο Δάσκαλος είναι εδώ και σε φωνάζει», έσπευσε η Μαρία να βγει και να τον συναντήσει. Πέφτοντας στα πόδια του, είπε με λυγμούς: «Κύριε, αν ήσουν εδώ, ο αδελφός μου δεν θα είχε πεθάνει». Χρησιμοποίησε ακριβώς τα ίδια λόγια που είχε πει και η αδελφή της η Μάρθα όταν πήγε να προϋπαντήσει τον Ιησού. Βλέποντας τα δάκρυα της Μαρίας και των Ιουδαίων που ήταν μαζί της, ο Κύριος στέναξε και δάκρυσε. Όταν ο Ιησούς εκτέλεσε το καταπληκτικό θαύμα της έγερσης του Λαζάρου από τους νεκρούς, «πολλοί από τους Ιουδαίους που είχαν έρθει στη Μαρία [για να την παρηγορήσουν] . . . έθεσαν πίστη σε αυτόν».—Ιωα 11:1-45.

Χρίει τον Ιησού με Λάδι. Πέντε ημέρες πριν από το τελευταίο Πάσχα του Ιησού, ο ίδιος και οι μαθητές του ήταν και πάλι φιλοξενούμενοι στη Βηθανία, αυτή τη φορά στο σπίτι του Σίμωνα του λεπρού, όπου βρισκόταν επίσης η Μαρία με την οικογένειά της. Η Μάρθα σέρβιρε το δείπνο, ενώ η Μαρία έστρεψε και πάλι την προσοχή της στον Γιο του Θεού. Καθώς ο Ιησούς πλάγιαζε για το γεύμα, η Μαρία «πήρε μία λίτρα αρωματικό λάδι, γνήσιο νάρδο, πολύ ακριβό» (το οποίο άξιζε περίπου όσο τα ημερομίσθια ενός χρόνου) και το έχυσε στο κεφάλι του και στα πόδια του. Μολονότι γενικά δεν εκτιμήθηκε εκείνη τη στιγμή, αυτή η πράξη που έγινε από αγάπη και σεβασμό για τον Ιησού συμβόλιζε στην πραγματικότητα την προετοιμασία για το θάνατο και την ταφή του, τα οποία επίκειντο. Όπως είχε συμβεί και προηγουμένως, οι άλλοι επέκριναν τον τρόπο με τον οποίο η Μαρία εκδήλωσε την αγάπη της και, όπως είχε συμβεί επίσης προηγουμένως, ο Ιησούς υπερασπίστηκε και εκτίμησε πολύ την αγάπη και την αφοσίωσή της. «Οπουδήποτε κηρυχτούν αυτά τα καλά νέα σε όλο τον κόσμο», δήλωσε, «θα ειπωθεί και αυτό που έκανε αυτή η γυναίκα, σε ανάμνησή της».—Ματ 26:6-13· Μαρ 14:3-9· Ιωα 12:1-8.

Το παραπάνω περιστατικό, η χρίση του Ιησού από τη Μαρία, όπως το αφηγούνται ο Ματθαίος, ο Μάρκος και ο Ιωάννης, δεν πρέπει να συγχέεται με τη χρίση που μνημονεύεται στα εδάφια Λουκάς 7:36-50. Τα δύο γεγονότα έχουν κάποιες ομοιότητες, αλλά υπάρχουν και διαφορές. Το πρώτο χρονικά περιστατικό, που αναφέρει ο Λουκάς, συνέβη βόρεια, στην περιφέρεια της Γαλιλαίας, ενώ το δεύτερο, νότια, στη Βηθανία της Ιουδαίας. Το πρώτο διαδραματίστηκε στο σπίτι κάποιου Φαρισαίου, ενώ το δεύτερο, στο σπίτι του Σίμωνα του λεπρού. Η πρώτη χρίση έγινε από μια γυναίκα που δεν κατονομάζεται, η οποία ήταν δημόσια γνωστή ως «αμαρτωλή», κατά πάσα πιθανότητα πόρνη, ενώ η δεύτερη έγινε από τη Μαρία, την αδελφή της Μάρθας. Ανάμεσα στα δύο περιστατικά μεσολάβησε, επίσης, ένα και πλέον έτος.

Ορισμένοι κριτικοί καταγγέλλουν ότι ο Ιωάννης αντιφάσκει με τον Ματθαίο και τον Μάρκο όταν λέει ότι η Μαρία έχυσε το άρωμα στα πόδια και όχι στο κεφάλι του Ιησού. (Ματ 26:7· Μαρ 14:3· Ιωα 12:3) Σχολιάζοντας το εδάφιο Ματθαίος 26:7, ο Άλμπερτ Μπαρνς λέει: «Δεν υπάρχει, όμως, καμιά αντίφαση. Πιθανότατα το έχυσε και στο κεφάλι και στα πόδια του. Εφόσον ο Ματθαίος και ο Μάρκος είχαν πει για το κεφάλι, ο Ιωάννης, ο οποίος έγραψε το ευαγγέλιό του εν μέρει για να καταγράψει γεγονότα που είχαν παραλείψει εκείνοι, αναφέρει ότι έχυσε το μύρο και στα πόδια του Σωτήρα. Το να χύσει κανείς μύρο στο κεφάλι ήταν κάτι κοινό. Το να το χύσει στα πόδια ήταν πράξη εξαίρετης ταπεινοφροσύνης και προσκόλλησης στον Σωτήρα, και επομένως άξια ιδιαίτερης μνείας».—Παρατηρήσεις του Μπαρνς για την Καινή Διαθήκη (Barnes’ Notes on the New Testament), 1974.

3. Μαρία η Μαγδαληνή. Το χαρακτηριστικό της όνομα (που σημαίνει «Της (Από τη) Μαγδαλά») προέρχεται μάλλον από την πόλη Μαγδαλά (βλέπε ΜΑΓΑΔΑΝ) στη δυτική όχθη της Θάλασσας της Γαλιλαίας, περίπου στο μέσο της διαδρομής ανάμεσα στην Καπερναούμ και στην Τιβεριάδα. Πουθενά δεν αναφέρεται ότι ο Ιησούς επισκέφτηκε κάποτε αυτή την πόλη, μολονότι πέρασε μεγάλο διάστημα στη γύρω περιοχή. Ούτε είναι βέβαιο ότι ήταν ο τόπος καταγωγής ή διαμονής της Μαρίας. Εφόσον ο Λουκάς την αποκαλεί «Μαρία, η λεγόμενη Μαγδαληνή», ορισμένοι πιστεύουν ότι υπονοεί κάτι συγκεκριμένο ή ιδιαίτερο.—Λου 8:2.

Ο Ιησούς εξέβαλε εφτά δαίμονες από τη Μαρία τη Μαγδαληνή. Δικαιολογημένα, λοιπόν, αυτή έθεσε πίστη σε εκείνον ως τον Μεσσία και υποστήριξε την πίστη της με εξαιρετικές πράξεις αφοσίωσης και υπηρεσίας. Στην αφήγηση εμφανίζεται πρώτη φορά κατά το δεύτερο έτος του κηρύγματος του Ιησού, όταν ο ίδιος και οι απόστολοί του “ταξίδευαν από πόλη σε πόλη και από χωριό σε χωριό, κηρύττοντας και αναγγέλλοντας τα καλά νέα της βασιλείας του Θεού”. Μαζί με την Ιωάννα, η οποία ήταν σύζυγος του επιτρόπου του Ηρώδη, τη Σουσάννα και άλλες γυναίκες, η Μαρία η Μαγδαληνή διακονούσε τον Ιησού και τους αποστόλους του από τα δικά της υπάρχοντα.—Λου 8:1-3.

Η σημαντικότερη αναφορά στη Μαρία τη Μαγδαληνή σχετίζεται με το θάνατο και την ανάσταση του Ιησού. Όταν ο Ιησούς, ως το Αρνί του Θεού, οδηγήθηκε στη σφαγή, εκείνη ήταν μία από τις γυναίκες «οι οποίες είχαν συνοδεύσει τον Ιησού από τη Γαλιλαία για να τον διακονούν» και «κοίταζαν από απόσταση» ενώ ο Ιησούς ήταν κρεμασμένος στο ξύλο του βασανισμού. Μαζί της ήταν η Μαρία η μητέρα του Ιησού, η Σαλώμη, καθώς και «η άλλη Μαρία» (Αρ. 4).—Ματ 27:55, 56, 61· Μαρ 15:40· Ιωα 19:25.

Μετά την ταφή του Ιησού, η Μαρία η Μαγδαληνή και άλλες γυναίκες πήγαν να ετοιμάσουν μυρωδικά και αρωματικό λάδι προτού αρχίσει το Σάββατο με τη δύση του ήλιου. Στη συνέχεια, μετά το Σάββατο, τα χαράματα της πρώτης ημέρας της εβδομάδας, η Μαρία και οι άλλες γυναίκες έφεραν το αρωματικό λάδι στο μνήμα. (Ματ 28:1· Μαρ 15:47· 16:1, 2· Λου 23:55, 56· 24:1) Όταν η Μαρία είδε ότι το μνήμα ήταν ανοιχτό και προφανώς άδειο, πήγε γρήγορα να πει τα εκπληκτικά νέα στον Πέτρο και στον Ιωάννη, οι οποίοι έτρεξαν στο μνήμα. (Ιωα 20:1-4) Μέχρι να ξαναγυρίσει η Μαρία στο μνήμα, ο Πέτρος και ο Ιωάννης είχαν φύγει, και τότε ήταν που έσκυψε να δει μέσα και αντίκρισε σαστισμένη δύο αγγέλους στα λευκά. Κατόπιν γύρισε προς τα πίσω και είδε τον Ιησού να στέκεται. Νομίζοντας ότι ήταν ο κηπουρός, τον ρώτησε πού βρισκόταν το σώμα για να το φροντίσει. Όταν εκείνος απάντησε «Μαρία!» αυτή κατάλαβε αμέσως ποιος ήταν και τον αγκάλιασε αυθόρμητα, αναφωνώντας: «Ραββουνί!» Τώρα, όμως, δεν υπήρχε χρόνος για εκδηλώσεις γήινης στοργής. Ο Ιησούς επρόκειτο να είναι μαζί τους μόνο για λίγο διάστημα. Η Μαρία έπρεπε να βιαστεί να πληροφορήσει τους άλλους μαθητές για την ανάστασή του και για το ότι ο Ιησούς ανέβαινε, όπως ο ίδιος είπε, «στον Πατέρα μου και Πατέρα σας και στον Θεό μου και Θεό σας».—Ιωα 20:11-18.

4. «Η άλλη Μαρία». Ήταν σύζυγος του Κλωπά (Αλφαίου) (βλέπε ΚΛΩΠΑΣ) και μητέρα του Ιακώβου του Μικρού και του Ιωσή. (Ματ 27:56, 61· Ιωα 19:25) Η παράδοση αναφέρει—χωρίς όμως Γραφική υποστήριξη—ότι ο Κλωπάς και ο Ιωσήφ, ο θετός πατέρας του Ιησού, ήταν αδέλφια. Αν κάτι τέτοιο αληθεύει, τότε αυτή η Μαρία ήταν θεία του Ιησού και οι γιοι της εξάδελφοί του.

Η Μαρία δεν ήταν μόνο μία από τις γυναίκες «οι οποίες είχαν συνοδεύσει τον Ιησού από τη Γαλιλαία για να τον διακονούν», αλλά και μία από αυτές που ήταν παρούσες όταν εκείνος κρεμάστηκε στο ξύλο. (Ματ 27:55· Μαρ 15:40, 41) Μαζί με τη Μαρία τη Μαγδαληνή, έμεινε αρκετή ώρα έξω από το μνήμα του εκείνο το θλιβερό απόγευμα της 14ης Νισάν. (Ματ 27:61) Την τρίτη ημέρα, οι δυο τους καθώς και άλλες πήγαν στο μνήμα με μυρωδικά και αρωματικό λάδι για να αλείψουν το σώμα του Ιησού και βρήκαν έντρομες το μνήμα ανοιχτό. Ένας άγγελος εξήγησε ότι ο Χριστός είχε εγερθεί από τους νεκρούς, και γι’ αυτό πρόσταξε: «Πηγαίνετε, πείτε [το] στους μαθητές του». (Ματ 28:1-7· Μαρ 16:1-7· Λου 24:1-10) Ενώ αυτές βρίσκονταν καθ’ οδόν, ο αναστημένος Ιησούς εμφανίστηκε σε αυτή τη Μαρία και στις άλλες γυναίκες.—Ματ 28:8, 9.

5. Η μητέρα του Ιωάννη Μάρκου. Ήταν επίσης θεία του Βαρνάβα. (Πρ 12:12· Κολ 4:10) Το σπίτι της χρησιμοποιούνταν ως τόπος συνάθροισης για την πρώτη Χριστιανική εκκλησία της Ιερουσαλήμ. Ο γιος της ο Μάρκος συναναστρεφόταν στενά τον απόστολο Πέτρο, ο οποίος προφανώς συνέβαλε πολύ στην πνευματική ανάπτυξη του Μάρκου, διότι τον αποκαλεί «ο Μάρκος ο γιος μου». (1Πε 5:13) Όταν ο Πέτρος απελευθερώθηκε από τη φυλακή του Ηρώδη, πήγε κατευθείαν στο σπίτι της «όπου αρκετοί ήταν συναθροισμένοι και προσεύχονταν». Το σπίτι πρέπει να ήταν αρκετά μεγάλο, και η παρουσία υπηρέτριας υποδηλώνει ότι η Μαρία ήταν εύπορη. (Πρ 12:12-17) Εφόσον αναφέρεται ως δικό της σπίτι, και όχι του συζύγου της, αυτή ήταν κατά πάσα πιθανότητα χήρα.—Πρ 12:12.

6. Η Μαρία της Ρώμης. Με την επιστολή του προς τους Ρωμαίους, ο Παύλος τής έστειλε χαιρετισμούς και την επαίνεσε για τους «πολλούς κόπους» που είχε καταβάλει προς όφελος της εκκλησίας της Ρώμης.—Ρω 16:6.

ΜΑΡΙΑΜ

(Μαριάμ) [πιθανώς, Στασιαστικό Άτομο].

1. Κόρη του Αμράμ και της συζύγου του της Ιωχαβέδ, οι οποίοι ήταν και οι δύο από τη φυλή του Λευί. Ήταν αδελφή του Μωυσή και του Ααρών. (Αρ 26:59· 1Χρ 6:1-3) Μολονότι δεν κατονομάζεται στην αφήγηση, αναμφίβολα αυτή ήταν «η αδελφή του» Μωυσή που περίμενε να δει τι θα απογίνει το βρέφος, το οποίο βρισκόταν μέσα σε ένα κιβώτιο τοποθετημένο ανάμεσα στα καλάμια του ποταμού Νείλου. (Εξ 2:3, 4) Όταν η κόρη του Φαραώ ανακάλυψε το μωρό, «ένιωσε συμπόνια» για αυτό και κατάλαβε ότι ήταν «ένα από τα παιδιά των Εβραίων», και τότε η Μαριάμ ρώτησε αν μπορούσε να φωνάξει μια Εβραία για να θηλάζει το παιδί. Η κόρη του Φαραώ τής έδωσε την άδεια, και «η κοπέλα πήγε και κάλεσε τη μητέρα του παιδιού» (την Ιωχαβέδ), η οποία στη συνέχεια προσλήφθηκε για να φροντίζει τον Μωυσή ώσπου να μεγαλώσει.—Εξ 2:5-10.

Επικεφαλής των Γυναικών του Ισραήλ στην Υμνωδία. Έπειτα από χρόνια, αφού είχε παραστεί μάρτυρας του θριάμβου του Ιεχωβά επί των στρατιωτικών δυνάμεων του Φαραώ στην Ερυθρά Θάλασσα, και όταν άκουσε τον ύμνο του Μωυσή και των αντρών του Ισραήλ, «η Μαριάμ η προφήτισσα» μπήκε επικεφαλής των γυναικών του Ισραήλ παίζοντας ντέφι χαρούμενα και χορεύοντας. Αποκρινόμενη στον ύμνο στον οποίο πρωτοστατούσε ο Μωυσής, η Μαριάμ έψαλε: «Ψάλετε στον Ιεχωβά, γιατί εξυψώθηκε υπέρτατα. Το άλογο και τον αναβάτη του έριξε στη θάλασσα».—Εξ 15:1, 20, 21.

Εκφράζει Παράπονα Εναντίον του Μωυσή. Ενόσω οι Ισραηλίτες βρίσκονταν στην έρημο, η Μαριάμ και ο Ααρών άρχισαν να μιλούν εναντίον του Μωυσή, εξαιτίας της Χουσίτισσας συζύγου του. Η εξέχουσα θέση που κατείχε ο Μωυσής και η επιρροή που ασκούσε στο λαό μπορεί να δημιούργησαν στη Μαριάμ και στον Ααρών μια ζηλόφθονη επιθυμία για περισσότερη εξουσία, με αποτέλεσμα να λένε: «Μόνο τον Μωυσή χρησιμοποίησε ο Ιεχωβά για να μιλήσει; Δεν χρησιμοποίησε και εμάς για να μιλήσει;» Αλλά ο Ιεχωβά άκουγε και ξαφνικά διέταξε τον Μωυσή, τη Μαριάμ και τον Ααρών να πάνε στη σκηνή της συνάντησης. Εκεί ο Θεός υπενθύμισε στους γογγυστές ότι ο αδελφός τους ο Μωυσής ήταν ο υπηρέτης Του, αυτός με τον οποίο μιλούσε, όχι έμμεσα, αλλά «στόμα με στόμα». Κατόπιν ο Ιεχωβά ρώτησε τη Μαριάμ και τον Ααρών: «Γιατί, λοιπόν, δεν φοβηθήκατε να μιλήσετε εναντίον του υπηρέτη μου, εναντίον του Μωυσή;» Ο θυμός του Θεού άναψε εναντίον τους και, όταν το σύννεφο που βρισκόταν πάνω από τη σκηνή απομακρύνθηκε, «η Μαριάμ είχε παταχθεί με λέπρα και ήταν λευκή σαν χιόνι». Ο Ααρών έκανε έκκληση για έλεος, ο Μωυσής μεσολάβησε για χάρη της και ο Ιεχωβά επέτρεψε στη Μαριάμ να επανέλθει στο στρατόπεδο ύστερα από μια ταπεινωτική εφταήμερη καραντίνα.—Αρ 12:1-15.

Το γεγονός ότι μόνο η Μαριάμ πατάχθηκε με λέπρα πιθανώς υποδηλώνει ότι ήταν η πρωταίτια της εσφαλμένης διαγωγής σε εκείνη την περίπτωση. (Βλέπε ΑΑΡΩΝ.) Η αμαρτία της για το ότι γόγγυσε εναντίον του Μωυσή μπορεί να ήταν μεγαλύτερη από του Ααρών—μπορεί μάλιστα να επρόκειτο για ζήλια μιας γυναίκας προς μια άλλη (αφού άρχισαν να μιλούν εναντίον του Μωυσή εξαιτίας της Χουσίτισσας συζύγου του) και ο Ααρών να πήρε το μέρος της αδελφής του και όχι της νύφης του. Εφόσον η Μαριάμ θεωρούνταν προφήτισσα, πιθανώς να απολάμβανε τη θέση της πιο εξέχουσας γυναίκας στον Ισραήλ. Ίσως, λοιπόν, φοβήθηκε ότι η σύζυγος του Μωυσή θα την επισκίαζε. Ωστόσο, ανεξάρτητα από αυτές τις πιθανές εκδοχές, και μολονότι ήταν χονδροειδές ατόπημα τόσο για τη Μαριάμ όσο και για τον Ααρών να γογγύζουν εναντίον του Μωυσή, ο γογγυσμός ήταν ιδιαίτερα εσφαλμένος στην περίπτωση της Μαριάμ λόγω του ότι η θέση της γυναίκας όπως την έχει ορίσει ο Θεός είναι θέση υποταγής στον άντρα. (1Κο 11:3· 1Τι 2:11-14) Η αμαρτωλή διαγωγή της Μαριάμ χρησίμευσε αργότερα ως προειδοποιητικό παράδειγμα, διότι στο τέλος της οδοιπορίας στην έρημο ο Μωυσής είπε στο λαό να συμμορφώνεται με τις ιερατικές οδηγίες σχετικά με τη λέπρα και τους παρότρυνε να θυμούνται τι είχε κάνει ο Ιεχωβά στη Μαριάμ όταν έβγαιναν από την Αίγυπτο.—Δευ 24:8, 9.

Η Μαριάμ πέθανε και θάφτηκε στην Κάδης, στην έρημο Ζιν, λίγο προτού πεθάνει ο Ααρών. (Αρ 20:1, 28) Αιώνες αργότερα ο Ιεχωβά, μέσω του Μιχαία του προφήτη του, υπενθύμισε το προνόμιο που απόλαυσε η Μαριάμ σε συνδυασμό με τους αδελφούς της όταν ο Ισραήλ βγήκε από την Αίγυπτο, λέγοντας: «Διότι σε ανέβασα από τη γη της Αιγύπτου, και από το σπίτι των δούλων σε απολύτρωσα· και έστειλα μπροστά από εσένα τον Μωυσή, τον Ααρών και τη Μαριάμ».—Μιχ 6:4.

2. Απόγονος του Ιούδα.—1Χρ 4:1, 17, 18.

ΜΑΡΚΟΣ

(Μάρκος).

Η ρωμαϊκή επονομασία του γιου της Μαρίας από την Ιερουσαλήμ. Το εβραϊκό του όνομα ήταν Ιωάννης, που σημαίνει «Ο Ιεχωβά Έχει Δείξει Εύνοια (Χάρη)· Ο Ιεχωβά Στάθηκε Φιλεύσπλαχνος». (Πρ 12:12, 25) Ο Μάρκος ήταν εξάδελφος του Βαρνάβα και σύντροφος στα ταξίδια τόσο εκείνου όσο και άλλων από τους πρώτους Χριστιανούς ιεραποστόλους, έγραψε δε υπό θεϊκή έμπνευση το ομώνυμο Ευαγγέλιο. (Κολ 4:10) Ο Μάρκος είναι ο Ιωάννης Μάρκος που αναφέρεται στο βιβλίο των Πράξεων και ο Ιωάννης των εδαφίων Πράξεις 13:5, 13.

Προφανώς, είχε πιστέψει στον Χριστό από νωρίς. Η πρώτη Χριστιανική εκκλησία χρησιμοποιούσε το σπίτι της μητέρας του ως τόπο λατρείας, πράγμα που μπορεί να σημαίνει ότι τόσο η ίδια όσο και ο Μάρκος είχαν γίνει ακόλουθοι του Ιησού πριν από το θάνατο του Χριστού. (Πρ 12:12) Εφόσον μόνο ο Μάρκος κάνει λόγο για τον ελαφρά ντυμένο νεαρό που τράπηκε σε φυγή τη νύχτα κατά την οποία προδόθηκε ο Ιησούς, είναι βάσιμο να πιστεύουμε ότι εκείνος ο νεαρός ήταν ο ίδιος ο Μάρκος. (Μαρ 14:51, 52) Φαίνεται, λοιπόν, πιθανό να ήταν παρών ο Μάρκος όταν το άγιο πνεύμα εκχύθηκε σε 120 περίπου μαθητές του Χριστού την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ.—Πρ 1:13-15· 2:1-4.

Αφού ο Βαρνάβας και ο Σαύλος (Παύλος) ολοκλήρωσαν τη διακονία βοήθειας στην Ιερουσαλήμ, «επέστρεψαν και πήραν μαζί τους τον Ιωάννη, τον επονομαζόμενο Μάρκο». Φαίνεται ότι ο Μάρκος τούς υπηρετούσε, φροντίζοντας ίσως για τις υλικές τους ανάγκες ενόσω ταξίδευαν. (Πρ 12:25· 13:5) Για κάποιον λόγο που δεν γίνεται γνωστός, όταν έφτασαν στην Πέργη της Παμφυλίας, “ο Ιωάννης [Μάρκος] αποσύρθηκε από αυτούς και επέστρεψε στην Ιερουσαλήμ”. (Πρ 13:13) Όταν αργότερα ο Παύλος ξεκινούσε για το δεύτερο ιεραποστολικό του ταξίδι, μολονότι ο Βαρνάβας ήταν αποφασισμένος να πάρει μαζί τον Μάρκο, ο Παύλος «δεν το θεωρούσε κατάλληλο να τον παίρνουν μαζί τους, επειδή είχε φύγει από αυτούς από την Παμφυλία και δεν είχε πάει μαζί τους στο έργο». Ακολούθησε «ένα έντονο ξέσπασμα θυμού», και χώρισαν ο ένας από τον άλλον—ο Βαρνάβας έφυγε με τον Μάρκο για την Κύπρο, ενώ ο Παύλος έφυγε με τον Σίλα για τη Συρία και την Κιλικία.—Πρ 15:36-41.

Εντούτοις, έπειτα από κάποιο διάστημα, όποια ρήξη και αν είχε επέλθει μεταξύ του Παύλου, του Βαρνάβα και του Μάρκου προφανώς γεφυρώθηκε, διότι ο Μάρκος ήταν με τον Παύλο στη Ρώμη και έστειλε τους χαιρετισμούς του στους Χριστιανούς των Κολοσσών μαζί με τους χαιρετισμούς του Παύλου (περ. 60-61 Κ.Χ.). Ο Παύλος μίλησε ευνοϊκά για αυτόν, λέγοντας: «Ο Αρίσταρχος ο συνδεσμώτης μου σας στέλνει τους χαιρετισμούς του, καθώς και ο Μάρκος, ο εξάδελφος του Βαρνάβα, (σχετικά με τον οποίο λάβατε εντολές να τον καλοδεχτείτε αν έρθει σε εσάς)». (Κολ 4:10) Επίσης, ο Παύλος αναφέρει τον Μάρκο ως έναν από εκείνους που έστειλαν χαιρετισμούς στον Φιλήμονα όταν ο απόστολος του έγραψε από τη Ρώμη (επίσης περ. 60-61 Κ.Χ.). (Φλμ 23, 24) Αργότερα (περ. 65 Κ.Χ.), όταν ο Παύλος ήταν και πάλι φυλακισμένος στη Ρώμη, ζήτησε συγκεκριμένα από τον Τιμόθεο: «Πάρε τον Μάρκο και φέρε τον μαζί σου, γιατί μου είναι χρήσιμος για τη διακονία».—2Τι 4:11.

Ο Ιωάννης Μάρκος συναναστράφηκε επίσης τον Πέτρο στη Βαβυλώνα, διότι οι χαιρετισμοί του συμπεριλαμβάνονται στην πρώτη επιστολή του αποστόλου (που γράφτηκε περ. 62-64 Κ.Χ.). Ο Πέτρος τον αποκαλεί «ο Μάρκος ο γιος μου», πράγμα που ίσως υποδηλώνει τον ισχυρό δεσμό Χριστιανικής στοργής που υπήρχε μεταξύ τους. (1Πε 5:13· παράβαλε 1Ιω 2:1, 7.) Έτσι λοιπόν, ο Μάρκος, αν και κάποτε υπήρξε πρόξενος δυσκολιών, κέρδισε τον έπαινο και την εμπιστοσύνη εξεχόντων υπηρετών του Θεού και απόλαυσε το ακόμη μεγαλύτερο προνόμιο να γράψει υπό θεϊκή έμπνευση μια αφήγηση της διακονίας του Ιησού.—Βλέπε ΙΩΑΝΝΗΣ Αρ. 4· ΜΑΡΚΟΣ (ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ).

ΜΑΡΚΟΣ (ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ)

Το θεόπνευστο υπόμνημα της διακονίας του Ιησού Χριστού το οποίο έγραψε ο Ιωάννης Μάρκος. Αυτή η αφήγηση «των καλών νέων σχετικά με τον Ιησού Χριστό» αρχίζει με το έργο του προδρόμου του Χριστού, του Ιωάννη του Βαφτιστή, και ολοκληρώνεται με μια έκθεση των γεγονότων γύρω από την ανάσταση του Ιησού. Επομένως, καλύπτει χρονικά την περίοδο από την άνοιξη του 29 ως την άνοιξη του 33 Κ.Χ.—Μαρ 1:1.

Αυτό το Ευαγγέλιο, το συντομότερο από τα τέσσερα, είναι ένα γοργά εκτυλισσόμενο και περιγραφικό υπόμνημα της διακονίας του Ιησού Χριστού ως του Γιου του Θεού που ήταν εκτελεστής θαυμάτων. Συχνά χρησιμοποιείται το επίρρημα «αμέσως» ή «μόλις». (Μαρ 1:10, 12, 18, 21, 29) Η αφήγηση μοιράζεται σχεδόν εξίσου ανάμεσα στους διαλόγους και στη δράση.

Πηγή των Πληροφοριών. Η αρχαία παράδοση υποδεικνύει ότι κυρίως ο Πέτρος παρείχε τις πληροφορίες για το Ευαγγέλιο του Μάρκου, και αυτό συμφωνεί με το γεγονός ότι ο Μάρκος βρισκόταν μαζί με τον Πέτρο στη Βαβυλώνα. (1Πε 5:13) Κατά τον Ωριγένη, ο Μάρκος συνέταξε το Ευαγγέλιό του «σύμφωνα με τις οδηγίες του Πέτρου». (Η Εκκλησιαστική Ιστορία, του Ευσέβιου, 6, 25, 3-7) Ο Τερτυλλιανός, στο έργο του Κατά Μαρκίωνος ([Adversus Marcionem] 4, 5), λέει για το Ευαγγέλιο του Μάρκου ότι «μπορεί να επιβεβαιωθεί πως είναι του Πέτρου, του οποίου ερμηνευτής υπήρξε ο Μάρκος». (Οι Προ της Συνόδου της Νίκαιας Πατέρες [The Ante-Nicene Fathers], Τόμ. 3, σ. 350) Ο Ευσέβιος παραθέτει μια δήλωση του «πρεσβυτέρου Ιωάννη» όπως την ανέφερε ο Παπίας (περ. 140 Κ.Χ.): «Και ο Πρεσβύτερος έλεγε αυτό: “Ο Μάρκος έγινε ερμηνευτής του Πέτρου και κατέγραψε με ακρίβεια όσα θυμόταν—όχι βέβαια με τη σειρά—από αυτά που είπε ή έκανε ο Κύριος. . . . Ο Μάρκος δεν έκανε τίποτα κακό καταγράφοντας με αυτόν τον τρόπο μεμονωμένα στοιχεία, όπως τα θυμόταν. Διότι ένα πράγμα πρόσεξε: να μην παραλείψει τίποτα από αυτά που είχε ακούσει ή να μην κάνει ψεύτικες δηλώσεις σε αυτά”».—Η Εκκλησιαστική Ιστορία, 3, 39, 12-16.

Ο Ιωάννης Μάρκος διέθετε προφανώς και άλλες πηγές πληροφοριών. Δεδομένου ότι οι πρώτοι μαθητές του Ιησού συναθροίζονταν στο σπίτι της μητέρας του (Πρ 12:12), ο Μάρκος πρέπει να γνώριζε και άλλα άτομα εκτός από τον Πέτρο τα οποία ήξεραν καλά τον Ιησού Χριστό και τα οποία τον είχαν δει επί το έργον και τον είχαν ακούσει να κηρύττει και να διδάσκει. Εφόσον ο Μάρκος ήταν πιθανότατα ο «νεαρός» που «έφυγε γυμνός» όταν προσπάθησαν να τον πιάσουν εκείνοι που συνέλαβαν τον Ιησού, είναι προφανές ότι είχε τουλάχιστον κάποια προσωπική επαφή με τον Ιησού.—Μαρ 14:51, 52.

Προφανώς το Έγραψε Έχοντας τους μη Ιουδαίους Υπόψη. Παρότι το Ευαγγέλιο κατά τον Μάρκο θα ενδιέφερε και θα ωφελούσε τους Ιουδαίους αναγνώστες, προφανώς δεν γράφτηκε ειδικά για αυτούς. Φαίνεται ότι συντάχθηκε πρωτίστως για μη Ιουδαίους αναγνώστες, ιδίως Ρωμαίους. Το συνοπτικό και απότομο ύφος του θεωρείται ιδιαίτερα κατάλληλο για τον τρόπο σκέψης των Ρωμαίων αναγνωστών. Μερικές φορές λατινικοί όροι μεταγράφονται στην ελληνική, όπως για παράδειγμα η λέξη πραιτώριον του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου που χρησιμοποιείται για τη λατινική λέξη praetorium. (Μαρ 15:16) Επίσης η λέξη κεντυρίων του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου χρησιμοποιείται ως αντίστοιχη της λατινικής λέξης centurio, που σήμαινε τον εκατόνταρχο.—Μαρ 15:39.

Η αφήγηση περιέχει εξηγήσεις που δεν θα ήταν απαραίτητες για τους Ιουδαίους αναγνώστες. Επισημαίνει ότι ο Ιορδάνης ήταν ποταμός και ότι ο ναός φαινόταν από το Όρος των Ελαιών. (Μαρ 1:5· 13:3) Αναφέρει πως οι Φαρισαίοι «έκαναν νηστείες» και πως οι Σαδδουκαίοι «λένε ότι δεν υπάρχει ανάσταση». (2:18· 12:18) Αυτό το Ευαγγέλιο εξηγεί επίσης ότι η θυσία του Πάσχα γινόταν «την πρώτη ημέρα των άζυμων άρτων» και ότι η «Προετοιμασία» ήταν «η ημέρα πριν από το σάββατο».—14:12· 15:42.

Ενώ φυσιολογικά δεν θα χρειαζόταν να εξηγηθούν οι σημιτικοί όροι στους Ιουδαίους αναγνώστες γενικά, το Ευαγγέλιο του Μάρκου παρέχει πολλές τέτοιες εξηγήσεις. Δίνονται ερμηνείες για τις λέξεις και τις φράσεις «Βοανεργές» («Γιοι Βροντής»), «Ταλιθά κούμι» («Κορίτσι, σου λέω: Σήκω!»), «κορβάν» («δώρο αφιερωμένο στον Θεό») και «Ηλί, Ηλί, λαμά σαβαχθανί;» («Θεέ μου, Θεέ μου, γιατί με εγκατέλειψες;»).—Μαρ 3:17· 5:41· 7:11· 15:34.

Χρόνος και Τόπος Συγγραφής. Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, το Ευαγγέλιο του Μάρκου κυκλοφόρησε πρώτα στη Ρώμη, κατά τη μαρτυρία συγγραφέων των πρώτων αιώνων Κ.Χ. όπως ο Κλήμης, ο Ευσέβιος και ο Ιερώνυμος. Ο Μάρκος ήταν στη Ρώμη στη διάρκεια της πρώτης φυλάκισης του Παύλου εκεί. (Κολ 4:10· Φλμ 1, 23, 24) Έπειτα ήταν με τον Πέτρο στη Βαβυλώνα. (1Πε 5:13) Κατόπιν, στη διάρκεια της δεύτερης φυλάκισης του Παύλου στη Ρώμη, ο Παύλος ζήτησε από τον Τιμόθεο να πάει εκεί σύντομα και να φέρει τον Μάρκο μαζί του. (2Τι 4:11) Είναι πολύ πιθανό να ξαναπήγε τότε ο Μάρκος στη Ρώμη. Εφόσον δεν αναφέρει τίποτα για την καταστροφή της Ιερουσαλήμ η οποία εκπλήρωσε την προφητεία του Ιησού, ο Μάρκος πρέπει να είχε ολοκληρώσει την αφήγησή του πριν από εκείνο το γεγονός που έλαβε χώρα το 70 Κ.Χ. Η παρουσία του στη Ρώμη τουλάχιστον μία φορά, και πιθανώς δύο, στη διάρκεια των ετών 60-65 Κ.Χ. υποδηλώνει ότι ο Μάρκος ενδεχομένως ολοκλήρωσε το Ευαγγέλιό του εκεί κάποια στιγμή στη διάρκεια αυτών των ετών.

Μερικά Μοναδικά Στοιχεία της Αφήγησης του Μάρκου. Παρότι η ύλη που πραγματεύεται ο Μάρκος είναι σε μεγάλο βαθμό παρόμοια με αυτήν του Ματθαίου και του Λουκά, αναφέρει και κάποιες επιπλέον λεπτομέρειες. Μερικές από αυτές φωτίζουν το πώς αισθανόταν ο Ιησούς για ορισμένα πράγματα. “Ένιωσε λύπη για την αναισθησία της καρδιάς” εκείνων που αντέδρασαν στη θεραπεία του ανθρώπου με το ξεραμένο χέρι η οποία έλαβε χώρα το Σάββατο. (Μαρ 3:5) Όταν στην ιδιαίτερη πατρίδα του οι άνθρωποι δεν τον δέχτηκαν καλά, ο Ιησούς «απόρησε με την απιστία τους». (6:6) Επίσης, «ένιωσε αγάπη» για το νεαρό πλούσιο ο οποίος τον ρώτησε ποιες ήταν οι απαιτήσεις για την απόκτηση αιώνιας ζωής.—10:21.

Μοναδικά επίσης στην αφήγηση του Μάρκου είναι μερικά σημεία που αφορούν το τέλος της επίγειας ζωής του Ιησού. Ο Μάρκος αναφέρει ότι στη δίκη του Ιησού οι ψευδομάρτυρες δεν συμφωνούσαν. (Μαρ 14:59) Ο περαστικός τον οποίο αγγάρεψαν να μεταφέρει το ξύλο βασανισμού του Ιησού ήταν ο Σίμων από την Κυρήνη, “ο πατέρας του Αλέξανδρου και του Ρούφου”. (15:21) Ο Μάρκος αναφέρει επίσης ότι ο Πιλάτος βεβαιώθηκε πως ο Ιησούς ήταν νεκρός προτού χορηγήσει στον Ιωσήφ από την Αριμαθαία την άδεια να πάρει το σώμα για ταφή.—15:43-45.

Μία από τις τέσσερις παραβολές του Ιησού που βρίσκονται στο Ευαγγέλιο του Μάρκου είναι μοναδική. (Μαρ 4:26-29) Η αφήγηση αναφέρει τουλάχιστον 19 θαύματα τα οποία έκανε ο Ιησούς Χριστός. Δύο από αυτά (η θεραπεία του κουφού που είχε επίσης πρόβλημα στην ομιλία και η θεραπεία ενός τυφλού) περιέχονται μόνο στο Ευαγγέλιο του Μάρκου.—Μαρ 7:31-37· 8:22-26.

Αναφορές στις Εβραϊκές Γραφές. Παρότι ο Μάρκος, όπως φαίνεται, έγραψε πρωτίστως για τους Ρωμαίους, στο σύγγραμμά του περιέχονται αναφορές στις Εβραϊκές Γραφές και παραθέσεις από αυτές. Σε σχέση με το έργο του Ιωάννη του Βαφτιστή εξηγείται ότι αποτελούσε εκπλήρωση των εδαφίων Ησαΐας 40:3 και Μαλαχίας 3:1. (Μαρ 1:2-4) Στην αφήγηση υπάρχουν επίσης περιπτώσεις στις οποίες ο Ιησούς κάνει εφαρμογή των Εβραϊκών Γραφών και παραθέτει άμεσα ή έμμεσα από αυτές. Οι περιπτώσεις αυτές περιλαμβάνουν: την απόδοση υπηρεσίας στον Θεό μόνο με τα χείλη (Μαρ 7:6, 7· Ησ 29:13), την απόδοση τιμής στους γονείς (Μαρ 7:10· Εξ 20:12· 21:17), τη δημιουργία του άντρα και της γυναίκας και τη θέσπιση του γάμου (Μαρ 10:6-9· Γε 1:27· 2:24), διάφορες εντολές (Μαρ 10:19· Εξ 20:12-16· Λευ 19:13), τα σχόλια του Ιησού σχετικά με το ναό (Μαρ 11:17· Ησ 56:7· Ιερ 7:11), τη δήλωση ότι απορρίφθηκε (Μαρ 12:10, 11· Ψλ 118:22, 23), τα λόγια του Ιεχωβά προς τον Μωυσή στην καιόμενη βάτο (Μαρ 12:26· Εξ 3:2, 6), τις δύο μεγάλες εντολές για την αγάπη (Μαρ 12:29-31· Δευ 6:4, 5· Λευ 19:18), τα προφητικά λόγια του Ιεχωβά στον Κύριο του Δαβίδ για την καθυπόταξη των εχθρών (Μαρ 12:36· Ψλ 110:1), το διασκορπισμό των μαθητών του Ιησού (Μαρ 14:27· Ζαχ 13:7), τη δήλωση του Ιησού ότι ο Θεός τον εγκατέλειψε (Μαρ 15:34· Ψλ 22:1), τις οδηγίες που έδωσε σε έναν λεπρό ο οποίος θεραπεύτηκε (Μαρ 1:44· Λευ 14:10, 11) και την προφητική του δήλωση σχετικά με το αηδιαστικό πράγμα που προκαλεί ερήμωση (Μαρ 13:14· Δα 9:27).

Οι αναφορές στις Εβραϊκές Γραφές που περιέχονται στην αφήγηση του Μάρκου καταδεικνύουν ότι ο Ιησούς Χριστός εμπιστευόταν τις Γραφές και τις χρησιμοποιούσε στη διακονία του. Το εν λόγω Ευαγγέλιο θέτει επίσης τη βάση για να εξοικειωθούμε καλύτερα με τον Γιο του ανθρώπου, ο οποίος «ήρθε, όχι για να τον διακονήσουν, αλλά για να διακονήσει και να δώσει την ψυχή του λύτρο σε αντάλλαγμα για πολλούς».—Μαρ 10:45.

Μεγάλος και Μικρός Επίλογος. Μερικοί έχουν κάνει τη σκέψη ότι το εδάφιο Μάρκος 16:8, που τελειώνει με τα λόγια «και δεν είπαν σε κανέναν τίποτα, γιατί φοβούνταν», είναι υπερβολικά απότομο για να αποτελεί το γνήσιο επίλογο του Ευαγγελίου. Ωστόσο, δεν χρειάζεται να συμπεράνει κανείς κάτι τέτοιο αν έχει υπόψη του το γενικό ύφος του Μάρκου. Εξάλλου, οι λόγιοι του τέταρτου αιώνα Ιερώνυμος και Ευσέβιος συμφωνούν ότι το αυθεντικό υπόμνημα τελειώνει με τα λόγια «γιατί φοβούνταν».—Ιερώνυμος, επιστολή 120, ερώτηση 3, όπως δημοσιεύτηκε στο Κόρπους Εκκλησιαστικών Λατίνων Συγγραφέων (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum), Βιέννη και Λειψία, 1912, Τόμ. 55, σ. 481· Ευσέβιος, «Προς Μαρίνον», 1, όπως εκδόθηκε στην Ελληνική Πατρολογία (Patrologia Graeca), Παρίσι, 1857, Τόμ. 22, στ. 937.

Υπάρχουν αρκετά χειρόγραφα και μεταφράσεις που προσθέτουν είτε έναν μεγάλο είτε έναν μικρό επίλογο έπειτα από αυτά τα λόγια. Ο μεγάλος επίλογος (που αποτελείται από 12 εδάφια) υπάρχει στο Αλεξανδρινό Χειρόγραφο, στον παλίμψηστο Κώδικα του Εφραίμ του Σύρου και στον Κώδικα του Βέζα ή Κανταβρύγιο Κώδικα. Υπάρχει επίσης στη λατινική Βουλγάτα, στην Κουρετόνια συριακή και στη συριακή Πεσίτα. Παραλείπεται όμως από το Σιναϊτικό Χειρόγραφο, το Βατικανό Χειρόγραφο Αρ. 1209, το Σιναϊτικό Συριακό κώδικα και την Αρμενική Μετάφραση. Μερικά μεταγενέστερα χειρόγραφα και μεταφράσεις περιέχουν το μικρό επίλογο. Ο Βασιλικός Κώδικας του 8ου αιώνα Κ.Χ. παραθέτει και τους δύο επιλόγους, με πρώτο τον μικρό. Περιλαμβάνει εισαγωγική σημείωση πριν από τον κάθε επίλογο, λέγοντας ότι οι περικοπές αυτές υπάρχουν σε ορισμένες πηγές, αν και προφανώς δεν αναγνωρίζει κανέναν από τους δύο ως αυθεντικό.

Σχολιάζοντας το μικρό και το μεγάλο επίλογο του Ευαγγελίου του Μάρκου, ο μεταφραστής της Αγίας Γραφής Έντγκαρ Τζ. Γκούντσπιντ επισήμανε: «Ο Μικρός Επίλογος συνδέεται πολύ καλύτερα με το εδάφιο Μάρκος 16:8 από ό,τι ο Μεγάλος, αλλά κανένας από τους δύο δεν μπορεί να θεωρηθεί γνήσιο κομμάτι του Ευαγγελίου του Μάρκου».—Η Παράλληλη Καινή Διαθήκη του Γκούντσπιντ (The Goodspeed Parallel New Testament), 1944, σ. 127.

[Πλαίσιο στη σελίδα 273]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ ΤΟΥ ΜΑΡΚΟΥ

Η συνοπτική, γοργά εκτυλισσόμενη αφήγηση του Μάρκου για τη ζωή του Ιησού, η οποία τον παρουσιάζει ως τον Γιο του Θεού που ήταν εκτελεστής θαυμάτων

Το μικρότερο Ευαγγέλιο, τρίτο κατά σειρά συγγραφής (περ. 60-65 Κ.Χ.), το οποίο προφανώς γράφτηκε με τους μη Ιουδαίους υπόψη

Ο Ιησούς διεξάγει εντατική εκστρατεία κηρύγματος της Βασιλείας

Ο Ιησούς βαφτίζεται και αρχίζει να κηρύττει: «Η βασιλεία του Θεού έχει πλησιάσει» (1:9-11, 14, 15)

Καλεί τον Σίμωνα, τον Ανδρέα, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη να εγκαταλείψουν την αλιευτική τους επιχείρηση και να γίνουν ακόλουθοί του (1:16-21)

Αφού κηρύττει στη συναγωγή της Καπερναούμ, αρχίζει να κηρύττει σε ολόκληρη τη Γαλιλαία (1:21, 22, 35-39)

Ο Λευί, ένας εισπράκτορας φόρων, ανταποκρίνεται στην πρόσκληση του Ιησού να γίνει ακόλουθός του (2:14-17)

Ο Ιησούς σχηματίζει μια ομάδα 12 αποστόλων για να κηρύττουν (3:13-19)

Χρησιμοποιεί πολλές παραβολές όταν διδάσκει για τη Βασιλεία του Θεού, ώστε μόνο οι άξιοι να μπορούν να συλλάβουν το πλήρες νόημα των όσων λέει (4:1-34)

Ο Ιησούς συναντάει απιστία όταν δίνει μαρτυρία στην ιδιαίτερη πατρίδα του (6:1-6)

Επιταχύνει το έργο κηρύγματος στέλνοντας τους αποστόλους του (6:7-13)

Η δράση του φτάνει μέχρι τη Φοινίκη και τη Δεκάπολη (7:24, 31)

Ο Ιησούς μεταμορφώνεται προσλαμβάνοντας τη δόξα της Βασιλείας (9:1-8)

Έξω από την Ιερουσαλήμ, προφητεύει για “τον ερχομό του Γιου του ανθρώπου με μεγάλη δύναμη και δόξα” (13:1-37)

Ο Γιος του Θεού ως εκτελεστής θαυμάτων

Στη συναγωγή της Καπερναούμ απελευθερώνει κάποιον από την εξουσία ενός δαίμονα· κατόπιν, γιατρεύει την πεθερά του Σίμωνα και θεραπεύει πολλούς άλλους που πάσχουν από διάφορες παθήσεις (1:23-34, 40-42)

Ο Ιησούς δείχνει τη δύναμη που έχει να συγχωρεί αμαρτίες θεραπεύοντας έναν παράλυτο (2:1-12)

Άνθρωποι που υποφέρουν συρρέουν από όλα τα μέρη ζητώντας να βρουν ανακούφιση (3:1-12)

Αφού καταλαγιάζει μια θύελλα στη Θάλασσα της Γαλιλαίας, εκβάλλει δαίμονες από κάποιον άνθρωπο και τους επιτρέπει να μπουν σε ένα κοπάδι γουρούνια (4:35–5:17)

Θεραπεύει μια γυναίκα που πάσχει από ροή αίματος και ανασταίνει την κόρη του Ιαείρου (5:21-43)

Ο Ιησούς τρέφει 5.000 με δύο ψάρια και πέντε ψωμιά και στη συνέχεια περπατάει πάνω στην ανεμόδαρτη Θάλασσα της Γαλιλαίας (6:35-52)

Εκβάλλει έναν δαίμονα από την κόρη μιας Συροφοίνισσας και θεραπεύει έναν κουφό με πρόβλημα στην ομιλία (7:24-37)

Τρέφει 4.000 με εφτά ψωμιά· στη Βηθσαϊδά αποκαθιστά την όραση ενός τυφλού (8:1-9, 22-26)

Από ένα κωφάλαλο αγόρι, ο Ιησούς εκβάλλει κάποιον δαίμονα ο οποίος είχε προβάλει αντίσταση στους μαθητές· αποκαθιστά την όραση ενός τυφλού ζητιάνου στην Ιεριχώ (9:14-29· 10:46-52)

Καταριέται μια συκιά η οποία στη συνέχεια ξεραίνεται (11:12-14, 20)

Οι εναντιούμενοι του Γιου του Θεού αποτυγχάνουν

Μετά τις προσπάθειες που έκανε ο Σατανάς για να βάλει σε πειρασμό τον Ιησού στην έρημο, άγγελοι διακονούν τον Ιησού (1:12, 13)

Όταν κάποιοι γραμματείς των Φαρισαίων τον κατακρίνουν επειδή τρώει με εισπράκτορες φόρων και αμαρτωλούς, ο Ιησούς αποκρούει τις κατηγορίες τους (2:15-17)

Αργότερα οι Φαρισαίοι εκφράζουν αντιρρήσεις για το ότι οι μαθητές του αποσπούσαν στάχυα το Σάββατο και για μια θεραπεία που έκανε ο Ιησούς το Σάββατο· συμπράττουν με τους Ηρωδιανούς για να τον θανατώσουν (2:23–3:6)

Ο Ιησούς αποκρούει με πειστικότητα την κατηγορία ότι εκβάλλει δαίμονες μέσω του Σατανά (3:20-30)

Ο πρόδρομος του Ιησού, ο Ιωάννης ο Βαφτιστής, αποκεφαλίζεται, αλλά ο Ιησούς συνεχίζει να διδάσκει (6:14-29, 34)

Οι Φαρισαίοι και οι γραμματείς διαμαρτύρονται για το ότι οι μαθητές του περιφρονούν την παράδοσή τους σχετικά με το πλύσιμο των χεριών· ο Ιησούς εκθέτει την υποκρισία τους και εξηγεί ποια είναι η πραγματική προέλευση της ακαθαρσίας (7:1-23)

Οι Φαρισαίοι ρωτούν τον Ιησού σχετικά με το διαζύγιο για να τον δοκιμάσουν, αλλά χωρίς επιτυχία (10:1-12)

Όταν ο Ιησούς καθαρίζει το ναό, πρωθιερείς, γραμματείς και πρεσβύτεροι αμφισβητούν την εξουσία του, αλλά αυτός τους αποστομώνει (11:15-18, 27-33)

Λέει την παραβολή του αμπελιού για να εκθέσει την εναντίωση των θρησκευτικών ηγετών στο θέλημα του Θεού και την πρόθεσή τους να τον σκοτώσουν· αυτοί ζητούν να τον πιάσουν αλλά φοβούνται το πλήθος (12:1-12)

Οι Φαρισαίοι και οι Ηρωδιανοί ρωτούν τον Ιησού αν είναι σωστό να πληρώνουν φόρους στον Καίσαρα· οι Σαδδουκαίοι θέτουν μια δύσκολη ερώτηση για την ανάσταση. Όλοι τους αποτυγχάνουν να παγιδέψουν τον Ιησού (12:13-27)

Ο Ιούδας προδίδει τον Ιησού· οι μαθητές σκανδαλίζονται· ο Ιησούς συλλαμβάνεται και το Σάνχεδριν τον κρίνει άξιο θανάτου· εκείνος όμως προλέγει ότι “θα κάθεται στα δεξιά της δύναμης και ότι θα έρθει με τα σύννεφα του ουρανού” (14:1, 2, 10, 11, 17-21, 27-65)

Ο Πιλάτος πιέζεται να καταδικάσει τον Ιησού σε θάνατο· ο Ιησούς πεθαίνει πάνω στο ξύλο και θάβεται (15:1-47)

Άγγελοι ανακοινώνουν την ανάσταση του Ιησού (16:1-8)

ΜΑΡΜΑΡΟ

Κρυσταλλικός ασβεστόλιθος (ανθρακικό ασβέστιο) με πυκνούς κόκκους ο οποίος ποικίλλει ως προς το χρώμα, την υφή και την κρυσταλλική δομή και επιδέχεται μεγάλη στίλβωση. Το χρώμα του μπορεί να είναι χιονόλευκο ή να έχει πολλές αποχρώσεις του γκρίζου, του καφέ, του κίτρινου, του κόκκινου, του πράσινου και του μαύρου. Τα νερά, ή οι φλέβες, του μαρμάρου οφείλονται σε προσμείξεις οξειδίων διαφόρων μετάλλων και ανθρακούχας ύλης.

Όπως φαίνεται, στην Παλαιστίνη δεν υπήρχε μάρμαρο. Ο Λίβανος παρήγε ποικιλία μαρμάρων, αλλά τα εκλεκτότερα μάρμαρα υπήρχαν στην Πάρο και στην Αραβία. Η Σουλαμίτισσα κόρη, περιγράφοντας στις κυρίες των τιμών της αυλής του Βασιλιά Σολομώντα το βοσκό που ήταν ο αγαπημένος σύντροφός της, είπε: «Τα πόδια του στύλοι μαρμάρινοι στηριγμένοι σε πέλματα από καθαρό χρυσάφι». (Ασμ 5:15) Το περσικό ανάκτορο στα Σούσα, στις ημέρες της Βασίλισσας Εσθήρ, είχε μαρμάρινους στύλους, ενώ το δάπεδό του ήταν στρωμένο εν μέρει με μαύρο μάρμαρο. (Εσθ 1:6) Το μάρμαρο συγκαταλέγεται επίσης στα πολύτιμα εμπορεύματα “των περιοδευόντων εμπόρων της γης” που κλαίνε για την καταστροφή της Βαβυλώνας της Μεγάλης.—Απ 18:11, 12.

Είναι αβέβαιο αν ο Σολομών χρησιμοποίησε μάρμαρο στο οικοδομικό του πρόγραμμα. Ο Ιώσηπος λέει ότι χρησιμοποιήθηκε “λευκός λίθος”, φράση που μπορεί να εννοεί το μάρμαρο, αλλά η εβραϊκή λέξη που μεταφράζεται συνήθως «μάρμαρο» στο εδάφιο 1 Χρονικών 29:2 σημαίνει πιθανότατα «αλάβαστρο», και έτσι αποδίδεται σε ορισμένες μεταφράσεις. (JB, ΜΝΚ· Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Η΄, 64 [iii, 2]) Αυτή η απόδοση συμφωνεί με το Εβραϊκό και Αγγλικό Λεξικό της Παλαιάς Διαθήκης ([A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament] των Μπράουν, Ντράιβερ και Μπριγκς, 1980, σ. 1010), καθώς επίσης με το Λεξικό των Βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης ([Lexicon in Veteris Testamenti Libros] των Κέλερ και Μπαουμγκάρτνερ, Λέιντεν, 1958, σ. 966).

ΜΑΡΟΔΟΧΑΙΟΣ

(Μαροδοχαίος).

1. Κάποιος ο οποίος επέστρεψε στην Ιερουσαλήμ και στον Ιούδα το 537 Π.Κ.Χ. μετά τα 70 χρόνια εξορίας στη Βαβυλώνα. (Εσδ 2:1, 2) Ο Μαροδοχαίος ήταν ένας εξέχων Ισραηλίτης και ηγέτης που βοήθησε τον Ζοροβάβελ και για τον οποίο γίνεται ιδιαίτερη μνεία στην αρχική γενεαλογική καταγραφή της ανασυγκροτημένης κοινότητας στον Ιούδα.—Νε 7:5-7.

2. «Γιος του Ιαείρ, γιου του Σιμεΐ, γιου του Κεις του Βενιαμινίτη» (Εσθ 2:5), μεγαλύτερος εξάδελφος και κηδεμόνας της Εσθήρ. (Εσθ 2:7) Ο Μαροδοχαίος παρουσιάζεται αποκλειστικά στο βιβλίο της Εσθήρ. Το βιβλίο εξιστορεί τον πρωταγωνιστικό ρόλο που έπαιξε αυτός στα ζητήματα της Περσικής Αυτοκρατορίας κατά τις αρχές του πέμπτου αιώνα Π.Κ.Χ. Τα στοιχεία μαρτυρούν ότι ήταν ο συγγραφέας του βιβλίου της Εσθήρ.

Ορισμένοι αμφισβητούν την αυθεντικότητα του βιβλίου ή το ότι ο Μαροδοχαίος ήταν αληθινό πρόσωπο. Η αντίρρησή τους, δηλαδή ότι ο Μαροδοχαίος θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον 120 χρονών και να έχει μια όμορφη εξαδέλφη 100 χρόνια νεότερή του, βασίζεται στην εσφαλμένη υπόθεση ότι τα εδάφια Εσθήρ 2:5, 6 υποδηλώνουν πως ο Μαροδοχαίος οδηγήθηκε στη βαβυλωνιακή εξορία μαζί με τον Βασιλιά Ιεχονία. Ωστόσο, σκοπός της Αγίας Γραφής σε αυτή την περικοπή δεν είναι να εξιστορήσει το παρελθόν του Μαροδοχαίου, αλλά να δηλώσει τη γενεαλογική του γραμμή. Ο Κεις μπορεί να ήταν προπάππος του Μαροδοχαίου ή ακόμη και κάποιος πιο μακρινός πρόγονος ο οποίος «οδηγήθηκε σε εξορία». Μια άλλη άποψη, η οποία εναρμονίζεται με το Βιβλικό τρόπο έκφρασης, είναι ότι ο Μαροδοχαίος, μολονότι γεννήθηκε στην εξορία, θεωρούνταν ότι οδηγήθηκε σε εξορία το 617 Π.Κ.Χ. εφόσον βρισκόταν, αγέννητος ακόμη, στην οσφύ των προγόνων του.—Παράβαλε Εβρ 7:9, 10.

Όσιος Υπηρέτης του Βασιλιά. Στην αφήγηση, ο Μαροδοχαίος, αν και Ιουδαίος εξόριστος, εμφανίζεται να είναι υπηρέτης του βασιλιά. Αυτός άκουσε ότι ο Βασιλιάς Ασσουήρης της Περσίας είχε αποπέμψει τη Βασίλισσα Αστίν και ότι συγκεντρώνονταν όλες οι όμορφες νεαρές παρθένες της αυτοκρατορίας με σκοπό να βρεθεί ανάμεσά τους αντικαταστάτρια για το αξίωμα της βασίλισσας. Η Εσθήρ, η εξαδέλφη του Μαροδοχαίου, μια κοπέλα με «όμορφη διάπλαση και ωραία εμφάνιση», έγινε και αυτή υποψήφια για τη θέση της βασίλισσας, αλλά η Ιουδαϊκή καταγωγή της δεν φανερώθηκε. (Εσθ 2:7, 8) Αυτή ήταν που εκλέχθηκε βασίλισσα. Ενώ ο Μαροδοχαίος συνέχισε να εκτελεί τα καθήκοντά του—«καθόταν στη βασιλική πύλη»—του έγινε γνωστό ότι δύο αυλικοί, ο Βιγθάν και ο Θερές, συνωμοτούσαν για να απλώσουν χέρι πάνω στον Βασιλιά Ασσουήρη. Εκείνος προειδοποίησε το βασιλιά μέσω της Εσθήρ, και αυτή η πράξη οσιότητας καταγράφηκε «στο βιβλίο των υποθέσεων των ημερών».—Εσθ 2:21-23.

Αρνείται να Προσκυνήσει τον Αμάν. Έπειτα από αυτά, ο Ασσουήρης έκανε πρωθυπουργό τον Αμάν τον Αγαγίτη και διέταξε όλους όσους βρίσκονταν στη βασιλική πύλη να προσπέφτουν ενώπιον του Αμάν, ο οποίος κατείχε αυτή την καινούρια εξυψωμένη θέση. Ο Μαροδοχαίος αρνήθηκε κατηγορηματικά να κάνει κάτι τέτοιο προβάλλοντας ως λόγο το ότι ήταν Ιουδαίος. (Εσθ 3:1-4) Το γεγονός ότι δικαιολόγησε με αυτόν τον τρόπο την ενέργειά του αποδεικνύει ότι αυτή ήταν συνυφασμένη με τη σχέση που είχε, ως αφιερωμένος Ιουδαίος, με τον Θεό του τον Ιεχωβά. Ο Μαροδοχαίος αντιλαμβανόταν ότι το να προσπέσει ενώπιον του Αμάν θα σήμαινε περισσότερα πράγματα από το να πέσει καταγής τιμώντας ένα υψηλά ιστάμενο πρόσωπο, όπως είχαν κάνει οι Ισραηλίτες στο παρελθόν αναγνωρίζοντας απλώς την ανώτερη θέση ενός τέτοιου προσώπου ως άρχοντα. (2Σα 14:4· 18:28· 1Βα 1:16) Στην περίπτωση του Αμάν, ο Μαροδοχαίος είχε βάσιμο λόγο να μην τον προσκυνάει. Κατά πάσα πιθανότητα, ο Αμάν ήταν Αμαληκίτης, και ο Ιεχωβά είχε δηλώσει ότι βρισκόταν σε πόλεμο με τον Αμαλήκ «από γενιά σε γενιά». (Εξ 17:16· βλέπε ΑΜΑΝ.) Από την πλευρά του Μαροδοχαίου, αυτό ήταν θέμα ακεραιότητας στον Θεό και όχι πολιτικό ζήτημα.

Ο Αμάν εξοργίστηκε, ιδιαίτερα όταν κατάλαβε ότι ο Μαροδοχαίος ήταν Ιουδαίος. Τόσο μεγάλο ήταν το μίσος του, ώστε δεν μπορούσε να απολαύσει όλη την ισχύ και τα προνόμιά του όσο ο Μαροδοχαίος καθόταν στην πύλη και αρνούνταν να τον προσκυνήσει. Η εκδικητικότητα του Αμάν δεν περιορίστηκε μόνο στον Μαροδοχαίο, αλλά αυτός εξασφάλισε από το βασιλιά ένα διάταγμα για την εξολόθρευση όλου του λαού του Μαροδοχαίου στην επικράτεια της Περσίας.—Εσθ 3:5-12.

Χρησιμοποιείται για την Απελευθέρωση του Ισραήλ. Ενόψει του διατάγματος που προέβλεπε την εξολόθρευση όλων των Ιουδαίων της αυτοκρατορίας, ο Μαροδοχαίος εξέφρασε την πεποίθηση ότι η Εσθήρ είχε ανέλθει στο βασιλικό αξίωμα αυτήν ακριβώς την ώρα για να απελευθερωθούν οι Ιουδαίοι. Τόνισε στην Εσθήρ τη βαριά της ευθύνη και της υπέδειξε να ικετεύσει το βασιλιά για εύνοια και βοήθεια. Μολονότι αυτό έθετε σε κίνδυνο την ίδια της τη ζωή, η Εσθήρ συμφώνησε να πράξει ανάλογα.—Εσθ 4:7–5:2.

Στην πιο κατάλληλη στιγμή για τον Μαροδοχαίο και τους Ιουδαίους (εφόσον το ζήτημα αφορούσε την οσιότητα του Μαροδοχαίου προς το βασιλιά), μια νύχτα που ο Βασιλιάς Ασσουήρης δεν μπορούσε να κοιμηθεί, η προσοχή του στράφηκε με θεϊκή πρόνοια στο επίσημο βιβλίο των υπομνημάτων του κράτους. Αυτό υπενθύμισε στο βασιλιά ότι ο Μαροδοχαίος δεν είχε ανταμειφθεί για την υπηρεσία που είχε προσφέρει στο παρελθόν, όταν είχε ξεσκεπάσει την ανατρεπτική πλεκτάνη του Βιγθάν και του Θερές. Τότε ο βασιλιάς θέλησε να τιμήσει τον Μαροδοχαίο με μεγαλειώδη τρόπο—προς καταισχύνη του Αμάν, ο οποίος διατάχθηκε να οργανώσει αυτή την απόδοση τιμής και να την αναγγείλει δημόσια.—Εσθ 6:1-12.

Η Εσθήρ κατόρθωσε να καταγγείλει τον Αμάν ως τον υπεύθυνο για τη χονδροειδή κακοπαράσταση και τη συκοφάντηση των Ιουδαίων, καθώς και για προδοτική δολοπλοκία που απειλούσε τα ίδια τα συμφέροντα του βασιλιά. Ο εξοργισμένος Ασσουήρης διέταξε τη θανατική καταδίκη του Αμάν, και το ύψους 22 μ. ξύλο που είχε στήσει ο Αμάν για τον Μαροδοχαίο χρησιμοποιήθηκε για να κρεμάσουν το σώμα του ίδιου του Αμάν.—Εσθ 7:1-10.

Στη συνέχεια, ο Μαροδοχαίος έγινε πρωθυπουργός στη θέση του Αμάν και έλαβε το σφραγιδοφόρο δαχτυλίδι του βασιλιά για να σφραγίζει κρατικά έγγραφα. Η Εσθήρ όρισε τον Μαροδοχαίο υπεύθυνο για το σπίτι του Αμάν, το οποίο είχε παραδώσει σε αυτήν ο βασιλιάς. Κατόπιν ο Μαροδοχαίος έκανε χρήση της εξουσιοδότησης του βασιλιά για να εκδώσει ένα αντιδιάταγμα που έδινε στους Ιουδαίους το νόμιμο δικαίωμα να υπερασπιστούν τον εαυτό τους. Για εκείνους, αυτό ήταν φως απελευθέρωσης και χαράς. Πολλοί στην Περσική Αυτοκρατορία συντάχθηκαν μαζί τους, και όταν έφτασε η 13η Αδάρ, η ημέρα κατά την οποία τέθηκαν σε ισχύ οι νόμοι, οι Ιουδαίοι ήταν έτοιμοι. Οι αξιωματούχοι τούς υποστήριξαν λόγω της υψηλής θέσης που κατείχε ο Μαροδοχαίος. Στα Σούσα η μάχη παρατάθηκε για άλλη μία ημέρα. Περισσότεροι από 75.000 εχθροί των Ιουδαίων στην Περσική Αυτοκρατορία εξολοθρεύτηκαν, ανάμεσα στους οποίους ήταν και οι δέκα γιοι του Αμάν. (Εσθ 8:1–9:18) Ο Μαροδοχαίος έδωσε εντολή, την οποία επικύρωσε και η Εσθήρ, να γιορτάζεται κάθε χρόνο η 14η και η 15η ημέρα του Αδάρ, οι «ημέρες των Πουρίμ», για χαρά και συμπόσιο και για να δίνουν δώρα ο ένας στον άλλον και στους φτωχούς. Οι Ιουδαίοι δέχτηκαν τη γιορτή και την επέβαλαν στους απογόνους τους και σε όλους όσους ενώνονταν μαζί τους. Ως ο δεύτερος ισχυρός άντρας της αυτοκρατορίας, ο Μαροδοχαίος έχαιρε του σεβασμού των Ιουδαίων, του αφιερωμένου λαού του Θεού, και εργαζόταν για την ευημερία τους.—Εσθ 9:19-22, 27-32· 10:2, 3.

Άνθρωπος Πίστης. Ο Μαροδοχαίος ήταν άνθρωπος πίστης, όπως αυτοί για τους οποίους μιλάει ο απόστολος Παύλος στο 11ο κεφάλαιο της προς Εβραίους επιστολής, μολονότι δεν αναφέρεται εκεί ονομαστικά. Εκδήλωσε θάρρος, αποφασιστικότητα, ακεραιότητα και οσιότητα στον Θεό και στο λαό του, και ακολούθησε την αρχή που διατύπωσε μετέπειτα ο Ιησούς: «Αποδώστε, λοιπόν, αυτά που είναι του Καίσαρα στον Καίσαρα, αλλά αυτά που είναι του Θεού στον Θεό». (Ματ 22:21) Αυτός και η Εσθήρ ήταν από τη φυλή του Βενιαμίν, σχετικά με τον οποίο ο πατριάρχης Ιακώβ είχε προφητεύσει: «Ο Βενιαμίν θα κατασπαράζει σαν λύκος. Το πρωί θα τρώει το ζώο που έχει πιάσει και το βράδυ θα μοιράζει λάφυρα». (Γε 49:27) Η δράση των συγκεκριμένων Βενιαμιτών έλαβε χώρα το «βράδυ» του έθνους του Ισραήλ, τότε που οι βασιλιάδες του είχαν χάσει πια το θρόνο τους και ο Ισραήλ είχε περιέλθει υπό την κυριαρχία Εθνικών. Ο Μαροδοχαίος και η Εσθήρ είχαν ενδεχομένως το προνόμιο να εξολοθρεύσουν τους τελευταίους από τους μισητούς Αμαληκίτες. Το ενδιαφέρον που έδειξε ο Μαροδοχαίος για την ευημερία των συμπατριωτών του υποδηλώνει ότι πίστευε πράγματι πως από τα παιδιά του Ισραήλ θα ερχόταν το Σπέρμα του Αβραάμ που θα ευλογούσε όλες τις οικογένειες της γης.—Γε 12:2· 22:18.

ΜΑΡΣΕΝΑ

(Μαρσενά).

Ένας από τους εφτά άρχοντες που συμβουλεύτηκε ο Ασσουήρης όταν η Αστίν αρνήθηκε να υπακούσει.—Εσθ 1:14.

ΜΑΡΤΥΡΑΣ

Βλέπε ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ.

ΜΑΡΩΘ

(Μαρώθ) [από μια ρίζα που σημαίνει «είμαι πικρός»].

Κωμόπολη που μνημονεύεται από τον προφήτη Μιχαία στην προφητεία του σχετικά με την τιμωρία που επιφύλασσε ο Ιεχωβά στην Ιερουσαλήμ και στον Ιούδα. (Μιχ 1:12) Η τοποθεσία της δεν έχει εντοπιστεί. Μερικοί την ταυτίζουν με τη Μααράθ του εδαφίου Ιησούς του Ναυή 15:59.

ΜΑΣ

Απόγονος του Σημ μέσω του Αράμ. (Γε 10:22, 23· 1Χρ 1:17, Sy και έξι εβρ. χειρόγραφα) Στο εδάφιο 1 Χρονικών 1:17 το Μασοριτικό κείμενο λέει «Μεσέχ» αντί για «Μας», αλλά πρόκειται μάλλον για λανθασμένη αντιγραφή, εφόσον ο Μεσέχ καταγράφεται ως “γιος” του Ιάφεθ.—Γε 10:2· 1Χρ 1:5.

Ορισμένοι συνδέουν τον Μας και τους απογόνους του με το Μάσιον Όρος στη βόρεια Μεσοποταμία το οποίο μνημονεύει ο γεωγράφος Στράβων. (Γεωγραφικά, ΙΣΤ΄, I, 23) Άλλοι συσχετίζουν τον Μας με ένα τμήμα της Συροαραβικής Ερήμου που ονομάζεται «(χώρα του) Μας» σε ασσυριακά χρονικά και περιγράφεται ως «η έρημος όπου κυριαρχεί εξουθενωτική δίψα, όπου δεν υπάρχουν ούτε καν πουλιά στον ουρανό και όπου δεν βόσκουν ούτε άγριοι γάιδαροι (ούτε) γαζέλες».—Η Αρχαιολογία και η Παλαιά Διαθήκη (Archaeology and the Old Testament), του Μ. Φ. Άνγκερ, 1964, σ. 98· Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή (Ancient Near Eastern Texts), επιμέλεια Τζ. Μπ. Πρίτσαρντ, 1974, σ. 299.

ΜΑΣΑΛ

(Μασάλ).

Πόλη του Ασήρ η οποία παραχωρήθηκε στους Γηρσωνίτες. Προφανώς πρόκειται για εναλλακτική ονομασία της πόλης Μισάλ. (Ιη 21:27, 30· 1Χρ 6:71, 74) Η ακριβής θέση της δεν είναι γνωστή.

ΜΑΣΚΙΛ

(Μασκίλ).

Αυτή η λέξη εμφανίζεται στις επιγραφές 13 ψαλμών (32, 42, 44, 45, 52, 53, 54, 55, 74, 78, 88, 89, 142) και πιθανότατα σημαίνει «ποίημα περισυλλογής». Ωστόσο, επειδή η έννοια της εβραϊκής λέξης δεν είναι εξακριβωμένη, πολλές μεταφράσεις την αφήνουν αμετάφραστη. Μια ένδειξη για το τι μπορεί να σημαίνει ίσως μας δίνει το γεγονός ότι κάποια παρεμφερής λέξη μεταφράζεται σε άλλα σημεία “ενεργώ συνετά”, “ενεργώ με φρόνηση”, “φέρομαι με στοχαστικό ενδιαφέρον”, “έχω ενόραση” και ούτω καθεξής.—1Σα 18:14, 15· 2Χρ 30:22· Ψλ 41:1· 53:2.

ΜΑΣΡΕΚΑ

(Μασρεκά).

Προφανώς η πατρίδα του Σαμλά, ενός Εδωμίτη βασιλιά. (Γε 36:31, 36· 1Χρ 1:43, 47) Το όνομα Μασρεκά ίσως έχει διασωθεί στην ονομασία του βουνού Τζέμπελ ελ-Μούσρακ, όπως το αποκαλούν οι Άραβες, το οποίο βρίσκεται περίπου 50 χλμ. ΝΔ της Μαάν. Ο Ευσέβιος τοποθετεί τη Μασρεκά βορειότερα, πιο κοντά στη Νεκρά Θάλασσα.

ΜΑΣΣΑ

(Μασσά).

Απόγονος του Αβραάμ μέσω του Ισμαήλ. (Γε 25:12-14· 1Χρ 1:29, 30) Οι απόγονοι του Μασσά εγκαταστάθηκαν κατά πάσα πιθανότητα κάπου στη βόρεια Αραβία. Στα χρονικά του Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄, η Μασά (τοπωνύμιο σχετικό με το Βιβλικό χαρακτήρα Μασσά;) αναφέρεται μαζί με τη Θεμά και άλλες τοποθεσίες της βόρειας Αραβίας. (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή [Ancient Near Eastern Texts], επιμέλεια Τζ. Πρίτσαρντ, 1974, σ. 283) Με τον Μασσά έχουν συσχετιστεί οι Μασανοί τους οποίους ο γεωγράφος Πτολεμαίος (δεύτερος αιώνας Κ.Χ.) τοποθετεί ΒΑ της Δουμά (της περιοχής Ντούματ αλ-Γάνδαλ στη βόρεια Αραβία;).

Η εβραϊκή λέξη μασσά’ εμφανίζεται επίσης στο εδάφιο Παροιμίες 30:1 (με το οριστικό άρθρο χα) και στο εδάφιο Παροιμίες 31:1 (χωρίς άρθρο). Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει στις αποδόσεις “Αγούρ γιου του Ιακέ, από τη Μασσά” και “Λεμουήλ βασιλιά της Μασσά”. (Παράβαλε AT, JB, Ro, RS ή τις εναλλακτικές αποδόσεις τους· επίσης ΛΧ.) Ωστόσο, ο Αγούρ και ο Λεμουήλ ήταν προφανώς Ισραηλίτες και, ως εκ τούτου, η λέξη μασσά’ μεταφράζεται κατάλληλα «χρησμός» (AS, ΒΑΜ), «διακήρυξη» (Yg) και «βαρυσήμαντο άγγελμα» (ΜΝΚ· παράβαλε Παρ 30:5, 9· 31:30 με Ψλ 12:6· Ρω 3:1, 2).

ΜΑΣΣΑΧ

(Μασσάχ) [Δοκιμή· Δοκιμασία].

Μια από τις ονομασίες της τοποθεσίας κοντά στη Ρεφιδίμ, όπου οι Ισραηλίτες έλαβαν θαυματουργικά νερό. Σύμφωνα με τις οδηγίες του Ιεχωβά, ο Μωυσής και μερικοί από τους πρεσβυτέρους του Ισραήλ πήγαν στο βράχο, στο Χωρήβ. Εκεί ο Μωυσής χτύπησε το βράχο. Το νερό που άρχισε να βγαίνει τότε κύλησε εκεί σαν ποταμός μέσα στην έρημο. Έπειτα ο Μωυσής ονόμασε τον τόπο Μασσάχ (που σημαίνει «Δοκιμή· Δοκιμασία»), επειδή οι Ισραηλίτες είχαν υποβάλει τον Ιεχωβά σε δοκιμή με γογγυσμούς απιστίας, και επίσης Μεριβά (που σημαίνει «Φιλονικία»), λόγω των φιλονικιών τους.—Εξ 17:1-7· Ψλ 105:41.

Λίγο πριν από το θάνατό του, ο Μωυσής προειδοποίησε τον Ισραήλ να μην υποβάλλει τον Ιεχωβά σε δοκιμή, όπως είχε κάνει στη Μασσάχ. (Δευ 6:16· βλέπε επίσης Δευ 9:22.) Έπειτα, όταν ευλογούσε τον Ισραήλ, αναφέρθηκε και πάλι στο συγκεκριμένο γεγονός, δείχνοντας ότι αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δοκιμαστεί ο Λευί. (Δευ 33:8) Σε αυτή την περίπτωση, με το όνομα Λευί μπορεί να εννοούνται οι κεφαλές της φυλής, δηλαδή ο Μωυσής και ο Ααρών.

Μεταγενέστερα, ο ψαλμωδός νουθέτησε τους Ισραηλίτες να μη σκληρύνουν τις καρδιές τους, όπως η γενιά που περιπλανιόταν στην έρημο. Η μνεία που κάνει στη Μεριβά και στη Μασσάχ προφανώς παραπέμπει στους γογγυσμούς του Ισραήλ για νερό στη Ρεφιδίμ—χαρακτηριστικό περιστατικό της άπιστης πορείας που ακολούθησαν στη διάρκεια όλης αυτής της 40χρονης περιόδου. (Ψλ 95:8-11) Αυτή φαίνεται να είναι η σκέψη που μεταδίδεται από την παράθεση των λόγων του ψαλμωδού (από τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα) στο 3ο κεφάλαιο της προς Εβραίους επιστολής: «Μη σκληρύνετε τις καρδιές σας όπως στην περίπτωση που προξενήθηκε πικρός θυμός [Μεριβά], όπως την ημέρα που έγινε η δοκιμή [Μασσάχ] στην έρημο, στην οποία οι προπάτορές σας με υπέβαλαν σε δοκιμή με δοκιμασία, και ωστόσο είχαν δει τα έργα μου επί σαράντα χρόνια [καὶ εἶδον τὰ ἔργα μου τεσσεράκοντα ἔτη, Κείμενο]». (Εβρ 3:8, 9) Τόσο το εδάφιο Ψαλμός 95:8 όσο και το εδάφιο Εβραίους 3:8 ίσως αναφέρονται και στο μεταγενέστερο γογγυσμό του Ισραήλ για νερό στη Μεριβά, στην περιοχή της Κάδης.—Αρ 20:1-13.

ΜΑΣΤΙΓΑ

Βλέπε ΠΛΗΓΗ, ΠΛΗΓΜΑ.

ΜΑΣΤΙΓΙΟ

Συνήθως επρόκειτο για ευλύγιστο σχοινί ή δερμάτινο λουρί με λαβή. Αυτό το όργανο χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα για το δαρμό ανθρώπων (2Χρ 10:11, 14), καθώς και για την καθοδήγηση και την κατεύθυνση ζώων.—Παρ 26:3· Να 3:2.

Ο Βασιλιάς Ροβοάμ καυχήθηκε ότι, ενώ ο πατέρας του ο Σολομών τιμωρούσε τους Ισραηλίτες με «μαστίγια», εκείνος θα τους τιμωρούσε με «βούρδουλες βασανισμού». Η έκφραση που χρησιμοποίησε ο Ροβοάμ ήταν μεταφορική, αλλά οι βούρδουλες βασανισμού στους οποίους παραπέμπουν αυτά τα εδάφια ίσως ήταν λουριά εφοδιασμένα με ακίδες, εφόσον ο εβραϊκός όρος (‛ακραμπίμ) που αποδίδεται «βούρδουλες βασανισμού» σημαίνει κατά κυριολεξία «σκορπιοί».—1Βα 12:11, 14, υποσ.· 2Χρ 10:11, 14.

Ο Ελιφάς ο Θεμανίτης μίλησε για «το μαστίγιο της γλώσσας». (Ιωβ 4:1· 5:21) Προφανώς η έκφραση αυτή παρέπεμπε στη χρήση της γλώσσας προς βλάβη κάποιου, όπως συμβαίνει με τη συκοφαντία και την υβριστική ομιλία.—Παράβαλε Παρ 12:18· Ιακ 3:5-10.

Το Πάσχα του 30 Κ.Χ., «αφού [ο Ιησούς] έφτιαξε ένα μαστίγιο από σχοινιά, έδιωξε από το ναό όλους εκείνους με τα πρόβατα και τα βόδια». Το γεγονός ότι χρησιμοποίησε το μαστίγιο μόνο στα ζώα, όχι στους ανθρώπους που είχαν τα πρόβατα και τα βόδια, υποδηλώνεται από το ότι έδιωξε αυτούς που πουλούσαν περιστέρια με τα λόγια, όχι με το μαστίγιο. Ακόμη, διώχνοντας τα βόδια με το μαστίγιο, διέκοψε τις συναλλαγές εκείνων που τα εμπορεύονταν οι οποίοι, όπως ήταν επόμενο, θα έπρεπε να τα κυνηγήσουν για να τα συγκεντρώσουν ξανά.—Ιωα 2:13-17.

ΜΑΣΤΙΓΩΜΑ

Βλέπε ΞΥΛΟΔΑΡΜΟΣ.

ΜΑΣΤΟΣ

Βλέπε ΣΤΗΘΟΣ, ΜΑΣΤΟΣ.

ΜΑΤΘΑΙΟΣ

(Ματθαίος) [πιθανότατα συντετμημένη μορφή του εβρ. Ματτιθγιάχ («Ματτιθίας»), που σημαίνει «Δώρο του Ιεχωβά»].

Ιουδαίος, γνωστός επίσης ως Λευί, ο οποίος έγινε απόστολος του Ιησού Χριστού και συγγραφέας του ομώνυμου Ευαγγελίου. Γιος κάποιου Αλφαίου, ήταν εισπράκτορας φόρων προτού γίνει μαθητής του Ιησού. (Ματ 10:3· Μαρ 2:14· βλέπε ΕΙΣΠΡΑΚΤΟΡΑΣ ΦΟΡΩΝ.) Οι Γραφές δεν αποκαλύπτουν αν ο Λευί είχε το όνομα Ματθαίος και προτού γίνει μαθητής του Ιησού, αν το έλαβε τότε ή αν του το έδωσε ο Ιησούς όταν τον διόρισε απόστολο.

Φαίνεται ότι στην αρχή της διακονίας του στη Γαλιλαία (30 ή αρχές του 31 Κ.Χ.) ο Ιησούς Χριστός κάλεσε τον Ματθαίο από το γραφείο του όπου εισέπραττε τους φόρους, μέσα ή κοντά στην Καπερναούμ. (Ματ 9:1, 9· Μαρ 2:1, 13, 14) “Αφήνοντας πίσω τα πάντα, ο Ματθαίος σηκώθηκε και άρχισε να ακολουθεί τον Ιησού”. (Λου 5:27, 28) Θέλοντας ίσως να γιορτάσει την πρόσκληση που του απηύθυνε ο Χριστός να γίνει ακόλουθός του, ο Ματθαίος «παρέθεσε ένα μεγάλο συμπόσιο» στο οποίο παρευρέθηκαν ο Ιησούς και οι μαθητές του, καθώς και πολλοί εισπράκτορες φόρων και αμαρτωλοί. Αυτό ενόχλησε τους Φαρισαίους και τους γραμματείς, κάνοντάς τους να γογγύσουν για το ότι ο Χριστός έτρωγε και έπινε με εισπράκτορες φόρων και αμαρτωλούς.—Λου 5:29, 30· Ματ 9:10, 11· Μαρ 2:15, 16.

Αργότερα, μετά το Πάσχα του 31 Κ.Χ., ο Ιησούς διάλεξε τους 12 αποστόλους, και ο Ματθαίος ήταν ένας από αυτούς. (Μαρ 3:13-19· Λου 6:12-16) Αν και η Αγία Γραφή αναφέρεται ορισμένες φορές στους αποστόλους ως ομάδα, δεν αναφέρει ξανά τον Ματθαίο ονομαστικά παρά μόνο μετά την ανάληψη του Χριστού στον ουρανό. Ο Ματθαίος είδε τον αναστημένο Ιησού Χριστό (1Κο 15:3-6), έλαβε τις τελευταίες οδηγίες από αυτόν και τον είδε να αναλαμβάνεται στον ουρανό. Έπειτα, αυτός και οι υπόλοιποι απόστολοι επέστρεψαν στην Ιερουσαλήμ. Οι απόστολοι έμεναν σε ένα ανώγειο εκεί, και αναφέρεται συγκεκριμένα ότι ο Ματθαίος βρισκόταν ανάμεσά τους, οπότε θα πρέπει να ήταν ένας από τους περίπου 120 μαθητές που έλαβαν το άγιο πνεύμα την ημέρα της Πεντηκοστής του 33 Κ.Χ.—Πρ 1:4-15· 2:1-4.

ΜΑΤΘΑΙΟΣ (ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ)

Η θεόπνευστη αφήγηση της ζωής του Ιησού Χριστού, η οποία χωρίς αμφιβολία γράφτηκε στην Παλαιστίνη από τον πρώην εισπράκτορα φόρων Ματθαίο, ή αλλιώς Λευί. Είναι το πρώτο βιβλίο στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές και από την αρχαιότητα θεωρούνταν το πρώτο Ευαγγέλιο που γράφτηκε. Η αφήγηση του Ματθαίου αρχίζει με τη γραμμή των ανθρώπινων προγόνων του Ιησού, συνεχίζει με τη γέννησή του και ολοκληρώνεται με το διορισμό που έδωσε ο Χριστός στους ακολούθους του, μετά την ανάστασή του, να πάνε και να “κάνουν μαθητές από όλα τα έθνη”. (Ματ 28:19, 20) Επομένως, καλύπτει χρονικά την περίοδο από τη γέννηση του Ιησού το 2 Π.Κ.Χ. μέχρι τη συνάντησή του με τους μαθητές του λίγο πριν από την ανάληψή του το 33 Κ.Χ.

Χρόνος Συγγραφής. Σημειώσεις στο τέλος του Ευαγγελίου του Ματθαίου, οι οποίες εμφανίζονται σε πολυάριθμα χειρόγραφα (όλα μεταγενέστερα του δέκατου αιώνα Κ.Χ.), αναφέρουν ότι η αφήγηση γράφτηκε περίπου οχτώ χρόνια μετά την ανάληψη του Χριστού (περ. 41 Κ.Χ.). Αυτό δεν αντιβαίνει στις εσωτερικές αποδείξεις. Το γεγονός ότι δεν γίνεται αναφορά στην εκπλήρωση της προφητείας του Ιησού σχετικά με την καταστροφή της Ιερουσαλήμ υποδεικνύει ότι το βιβλίο γράφτηκε πριν από το 70 Κ.Χ. (Ματ 5:35· 24:16) Επίσης, η έκφραση «μέχρι και σήμερα» (27:8· 28:15) δείχνει ότι είχε μεσολαβήσει κάποιος χρόνος από τα γεγονότα που αναφέρονται μέχρι τον καιρό της συγγραφής του βιβλίου.

Αρχικά Γράφτηκε στην Εβραϊκή. Εξωτερικές μαρτυρίες που πιστοποιούν ότι ο Ματθαίος έγραψε αρχικά το εν λόγω Ευαγγέλιο στην εβραϊκή υπάρχουν ακόμη και από την εποχή του Παπία της Ιεράπολης, ο οποίος έζησε το δεύτερο αιώνα Κ.Χ. Ο Ευσέβιος, παραθέτοντας από τον Παπία, έγραψε: «Ο Ματθαίος συνέταξε τα λόγια στην εβραϊκή γλώσσα». (Η Εκκλησιαστική Ιστορία, 3, 39, 16) Στις αρχές του τρίτου αιώνα, ο Ωριγένης αναφέρθηκε στην αφήγηση του Ματθαίου και, πραγματευόμενος τα τέσσερα Ευαγγέλια, είπε, σύμφωνα με τον Ευσέβιο, ότι το «πρώτο γράφτηκε . . . κατά τον Ματθαίο, που κάποτε ήταν εισπράκτορας φόρων αλλά αργότερα έγινε απόστολος του Ιησού Χριστού, . . . στην εβραϊκή γλώσσα». (Η Εκκλησιαστική Ιστορία, 6, 25, 3-6) Ο λόγιος Ιερώνυμος (που έζησε μεταξύ του τέταρτου και του πέμπτου αιώνα Κ.Χ.) έγραψε στο έργο του Περί των επιφανών ανδρών (De viris inlustribus), 3ο κεφάλαιο, ότι ο Ματθαίος «συνέγραψε στην Ιουδαία ένα Ευαγγέλιο του Χριστού στην εβραϊκή γλώσσα και με εβραϊκούς χαρακτήρες, προς όφελος εκείνων των περιτμημένων που είχαν πιστέψει. . . . Επιπλέον, το ίδιο το εβραϊκό κείμενο διατηρείται μέχρι την εποχή μας στη βιβλιοθήκη της Καισάρειας, τα βιβλία της οποίας συγκέντρωσε με τόση επιμέλεια ο μάρτυρας Πάμφιλος».—Μετάφραση από το λατινικό κείμενο, το οποίο επιμελήθηκε ο Έ. Κ. Ρίτσαρντσον και δημοσιεύτηκε στη σειρά «Κείμενα και Έρευνες για την Ιστορία της Πρωτοχριστιανικής Λογοτεχνίας» (“Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur”), Λειψία, 1896, Τόμ. 14, σ. 8, 9.

Κατά μία εκδοχή, όταν ο Ματθαίος ολοκλήρωσε την αφήγησή του στην εβραϊκή, ίσως τη μετέφρασε ο ίδιος στην Κοινή Ελληνική.

Ποιες Πληροφορίες Είναι Μοναδικές στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου. Μια εξέταση της αφήγησης του Ματθαίου δείχνει ότι 40 και πλέον τοις εκατό της ύλης που περιέχεται σε αυτήν δεν υπάρχει στα άλλα τρία Ευαγγέλια. Η γενεαλογία του Ιησού σύμφωνα με τον Ματθαίο είναι μοναδική (Ματ 1:1-16) και ακολουθεί διαφορετική προσέγγιση από αυτήν που παραθέτει ο Λουκάς (Λου 3:23-38). Μια σύγκριση των δύο δείχνει ότι ο Ματθαίος παρουσίασε τη νομικά αποδεκτή γενεαλογία του Ιησού μέσω του θετού του πατέρα, του Ιωσήφ, ενώ ο Λουκάς προφανώς παρέθεσε τη φυσική γενεαλογία του Ιησού. Άλλα περιστατικά που αναφέρονται μόνο στην αφήγηση του Ματθαίου είναι: η αντίδραση του Ιωσήφ στην εγκυμοσύνη της Μαρίας, η εμφάνιση ενός αγγέλου στον Ιωσήφ σε όνειρο (Ματ 1:18-25), η επίσκεψη των αστρολόγων, η φυγή στην Αίγυπτο, η σφαγή των αγοριών στη Βηθλεέμ και στην περιφέρειά της (κεφ. 2) και το όνειρο της συζύγου του Πιλάτου σχετικά με τον Ιησού (27:19).

Τουλάχιστον δέκα παραβολές που συναντάμε στην αφήγηση του Ματθαίου δεν αναφέρονται στα άλλα Ευαγγέλια. Σε αυτές περιλαμβάνονται τέσσερις παραβολές από το 13ο κεφάλαιο: για τα ζιζάνια στον αγρό, για τον κρυμμένο θησαυρό, για το «μαργαριτάρι μεγάλης αξίας» και για το συρόμενο δίχτυ. Άλλες παραβολές είναι: του ανελεήμονα δούλου (Ματ 18:23-35), των εργατών στο αμπέλι (20:1-16), του γάμου του γιου του βασιλιά (22:1-14), των δέκα παρθένων (25:1-13) και των ταλάντων (25:14-30).

Μερικές φορές ο Ματθαίος δίνει συμπληρωματικές λεπτομέρειες. Αν και τμήμα της Επί του Όρους Ομιλίας εμφανίζεται και στην αφήγηση του Λουκά (Λου 6:17-49), το Ευαγγέλιο του Ματθαίου την παραθέτει πολύ πιο αναλυτικά. (Ματ 5:1–7:29) Ενώ ο Μάρκος, ο Λουκάς και ο Ιωάννης αναφέρουν ότι τράφηκαν θαυματουργικά περίπου 5.000 άντρες, ο Ματθαίος προσθέτει «εκτός από τις γυναίκες και τα μικρά παιδιά». (Ματ 14:21· Μαρ 6:44· Λου 9:14· Ιωα 6:10) Ο Ματθαίος κάνει λόγο για τη συνάντηση δύο δαιμονισμένων με τον Ιησού στη χώρα των Γαδαρηνών, ενώ ο Μάρκος και ο Λουκάς μιλούν μόνο για έναν δαιμονισμένο. (Ματ 8:28· Μαρ 5:2· Λου 8:27) Ο Ματθαίος, επίσης, λέει ότι δύο τυφλοί θεραπεύτηκαν σε κάποια περίπτωση, ενώ ο Μάρκος και ο Λουκάς αναφέρουν μόνο έναν. (Ματ 20:29, 30· Μαρ 10:46, 47· Λου 18:35, 38) Ασφαλώς, όλοι οι συγγραφείς είχαν δίκιο, εφόσον ένα τουλάχιστον άτομο περιλαμβανόταν σε κάθε περιστατικό. Αλλά ο Ματθαίος ήταν συχνά πιο ακριβής στους αριθμούς. Αυτό ίσως οφείλεται στην προηγούμενη ενασχόλησή του ως εισπράκτορα φόρων.

Η Χρήση των Εβραϊκών Γραφών από τον Ματθαίο. Υπολογίζεται ότι το Ευαγγέλιο του Ματθαίου περιέχει γύρω στις εκατό αναφορές στις Εβραϊκές Γραφές. Περίπου 40 από αυτές είναι παραθέσεις συγκεκριμένων περικοπών. Σε αυτές περιλαμβάνονται άμεσες ή έμμεσες παραθέσεις που έκανε ο ίδιος ο Χριστός από τις Εβραϊκές Γραφές, όπως οι ακόλουθες: εχθροί του ανθρώπου θα είναι άτομα από το ίδιο του το σπιτικό (Ματ 10:35, 36· Μιχ 7:6), η ταύτιση του Ιωάννη του Βαφτιστή με τον «Ηλία» που έμελλε να έρθει (Ματ 11:13, 14· 17:11-13· Μαλ 4:5), ο παραλληλισμός της εμπειρίας που θα είχε ο Ιησούς με αυτήν που είχε ο Ιωνάς (Ματ 12:40· Ιων 1:17), η εντολή για απόδοση τιμής στους γονείς (Ματ 15:4· Εξ 20:12· 21:17), η απόδοση υπηρεσίας στον Θεό με τα χείλη (Ματ 15:8, 9· Ησ 29:13), η ανάγκη για δύο ή τρεις μάρτυρες (Ματ 18:16· Δευ 19:15), δηλώσεις για το γάμο (Ματ 19:4-6· Γε 1:27· 2:24), διάφορες εντολές (Ματ 5:21, 27, 38· 19:18, 19· Εξ 20:12-16· 21:24· Λευ 19:18· 24:20· Δευ 19:21), το ότι ο ναός είχε μετατραπεί σε «σπηλιά ληστών» (Ματ 21:13· Ησ 56:7· Ιερ 7:11), η απόρριψη του Ιησού, της “πέτρας” που έγινε η «κορυφαία ακρογωνιαία πέτρα» (Ματ 21:42· Ψλ 118:22, 23), το ότι οι εχθροί του Κυρίου του Δαβίδ θα τεθούν κάτω από τα πόδια του (Ματ 22:44· Ψλ 110:1), το αηδιαστικό πράγμα στον άγιο τόπο (Ματ 24:15· Δα 9:27), ο διασκορπισμός των μαθητών του Ιησού (Ματ 26:31· Ζαχ 13:7), η φαινομενική εγκατάλειψη του Χριστού από τον Θεό (Ματ 27:46· Ψλ 22:1). Υπάρχουν επίσης οι δηλώσεις που χρησιμοποίησε ο Ιησούς όταν αντιστάθηκε στους πειρασμούς του Σατανά.—Ματ 4:4, 7, 10· Δευ 8:3· 6:16, 13.

Ενδιαφέρον επίσης έχει το πώς ο Ματθαίος υπό θεϊκή έμπνευση εφαρμόζει στο πρόσωπο του Ιησού διάφορες προφητείες των Εβραϊκών Γραφών, αποδεικνύοντας ότι αυτός είναι ο υποσχεμένος Μεσσίας. Αυτή η πτυχή θα ενδιέφερε ιδιαίτερα τους Ιουδαίους, προς τους οποίους φαίνεται ότι απευθυνόταν αρχικά η αφήγηση. Οι προφητείες περιλαμβάνουν: τη γέννηση του Ιησού από παρθένα (Ματ 1:23· Ησ 7:14), τη γέννησή του στη Βηθλεέμ (Ματ 2:6· Μιχ 5:2), το ότι κλήθηκε από την Αίγυπτο (Ματ 2:15· Ωσ 11:1), το θρήνο για το θάνατο των παιδιών που σφαγιάστηκαν (Ματ 2:16-18· Ιερ 31:15), το ότι ο Ιωάννης ο Βαφτιστής προετοίμασε την οδό μπροστά από τον Ιησού (Ματ 3:1-3· Ησ 40:3), το ότι η διακονία του Ιησού εξέχεε φως (Ματ 4:13-16· Ησ 9:1, 2), το ότι ο Ιησούς βάσταξε τις ασθένειες (Ματ 8:14-17· Ησ 53:4), το ότι χρησιμοποιούσε παραβολές (Ματ 13:34, 35· Ψλ 78:2), την είσοδο του Ιησού στην Ιερουσαλήμ πάνω σε πουλάρι γαϊδουριού (Ματ 21:4, 5· Ζαχ 9:9), την προδοσία του Χριστού για 30 ασημένια νομίσματα (Ματ 26:14, 15· Ζαχ 11:12).

Ακριβές και Ωφέλιμο Υπόμνημα. Εφόσον ο Ματθαίος υπήρξε στενός σύντροφος του Χριστού τα τελευταία χρόνια της ζωής του Ιησού στη γη και άρα αυτόπτης μάρτυρας της διακονίας του, μπορούσε εύλογα να καταγράψει ένα συγκινητικό, πλούσιο σε νόημα Ευαγγέλιο. Τέτοιο ακριβώς είναι το υπόμνημα που μας άφησε για τη ζωή του Ιησού Χριστού αυτός ο πρώην εισπράκτορας φόρων. Το πνεύμα του Θεού τού έδωσε τη δυνατότητα να θυμηθεί λεπτομερώς αυτά που είπε και έκανε ο Ιησούς στη γη. (Ιωα 14:26) Ως αποτέλεσμα, ο Ματθαίος περιέγραψε με ακρίβεια τον Ιησού από τη Ναζαρέτ ως τον αγαπητό Γιο του Θεού που είχε τη θεϊκή επιδοκιμασία, ως αυτόν που ήρθε «για να διακονήσει και να δώσει την ψυχή του λύτρο σε αντάλλαγμα για πολλούς» και ως τον προειπωμένο Μεσσιανικό Βασιλιά που επρόκειτο να έρθει με δόξα. (Ματ 20:28· 3:17· 25:31) Όταν ο Ιησούς ήταν στη γη, έστρεψε την προσοχή στα έργα του και μπορούσε να πει αληθινά: «Στους φτωχούς διακηρύττονται τα καλά νέα». (11:5) Και σήμερα επίσης, πλήθη τόσο φυσικών Ιουδαίων όσο και μη Ιουδαίων ωφελούνται πολύ από αυτά τα καλά νέα της Βασιλείας τα οποία έχουν καταγραφεί στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου.—Ματ 4:23, υποσ.

[Πλαίσιο στη σελίδα 279]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ ΤΟΥ ΜΑΤΘΑΙΟΥ

Η αφήγηση της ζωής του Ιησού από τον απόστολο Ματθαίο· αυτό το Ευαγγέλιο, το οποίο έγραψε ο Ματθαίος έχοντας πρωτίστως υπόψη τους Ιουδαίους, αποδεικνύει ότι ο Ιησούς είναι ο προειπωμένος Μεσσιανικός Βασιλιάς

Πρόκειται για το πρώτο Ευαγγέλιο που γράφτηκε· πιθανότατα συντάχθηκε αρχικά στην εβραϊκή, περίπου οχτώ χρόνια μετά το θάνατο και την ανάσταση του Χριστού

Οι λεπτομέρειες της ζωής του Ιησού εκπληρώνουν Μεσσιανικές προφητείες

Ο Ιησούς γεννιέται στη Βηθλεέμ από μια παρθένα, ως απόγονος του Αβραάμ από τη γραμμή του Δαβίδ (1:1-23· 2:1-6)

Μικρά αγόρια σφαγιάζονται· εκείνος καλείται από την Αίγυπτο (2:14-18)

Μεγαλώνει στη Ναζαρέτ· ο Ιωάννης ο Βαφτιστής προετοιμάζει την οδό για αυτόν (2:23–3:3)

Ο Ιησούς αποδεικνύεται φως στη Γαλιλαία (4:13-16)

Εκτελεί πολλές θαυματουργικές θεραπείες (8:16, 17)

Βοηθάει ευχαρίστως τους ασήμαντους (12:10-21)

Διδάσκει μέσω παραβολών· οι καρδιές πολλών είναι μη δεκτικές (13:10-15, 34, 35)

Ο Ιησούς μπαίνει στην Ιερουσαλήμ ανεβασμένος σε πουλάρι γαϊδουριού· τα πλήθη τον χαιρετούν ως τον Γιο του Δαβίδ, αλλά οι Ιουδαίοι «οικοδόμοι» τον απορρίπτουν (21:1-11, 15, 42)

Ο Ιούδας τον προδίδει για 30 ασημένια νομίσματα, τα οποία αργότερα χρησιμοποιούνται για την αγορά του αγρού του αγγειοπλάστη (26:14, 15, 48, 49· 27:3-10)

Οι μαθητές του διασκορπίζονται (26:31)

Ο Ιησούς βρίσκεται στον τάφο μέρη τριών ημερών (12:39, 40)

Ο Ιησούς διακηρύττει τα καλά νέα της Βασιλείας του Θεού

Μετά τη σύλληψη του Ιωάννη, ο Ιησούς διακηρύττει: «Η βασιλεία των ουρανών έχει πλησιάσει» (4:12-23)

Επισκέπτεται όλες τις πόλεις και τα χωριά της Γαλιλαίας για να κηρύξει τα καλά νέα της Βασιλείας (9:35)

Δίνει οδηγίες στους 12 μαθητές του και τους αποστέλλει να κηρύξουν για τη Βασιλεία (10:1–11:1)

Αποκαλύπτει αλήθειες για τη Βασιλεία, αναφέροντας τις παραβολές για το σπορέα, το σιτάρι και τα ζιζάνια, τον κόκκο σιναπιού, το προζύμι, το θησαυρό που ήταν κρυμμένος στον αγρό, το μαργαριτάρι μεγάλης αξίας, το συρόμενο δίχτυ, τους εργάτες στο αμπέλι, τους δύο γιους, τους πονηρούς καλλιεργητές και το γαμήλιο συμπόσιο για το γιο του βασιλιά (13:3-50· 20:1-16· 21:28-41· 22:1-14)

Απαντάει στην ερώτηση των μαθητών του για το σημείο της παρουσίας του, περιλαμβάνοντας στην απάντησή του μια πρόρρηση για το παγγήινο κήρυγμα των καλών νέων της Βασιλείας (24:3–25:46)

Ο Ιησούς εκθέτει την υποκρισία των θρησκευτικών ηγετών

Δείχνει ότι δυσφημούν το σκοπό του Σαββάτου και ότι οι παραδόσεις τους ακυρώνουν το Λόγο του Θεού (12:3-7· 15:1-14)

Εκθέτει την απιστία τους, το δολοφονικό τους πνεύμα, την υποκρισία τους και την υπερηφάνειά τους (12:24-42· 16:1-4· 21:43-45· 23:2-36)

Εκθέτει την πλήρη περιφρόνησή τους για τη δικαιοσύνη, το έλεος και την πιστότητα (23:23, 24· 9:11-13)

Ο Ιησούς δίνει εξαίρετες συμβουλές στους ακολούθους του

Στην Επί του Όρους Ομιλία του, ο Ιησούς δείχνει γιατί οι μαθητές του θα ήταν αληθινά ευτυχισμένοι· δίνει προειδοποιήσεις για τα αισθήματα οργής και τους παροτρύνει να έχουν ειρήνη μεταξύ τους και να αγαπούν ακόμη και τους εχθρούς τους· εκθέτει τους κινδύνους που εγκυμονούν οι μοιχικές σκέψεις· τους συμβουλεύει για το θέμα της υποκρισίας, τους διδάσκει πώς να προσεύχονται, τους δίνει προειδοποιήσεις για τον υλισμό και τους συμβουλεύει να ζητούν πρώτα τη Βασιλεία του Θεού και τη δικαιοσύνη Του· προειδοποιεί τους ακροατές του να μην είναι επικριτικοί, τους λέει να προσεύχονται διαρκώς και τους παροτρύνει να συνειδητοποιήσουν ότι ο δρόμος που οδηγεί στη ζωή είναι στενός και ότι πρέπει να παράγουν καλούς καρπούς (5:1–7:27)

Ο Ιησούς ενθαρρύνει την ταπεινοφροσύνη και προειδοποιεί να μη σκανδαλίζουμε άλλους· δείχνει πώς πρέπει να επιλύονται οι διαφορές (18:1-17, 21-35)

Αναφέρει ποιο είναι το Χριστιανικό πρότυπο για το γάμο και το διαζύγιο (19:3-9)

Ο θάνατος και η ανάσταση του Γιου του Θεού

Τη νύχτα του Πάσχα, ο Ιησούς θεσπίζει την Ανάμνηση του επικείμενου θανάτου του (26:26-30)

Προδίδεται, συλλαμβάνεται και κρίνεται άξιος θανάτου από το Σάνχεδριν (26:46-66)

Τον ανακρίνει ο Πιλάτος, κατόπιν τον μαστιγώνουν, τον περιπαίζουν και τον κρεμούν στο ξύλο (27:2, 11-54)

Ο Ιησούς θάβεται, ανασταίνεται και εμφανίζεται στους ακολούθους του· τους αναθέτει την αποστολή να πάνε και να κάνουν μαθητές από όλα τα έθνη (27:57–28:20)

ΜΑΤΘΑΝ

(Ματθάν).

Πρόγονος του Ιωσήφ, του θετού πατέρα του Ιησού Χριστού. Ο Ματθάν ίσως ήταν παππούς του Ιωσήφ.—Ματ 1:15, 16.

ΜΑΤΘΑΤ

(Ματθάτ) [πιθανότατα συντετμημένη μορφή του εβρ. Ματτιθγιάχ («Ματτιθίας»), που σημαίνει «Δώρο του Ιεχωβά»].

1. Μακρινός πρόγονος του Ιησού Χριστού μέσω της Μαρίας. Αποκαλείται “γιος του Λευί” και είναι ένα από τα άτομα της περιόδου μεταξύ του Ζοροβάβελ και του Δαβίδ.—Λου 3:29.

2. Κοντινότερος πρόγονος του Ιησού μέσω της Μαρίας. Ο πατέρας της ο Ηλί αναφέρεται ως “γιος” αυτού του Ματθάτ, ο οποίος ήταν κατά πάσα πιθανότητα παππούς της Μαρίας.—Λου 3:23, 24.

ΜΑΤΘΙΑΣ

(Ματθίας) [πιθανότατα συντετμημένη μορφή του εβρ. Ματτιθγιάχ («Ματτιθίας»), που σημαίνει «Δώρο του Ιεχωβά»].

Ο μαθητής που επιλέχθηκε με κλήρο να αντικαταστήσει τον Ιούδα τον Ισκαριώτη στη θέση του αποστόλου. Μετά την ανάληψη του Ιησού στον ουρανό, ο Πέτρος, επισημαίνοντας ότι ο ψαλμωδός Δαβίδ, όχι μόνο είχε προείπει την παρέκκλιση του Ιούδα (Ψλ 41:9), αλλά και είχε γράψει (Ψλ 109:8): «Τη θέση επισκοπής που είχε ας την πάρει κάποιος άλλος», πρότεινε στους 120 περίπου συγκεντρωμένους μαθητές να συμπληρωθεί η θέση που είχε μείνει κενή. Ο Ιωσήφ Βαρσαββάς και ο Ματθίας προτάθηκαν ως υποψήφιοι. Έπειτα από προσευχή, έριξαν κλήρο και εκλέχθηκε ο Ματθίας. Αυτό το περιστατικό που έλαβε χώρα λίγες μόνο ημέρες πριν από την έκχυση του αγίου πνεύματος είναι η τελευταία καταγραμμένη στην Αγία Γραφή περίπτωση όπου χρησιμοποιήθηκαν κλήροι για να διασαφηνιστεί η εκλογή του Ιεχωβά σε κάποιο ζήτημα.—Πρ 1:15-26.

Σύμφωνα με τα λόγια του Πέτρου (Πρ 1:21, 22), ο Ματθίας ήταν ακόλουθος του Χριστού όλο το διάστημα των τριάμισι ετών της διακονίας του Ιησού, είχε στενή συναναστροφή με τους αποστόλους και ήταν πιθανότατα ένας από τους 70 μαθητές, ή ευαγγελιστές, τους οποίους έστειλε ο Ιησούς να κηρύξουν. (Λου 10:1) Μετά την εκλογή του η εκκλησία θεωρούσε ότι “συγκαταλεγόταν με τους έντεκα αποστόλους” (Πρ 1:26), και όταν το βιβλίο των Πράξεων κάνει λόγο αμέσως μετά για «τους αποστόλους» ή τους «δώδεκα», συμπεριλαμβάνει σε αυτούς τον Ματθία.—Πρ 2:37, 43· 4:33, 36· 5:12, 29· 6:2, 6· 8:1, 14· βλέπε ΠΑΥΛΟΣ.

ΜΑΤΙ

Το όργανο της όρασης, μια εξαιρετικά αποτελεσματική, αυτορυθμιζόμενη «μηχανή λήψης εικόνων» που μεταδίδει ερεθίσματα στον εγκέφαλο, όπου το αντικείμενο το οποίο έχει εστιαστεί στον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού μεταφράζεται σε εικόνα. Η λέξη ‛άγιν του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και η λέξη ὀφθαλμός του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου χρησιμοποιούνται και οι δύο με κυριολεκτικές και μεταφορικές έννοιες. Η εβραϊκή λέξη χρησιμοποιείται επίσης για να υποδηλώσει μια «πηγή». (Γε 24:13· Εξ 15:27) Η ύπαρξη δύο ματιών, όπως συμβαίνει στο ανθρώπινο σώμα, παρέχει στερεοσκοπική όραση. Η απώλεια της όρασης συνιστά φοβερή αναπηρία, επειδή η όραση είναι πιθανότατα ο σπουδαιότερος αγωγός επικοινωνίας με τη διάνοια.

Το μάτι είναι ένα από τα ωραιότερα μέρη του σώματος. (Ασμ 1:15· 4:9· 7:4) Τόσο παραμορφωτική και επιζήμια ήταν οποιαδήποτε πάθηση των ματιών ώστε δεν μπορούσε κάποιος να υπηρετεί ως ιερέας υπό τη διαθήκη του Νόμου αν ήταν τυφλός ή είχε κάποια ασθένεια σε ένα από τα δύο μάτια. (Λευ 21:18, 20) Στον Ισραήλ, υπό το Νόμο, ο άνθρωπος που έβγαζε το μάτι του δούλου του ήταν υποχρεωμένος να τον αφήσει ελεύθερο. (Εξ 21:26) Ορισμένα αρχαία έθνη, για να ταπεινώσουν τους εχθρούς τους και να εκμηδενίσουν τη δύναμή τους, ακολουθούσαν την απάνθρωπη τακτική τού να τυφλώνουν τους εξέχοντες άντρες μεταξύ των εχθρών που αιχμαλώτιζαν.—Κρ 16:21· 1Σα 11:2· 2Βα 25:7.

Η κατασκευή του ματιού αποκαλύπτει ότι ο Πλάστης του το σχεδίασε με θαυμαστό τρόπο, οι δε επιστήμονες απέχουν πολύ από το να κατανοήσουν τη διαδικασία με την οποία ο εγκέφαλος μεταφράζει ό,τι του μεταδίδεται μέσω του ματιού. Όλα αυτά υποδεικνύουν την ευφυΐα του Σχεδιαστή του ματιού. Ο ίδιος ο Ιεχωβά Θεός επιβεβαιώνει ότι αυτός δημιούργησε το μάτι, λέγοντας: «Αυτός που έπλασε το μάτι δεν μπορεί να δει;»—Ψλ 94:9· Παρ 20:12.

Τα Μάτια του Ιεχωβά. Ο Θεός βοηθάει τους ανθρώπους να καταλάβουν και να συνειδητοποιήσουν ορισμένα πράγματα σχετικά με τον εαυτό του παρομοιάζοντάς τα με πράγματα που βλέπουμε και γνωρίζουμε καλά. Για παράδειγμα, λέει μεταφορικά ότι τα «μάτια» του είναι στραμμένα πάνω στο λαό του, υποδηλώνοντας προφανώς ότι τον προσέχει και τον φροντίζει στοργικά. Ο απόστολος Πέτρος λέει: «Τα μάτια του Ιεχωβά είναι στραμμένα πάνω στους δικαίους». (1Πε 3:12) Ο Θεός τονίζει αυτή τη φροντίδα και την ευαισθησία για την ευημερία των υπηρετών του όταν τους χαρακτηρίζει ως «την κόρη» του ματιού του, δείχνοντας μεταφορικά πόσο πολύτιμοι είναι αυτοί ενώπιόν του και πόσο γρήγορα ενεργεί για λογαριασμό τους όταν τους αγγίζει ο εχθρός.—Δευ 32:10· Ψλ 17:8.

Περιγράφοντας πώς παρατηρεί ο Θεός τις πράξεις όλων των ανθρώπων, ο Ιερεμίας έγραψε ότι “τα μάτια Του είναι ανοιχτά προς όλες τις οδούς των γιων των ανθρώπων, για να δώσει στον καθένα σύμφωνα με τις οδούς του”. (Ιερ 32:19) Σχετικά με την παντογνωσία του Ιεχωβά και το σκοπό που έχει να ασκήσει δικαιοσύνη προς όλους, ο απόστολος Παύλος έγραψε: «Δεν υπάρχει δημιουργία που να μην είναι φανερή ενώπιόν του, αλλά τα πάντα είναι γυμνά και τελείως εκτεθειμένα στα μάτια εκείνου στον οποίο έχουμε να δώσουμε λογαριασμό». (Εβρ 4:13· 2Χρ 16:9· Ψλ 66:7· Παρ 15:3) Για το ότι ο Θεός εξετάζει τους ανθρώπους διερευνώντας τους, ο ψαλμωδός λέει: «Τα μάτια του βλέπουν, τα ακτινοβόλα μάτια του εξετάζουν τους γιους των ανθρώπων».—Ψλ 11:4.

Η ικανότητα που έχει ο Ιεχωβά να γνωρίζει τα χαρακτηριστικά και τις τάσεις ενός ατόμου ή τη γενετική του κατασκευή ακόμη και ενόσω σχηματίζεται στη μήτρα, όπως συνέβη με τον Ιακώβ και τον Ησαύ (Γε 25:21-23· Ρω 9:10-13), υποδηλώνεται από τα λόγια του ψαλμωδού Δαβίδ: «Τα μάτια σου με είδαν όταν ήμουν έμβρυο, και στο βιβλίο σου ήταν καταγραμμένα όλα τα μέρη μου, όσον αφορά τις ημέρες κατά τις οποίες σχηματίζονταν και δεν υπήρχε ακόμη ούτε ένα από αυτά».—Ψλ 139:15, 16.

Αλληγορική Χρήση. Το ανθρώπινο μάτι είναι σπουδαίος αγωγός επικοινωνίας με τη διάνοια, ο οποίος ασκεί ισχυρή επίδραση στα συναισθήματα και στις πράξεις. Ο Σατανάς έβαλε την Εύα σε πειρασμό κάνοντάς την να επιθυμήσει κάτι που είδε με τα μάτια της. (Γε 3:6) Ο ίδιος επιχείρησε να παρασύρει τον Ιησού στην αμαρτία προτρέποντάς τον να αποκτήσει με ακατάλληλο τρόπο κάποια πράγματα που είδε με τα μάτια του. (Λου 4:5-7) Και ο απόστολος Ιωάννης μάς λέει ότι «η επιθυμία των ματιών» είναι ένα από τα πράγματα που προέρχονται από αυτόν τον κόσμο, ο οποίος παρέρχεται. (1Ιω 2:16, 17) Παρόμοια, πολλά συναισθήματα εκφράζονται με τα μάτια, γι’ αυτό και οι Γραφές χρησιμοποιούν τις εκφράσεις «επηρμένα [υπεροπτικά] μάτια» (Παρ 6:17), “λαμπερά μάτια” (της κακής γυναίκας που αποπλανά—Παρ 6:25), «μάτια γεμάτα μοιχεία» (2Πε 2:14), “μάτι που δεν είναι γενναιόδωρο” (Παρ 23:6), «φθονερό μάτι» (Παρ 28:22), “μάτι που είναι πονηρό” (“κακό μάτι”, KJ· ΑΠΛ· ΤΚΔ)—αυτή η τελευταία έκφραση δεν εννοεί ότι το μάτι έχει κάποια μαγική ιδιότητα, αλλά ότι υπάρχει μάτι με κακές προθέσεις, το αντίθετο του ματιού που είναι «καλοσυνάτο».—Ματ 20:15· Παρ 22:9.

Οι κινήσεις των ματιών είναι πολύ ενδεικτικές των αισθημάτων του ατόμου. Τα μάτια μπορεί να δείχνουν σπλαχνικότητα ή έλλειψη σπλαχνικότητας (Δευ 19:13), το δε “κλείσιμο” των ματιών μπορεί να εκφράζει χλευασμό ή κατάστρωση ανέντιμων σχεδίων. (Ψλ 35:19· Παρ 6:13· 16:30) Κάποιος ο οποίος δεν θέλει να παρατηρεί ή δεν επιθυμεί να κάνει κάτι για κάποιον άλλον μπορεί να λεχθεί ότι κλείνει ή κρύβει τα μάτια του. (Ματ 13:15· Παρ 28:27) Για τον άφρονα λέγεται ότι έχει τα μάτια του «στην άκρη της γης», με την έννοια ότι αυτά περιπλανιούνται εδώ και εκεί χωρίς συγκεκριμένο σκοπό, ενώ οι σκέψεις του είναι οπουδήποτε αλλού εκτός από εκεί όπου θα έπρεπε να είναι. (Παρ 17:24) Ακόμη και η υγεία και το σφρίγος ενός ανθρώπου ή το κατά πόσον είναι ευτυχισμένος γίνονται φανερά από την όψη των ματιών του. (1Σα 14:27-29· Δευ 34:7· Ιωβ 17:7· Ψλ 6:7· 88:9) Ο Βασιλιάς Ιωσαφάτ είπε στον Ιεχωβά: «Τα μάτια μας είναι στραμμένα προς εσένα».—2Χρ 20:12.

Σε ορισμένα συμφραζόμενα, τα «μάτια» αναφέρονται στην κρίση του ατόμου (Γε 19:14· Παρ 12:15· Ματ 21:42), στην παρουσία του (Γε 23:11), στη γνώση του (Αρ 15:24), στην προσοχή του (Γε 44:21· Λου 4:20) ή στη συμπόνια του (Παρ 28:27). Η εβραϊκή λέξη ‛άγιν (μάτι) μπορεί επίσης να αναφέρεται στην εμφάνιση κάποιου πράγματος, όπως στην «ορατή επιφάνεια» της γης (Εξ 10:5, υποσ.), στην «όψη» του μάννα και του ήλεκτρου (Αρ 11:7, υποσ.· Ιεζ 1:4), στο “λαμπύρισμα” του κρασιού (Παρ 23:31), στο “λαμπύρισμα” του πάγου (Ιεζ 1:22) και στην «όψη» του χαλκού (Δα 10:6).—Παράβαλε Ζαχ 5:6, υποσ.

Βλέπουν τον Θεό και τον Ιησού. Τα πνευματικά πλάσματα, οι άγγελοι, μπορούν να δουν τη λαμπρότητα του Ιεχωβά (Ματ 18:10· Λου 1:19), κάτι που δεν μπορούν να αντέξουν τα ανθρώπινα μάτια, διότι ο ίδιος ο Ιεχωβά είπε στον Μωυσή: «Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να με δει και να ζήσει». (Εξ 33:20) Ο Ιωάννης είπε: «Κανένας άνθρωπος δεν έχει δει ποτέ τον Θεό». (Ιωα 1:18) Επομένως, όταν ο Ιησούς είπε στο μαθητή του τον Φίλιππο: «Αυτός που έχει δει εμένα έχει δει και τον Πατέρα» (Ιωα 14:9), και όταν ο απόστολος Ιωάννης είπε: «Αυτός που κάνει το κακό δεν έχει δει τον Θεό» (3Ιω 11), εννοούσαν προφανώς και οι δύο ότι κάποιος βλέπει τον Θεό, όχι με τα φυσικά του μάτια, αλλά με αυτό που ο απόστολος Παύλος αποκάλεσε «τα μάτια της καρδιάς». (Εφ 1:18) Εκείνοι που βλέπουν με τα μάτια της καρδιάς είναι όσοι φτάνουν πραγματικά στο σημείο να γνωρίσουν τον Θεό με το να εκτιμήσουν τις ιδιότητές του, γι’ αυτό και ο Ιωάννης μπορούσε να πει: «Αυτός που δεν αγαπάει δεν έχει γνωρίσει τον Θεό, επειδή ο Θεός είναι αγάπη».—1Ιω 4:8.

Κατ’ αναλογία, δεδομένου ότι ο Ιησούς είπε πως “ο κόσμος δεν θα τον έβλεπε πια” (Ιωα 14:19), και η δήλωση του εδαφίου Αποκάλυψη 1:7: «Θα τον δει [τον Ιησού Χριστό] κάθε μάτι» πρέπει να αναφέρεται, όχι στο κατά γράμμα μάτι, αλλά στην επίδραση που θα έχουν στη διάνοια των ανθρώπινων παρατηρητών οι αποδείξεις τις οποίες θα μπορούν να δουν με τα κατά γράμμα μάτια τους όταν εκείνος αρχίσει να καταστρέφει τους εχθρούς του. Ωστόσο, η Αγία Γραφή δείχνει καθαρά ότι εκείνοι τους οποίους καλεί ο Θεός σε ουράνια ζωή με τον Χριστό θα δουν κυριολεκτικά τον Θεό, πράγμα το οποίο προϋποθέτει ότι ανασταίνονται με ουράνιο, πνευματικό σώμα.—1Πε 1:4· 1Κο 15:50-54· παράβαλε 1Πε 3:18.

Πνευματική Όραση. Το πνευματικό μάτι, όπως και το φυσικό μάτι, είναι δώρο από τον Θεό. (Παρ 20:12) Εκείνος υπόσχεται ότι θα θεραπεύσει τα πνευματικά μάτια, καθώς και τα φυσικά, και ότι θα αφαιρέσει κάθε αιτία για δάκρυα. (Ησ 35:5· Απ 21:4) Οι σκοποί του Θεού δεν μπορούν να γίνουν κατανοητοί χωρίς το δώρο της πνευματικής όρασης. Από την άλλη πλευρά, ο Ιεχωβά κρύβει την αλήθεια του από τα μάτια εκείνων που είναι πεισματικοί ή στασιαστικοί, αφήνοντας “τα μάτια τους να σκοτεινιάσουν”. (Ρω 11:8-10· Λου 19:42) Αυτοί «έχουν [κατά γράμμα] μάτια, αλλά δεν μπορούν να δουν [πνευματικά]».—Ιερ 5:21· Ησ 59:10.

Ο Ιησούς τόνισε επίσης ότι η πνευματική όραση κάποιου πρέπει να διατηρείται οξεία και εστιασμένη, λέγοντας: «Το λυχνάρι του σώματος είναι το μάτι. Αν, λοιπόν, το μάτι σου είναι απλό [ειλικρινές· πλήρως συγκεντρωμένο· εστιασμένο· γενναιόδωρο], όλο το σώμα σου θα είναι φωτεινό· αλλά αν το μάτι σου είναι πονηρό, όλο το σώμα σου θα είναι σκοτεινό. Αν στην πραγματικότητα το φως που είναι μέσα σου είναι σκοτάδι, πόσο μεγάλο είναι αυτό το σκοτάδι!» (Ματ 6:22 [υποσ.], 23) Περαιτέρω ο Ιησούς συμβουλεύει να μην τολμάει κάποιος να προθυμοποιείται να βγάλει ένα απλό «άχυρο» από το μάτι του αδελφού του, ώστε να τον βοηθήσει να εξάγει πιο αποδεκτές κρίσεις, όταν η δική του ικανότητα να κρίνει σωστά παρακωλύεται από ένα «δοκάρι».—Ματ 7:3-5.

Ο απόστολος Ιωάννης είδε το θρόνο του Θεού και σε συνδυασμό με αυτόν τέσσερα ζωντανά πλάσματα γεμάτα μάτια μπροστά και πίσω. (Απ 4:6, 8) Πλάσματα εξοπλισμένα με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν να παραμένουν συνεχώς σε εγρήγορση, ικανά να βλέπουν τα πάντα. Θα ήταν πλήρως ενήμερα για το τι γίνεται εδώ στη γη, θα λάβαιναν υπόψη τους τον Θεό στα πάντα και θα παρατηρούσαν όλες τις ενδείξεις που θα έδινε εκείνος σχετικά με το τι θα ήθελε να γίνει. (Παράβαλε Ψλ 123:2· επίσης Ιεζ 1:18· 10:12.) Ο Ιεχωβά συμβουλεύει τους υπηρέτες του να μην αφήνουν τα λόγια του “να απομακρυνθούν από τα μάτια τους”.—Παρ 4:20, 21· Λου 10:23· βλέπε ΤΥΦΛΩΣΗ.

ΜΑΤΡΕΔ

(Ματρέδ) [από μια ρίζα που σημαίνει «διώχνω»].

Μητέρα της Μεεταβεήλ, της συζύγου του Εδωμίτη Βασιλιά Αδάρ (Αδάδ). (Γε 36:31, 39· 1Χρ 1:50) Στο εδάφιο Γένεση 36:39 η συριακή Πεσίτα και η Μετάφραση των Εβδομήκοντα παρουσιάζουν το άτομο αυτό ως γιο του Μεζαάβ, αλλά σύμφωνα με το Μασοριτικό κείμενο, η Ματρέδ ήταν κόρη του Μεζαάβ.

ΜΑΤΡΙΤΕΣ

(Ματρίτες) [Του (Από το) Ματάρ (που σημαίνει Βροχή [επομένως, γεννημένοι την εποχή των βροχών])].

Οικογένεια Βενιαμιτών στην οποία ανήκε ο Βασιλιάς Σαούλ του Ισραήλ. (1Σα 10:21) Η Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου χρησιμοποιεί το όνομα «Ματρεί». (Βλέπε επίσης ΒΑΜ, ΜΠΚ.) Ωστόσο, η εβραϊκή λέξη ματρί συνοδεύεται εδώ από το οριστικό άρθρο. Άρα, η Μετάφραση Νέου Κόσμου την αποδίδει σωστά ως “οι Ματρίτες”, όπως κάνουν και άλλες σύγχρονες μεταφράσεις.—AS· AT· RS· ΛΧ.

ΜΑΤΤΑΘΑ

(Ματταθά) [πιθανότατα συντετμημένη μορφή του εβρ. Ματτιθγιάχ («Ματτιθίας»), που σημαίνει «Δώρο του Ιεχωβά»].

Κάποιος άντρας από τη φυλή του Ιούδα, γιος του Νάθαν και εγγονός του Δαβίδ. Υπήρξε πρόγονος του Ιησού, σύμφωνα με τη γενεαλογία του Χριστού από τη συγγένεια της μητέρας του όπως την κατέγραψε ο Λουκάς.—Λου 3:23, 31.

ΜΑΤΤΑΘΙΑΣ

(Ματταθίας) [από το εβρ. Ματτιθγιάχ («Ματτιθίας»), που σημαίνει «Δώρο του Ιεχωβά»].

1. Το όνομα που δίνει η Μετάφραση των Εβδομήκοντα στον Κορεΐτη Λευίτη Ματτιθία, τον πρωτότοκο του Σαλλούμ.—1Χρ 9:31· βλέπε ΜΑΤΤΙΘΙΑΣ Αρ. 2.

2. Ο τύπος που χρησιμοποιείται στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα για τον “Ματτιθία”, έναν από τους “γιους του Ιεδουθούν”.—1Χρ 25:3· βλέπε ΜΑΤΤΙΘΙΑΣ Αρ. 1.

3. Κάποιος άντρας από τη φυλή του Ιούδα ο οποίος αποκαλείται “γιος του Αμώς” στη γενεαλογία του Ιησού από τη συγγένεια της μητέρας του.—Λου 3:23, 25.

4. Κάποιος άλλος άντρας από τη φυλή του Ιούδα, αποκαλούμενος “γιος του Σεμεείν”, ο οποίος έζησε μετά τις ημέρες του Ζοροβάβελ και αναφέρεται στη γενεαλογία του Ιησού όπως την κατέγραψε ο Λουκάς.—Λου 3:23, 26, 27.

ΜΑΤΤΑΝ

(Ματτάν) [Δώρο].

1. Ιερέας του Βάαλ ο οποίος θανατώθηκε μπροστά στα θυσιαστήρια που βρίσκονταν στον οίκο αυτού του ψεύτικου θεού. Αυτό συνέβη όταν ο λαός, υπό την καθοδηγία του Ιωδαέ, του ιερέα του Ιεχωβά, γκρέμισε τον οίκο του Βάαλ και κατέστρεψε τα θυσιαστήριά του καθώς και τις εικόνες του. Σε εκείνη την περίσταση θανατώθηκε η σφετερίστρια Γοθολία και ενθρονίστηκε βασιλιάς του Ιούδα ο Ιωάς.—2Βα 11:16-21· 2Χρ 23:17.

2. Ο πατέρας του Σεφατία, διώκτη του Ιερεμία.—Ιερ 38:1, 4-6.

ΜΑΤΤΑΝΑ

(Ματτανά) [Δώρο].

Μια από τις τοποθεσίες όπου στρατοπέδευσε ο Ισραήλ ανάμεσα στην κοιλάδα του χειμάρρου Αρνών και στην επικράτεια του Σηών του Αμορραίου. (Αρ 21:13-21) Το Χίρμπετ ελ-Μεντέιγινε (ή Μουντέινα), περίπου 15 χλμ. ΒΑ της Διβών, ταυτίζεται κατά την τρέχουσα άποψη ορισμένων με την αρχαία τοποθεσία.

ΜΑΤΤΑΝΙΑΣ

(Ματτανίας) [Δώρο του Ιεχωβά].

1. Λευίτης, γιος του Αιμάν. Κληρώθηκε να είναι επικεφαλής της ένατης από τις ομάδες υπηρεσίας των Λευιτών μουσικών όπως αυτές οργανώθηκαν από τον Δαβίδ.—1Χρ 25:1, 4, 8, 9, 16.

2. Λευίτης από τους γιους του Ασάφ και πρόγονος του Ιααζιήλ. (2Χρ 20:14) Ενδέχεται να είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Ματτανία των εδαφίων 1 Χρονικών 9:15 και Νεεμίας 13:13. Ίσως ο Ματτανίας που αναφέρεται στο εδάφιο Νεεμίας 12:8 να είναι κάποιος άλλος Ματτανίας ή ο εκπρόσωπος εκείνου του οίκου· παράβαλε Νεεμίας 11:17, 22· 12:25.

3. Λευίτης απόγονος του Ασάφ που βοήθησε στον καθαρισμό του οίκου του Ιεχωβά την εποχή του Βασιλιά Εζεκία.—2Χρ 29:12-16.

4. Γιος του Βασιλιά Ιωσία και θείος του Βασιλιά Ιωαχίν. Τοποθετήθηκε στο θρόνο του Ιούδα από τον Ναβουχοδονόσορα, το βασιλιά της Βαβυλώνας, ο οποίος τον μετονόμασε σε Σεδεκία.—2Βα 24:15-17· βλέπε ΣΕΔΕΚΙΑΣ Αρ. 4.

5. Ισραηλίτης από «τους γιους του Ελάμ» οι οποίοι εξαπέστειλαν τις αλλοεθνείς συζύγους τους.—Εσδ 10:25, 26, 44.

6. Ισραηλίτης από «τους γιους του Ζατθού» οι οποίοι εξαπέστειλαν τις αλλοεθνείς συζύγους τους.—Εσδ 10:25, 27, 44.

7. Ισραηλίτης από «τους γιους του Φαάθ-μωάβ» οι οποίοι εξαπέστειλαν τις αλλοεθνείς συζύγους τους.—Εσδ 10:25, 30, 44.

8. Ισραηλίτης από «τους γιους του Βανί» οι οποίοι εξαπέστειλαν τις αλλοεθνείς συζύγους τους.—Εσδ 10:25, 34, 37, 44.

ΜΑΤΤΑΤΤΑ

(Ματταττά) [συντετμημένη μορφή του Ματτιθίας, που σημαίνει «Δώρο του Ιεχωβά»].

Ισραηλίτης «από τους γιους του Ασούμ» οι οποίοι παντρεύτηκαν αλλοεθνείς συζύγους αλλά τις απέπεμψαν στις ημέρες του Έσδρα.—Εσδ 10:25, 33, 44.

ΜΑΤΤΕΝΑΪ

(Ματτεναΐ) [συντετμημένη μορφή του Ματτανίας, που σημαίνει «Δώρο του Ιεχωβά»].

1. Ισραηλίτης «από τους γιους του Ασούμ» οι οποίοι είχαν πάρει αλλοεθνείς συζύγους αλλά τις εξαπέστειλαν την εποχή του Έσδρα.—Εσδ 10:25, 33, 44.

2. Ισραηλίτης «από τους γιους του Βανί» οι οποίοι εξαπέστειλαν τις αλλοεθνείς συζύγους τους στις ημέρες του Έσδρα.—Εσδ 10:25, 34, 37, 44.

3. Ιερέας των ημερών του Ιεχωακείμ ο οποίος ήταν κεφαλή του πατρικού οίκου του Ιωαρίβ.—Νε 12:12, 19.

ΜΑΤΤΙΘΙΑΣ

(Ματτιθίας) [Δώρο του Ιεχωβά].

1. Λευίτης που έπαιζε άρπα όταν η κιβωτός της διαθήκης μεταφερόταν στην Ιερουσαλήμ από το σπίτι του Ωβήδ-εδώμ. (1Χρ 15:17-21, 25) Πιθανότατα ο ίδιος αυτός Ματτιθίας ήταν ένας από τους Λευίτες μουσικούς τους οποίους τοποθέτησε ο Δαβίδ μπροστά από την Κιβωτό «τόσο για να ανακαλούν στη μνήμη όσο και για να ευχαριστούν και να αινούν τον Ιεχωβά, τον Θεό του Ισραήλ» (1Χρ 16:4, 5) και ήταν το άτομο που κληρώθηκε αργότερα ανάμεσα από τους γιους του Ιεδουθούν για να είναι επικεφαλής της 14ης 12μελούς υποδιαίρεσης Λευιτών μουσικών.—1Χρ 25:1, 3, 9, 21.

2. Κααθίτης Λευίτης από την οικογένεια του Κορέ και πρωτότοκος γιος του Σαλλούμ. Αυτός ο Ματτιθίας ήταν μεταξύ των Λευιτών που επέστρεψαν από τη βαβυλωνιακή εξορία και «είχε την έμπιστη θέση του υπεύθυνου για όσα ψήνονταν σε ταψάκια».—1Χρ 9:31, 32.

3. Λευίτης ή ιερέας που στεκόταν στα δεξιά του Έσδρα καθώς ο αντιγραφέας διάβαζε το Νόμο του Μωυσή στους Ιουδαίους που είχαν συναχθεί στην Ιερουσαλήμ.—Νε 8:1, 4.

4. Ισραηλίτης «από τους γιους της Νεβώ» ο οποίος ήταν μεταξύ εκείνων που δέχτηκαν αλλοεθνείς συζύγους αλλά εξαπέστειλαν «συζύγους και γιους» στις ημέρες του Έσδρα.—Εσδ 10:25, 43, 44.

ΜΑΥΡΗ ΜΟΥΡΙΑ

[ελλ. κείμενο, συκάμινος].

Αυτό το δέντρο, που ονομάζεται και συκαμινιά, αναφέρεται μόνο μία φορά, στο σχόλιο του Ιησού προς τους αποστόλους σχετικά με την πίστη τους. (Λου 17:5, 6, υποσ.) Η χρησιμοποιούμενη λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου εφαρμοζόταν συνήθως στη μουριά, και η μαύρη μουριά (μορέα η μέλαινα [Morus nigra]) καλλιεργείται ευρέως στο Ισραήλ. Είναι εύρωστο δέντρο το οποίο φτάνει σε ύψος περίπου τα 6 μ., έχει μεγάλα καρδιόσχημα φύλλα και βαθυκόκκινους ή μαύρους καρπούς που μοιάζουν με βατόμουρα.

ΜΑΥΡΟ

Βλέπε ΧΡΩΜΑΤΑ.

ΜΑΥΡΟΣΟΥΣΑΜΟ

Μαζί με το κύμινο στα εδάφια Ησαΐας 28:25, 27 αναφέρεται και το φυτό που προσδιορίζεται από την εβραϊκή λέξη κέτσαχ. Η λέξη αυτή έχει μεταφραστεί με διάφορους τρόπους: «βίκος» (KJ), «μάραθο» (Mo) και «άνηθος» (AT· RS· ΜΠΚ). Ωστόσο, τα συμφραζόμενα και η αντίστοιχη ονομασία του φυτού στην αραβική (κάζχα) φαίνεται ότι ευνοούν την απόδοση «μαυροσούσαμο» (JP· ΜΝΚ). Το μαυροσούσαμο (νιγέλλα η εδώδιμος [Nigella sativa]) ανήκει στην οικογένεια Βατραχίδες, φτάνει στο ίδιο περίπου ύψος με το κύμινο (30 ως 60 εκ.) και έχει παρόμοια με εκείνο πτεροσχιδή φύλλα, φέρει δε μεμονωμένα, όμορφα λουλούδια με κυανόλευκα πέταλα. Τα περικάρπια έχουν εσωτερικά χωρίσματα, οι δε μικροσκοπικοί μαύροι σπόροι—μικρότεροι από του κύμινου—έχουν δριμύτατη γεύση αλλά και άρωμα, και χρησιμοποιούνται στις τροφές για να τους προσδώσουν αρκετά καυτερή γεύση. Το μαυροσούσαμο ήταν αγαπημένο καρύκευμα των αρχαίων Ελλήνων και των Ρωμαίων.—ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 1, σ. 543.

Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη χρήση της λέξης «μαυροσούσαμο» στα εδάφια Ησαΐας 28:25, 27, βλέπε ΚΥΜΙΝΟ.

ΜΑΧΑΒΙΤΗΣ

(Μαχαβίτης).

Επωνυμία του Ελιήλ, ενός από τους κραταιούς άντρες των στρατιωτικών δυνάμεων του Δαβίδ. (1Χρ 11:26, 46) Ο προσδιορισμός αυτός ίσως χρησιμοποιείται για να διαχωρίσει τον εν λόγω Ελιήλ από τον Ελιήλ του εδαφίου 1 Χρονικών 11:47.

ΜΑΧΑΖΙΩΘ

(Μαχαζιώθ).

Κααθίτης Λευίτης και τελευταίος από τους 14 γιους του Αιμάν, στη σειρά με την οποία αναφέρονται. Ο Μαχαζιώθ τέθηκε επικεφαλής της 23ης ομάδας υπηρεσίας των μουσικών του ναού σύμφωνα με την οργάνωση αυτών των ομάδων από τον Δαβίδ.—1Χρ 25:4-6, 8, 9, 30.

ΜΑΧΑΘ

(Μαχάθ) [πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «τρομοκρατώ»].

1. Κααθίτης Λευίτης και πρόγονος του Σαμουήλ και του Αιμάν, του υμνωδού στον οίκο του Ιεχωβά.—1Χρ 6:31-35.

2. Ένας από τους Κααθίτες Λευίτες που βοήθησαν στον καθαρισμό του ναού στις ημέρες του Βασιλιά Εζεκία. (2Χρ 29:12, 15, 16) Προφανώς το ίδιο άτομο έγινε επίτροπος υπό τον Χωνανία και τον Σιμεΐ οι οποίοι είχαν υπό την επιστασία τους «τη συνεισφορά και το δέκατο και τα άγια πράγματα» στο ναό.—2Χρ 31:12, 13.

ΜΑΧΑΙΡΙ

Όργανο κοπής με μονή ή διπλή κόψη. Τα μαχαίρια που χρησιμοποιούνταν στις Βιβλικές χώρες κατά την αρχαιότητα ήταν φτιαγμένα από πέτρα (κυρίως από πυρόλιθο), χαλκό, μπρούντζο ή σίδερο.

Η εβραϊκή λέξη μα’αχέλεθ, η οποία κατά κυριολεξία αναφέρεται σε σκεύος που χρησιμοποιεί κάποιος όταν τρώει, εφαρμόζεται επίσης σε μεγάλα μαχαίρια όπως αυτά με τα οποία τεμάχιζαν τα νεκρά σώματα των ζώων που προσφέρονταν ως θυσία. Ένα “μαχαίρι σφαγής” (εβρ., μα’αχέλεθ) ήταν το όργανο που πήρε στα χέρια του ο πιστός Αβραάμ όταν επρόκειτο να θυσιάσει τον Ισαάκ (Γε 22:6, 10), και τον ίδιο τύπο μαχαιριού χρησιμοποίησε κάποιος Λευίτης για να κόψει το σώμα της νεκρής παλλακίδας του σε 12 κομμάτια. (Κρ 19:29) Επίσης, το εδάφιο Παροιμίες 30:14 μιλάει για μια «γενιά της οποίας τα δόντια είναι σπαθιά και τα σαγόνια είναι μαχαίρια σφαγής», χρησιμοποιώντας έτσι την ίδια εβραϊκή λέξη ως σύμβολο αρπακτικότητας.

Ο Ιησούς του Ναυή κατασκεύασε «μαχαίρια από πυρόλιθο» για την περιτομή των γιων του Ισραήλ στη Γαβαάθ-ααραλώθ. (Ιη 5:2-4) Η εβραϊκή έκφραση που προσδιορίζει αυτά τα μαχαίρια αποτελείται εν μέρει από τη λέξη χέρεβ, η οποία αποδίδεται γενικά «σπαθί». (Παράβαλε Ιη 5:2, υποσ.) Το κοινό χαναανιτικό μαχαίρι από πυρόλιθο είχε μήκος περίπου 15 εκ., ήταν παχύτερο στο κέντρο από ό,τι στις άκρες και διέθετε διπλή κόψη.

Οι αρχαίοι αντιγραφείς και γραμματείς χρησιμοποιούσαν ένα είδος μαχαιριού για να κάνουν μυτερές τις καλαμένιες πένες τους και για να σβήνουν. Το εδάφιο Ιερεμίας 36:23 αναφέρει ότι χρησιμοποίησαν «το μαχαίρι του γραμματέα» για να κόψουν το ρόλο του βιβλίου που είχε συντάξει ο Ιερεμίας υπό την κατεύθυνση του Ιεχωβά.

Πολλά αρχαία χάλκινα μαχαίρια είχαν ίσια λεπίδα μήκους 15 ως 25 εκ. Έχουν ανακαλυφτεί και μερικά με καμπυλωτές άκρες. Οι λαβές ήταν συχνά ενιαίες με τη λεπίδα. Άλλες λαβές ήταν ξύλινες και στερεώνονταν στη λεπίδα.

Τα εδάφια Παροιμίες 23:1, 2 αναφέρονται στο μαχαίρι με μεταφορική έννοια, συνιστώντας “να βάζει κανείς μαχαίρι στο λαιμό του” όταν συντρώγει με βασιλιά, τονίζοντας προφανώς ότι σε μια τέτοια περίσταση είναι ανάγκη να χαλιναγωγεί κανείς την όρεξή του.

ΜΑΧΑΛΑΘ, 1

(Μαχαλάθ).

1. Κόρη του Ισμαήλ, αδελφή του Νεβαϊώθ και μία από τις γυναίκες που πήρε για συζύγους ο Ησαύ. (Γε 28:9) Πιθανώς είναι το ίδιο πρόσωπο με τη Βασεμάθ του εδαφίου Γένεση 36:3.

2. Εγγονή του Δαβίδ μέσω του γιου του τού Ιεριμώθ. Έγινε μία από τις συζύγους του Ροβοάμ.—2Χρ 11:18.

ΜΑΧΑΛΑΘ, 2

(Μαχαλάθ).

Πρόκειται μάλλον για μουσικό όρο, πιθανότατα τεχνικής φύσης, ο οποίος εμφανίζεται στην επιγραφή του 53ου και του 88ου Ψαλμού. Ορισμένοι πιστεύουν ότι αυτός ο όρος ίσως συνδέεται με μια εβραϊκή ρίζα που σημαίνει «εξασθενώ· αρρωσταίνω» και ως εκ τούτου υποδηλώνει μια θλιβερή και μελαγχολική μελωδία. Αυτό συμφωνεί με το κάπως μελαγχολικό περιεχόμενο αυτών των δύο ψαλμών, και ιδιαίτερα του 88ου Ψαλμού.

ΜΑΧΑΝΑΪΜ

(Μαχαναΐμ) [Δύο Στρατόπεδα· Δύο Καταυλισμοί].

Τοποθεσία Α του Ιορδάνη όπου ο Ιακώβ, μετά τον αποχωρισμό του από τον Λάβαν, συνάντησε μια ομάδα αγγέλων. Τότε ο Ιακώβ ονόμασε εκείνον τον τόπο «Μαχαναΐμ». (Γε 32:1, 2) Η σημασία του ονόματος («Δύο Στρατόπεδα· Δύο Καταυλισμοί») ίσως αναφέρεται έμμεσα στο «στρατόπεδο του Θεού», όπως αυτό αντιπροσωπευόταν από τους αγγέλους του, και στο στρατόπεδο του Ιακώβ. Προφανώς έπειτα από κάποιο διάστημα χτίστηκε εκεί μια πόλη. Το 15ο αιώνα Π.Κ.Χ. αυτή η πόλη παραχωρήθηκε αρχικά στους Γαδίτες και κατόπιν στους Μεραρίτες Λευίτες.—Ιη 13:24, 26· 21:34, 38.

Το διάστημα κατά το οποίο ο Δαβίδ βασίλευε από τη Χεβρών, η Μαχαναΐμ ήταν η έδρα του αντίπαλου βασιλείου υπό το γιο και διάδοχο του Σαούλ, τον Ις-βοσθέ. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι η πόλη ήταν οχυρωμένη και ότι βρισκόταν σε στρατηγική θέση. (2Σα 2:8-11, 29) Προφανώς σε αυτή την πόλη δολοφονήθηκε ο Ις-βοσθέ. (2Σα 4:5-7) Αργότερα, ο Δαβίδ, στην προσπάθειά του να ξεφύγει από το στασιαστικό γιο του τον Αβεσσαλώμ, πήγε στη Γαλαάδ και έτυχε ευνοϊκής υποδοχής στη Μαχαναΐμ. Εκεί και έμεινε, κατόπιν παράκλησης των υποστηρικτών του, και δεν έλαβε μέρος στη μάχη που έθεσε οριστικό τέλος στην απόπειρα του Αβεσσαλώμ να καταλάβει το θρόνο. (2Σα 17:24–18:16· 19:32· 1Βα 2:8) Στη διάρκεια της βασιλείας του γιου του Δαβίδ, του Σολομώντα, η Μαχαναΐμ υπαγόταν στη δικαιοδοσία του διαχειριστή Αχιναδάβ.—1Βα 4:7, 14.

Στο εδάφιο Άσμα Ασμάτων 6:13, η φράση “ο χορός δύο καταυλισμών” μπορεί επίσης να αποδοθεί “ο χορός της Μαχαναΐμ”. (AS, AT) Πιθανώς αυτό που εννοείται εδώ είναι κάποιος χορός στα πλαίσια συγκεκριμένης γιορτής που γινόταν στη Μαχαναΐμ.—Παράβαλε Κρ 21:19, 21.

Η ακριβής θέση της Μαχαναΐμ δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα, βρισκόταν όμως Α του Ιορδάνη και προφανώς Β του Ιαβόκ. (2Σα 2:29· Γε 31:21· 32:2, 22) Μερικοί πιθανολογούν ότι ταυτίζεται με το Χίρμπετ Μάχνε (ή Μίχνα), περίπου 19 χλμ. Β του Ιαβόκ και σχεδόν σε ίση απόσταση Α του Ιορδάνη, αλλά πολλοί πιστεύουν ότι αυτό το σημείο βρίσκεται πολύ Β του Ιαβόκ. Ο Γιοχανάν Ααρώνι ταυτίζει τη Μαχαναΐμ με το Τελλ εδ-Δάχαμπ ελ-Γάρμπι, στη βόρεια όχθη του Ιαβόκ, περίπου 12 χλμ. Α του Ιορδάνη.—Η Γη της Βίβλου (The Land of the Bible), μετάφραση (στην αγγλική) και επιμέλεια Ά. Ρέινι, 1979, σ. 314, 439.

ΜΑΧΑΝΕ-ΔΑΝ

(Μαχανέ-δαν) [Στρατόπεδο του Δαν].

Τοποθεσία η οποία σε μία περίπτωση αναφέρεται ότι βρισκόταν «ανάμεσα στη Ζορά και στην Εσθαόλ» (Κρ 13:25) και σε άλλη περίπτωση ότι βρισκόταν δυτικά της Κιριάθ-ιαρίμ. (Κρ 18:11, 12) Μερικοί πιστεύουν ότι πρόκειται για δύο διαφορετικά μέρη, εφόσον οι τοποθεσίες που υποδεικνύονται ως θέσεις της Εσθαόλ και της Ζορά βρίσκονταν αρκετά χιλιόμετρα ΝΔ της Κιριάθ-ιαρίμ. Όπως και αν έχουν τα πράγματα, δεν γνωρίζουμε ποια είναι η θέση του ενός ή περισσότερων τόπων με το όνομα Μαχανέ-δαν. Το όνομα αυτό σημαίνει «Στρατόπεδο του Δαν» και ως εκ τούτου ίσως υποδήλωνε απλώς έναν προσωρινό οικισμό ή τόπο στρατοπέδευσης, οπότε εύλογα θα μπορούσε να εφαρμόζεται σε περισσότερες από μία τοποθεσίες.

ΜΑΧΑΡΑΪ

(Μαχαραΐ) [από μια ρίζα που σημαίνει «βιάζομαι· σπεύδω»].

Ένας από τους κραταιούς άντρες των στρατιωτικών δυνάμεων του Δαβίδ και Νετωφαθίτης. (2Σα 23:8, 28· 1Χρ 11:26, 30) Ήταν απόγονος του Ζερά και αργότερα διορίστηκε υπεύθυνος της υποδιαίρεσης των 24.000 ατόμων που διακονούσαν το βασιλιά στη διάρκεια του δέκατου μήνα.—1Χρ 27:1, 13.

ΜΑΧΒΑΝΝΑΪ

(Μαχβανναΐ).

Γαδίτης κραταιός άντρας που συντάχθηκε με τη στρατιωτική ομάδα του Δαβίδ «στο δυσπρόσιτο μέρος της ερήμου» και έγινε ένας από τους επικεφαλής του στρατεύματός του.—1Χρ 12:8-14.

ΜΑΧΒΗΝΑ

(Μαχβηνά).

Το όνομα εμφανίζεται σε έναν κατάλογο απογόνων του Χάλεβ μέσω της παλλακίδας του της Μααχά. Ο γιος της ο Σαιβά αποκαλείται “πατέρας της Μαχβηνά και πατέρας της Γαβεά”. (1Χρ 2:48, 49) Ορισμένοι σχολιαστές, επισημαίνοντας ότι πολλά από τα ονόματα σε αυτό το απόσπασμα είναι ταυτόχρονα και ονόματα πόλεων, υποστηρίζουν ότι Μαχβηνά μπορεί να είναι το όνομα κάποιας πόλης της οποίας ιδρυτής, ή αλλιώς «πατέρας», υπήρξε ο Σαιβά.

ΜΑΧΕΡ-ΣΑΛΑΛ-ΧΑΣ-ΒΑΖ

(Μαχέρ-σαλάλ-χας-βαζ) [Βιαστείτε, Λάφυρα! Έσπευσε για τη Λεηλασία· ή, Πηγαίνοντας Βιαστικά Προς τα Λάφυρα, Έσπευσε για τη Λεηλασία].

Το όνομα που δόθηκε στο δεύτερο γιο του Ησαΐα με υπόδειξη του Ιεχωβά.

Ο Ιεχωβά πρόσταξε τον Ησαΐα να γράψει αυτά τα προφητικά λόγια σε μια μεγάλη πλάκα και να φροντίσει να το πιστοποιήσουν αυτό αξιόπιστοι μάρτυρες. Κατόπιν έδωσε στον προφήτη την οδηγία να ονομάσει το νεογέννητο γιο του με αυτήν ακριβώς την έκφραση, δηλώνοντας ότι προτού το παιδί μπορέσει να πει: «Πατέρα μου!» και «Μητέρα μου!» ο βασιλιάς της Ασσυρίας θα υπέτασσε τους εχθρούς του Ιούδα—τη Δαμασκό και τη Σαμάρεια. (Ησ 8:1-4) Η προφητική σημασία αυτού του ονόματος που δόθηκε στο δεύτερο γιο του Ησαΐα εκπληρώθηκε μέσα στην καθορισμένη χρονική περίοδο. Στη διάρκεια της βασιλείας του Φεκά, βασιλιά του Ισραήλ, ο Ασσύριος μονάρχης Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ εισέβαλε στον Ισραήλ, κατέλαβε πολλές πόλεις, λεηλάτησε τη χώρα και αιχμαλώτισε πολλούς κατοίκους. Στη συνέχεια ο Φεκά δολοφονήθηκε. (2Βα 15:29, 30) Επίσης, ο βασιλιάς της Ασσυρίας κατέλαβε την πρωτεύουσα της Συρίας, τη Δαμασκό, οδήγησε το λαό της σε εξορία και θανάτωσε τον Σύριο Βασιλιά Ρεζίν. (2Βα 16:9) Με αυτόν τον τρόπο έφτασαν στο τέλος τους και οι δύο αυτοί βασιλιάδες που είχαν συνωμοτήσει εναντίον του Ιούδα. Αργότερα, το 740 Π.Κ.Χ., οι Ασσύριοι ανέτρεψαν τη Σαμάρεια, εκτοπίζοντας τους αποστάτες Ισραηλίτες από εκείνη την πόλη και από την υπόλοιπη επικράτεια του βόρειου βασιλείου του Ισραήλ. (2Βα 17:1-6) Έτσι λοιπόν, αυτό το αγόρι που γέννησε στον Ησαΐα η σύζυγός του (την οποία εκείνος αποκαλεί «προφήτισσα») αποδείχτηκε στον Ισραήλ αληθινό και αξιόπιστο “σημείο και θαύμα” από τον Ιεχωβά.—Ησ 8:3, 18.

ΜΑΧΙ

(Μαχί) [πιθανώς συντετμημένη μορφή του Μαχίρ].

Γαδίτης και πατέρας του Γεουήλ, ενός από τους 12 Ισραηλίτες που στάλθηκαν να κατασκοπεύσουν τη Χαναάν.—Αρ 13:1, 2, 15, 16.

ΜΑΧΙΡ

(Μαχίρ) [από μια ρίζα που σημαίνει «πουλώ»].

1. Ο πρώτος κατονομαζόμενος γιος που απέκτησε ο Μανασσής από τη Σύρια παλλακίδα του. Ο Μαχίρ ίδρυσε την οικογένεια των Μαχιριτών και αποκαλείται «πατέρας του Γαλαάδ». Σύζυγός του ήταν η Μααχά, και απέκτησε γιους ενόσω ζούσε ο Ιωσήφ. (Γε 50:23· Αρ 26:29· Ιη 17:1· 1Χρ 2:21, 23· 7:14-17) «Οι γιοι του Μαχίρ» κατέλαβαν την περιοχή της Γαλαάδ, έδιωξαν τους Αμορραίους και έλαβαν όλη αυτή την περιφέρεια ως κληρονομιά. (Αρ 32:39, 40· Δευ 3:15· Ιη 13:31) Ο Σαλπαάδ και οι κόρες του ήταν Μανασσίτες από την οικογένεια του Μαχίρ. (Αρ 27:1· 36:1, 2· Ιη 17:3) Στον επινίκιο ύμνο της Δεββώρας και του Βαράκ, το όνομα «Μαχίρ» φαίνεται ότι χρησιμοποιείται ποιητικά για ολόκληρη τη φυλή του Μανασσή.—Κρ 5:1, 14.

2. Γιος του Αμμιήλ (και κάτοικος της Λο-δεβάρ) στο σπίτι του οποίου έμενε ο Μεφιβοσθέ, ο γιος του Ιωνάθαν, ώσπου τον πήρε κοντά του ο Δαβίδ και μερίμνησε για τις ανάγκες του. (2Σα 9:4-7, 13) Αργότερα, στη διάρκεια της ανταρσίας του Αβεσσαλώμ, ο Μαχίρ ήταν μεταξύ των ατόμων που εφοδίασαν τον Βασιλιά Δαβίδ και τους συντρόφους του με τροφή και άλλες προμήθειες.—2Σα 17:27-29.

ΜΑΧΙΡΙΤΕΣ

(Μαχιρίτες) [Του (Από τον) Μαχίρ].

Οικογένεια της φυλής του Μανασσή την οποία ίδρυσε ο γιος του ο Μαχίρ.—Αρ 26:29· βλέπε ΜΑΧΙΡ Αρ. 1.

ΜΑΧΝΑΔΕΒΑΪ

(Μαχναδεβαΐ).

Ισραηλίτης της μεταιχμαλωσιακής περιόδου, ο οποίος ήταν ένας από εκείνους που εξαπέστειλαν τις αλλοεθνείς συζύγους τους στις ημέρες του Έσδρα.—Εσδ 10:25, 40, 44.

ΜΑΧΠΕΛΑΧ

(Μαχπελάχ) [από μια ρίζα που σημαίνει «διπλός», κάτι που πιθανώς υποδεικνύει ότι η σπηλιά είχε διπλή είσοδο ή δύο εσοχές ή κοιλότητες].

Το όνομα που χρησιμοποιούνταν για έναν αγρό και μια σπηλιά στην περιοχή της Χεβρών, τα οποία αγόρασε ο Αβραάμ από τον Εφρών τον Χετταίο αντί 400 σίκλων ασημιού (περ. $880). Στη σπηλιά θάφτηκε η σύζυγος του Αβραάμ η Σάρρα, καθώς και άλλα πέντε τουλάχιστον άτομα: ο Αβραάμ, ο Ισαάκ, η Ρεβέκκα, ο Ιακώβ και η Λεία.—Γε 23:14-19· 25:9· 49:30, 31· 50:13.

Κατά γενική ομολογία, η σπηλιά που χρησίμευσε ως τόπος ταφής ταυτίζεται με τη Μεαράτ ΧαΜαχπελά, η οποία βρίσκεται στη σημερινή Χεβρών κάτω από ένα Μουσουλμανικό τέμενος περιβαλλόμενο από τείχη και καλούμενο Χαράμ ελ-Χαλίλ.

Στο εδάφιο Γένεση 23:17, η λέξη της εβραϊκής γλώσσας που δηλώνει τη θέση της σπηλιάς Μαχπελάχ σε σχέση με τη Μαμβρή έχει αποδοθεί με διάφορους τρόπους: «ανατολικά τής» (RS), «ενώπιον της» (AS), «κοντά στη» (BE), «απέναντι από τη» (JB, ΜΠΚ) και «μπροστά στη Μαμβρή» (ΜΝΚ, ΒΑΜ). Αν είναι σωστή η τοποθεσία που υποδεικνύει η παράδοση για τη Μαμβρή (το ερ-Ράματ ελ-Χαλίλ), τότε η απόδοση «ανατολικά της Μαμβρή» είναι άτοπη, εφόσον αυτό το μέρος βρίσκεται περίπου 3 χλμ. Β της σημερινής Χεβρών. Η φράση «στη Μαμβρή, δηλαδή στη Χεβρών» (Γε 23:19), ίσως σημαίνει ότι η Μαμβρή βρισκόταν στην περιφέρεια της Χεβρών.

ΜΑΩΛ

(Μαώλ) [από μια ρίζα που σημαίνει «χορεύω· στροβιλίζομαι»· ή, πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «παίζω αυλό»].

Κάποιος του οποίου οι γιοι, παρότι διέθεταν μεγάλη σοφία, δεν έφτασαν σε σοφία τον Βασιλιά Σολομώντα. (1Βα 4:31) Ορισμένοι θεωρούν ότι ο προσδιορισμός “γιοι του Μαώλ” σημαίνει έναν όμιλο μουσικών ή χορευτών.—Παράβαλε Ψλ 150:4, όπου η ίδια εβραϊκή λέξη αποδίδεται “κυκλικός χορός”.

ΜΑΩΝ

(Μαών).

1. Απόγονος του Χάλεβ μέσω του Σαμμαΐ. Ο Μαών μπορεί να υπήρξε ο πατέρας των κατοίκων της Βαιθ-σουρ ή ο επικεφαλής ή ιδρυτής αυτής της πόλης.—1Χρ 2:42, 45.

2. Πόλη στην ορεινή περιοχή του Ιούδα. (Ιη 15:20, 48, 55) Ο Βασιλιάς Σαούλ του Ισραήλ καταδίωξε τον Δαβίδ και τους άντρες του στην έρημο που περιέβαλλε τη Μαών. Αλλά η είδηση για μια επιδρομή των Φιλισταίων ανάγκασε τον Σαούλ να εγκαταλείψει την καταδίωξη. (1Σα 23:24-28) Αργότερα, ο Νάβαλ, ένας πλούσιος γαιοκτήμονας που προφανώς κατοικούσε στη Μαών, συμπεριφέρθηκε αφιλόξενα στους άντρες του Δαβίδ. (1Σα 25:2-11) Αυτή η πόλη ταυτίζεται με το Τελλ Μαΐν (Χορβάτ Μαόν [Μπι-Γεχουντά]), το οποίο βρίσκεται στην κορυφή ενός ψηλού λόφου, περίπου 13 χλμ. ΝΝΑ της Χεβρών.

ΜΑΩΧ

(Μαώχ).

Πατέρας του Αγχούς, του βασιλιά της φιλισταϊκής πόλης Γαθ, στον οποίο βρήκαν καταφύγιο ο Δαβίδ και 600 άντρες του όταν τους καταδίωκε ο Σαούλ. (1Σα 27:1-3) Ίσως είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Μααχά του εδαφίου 1 Βασιλέων 2:39, αλλά αυτή η ταύτιση δεν είναι αδιαμφισβήτητη. Το όνομα Μααχά είναι παραπλήσιο με το όνομα Μαώχ, και ο Αγχούς που ήταν βασιλιάς όταν ο Δαβίδ είχε τεθεί εκτός νόμου θα μπορούσε να είναι ο ίδιος Φιλισταίος βασιλιάς που κυβερνούσε τη Γαθ στην αρχή της διακυβέρνησης του Σολομώντα.

ΜΕΑ

(Μεά).

Βλέπε ΠΥΡΓΟΣ.

ΜΕΑΡΑ

(Μεαρά) [Σπηλιά].

Πόλη ή περιφέρεια των Σιδωνίων η οποία περιλαμβανόταν στα εδάφη που απέμενε να καταληφθούν μετά το τέλος της εκστρατείας του Ισραήλ υπό την ηγεσία του Ιησού του Ναυή. (Ιη 13:2, 4) Προς το παρόν έχουν υποδειχτεί δύο τοποθεσίες ως πιθανές θέσεις της. Η μία είναι το χωριό Μγαϊρίγιε, περίπου 10 χλμ. ΒΑ της Σιδώνας. Η άλλη είναι το Μούγαρ Τζεζίν (στην αραβική σημαίνει «Σπηλιές του Τζεζίν»), μια περιφέρεια με σπηλιές πάνω στην οροσειρά του Λιβάνου και Α της Σιδώνας.

ΜΕΒΟΥΝΝΑΪ

(Μεβουνναΐ).

Ένας από τους κραταιούς άντρες του στρατεύματος του Δαβίδ. Ήταν Χουσαθίτης. (2Σα 23:27) Προφανώς είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Σιββεχαΐ που αναφέρεται στα εδάφια 2 Σαμουήλ 21:18 και 1 Χρονικών 11:29· 20:4· 27:11.

ΜΕΓΑΛΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

Η τεράστια υδάτινη μάζα που χωρίζει την Ευρώπη από την Αφρική και έχει την Ασία στα ανατολικά της. Αν και οι Εβραίοι την αποκαλούσαν Μεγάλη Θάλασσα, σήμερα στην ελληνική ονομάζεται Μεσόγειος, όνομα που αποτελεί μετάφραση του λατινικού Mediterraneum και σημαίνει «εν Μέσω Γαιών», λόγω του ότι στην ουσία περιβάλλεται από γη. Αυτό το στοιχείο, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι πνέουν επάνω της ζεστοί άνεμοι από την έρημο Σαχάρα, έχει ως αποτέλεσμα μεγαλύτερη, αναλογικά, εξάτμιση από τη συνηθισμένη, κάτι που με τη σειρά του προσδίδει στο νερό μεγαλύτερο ειδικό βάρος. Λόγω αυτού, στο Στενό του Γιβραλτάρ, το νερό του Ατλαντικού το οποίο είναι ελαφρύτερο εισρέει κοντά στην επιφάνεια, ενώ το νερό της Μεσογείου το οποίο είναι βαρύτερο εξέρχεται ρέοντας κοντά στον πυθμένα. Τα πλοία που κάνουν υπερπόντια ταξίδια μπορούν να μπαίνουν και να βγαίνουν από αυτή την «κλειστή» θάλασσα μόνο μέσα από στενά περάσματα—το Στενό του Γιβραλτάρ στα Δ, τα Δαρδανέλλια και τον Βόσπορο στα ΒΑ και, από το 19ο αιώνα, τη Διώρυγα του Σουέζ στα ΝΑ.

Δεν είναι άτοπο σήμερα να αποκαλούμε τη Μεσόγειο «Μεγάλη Θάλασσα», όπως έκαναν οι αρχαίοι λαοί από την εποχή του Μωυσή και έπειτα, δεδομένου ότι αναμφίβολα ανταποκρίνεται σε όλα όσα υποδηλώνει αυτό το όνομα. (Αρ 34:6, 7) Εκτός από τους διάφορους βραχίονές της, που είναι και αυτοί θάλασσες, η Μεσόγειος έχει μήκος περίπου 3.700 χλμ., μέγιστο πλάτος πάνω από 970 χλμ., και καλύπτει μια έκταση περίπου 2.510.000 τ. χλμ. Το μέγιστο βάθος της φτάνει τα 5.100 μ. περίπου.

Η ιταλική και η ελληνική χερσόνησος που κατεβαίνουν από τα Β δημιουργούν το Τυρρηνικό, το Ιόνιο, το Αδριατικό και το Αιγαίο Πέλαγος, προσδίδοντας ακόμη πιο ακανόνιστο σχήμα στην ακτογραμμή και αυξάνοντας κατά πολύ το μήκος της. Σχεδόν στο μέσο της απόστασης μεταξύ Α και Δ, η θάλασσα στενεύει—το πλάτος της φτάνει μόλις τα 150 χλμ. περίπου ανάμεσα στη Σικελία και στη βόρεια Αφρική—και το νερό εκεί είναι συγκριτικά ρηχό.

Η προφητεία του Ιεζεκιήλ αναφέρει ότι τα ψάρια στη Μεγάλη Θάλασσα ήταν «πάρα πολλά». (Ιεζ 47:10) Στα νερά της, εκτός από τις 400 και πλέον ποικιλίες ψαριών, υπάρχουν εκλεκτά κοράλλια και άφθονα σφουγγάρια.

Οι Βιβλικοί συγγραφείς δεν χρησιμοποιούσαν μόνο την ονομασία «Μεγάλη Θάλασσα» (Ιη 1:4· 9:1, 2· 15:12, 47· 23:4· Ιεζ 47:15, 19, 20· 48:28) αλλά αναφέρονταν σε αυτήν και με άλλους γενικούς όρους. Για εκείνους η υδάτινη αυτή μάζα ήταν η «δυτική θάλασσα», δεδομένου ότι αποτελούσε το δυτικό όριο της θεόδοτης γης τους. (Δευ 11:24· 34:1, 2) Από το σημείο όπου βρισκόταν η Ιερουσαλήμ θεωρούνταν “η δυτική θάλασσα”, σε αντιδιαστολή με «την ανατολική θάλασσα», δηλαδή τη Νεκρά Θάλασσα. (Ιωλ 2:20· Ζαχ 14:8) Επίσης, αποκαλούνταν “η θάλασσα των Φιλισταίων” (Εξ 23:31) ή απλώς “η Θάλασσα”.—Αρ 34:5.

Από αμνημονεύτων χρόνων, οι Φοίνικες και άλλοι τολμηροί θαλασσοπόροι διέσχιζαν τη Μεγάλη Θάλασσα, ανακάλυψαν αρκετά από τα νησιά της και έκαναν εμπόριο σε πολλά από τα λιμάνια της. Η Αγία Γραφή αναφέρει μερικά τέτοια νησιά όπως είναι η Αρβάδ, η Καύδα, η Κρήτη, η Κύπρος, η Κως, η Μάλτα, η Πάτμος, η Ρόδος, η Σαμοθράκη, η Σάμος και η Χίος. Επίσης, στην Αγία Γραφή αναφέρονται μερικές από τις παραθαλάσσιες πόλεις και τοποθεσίες αυτών των νησιών, καθώς και άλλες που βρίσκονταν στις ηπειρωτικές ακτές του ανατολικού τμήματος της Μεγάλης Θάλασσας, όπως το Αδραμύττιο, η Ακό (Πτολεμαΐδα), η Αλεξάνδρεια, η Αμφίπολη, η Ασκαλών, η Αττάλεια, η Αχζίβ, η Γεβάλ, η Δωρ, οι Καλοί Λιμένες, η Κνίδος, η Λασαία, τα Πάταρα, οι Ποτίολοι, το Ρήγιο, η Σαλαμίνα, η Σαλμώνη, οι Συρακούσες και ο Φοίνιξ.

Ο Ιησούς Χριστός επισκέφτηκε την περιοχή όπου βρίσκονταν τα λιμάνια της Τύρου και της Σιδώνας (Μαρ 7:24, 31), ο Πέτρος πήγε στην Ιόππη και στην Καισάρεια (Πρ 10:5, 6, 24), ο Παύλος πήγε στην Πάφο, στην Τρωάδα, στη Νεάπολη, στις Κεγχρεές, στην Έφεσο, στην Άσσο, στη Μυτιλήνη και στη Μίλητο (Πρ 13:13· 16:11· 18:18, 19· 20:14, 15). Η Μεγάλη Θάλασσα είναι γνωστή για τις φοβερές θύελλες που την πλήττουν, οι οποίες έχουν προξενήσει πολλά ναυάγια και μεγάλες απώλειες σε ζωές. Ανάμεσα στους πιο ευνοημένους ήταν εκείνοι που επέζησαν μαζί με τον Παύλο.—Πρ 27:14, 15, 39-44.

ΜΕΓΑΛΗ ΘΛΙΨΗ

Βλέπε ΘΛΙΨΗ.

ΜΕΓΑΛΟ ΔΕΝΤΡΟ

[εβρ., ’ελάχ· ’ελών], ΠΕΛΩΡΙΟ ΔΕΝΤΡΟ [εβρ., ’αλλάχ, ’αλλών].

Αυτές οι εβραϊκές λέξεις αποδίδονται κατά περίπτωση «βελανιδιά», «φτελιά» και «φλαμουριά» στη Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου, καθώς επίσης «τερέβινθος» στην Αμερικανική Στερεότυπη Μετάφραση. (Παρόμοιες αποδόσεις περιέχουν και οι μεταφράσεις ΒΑΜ, ΛΧ και ΜΠΚ.) Εντούτοις, πολλοί ειδήμονες δέχονται ότι στους Βιβλικούς χρόνους αυτές οι λέξεις μπορεί απλώς να εφαρμόζονταν εν γένει στα μεγάλα δέντρα.

Στο εδάφιο Αμώς 2:9 οι Αμορραίοι παρομοιάστηκαν ως προς το ύψος με τον κέδρο και ως προς την ακμή με «πελώρια δέντρα». Αυτά τα «πελώρια δέντρα» ήταν πάρα πολύ διαδεδομένα στη Βασάν, Α του Ιορδάνη, και χρησιμοποιούνται σε παρομοιώσεις μαζί με τους κέδρους του Λιβάνου. (Ησ 2:13· Ζαχ 11:1, 2) Από το ξύλο τους κατασκευάζονταν κουπιά. (Ιεζ 27:6) Η Δεββώρα θάφτηκε κάτω από ένα τέτοιο δέντρο στη Βαιθήλ, γεγονός από το οποίο προέκυψε το όνομα Αλλόν-βακούθ, που σημαίνει «Πελώριο Δέντρο Κλάματος». (Γε 35:8) Επειδή αυτά τα δέντρα βρίσκονταν πάνω σε λόφους και υψηλούς τόπους, τα προτιμούσαν για τον ίσκιο τους, κάτω από τον οποίο οι οπαδοί της ψεύτικης λατρείας επιδίδονταν σε ειδωλολατρικές πράξεις.—Ωσ 4:13.

Βεβαίως στα πελώρια δέντρα της Βασάν περιλαμβανόταν και η βελανιδιά. Οι βελανιδιές, οι οποίες φημίζονται για την ευρωστία και τη δύναμή τους, είναι εξαιρετικά μακρόβια δέντρα. Διάφορα είδη βελανιδιάς εξακολουθούν να φύονται στη Βασάν, καθώς και στα υψηλά μέρη της Αυράν, της Γαλαάδ, της Γαλιλαίας και του Λιβάνου. Μερικά από αυτά είναι αειθαλή και άλλα φυλλοβόλα. Ο καρπός τους, το βελανίδι, είναι τοποθετημένος μέσα σε κυπελλοειδή θήκη και είναι πλούσιος σε τανίνη. Πιστεύεται ότι η χρωστική ουσία για την «κόκκινη» κλωστή που χρησιμοποιήθηκε στο αγιαστήριο (Εξ 25:4· 26:1) λαμβανόταν από ένα κοκκοειδές έντομο το οποίο προσβάλλει τα κλαδιά κάποιου είδους βελανιδιάς.—Βλέπε ΒΑΦΕΣ, ΒΑΦΙΚΗ.

Ένα δέντρο που πιθανολογείται ότι συγκαταλεγόταν στα «μεγάλα δέντρα» της Αγίας Γραφής είναι η τερέβινθος (πιστακία η παλαιστίνιος [Pistacia palaestina] ή πιστακία η ατλαντική [Pistacia atlantica]). (Γε 12:6· 14:13) Πρόκειται για κοινό δέντρο της Παλαιστίνης, με χοντρό κορμό και πολύ απλωτά κλαδιά. Μερικές ποικιλίες μπορεί να φτάσουν σε ύψος ακόμη και τα 15 μ. και κάνουν θαυμάσιο ίσκιο. Με εντομές στο φλοιό, λαμβάνεται μια αρωματική ρητίνη από την οποία εξάγεται το τερεβινθέλαιο.

ΜΕΓΑΛΟ ΠΛΗΘΟΣ

Έκφραση αρκετά κοινή στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές. Ο όρος «μεγάλο πλήθος/μεγάλα πλήθη» χρησιμοποιείται μερικές φορές για τις πολυπληθείς ομάδες ανθρώπων που άκουγαν τη δημόσια διδασκαλία του Ιησού Χριστού. (Ματ 14:14· 19:2· 20:29) Μετά το όραμα σχετικά με την καταστροφή της συμβολικής Βαβυλώνας της Μεγάλης, ο απόστολος Ιωάννης άκουσε «κάτι σαν δυνατή φωνή μεγάλου πλήθους στον ουρανό». (Απ 19:1) Ωστόσο, το εδάφιο Αποκάλυψη 7:9 κάνει λόγο για «ένα μεγάλο πλήθος», ο προσδιορισμός της ταυτότητας του οποίου έχει αποτελέσει ζήτημα ιδιαίτερου και εξαιρετικού ενδιαφέροντος.

Σε αυτό το κεφάλαιο, ο απόστολος Ιωάννης αναφέρει πρώτα το σφράγισμα 144.000 δούλων του Θεού «από κάθε φυλή των γιων του Ισραήλ». (Απ 7:2-8) Έπειτα από αυτό, είδε σε όραμα «ένα μεγάλο πλήθος» από όλα τα έθνη, τις φυλές, τους λαούς και τις γλώσσες. Τα μέλη του αποδίδουν τη σωτηρία τους στον Θεό και στο Αρνί καθώς στέκονται ενώπιον του θρόνου του Θεού. Έχουν έρθει από «τη μεγάλη θλίψη» και υπηρετούν τον Θεό στο ναό του, ενώ αυτός απλώνει τη σκηνή του πάνω τους. Κάθε πείνα και δίψα τους θα τερματιστεί και κάθε δάκρυ θα εξαλειφθεί από τα μάτια τους καθώς ο Γιος του (το Αρνί· Ιωα 1:29) τους οδηγεί στα νερά της ζωής.—Απ 7:9-17.

Διαδεδομένες Απόψεις. Έχουν προωθηθεί διάφορες απόψεις όσον αφορά τη σημασία και την ταυτότητα αυτού του “μεγάλου πλήθους”. Πολλοί σχολιαστές θεωρούν τους 144.000 σφραγισμένους, οι οποίοι αναφέρονται πρώτοι, ως μέλη του «πνευματικού Ισραήλ» και πιστεύουν ότι συμβολίζουν τη Χριστιανική εκκλησία ενόσω βρίσκεται στη γη. Είναι της γνώμης ότι το «μεγάλο πλήθος» συμβολίζει την ίδια Χριστιανική εκκλησία αλλά στον ουρανό, αφού αυτά τα άτομα έχουν πεθάνει πιστά και έχουν αναστηθεί. Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι 144.000 είναι κατά κυριολεξία από «κάθε φυλή των γιων του Ισραήλ» (Απ 7:4), δηλαδή σαρκικοί Ιουδαίοι που γίνονται Χριστιανοί, και θεωρούν ότι το «μεγάλο πλήθος» συμβολίζει όλους τους Εθνικούς Χριστιανούς. Εντούτοις, η μελέτη του 7ου κεφαλαίου της Αποκάλυψης και άλλων συναφών εδαφίων αποκαλύπτει σοβαρές ασυνέπειες σε αυτές τις απόψεις, υποδεικνύοντας συγχρόνως ένα διαφορετικό συμπέρασμα.

Ο ισχυρισμός ότι οι 144.000 σφραγισμένοι είναι τα μέλη της Χριστιανικής εκκλησίας ενόσω βρίσκονται στη γη, ενώ το «μεγάλο πλήθος» είναι οι αναστημένοι Χριστιανοί στον ουρανό, δεν εναρμονίζεται με την άλλη αναφορά στους 144.000, η οποία γίνεται στο 14ο κεφάλαιο της Αποκάλυψης. Εκεί οι 144.000 στέκονται με το Αρνί πάνω στο «Όρος Σιών». Στα εδάφια Εβραίους 12:18-24 ο απόστολος Παύλος αντιπαραθέτει την εμπειρία των Ισραηλιτών στο επίγειο Όρος Σινά με την εμπειρία των Χριστιανών που έχουν «πλησιάσει ένα Όρος Σιών και μια πόλη του ζωντανού Θεού, την ουράνια Ιερουσαλήμ, και μυριάδες αγγέλων, σε γενική σύναξη, και την εκκλησία των πρωτοτόκων που έχουν καταγραφεί στους ουρανούς». Προφανώς, λοιπόν, μολονότι το εδάφιο Αποκάλυψη 14:3 λέει ότι οι 144.000 «έχουν αγοραστεί από τη γη», τα συμφραζόμενα τους τοποθετούν, όχι στη γη, αλλά στον ουρανό με το ουράνιο Αρνί, τον Χριστό Ιησού. (Απ 14:3, 4) Αυτό καθιστά αβάσιμη την άποψη ότι οι 144.000 συμβολίζουν τη Χριστιανική εκκλησία στη γη ενώ στον ουρανό απαρτίζουν το «μεγάλο πλήθος».

Επιπρόσθετα, ο τρόπος με τον οποίο εισάγει ο απόστολος Ιωάννης το όραμά του για το «μεγάλο πλήθος» διαχωρίζει σαφώς την ταυτότητα των μελών του από την ταυτότητα των 144.000 σφραγισμένων. Ο Ιωάννης δηλώνει: «Έπειτα από αυτά [την καταμέτρηση των 144.000 σφραγισμένων], είδα ένα μεγάλο πλήθος, το οποίο κανένας άνθρωπος δεν μπορούσε να αριθμήσει». (Απ 7:9) Παρουσιάζει, λοιπόν, το «μεγάλο πλήθος» ως ξεχωριστή οντότητα και αντιδιαστέλλει σαφώς το συγκεκριμένο αριθμό των 144.000 με το αναρίθμητο «μεγάλο πλήθος». Τα μέλη αυτού του πλήθους διακρίνονται επίσης από το γεγονός ότι δεν είναι “από τους γιους του Ισραήλ”, αλλά από όλα τα έθνη, τις φυλές, τους λαούς και τις γλώσσες. Δεν εμφανίζονται να στέκονται “μαζί με το Αρνί”, όπως οι 144.000 στο εδάφιο Αποκάλυψη 14:1, αλλά βρίσκονται «ενώπιον του Αρνιού». Όλοι αυτοί οι παράγοντες συγκλίνουν στο ότι το «μεγάλο πλήθος» είναι ξεχωριστό και διαφορετικό από τους 144.000 σφραγισμένους.

Από την άλλη πλευρά, η άποψη σύμφωνα με την οποία εδώ διαχωρίζονται οι Χριστιανοί Ιουδαϊκής καταγωγής από τους Εθνικούς Χριστιανούς αντιτίθεται στη θεόπνευστη δήλωση του αποστόλου Παύλου ότι στη Χριστιανική εκκλησία οι σαρκικές διακρίσεις δεν έχουν καμιά σημασία, διότι τα μέλη της είναι όλα ένα σε ενότητα με τον Χριστό Ιησού. (Ρω 10:12· Γα 3:28) Εφόσον ο Ιεχωβά “συμφιλίωσε πλήρως και τους δύο λαούς [Ιουδαίους και μη Ιουδαίους] προς τον εαυτό του σε ένα σώμα” μέσω του Χριστού, δεν θα ήταν καθόλου λογικό να κάνει τώρα διάκριση ανάμεσα στις δύο ομάδες διαχωρίζοντας τους σαρκικούς Ιουδαίους από τους Εθνικούς στο όραμα που δόθηκε στον Ιωάννη. (Εφ 2:11-21· Πρ 15:7-9) Αυτό καθίσταται ιδιαίτερα εμφανές όταν ληφθεί υπόψη η θεϊκή αρχή που διατύπωσε ο απόστολος Παύλος όταν έγραψε: «Ιουδαίος δεν είναι εκείνος που είναι εξωτερικά Ιουδαίος ούτε είναι περιτομή εκείνη που είναι εξωτερικά περιτομή, στη σάρκα. Αλλά Ιουδαίος είναι εκείνος που είναι εσωτερικά Ιουδαίος, και η περιτομή του είναι η περιτομή της καρδιάς μέσω πνεύματος». (Ρω 2:28, 29) Επιπλέον, γιατί να μην αναφέρεται τίποτα για “σφράγισμα” των Εθνικών Χριστιανών σε αυτό το θεϊκό όραμα; Και γιατί να μην μπορούν οι Εθνικοί Χριστιανοί να μάθουν το νέο ύμνο που ψάλλουν οι 144.000; (Απ 14:3) Επομένως, γίνεται σαφές ότι οι 144.000 σφραγισμένοι ανήκουν στον πνευματικό Ισραήλ, όχι στον σαρκικό Ισραήλ—ως εκ τούτου περιλαμβάνονται σε αυτούς τόσο Ιουδαίοι όσο και Εθνικοί Χριστιανοί.—Γα 6:16.

Προσδιορισμός της Ταυτότητάς Του. Το κλειδί για τον προσδιορισμό της ταυτότητας του “μεγάλου πλήθους” βρίσκεται στην ίδια την περιγραφή του στο 7ο κεφάλαιο της Αποκάλυψης, καθώς και σε εμφανώς παράλληλες περικοπές. Τα εδάφια Αποκάλυψη 7:15-17 αναφέρουν ότι ο Θεός “απλώνει τη σκηνή του πάνω τους”, ότι αυτοί οδηγούνται σε «πηγές νερών ζωής» και ότι ο Θεός εξαλείφει «κάθε δάκρυ από τα μάτια τους». Στα εδάφια Αποκάλυψη 21:2-4 συναντάμε παράλληλες εκφράσεις: ότι «η σκηνή του Θεού είναι με τους ανθρώπους», ότι αυτός “εξαλείφει κάθε δάκρυ από τα μάτια τους” και ότι “ο θάνατος δεν υπάρχει πια”. Το όραμα που παρουσιάζεται εκεί δεν αφορά άτομα στον ουρανό, από όπου “κατεβαίνει η Νέα Ιερουσαλήμ”, αλλά στη γη, ανάμεσα στο ανθρώπινο γένος.

Αυτό οδηγεί στο εξής ερώτημα: Αν το «μεγάλο πλήθος» είναι άτομα που σώζονται και παραμένουν στη γη, πώς είναι δυνατόν να λέγεται ότι “στέκονται ενώπιον του θρόνου του Θεού και ενώπιον του Αρνιού”; (Απ 7:9) Η λέξη “στέκομαι” χρησιμοποιείται μερικές φορές στην Αγία Γραφή για να υποδηλώσει την ευνοημένη ή επιδοκιμασμένη θέση που κατέχει ένα άτομο ή μια ομάδα στα μάτια εκείνου ενώπιον του οποίου στέκεται. (Ψλ 1:5· 5:5· Παρ 22:29, AT· Λου 1:19) Μάλιστα στο προηγούμενο κεφάλαιο της Αποκάλυψης, «οι βασιλιάδες της γης και οι μεγιστάνες και οι στρατιωτικοί διοικητές και οι πλούσιοι και οι ισχυροί και κάθε δούλος και κάθε ελεύθερος» παρουσιάζονται να προσπαθούν να κρυφτούν «από το πρόσωπο Εκείνου που κάθεται στο θρόνο και από την οργή του Αρνιού, επειδή έχει έρθει η μεγάλη ημέρα της οργής τους, και ποιος μπορεί να σταθεί;» (Απ 6:15-17· παράβαλε Λου 21:36.) Φαίνεται, λοιπόν, ότι το «μεγάλο πλήθος» απαρτίζεται από όσους έχουν διαφυλαχτεί κατά τον καιρό της οργής και έχουν καταφέρει να “σταθούν” ως επιδοκιμασμένοι από τον Θεό και το Αρνί.

Η δήλωση ότι το Αρνί τούς οδηγεί σε «πηγές νερών ζωής» είναι παράλληλη του εδαφίου Αποκάλυψη 22:17, το οποίο λέει: «Το πνεύμα και η νύφη λένε: “Έλα!” Και όποιος ακούει ας πει: “Έλα!” Και όποιος διψάει ας έρθει· και όποιος θέλει ας πάρει νερό ζωής δωρεάν». Η «νύφη» ταυτίζεται σαφώς στις Γραφές με τη χρισμένη Χριστιανική εκκλησία, η οποία είναι αρραβωνιασμένη με τον ουράνιο Γαμπρό, τον Χριστό Ιησού. (Εφ 5:25-27· 2Κο 11:2· Απ 19:7-9· 21:9-11) Η πρόσκληση για “λήψη νερού ζωής δωρεάν”, την οποία απευθύνει η ουράνια τάξη της “νύφης”, είναι προφανώς ανοιχτή σε απεριόριστο αριθμό ατόμων—σε “όποιον θέλει”. Ομοίως αναρίθμητο είναι και το «μεγάλο πλήθος». Συνεπώς, τα οράματα των εδαφίων Αποκάλυψη 7:9 και 22:17 εναρμονίζονται μεταξύ τους.

Επομένως, το σύνολο των αποδείξεων καταδεικνύει ότι το «μεγάλο πλήθος» συμβολίζει όλους όσους δεν ανήκουν στην ουράνια τάξη της “νύφης”, δηλαδή στους 144.000 σφραγισμένους, αλλά στέκονται επιδοκιμασμένοι τον καιρό της “μεγάλης θλίψης” και διαφυλάττονται ζωντανοί στη γη.—Βλέπε ΓΗ (Σκοπός)· ΕΚΚΛΗΣΙΑ (Η Χριστιανική Εκκλησία του Θεού)· ΟΥΡΑΝΟΣ.

ΜΕΓΑΛΟ ΣΠΥΡΙ

Γενικά, πρόκειται για το δοθιήνα, μια τοπική, επώδυνη διόγκωση του δέρματος που οφείλεται, όχι σε προϋπάρχουσα πληγή, αλλά σε βακτηριακή λοίμωξη των τριχικών θυλάκων ή των ιδρωτοποιών ή σμηγματογόνων αδένων. Η εβραϊκή λέξη είναι σεχίν. Στην αρχή εμφανίζεται ένα μικρό κόκκινο πρήξιμο, και τελικά το σπυρί αποβάλλει πύον και, στη συνέχεια, το σκληρό πυρήνα του. Μερικές φορές αναπτύσσονται πολλά σπυριά σε μια προσβεβλημένη περιοχή. Ο «ψευδάνθρακας» είναι πιο επικίνδυνος από το δοθιήνα, καλύπτει πιο εκτεταμένη περιοχή, μερικές φορές είναι πιο επώδυνος και μπορεί να συνοδεύεται από συμπτώματα όπως ο πονοκέφαλος, ο πυρετός και η εξάντληση. Σε μερικές περιπτώσεις αποβαίνει μοιραίος.

Όταν ο Ιεχωβά επέφερε το έκτο πλήγμα εναντίον της Αιγύπτου, οι Αιγύπτιοι και τα ζώα τους πατάχθηκαν με επώδυνα «μεγάλα σπυριά με φουσκάλες». (Εξ 9:8-11) Πιθανόν να επρόκειτο για οδυνηρά, διογκωμένα δερματικά εξανθήματα γεμάτα πύον, και ίσως αυτές οι φλύκταινες να κάλυπταν εκτεταμένη περιοχή. Ωστόσο, η σύντομη Γραφική περιγραφή καθιστά αδύνατη τη βέβαιη ταύτισή τους με μια συγκεκριμένη σύγχρονη πάθηση.

Οι Ισραηλίτες έλαβαν την προειδοποίηση ότι μια από τις συνέπειες της ανυπακοής τους στον Θεό θα ήταν το ότι εκείνος θα τους πάτασσε «με το μεγάλο σπυρί της Αιγύπτου». Επιπλέον λέχθηκε: «Ο Ιεχωβά θα σε πατάξει με μεγάλα και κακοήθη σπυριά [εβρ., μπισχίν ρα‛] και στα δύο γόνατα και στα δύο πόδια—από τα οποία δεν θα μπορέσεις να γιατρευτείς—από το πέλμα του ποδιού σου ως την κορυφή του κεφαλιού σου».—Δευ 28:15, 27, 35.

Ο Νόμος υποδείκνυε ότι στη θέση ενός γιατρεμένου μεγάλου σπυριού θα μπορούσε να εμφανιστεί εξάνθημα ή κηλίδα λέπρας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα συμπτώματα ήταν τέτοια ώστε το θύμα κηρυσσόταν αμέσως ακάθαρτο και λεπρό, ενώ σε άλλες, έμπαινε σε εφταήμερη καραντίνα. Αν κατόπιν διαπιστωνόταν ότι η παθολογική κατάσταση δεν είχε εξαπλωθεί, τότε αυτή κρινόταν απλώς ως «η φλεγμονή του μεγάλου σπυριού» και ο ιερέας ανακήρυσσε εκείνο το άτομο καθαρό.—Λευ 13:18-23.

Ο Σατανάς πάταξε τον Ιώβ «με μεγάλα κακοήθη σπυριά [εβρ., μπισχίν ρα‛] από τα πέλματα των ποδιών του μέχρι την κορυφή του κεφαλιού του». (Ιωβ 2:7) Η ασθένεια από την οποία έπασχε ο Ιώβ δεν μπορεί να προσδιοριστεί ιατρικά με ακρίβεια. Επειδή υπέφερε, ο Ιώβ ξυνόταν με ένα κομμάτι από πήλινο αγγείο. (Ιωβ 2:8) Η σάρκα του ήταν καλυμμένη με σκουλήκια, το δέρμα του σκιζόταν (Ιωβ 7:5), η αναπνοή του ήταν σιχαμερή (Ιωβ 19:17), τον βασάνιζαν πόνοι και το δέρμα του είχε μαυρίσει και έπεφτε από πάνω του (Ιωβ 30:17, 30).

Ο Βασιλιάς Εζεκίας του Ιούδα προσβλήθηκε από ένα μεγάλο σπυρί και «κόντευε να πεθάνει». Κατόπιν υπόδειξης του Ησαΐα, έβαλαν μια συκόπιτα πάνω στο σπυρί ως κατάπλασμα, και έπειτα από αυτό ο Εζεκίας σιγά σιγά ανέρρωσε. (2Βα 20:1, 7· Ησ 38:1, 21) Εντούτοις, η ανάρρωσή του οφειλόταν, όχι μόνο σε φυσιολογική ίαση, αλλά σε θεραπεία από τον Ιεχωβά.—2Βα 20:5.

ΜΕΓΙΔΔΩ

(Μεγιδδώ).

Μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Υποσχεμένης Γης, περίπου 90 χλμ. Β της Ιερουσαλήμ και 31 χλμ. ΝΑ της σημερινής πόλης Χάιφα. Ήταν χτισμένη σε μια έκταση λίγο μεγαλύτερη από 40 στρ., πάνω σε ένα ύψωμα γνωστό σήμερα ως Τελλ ελ-Μουτεσέλιμ (Τελ Μεγκίντο), το οποίο ορθώνεται σχεδόν 21 μ. πάνω από την κοιλάδα που απλώνεται από κάτω.—ΕΙΚΟΝΕΣ και ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 1, σ. 953.

Η Στρατηγική της Σημασία. Χτισμένη καθώς ήταν σε αυτό το στρατηγικό σημείο που δέσποζε στο εύφορο δυτικό τμήμα της Κοιλάδας της Ιεζραέλ (της Πεδιάδας της Εσδρηλών, γνωστής και ως «λεκανοπέδιο της Μεγιδδώ»· 2Χρ 35:22· Ζαχ 12:11), έλεγχε εύκολα τις κύριες εμπορικές και στρατιωτικές οδούς που διασταυρώνονταν εκεί. Τόσο η Αγία Γραφή όσο και μη Βιβλικές πηγές περιγράφουν πώς οι στρατιές πολλών εθνών έδωσαν αποφασιστικές μάχες γύρω από τη Μεγιδδώ λόγω της στρατηγικής της θέσης. Σε εκείνη την περιοχή, «κοντά στα νερά της Μεγιδδώ», ο Κριτής Βαράκ νίκησε τις κραταιές δυνάμεις του Ιαβίν που τελούσαν υπό τις διαταγές του Σισάρα και περιλάμβαναν 900 άρματα εξοπλισμένα με σιδερένια δρεπάνια. (Κρ 4:7, 13-16· 5:19) Στη Μεγιδδώ πέθανε ο Βασιλιάς Οχοζίας του Ιούδα αφού τραυματίστηκε θανάσιμα κοντά στην Ιβλεάμ με διαταγή του Ιηού. (2Βα 9:27) Στη Μεγιδδώ τραυματίστηκε θανάσιμα ο Βασιλιάς Ιωσίας του Ιούδα όταν ανέκοψε την προέλαση του αιγυπτιακού στρατεύματος υπό τον Φαραώ Νεχαώ το οποίο κατευθυνόταν προς τον ποταμό Ευφράτη για να βοηθήσει τους Ασσυρίους.—2Βα 23:29, 30· 2Χρ 35:22.

Σε διάφορες εποχές της μακράς ιστορίας της, η Μεγιδδώ, όπως αποκαλύπτουν οι αρχαιολογικές ανασκαφές, διέθετε ισχυρή οχύρωση. Έχουν έρθει στο φως ερείπια τα οποία δείχνουν ότι κάποτε η πόλη διέθετε τείχη πάχους 4 ως 5 μ., τα οποία αργότερα διαπλατύνθηκαν ξεπερνώντας τα 7,5 μ. Μερικά τμήματά τους εξακολουθούσαν να έχουν ύψος πάνω από 3,3 μ. όταν ανακαλύφτηκαν.

Ιστορία. Η πρώτη μνεία της Μεγιδδώ κατατάσσει το βασιλιά της στους 31 βασιλιάδες τους οποίους νίκησε ο Ιησούς του Ναυή στην πρώτη φάση της κατάκτησης της Υποσχεμένης Γης. (Ιη 12:7, 8, 21, 24) Όταν διαμοιράστηκε η γη, η Μεγιδδώ μαζί με τις εξαρτώμενες κωμοπόλεις της έγινε παρεμβαλλόμενη πόλη της φυλής του Μανασσή, αν και βρισκόταν στην περιοχή του Ισσάχαρ. (Ιη 17:11· 1Χρ 7:29) Ωστόσο, κατά την περίοδο των Κριτών, ο Μανασσής δεν μπόρεσε να εκδιώξει τους Χαναναίους από αυτό το οχυρό. Το μόνο που κατάφερε ο Ισραήλ, όταν έγινε ισχυρός, ήταν να υποβάλει τους κατοίκους αυτής της πόλης σε καταναγκαστική εργασία.—Κρ 1:27, 28.

Υπό τη διακυβέρνηση του Δαβίδ, όταν το βασίλειο επεκτάθηκε πλήρως μέχρι τα όρια που είχαν προκαθοριστεί, όλα τα χαναανιτικά στοιχεία μέσα στην Υποσχεμένη Γη καθυποτάχθηκαν, περιλαμβανομένης και της Μεγιδδώ. Αυτό επέτρεψε στον Σολομώντα να συμπεριλάβει τη Μεγιδδώ στην πέμπτη κατονομαζόμενη περιφέρεια που είχε δημιουργηθεί προκειμένου να προμηθεύει τροφή στο βασιλικό οίκο έναν μήνα το χρόνο.—1Βα 4:7, 8, 12.

Επίσης ο Σολομών οχύρωσε τη Μεγιδδώ, η οποία μπορεί να αποτέλεσε μία από τις πόλεις αρμάτων που είχε δημιουργήσει, όπου σταβλίζονταν μερικά από τα 12.000 άλογά του. (1Βα 9:15-19· 10:26) Στη Μεγιδδώ οι αρχαιολόγοι έχουν βρει ερείπια κτισμάτων σε μεγάλη έκταση για τα οποία μερικοί λόγιοι (αν και όχι όλοι) πιστεύουν ότι ήταν στάβλοι χωρητικότητας 450 και πλέον αλόγων. Αρχικά, αυτά τα κτίσματα συνδέθηκαν με την εποχή του Σολομώντα, αλλά πολλοί μεταγενέστεροι αρχαιολόγοι τα τοποθέτησαν χρονικά σε ύστερη περίοδο, ίσως στην εποχή του Αχαάβ.

Η προφητεία του Ζαχαρία (12:11) μιλάει για “έναν μεγάλο θρήνο” που έγινε «στο λεκανοπέδιο της Μεγιδδώ», κάτι το οποίο ίσως αποτελεί αναφορά στο θρήνο για τον Βασιλιά Ιωσία που σκοτώθηκε εκεί στη μάχη. (2Βα 23:29, 30) Υπάρχει μια μικρή διαφορά στον εβραϊκό τρόπο γραφής της λέξης Μεγιδδώ σε αυτό το εδάφιο του βιβλίου του Ζαχαρία. Αντί του συνηθισμένου εβραϊκού τρόπου γραφής Μεγιδδώ, χρησιμοποιείται ο τύπος Μεγιδδών—ένας αναπτυγμένος τύπος, παρόμοιος με αυτόν που χρησιμοποιείται στο εδάφιο Αποκάλυψη 16:16.—Βλέπε ΑΡ-ΜΑΓΕΔΩΝ.

[Εικόνα στη σελίδα 292]

Σολομώντεια πύλη στη Μεγιδδώ, όμοια με αυτές που βρέθηκαν στην Ασώρ και στη Γεζέρ

ΜΕΔΕΒΑ

(Μεδεβά).

Αυτή η τοποθεσία αντιστοιχεί στη σημερινή Μάνταμπα, μια κωμόπολη που βρίσκεται σε έναν χαμηλό λόφο με ομαλές πλαγιές, περίπου 20 χλμ. Α του βόρειου άκρου της Νεκράς Θαλάσσης. Ο αρχαίος “δρόμος του βασιλιά” τη συνέδεε με άλλες πόλεις στα Α του Ιορδάνη. (Παράβαλε Αρ 20:17.) Η Μάνταμπα βρίσκεται σε μια άδεντρη αλλά εύφορη πεδιάδα ή οροπέδιο. Στην πεδιάδα, στο «υψίπεδο Μεδεβά», βρίσκουν βοσκή κοπάδια γιδοπροβάτων.—Ιη 13:9, 16.

Όταν οι Ισραηλίτες νίκησαν τον Αμορραίο Βασιλιά Σηών, η Μεδεβά περιλήφθηκε στην περιοχή που παραχωρήθηκε στη φυλή του Ρουβήν. (Ιη 13:8, 9, 15, 16) Φαίνεται ότι νωρίτερα οι Αμορραίοι είχαν καταλάβει τη Μεδεβά από τους Μωαβίτες. (Αρ 21:25-30) Μερικούς αιώνες αργότερα, σε μια μάχη εναντίον των Αμμωνιτών, ο στρατός του Βασιλιά Δαβίδ υπό τις διαταγές του Ιωάβ νίκησε τις αραμαϊκές (συριακές) μισθοφορικές δυνάμεις που είχαν στρατοπεδεύσει μπροστά στη Μεδεβά.—1Χρ 19:6-16.

Σύμφωνα με τη Μωαβιτική Λίθο (8η γραμμή), ο Βασιλιάς Αμρί του Ισραήλ (περ. 951-941 Π.Κ.Χ.) κατέλαβε τη «γη της Μεντεμπά (Μεδεβά)». Η 30ή γραμμή του ίδιου μνημείου υποδηλώνει ότι ο Βασιλιάς Μησά του Μωάβ ανοικοδόμησε τη Μεδεβά και άλλες πόλεις στην περιοχή. Ωστόσο, είναι πιθανό ότι οι Ισραηλίτες επανέκτησαν τον έλεγχο της Μεδεβά όταν ο Ιεροβοάμ Β΄ (περ. 844-804 Π.Κ.Χ.) «επανέφερε το όριο του Ισραήλ από την είσοδο της Αιμάθ μέχρι τη θάλασσα της Αραβά». (2Βα 14:25) Αυτό, όμως, δεν πρέπει να κράτησε πολύ, εφόσον η εξαγγελία του Ησαΐα (περ. 778–μτ. 732 Π.Κ.Χ.) εναντίον του Μωάβ δείχνει ότι η Μεδεβά βρισκόταν ήδη υπό μωαβιτική κυριαρχία, και προειπώθηκε ότι οι Μωαβίτες θα “θρηνούσαν γοερά” για την απώλεια της πόλης.—Ησ 15:1, 2.

ΜΕΕΤΑΒΕΗΛ

(Μεεταβεήλ) [πιθανότατα, Ο Θεός Κάνει το Καλό].

1. Κόρη της Ματρέδ και σύζυγος του Εδωμίτη Βασιλιά Αδάρ (Αδάδ).—Γε 36:31, 39· 1Χρ 1:50.

2. Πρόγονος (πιθανώς ο παππούς) του Σεμαΐα τον οποίο μίσθωσαν ο Τωβίας και ο Σαναβαλλάτ για να προσπαθήσει να κάνει τον Νεεμία να αμαρτήσει από φόβο.—Νε 6:10-14.

ΜΕΖΑΑΒ

(Μεζαάβ) [Νερά από Χρυσάφι].

Γονέας της Ματρέδ και πρόγονος της Μεεταβεήλ, της συζύγου του Αδάρ (Αδάδ), ο οποίος ήταν ο τελευταίος κατονομαζόμενος βασιλιάς του Εδώμ. (Γε 36:31, 39· 1Χρ 1:50) Ίσως επρόκειτο για γυναίκα.

ΜΕΖΟΥΖΑΧ

(μεζουζάχ).

Η λέξη του εβραϊκού κειμένου που χρησιμοποιείται κατά κανόνα στην Αγία Γραφή για να ορίσει τον παραστάτη της πόρτας. Η λέξη μεζουζάχ και ο πληθυντικός της μεζουζώθ εμφανίζονται στα εδάφια Έξοδος 12:7 (υποσ.), 22, 23, όσον αφορά το ράντισμα των παραστατών με το αίμα της πασχαλινής θυσίας, και στο εδάφιο Έξοδος 21:6, αναφορικά με το δούλο που θα επιθυμούσε να παραμείνει στην υπηρεσία του κυρίου του και του οποίου ο κύριος έπρεπε να τον στήσει στην πόρτα ή «στον παραστάτη» και να του τρυπήσει το αφτί με ένα σουβλί. Η λέξη χρησιμοποιείται επίσης για τους παραστάτες του ναού που ανήγειρε ο Σολομών (1Βα 6:31, 33· 7:5) και του συμβολικού ναού που είδε σε όραμα ο Ιεζεκιήλ.—Ιεζ 41:21· 45:19· 46:2.