Το να μην επιστρέφει κάποιος το «ενέχυρο» προσδιορίστηκε στα εδάφια Ιεζεκιήλ 18:10-13—μαζί με τη ληστεία και την έκχυση αίματος—ως ένα από τα πράγματα που συναποδείκνυαν ότι αυτό το άτομο ήταν αμετανόητος αμαρτωλός, άξιος θανάτου. Από την άλλη πλευρά, ο πονηρός που θα εγκατέλειπε τις αμαρτίες του κάνοντας διάφορες ενέργειες—μεταξύ άλλων δίνοντας πίσω το «ενέχυρο»—“οπωσδήποτε θα εξακολουθούσε να ζει”. (Ιεζ 33:14-16) Απαγορευόταν επίσης να πάρει κανείς ως ενέχυρο έναν χειρόμυλο ή την πάνω μυλόπετρα, επειδή συνήθως το ψωμί το έψηναν κάθε ημέρα, και το να πάρει κάποιος τα σύνεργα που ήταν αναγκαία για το άλεσμα των σιτηρών θα ισοδυναμούσε με το να πάρει «ψυχή», δηλαδή ζωή.—Δευ 24:6.

Οι χήρες προστατεύονταν ιδιαίτερα, εφόσον πολλές φορές δεν είχαν κανέναν να τις υπερασπιστεί ή να τις βοηθήσει. Ο Νόμος απαγόρευε εντελώς το να πάρει κάποιος ως ενέχυρο το ένδυμα μιας χήρας.—Δευ 24:17· παράβαλε Ιωβ 24:3.

Επίσης, δεν επιτρεπόταν να μπει κάποιος στο σπίτι ενός άλλου για να πάρει από αυτόν το ενέχυρο. Ο χρεώστης έπρεπε να φέρει έξω το ενέχυρο στον πιστωτή του. (Δευ 24:10, 11) Με αυτόν τον τρόπο προστατευόταν το απαραβίαστο του σπιτιού εκείνου του ανθρώπου, και ο ίδιος διατηρούσε τον αυτοσεβασμό του, κάτι που δεν θα συνέβαινε αν ο πιστωτής του είχε το ελεύθερο να μπει στο σπίτι του απρόσκλητος. Άρα, εκτός από τη συμπόνια και τη γενναιοδωρία (Δευ 15:8), οι νόμοι για το ενέχυρο προωθούσαν το σεβασμό για το πρόσωπο και τα δικαιώματα των άλλων.

Μεταφορική Χρήση. Το εδάφιο Δευτερονόμιο 15:6 ανέφερε ως σημάδι της ευλογίας του Θεού το γεγονός ότι οι Ισραηλίτες θα είχαν αρκετούς πόρους ώστε να “δανείζουν με ενέχυρο σε πολλά έθνη”.

Αν κάποιος “καταφρονούσε το λόγο” και δεν εξοφλούσε ένα δάνειο, θα έχανε ό,τι είχε βάλει ενέχυρο. Παρόμοια, όποιος δεν υπάκουε στην εντολή του Θεού θα υφίστατο απώλεια.—Παρ 13:13.

Στις Εβραϊκές Γραφές δίνεται επανειλημμένα η συμβουλή να μη γίνεται κανείς εγγυητής για κάποιον ξένο, υποσχόμενος να πληρώσει το χρέος του αν δεν το κάνει εκείνος. (Παρ 11:15· 22:26, 27· βλέπε ΕΓΓΥΗΣΗ, ΕΓΓΥΗΤΗΣ.) Έτσι λοιπόν, το εδάφιο Παροιμίες 20:16 προτρέπει “να παίρνεται το ένδυμα” εκείνου που έγινε εγγυητής για κάποιον ξένο. Αυτό έρχεται σε διαμετρική αντίθεση με το συμπονετικό ενδιαφέρον που πρέπει να εκδηλώνεται προς τον φτωχό ο οποίος αναγκάζεται να χρεωθεί επειδή βρίσκεται σε δυσχερή θέση. Εκείνος που γίνεται εγγυητής για κάποιον ξένο δεν είναι απλώς άτυχος, αλλά ανόητος, και το νόημα της παροιμίας προφανώς είναι: “Ας υποστεί τις συνέπειες”. Το τελευταίο μέρος του εδαφίου λέει “να παίρνεται το ενέχυρο” «στην περίπτωση αλλοεθνούς γυναίκας». Ο άντρας που συνάπτει σχέσεις με μια τέτοια γυναίκα μπορεί να περιέλθει σε ένδεια (παράβαλε Παρ 5:3, 8-10) και ίσως αναγκαστεί να βάλει ενέχυρο τα υπόλοιπα υπάρχοντά του ως εγγύηση για τα χρέη του. Η παροιμία προφανώς λέει ότι αυτός δεν είναι άξιος συμπόνιας, επειδή ενήργησε ενάντια σε κάθε σωστή συμβουλή έχοντας δοσοληψίες με την “αλλοεθνή γυναίκα”.

ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΠΟΥ ΠΕΡΙΕΒΑΛΛΑΝ ΤΟΝ ΙΣΡΑΗΛ

ΤΟ ΕΘΝΟΣ του Ισραήλ, ενόσω κατοικούσε στη θεόδοτη γη του, περιβαλλόταν από έθνη που λάτρευαν ψεύτικους θεούς. Οι Ισραηλίτες είχαν βγει από την Αίγυπτο, όπου διάφορα ζώα θεωρούνταν θεοί. Τώρα, στα ανατολικά και νοτιοανατολικά τους βρίσκονταν ο Αμμών, ο Μωάβ και ο Εδώμ—μακρινοί συγγενείς των Ισραηλιτών, αλλά ειδωλολάτρες. Οι πολυθεϊστές Φιλισταίοι κατείχαν την παράκτια πεδιάδα στα δυτικά. Βόρεια του Ισραήλ, κατά μήκος της ακτής, ζούσαν οι Φοίνικες, των οποίων οι θρησκευτικές συνήθειες περιλάμβαναν σοδομία, κτηνοβασία και θυσίες παιδιών. Στη δε θρησκεία των Συρίων είχαν επιφανή θέση τα γυμνά ομοιώματα θηλυκών θεοτήτων των οποίων η στάση του σώματος τόνιζε τη σεξουαλικότητά τους. Για να συνεχίσει ο Ισραήλ να είναι ευπρόσδεκτος στον Ιεχωβά, έπρεπε να παραμένει αποχωρισμένος από τα γύρω έθνη.

Ως προστασία για τον Ισραήλ, ο Ιεχωβά τούς έδωσε το Μωσαϊκό Νόμο, ο οποίος συνιστούσε έναν “διαχωριστικό τοίχο” που τους ξεχώριζε από τα γύρω έθνη. (Εφ 2:14) Οι Ισραηλίτες δεν έπρεπε να συνάπτουν συμμαχίες με αυτά τα έθνη, να έρχονται σε επιγαμία μαζί τους ή να μιμούνται τις θρησκευτικές τους συνήθειες. (2Χρ 16:7· 2Βα 17:13-15) Όσο ο Ισραήλ υπάκουε σε αυτούς τους νόμους, παρέμενε άγιος λαός.

Ωστόσο, μεμονωμένα άτομα από τα γύρω έθνη δεν αποκλείονταν από τη λατρεία του αληθινού Θεού. Μπορούσαν να εγκαταλείψουν τις ειδωλολατρικές οδούς τους και να γίνουν λάτρεις του Ιεχωβά. «Ο Θεός δεν είναι προσωπολήπτης». (Πρ 10:34) Ενώ κρατούσε τον Ισραήλ αποχωρισμένο, παράλληλα ο Ιεχωβά επεξεργαζόταν το σκοπό του για την τελική ευλογία ανθρώπων από όλα τα έθνη.—Γε 22:18.

[Πίνακας στη σελίδα 945]

ΓΥΡΩ ΕΘΝΗ Και Σχετικά Εδάφια

Αμμών

Κρ 10:6-9· 1Βα 11:5

Εδώμ

2Χρ 25:14, 15

Μωάβ

Αρ 22:4-7· 25:1-3· 2Βα 3:26, 27

Συρία

Κρ 10:6· 2Χρ 28:20-23

Φιλιστία

Κρ 10:6· 16:23· 2Βα 1:2

Φοινίκη

1Βα 11:1, 2, 5· 16:30, 31

[Χάρτης στη σελίδα 945]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Μεγάλη Θάλασσα

ΦΟΙΝΙΚΗ

ΣΥΡΙΑ

ΦΙΛΙΣΤΙΑ

Ιερουσαλήμ

Αλμυρή Θάλασσα

ΑΜΜΩΝ

ΜΩΑΒ

ΕΔΩΜ

[Εικόνες στη σελίδα 946]

Οι Μωαβίτες ζούσαν σε δύσβατη γη ανατολικά της Νεκράς Θαλάσσης. Στη Μωαβιτική Λίθο (αριστερά), ο Βασιλιάς Μησά καυχιέται για το θεό του τον Χεμώς και μιλάει για τον Ιεχωβά με μεγάλη ασέβεια

[Εικόνες στη σελίδα 946]

Θεός των Αιγυπτίων με κεφάλι τσακαλιού που προετοιμάζει μια μούμια. Στους θεούς της Αιγύπτου περιλαμβάνονταν απλοί άνθρωποι, πουλιά και ζώα

[Εικόνες στη σελίδα 946]

Οι Φοίνικες, οι οποίοι κατείχαν αυτή την περιοχή στην ανατολική ακτή της Μεσογείου, λάτρευαν θεούς όπως ο εικονιζόμενος, που στέκεται πάνω σε ένα λιοντάρι

ΔΙΑΙΡΕΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ

ΜΟΛΙΣ 120 χρόνια αφότου ο Σαούλ έγινε ο πρώτος βασιλιάς του Ισραήλ, το έθνος χωρίστηκε στα δύο. Γιατί; Εξαιτίας της αποστασίας του Βασιλιά Σολομώντα. Θέλοντας να ευχαριστήσει τις αλλοεθνείς συζύγους του, ο Σολομών επέτρεψε να διεισδύσει στο έθνος χονδροειδής ειδωλολατρία με το να χτίσει “υψηλούς τόπους” για τους ψεύτικους θεούς. Αυτός ο συγκρητισμός ήταν αποκρουστικός στον Ιεχωβά. Εντούτοις, όντας όσιος στη διαθήκη του με τον Δαβίδ, ο Θεός δεν έθεσε τέλος στη Δαβιδική δυναστεία, αλλά όρισε ότι ένα τμήμα του έθνους θα αποσχιζόταν.—1Βα 11:7-13.

Αυτό συνέβη το 997 Π.Κ.Χ., όταν οι ενέργειες του Ροβοάμ, του ισχυρογνώμονα γιου του Σολομώντα, έκαναν δέκα φυλές να εξεγερθούν και να σχηματίσουν ένα βασίλειο το οποίο καταλάμβανε κατά κύριο λόγο το βόρειο τμήμα της χώρας, αλλά περιλάμβανε και τις παρεμβαλλόμενες πόλεις των Συμεωνιτών που ήταν διασκορπισμένες σε όλο τον Ιούδα. Μόνο οι φυλές του Βενιαμίν και του Λευί παρέμειναν όσιες στο νότιο βασίλειο του Ιούδα.

Ο Ιεροβοάμ, ο πρώτος βασιλιάς του βόρειου βασιλείου, φοβούμενος ότι οι υπήκοοί του θα έπαυαν να του είναι πιστοί αν συνέχιζαν να προσφέρουν λατρεία στην Ιερουσαλήμ, καθιέρωσε δική του θρησκεία. Τοποθέτησε ένα χρυσό μοσχάρι στη Δαν, μακριά στο βορρά, και ένα άλλο στη Βαιθήλ, μόλις 17 χλμ. βόρεια της Ιερουσαλήμ. Καθιέρωσε επίσης το δικό του ιερατείο και θέσπισε τις δικές του “άγιες ημέρες”.—1Βα 12:26-33.

Ως αποτέλεσμα, ο Ισραήλ έγινε μια πολιτικά και θρησκευτικά διαιρεμένη χώρα, μια χώρα που ήταν ευπρόσβλητη από εξωτερικές επιθέσεις και σπαρασσόταν από εμφύλιους πολέμους. Αποκομμένο από την αγνή λατρεία του Ιεχωβά, το δεκάφυλο βασίλειο βυθίστηκε πάρα πολύ σε ηθική και πνευματική διαφθορά. Ωστόσο, ο Ιεχωβά συνέχισε να τους στέλνει τους προφήτες του και να τους παρακινεί να μετανοήσουν.

[Πίνακας στη σελίδα 947]

ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ Και Σχετικά Εδάφια

Βαιθήλ

1Βα 12:28, 29

Δαν

2Βα 10:29

Θερσά

1Βα 15:33

Ιερουσαλήμ

2Χρ 11:1

Ιεζραέλ

2Βα 9:30-37

Κάρμηλος (Όρ.)

1Βα 18:19-40

Σαμάρεια

1Βα 16:23, 24

Συχέμ

1Βα 12:1, 25

Παρεμβαλλόμενες πόλεις

Ιη 19:1-8

[Χάρτης στη σελίδα 947]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Όρια Φυλών

Μεγάλη Θάλασσα

Γύρω Έθνη

ΣΥΡΙΑ

Σιδώνα

Δαμασκός

ΦΙΛΙΣΤΙΑ

Γιββεθών

ΜΩΑΒ

Κιρ-αρεσέθ

ΕΔΩΜ

Δεκάφυλο Βασίλειο του Ισραήλ

Θάλασσα της Γαλιλαίας

Ιγιών

Δαν

Αβέλ-βαιθ-μααχά

Όρ. Κάρμηλος

Μεγιδδώ

Ιεζραέλ

Αβέλ-μεολά

Ραμώθ-γαλαάδ

Σαμάρεια

Θερσά

Συχέμ

Φανουήλ

Σηλώ

Βαιθήλ

Ιεριχώ

Ποταμός Ιορδάνης

Δίφυλο Βασίλειο του Ιούδα

Ραμά

Ιερουσαλήμ

Αλμυρή Θάλασσα

Κάδης-βαρνή

Κ.Χ. της Αιγύπτου

Παρεμβαλλόμενες Πόλεις του Συμεών

Θοχέν

Ητάμ

Σικλάγ

Ριμμών

Βηρ-σαβεέ

Σααραΐμ

[Εικόνες στη σελίδα 948]

Ερείπια του ανακτόρου του Αχαάβ στη Σαμάρεια και ελεφαντουργήματα που βρέθηκαν σε εκείνη την περιοχή. Η Σαμάρεια ήταν η πρωτεύουσα του βόρειου βασιλείου επί 200 περίπου χρόνια

[Εικόνα στη σελίδα 948]

Η λατρεία του Βάαλ έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο στο βόρειο βασίλειο. Η συγκεκριμένη παράσταση αυτού του ψεύτικου θεού βρέθηκε στη Ρας Σάμρα της Συρίας

[Εικόνες στη σελίδα 948]

Η Μπεϊτίν, κοντά στην αρχαία Βαιθήλ (σε μικρή απόσταση από την Ιερουσαλήμ). Στη Βαιθήλ, ο Ιεροβοάμ έστησε ένα χρυσό μοσχάρι για λατρεία (αναμφίβολα μεγαλύτερο από αυτό το μπρούντζινο μοσχάρι που εκτίθεται στο Λούβρο)

Η ΠΡΟΦΗΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΛΙΣΑΙΕ

Ο ΗΛΙΑΣ ήταν κάποιος προφήτης που πρότεινε να γίνει μια δοκιμή στο Όρος Κάρμηλος για να καταδειχτεί ποιος ήταν ο αληθινός Θεός. Το βόρειο βασίλειο μαστιζόταν από διαφθορά εξαιτίας της λατρείας του Βάαλ. Αλλά ο Ηλίας προκάλεσε με θάρρος 450 προφήτες του Βάαλ να αποδείξουν ότι ο Βάαλ ήταν ο αληθινός Θεός. Οι φρενήρεις, πολύωρες προσευχές τους δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα. Έπειτα ετοίμασε ο Ηλίας τη θυσία του, την έβρεξε επανειλημμένα με νερό και προσευχήθηκε στον Ιεχωβά. Όταν έπεσε αμέσως φωτιά από τον ουρανό και κατέφαγε τη θυσία και έγλειψε το νερό, ο λαός αναφώνησε: «Ο Ιεχωβά είναι ο αληθινός Θεός!» Τότε ο Ηλίας διέταξε τη σφαγή των προφητών του Βάαλ.—1Βα 18:18-40.

Εντούτοις, ο Ηλίας φοβήθηκε όταν έμαθε ότι η Βασίλισσα Ιεζάβελ σχεδίαζε να τον θανατώσει. Έφυγε περίπου 150 χλμ. μακριά στη Βηρ-σαβεέ, και από εκεί ταξίδεψε άλλα 300 χλμ. ως το Όρος Σινά. Ο Ιεχωβά δεν απέρριψε τον Ηλία για αυτή την προσωρινή του ατολμία, αλλά τον διαβεβαίωσε ότι είχε να κάνει περαιτέρω προφητικό έργο.—1Βα 19:1-18.

Ο Ελισαιέ ήταν ο διάδοχος του Ηλία. Όταν ο Ελισαιέ βρέθηκε περικυκλωμένος από πολεμικά άρματα Συρίων, είχε τέτοια πίστη ώστε να αντιληφθεί ότι, στην πραγματικότητα, τα συριακά στρατεύματα ήταν αυτά που είχαν περικυκλωθεί—από μια στρατιά αγγελικών αρμάτων!—2Βα 6:15-17.

[Πίνακας στη σελίδα 949]

ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ ΣΤΟ ΧΑΡΤΗ Και Σχετικά Εδάφια

Αβέλ-μεολά

1Βα 19:16

Ακκαρών

2Βα 1:2-4

Βαιθήλ

2Βα 2:1-3, 23, 24

Βηρ-σαβεέ

1Βα 19:3

Γάλγαλα

2Βα 4:38-41

Δαμασκός

2Βα 8:7-15

Δωθάν

2Βα 6:13-18

Ιεζραέλ

1Βα 18:45, 46· 21:1, 17-26

Ιεριχώ

2Βα 2:4, 5, 19-22

Κάρμηλος (Όρ.)

1Βα 18:19-40

Κισών (Κ.Χ.)

1Βα 18:40

Ποταμός Ιορδάνης

2Βα 2:6-14

Ραμώθ-γαλαάδ

2Βα 9:1-10

Σαμάρεια

2Βα 5:1-27· 6:19-23· 7:1-20

Σαρεπτά

1Βα 17:9-24

Σιδώνα

1Βα 17:8, 9

Σουνάμ

2Βα 4:8-37

[Χάρτης στη σελίδα 949]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Μεγάλη Θάλασσα

ΣΥΡΙΑ

Σιδώνα

Σαρεπτά

Δαμασκός

ΓΑΛΑΑΔ

Ραμώθ-γαλαάδ

ΑΜΜΩΝ

ΜΩΑΒ

ΕΔΩΜ

ΙΣΡΑΗΛ

Σουνάμ

Όρ. Κάρμηλος

Κ.Χ. Κισών

Ιεζραέλ

Δωθάν

Αβέλ-μεολά

Σαμάρεια

Γάλγαλα

Βαιθήλ

Ιεριχώ

Ακκαρών

Ιερουσαλήμ

Ποταμός Ιορδάνης

Αλμυρή Θάλασσα

ΙΟΥΔΑΣ

Βηρ-σαβεέ

Κ.Χ.της Αιγύπτου

[Εικόνα στη σελίδα 950]

Το Όρος Κάρμηλος όπου έγινε η δοκιμή με τη φωτιά, η οποία απέδειξε ότι ο Ιεχωβά, όχι ο Βάαλ, είναι ο αληθινός Θεός (1Βα 18:21-39)

[Εικόνα στη σελίδα 950]

Η περιοχή του Όρους Σινά. Ο Ηλίας κατέφυγε σε αυτό το μέρος, 450 χλμ. μακριά, για να γλιτώσει από την οργή της Ιεζάβελ (1Βα 19:1-18)

[Εικόνα στη σελίδα 950]

Άποψη του Τελλ Ντόθαν. Εδώ ο Ελισαιέ και ο υπηρέτης του είδαν θαυματουργικά ότι, αν και ήταν περικυκλωμένοι από μια στρατιωτική δύναμη Συρίων, η ορεινή περιοχή ήταν γεμάτη πύρινα πολεμικά άρματα αγγέλων τα οποία είχε στείλει ο Ιεχωβά (2Βα 6:13-17)

ΕΧΘΡΙΚΑ ΕΘΝΗ ΠΟΥ ΕΠΙΤΕΘΗΚΑΝ ΣΤΟΝ ΙΣΡΑΗΛ

ΓΥΡΩ από τον Ισραήλ υπήρχαν εχθρικά έθνη που εποφθαλμιούσαν την κληρονομιά του. Θα εξαφανιζόταν ο Ισραήλ; Όσο το έθνος παρέμενε πιστό, διέθετε ένα πλεονέκτημα αποφασιστικής σημασίας. «Ο Ιεχωβά ήταν εκείνος που πολεμούσε για τον Ισραήλ».—Ιη 10:14.

Αυτό καταδείχτηκε παραστατικά κατά τη διακυβέρνηση του Βασιλιά Ιωσαφάτ (936–περ. 911 Π.Κ.Χ.). Οι συνδυασμένες δυνάμεις του Αμμών, του Μωάβ και του Όρους Σηείρ επιτέθηκαν στον Ιούδα. Ο Ιωσαφάτ απηύθυνε στον Ιεχωβά την εξής έκκληση: «Αυτοί . . . έρχονται να μας διώξουν από την ιδιοκτησία σου την οποία έκανες να έχουμε στην κατοχή μας. Θεέ μας, δεν θα εκτελέσεις κρίση εναντίον τους;» Σαφώς και θα εκτελούσε! Στον Ιούδα δόθηκε η διαβεβαίωση: «Η μάχη δεν είναι δική σας, αλλά του Θεού». Ο Ιεχωβά προκάλεσε σύγχυση στους εχθρούς, κάνοντάς τους να σφάξουν ο ένας τον άλλον.—2Χρ 20:1-23.

Τελικά, αφού ο Ιεχωβά πολέμησε υπέρ του Ισραήλ επί αιώνες, επέτρεψε σε εχθρικά έθνη να τον κατακτήσουν. Το 740 Π.Κ.Χ., οι Ασσύριοι έθεσαν τέλος στο δεκάφυλο βασίλειο «επειδή οι γιοι του Ισραήλ είχαν αμαρτήσει εναντίον του Ιεχωβά». (2Βα 17:7-18) Κατόπιν, το 607 Π.Κ.Χ., το δίφυλο βασίλειο καταστράφηκε από τους Βαβυλωνίους εξαιτίας της ανυπακοής του. (2Βα 21:10-15· 22:16, 17) Αυτή η περίοδος της ιστορίας του Ισραήλ τονίζει πόσο σημαντική είναι η υπακοή στον Ιεχωβά.

[Πίνακας στη σελίδα 951]

ΕΧΘΡΙΚΑ ΕΘΝΗ Και Σχετικά Εδάφια

Αίγυπτος

1Βα 14:25, 26· 2Χρ 36:2-4

Αιθιοπία

2Χρ 14:9-13

Αμαλήκ

Ψλ 83:2-4, 7

Αμμών

2Χρ 20:1-3, 10, 11· 2Βα 24:2

Ασσυρία

2Βα 15:19, 20, 29· 17:1-6· 18:13-35

Βαβυλώνα

2Βα 24:1, 12-17· 25:1-21

Εδώμ

2Χρ 20:1, 2, 22· 28:17· Αβδ 1, 12-14

Μωάβ

Ψλ 83:2-4, 6

Φιλιστία

1Σα 17:1-10· 31:1-7· 2Σα 5:17-25

Συρία

1Βα 20:1-6, 26· 2Βα 12:17, 18· 16:5-9

[Χάρτης στη σελίδα 951]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Μεγάλη Θάλασσα

Σαμάρεια

Ιερουσαλήμ

Ποταμός Ιορδάνης

Αλμυρή Θάλασσα

ΣΥΡΙΑ

ΑΣΣΥΡΙΑ

ΒΑΒΥΛΩΝΑ

ΑΜΜΩΝ

ΜΩΑΒ

ΕΔΩΜ

ΣΗΕΙΡ

ΑΜΑΛΗΚ

ΑΙΘΙΟΠΙΑ

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΦΙΛΙΣΤΙΑ

[Εικόνα στη σελίδα 952]

Ασσύριοι στρατιώτες οδηγούν στην εξορία Ιουδαίους από τη Λαχείς

[Εικόνα στη σελίδα 952]

Αιγυπτιακή επιγραφή στην οποία αναφέρεται κομπαστικά η κατάκτηση πόλεων του Ιούδα από τον Φαραώ Σισάκ

[Εικόνα στη σελίδα 952]

Βαβυλωνιακό κείμενο όπου περιγράφεται η εισβολή του Ναβουχοδονόσορα στον Ιούδα

ΜΕΓΙΔΔΩ

Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ θέση της Μεγιδδώ, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι έλεγχε τις κύριες εμπορικές και στρατιωτικές οδούς, την κατέστησε επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος κατά τους Βιβλικούς χρόνους. Το λεκανοπέδιο που απλωνόταν κάτω από αυτήν υπήρξε πεδίο πολλών αποφασιστικών μαχών. Γι’ αυτό και το βιβλίο της Αποκάλυψης εύστοχα ονομάζει τον επικείμενο «πόλεμο της μεγάλης ημέρας του Θεού του Παντοδύναμου» Αρ-Μαγεδών (εβρ. προέλευσης· σημαίνει «Όρος της Μεγιδδώ»). Ωστόσο, αυτός ο πόλεμος δεν θα λάβει χώρα στην κατά γράμμα Μεγιδδώ. Πρόκειται για έναν πόλεμο που θα συμπεριλάβει «τους βασιλιάδες ολόκληρης της κατοικημένης γης». (Απ 16:14, 16) Αυτή τη φορά δεν θα αναδειχτεί νικητής κανένας ανθρώπινος άρχοντας. Η Βασιλεία του Θεού θα είναι αυτή που θα θριαμβεύσει επί όλων αυτών των βασιλιάδων, δικαιώνοντας τον Ιεχωβά Θεό, τον Παντοδύναμο, ως Παγκόσμιο Κυρίαρχο.

[Χάρτης στη σελίδα 953]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Κύριες Οδοί

Δευτερεύουσες Οδοί

Όρ. Κάρμηλος

Μεγάλη Θάλασσα

Προς Τύρο

Προς Δαμασκό

Ιοκνεάμ

Δωρ

Μεγιδδώ

Ιεζραέλ

Θαανάχ

Προς Ιερουσαλήμ

Προς Αίγυπτο

[Εικόνες στη σελίδα 953]

Επάνω: Μακέτα της αρχαίας Μεγιδδώ.

Δεξιά: Αεροφωτογραφία των ερειπίων της Μεγιδδώ, η οποία δεσπόζει στην Πεδιάδα της Εσδρηλών

ΑΣΣΥΡΙΑΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

Η ΑΣΣΥΡΙΑ ήταν μια αυτοκρατορία στην ιστορία της οποίας κυριαρχούσαν οι στρατιωτικές κατακτήσεις—κατακτήσεις που συχνά χαρακτηρίζονταν από σαδιστική μεταχείριση των αιχμαλώτων. Ένας από τους κυριότερους παράγοντες που επηρέαζαν τη ζωή των Ασσυρίων ήταν η θρησκεία, και ο πόλεμος θεωρούνταν γνήσια έκφραση της θρησκείας τους. Ο ιστορικός Γ. Μπ. Ράιτ αναφέρει: «Οι μάχες ήταν η ασχολία του έθνους, και οι ιερείς προωθούσαν ακατάπαυστα τον πόλεμο. Συντηρούνταν κατά κύριο λόγο από τα λάφυρα των κατακτήσεων και δικαιούνταν πάντοτε καθορισμένο ποσοστό από αυτά προτού αρχίσει η μοιρασιά στους υπόλοιπους, δεδομένου ότι αυτή η φυλή των λεηλατητών ήταν άκρως θρησκευόμενη».—Αρχαίες Πόλεις (Ancient Cities), 1886, σ. 25.

Τόσο η Αγία Γραφή όσο και η ιστορία κάνουν λόγο για επανειλημμένες επαφές του Ισραήλ με την Ασσυρία. Τελικά, ο Ισραήλ υποχρεώθηκε να πληρώνει φόρο υποτελείας στο βασιλιά της Ασσυρίας. Αργότερα, το 740 Π.Κ.Χ., καταλήφθηκε η Σαμάρεια, η πρωτεύουσα του βόρειου βασιλείου, και στη συνέχεια χιλιάδες στάλθηκαν σε εξορία. Το γεγονός ότι ο Ιεχωβά επέτρεψε να συμβεί αυτό αντικατοπτρίζει το χαμηλό επίπεδο στο οποίο είχε κατρακυλήσει ο αποστατικός Ισραήλ. Αλλά όταν ο Σενναχειρείμ αποπειράθηκε να προσθέσει στη λίστα των κατακτήσεών του και την Ιερουσαλήμ, ένας άγγελος του Ιεχωβά αφάνισε 185.000 Ασσύριους στρατιώτες μέσα σε μία νύχτα. (Ησ 36:1–37:38) Όπως προείπαν οι προφήτες του Ιεχωβά, με τον καιρό η Ασσυρία ερημώθηκε και η Βαβυλώνα τη διαδέχθηκε στην παγκόσμια σκηνή.—Ησ 23:13· Σοφ 2:13.

[Πλαίσιο στη σελίδα 954]

ΚΥΡΙΕΣ ΠΟΛΕΙΣ

Νινευή: Η κυριότερη πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, μια πόλη έξοχης αρχιτεκτονικής χάρη στα έργα του Σενναχειρείμ, αλλά και «πόλη της αιματοχυσίας».—Να 3:1

Χαλάχ: Γνωστή μεταγενέστερα ως Νιμρούντ. Την επέλεξε ο Ασσουρνασιρπάλ Β΄ ως βασιλική του πόλη και έδρα του στρατού του

Χορσαμπάντ: Πρωτεύουσα μικρότερης σημασίας, η οποία οικοδομήθηκε από τον Σαργών Β΄ αλλά εγκαταλείφθηκε λίγο μετά το θάνατό του

Ασσούρ: Αρχαία θρησκευτική πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Ο Σενναχειρείμ ανέφερε ότι υπήρχαν 34 ναοί εκεί

Βαβυλώνα: Εμπορικό και διοικητικό κέντρο της νότιας Μεσοποταμίας

[Χάρτης στη σελίδα 954]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Μαύρη Θάλασσα

Κασπία Θάλασσα

Μεγάλη Θάλασσα

ΑΣΣΥΡΙΑ

Χαρκεμίς

Χορσαμπάντ

Νινευή

Χαλάχ

Ασσούρ

Ποταμός Τίγρης

Ποταμός Ευφράτης

Βαβυλώνα

ΜΗΔΙΑ

ΕΛΑΜ

Σούσα

Περσικός Κόλπος

Δαμασκός

Σαμάρεια

Ιερουσαλήμ

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

[Εικόνα στη σελίδα 955]

Ζωγραφική αναπαράσταση του αρχαιολόγου Ό. Χ. Λέιαρντ η οποία απεικονίζει το μεγαλείο του ανακτόρου του Ασσουρνασιρπάλ Β΄

[Εικόνα στη σελίδα 955]

Αυτός ο τεράστιος ανθρωπόμορφος φτερωτός ταύρος κοσμούσε κάποτε το ανάκτορο του Σαργών Β΄

[Εικόνα στη σελίδα 955]

Από τοίχο ανακτόρου στη Νιμρούντ. Το κυνήγι λιονταριών αποτελούσε είδος αναψυχής για τους Ασσύριους βασιλιάδες. Η ίδια η Νινευή περιγράφεται ως «η φωλιά των λιονταριών» (Να 2:11)

[Εικόνα στη σελίδα 956]

Ασσύριος μονάρχης με έναν υπηρέτη και ένα προστατευτικό πνεύμα· εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο. Η θρησκεία έπαιζε ουσιώδη ρόλο στην ασσυριακή πολιτική

[Εικόνα στη σελίδα 956]

Ασσύριος βασιλιάς που απεικονίζεται να εφορμά στη μάχη, ενώ ο θεός του πετάει μπροστά του τοξεύοντας και αυτός. Εκτίθεται στο Βρετανικό Μουσείο

[Εικόνα στη σελίδα 956]

Ασσύριος βασιλιάς περιστοιχισμένος από σύμβολα των θεών του. Η περικεφαλαία με τα κέρατα λέγεται ότι αντιπροσώπευε τον Ασσούρ, ο φτερωτός δίσκος σε αυτή την περίπτωση συμβολίζει τον Σαμάς, το θεό του ήλιου, η ημισέληνος είναι το έμβλημα του Σιν, του θεού της σελήνης, το διχαλωτό σύμβολο είναι ο κεραυνός του Αδάδ και το άστρο υποδηλώνει την Ιστάρ

[Εικόνα στη σελίδα 957]

Ο εκπρόσωπος του Σενναχειρείμ εμπαίζει τον Ιεχωβά και απαιτεί τη συνθηκολόγηση της Ιερουσαλήμ

[Εικόνα στη σελίδα 957]

Τα χρονικά του Σενναχειρείμ όπου καυχιέται για την εισβολή του στον Ιούδα αλλά δεν αναφέρει καθόλου την πανωλεθρία που υπέστησαν οι στρατιές του

[Εικόνες στη σελίδα 958]

Η κτηνωδία των Ασσυρίων απεικονίζεται στους τοίχους των ανακτόρων τους· αιχμάλωτοι υποβάλλονται σε βασανιστήρια, ανασκολοπίζονται και γδέρνονται ζωντανοί

[Εικόνες στη σελίδα 958]

Σε επαλήθευση της Βιβλικής προφητείας, η Νινευή (ο λόφος Κουγιουντζίκ σε πρώτο πλάνο) έγινε «πόλη ερημωμένη». (Να 2:10) Το Χρονικό Γκαντ (επάνω) αφηγείται λεπτομέρειες για τη λεηλασία της πάλαι ποτέ μεγάλης πόλης από τους Βαβυλωνίους

ΟΦΕΛΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ

Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ενδιαφέρει όσους μελετούν τη Γραφή. Γιατί; Επειδή σε πολλές περιπτώσεις τα ευρήματα των αρχαιολόγων μάς έχουν βοηθήσει να βελτιώσουμε την κατανόησή μας για τη ζωή στους Βιβλικούς χρόνους και για τις πρωτότυπες γλώσσες στις οποίες γράφτηκαν οι Γραφές.

Μερικές φορές μάλιστα τα αρχαιολογικά ευρήματα έχουν αποστομώσει εκείνους που αμφισβητούσαν την ακρίβεια ορισμένων γεγονότων ή δηλώσεων που εμπεριέχονται στη Γραφή. Για παράδειγμα, υπήρξε Βαβυλώνιος βασιλιάς με το όνομα Βαλτάσαρ και Ασσύριος βασιλιάς με το όνομα Σαργών; Μέχρι το 19ο αιώνα, αυτά τα ονόματα ήταν γνωστά μόνο από το Βιβλικό υπόμνημα. (Ησ 20:1· Δα 5:1) Αλλά η ανακάλυψη του ανακτόρου του Σαργών στη Χορσαμπάντ και του διάσημου πλέον Χρονικού του Ναβονίδη επιβεβαίωσε την ιστορικότητα αυτών των ηγεμόνων.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η τεκμηρίωση της αυθεντικότητας της Αγίας Γραφής εξαρτάται από τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις. Ο Ισραηλινός αρχαιολόγος Γιοχανάν Ααρώνι επισήμανε: «Όταν πρέπει να δώσει την ιστορική ή ιστοριογεωγραφική ερμηνεία, ο αρχαιολόγος υπερβαίνει τα όρια της ακριβούς επιστήμης και βασίζεται αναγκαστικά σε προσωπικές εκτιμήσεις και υποθέσεις για να σχηματίσει ολοκληρωμένη ιστορική εικόνα». Γι’ αυτό, όταν αποτιμούν τα ευρήματά τους, οι αρχαιολόγοι μερικές φορές διαφωνούν με την Αγία Γραφή.

Μήπως αυτό πρέπει να δημιουργεί αμφιβολίες για την αυθεντικότητα της Αγίας Γραφής; Όχι βέβαια. Η πίστη που βασίζεται μόνο στην ερμηνεία των αρχαιολογικών ευρημάτων είναι ασταθής. Οι αποδείξεις για το ότι η Αγία Γραφή είναι θεόπνευστη βρίσκονται μέσα στην ίδια τη Γραφή, και όχι στην αρχαιολογία.

[Διάγραμμα στη σελίδα 959]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Κυρίως τμήμα της ανασκαφής

βυζαντινό/αραβικό

ελληνιστικό/ρωμαϊκό

ισραηλιτικό

φιλισταϊκό/ισραηλιτικό

αιγυπτιακό

Ένα βαθύ όρυγμα κατέδειξε συνολικά 18 επίπεδα εγκατάστασης, που ανάγονται στην εποχή των Χαναναίων

Τελλ ελ-Χουσν (Τελ Μπετ Σεάν)

[Εικόνα στη σελίδα 959]

Γήλοφος που εμπερικλείει τα ερείπια της Βαιθ-σεάν

[Εικόνα στη σελίδα 960]

Επιγραφή που λέει: «Εδώ φέρθηκαν τα κόκαλα του Οζία, βασιλιά του Ιούδα. Να μην ανοιχτεί». Αυτή η επιγραφή προσδιόριζε το σημείο όπου θάφτηκαν ξανά τα κόκαλα του βασιλιά, προφανώς γύρω στον πρώτο αιώνα Κ.Χ.

[Εικόνα στη σελίδα 960]

Το ημερολόγιο της Γεζέρ, που πιστεύεται ότι χρονολογείται από το δέκατο αιώνα Π.Κ.Χ., είναι ένα από τα παλαιότερα δείγματα αρχαίας εβραϊκής γραφής

[Εικόνα στη σελίδα 960]

Ο Σαργών Β΄, του οποίου την ύπαρξη αμφισβητούσαν επί μακρόν οι κριτικοί, είναι πλέον πασίγνωστος στους αρχαιολόγους

[Εικόνα στη σελίδα 960]

Σε ένα τοίχωμα της σήραγγας που ενώνει την Πηγή Γιών με τη Δεξαμενή του Σιλωάμ (την οποία προφανώς κατασκεύασε ο Βασιλιάς Εζεκίας) βρέθηκε αυτή η επιγραφή που αναλύει πώς έγινε η εργασία

ΕΝ-ΘΑΠΦΟΥΑ

(Εν-θαπφουά) [Πηγή της Μηλιάς].

Πηγή κοντά στην πόλη Θαπφουά, η οποία χρησίμευε στον προσδιορισμό του ορίου ανάμεσα στην κληρονομιά της φυλής του Μανασσή και στην κληρονομιά του Εφραΐμ. (Ιη 17:7) Το όνομα αυτό ενδεχομένως χρησιμοποιούνταν και για την ίδια την πόλη Θαπφουά. (Ιη 17:8) Μερικοί ταυτίζουν την Εν-θαπφουά με μια πηγή κοντά στην πόλη Γιασούφ, στα Ν της οποίας βρίσκεται το Τελλ Σέιχ Αμπού Ζαράντ που υποδεικνύεται ως η θέση της Θαπφουά.

ΕΝ-ΜΙΣΠΑΤ

(Εν-μισπάτ) [Πηγή της Κρίσης].

Άλλη ονομασία της Κάδης.—Γε 14:7· βλέπε ΚΑΔΗΣ, ΚΑΔΗΣ-ΒΑΡΝΗ.

ΕΝΝΟΜ, ΚΟΙΛΑΔΑ

Κοιλάδα στα Ν και ΝΔ της Ιερουσαλήμ. Έχοντας νότια κατεύθυνση, ξεκινάει περίπου από τη σημερινή Πύλη της Ιόππης, στρίβει απότομα προς τα Α στη νοτιοδυτική γωνία της πόλης και συνεχίζει προς Ν για να ενωθεί με την Κοιλάδα των Τυροποιών και την Κοιλάδα Κιδρόν κοντά στη νοτιοανατολική γωνία της πόλης. Είναι επίσης γνωστή ως η «κοιλάδα του γιου [ή των γιων] του Εννόμ», η «Κοιλάδα», όπως στην έκφραση η «Πύλη της Κοιλάδας» (Ιη 15:8· 2Βα 23:10· Νε 3:13), και πιθανόν «η κοιλάδα των πτωμάτων και της λιπώδους στάχτης» στο εδάφιο Ιερεμίας 31:40. Το άτομο από το οποίο ίσως πήρε η κοιλάδα το όνομά της είναι άγνωστο, όπως άγνωστη είναι και η σημασία του ονόματος Εννόμ.—ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 2, σ. 949.

Ακριβώς πριν από τη συμβολή της με την Κοιλάδα των Τυροποιών και την Κοιλάδα Κιδρόν, η Κοιλάδα του Εννόμ πλαταίνει. Εδώ βρισκόταν πιθανότατα ο Τοφέθ. (2Βα 23:10) Στη νότια πλευρά της κοιλάδας, κοντά στην ανατολική άκρη της, βρίσκεται σύμφωνα με την παράδοση η τοποθεσία Ακελδαμά, ο «Αγρός Αίματος», ο αγρός του αγγειοπλάστη που αγοράστηκε με τα 30 ασημένια νομίσματα του Ιούδα. (Ματ 27:3-10· Πρ 1:18, 19) Πιο πάνω, η κοιλάδα είναι πολύ στενή και βαθιά, με πολλά ταφικά σπήλαια στις βαθμιδωτές, απότομες πλαγιές της.

Η Κοιλάδα του Εννόμ αποτελούσε μέρος του ορίου ανάμεσα στις φυλές του Ιούδα και του Βενιαμίν, με την περιοχή του Ιούδα να βρίσκεται στο Ν, πράγμα που σημαίνει ότι η Ιερουσαλήμ βρισκόταν στην περιοχή του Βενιαμίν, όπως περιγράφεται στα εδάφια Ιησούς του Ναυή 15:1, 8· 18:11, 16. Η κοιλάδα είναι γνωστή τώρα ως Ουάντι ερ-Ραμπάμπι (Γκε Μπεν Χινόμ).

Σε αυτή την κοιλάδα ο αποστάτης Βασιλιάς Άχαζ του Ιούδα ύψωσε καπνό θυσίας και έκαψε το γιο (ή τους γιους) του στη φωτιά. (2Χρ 28:1-3, υποσ.) Ο εγγονός του, ο Βασιλιάς Μανασσής, υπερέβη τον Άχαζ, προάγοντας την πονηρία σε τεράστια κλίμακα, πέρασε δε και αυτός «τους ίδιους του τους γιους μέσα από τη φωτιά στην κοιλάδα του γιου του Εννόμ». (2Χρ 33:1, 6, 9) Ο Βασιλιάς Ιωσίας, εγγονός του Μανασσή, έθεσε τέλος σε αυτές τις απεχθείς πράξεις στον Τοφέθ με το να μολύνει αυτόν τον τόπο, να τον βεβηλώσει και να τον καταστήσει έτσι ακατάλληλο για λατρεία, ίσως σκορπώντας εκεί κόκαλα ή σκουπίδια.—2Βα 23:10.

Ο Ιερεμίας, ο οποίος προφήτευσε στις ημέρες των βασιλιάδων Ιωσία, Ιωάχαζ, Ιωακείμ, Ιωαχίν και Σεδεκία, εξέφρασε την κρίση του Ιεχωβά για τις αμαρτίες του έθνους—μία από τις μεγαλύτερες αμαρτίες ήταν οι βδελυρές θυσίες των παιδιών τους στον Μολόχ. Ο προφήτης έλαβε την εντολή να βγάλει μερικούς από τους πρεσβυτέρους του λαού και τους ιερείς έξω από την Πύλη των Πήλινων Θραυσμάτων (Πύλη των Σωρών της Στάχτης), που βρισκόταν στη νοτιοανατολική γωνία της Ιερουσαλήμ, και να τους οδηγήσει στην Κοιλάδα του Εννόμ, στην περιοχή του Τοφέθ. Εκεί διακήρυξε την εξαγγελία του Ιεχωβά: «Δείτε! έρχονται ημέρες . . . κατά τις οποίες ο τόπος αυτός δεν θα ονομάζεται πια Τοφέθ και κοιλάδα του γιου του Εννόμ, αλλά κοιλάδα της θανάτωσης». Κατόπιν, συντρίβοντας μια πήλινη φιάλη μπροστά στα μάτια τους, συνέχισε να αναγγέλλει την κρίση του Ιεχωβά: «Με τον ίδιο τρόπο θα συντρίψω αυτόν το λαό και αυτή την πόλη . . . και στον Τοφέθ θα θάβουν ώσπου να μην υπάρχει πια τόπος για να θάβουν». (Ιερ 19:1, 2, 6, 10, 11) Με άλλα λόγια, η σφαγή, όχι των θυμάτων που προσφέρονταν ως θυσία στον Μολόχ, αλλά των πονηρών εξαιτίας της κρίσης του Θεού, θα ήταν τόσο μεγάλη ώστε ορισμένα πτώματα θα έμεναν άταφα στην κοιλάδα. Αυτό θα τη μόλυνε ακόμη περισσότερο από όσο την είχε μολύνει ο Ιωσίας.

Τα προφητικά λόγια του Ιερεμία δεν σημαίνουν κατ’ ανάγκην ότι αυτές οι θυσίες στον Μολόχ συνεχίζονταν ακόμη την εποχή του Ιερεμία, αλλά ότι ο Ιεχωβά θα τιμωρούσε το έθνος για τις πράξεις τους, παλιές και τωρινές, και για το αθώο αίμα που είχαν χύσει, ιδιαίτερα για τις ανθρωποθυσίες κατά τη βασιλεία του Μανασσή. Σε μια άλλη εξαγγελία, ο προφήτης είπε στο έθνος ότι θα τιμωρούνταν για όσα είχε κάνει ο Μανασσής. (Ιερ 15:4· παράβαλε 2Βα 23:26· Ιερ 32:30-35.) Επίσης, η διακήρυξη του Ιερεμία στο κεφάλαιο 19 και εδάφιο 3 είναι παράλληλη της δήλωσης του εδαφίου 2 Βασιλέων 21:12. Ωστόσο, στις ημέρες του Ιερεμία ο λαός σίγουρα συνέχιζε να επιδίδεται σε ειδωλολατρικές πράξεις, αποδεικνύοντας ότι δεν είχαν μετανοήσει στο ελάχιστο για τις χονδροειδείς αμαρτίες στις οποίες συμμετείχαν κατά τη βασιλεία του Μανασσή. Στο εδάφιο Ιερεμίας 2:23, ο Ιερεμίας μπορεί να αναφέρεται στον Εννόμ όταν στρέφει την προσοχή του Ιούδα στις ειδωλολατρικές τους αμαρτίες.

Οι πύλες του τείχους της Ιερουσαλήμ που βρίσκονταν στην Κοιλάδα του Εννόμ ήταν, πιθανότατα, η Γωνιακή Πύλη στη βορειοδυτική γωνία της πόλης, η Πύλη της Κοιλάδας στη νοτιοδυτική της γωνία και η Πύλη των Πήλινων Θραυσμάτων κοντά στο σημείο όπου η Κοιλάδα του Εννόμ ενωνόταν με την Κοιλάδα των Τυροποιών και την Κοιλάδα Κιδρόν. (2Βα 14:13· Νε 2:13· 12:31· Ιερ 19:2) Ανάμεσα στη Γωνιακή Πύλη και στην Πύλη της Κοιλάδας, οι πλαγιές της Κοιλάδας του Εννόμ είναι τόσο απότομες ώστε η κατασκευή άλλων πυλών σε αυτό το τμήμα του τείχους της Ιερουσαλήμ ήταν άσκοπη. Ο Βασιλιάς Οζίας έχτισε πύργους στη Γωνιακή Πύλη και στην Πύλη της Κοιλάδας, εφόσον αυτά ήταν τα πιο ευάλωτα σημεία στο συγκεκριμένο κομμάτι της κοιλάδας.—2Χρ 26:9.

Σε αυτή την κοιλάδα Ν της Ιερουσαλήμ έκανε ο Νεεμίας τη νυχτερινή του περιήγηση για να επιθεωρήσει την κατάσταση του τείχους της πόλης προς τα Α, ξεκινώντας από την Πύλη της Κοιλάδας ως την Πύλη των Σωρών της Στάχτης, στρίβοντας στον Κιδρόν και ανηφορίζοντας από εκεί για κάποια απόσταση, και στη συνέχεια επιστρέφοντας για να ξαναμπεί στην πόλη από την Πύλη της Κοιλάδας. (Νε 2:13-15) Στην εποχή του Νεεμία η Κοιλάδα του Εννόμ όριζε προφανώς τα βόρεια όρια των οικισμών των γιων του Ιούδα (εκτός από εκείνους που κατοικούσαν στην Ιερουσαλήμ).—Νε 11:25, 30.

Στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, η Κοιλάδα του Εννόμ αναφέρεται με την αντίστοιχη λέξη Γέεννα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου.—Ματ 5:22· Μαρ 9:47· βλέπε ΓΕΕΝΝΑ.

ΕΝΟΡΑΣΗ

Ενόραση είναι ουσιαστικά η ικανότητα που έχει κάποιος να βλέπει μια κατάσταση σε βάθος. Το να ενεργεί κανείς με ενόραση σημαίνει ότι ενεργεί με σύνεση, με φρόνηση. Σύμφωνα με το σύγγραμμα του Γουίλσον Μελέτες Λέξεων της Παλαιάς Διαθήκης ([Old Testament Word Studies] 1978, σ. 461), το εβραϊκό ρήμα σαχάλ σημαίνει «κοιτάζω· εκδηλώνω σύνεση, περίσκεψη· ενεργώ συνετά, είμαι νοήμων». Γι’ αυτό, το ρήμα σαχάλ αποδίδεται “έχω ενόραση” (Ψλ 14:2), “ενεργώ με φρόνηση” (Παρ 10:19), “ενεργώ συνετά” (1Σα 18:5), “έχω επιτυχία” (Παρ 17:8) και “κάνω να εκδηλώνει ενόραση” (Παρ 16:23). Το ουσιαστικό σέχελ μεταφράζεται «ενόραση» (Ψλ 111:10) και «φρόνηση».—1Σα 25:3.

Η ενόραση συνδέεται στενά με την κατανόηση, αλλά μεταξύ των δύο εννοιών υπάρχει μια λεπτή διαφορά. Το Θεολογικό Εγχειρίδιο της Παλαιάς Διαθήκης (Theological Wordbook of the Old Testament) λέει: «Ενώ η λέξη μπιν [κατανόηση] υποδηλώνει ότι κάποιος “διακρίνει κάτι από κάτι άλλο”, η λέξη [σαχάλ] παραπέμπει στη διανοητική γνώση της αιτίας. Πρόκειται για τη λειτουργία της νόησης μέσω μιας περίπλοκης συλλογιστικής, που έχει ως αποτέλεσμα το σοφό χειρισμό και τη χρήση καλής και πρακτικής κοινής λογικής. Ένα ακόμη τελικό αποτέλεσμα είναι η έμφαση που δίνεται στην επιτυχία».—Επιμέλεια Ρ. Λ. Χάρις, 1980, Τόμ. 2, σ. 877· βλέπε ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ.

Στις Ελληνικές Γραφές, το ρήμα συνίημι μεταφράζεται “έχω ενόραση” στο εδάφιο Ρωμαίους 3:11, όπου ο απόστολος Παύλος παραθέτει από το εδάφιο Ψαλμός 14:2. Το ρήμα συνίημι αποδίδεται επίσης “συλλαμβάνω το νόημα” (Ματ 13:13-15), “καταλαβαίνω” (Ματ 16:12), “κατανοώ” (Πρ 28:26) και “αντιλαμβάνομαι” (Εφ 5:17).

Ο Ιεχωβά Θεός δίνει ενόραση στους υπηρέτες του παρέχοντάς τους νουθεσίες και συμβουλές τις οποίες εκείνοι μπορούν να χρησιμοποιούν για να κατευθύνουν τα βήματά τους και να ελέγχουν τις πράξεις τους. (Ψλ 32:8· παράβαλε Δα 9:22.) Τη σοφή αυτή καθοδήγηση την παρέχει μέσω του Λόγου του. Ωστόσο, για να αποκτήσει κανείς ενόραση, δεν αρκεί απλώς να διαβάζει την Αγία Γραφή. Πρέπει να την εκτιμάει έτσι ώστε να υποκινείται να εκτελεί όλα όσα παραγγέλλει ο Θεός. (Ιη 1:7, 8· 1Βα 2:3) Απαραίτητη επίσης είναι η βοήθεια του πνεύματος του Θεού. (Νε 9:20· παράβαλε 1Χρ 28:12, 19.) Όταν κάποιος αποκτήσει ενόραση, πρέπει να τη διαφυλάττει, διότι μπορεί να τη χάσει αν παρεκκλίνει από τις οδούς του Θεού.—Ψλ 36:1-3· Παρ 21:16.

Η ενόραση μπορεί να γίνει φανερή με ποικίλους τρόπους, παρέχοντας ευλογίες τόσο στον κάτοχό της όσο και στους άλλους. Ο ψαλμωδός ανακηρύσσει ευτυχισμένο όποιον «φέρεται στον ασήμαντο με στοχαστικό ενδιαφέρον [με ενόραση]». (Ψλ 41:1) Η σύζυγος που είναι «φρόνιμη» (που εκδηλώνει ενόραση) χαρακτηρίζεται ως ευλογία από τον Ιεχωβά. (Παρ 19:14) Η ενόραση κάποιου—το να βλέπει πέρα από τα προφανή—τον καθιστά ικανό να φυλάει το στόμα του (Παρ 10:19· 16:23) και να ξέρει πότε να μένει σιωπηλός. (Αμ 5:13) Επίσης, τον βοηθάει να αποφεύγει το θυμό και να παραβλέπει την παράβαση. (Παρ 19:11) Όποιος έχει ενόραση δέχεται διόρθωση. (Ψλ 2:10) Σύμφωνα με το εδάφιο Παροιμίες 21:11, όταν ένα σοφό άτομο προσλαμβάνει ενόραση—δηλαδή όταν εξετάζει προσεκτικά τις διαθέσιμες πληροφορίες με αποτέλεσμα να διαμορφώνει σαφέστερη εικόνα για ένα ζήτημα—«αποκτάει γνώση», δηλαδή γνωρίζει τι να κάνει σχετικά με αυτό το ζήτημα, τι συμπεράσματα να βγάλει και τι συμβουλές να δώσει.

ΕΝΟΧΗ

(Ενοχή). Βλέπε ΔΙΚΑΣΤΙΚΗ ΥΠΟΘΕΣΗ.

ΕΝΟΧΗ ΑΙΜΑΤΟΣ

(Ενοχή Αίματος).

Η εβραϊκή λέξη που σημαίνει «αίμα» (νταμ· πληθυντικός, νταμίμ) αναφέρεται ενίοτε στην ενοχή που επισύρει η έκχυση αθώου αίματος, οπότε και αποδίδεται «ενοχή αίματος».—Εξ 22:2, υποσ.· 1Βα 2:37, υποσ.

Τα «χέρια που χύνουν αθώο αίμα» είναι για τον Ιεχωβά ένα από τα πλέον απεχθή πράγματα, από τότε που το αίμα του δίκαιου Άβελ κραύγασε από τη γη. (Παρ 6:16, 17· Γε 4:10· Ψλ 5:6) Και οι άνθρωποι γνωρίζουν από παλιά την ιερότητα του αίματος. Όταν ο Νώε και η οικογένειά του βγήκαν από την κιβωτό, ενημερώθηκαν για τις ολέθριες συνέπειες που θα υφίσταντο οι ένοχοι αίματος.—Γε 9:6· 37:21, 22· 42:22.

Στον ορισμένο καιρό θεσπίστηκαν νόμοι οι οποίοι καθόριζαν ποιες ενέργειες στοιχειοθετούσαν εγκλήματα άξια θανάτου, έτσι ώστε ο καθένας μπορούσε να αποφύγει ό,τι θα επέφερε στον εαυτό του ενοχή αίματος. Άλλοι νόμοι τέθηκαν σε ισχύ ως προληπτικά μέτρα για την προστασία των ανθρώπων από την έκχυση αθώου αίματος. Στην άκρη της ταράτσας των σπιτιών έπρεπε να χτίζεται στηθαίο για να μην πέσει κανείς. (Δευ 22:8) Ο ιδιοκτήτης ενός ταύρου έπρεπε να παίρνει προφυλάξεις για να μην κερατίζει ο ταύρος του. (Εξ 21:29) Αν ένας κλέφτης θανατωνόταν την ώρα που έκανε διάρρηξη τη νύχτα, δεν υπήρχε ενοχή αίματος. Αν όμως θανατωνόταν στο φως της ημέρας, τότε τα πράγματα ήταν διαφορετικά. (Εξ 22:2, 3) Ιδρύθηκαν πόλεις καταφυγίου για να προστατεύεται ο ακούσιος ανθρωποκτόνος από τον εκδικητή του αίματος. (Αρ 35:25· Δευ 19:9, 10· Ιη 20:2, 3· βλέπε ΕΚΔΙΚΗΤΗΣ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ.) Αν ο Ιεζεκιήλ δεν εκπλήρωνε το καθήκον που είχε ως φρουρός για τον Ισραήλ, τότε το αίμα των κατοίκων θα ήταν πάνω του. (Ιεζ 3:18, 20· 33:6, 8) Έχοντας αυτό υπόψη, καταλαβαίνουμε τι εννοούσε ο απόστολος Παύλος λέγοντας ότι ήταν αθώος από ενοχή αίματος.—Πρ 18:6· 20:26.

Στην Αγία Γραφή αναφέρονται τόσο άτομα που δεν έγιναν ένοχα αίματος όσο και άτομα που έγιναν, και αυτές οι περιπτώσεις κάλλιστα αποτελούν προειδοποιητικά παραδείγματα. Λόγου χάρη, ο Σαούλ απέφυγε κάποτε την ενοχή αίματος διότι συγκρατήθηκε και δεν σκότωσε τον Δαβίδ. Ωστόσο, αργότερα ο Σαούλ επέφερε ενοχή αίματος σε ολόκληρο το σπιτικό του επειδή, ενεργώντας ανόητα, θανάτωσε κάποιους Γαβαωνίτες. (1Σα 19:5, 6· 2Σα 21:1) Και άλλοι έγιναν ένοχοι αίματος με διάφορους τρόπους. (Κρ 9:24· 2Σα 1:16· 4:6-12) Αντίθετα, ο Δαβίδ απέφυγε την ενοχή αίματος δίνοντας προσοχή στην προειδοποίηση που του έστειλε ο Ιεχωβά μέσω της Αβιγαίας. (1Σα 25:24-26, 31, 33) Η πόλη της Ιερουσαλήμ καταστράφηκε το 607 Π.Κ.Χ. εξαιτίας βαριάς ενοχής αίματος. (Ιεζ 22:2-4· 23:37, 45) Στις ημέρες του Ιησού οι ηγέτες της ψεύτικης θρησκείας δεν μπορούσαν να αρνηθούν την ενοχή αίματος που τους βάρυνε, ακριβώς όπως δεν μπορούσαν και οι ηγέτες των ημερών του Ιερεμία, διότι η άκρη της φορεσιάς και των δύο αυτών ομάδων ήταν κατακόκκινη από το αίμα των πιστών του Ιεχωβά. (Ιερ 2:34· Ματ 23:35, 36· 27:24, 25· Λου 11:50, 51) Η μεγάλη «πόρνη», η Βαβυλώνα η Μεγάλη, φέρει τόση ενοχή αίματος ώστε λέγεται ότι είναι μεθυσμένη από το αίμα του λαού του Ιεχωβά.—Απ 17:5, 6· 18:24.

Πράγματι, όσοι φέρουν τέτοια ενοχή αίματος δεν είναι άξιοι να ζήσουν ούτε τη μισή ζωή τους, όπως είπε ο Δαβίδ. (Ψλ 55:23) Όπως και εκείνος, πρέπει όλοι να προσεύχονται να τους απελευθερώνει ο Ιεχωβά τόσο από την ενοχή αίματος όσο και από τους ενόχους αίματος. (Ψλ 51:14· 59:2· 139:19) Σύμφωνα με την προφητεία της Αποκάλυψης, πλησιάζει ο καιρός κατά τον οποίο θα ανεβεί προς τον Ιεχωβά ένα δυνατό άσμα αίνου, επειδή και τα τελευταία στοιχεία της Βαβυλώνας της Μεγάλης θα έχουν καταστραφεί και θα έχει παρθεί διαπαντός εκδίκηση για το αίμα όλων των αθώων.—Απ 19:1, 2.

Οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές παρουσιάζουν τρεις διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους ένας Χριστιανός θα μπορούσε να γίνει ένοχος αίματος ενώπιον του Θεού: (1) με αιματοχυσία και φόνο—αυτό περιλαμβάνει και όσους υποστηρίζουν ενεργά ή σιωπηρά τη δράση κάποιας οργάνωσης η οποία βαρύνεται με ενοχή αίματος (όπως η Βαβυλώνα η Μεγάλη [Απ 17:6· 18:2, 4] ή άλλες οργανώσεις που έχουν χύσει πολύ αθώο αίμα [Απ 16:5, 6· παράβαλε Ησ 26:20, 21])· (2) τρώγοντας ή πίνοντας αίμα με οποιονδήποτε τρόπο (Πρ 15:20) και (3) μη κηρύττοντας τα καλά νέα της Βασιλείας και συνεπώς αποκρύπτοντας τις ζωοσωτήριες πληροφορίες αυτού του αγγέλματος.—Πρ 18:6· 20:26, 27· παράβαλε Ιεζ 33:6-8.

ΕΝ-ΡΙΜΜΩΝ

(Εν-ριμμών) [Πηγή της Ροδιάς].

Πόλη του Ιούδα η οποία μνημονεύεται μετά την εξορία ως τόπος κατοίκησης των γιων του Ιούδα. (Νε 11:25, 29) Το όνομά της αποτελεί συνδυασμό των ονομάτων Αείν και Ριμμών, τα οποία αναφέρονται στα εδάφια Ιησούς του Ναυή 15:32 και 19:7 καθώς και 1 Χρονικών 4:32. Σήμερα θεωρείται γενικά ότι ταυτίζεται με το Χίρμπετ Ουμ ερ-Ραμαμίν, περίπου 15 χλμ. Β της Βηρ-σαβεέ.

ΕΝ-ΡΟΓΗΛ

(Εν-ρογήλ) [Πηγή του Ρογήλ (Ποδιού)].

Πηγή ή πηγάδι κοντά στην Ιερουσαλήμ, που αποτελούσε το οροθέσιο ανάμεσα στον Ιούδα και στον Βενιαμίν. (Ιη 15:7· 18:16) Οι κατάσκοποι του Δαβίδ, ο Ιωνάθαν και ο Αχιμάας, περίμεναν στην Εν-ρογήλ για να πάρουν μυστικές πληροφορίες σχετικά με την ανταρσία του Αβεσσαλώμ. (2Σα 17:17) Κοντά σε αυτό το σημείο, ο άλλος στασιαστικός γιος του Δαβίδ, ο Αδωνίας, διοργάνωσε μεταγενέστερα μια γιορτή με σκοπό να εξασφαλίσει υποστήριξη ώστε να σφετεριστεί το θρόνο.—1Βα 1:9.

Είναι γενικά παραδεκτό ότι η Εν-ρογήλ αντιστοιχεί στο σημερινό Μπιρ Άιγιουμπ, που σημαίνει πηγάδι του Ιώβ. Βρίσκεται Ν της νοτιοανατολικής γωνίας του τείχους της Ιερουσαλήμ, στους πρόποδες της δυτικής πλαγιάς της Κοιλάδας Κιδρόν, περίπου 100 μ. Ν της συμβολής της με την Κοιλάδα του Εννόμ. Το πηγάδι επικοινωνεί με κάποιο υπόγειο ρεύμα ή πηγή που μερικές φορές, όταν έχει βρέξει, έχει τόσο μεγάλη ροή ώστε η στάθμη του νερού ανεβαίνει ως την επιφάνεια.

ΕΝ-ΣΕΜΕΣ

(Εν-σεμές) [Πηγή του Ήλιου].

Τοποθεσία στο όριο ανάμεσα στην εδαφική κληρονομιά του Βενιαμίν και του Ιούδα. (Ιη 15:1, 7· 18:11, 17) Γενικά ταυτίζεται με την Έιν ελ-Χοντ, περίπου 3 χλμ. Α του Όρους του Ναού στην Ιερουσαλήμ, την τελευταία πηγή στο δρόμο Ιερουσαλήμ-Ιεριχώς πριν από την Κοιλάδα του Ιορδάνη.

ΕΝΤΕΡΑ

Βλέπε ΣΠΛΑΧΝΑ, ΕΝΤΕΡΑ.

ΕΝΤΟΜΑ

Στο στάδιο του ενήλικου ατόμου, αυτά τα ασπόνδυλα ζώα έχουν ως χαρακτηριστικό τους γνώρισμα ένα σώμα που αποτελείται από τρία μέρη—κεφάλι, θώρακα και κοιλιά—και διαθέτει έξι πόδια, ένα ζευγάρι κεραίες και κατά κανόνα δύο ή τέσσερα φτερά.

Χρησιμοποιώντας παραστατική γλώσσα, η Αγία Γραφή αναφέρεται στα έντομα ως όντα που «περπατούν με τα τέσσερα». Προφανώς ο Μωυσής γνώριζε ότι τα έντομα έχουν έξι πόδια. Αναμφίβολα, λοιπόν, η έκφραση αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο κινούνται τα έντομα και όχι στον αριθμό των ποδιών τους. Υπάρχουν φτερωτά έντομα, μεταξύ των οποίων οι μέλισσες, οι μύγες και οι σφήκες, που περπατούν με τα έξι πόδια τους με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο περπατούν τα τετράποδα ζώα. Άλλα έντομα, όπως οι ακρίδες, διαθέτουν δύο σκέλη για άλματα και έτσι, κατά κυριολεξία, χρησιμοποιούν τα άλλα τέσσερα πόδια για να έρπουν.—Λευ 11:20-23.

Οι 800.000 και πλέον γνωστές ποικιλίες εντόμων παρουσιάζουν ένα πανόραμα αντιθέσεων. Ενώ μερικά είναι σκούρα, άλλα είναι στολισμένα με λαμπερά χρώματα και όμορφα σχέδια. Στα έντομα εκπροσωπούνται όλες οι αποχρώσεις του ουράνιου τόξου. Ως προς το μέγεθος, μπορεί να είναι τόσο μικρά όσο κάποια σκαθάρια που χωρούν να περάσουν μέσα από την τρύπα της βελόνας ή τόσο μεγάλα όσο τα αλλόκοτα φάσματα που το μήκος τους ξεπερνάει τα 30 εκ. Μεταξύ των εντόμων μπορεί κανείς να βρει οργανωμένες κοινωνίες, οικοδόμους, γεωργούς, κατασκευαστές, αεροπόρους που καλύπτουν μεγάλες αποστάσεις, δεξιοτέχνες άλτες, κολυμβητές και σκαφείς σηράγγων. Μέσω μελέτης και παρατήρησης, ο άνθρωπος μπορεί να διδαχτεί πολλά από τα έντομα, πρωτίστως δε ότι είναι δημιουργήματα του Θεού που έχουν προικιστεί με ενστικτώδη σοφία, όχι από την τύχη, αλλά από την Πηγή κάθε σοφίας, τον Ιεχωβά.—Ιωβ 12:7-9.

Μολονότι πολλοί έχουν την τάση να θεωρούν τα έντομα επιβλαβή πλάσματα που καταστρέφουν τις σοδειές και τα αποκτήματα του ανθρώπου και μεταδίδουν ασθένειες, στην πραγματικότητα μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό εντόμων μπορεί να κριθεί βλαβερό υπό τις παρούσες συνθήκες. Στην πλειονότητά τους μπορούν να χαρακτηριστούν είτε ουδέτερα είτε, άμεσα ή έμμεσα, επωφελή για τον άνθρωπο.

Η σχέση που συνδέει τα έντομα με τα φυτά είναι πολύ σημαντική. Έχει υπολογιστεί ότι το 85 τοις εκατό των ανθοφόρων φυτών εξαρτάται είτε εξ ολοκλήρου είτε κατά μέρος από την επικονίαση που γίνεται με τη βοήθεια των εντόμων. Τα έντομα παίζουν επίσης επωφελή ρόλο στη δημιουργία του εδάφους, καθώς και ως νεκροφάγοι οργανισμοί. Από τα κοκκοειδή έντομα παράγονται βαφές και γόμα-λάκα. Στη Μέση Ανατολή, κάποια έντομα, όπως οι ακρίδες, αποτελούν επί αιώνες είδος διατροφής. Αν δεν υπήρχαν τα έντομα, το μέλι και το μετάξι θα ήταν άγνωστα.

Πράγματι, τα έντομα κατέχουν σημαντική θέση σε σχέση με την υπόλοιπη επίγεια δημιουργία. Ο Καρλ Ντ. Ντάνκαν, καθηγητής εντομολογίας και βοτανολογίας, παρατήρησε τα εξής: «Δεν είναι υπερβολικό να πούμε ότι τα έντομα καθορίζουν το χαρακτήρα του κόσμου των ανθρώπων σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι ο ίδιος ο άνθρωπος και ότι, αν ξαφνικά εξέλιπαν εντελώς, θα άλλαζε τόσο πολύ ο κόσμος ώστε είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν θα κατάφερνε ο άνθρωπος να διατηρήσει οποιουδήποτε είδους οργανωμένη κοινωνία».—Ετήσια Έκθεση του Σμιθσόνειου Ινστιτούτου (Annual Report of the Smithsonian Institution), 1947, σ. 346.

ΕΝΩΣ

(Ενώς) [Θνητός Άνθρωπος].

Ο γιος τον οποίο απέκτησε ο Σηθ σε ηλικία 105 ετών. Ο Ενώς ήταν 90 ετών όταν έγινε πατέρας του Κενάν, και έζησε συνολικά 905 χρόνια. (Γε 5:6-11) Το όνομά του αναφέρεται επίσης στις γενεαλογίες των εδαφίων 1 Χρονικών 1:1 και Λουκάς 3:38. Στην εποχή του «έγινε αρχή να επικαλούνται το όνομα του Ιεχωβά». (Γε 4:26) Προφανώς δεν επρόκειτο για επίκληση του Ιεχωβά με πίστη και στα πλαίσια της αγνής λατρείας, όπως είχε κάνει ο Άβελ 105 και πλέον χρόνια προτού γεννηθεί ο Ενώς. Μερικοί λόγιοι της εβραϊκής γλώσσας υποστηρίζουν ότι το εδάφιο πρέπει να αποδοθεί «άρχισαν βέβηλα» ή «τότε άρχισε η βεβήλωση». Αναφερόμενο στην εποχή του Ενώς, το Ιεροσολυμιτικό Ταργκούμ λέει: «Στις ημέρες αυτής της γενιάς άρχισαν να σφάλλουν και να κάνουν για τον εαυτό τους είδωλα, και ονόμαζαν τα είδωλά τους με το όνομα ο Λόγος του Κυρίου». Ίσως οι άνθρωποι να έδιναν το όνομα του Ιεχωβά στον εαυτό τους ή σε άλλους ανθρώπους μέσω των οποίων υποτίθεται ότι πλησίαζαν τον Θεό για να τον λατρέψουν, ή ίσως έδιναν σε είδωλα το όνομά του.

ΕΝΩΧ

(Ενώχ) [Εκπαιδευμένος· Εγκαινιασμένος [δηλαδή αφιερωμένος]].

1. Γιος του Κάιν και πατέρας του Ιράδ. Ο Ενώχ γεννήθηκε στη γη της Φυγής μετά το φόνο του Άβελ από τον αδελφό του τον Κάιν.—Γε 4:17, 18.

2. Ο γιος που απέκτησε ο Ιάρεδ σε ηλικία 162 ετών. Ο έβδομος άνθρωπος στη γενεαλογική γραμμή μετά τον Αδάμ. Εκτός από τον Μαθουσάλα, τον οποίο απέκτησε όταν ήταν 65 ετών, ο Ενώχ είχε και άλλους γιους και κόρες. Ο Ενώχ ήταν ένας από το «τόσο μεγάλο σύννεφο μαρτύρων» οι οποίοι υπήρξαν εξαιρετικά παραδείγματα πίστης στους αρχαίους χρόνους. «Ο Ενώχ περπατούσε με τον αληθινό Θεό». (Γε 5:18, 21-24· Εβρ 11:5· 12:1) Ως προφήτης του Ιεχωβά, προείπε ότι ο Θεός θα ερχόταν με τις άγιες μυριάδες Του για να εκτελέσει κρίση εναντίον των ασεβών. (Ιου 14, 15) Πιθανώς υπέστη διωγμό εξαιτίας του προφητικού του έργου. Ωστόσο, ο Θεός δεν επέτρεψε στους εναντιουμένους να θανατώσουν τον Ενώχ. Απεναντίας, ο Ιεχωβά «τον πήρε», δηλαδή διέκοψε τη ζωή του στην ηλικία των 365 ετών—ηλικία πολύ μικρότερη από εκείνη των περισσότερων συγχρόνων του. Ο Ενώχ «μετατέθηκε για να μη δει θάνατο», κάτι που μπορεί να σημαίνει ότι ο Θεός τον υπέβαλε σε προφητική έκσταση και κατόπιν τερμάτισε τη ζωή του ενόσω βρισκόταν σε αυτή την έκσταση, και έτσι δεν δοκίμασε τις οδύνες του θανάτου. (Γε 5:24· Εβρ 11:5, 13) Ωστόσο, δεν πάρθηκε στον ουρανό, αν λάβουμε υπόψη την ξεκάθαρη δήλωση του Ιησού στο εδάφιο Ιωάννης 3:13. Φαίνεται ότι, όπως συνέβη και με το σώμα του Μωυσή, ο Ιεχωβά εξαφάνισε το σώμα του Ενώχ, διότι «δεν μπορούσε να βρεθεί πουθενά».—Δευ 34:5, 6· Ιου 9.

Ο Ενώχ δεν είναι ο συγγραφέας του «Βιβλίου του Ενώχ». Αυτό είναι ένα μη θεόπνευστο, απόκρυφο βιβλίο το οποίο γράφτηκε πολλούς αιώνες αργότερα, πιθανότατα μεταξύ του δεύτερου και του πρώτου αιώνα Π.Κ.Χ.

3. Η πρώτη πόλη που μνημονεύεται στην Αγία Γραφή. Την έχτισε ο Κάιν στη γη της Φυγής, Α της Εδέμ, δίνοντάς της το όνομα του γιου του, του Ενώχ.—Γε 4:17.

ΕΞΑΓΟΡΑΖΩ, ΕΞΑΓΟΡΑΣΤΗΣ

Το εβραϊκό ρήμα γκα’άλ, που εμφανίζεται για πρώτη φορά στο εδάφιο Γένεση 48:16 (“ανακτώ”), έχει επίσης την έννοια «εξαγοράζω ή απολυτρώνω», δηλαδή ανακτώ, απολυτρώνω ή ξαναγοράζω το άτομο, την περιουσία ή την κληρονομιά του πλησιέστερου συγγενή. Το ρήμα αυτό χρησιμοποιούνταν επίσης σε σχέση με τον εκδικητή του αίματος. (Ψλ 74:2· Ησ 43:1) Ο πλησιέστερος συγγενής που είχε την υποχρέωση να γίνει ο εξαγοραστής (εβρ., γκο’έλ) προφανώς καθοριζόταν από την εξής σειρά: (1) αδελφός, (2) θείος, (3) γιος θείου, (4) οποιοσδήποτε άλλος άρρενας ο οποίος ήταν εξ αίματος συγγενής της οικογένειας.—Λευ 25:48, 49· παράβαλε τη σειρά στα εδ. Αρ 27:5-11· βλέπε ΕΚΔΙΚΗΤΗΣ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ.

Υπό το Μωσαϊκό Νόμο, αν ένας Ισραηλίτης λόγω των οικονομικών του περιστάσεων είχε πουλήσει τον εαυτό του ως δούλο, ο εξαγοραστής μπορούσε να τον ξαναγοράσει από τη δουλεία. (Λευ 25:47-54) Αν είχε πουλήσει την εδαφική του κληρονομιά, ο εξαγοραστής του μπορούσε να ξαναγοράσει την περιουσία, και αυτός θα μπορούσε να επιστρέψει στην ιδιοκτησία του. (Λευ 25:25-27) Ωστόσο, κανένα «αφιερωμένο πράγμα», “αφιερωμένο για καταστροφή”, δεν μπορούσε να εξαγοραστεί, ακόμη και αν επρόκειτο για ανθρώπινη ζωή.—Λευ 27:21, 28, 29· βλέπε ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟ ΠΡΑΓΜΑ.

Ένα παράδειγμα εξαγοράς από γκο’έλ υπάρχει στο βιβλίο της Ρουθ. Όταν η Ρουθ ανέφερε ότι είχε σταχυολογήσει στο χωράφι του Βοόζ, η πεθερά της η Ναομί είπε έκπληκτη: «Ο άνθρωπος αυτός είναι συγγενής μας. Είναι ένας από τους εξαγοραστές μας». (Ρθ 2:20) Ο Βοόζ αποδέχτηκε αυτή την υποχρέωση και σύναψε διαθήκη εξαγοράς ενώπιον κριτών και μαρτύρων, αλλά μόνο αφού πρώτα ένας άλλος συγγενής, στενότερος από τον Βοόζ, απέρριψε αυτό το προνόμιο.—Ρθ 3:9, 12, 13· 4:1-17.

Ο Ιεχωβά ως Εξαγοραστής. Μέσω της θυσίας του μονογενούς του Γιου, ο Ιεχωβά ως Εξαγοραστής φρόντισε για την ανάκτηση του ανθρωπίνου γένους από την αμαρτία και το θάνατο και από την εξουσία του τάφου. Αυτός ο Γιος έπρεπε να έρθει στη γη, να γίνει «όμοιος με τους “αδελφούς” του από όλες τις απόψεις», συμμετέχοντας σε αίμα και σάρκα, και να γίνει έτσι στενός συγγενής του ανθρωπίνου γένους. (Εβρ 2:11-17) Ο απόστολος Παύλος γράφει στους Χριστιανούς: «Μέσω αυτού έχουμε την απελευθέρωση με λύτρο διαμέσου του αίματός του».—Εφ 1:7· παράβαλε Απ 5:9· 14:3, 4· για περισσότερες λεπτομέρειες βλέπε ΛΥΤΡΟ.

ΕΞΑΔΕΛΦΟΣ

Ο γιος της θείας ή του θείου κάποιου. Αυτή η λέξη αντιστοιχεί στη λέξη ἀνεψιός του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου η οποία εμφανίζεται μόνο στο εδάφιο Κολοσσαείς 4:10, όπου ο Παύλος αποκαλεί τον Μάρκο “εξάδελφο του Βαρνάβα”. Η εν λόγω λέξη σημαίνει κυρίως «πρώτος εξάδελφος», αλλά και εξάδελφος εν γένει. Ο όρος ἀνεψιός εμφανίζεται επίσης στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα στο εδάφιο Αριθμοί 36:11 (στον πληθυντικό), αλλά η εβραϊκή έκφραση του Μασοριτικού κειμένου αποδίδεται κατά γράμμα «των γιων που είχαν οι αδελφοί του πατέρα τους».

Μολονότι στις Εβραϊκές Γραφές δεν υπάρχει λέξη που να σημαίνει «εξάδελφος», αυτή η συγγένεια υποδηλώνεται εκεί από εκφράσεις όπως “οι γιοι του θείου του Ααρών” και «ο γιος του θείου του». (Λευ 10:4· 25:49) Αναφέρονται γάμοι μεταξύ εξαδέλφων: του Ιακώβ και της Ραχήλ, καθώς και των θυγατέρων του Σαλπαάδ. (Γε 28:2· 29:10-12· Αρ 36:11) Τέτοιου είδους γάμοι μεταξύ εξαδέλφων δεν περιλαμβάνονταν στις απαγορεύσεις του Μωσαϊκού Νόμου εναντίον της αιμομειξίας. (Λευ 18:8-16) Σήμερα τα αστικά δίκαια διαφέρουν σε αυτό το ζήτημα. Μερικά κράτη και έθνη επιτρέπουν τους γάμους μεταξύ εξαδέλφων, ενώ άλλα τους απαγορεύουν.

ΕΞΑΡΤΩΜΕΝΕΣ ΚΩΜΟΠΟΛΕΙΣ

Μικρές κωμοπόλεις που βρίσκονταν στα περίχωρα μιας μεγαλύτερης κωμόπολης ή πόλης. Η πρωτεύουσα ή η κύρια πόλη μιας περιφέρειας ήταν η μητρόπολη, δηλαδή η «μητρική» πόλη, όπως φαίνεται στο εδάφιο 1 Χρονικών 18:1: «Τη Γαθ και τις εξαρτώμενες κωμοπόλεις της» (κατά κυριολεξία, «τη Γαθ και τις κόρες της»). Η Τύρος αποκαλείται «κόρη» της Σιδώνας, που προφανώς ήταν αρχαιότερη από την Τύρο, ενώ η Τύρος φαίνεται ότι ήταν αρχικά αποικία της Σιδώνας. (Ησ 23:8, 12· Γε 10:19· Ιη 11:8) Οι κωμοπόλεις του Ιούδα ήταν εξαρτώμενες από την Ιερουσαλήμ. (Ψλ 48:11· 97:8· Θρ 3:51) Άλλες «μητρικές» πόλεις με εξαρτώμενες κωμοπόλεις ήταν η Σαμάρεια και τα Σόδομα (Ιεζ 16:53), η Ραββά του Αμμών (Ιερ 49:3), η Κενάθ (Αρ 32:42), η Ακκαρών (Ιη 15:45), η Άζωτος και η Γάζα (Ιη 15:47), η Βαιθ-σεάν, η Ιβλεάμ, η Δωρ, η Εν-δωρ, η Θαανάχ και η Μεγιδδώ (Ιη 17:11).

Οι «θυγατρικές» κωμοπόλεις είτε προέρχονταν από τη «μητρική» πόλη είτε εξαρτόνταν πολιτικά, οικονομικά και μερικές φορές θρησκευτικά από αυτήν. Σε μερικές περιπτώσεις οι εξαρτώμενες κωμοπόλεις ήταν ατείχιστες ή λιγότερο οχυρωμένες, και σε περιόδους πολιορκίας οι κάτοικοι αναζητούσαν ασφάλεια στη «μητρική» πόλη.—Ιερ 4:5· 8:14.

Η αρχαία πόλη της Ιερουσαλήμ, ως η «μητέρα» των εξαρτώμενων κωμοπόλεων του Ιούδα, χρησιμοποιείται συμβολικά για την εξεικόνιση της “ουράνιας Ιερουσαλήμ”, της Μεσσιανικής Βασιλείας του Ιεχωβά μέσω του Ιησού Χριστού, στην οποία θα βρουν καταφύγιο όσοι εκζητούν δικαιοσύνη την «ημέρα του Ιεχωβά εναντίον όλων των εθνών».—Εβρ 12:22, 28· Αβδ 15, 17· Ψλ 48:11-13· Ιωλ 2:32.

Η Βαβυλώνα η Μεγάλη παρουσιάζεται στο 17ο κεφάλαιο της Αποκάλυψης ως πόρνη και ως πόλη, με κόρες. Αυτές είναι οργανώσεις που προέρχονται από τη μητρική οργάνωση. Εφόσον εξαρτώνται από αυτήν, θα καταστραφούν μαζί της.—Βλέπε ΠΟΛΗ.

ΕΞΙ

Βλέπε ΑΡΙΘΜΟΣ.

ΕΞΙΛΑΣΤΗΡΙΟ ΚΑΛΥΜΜΑ

Το κάλυμμα της κιβωτού της διαθήκης, μπροστά στο οποίο ο αρχιερέας τίναζε αίμα από τις προσφορές για αμαρτία κατά την Ημέρα της Εξιλέωσης.

Οι Βιβλικές μεταφράσεις αποδίδουν την εβραϊκή λέξη καππόρεθ με διάφορους τρόπους, όπως «ιλαστήριο» (KJ, RS, Yg), «εξιλαστήριο» (AT, Dy, ΚΛΠ), «κάλυμμα» (Le), «κάλυμμα της κιβωτού» (JP) ή «κάλυμμα», «εξιλαστήριο κάλυμμα» (ΜΝΚ). Η εβραϊκή λέξη παράγεται από μια ρίζα που σημαίνει «καλύπτω (αμαρτία)».

Σύμφωνα με τις οδηγίες που έδωσε ο Ιεχωβά στον Μωυσή, ο τεχνίτης Βεσελεήλ έφτιαξε ένα κάλυμμα από καθαρό χρυσάφι για την ιερή κιβωτό της διαθήκης μήκους 2,5 πήχεων (111 εκ.) και πλάτους 1,5 πήχη (67 εκ.). Πάνω του ήταν τοποθετημένα δύο χρυσά χερουβείμ, ένα στη μία άκρη και ένα στην άλλη άκρη του καλύμματος, με τις φτερούγες τους να απλώνονται προς τα πάνω σκεπάζοντας το κάλυμμα. Τα πρόσωπα των χερουβείμ ήταν στραμμένα προς το κάλυμμα. Η Κιβωτός τοποθετήθηκε στο τμήμα της σκηνής της μαρτυρίας που ονομαζόταν Άγια των Αγίων.—Εξ 25:17-21· 37:1, 6-9.

Κατά την Ημέρα της Εξιλέωσης (γιωμ χακκιππουρίμ, που σημαίνει «ημέρα των καλύψεων, ή εξιλασμών» [Λευ 23:27, 28]), ο αρχιερέας έμπαινε στα Άγια των Αγίων και τίναζε μέρος του αίματος του ταύρου μπροστά στο κάλυμμα (στην μπροστινή ή ανατολική του πλευρά) και ύστερα έκανε το ίδιο με το αίμα του τράγου. (Λευ 16:14, 15) Συνεπώς, το χρυσό κάλυμμα της Κιβωτού έπαιζε ιδιαίτερο ρόλο στον τυπικό εξιλασμό (κάλυψη) των αμαρτιών.

Όταν επιθυμούσε ο Θεός να επικοινωνήσει με τον Μωυσή ή με τον αρχιερέα, μιλούσε ανάμεσα από τα χερουβείμ που βρίσκονταν πάνω στο εξιλαστήριο κάλυμμα. (Εξ 25:22· Αρ 7:89· παράβαλε Λευ 10:8-10· Αρ 27:18-21.) Ο Ιεχωβά είπε ότι θα εμφανιζόταν σε σύννεφο πάνω από το κάλυμμα της Κιβωτού. Αυτό το σύννεφο προφανώς έλαμπε, φωτίζοντας τα Άγια των Αγίων.—Λευ 16:2· παράβαλε Ψλ 80:1.

Στο εδάφιο 1 Χρονικών 28:11 τα Άγια των Αγίων, το εσώτατο τμήμα του ναού, αναφέρονται ως “ο οίκος του καππόρεθ”. Στην προκειμένη περίπτωση είναι προφανές ότι η εβραϊκή λέξη δεν χρησιμοποιείται απλώς για να προσδιορίσει ένα καπάκι, ή κάλυμμα, κάποιου κιβωτίου, αλλά αναφέρεται στην ιδιαίτερη λειτουργία που είχε το κάλυμμα για τον εξιλασμό, την κάλυψη, των αμαρτιών. Ως εκ τούτου, η έκφραση αυτή αποδίδεται ως “ο οίκος της εξιλέωσης” (Yg), “ο οίκος του εξιλασμού” (AT), “ο οίκος του εξιλαστήριου καλύμματος” (ΜΝΚ).

Συμβολική Χρήση. Στο εδάφιο Εβραίους 9:5 το πρωτότυπο κείμενο χρησιμοποιεί τη λέξη ἱλαστήριον για το κάλυμμα της Κιβωτού. Αναφορικά με αυτό που αποτελούσε τον εξεικονιστικό τύπο, ή το υπόδειγμα, η παρουσία του Θεού εμφανιζόταν ανάμεσα από τα δύο χερουβείμ πάνω από το εξιλαστήριο κάλυμμα. (Λευ 16:2· Εξ 25:22) Ο θεόπνευστος συγγραφέας της επιστολής προς τους Εβραίους επισημαίνει ότι αυτά τα πράγματα ήταν συμβολικά. Όπως ο αρχιερέας έμπαινε την Ημέρα της Εξιλέωσης στα Άγια των Αγίων με αίμα θυσιών, έτσι και ο Χριστός έφερε την αξία της θυσίας του, όχι μπροστά σε ένα κατά γράμμα εξιλαστήριο κάλυμμα, αλλά μπροστά στην ίδια την παρουσία του Ιεχωβά Θεού στον ουρανό.—Λευ 16:15· Εβρ 9:11-14, 24-28.

ΕΞΙΛΕΩΣΗ

Η λέξη «εξιλέωση» σημαίνει «εξευμένιση, κατευνασμός» και, όπως χρησιμοποιείται στην Αγία Γραφή, αναφέρεται στην κάλυψη αμαρτιών. Στις Εβραϊκές Γραφές εμφανίζονται πολλές φορές όροι που σχετίζονται με την εξιλέωση, ιδιαίτερα στα βιβλία του Λευιτικού και των Αριθμών. Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «κάνω εξιλέωση» είναι η λέξη καφάρ, και πιθανότατα η αρχική σημασία της ήταν «καλύπτω», αν και ορισμένοι υποδεικνύουν επίσης ως πιθανή έννοιά της την έννοια «εξαλείφω».

Η Ανάγκη του Ανθρώπου για Εξιλέωση. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη κάλυψης αμαρτιών, δηλαδή εξιλέωσης, εξαιτίας της κληρονομημένης αμαρτίας (1Βα 8:46· Ψλ 51:5· Εκ 7:20· Ρω 3:23), την ευθύνη για την οποία δεν φέρει ο Θεός, αλλά ο ίδιος ο άνθρωπος. (Δευ 32:4, 5) Ο Αδάμ, ο οποίος έχασε την αιώνια ζωή με ανθρώπινη τελειότητα, κληροδότησε την αμαρτία και το θάνατο στους απογόνους του (Ρω 5:12), και ως εκ τούτου αυτοί βρέθηκαν υπό θανατική καταδίκη. Προκειμένου να επανακτήσει το ανθρώπινο γένος την ευκαιρία να απολαύσει αιώνια ζωή, θα έπρεπε να λάβει χώρα ακριβής εξιλέωση για ό,τι έχασε ο Αδάμ, σε αρμονία με μια νομική αρχή που περιέλαβε μεταγενέστερα ο Ιεχωβά στο Μωσαϊκό Νόμο, δηλαδή την αρχή της ανταπόδοσης των ίσων.—Δευ 19:21.

Όπως χρησιμοποιείται στην Αγία Γραφή, η λέξη «εξιλέωση» ενέχει τη βασική ιδέα της «κάλυψης» ή της «ανταλλαγής», και αυτό που δίνεται ως «αντάλλαγμα» ή ως «κάλυμμα» για κάτι άλλο πρέπει να είναι πανομοιότυπό του. Συνεπώς, οτιδήποτε καταβάλλεται ως αποζημίωση για κάτι που έχει χαθεί ή απολεσθεί πρέπει να ισοδυναμεί με αυτό το άλλο πράγμα, καλύπτοντάς το πλήρως ως το ακριβές αντίστοιχό του. Δεν πρέπει να είναι σε τίποτα πλεονάζον ή ελλιπές. Κανένας ατελής άνθρωπος δεν θα μπορούσε να προμηθεύσει τέτοια κάλυψη, δηλαδή να κάνει τέτοια εξιλέωση, ώστε να αποκτήσει και πάλι κάποιος άνθρωπος ή όλη η ανθρωπότητα τέλεια ανθρώπινη ζωή. (Ψλ 49:7, 8) Προκειμένου να επιτευχθεί επαρκής εξιλέωση για ό,τι απώλεσε ο Αδάμ, θα έπρεπε να παρασχεθεί μια προσφορά για αμαρτία που θα άξιζε ακριβώς όσο μια τέλεια ανθρώπινη ζωή.

Ο Ιεχωβά Θεός θέσπισε μια διευθέτηση για εξιλέωση ανάμεσα στους Ισραηλίτες η οποία εξεικόνιζε μια μεγαλύτερη προμήθεια για εξιλέωση. Ο Ιεχωβά, και όχι ο άνθρωπος, είναι εκείνος που πρέπει να λάβει την τιμή για τον καθορισμό και τη φανέρωση του μέσου εξιλέωσης με το οποίο επιτυγχάνεται η κάλυψη της κληρονομημένης αμαρτίας και η απαλλαγή από την επακόλουθη θανατική καταδίκη.

Θυσίες Εξιλέωσης. Σύμφωνα με τις οδηγίες του Θεού, οι Ισραηλίτες έπρεπε να προσφέρουν θυσίες ως προσφορές για αμαρτία προκειμένου να κάνουν εξιλέωση. (Εξ 29:36· Λευ 4:20) Ιδιαίτερη σημασία είχε η ετήσια Ημέρα της Εξιλέωσης, όταν ο αρχιερέας του Ισραήλ πρόσφερε θυσίες ζώων και έκανε εξιλέωση για τον εαυτό του, για τους άλλους Λευίτες και για τις μη ιερατικές φυλές του Ισραήλ. (Λευ 16) Τα ζώα που προσφέρονταν ως θυσία επιβαλλόταν να είναι άψογα, πράγμα που υποδήλωνε ότι το αντίτυπό τους έπρεπε να είναι τέλειο. Επίσης, το ότι η εξιλέωση έχει υψηλό κόστος φαίνεται από το γεγονός ότι δινόταν η ζωή του θύματος, καθώς το αίμα του χυνόταν για να γίνει εξιλέωση. (Λευ 17:11) Οι προσφορές για αμαρτία που έκαναν οι Ισραηλίτες, καθώς και τα διάφορα χαρακτηριστικά της ετήσιας Ημέρας της Εξιλέωσης, εντύπωναν αναμφίβολα στις διάνοιές τους τη σοβαρότητα της αμαρτωλής τους κατάστασης και τη μεγάλη ανάγκη που είχαν για πλήρη εξιλέωση. Ωστόσο, οι θυσίες ζώων δεν μπορούσαν να επιτύχουν πλήρη εξιλέωση για τις ανθρώπινες αμαρτίες επειδή τα ζώα είναι κατώτερα από τον άνθρωπο, στον οποίο παραχωρήθηκε εξουσία πάνω τους.—Γε 1:28· Ψλ 8:4-8· Εβρ 10:1-4· βλέπε ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΕΞΙΛΕΩΣΗΣ· ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ.

Εκπλήρωση στο Πρόσωπο του Χριστού Ιησού. Οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές συνδέουν ξεκάθαρα την πλήρη εξιλέωση για τις ανθρώπινες αμαρτίες με τον Ιησού Χριστό. Στο πρόσωπό του εκπληρώνονται οι εξεικονιστικοί τύποι και οι σκιές του Μωσαϊκού Νόμου, εφόσον οι διάφορες θυσίες ζώων που όριζε αυτός ο νόμος υποδείκνυαν Εκείνον. Ως τέλειος, αναμάρτητος άνθρωπος, ο Ιησούς αποτέλεσε την προσφορά αμαρτίας που έγινε για όλους τους απογόνους του Αδάμ οι οποίοι τελικά ελευθερώνονται από την κληρονομημένη αμαρτία και το θάνατο. (2Κο 5:21) Ο Χριστός «πρόσφερε μία θυσία για αμαρτίες παντοτινά» (Εβρ 10:12), και αυτός είναι αναντίρρητα «το Αρνί του Θεού το οποίο αφαιρεί την αμαρτία του κόσμου». (Ιωα 1:29, 36· 1Κο 5:7· Απ 5:12· 13:8· παράβαλε Ησ 53:7.) Η συγχώρηση εξαρτάται από την έκχυση αίματος (Εβρ 9:22), οι δε Χριστιανοί που περπατούν στο φως λαβαίνουν τη διαβεβαίωση ότι «το αίμα του Ιησού, του Γιου του [Θεού], μας καθαρίζει από κάθε αμαρτία».—1Ιω 1:7· Εβρ 9:13, 14· Απ 1:5.

Η τέλεια ανθρώπινη ζωή του Ιησού η οποία προσφέρθηκε ως θυσία είναι η αντιτυπική προσφορά για αμαρτία. Είναι το πολύτιμο πράγμα που επιτυγχάνει την εξαγορά της ανθρωπότητας, λυτρώνοντάς την από την κληρονομημένη αμαρτία και το θάνατο. (Τιτ 2:13, 14· Εβρ 2:9) Ο ίδιος ο Χριστός διακήρυξε: «Ο Γιος του ανθρώπου ήρθε, όχι για να τον διακονήσουν, αλλά για να διακονήσει και να δώσει την ψυχή του λύτρο σε αντάλλαγμα για πολλούς». (Μαρ 10:45· βλέπε ΛΥΤΡΟ.) Με τη θυσία του επιτεύχθηκε ακριβής εξιλέωση για ό,τι απώλεσε ο αμαρτωλός Αδάμ, εφόσον ο Ιησούς ήταν τέλειος και επομένως ίσος με τον Αδάμ πριν εκείνος ο πρώτος άνθρωπος αμαρτήσει.—1Τι 2:5, 6· Εφ 1:7.

Καθίσταται δυνατή η συμφιλίωση. Η ανθρώπινη αμαρτία προκαλεί διαίρεση ανάμεσα στον Θεό και στον άνθρωπο, διότι ο Ιεχωβά δεν επιδοκιμάζει την αμαρτία. Το χάσμα ανάμεσα στον άνθρωπο και στον Δημιουργό του θα μπορούσε να γεφυρωθεί μόνο με την ικανοποίηση της απαίτησης να υπάρξει αληθινή «κάλυψη», δηλαδή εξιλέωση, για αυτή την αμαρτία. (Ησ 59:2· Αββ 1:13· Εφ 2:3) Αλλά ο Ιεχωβά Θεός κατέστησε δυνατή τη συμφιλίωση μεταξύ του ίδιου και της αμαρτωλής ανθρωπότητας μέσω του τέλειου ανθρώπου Ιησού Χριστού. Γι’ αυτό, ο απόστολος Παύλος έγραψε: «Αγαλλόμαστε επίσης σε σχέση με τον Θεό μέσω του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, μέσω του οποίου έχουμε λάβει τώρα τη συμφιλίωση». (Ρω 5:11· βλέπε ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ.) Για να αποκτήσει κάποιος την εύνοια του Ιεχωβά, είναι απαραίτητο να αποδεχτεί την προμήθεια που έχει κάνει ο Θεός για συμφιλίωση μέσω του Ιησού Χριστού. Μόνο με αυτό το μέσο είναι δυνατόν να βρεθεί σε θέση ανάλογη με αυτήν στην οποία ήταν ο Αδάμ πριν αμαρτήσει. Ο Θεός εκδηλώνει την αγάπη του καθιστώντας δυνατή αυτή τη συμφιλίωση.—Ρω 5:6-10.

Ικανοποίηση της δικαιοσύνης μέσω του εξιλασμού. Ωστόσο, έπρεπε να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της δικαιοσύνης. Ο άνθρωπος, αν και δημιουργήθηκε τέλειος, ξέπεσε από αυτή την κατάσταση εξαιτίας της αμαρτίας, και έτσι ο Αδάμ και οι απόγονοί του βρέθηκαν υπό θεϊκή καταδίκη. Η δικαιοσύνη και η πιστότητα στις αρχές της δικαιοσύνης απαιτούσαν να εκτελέσει ο Θεός την ποινή που προέβλεπε ο νόμος του για τον ανυπάκουο Αδάμ. Αλλά η αγάπη υποκίνησε τον Θεό να φέρει σε ύπαρξη μια διευθέτηση αναπλήρωσης μέσω της οποίας αφενός θα ικανοποιούνταν η δικαιοσύνη και αφετέρου θα μπορούσαν να συγχωρηθούν οι μετανοημένοι απόγονοι του αμαρτωλού Αδάμ και να επιτύχουν ειρήνη με τον Θεό χωρίς να υπάρξει παραβίαση της δικαιοσύνης. (Κολ 1:19-23) Γι’ αυτό, ο Ιεχωβά «απέστειλε τον Γιο του ως εξιλαστήρια θυσία για τις αμαρτίες μας». (1Ιω 4:10· Εβρ 2:17) Ο εξιλασμός εξευμενίζει, ή αλλιώς δημιουργεί ευνοϊκό κλίμα. Η εξιλαστήρια θυσία του Ιησού εξαλείφει το λόγο για τον οποίο ο Θεός καταδικάζει ένα ανθρώπινο πλάσμα και καθιστά δυνατή την εκδήλωση της εύνοιας και του ελέους του Θεού σε αυτό. Αυτός ο εξιλασμός αφαιρεί την κατηγορία της αμαρτίας και την επακόλουθη θανατική καταδίκη στην περίπτωση του πνευματικού Ισραήλ και όλων των άλλων που επωφελούνται από αυτόν τον εξιλασμό.—1Ιω 2:1, 2· Ρω 6:23.

Η ιδέα της αναπλήρωσης κυριαρχεί σε μερικές Γραφικές περικοπές που μιλούν για την εξιλέωση. Για παράδειγμα, ο Παύλος επισήμανε ότι «ο Χριστός πέθανε για τις αμαρτίες μας σύμφωνα με τις Γραφές» (1Κο 15:3) και ότι «ο Χριστός, μέσω εξαγοράς, μας απελευθέρωσε από την κατάρα του Νόμου με το να γίνει κατάρα αντί για εμάς [τους Ιουδαίους], επειδή είναι γραμμένο: “Καταραμένος είναι κάθε κρεμασμένος πάνω σε ξύλο”». (Γα 3:13· Δευ 21:23) Ο Πέτρος σχολίασε: «Αυτός βάσταξε τις αμαρτίες μας στο σώμα του πάνω στο ξύλο, ώστε να εγκαταλείψουμε τις αμαρτίες και να ζήσουμε για τη δικαιοσύνη. Και “με τις πληγές του γιατρευτήκατε”». (1Πε 2:24· Ησ 53:5) Ο Πέτρος έγραψε επίσης: «Ο Χριστός πέθανε μία φορά για πάντα σχετικά με αμαρτίες, ένας δίκαιος για αδίκους, για να σας οδηγήσει στον Θεό».—1Πε 3:18.

Στοργική προμήθεια που απαιτεί σε ανταπόκριση πίστη. Ο Θεός και ο Χριστός έθεσαν ένα υπόδειγμα αγάπης σε σχέση με αυτή την προμήθεια πλήρους εξιλέωσης για τις κληρονομημένες ανθρώπινες αμαρτίες. (Ιωα 3:16· Ρω 8:32· 1Ιω 3:16) Ωστόσο, για να ωφεληθεί ένα άτομο από αυτή την προμήθεια πρέπει να μετανοήσει αληθινά και να ασκήσει πίστη. Ο Ιεχωβά δεν ευαρεστούνταν με τις θυσίες του Ιούδα όταν αυτές δεν προσφέρονταν με τη σωστή διάθεση. (Ησ 1:10-17) Ο Θεός έστειλε τον Χριστό «ως προσφορά για εξιλασμό μέσω πίστης στο αίμα του». (Ρω 3:21-26) Όσοι δέχονται με πίστη την προμήθεια που έκανε ο Θεός για εξιλέωση μέσω του Ιησού Χριστού μπορούν να σωθούν, ενώ όσοι την απορρίπτουν δεν μπορούν. (Πρ 4:12) Και για όποιους “αμαρτάνουν εκούσια, αφού πρώτα έχουν λάβει την ακριβή γνώση της αλήθειας, δεν απομένει πια θυσία για αμαρτίες, αλλά απομένει κάποια φοβερή προσδοκία κρίσης”.—Εβρ 10:26-31.

ΕΞΟΔΟΣ

Η απελευθέρωση του έθνους του Ισραήλ από τα δεσμά της Αιγύπτου. Ο Ιεχωβά μίλησε στον Αβραάμ (πριν από το 1933 Π.Κ.Χ.), αφού του υποσχέθηκε ότι το σπέρμα του θα κληρονομούσε τη γη, και είπε: «Να ξέρεις ότι το σπέρμα σου θα γίνουν πάροικοι σε γη που δεν θα είναι δική τους και θα τους υπηρετούν, και εκείνοι θα τους ταλαιπωρούν τετρακόσια χρόνια. Το έθνος, όμως, το οποίο θα υπηρετούν εγώ θα το κρίνω· και έπειτα από αυτό, θα βγουν με πολλά αγαθά. . . . Αλλά στην τέταρτη γενιά θα επιστρέψουν εδώ, επειδή το σφάλμα των Αμορραίων δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη».—Γε 15:13-16.

Είναι σαφές ότι, προτού αρχίσει η περίοδος των 400 ετών ταλαιπωρίας, έπρεπε πρώτα να εμφανιστεί το υποσχεμένο «σπέρμα». Μολονότι ο Αβραάμ είχε επισκεφτεί παλιότερα την Αίγυπτο—σε μια περίοδο πείνας στη Χαναάν—και είχε αντιμετωπίσει κάποιες δυσκολίες με τον Φαραώ εκεί, ήταν άτεκνος εκείνη την εποχή. (Γε 12:10-20) Προτού περάσει πολύς καιρός από τότε που ο Θεός μίλησε για τα 400 χρόνια ταλαιπωρίας, όταν ο Αβραάμ ήταν 86 χρονών (το έτος 1932 Π.Κ.Χ.) η Αιγύπτια δούλη και παλλακίδα του τού γέννησε έναν γιο, τον Ισμαήλ. Αλλά μόνο έπειτα από 14 χρόνια (το 1918 Π.Κ.Χ.) γέννησε στον Αβραάμ η ελεύθερη σύζυγός του η Σάρρα έναν γιο, τον Ισαάκ, και ο Θεός καθόρισε ότι μέσω αυτού του γιου θα προέκυπτε το υποσχεμένο Σπέρμα. Εντούτοις, δεν είχε έρθει ακόμη ο καιρός να δώσει ο Θεός στον Αβραάμ ή στο σπέρμα του τη γη Χαναάν, και έτσι αυτοί ήταν, όπως είχε προειπωθεί, “πάροικοι σε γη που δεν ήταν δική τους”.—Γε 16:15, 16· 21:2-5· Εβρ 11:13.

Η Χρονολογία της Εξόδου. Επομένως, πότε άρχισαν τα 400 χρόνια ταλαιπωρίας και πότε τελείωσαν; Η Ιουδαϊκή παράδοση θεωρεί αφετηρία τη γέννηση του Ισαάκ. Αλλά οι ουσιαστικές αποδείξεις ταλαιπωρίας εμφανίστηκαν για πρώτη φορά την ημέρα του απογαλακτισμού του Ισαάκ. Οι αποδείξεις δείχνουν ως χρονολογία έναρξης της ταλαιπωρίας το 1913 Π.Κ.Χ., όταν ο Ισαάκ ήταν περίπου 5 χρονών και ο Ισμαήλ περίπου 19. Τότε ήταν που «εκείνος που γεννήθηκε με τον τρόπο της σάρκας [ο Ισμαήλ] άρχισε να διώκει εκείνον που γεννήθηκε με τον τρόπο του πνεύματος». (Γα 4:29) Ο Ισμαήλ, ο οποίος ήταν κατά μέρος Αιγύπτιος, υποκινούμενος από ζήλια και μίσος, άρχισε να “περιγελά” τον Ισαάκ, που ήταν μικρό παιδί, και αυτό ήταν κάτι πολύ σοβαρότερο από μια απλή παιδική λογομαχία. (Γε 21:9) Άλλες μεταφράσεις περιγράφουν την ενέργεια του Ισμαήλ ως “εμπαιγμό”. (Yg· Ro, υποσ.) Η ταλαιπωρία του σπέρματος του Αβραάμ συνεχίστηκε στη διάρκεια της ζωής του Ισαάκ. Μολονότι ο Ιεχωβά ευλογούσε τον Ισαάκ όταν αυτός έγινε ενήλικος, εντούτοις ο Ισαάκ διωκόταν από τους κατοίκους της Χαναάν και εξαναγκαζόταν να μετακινείται από τόπο σε τόπο λόγω των δυσκολιών που του προξενούσαν. (Γε 26:19-24, 27) Εν τέλει, στα τελευταία χρόνια της ζωής του Ιακώβ, γιου του Ισαάκ, το προειπωμένο «σπέρμα» πήγε να κατοικήσει στην Αίγυπτο. Αργότερα περιήλθε σε κατάσταση δουλείας.

Με ποιες εσωτερικές αποδείξεις καθορίζει η Αγία Γραφή τη χρονολογία της Εξόδου του Ισραήλ από την Αίγυπτο;

Κατά συνέπεια, η περίοδος των 400 ετών ταλαιπωρίας διήρκεσε από το 1913 Π.Κ.Χ. ως το 1513 Π.Κ.Χ. Συγχρόνως, αυτή ήταν περίοδος χάριτος, δηλαδή θεϊκής ανοχής, προς τους Χαναναίους, μια από τις σπουδαιότερες φυλές των οποίων ήταν οι Αμορραίοι. Μέχρι τη δεύτερη χρονολογία το σφάλμα τους θα ολοκληρωνόταν και αναμφίβολα θα τους άξιζε να εκδιωχθούν πλήρως από εκείνη τη γη. Ως προκαταρκτικό βήμα προς αυτή την εκδίωξη, ο Θεός επρόκειτο να στρέψει την προσοχή του στο λαό του στην Αίγυπτο, να τον απελευθερώσει από τα δεσμά και να αρχίσει να τον οδηγεί πίσω στην Υποσχεμένη Γη.—Γε 15:13-16.

Η περίοδος των 430 ετών. Ένας άλλος τρόπος υπολογισμού εμπεριέχεται στη δήλωση των εδαφίων Έξοδος 12:40, 41: «Και η κατοίκηση των γιων του Ισραήλ, οι οποίοι είχαν κατοικήσει στην Αίγυπτο, ήταν τετρακόσια τριάντα χρόνια. Και στο τέλος των τετρακοσίων τριάντα χρόνων, ναι, εκείνη ακριβώς την ημέρα όλα τα στρατεύματα του Ιεχωβά βγήκαν από τη γη της Αιγύπτου». Η υποσημείωση στο εδάφιο Έξοδος 12:40 λέει σχετικά με την έκφραση «οι οποίοι είχαν κατοικήσει»: «Στην εβρ[αϊκή] το ρήμα είναι στον πλ[ηθυντικό]. Η αναφορική αντωνυμία ’ασέρ, “ο οποίος”, μπορεί να εφαρμοστεί στους “γιους του Ισραήλ” και όχι στην “κατοίκηση”». Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα αποδίδει το εδάφιο 40 ως εξής: Ἡ δὲ κατοίκησις τῶν υἱῶν Ισραήλ, ἥν κατῴκησαν ἐν γῇ Αἰγύπτῳ καὶ ἐν γῇ Χαναάν, ἔτη τετρακόσια τριάκοντα. Η σαμαρειτική Πεντάτευχος λέει: « . . . στη γη Χαναάν και στη γη της Αιγύπτου». Όλες αυτές οι αποδόσεις υποδεικνύουν ότι η περίοδος των 430 ετών καλύπτει μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από την κατοίκηση των Ισραηλιτών στην Αίγυπτο.

Ο απόστολος Παύλος δείχνει ότι αυτή η περίοδος των 430 ετών (του εδαφίου Εξ 12:40) άρχισε όταν επικυρώθηκε η Αβραμιαία διαθήκη και τελείωσε με την Έξοδο. Ο Παύλος λέει: «Επιπλέον, λέω το εξής: Όσον αφορά τη[ν Αβραμιαία] διαθήκη που είχε επικυρωθεί προηγουμένως από τον Θεό, ο Νόμος που ήρθε σε ύπαρξη τετρακόσια τριάντα χρόνια αργότερα [το ίδιο έτος με την Έξοδο] δεν την ακυρώνει, ώστε να καταργήσει την υπόσχεση . . . ενώ ο Θεός την έχει δώσει με καλοσύνη στον Αβραάμ μέσω υπόσχεσης».—Γα 3:16-18.

Πόσο διάστημα μεσολάβησε, λοιπόν, από την επικύρωση της Αβραμιαίας διαθήκης μέχρι την εποχή που οι Ισραηλίτες μετακόμισαν στην Αίγυπτο; Όπως βλέπουμε στα εδάφια Γένεση 12:4, 5, ο Αβραάμ ήταν 75 χρονών όταν έφυγε από τη Χαρράν και διέσχισε τον Ευφράτη πηγαίνοντας προς τη Χαναάν. Τότε τέθηκε σε ισχύ η Αβραμιαία διαθήκη, η υπόσχεση που του είχε δοθεί προηγουμένως στην Ουρ των Χαλδαίων. Στη συνέχεια, από τις γενεαλογικές αναφορές των εδαφίων Γένεση 12:4· 21:5· 25:26 και από τα λόγια του Ιακώβ στο εδάφιο Γένεση 47:9 διακρίνουμε ότι από την επικύρωση της Αβραμιαίας διαθήκης μέχρι τη μετακόμιση του Ιακώβ και της οικογένειάς του στην Αίγυπτο πέρασαν 215 χρόνια. Αυτό φανερώνει ότι στην πραγματικότητα οι Ισραηλίτες έζησαν στην Αίγυπτο 215 χρόνια (1728-1513 Π.Κ.Χ.). Ο αριθμός αυτός εναρμονίζεται και με άλλα χρονολογικά δεδομένα.

Από την Έξοδο ως την οικοδόμηση του ναού. Άλλες δύο χρονολογικές αναφορές εναρμονίζονται με αυτή την άποψη και την τεκμηριώνουν. Ο Σολομών άρχισε την οικοδόμηση του ναού στο τέταρτο έτος της βασιλείας του (1034 Π.Κ.Χ.) και αυτό, σύμφωνα με το εδάφιο 1 Βασιλέων 6:1, ήταν «το τετρακοσιοστό ογδοηκοστό έτος» από τη χρονολογία της Εξόδου (1513 Π.Κ.Χ.).

“Περίπου 450 χρόνια”. Επίσης, στα εδάφια Πράξεις 13:17-20 είναι καταγραμμένη η ομιλία που εκφώνησε ο Παύλος σε ένα ακροατήριο στην Αντιόχεια της Πισιδίας, στην οποία αναφέρει μια περίοδο «τετρακοσίων πενήντα περίπου χρόνων». Ο Παύλος ανασκοπεί την ιστορία των Ισραηλιτών αρχίζοντας από τον καιρό κατά τον οποίο ο Θεός «εξέλεξε τους προπάτορές» τους, δηλαδή από την εποχή που γεννήθηκε ο Ισαάκ ως το σπέρμα της υπόσχεσης (1918 Π.Κ.Χ.). (Η γέννηση του Ισαάκ διευθέτησε οριστικά το ζήτημα του ποιον θα αναγνώριζε ο Θεός ως το σπέρμα, ένα ζήτημα για το οποίο υπήρχαν αμφιβολίες λόγω της στειρότητας της Σάρρας.) Ξεκινώντας από αυτό το σημείο, ο Παύλος αφηγείται στη συνέχεια τις ενέργειες του Θεού για χάρη του εκλεκτού του έθνους ως την εποχή που «τους έδωσε κριτές μέχρι τον Σαμουήλ τον προφήτη». Άρα, η περίοδος των «τετρακοσίων πενήντα περίπου χρόνων» αρχίζει προφανώς από τη γέννηση του Ισαάκ το 1918 Π.Κ.Χ. και φτάνει ως το έτος 1467 Π.Κ.Χ., δηλαδή 46 χρόνια μετά την Έξοδο του 1513 Π.Κ.Χ. (η περιπλάνηση στην έρημο διήρκεσε 40 χρόνια και η κατάκτηση της γης Χαναάν 6 χρόνια). (Δευ 2:7· Αρ 9:1· 13:1, 2, 6· Ιη 14:6, 7, 10) Το σύνολο ταιριάζει σαφώς με το στρογγυλό αριθμό των «τετρακοσίων πενήντα περίπου χρόνων» που ανέφερε ο Παύλος. Συνεπώς, και οι δύο αυτές χρονολογικές αναφορές υποστηρίζουν το έτος 1513 Π.Κ.Χ. ως το έτος της Εξόδου, ενώ παράλληλα εναρμονίζονται με τη Βιβλική χρονολόγηση όσον αφορά τους βασιλιάδες και τους κριτές του Ισραήλ.—Βλέπε ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ (Από το 1943 Π.Κ.Χ. ως την Έξοδο).

Άλλες απόψεις. Αυτή η χρονολογία για την Έξοδο, το 1513 Π.Κ.Χ., και συνεπώς η εισβολή των Ισραηλιτών στη Χαναάν και η πτώση της Ιεριχώς το 1473 Π.Κ.Χ., 40 χρόνια μετά την Έξοδο, έχει θεωρηθεί προγενέστερη του κανονικού από ορισμένους κριτικούς, οι οποίοι τοποθετούν αυτά τα γεγονότα στο 14ο ή ακόμη και στο 13ο αιώνα Π.Κ.Χ. Ωστόσο, ενώ ορισμένοι αρχαιολόγοι τοποθετούν την πτώση της Ιεριχώς στο 13ο αιώνα Π.Κ.Χ., δεν βασίζονται για αυτό σε κάποια αρχαία ιστορικά έγγραφα ή ανάλογες μαρτυρίες, αλλά σε ευρήματα πήλινων αγγείων. Είναι φανερό ότι ο υπολογισμός χρονικών περιόδων με βάση τα πήλινα αγγεία είναι πολύ υποθετικός, και αυτό καταδεικνύεται από τις έρευνες στην Ιεριχώ. Με βάση τα ευρήματα εκεί, οι αρχαιολόγοι κατέληξαν σε αντιφατικά συμπεράσματα και χρονολογήσεις.—Βλέπε ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ (Διαφορές στη χρονολόγηση)· ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ (Χρονολόγηση με Βάση την Αρχαιολογία).

Το ίδιο συμβαίνει και με τους αιγυπτιολόγους. Οι απόψεις τους όσον αφορά το χρονικό προσδιορισμό των δυναστειών της Αιγύπτου παρουσιάζουν απόκλιση αιώνων, πράγμα που καθιστά τις χρονολογίες τους μη εφαρμόσιμες για οποιαδήποτε συγκεκριμένη περίοδο. Γι’ αυτόν το λόγο, είναι αδύνατον να είμαστε κατηγορηματικοί ως προς το ποιος ήταν ο Φαραώ της Εξόδου. Κάποιοι λένε ότι ήταν ο Τούθμωσις Γ΄, άλλοι ο Αμενχοτέπ Β΄, ο Ραμσής Β΄, και ούτω καθεξής, αλλά κάθε τέτοιος ισχυρισμός στηρίζεται σε πολύ σαθρά θεμέλια.

Αυθεντικότητα της Αφήγησης της Εξόδου. Μια αντίρρηση που εγείρεται για την αφήγηση της Εξόδου είναι ότι οι Φαραώ της Αιγύπτου δεν κατέγραψαν πουθενά την Έξοδο. Ωστόσο, αυτό δεν είναι ασυνήθιστο, δεδομένου ότι και πιο σύγχρονοι βασιλιάδες κατέγραψαν μόνο τις νίκες και όχι τις ήττες τους, ενώ πολλές φορές προσπάθησαν να εξαφανίσουν οποιοδήποτε ιστορικό στοιχείο συγκρουόταν με την προσωπική ή εθνικιστική τους εικόνα ή με την ιδεολογία που προσπαθούσαν να εμφυσήσουν στο λαό τους. Ακόμη και στα πρόσφατα χρόνια, διάφοροι ηγέτες προσπάθησαν να εξαλείψουν τα έργα και τη φήμη των προκατόχων τους. Οτιδήποτε θεωρούνταν ταπεινωτικό ή δυσάρεστο δεν αναφερόταν στις αιγυπτιακές επιγραφές ή διαγραφόταν το συντομότερο δυνατό. Παραδείγματος χάρη, ο Τούθμωσις Γ΄, διάδοχος της Βασίλισσας Χατσεψούτ, είχε αποξέσει το όνομα και τη μορφή της από ένα πέτρινο μνημείο που ανακαλύφτηκε στο Ντιρ αλ-Μπάχρι της Αιγύπτου.—Βλέπε Αρχαιολογία και Ιστορία της Αγίας Γραφής (Archaeology and Bible History), του Τζ. Π. Φρι, 1964, σ. 98 και φωτογραφία απέναντι από τη σ. 94.

Ο Μανέθων, ένας Αιγύπτιος ιερέας που προφανώς μισούσε τους Εβραίους, έγραψε στην ελληνική γλώσσα γύρω στο 280 Π.Κ.Χ. Ο Ιουδαίος ιστορικός Ιώσηπος παραθέτει τα λόγια του Μανέθωνος, σύμφωνα με τα οποία οι πρόγονοι των Εβραίων «ήρθαν κατά μυριάδες στην Αίγυπτο και υπέταξαν τους κατοίκους της», ενώ στη συνέχεια ο Ιώσηπος λέει ότι ο Μανέθων «ομολογεί ύστερα πως, σαν πέρασε καιρός, εκδιώχθηκαν από τη χώρα, κατέλαβαν τη σημερινή Ιουδαία, ίδρυσαν τα Ιεροσόλυμα και έκτισαν το ναό».—Κατ’ Απίωνος, Α΄, 228 (26).

Μολονότι η αφήγηση του Μανέθωνος είναι γενικά πολύ ανακριβής από ιστορική άποψη, το σημαντικό είναι ότι αυτός παρουσιάζει τους Εβραίους να ζουν στην Αίγυπτο και να φεύγουν από αυτήν, ενώ σε άλλα συγγράμματα, σύμφωνα με τον Ιώσηπο, ταυτίζει τον Μωυσή με τον Οσαρσήφ, έναν Αιγύπτιο ιερέα, υποδεικνύοντας ότι, αν και τα αιγυπτιακά μνημεία δεν καταγράφουν το γεγονός, οι Εβραίοι ήταν στην Αίγυπτο και ο ηγέτης τους ήταν ο Μωυσής. Ο Ιώσηπος μιλάει και για έναν άλλον Αιγύπτιο ιστορικό, τον Χαιρήμονα, που λέει ότι ο Ιωσήφ και ο Μωυσής εκδιώχθηκαν από την Αίγυπτο ταυτόχρονα. Επίσης, ο Ιώσηπος αναφέρει κάποιον Λυσίμαχο ο οποίος αφηγείται μια παρόμοια ιστορία.—Κατ’ Απίωνος, Α΄, 228, 238 (26)· 288, 290 (32)· 299 (33)· 304-311 (34).

Ο Αριθμός Εκείνων που Πήραν Μέρος στην Έξοδο. Στο εδάφιο Έξοδος 12:37 αναφέρεται ένας στρογγυλός αριθμός, 600.000 «ακμαίοι άντρες πεζοί» εκτός από τα «μικρά παιδιά». Στην πραγματική απογραφή που έγινε περίπου έναν χρόνο μετά την Έξοδο, όπως είναι καταγραμμένο στα εδάφια Αριθμοί 1:2, 3, 45, 46, οι Ισραηλίτες άρρενες από 20 χρονών και πάνω αριθμούσαν 603.550 εκτός από τους Λευίτες (Αρ 2:32, 33), από τους οποίους υπήρχαν 22.000 άρρενες ηλικίας ενός μηνός και πάνω. (Αρ 3:39) Η εβραϊκή λέξη γκεβαρίμ (ακμαίοι άντρες) δεν περιλαμβάνει γυναίκες. (Παράβαλε Ιερ 30:6.) Η έκφραση «μικρά παιδιά» αποδίδει την εβραϊκή λέξη ταφ η οποία αναφέρεται σε κάποιον που περπατάει με ανάλαφρα βήματα. (Παράβαλε Ησ 3:16.) Τα περισσότερα από αυτά τα «μικρά παιδιά» θα έπρεπε να μεταφέρονται από άλλους ή, πάντως, δεν θα μπορούσαν να καλύψουν όλη τη διαδρομή περπατώντας.

«Στην τέταρτη γενιά». Πρέπει να θυμόμαστε ότι ο Ιεχωβά είπε στον Αβραάμ πως στην τέταρτη γενιά οι απόγονοί του θα επέστρεφαν στη Χαναάν. (Γε 15:16) Στα 430 χρόνια από τον καιρό που τέθηκε σε ισχύ η Αβραμιαία διαθήκη μέχρι την Έξοδο, υπήρξαν περισσότερες από τέσσερις γενιές, ακόμη και αν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι οι άνθρωποι ζούσαν τότε πολλά χρόνια, σύμφωνα με το υπόμνημα. Αλλά οι Ισραηλίτες έμειναν στην Αίγυπτο μόνο 215 χρόνια. Οι “τέσσερις γενιές” μετά την είσοδό τους στην Αίγυπτο μπορούν να υπολογιστούν με αυτόν τον τρόπο, παίρνοντας για παράδειγμα απλώς μια φυλή του Ισραήλ, τη φυλή του Λευί: (1) Λευί, (2) Καάθ, (3) Αμράμ και (4) Μωυσής.—Εξ 6:16, 18, 20.

Ο αριθμός εκείνων που ανέβηκαν από την Αίγυπτο, δηλαδή 600.000 ακμαίοι άντρες εκτός από τις γυναίκες και τα παιδιά, υποδηλώνει ότι ο λαός θα μπορούσε να αριθμεί περισσότερα από τρία εκατομμύρια άτομα. Ο αριθμός αυτός, μολονότι αμφισβητείται από μερικούς, δεν είναι καθόλου παράλογος. Διότι, αν και μεσολάβησαν μόνο τέσσερις γενιές από τον Λευί ως τον Μωυσή, όταν κοιτάξουμε τα πράγματα από την άποψη του μήκους ζωής αυτών των μακρόβιων αντρών, γίνεται φανερό ότι ο καθένας από αυτούς θα μπορούσε να έχει δει αρκετές γενιές, ή αλλιώς αρκετές ομάδες παιδιών, να γεννιούνται στη διάρκεια της δικής του ζωής. Ακόμη και σήμερα, πολλές φορές ένας άντρας 60 ή 70 ετών έχει εγγόνια και μπορεί να έχει και δισέγγονα (επομένως τέσσερις γενιές μπορεί να ζουν ταυτόχρονα).

Ασυνήθιστη αύξηση. Η αφήγηση αναφέρει: «Και οι γιοι του Ισραήλ έγιναν καρποφόροι και άρχισαν να πολλαπλασιάζονται· και συνεχώς πλήθαιναν και γίνονταν κραταιότεροι με πολύ ασυνήθιστο ρυθμό, ώστε ο τόπος γέμισε από αυτούς». (Εξ 1:7) Μάλιστα έγιναν τόσο πολλοί ώστε ο βασιλιάς της Αιγύπτου είπε: «Δείτε! Ο λαός των γιων του Ισραήλ είναι πολυπληθέστερος και κραταιότερος από εμάς». «Αλλά όσο περισσότερο τους καταδυνάστευαν, τόσο περισσότερο πλήθαιναν εκείνοι και τόσο περισσότερο εξαπλώνονταν, ώστε αυτοί ένιωθαν νοσηρό τρόμο λόγω των γιων του Ισραήλ». (Εξ 1:9, 12) Επιπρόσθετα, αν λάβουμε υπόψη μας ότι υπήρχε ο θεσμός της πολυγαμίας, σε συνδυασμό με το θεσμό της παλλακείας, και ότι ορισμένοι Ισραηλίτες παντρεύτηκαν Αιγύπτιες, γίνεται αντιληπτό πώς ο πληθυσμός τους θα μπορούσε να έχει αυξηθεί τόσο πολύ ώστε να περιλαμβάνει 600.000 ενήλικους άρρενες.

Εβδομήντα ψυχές από το άμεσο σπιτικό του Ιακώβ κατέβηκαν στην Αίγυπτο ή γεννήθηκαν εκεί λίγο αργότερα. (Γε 46) Αν εξαιρέσουμε τον ίδιο τον Ιακώβ, τους 12 γιους του, την κόρη του τη Δείνα, την εγγονή του τη Σερά, τους τρεις γιους του Λευί, και πιθανώς κάποιους άλλους από τον αριθμό εκείνων που έγιναν κεφαλές οικογενειών και άρχισαν να πολλαπλασιάζονται στην Αίγυπτο, μπορεί να απομείνουν μόνο 50 από τα 70 άτομα. (Οι γιοι του Λευί εξαιρούνται εφόσον οι Λευίτες δεν συμπεριλήφθηκαν στο μεταγενέστερο αριθμό των 603.550 αρρένων.) Αρχίζοντας, λοιπόν, με τον πολύ συντηρητικό αριθμό των 50 κεφαλών οικογενειών και λαβαίνοντας υπόψη τη δήλωση της Αγίας Γραφής ότι «οι γιοι του Ισραήλ έγιναν καρποφόροι και άρχισαν να πολλαπλασιάζονται· και συνεχώς πλήθαιναν και γίνονταν κραταιότεροι με πολύ ασυνήθιστο ρυθμό, ώστε ο τόπος γέμισε από αυτούς» (Εξ 1:7), μπορούμε εύκολα να καταδείξουμε πώς ήταν δυνατόν να υπάρχουν την εποχή της Εξόδου 600.000 άντρες στρατεύσιμης ηλικίας, μεταξύ 20 και 50 χρονών. Εξετάστε τα ακόλουθα:

Έχοντας υπόψη ότι τότε οι οικογένειες ήταν μεγάλες και ότι οι Ισραηλίτες ήθελαν να αποκτούν παιδιά για να εκπληρώσουν την υπόσχεση του Θεού, δεν είναι παράλογο να υποθέσουμε για τον υπολογισμό μας ότι κάθε άρρενας που ήταν κεφαλή οικογένειας έφερε στον κόσμο κατά μέσο όρο δέκα παιδιά (περίπου τα μισά από αυτά αγόρια) από τα 20 ως τα 40 του χρόνια. Για να είναι ο υπολογισμός μας συντηρητικός, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ο καθένας από τους αρχικούς 50 που έγιναν κεφαλές οικογενειών δεν άρχισε να αποκτάει παιδιά παρά μόνο 25 χρόνια μετά την είσοδό τους στην Αίγυπτο. Και, εφόσον ο θάνατος ή άλλες περιστάσεις ενδέχεται να εμπόδισαν ορισμένα αρσενικά παιδιά να τεκνοποιήσουν ή ίσως να διέκοψαν την τεκνοποίησή τους προτού φτάσουν το όριο των 40 ετών που καθορίσαμε, θα μπορούσαμε επίσης να μειώσουμε κατά 20 τοις εκατό τον αριθμό των αρρένων που γεννήθηκαν και έγιναν πατέρες. Με απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι σε μια περίοδο 20 ετών μόνο 200 γιοι—αντί για 250—τους οποίους απέκτησαν οι 50 αρχικές κεφαλές οικογενειών που καθορίσαμε θα έκαναν δικές τους οικογένειες.

Το διάταγμα του Φαραώ. Θα ήταν καλό να συνυπολογιστεί και άλλος ένας παράγοντας: Το διάταγμα του Φαραώ που προέβλεπε τη θανάτωση όλων των αρσενικών παιδιών κατά τη γέννησή τους. Αυτό το διάταγμα φαίνεται ότι ήταν μάλλον αναποτελεσματικό και βραχύβιο. Ο Ααρών γεννήθηκε περίπου τρία χρόνια πριν από τον Μωυσή (δηλαδή το 1597 Π.Κ.Χ.) και προφανώς τότε δεν ίσχυε τέτοιο διάταγμα. Η Αγία Γραφή δηλώνει κατηγορηματικά ότι το διάταγμα του Φαραώ δεν είχε μεγάλη επιτυχία. Οι Εβραίες Σιφρά και Φουά, οι οποίες ήταν πιθανώς οι επικεφαλής των επαγγελματιών μαιών, έχοντας υπό την επίβλεψή τους τις υπόλοιπες μαίες, δεν εκτέλεσαν τη διαταγή του βασιλιά. Προφανώς δεν μεταβίβασαν στις υφιστάμενές τους την εντολή που τους δόθηκε. Το αποτέλεσμα ήταν ότι «ο λαός συνεχώς πλήθαινε και κραταιωνόταν πολύ». Κατόπιν ο Φαραώ διέταξε όλο το λαό του να ρίχνει κάθε νεογέννητο γιο των Ισραηλιτών στον ποταμό Νείλο. (Εξ 1:15-22) Αλλά φαίνεται ότι οι Αιγύπτιοι δεν μισούσαν τους Εβραίους μέχρι αυτού του σημείου. Ακόμη και η ίδια η κόρη του Φαραώ έσωσε τον Μωυσή. Εξάλλου, ο Φαραώ μπορεί να κατάλαβε γρήγορα ότι θα έχανε πολύτιμους δούλους αν το διάταγμά του συνέχιζε να ισχύει. Γνωρίζουμε ότι αργότερα ο Φαραώ της Εξόδου αρνήθηκε να αφήσει τους Εβραίους να φύγουν γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, δηλαδή επειδή του ήταν πολύτιμοι καθώς εργάζονταν ως δούλοι.

Ωστόσο, για να κάνουμε τον αριθμό μας ακόμη πιο συντηρητικό, μπορούμε να μειώσουμε σχεδόν κατά ένα τρίτο τον αριθμό των αγοριών που επέζησαν μέσα σε πέντε χρόνια, ώστε να συμπεριλάβουμε τα πιθανά αποτελέσματα του ανεπιτυχούς διατάγματος του Φαραώ.

Ενδεικτικός υπολογισμός. Ακόμη και αν γίνονταν όλες αυτές οι περικοπές στους αριθμούς, ο πληθυσμός και πάλι θα αυξανόταν με επιταχυνόμενο ρυθμό, και αυτό με την ευλογία του Θεού. Ο αριθμός των παιδιών που θα γεννιούνταν από το 1563 Π.Κ.Χ. και μετά (δηλαδή 50 χρόνια πριν από την Έξοδο) μέχρι το 1533 (δηλαδή 20 χρόνια πριν από την Έξοδο), υπολογιζόμενος ανά πενταετίες, θα είχε ως εξής:

ΑΥΞΗΣΗ ΤΟΥ ΑΝΤΡΙΚΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ

Π.Κ.Χ. Γιοι που Γεννήθηκαν

από το 1563 ως το 1558 47.350

από το 1558 ως το 1553 62.300

από το 1553 ως το 1548 81.800

από το 1548 ως το 1543 103.750

από το 1543 ως το 1538 133.200

από το 1538 ως το 1533 172.250

Σύνολο 600.650*

* Θεωρητικός αντρικός πληθυσμός ηλικίας 20 ως 50 ετών την εποχή της Εξόδου (1513 Π.Κ.Χ.)

Ας σημειωθεί ότι ακόμη και μια μικρή τροποποίηση στη μέθοδο του υπολογισμού—παραδείγματος χάρη η αύξηση κατά έναν του αριθμού των γιων που αποκτούσε κατά μέσο όρο ο κάθε άρρενας γονέας—θα είχε ως αποτέλεσμα να ξεπεράσει αυτός ο αριθμός το ένα εκατομμύριο.

Πόσο σημαντικός ήταν ο αριθμός των ανθρώπων που έφυγαν από την Αίγυπτο ακολουθώντας τον Μωυσή;

Εκτός από τους 600.000 ακμαίους άντρες που αναφέρονται στην Αγία Γραφή, υπήρχαν πολλοί ηλικιωμένοι άντρες, ακόμη περισσότερες γυναίκες και παιδιά, καθώς και «μια τεράστια μεικτή ομάδα» μη Ισραηλιτών. (Εξ 12:38) Άρα λοιπόν, ο συνολικός αριθμός εκείνων που ανέβηκαν από την Αίγυπτο ενδέχεται να ξεπερνούσε τα τρία εκατομμύρια. Δεν είναι παράξενο που ο βασιλικός οίκος της Αιγύπτου δεν ήθελε με κανέναν τρόπο να αφήσει ένα τόσο μεγάλο σώμα δούλων να φύγει, διότι έτσι θα έχανε ένα πολύτιμο οικονομικό κεφάλαιο.

Το Βιβλικό υπόμνημα επιβεβαιώνει ότι ο αριθμός των μάχιμων αντρών ήταν τέτοιος ώστε προκαλούσε φόβο: «Ο Μωάβ φοβήθηκε υπερβολικά το λαό, επειδή ήταν πολύς· και ο Μωάβ άρχισε να νιώθει νοσηρό τρόμο για τους γιους του Ισραήλ». (Αρ 22:3) Φυσικά, ο φόβος των Μωαβιτών βασιζόταν εν μέρει στο γεγονός ότι ο Ιεχωβά είχε εκτελέσει τόσο πολλά θαύματα για τον Ισραήλ, αλλά προκαλούνταν επίσης από το μεγάλο αριθμό των Ισραηλιτών, ο οποίος δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί έτσι αν επρόκειτο απλώς για μερικές χιλιάδες άτομα. Αριθμητικά, ο πληθυσμός των Ισραηλιτών άλλαξε ελάχιστα στη διάρκεια της οδοιπορίας στην έρημο, επειδή πολλοί πέθαναν εκεί λόγω απιστίας.—Αρ 26:2-4, 51.

Στην απογραφή που έλαβε χώρα λίγο μετά την Έξοδο, οι Λευίτες υπολογίστηκαν ξεχωριστά, και όσοι ήταν ηλικίας ενός μηνός και πάνω αριθμούσαν 22.000 άτομα. (Αρ 3:39) Ίσως εγερθεί το ερώτημα γιατί μεταξύ όλων των άλλων 12 φυλών υπήρχαν μόνο 22.273 πρωτότοκα αρσενικά ηλικίας ενός μηνός και πάνω. (Αρ 3:43) Αυτό μπορεί να απαντηθεί εύκολα αν λάβουμε υπόψη ότι δεν υπολογίζονταν οι κεφαλές των οικογενειών, ότι λόγω της πολυγαμίας ένας άντρας μπορεί να είχε πολλούς γιους αλλά μόνο έναν πρωτότοκο και ότι υπολογιζόταν ο πρωτότοκος γιος του άντρα και όχι της γυναίκας.

Τα Ζητήματα που Περιλαμβάνονταν. Σύμφωνα με την υπόσχεση του Θεού στον Αβραάμ, είχε φτάσει ο ορισμένος Του καιρός για να απελευθερώσει το έθνος του Ισραήλ από το «σιδηρουργικό καμίνι» της Αιγύπτου. Ο Ιεχωβά θεωρούσε τον Ισραήλ πρωτότοκο γιο του λόγω της υπόσχεσης στον Αβραάμ. Όταν ο Ιακώβ κατέβηκε στην Αίγυπτο με το σπιτικό του, ενήργησε οικειοθελώς, αλλά αργότερα οι απόγονοί του έγιναν δούλοι. Ως έθνος, ήταν αγαπητοί στον Ιεχωβά όπως ένας πρωτότοκος γιος, και εκείνος είχε το νόμιμο δικαίωμα να τους απελευθερώσει από την Αίγυπτο χωρίς να καταβληθεί τίμημα.—Δευ 4:20· 14:1, 2· Εξ 4:22· 19:5, 6.

Αντιτιθέμενος στο σκοπό του Ιεχωβά, ο Φαραώ δεν ήθελε να χάσει αυτό το μεγάλο έθνος που εργάζονταν ως δούλοι. Επιπλέον, όταν ο Μωυσής τον πλησίασε υποβάλλοντας στο όνομα του Ιεχωβά το αίτημα να εξαποστείλει τους Ισραηλίτες για να γιορτάσουν γιορτή για Εκείνον στην έρημο, ο Φαραώ απάντησε: «Ποιος είναι ο Ιεχωβά ώστε να υπακούσω στη φωνή του και να εξαποστείλω τον Ισραήλ; Δεν γνωρίζω καθόλου τον Ιεχωβά». (Εξ 5:2) Ο Φαραώ θεωρούσε τον εαυτό του θεό και δεν αναγνώριζε την εξουσία του Ιεχωβά, μολονότι ασφαλώς θα είχε ακούσει τους Εβραίους να χρησιμοποιούν αυτό το όνομα πολλές φορές στο παρελθόν. Ο λαός του Ιεχωβά γνώριζε το όνομά του από την αρχή, μάλιστα ο Αβραάμ είχε απευθυνθεί στον Θεό αποκαλώντας τον Ιεχωβά.—Γε 2:4· 15:2.

Το ζήτημα που εγέρθηκε εδώ από τη στάση και τις ενέργειες του Φαραώ έφερε στο προσκήνιο το θέμα τού ποιος ήταν ο πραγματικός Θεός. Τώρα ήταν απαραίτητο να εξυψώσει ο Ιεχωβά Θεός τον εαυτό του πάνω από τους θεούς της Αιγύπτου, περιλαμβανομένου του Φαραώ, που τιμούνταν ως θεός. Αυτό το έκανε επιφέροντας στην Αίγυπτο Δέκα Πληγές, οι οποίες οδήγησαν στην απελευθέρωση του Ισραήλ. (Βλέπε ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΘΕΕΣ [Οι Δέκα Πληγές].) Όταν επήλθε η τελευταία πληγή, ο θάνατος των πρωτοτόκων, οι Ισραηλίτες διατάχθηκαν να είναι έτοιμοι κατά το πασχαλινό γεύμα να βγουν από την Αίγυπτο. Μολονότι έφυγαν βιαστικά, πιεζόμενοι από τους Αιγυπτίους που έλεγαν: «Κανείς μας δεν θα γλιτώσει το θάνατο!», δεν βγήκαν με άδεια χέρια. (Εξ 12:33) Πήραν μαζί τα βόδια και τα ποίμνιά τους, το ζυμάρι τους προτού υποστεί ζύμωση, καθώς και τις σκάφες που είχαν για το ζύμωμα. Επιπλέον, οι Αιγύπτιοι έδωσαν στον Ισραήλ ό,τι τους ζήτησε—ασημένια αντικείμενα και χρυσά αντικείμενα και ενδύματα. Παρεμπιπτόντως, αυτό δεν συνιστούσε ληστεία σε βάρος των Αιγυπτίων. Αυτοί δεν είχαν κανένα δικαίωμα να υποδουλώσουν τον Ισραήλ, και επομένως χρωστούσαν στο λαό το μισθό του.—Εξ 12:34-38.

Μαζί με τον Ισραήλ βγήκε και «μια τεράστια μεικτή ομάδα». (Εξ 12:38) Όλοι αυτοί ήταν λάτρεις του Ιεχωβά, διότι έπρεπε να έχουν ετοιμαστεί να φύγουν με τον Ισραήλ ενόσω οι Αιγύπτιοι έθαβαν τους νεκρούς τους. Είχαν τηρήσει το Πάσχα, αφού σε διαφορετική περίπτωση θα ήταν απασχολημένοι με τις αιγυπτιακές τελετουργίες πένθους και ταφής. Μέχρις ενός βαθμού αυτή η ομάδα ίσως αποτελούνταν από άτομα που είχαν κάποια συγγένεια με τους Ισραηλίτες μέσω γάμου. Παραδείγματος χάρη, πολλοί Ισραηλίτες είχαν παντρευτεί Αιγύπτιες, και κάποιες Ισραηλίτισσες είχαν παντρευτεί Αιγυπτίους. Μια τέτοια περίπτωση ήταν το άτομο που θανατώθηκε στην έρημο επειδή εξύβρισε το όνομα του Ιεχωβά. Ήταν γιος Αιγυπτίου και η μητέρα του ήταν η Σελομίθ από τη φυλή του Δαν. (Λευ 24:10, 11) Ας σημειωθεί επίσης ότι ο Ιεχωβά έδωσε μόνιμες οδηγίες σχετικά με το ποιες ήταν οι απαιτήσεις για να μπορούν οι πάροικοι και οι δούλοι να τρώνε το Πάσχα όταν ο Ισραήλ θα ερχόταν στην Υποσχεμένη Γη.—Εξ 12:25, 43-49.

Η Πορεία της Εξόδου. Οι Ισραηλίτες πρέπει να βρίσκονταν σε διάφορες τοποθεσίες όταν ξεκίνησαν την πορεία που τους οδήγησε έξω από την Αίγυπτο, μη αποτελώντας αρχικά μια ενιαία ομάδα. Μερικοί ίσως ενώθηκαν με το κυρίως σώμα των εξερχομένων στη διάρκεια της πορείας. Το σημείο εκκίνησης ήταν η Ραμεσσής—είτε η πόλη είτε κάποια ομώνυμη περιφέρεια—και ο πρώτος σταθμός του ταξιδιού ήταν η Σοκχώθ. (Εξ 12:37) Ορισμένοι μελετητές ισχυρίζονται ότι, αν και ο Μωυσής ξεκίνησε την πορεία από τη Ραμεσσής, οι Ισραηλίτες ήρθαν από όλη τη γη Γεσέν και συγκεντρώθηκαν στη Σοκχώθ η οποία είχε οριστεί ως τόπος συνάντησης.—ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 1, σ. 536.

Οι Ισραηλίτες είχαν φύγει από την Αίγυπτο βιαστικά, πιεζόμενοι από τους Αιγυπτίους. Αυτό όμως δεν σημαίνει με κανέναν τρόπο ότι ήταν ανοργάνωτοι: «Αλλά σε σχηματισμό μάχης, έτσι ανέβηκαν οι γιοι του Ισραήλ από τη γη της Αιγύπτου», δηλαδή πιθανόν σαν στράτευμα αποτελούμενο από πέντε μέρη—εμπροσθοφυλακή, οπισθοφυλακή, κυρίως σώμα και δύο πτέρυγες. Εκτός από την ικανή ηγεσία που ασκούσε ο Μωυσής, ο Ιεχωβά έκανε φανερή και τη δική του ηγεσία πολύ νωρίς, τουλάχιστον από τότε που στρατοπέδευσαν στην Εθάμ, παρέχοντας μια στήλη σύννεφου για να τους οδηγεί την ημέρα, η οποία γινόταν στήλη φωτιάς που τους έδινε φως τη νύχτα.—Εξ 13:18-22.

Αν είχαν ακολουθήσει τη συντομότερη διαδρομή θα είχαν κάνει ένα χερσαίο ταξίδι περίπου 400 χλμ. από τα βόρεια της Μέμφιδος μέχρι, ας πούμε, τη Λαχείς στην Υποσχεμένη Γη. Αλλά με αυτή τη διαδρομή οι Ισραηλίτες θα πήγαιναν από τα παράλια της Μεσογείου και διαμέσου της γης των Φιλισταίων. Στο παρελθόν, οι προπάτορές τους, ο Αβραάμ και ο Ισαάκ, είχαν αντιμετωπίσει δυσκολίες με τους Φιλισταίους. Ο Θεός, γνωρίζοντας ότι μπορεί να αποκαρδιώνονταν από μια επίθεση των Φιλισταίων—δεδομένου ότι δεν ήταν εξοικειωμένοι με τον πόλεμο και είχαν μαζί τους τις οικογένειες και τα ποίμνιά τους—διέταξε τον Ισραήλ να κάνει μεταβολή και να στρατοπεδεύσει μπροστά στην Πιαϊρώθ, ανάμεσα στη Μιγδώλ και στη θάλασσα, απέναντι από τη Βάαλ-σεφών. Εδώ στρατοπέδευσαν δίπλα στη θάλασσα.—Εξ 14:1, 2.

Η ακριβής πορεία των Ισραηλιτών από τη Ραμεσσής μέχρι την Ερυθρά Θάλασσα δεν μπορεί να καθοριστεί με βεβαιότητα σήμερα, εφόσον οι τοποθεσίες που αναφέρονται στην αφήγηση δεν μπορούν να εντοπιστούν επακριβώς. Τα περισσότερα συγγράμματα παρουσιάζουν την εκδοχή ότι οι Ισραηλίτες διέσχισαν αυτό που είναι σήμερα γνωστό ως Ουάντι Τουμίλατ, στην περιοχή του Δέλτα της Αιγύπτου. Εντούτοις, αυτή η διαδρομή βασίζεται κυρίως στην ταύτιση της Ραμεσσής με μια τοποθεσία στη βορειοανατολική γωνία της περιοχής του Δέλτα. Αλλά όπως δηλώνει ο καθηγητής αιγυπτιολογίας Τζον Α. Γουίλσον: «Δυστυχώς, οι μελετητές δεν συμφωνούν για την ακριβή θέση της Ραμεσσής. Οι Φαραώ με το όνομα Ραμσής, ιδίως ο Ραμσής Β΄, έδιναν αφειδώς το όνομά τους σε πόλεις. Επιπλέον, αναφορές σε αυτή την πόλη έχουν βρεθεί σε ανασκαφές οι οποίες έγιναν σε πόλεις του Δέλτα που δεν μπορούν να διεκδικήσουν σοβαρά την ταύτιση με την εν λόγω τοποθεσία».—Το Βιβλικό Λεξικό του Ερμηνευτή (The Interpreter’s Dictionary of the Bible), επιμέλεια Τζ. Μπάτρικ, 1962, Τόμ. 4, σ. 9.

Έχουν προταθεί διάφορες τοποθεσίες οι οποίες έτυχαν ευρείας αποδοχής για ένα διάστημα και κατόπιν απορρίφθηκαν όταν επικράτησε κάποια άλλη εκδοχή. Η Τάνις (το σημερινό Σαν ελ-Χάτζαρ), 56 χλμ. ΝΔ του Πορτ Σάιντ, μιας πόλης στα παράλια της Μεσογείου, είναι αποδεκτή από πολλούς, αλλά το ίδιο συμβαίνει και με το Καντίρ, περίπου 20 χλμ. νοτιότερα. Όσον αφορά την πρώτη τοποθεσία, την Τάνιδα, ας σημειωθεί ότι κάποιο αιγυπτιακό κείμενο καταχωρίζει την Τάνιδα και την (Περ-)Ραμεσσής ως ξεχωριστά μέρη, όχι ένα και το αυτό, και ότι κάποια τουλάχιστον από τα ευρήματα στην Τάνιδα αποδεικνύεται ότι έχουν προέλθει από άλλα μέρη. Γι’ αυτό, ο Τζον Α. Γουίλσον συνεχίζει λέγοντας ότι «τίποτα δεν μας εγγυάται πως οι επιγραφές που έχουν το όνομα Ραμεσσής βρίσκονταν εξαρχής εκεί». Όσον αφορά και την Τάνιδα και το Καντίρ, μπορεί να λεχθεί ότι οι επιγραφές που σχετίζονται με τον Ραμσή Β΄ και βρέθηκαν σε αυτές τις τοποθεσίες φανερώνουν μόνο κάποιον σύνδεσμο με αυτόν τον Φαραώ, αλλά δεν αποδεικνύουν ότι οποιοδήποτε από αυτά τα μέρη είναι η Βιβλική Ρααμσής την οποία έχτισαν οι Ισραηλίτες ως τόπο αποθήκευσης πριν ακόμη από τη γέννηση του Μωυσή. (Εξ 1:11) Όπως εξηγείται στο λήμμα ΡΑΑΜΣΗΣ, ΡΑΜΕΣΣΗΣ, πολύ λίγα στοιχεία υποστηρίζουν την άποψη ότι ο Ραμσής Β΄ είναι ο Φαραώ της Εξόδου.

Επιπρόσθετα, η διαδρομή μέσα από το Ουάντι Τουμίλατ έχει προτιμηθεί λόγω της δημοφιλούς σύγχρονης θεωρίας ότι η διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας στην πραγματικότητα δεν έλαβε χώρα στην Ερυθρά Θάλασσα, αλλά σε κάποια τοποθεσία Β από αυτήν. Μάλιστα μερικοί μελετητές υποστήριξαν ότι η διάβαση έλαβε χώρα στη λίμνη Σερβωνίδα, μια λίμνη που εκτείνεται παράλληλα με την ακτή της Μεσογείου, ή κοντά σε αυτή τη λίμνη, οπότε οι Ισραηλίτες, αφού βγήκαν από το Ουάντι Τουμίλατ, στράφηκαν προς το Β, προς τα παράλια. Αυτή η άποψη έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη σαφή δήλωση της Αγίας Γραφής ότι ο ίδιος ο Θεός οδήγησε τους Ισραηλίτες μακριά από την οδό που θα τους έφερνε στη γη των Φιλισταίων. (Εξ 13:17, 18) Κάποιοι άλλοι αποδέχονται και αυτοί τη διαδρομή μέσα από το Ουάντι Τουμίλατ, αλλά υποστηρίζουν ότι η διάβαση της «θάλασσας» έλαβε χώρα στην περιοχή των Πικρών Λιμνών, Β του Σουέζ.

Ερυθρά Θάλασσα, όχι “θάλασσα των καλαμιών”. Αυτή η δεύτερη άποψη στηρίζεται στο επιχείρημα ότι το εβραϊκό όνομα γιαμ-σουφ (που μεταφράζεται «Ερυθρά Θάλασσα») σημαίνει κατά κυριολεξία «θάλασσα των βούρλων, ή αλλιώς των καλαμιών, των σκίρπων», και ότι επομένως οι Ισραηλίτες δεν διέσχισαν το βραχίονα της Ερυθράς Θάλασσας που είναι γνωστός ως Κόλπος του Σουέζ, αλλά μια θάλασσα καλαμιών, έναν ελώδη τόπο όπως είναι η περιοχή των Πικρών Λιμνών. Διατυπώνοντας, όμως, αυτή την άποψη, έρχονται σε σύγκρουση με τους μεταφραστές της αρχαίας Μετάφρασης των Εβδομήκοντα, οι οποίοι μετέφρασαν το όνομα γιαμ-σουφ με το ελληνικό όνομα «Ερυθρά Θάλασσα». Αλλά κάτι πολύ σπουδαιότερο είναι ότι τόσο ο Λουκάς—ο συγγραφέας των Πράξεων (ο οποίος παρέθεσε τα λόγια του Στεφάνου)—όσο και ο απόστολος Παύλος χρησιμοποίησαν αυτό το ίδιο ελληνικό όνομα αφηγούμενοι τα γεγονότα της Εξόδου.—Πρ 7:36· Εβρ 11:29· βλέπε ΕΡΥΘΡΑ ΘΑΛΑΣΣΑ.

Εκτός αυτού, η διάβαση ενός απλού βάλτου δεν θα συνιστούσε μεγάλο θαύμα, και οι Αιγύπτιοι δεν θα ήταν δυνατόν να “καταποντιστούν” στην Ερυθρά Θάλασσα καθώς «τα ορμητικά νερά τούς σκέπασαν» ούτε να κατεβούν “στα βάθη σαν πέτρα”. (Εβρ 11:29· Εξ 15:5) Όχι μόνο μνημονεύτηκε αργότερα αυτό το φοβερό θαύμα από τον Μωυσή και τον Ιησού του Ναυή, αλλά και ο απόστολος Παύλος είπε ότι οι Ισραηλίτες βαφτίστηκαν στον Μωυσή μέσω του σύννεφου και της θάλασσας. Αυτό δείχνει ότι περιβάλλονταν εντελώς από νερό, καθώς η θάλασσα βρισκόταν και από τις δύο πλευρές και το σύννεφο από πάνω και από πίσω τους. (1Κο 10:1, 2) Αυτό δείχνει επίσης ότι η υδάτινη μάζα ήταν πολύ βαθύτερη από οτιδήποτε θα μπορούσε να διασχίσει κάποιος πεζός.

Η πορεία της Εξόδου εξαρτάται κατά μεγάλο μέρος από δύο παράγοντες: από το ποια ήταν εκείνη την εποχή η πρωτεύουσα της Αιγύπτου και από το ποια ήταν η υδάτινη μάζα στην οποία έλαβε χώρα η διάβαση. Εφόσον οι θεόπνευστες Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές χρησιμοποιούν την έκφραση «Ερυθρά Θάλασσα», έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι αυτή την υδάτινη μάζα διέσχισε ο Ισραήλ. Όσο για την πρωτεύουσα της Αιγύπτου, κατά πάσα πιθανότητα ήταν η Μέμφις, η οποία υπήρξε η κυριότερη έδρα της κυβέρνησης στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της Αιγύπτου. (Βλέπε ΜΕΜΦΙΣ.) Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε το σημείο εκκίνησης της πορείας της Εξόδου πρέπει να ήταν αρκετά κοντά στη Μέμφιδα ώστε να είναι δυνατόν να κληθεί ο Μωυσής μετά τα μεσάνυχτα ενώπιον του Φαραώ τη νύχτα του Πάσχα και κατόπιν να βρίσκεται εγκαίρως στη Ραμεσσής για να ξεκινήσει η πορεία προς τη Σοκχώθ πριν από το τέλος της 14ης ημέρας του Νισάν. (Εξ 12:29-31, 37, 41, 42) Η παλιότερη Ιουδαϊκή παράδοση, την οποία καταγράφει ο Ιώσηπος, υποστηρίζει ότι η πορεία άρχισε σε μικρή απόσταση Β της Μέμφιδος.—Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Β΄, 315 (xv, 1).

Η διαδρομή μέσα από το Ουάντι Τουμίλατ θα γινόταν σε τέτοια απόσταση Β της Μέμφιδος ώστε θα ήταν αδύνατον να υπάρξουν οι παραπάνω περιστάσεις. Γι’ αυτόν το λόγο, πολλοί παλιότεροι σχολιαστές έχουν προτείνει μια από τις γνωστές οδούς «των προσκυνητών» οι οποίες περνούν μέσα από την Αίγυπτο, όπως η οδός ελ Χατζ που οδηγεί από το Κάιρο στο Σουέζ (το αρχαίο Κλύσμα, μεταγενέστερα Κολζούμ) στο μυχό του Κόλπου του Σουέζ.

Πού χωρίστηκε η Ερυθρά Θάλασσα ώστε να μπορέσει ο Ισραήλ να περάσει απέναντι;

Αξίζει να σημειωθεί ότι, αφού έφτασαν στο δεύτερο σταθμό της οδοιπορίας τους, στην Εθάμ η οποία βρισκόταν «στις παρυφές της ερήμου», ο Θεός πρόσταξε τον Μωυσή «να γυρίσουν πίσω και να στρατοπεδεύσουν μπροστά στην Πιαϊρώθ . . . δίπλα στη θάλασσα». Αυτός ο ελιγμός θα έκανε τον Φαραώ να πιστέψει ότι οι Ισραηλίτες “περιπλανιούνταν . . . σε κατάσταση σύγχυσης”. (Εξ 13:20· 14:1-3) Οι μελετητές που υποστηρίζουν την οδό ελ Χατζ ως την πιθανότερη υπογραμμίζουν ότι το εβραϊκό ρήμα που αποδίδεται “γυρίζω πίσω” είναι εμφατικό και δεν σημαίνει απλώς «λοξοδρομώ» ή «παρεκκλίνω», αλλά έχει περισσότερο την έννοια της αναστροφής ή τουλάχιστον της σημαντικής παράκαμψης. Υποθέτουν ότι, αφού έφτασαν σε ένα σημείο Β από το μυχό του Κόλπου του Σουέζ, οι Ισραηλίτες έκαναν επί τόπου μεταβολή και κατευθύνθηκαν προς την ανατολική πλευρά του Τζέμπελ Άτακα, μιας οροσειράς που βρίσκεται κατά μήκος της δυτικής πλευράς του Κόλπου. Ένα τέτοιο τεράστιο πλήθος ανθρώπων, όπως οι Ισραηλίτες, δεν θα μπορούσε να ξεφύγει γρήγορα από αυτή τη θέση αν καταδιωκόταν από το Β, αλλά θα εγκλωβιζόταν εκεί εφόσον η θάλασσα έφραζε το δρόμο.

Η Ιουδαϊκή παράδοση του πρώτου αιώνα Κ.Χ. μεταδίδει αυτή την εικόνα. (Βλέπε ΠΙΑΪΡΩΘ.) Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι αυτό το σκηνικό ταιριάζει με τη γενική εικόνα που παρουσιάζει η ίδια η Αγία Γραφή, εικόνα με την οποία δεν ταιριάζουν οι απόψεις που αποδέχονται πολλοί μελετητές. (Εξ 14:9-16) Είναι φανερό ότι η διάβαση πρέπει να έλαβε χώρα αρκετά μακριά από το μυχό του Κόλπου (του δυτικού βραχίονα της Ερυθράς Θάλασσας), αλλιώς οι δυνάμεις του Φαραώ θα μπορούσαν απλώς να περικυκλώσουν την άκρη του Κόλπου και να συναντήσουν εύκολα τους Ισραηλίτες στην άλλη πλευρά.—Εξ 14:22, 23.

Ο Φαραώ είχε αλλάξει γνώμη για την απελευθέρωση των Ισραηλιτών από τη στιγμή που πληροφορήθηκε την αναχώρησή τους. Ασφαλώς η απώλεια ενός τέτοιου έθνους δούλων αποτελούσε μεγάλο οικονομικό πλήγμα για την Αίγυπτο. Τα άρματά του δεν θα δυσκολεύονταν να προφτάσουν αυτό το έθνος το οποίο ολόκληρο βρισκόταν εν κινήσει, ιδίως τώρα που αυτοί “γύριζαν πίσω”. Ενθαρρυμένος πλέον από τη σκέψη ότι ο Ισραήλ περιπλανιόταν σε κατάσταση σύγχυσης στην έρημο, τους καταδίωξε σίγουρος για την επιτυχία του. Με μια επίλεκτη δύναμη 600 εκλεκτών αρμάτων, με όλα τα άλλα άρματα της Αιγύπτου επανδρωμένα με πολεμιστές, με τους ιππείς του και με όλες τις στρατιωτικές του δυνάμεις, συνάντησε τον Ισραήλ στην Πιαϊρώθ.—Εξ 14:3-9.

Από στρατηγική άποψη, οι Ισραηλίτες βρίσκονταν σε πολύ άσχημη θέση. Προφανώς είχαν αποκλειστεί ανάμεσα στη θάλασσα και στα βουνά, ενώ συγχρόνως οι Αιγύπτιοι είχαν φράξει το δρόμο της επιστροφής. Καθώς φαίνονταν παγιδευμένοι, οι Ισραηλίτες κυριεύτηκαν από φόβο και άρχισαν να παραπονιούνται κατά του Μωυσή. Σε αυτό το σημείο επενέβη ο Θεός για να προστατέψει τον Ισραήλ μετακινώντας το σύννεφο από εμπρός προς τα πίσω. Από τη μία πλευρά—την πλευρά των Αιγυπτίων—ήταν σκοτάδι, ενώ από την άλλη το σύννεφο φώτιζε τη νύχτα και ο Ισραήλ μπορούσε να βλέπει. Ενόσω το σύννεφο εμπόδιζε τους Αιγυπτίους να επιτεθούν, ο Μωυσής σήκωσε το ραβδί του κατ’ εντολήν του Ιεχωβά, και τα νερά της θάλασσας χωρίστηκαν στα δύο, επιτρέποντας στον Ισραήλ να χρησιμοποιήσει το στεγνό θαλάσσιο πυθμένα ως δρόμο.—Εξ 14:10-21.

Πλάτος και βάθος του σημείου διάβασης. Εφόσον ο Ισραήλ διέσχισε τη θάλασσα μέσα σε μία νύχτα, δεν θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι το άνοιγμα που σχηματίστηκε από το χωρισμό των νερών ήταν στενό. Απεναντίας, αυτό το άνοιγμα μπορεί να είχε πλάτος ενός χιλιομέτρου ή περισσότερο. Αν και ο λαός προχωρούσε σε πυκνό σχηματισμό, ένα τέτοιο πλήθος, μαζί με όσες άμαξες είχαν, τις αποσκευές τους και τα ζώα τους—ακόμη και αν οι γραμμές τους ήταν αρκετά πυκνές—θα καταλάμβανε μια έκταση περίπου 8 τ. χλμ. ή περισσότερο. Επομένως, φαίνεται ότι το άνοιγμα της θάλασσας ήταν τέτοιο ώστε οι Ισραηλίτες μπόρεσαν να περάσουν απέναντι παραταγμένοι σε αρκετά πλατύ μέτωπο. Αν το μέτωπο ήταν περίπου 1,5 χλμ., τότε το βάθος των ισραηλιτικών γραμμών θα πρέπει να ήταν γύρω στα 5 χλμ. ή περισσότερο. Αν το μέτωπο ήταν περίπου 2,5 χλμ., το βάθος μπορεί να ήταν γύρω στα 3 χλμ. ή περισσότερο. Μια τέτοια γραμμή ανθρώπων θα χρειαζόταν αρκετές ώρες για να μπει στον πυθμένα της θάλασσας και να περάσει απέναντι. Μολονότι δεν έτρεχαν πανικόβλητοι αλλά διατηρούσαν το σχηματισμό μάχης, αναμφίβολα προχωρούσαν με αρκετή βιασύνη.

Αν δεν υπήρχε το σύννεφο, οι Αιγύπτιοι θα τους είχαν προφτάσει εύκολα και θα είχαν θανατώσει πολλούς. (Εξ 15:9) Όταν οι Ισραηλίτες μπήκαν στη θάλασσα και το σύννεφο πίσω τους προχώρησε, οι Αιγύπτιοι είδαν τι συνέβαινε και άρχισαν να τους καταδιώκουν. Και από αυτό το γεγονός επίσης φαίνεται ότι ήταν απαραίτητο να έχει ο στεγνός θαλάσσιος πυθμένας αξιοσημείωτο πλάτος και μήκος, εφόσον η στρατιωτική δύναμη του Φαραώ ήταν μεγάλη. Αποφασισμένη να πατάξει και να αιχμαλωτίσει ξανά τους πρώην δούλους της, ολόκληρη η δύναμη προχώρησε αρκετά μέσα στον πυθμένα. Στη συνέχεια, στη διάρκεια της πρωινής φυλακής, η οποία ήταν περίπου από τις 2:00 ως τις 6:00 π.μ., ο Ιεχωβά κοίταξε από το σύννεφο και άρχισε να επιφέρει σύγχυση στο στρατόπεδο των Αιγυπτίων, βγάζοντας τους τροχούς από τα άρματά τους.—Εξ 14:24, 25.

Καθώς πλησίαζε το πρωί, οι Ισραηλίτες έφτασαν ασφαλείς στην ανατολική ακτή της Ερυθράς Θάλασσας. Κατόπιν ο Μωυσής έλαβε την προσταγή να απλώσει το χέρι του για να επιστρέψουν τα νερά πάνω στους Αιγυπτίους. Τότε «η θάλασσα άρχισε να επιστρέφει στην κανονική της κατάσταση» και οι Αιγύπτιοι τράπηκαν σε φυγή για να μην τη συναντήσουν. Αυτό, επίσης, δείχνει ότι τα νερά είχαν σχηματίσει ένα πλατύ άνοιγμα, διότι σε ένα στενό άνοιγμα αυτοί θα είχαν καταποντιστεί αμέσως. Οι Αιγύπτιοι προσπάθησαν να αποφύγουν τα υδάτινα τείχη που τους περιέκλειναν κατευθυνόμενοι προς τη δυτική όχθη, αλλά τα νερά συνέχισαν να επιστρέφουν μέχρι που το βάθος τους έφτασε να είναι τέτοιο ώστε σκέπασαν εντελώς όλα τα πολεμικά άρματα και τους ιππείς των στρατιωτικών δυνάμεων του Φαραώ. Ούτε ένας τους δεν απέμεινε.

Είναι φανερό ότι ένας τέτοιος φοβερός καταποντισμός δεν θα ήταν δυνατόν να λάβει χώρα σε βάλτο. Επιπλέον, σε έναν ρηχό βάλτο τα νεκρά σώματα δεν θα ξεβράζονταν στην ακτή, όπως συνέβη σε αυτή την περίπτωση, εφόσον «ο Ισραήλ είδε τους Αιγυπτίους νεκρούς στην ακρογιαλιά».—Εξ 14:22-31· ΧΑΡΤΗΣ και ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 1, σ. 537.

Τα νερά «έπηξαν». Σύμφωνα με την περιγραφή της Αγίας Γραφής, τα ορμητικά νερά έπηξαν ώστε να μπορέσει ο Ισραήλ να περάσει απέναντι. (Εξ 15:8) Το ρήμα «πήζω» χρησιμοποιείται στην Αμερικανική Στερεότυπη Μετάφραση, στη Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου, στη μετάφραση του Τζ. Ρόδερχαμ, καθώς και στις ελληνικές μεταφράσεις ΒΑΜ, ΛΧ, ΜΠΚ. «Πήζω» σημαίνει «περνώ από την υγρή κατάσταση στη στερεή μέσω ψύξης ή εν είδει ψύξης . . . : παγώνω . . . : κάνω (ένα υγρό) κολλώδες ή ζελατινώδες: στερεοποιώ, συμπυκνώνω». Η ίδια εβραϊκή λέξη χρησιμοποιείται στο εδάφιο Ιώβ 10:10 σε σχέση με την πήξη του γάλακτος. Επομένως, τα υδάτινα τείχη δεν είχαν μεταβληθεί κατ’ ανάγκην σε συμπαγή πάγο, αλλά η σύσταση της πηγμένης αυτής ουσίας ήταν ίσως όμοια με ζελατίνη ή τυρόπηγμα. Τίποτα ορατό δεν συγκρατούσε τα νερά της Ερυθράς Θάλασσας από τη μία και από την άλλη πλευρά των Ισραηλιτών, γι’ αυτό και το νερό φαινόταν σαν να είναι πηγμένο, συμπαγές ή συμπυκνωμένο για να μπορεί να παραμένει στη θέση του σαν τείχος από την κάθε πλευρά και να μην πέσει σαν πλημμύρα πάνω στους Ισραηλίτες ώστε να τους αφανίσει. Αυτή την εντύπωση σχημάτισε ο Μωυσής όταν ένας ισχυρός ανατολικός άνεμος χώρισε τα νερά στα δύο και στέγνωσε τη θαλάσσια λεκάνη ώστε αυτή να μην είναι ούτε λασπώδης ούτε παγωμένη, αλλά ευκολοδιάβατη από το πλήθος.

Ο δρόμος που ανοίχτηκε στη θάλασσα ήταν όσο πλατύς χρειαζόταν για να μπορέσουν όλοι οι Ισραηλίτες—πιθανώς γύρω στα τρία εκατομμύρια άτομα—να περάσουν στην ανατολική όχθη μέχρι το πρωί. Κατόπιν τα πηγμένα νερά άρχισαν να αφήνονται ελεύθερα και να εισρέουν και από τις δύο πλευρές, κατακλύζοντας και καταποντίζοντας τους Αιγυπτίους, ενώ ο Ισραήλ στεκόταν στην ανατολική όχθη και συλλογιζόταν πώς ο Ιεχωβά είχε απελευθερώσει με απαράμιλλο τρόπο ένα ολόκληρο έθνος από μια παγκόσμια δύναμη. Συνειδητοποιούσαν ότι τα λόγια του Μωυσή είχαν εκπληρωθεί κυριολεκτικά: «Τους Αιγυπτίους τους οποίους βλέπετε σήμερα δεν θα τους ξαναδείτε ποτέ πια».—Εξ 14:13.

Έτσι λοιπόν, με μια θεαματική εκδήλωση δύναμης, ο Ιεχωβά εξύψωσε το όνομά του και απελευθέρωσε τον Ισραήλ. Καθώς ο λαός ήταν πια ασφαλής στην ανατολική ακτή της Ερυθράς Θάλασσας, ο Μωυσής μπήκε επικεφαλής των γιων του Ισραήλ και άρχισαν να ψάλλουν έναν ύμνο, ενώ η αδελφή του η Μαριάμ, η προφήτισσα, πήρε ένα ντέφι στο χέρι της και μπήκε επικεφαλής όλων των γυναικών, οι οποίες άρχισαν να παίζουν ντέφια και να χορεύουν, ενώ παράλληλα αποκρινόταν στους άντρες υμνολογώντας. (Εξ 15:1, 20, 21) Ο Ισραήλ είχε διαχωριστεί πλήρως από τους εχθρούς του. Όταν βγήκαν από την Αίγυπτο, δεν επιτράπηκε να πάθουν κακό ούτε από άνθρωπο ούτε από ζώο—ακόμη και σκύλος δεν γρύλισε προς τους Ισραηλίτες ούτε κίνησε τη γλώσσα του εναντίον τους. (Εξ 11:7) Μολονότι η αφήγηση της Εξόδου δεν αναφέρει ότι ο ίδιος ο Φαραώ μπήκε μαζί με τις στρατιωτικές του δυνάμεις στη θάλασσα και αφανίστηκε, το εδάφιο Ψαλμός 136:15 δηλώνει ότι ο Ιεχωβά «τίναξε τον Φαραώ και τη στρατιωτική του δύναμη μέσα στην Ερυθρά Θάλασσα».

Εξεικονίζει Μεταγενέστερα Γεγονότα. Ανεβάζοντας τον Ισραήλ από την Αίγυπτο, σύμφωνα με την υπόσχεσή του στον Αβραάμ, ο Θεός έδειξε ότι θεωρούσε το έθνος του Ισραήλ γιο του, ακριβώς όπως είχε πει στον Φαραώ: “Ο Ισραήλ είναι ο πρωτότοκός μου”. (Εξ 4:22) Αργότερα, ο Ιεχωβά είπε: «Όταν ο Ισραήλ ήταν παιδί, τότε τον αγάπησα, και από την Αίγυπτο κάλεσα το γιο μου». (Ωσ 11:1) Αυτή η αναδρομή στην Έξοδο αποτέλεσε επίσης προφητεία που εκπληρώθηκε στις ημέρες του Ηρώδη, όταν ο Ιωσήφ και η Μαρία επέστρεψαν από την Αίγυπτο με τον Ιησού μετά το θάνατο του Ηρώδη και εγκαταστάθηκαν στη Ναζαρέτ. Ο ιστορικός Ματθαίος εφαρμόζει την προφητεία του Ωσηέ σε αυτό το περιστατικό και λέει σχετικά με τον Ιωσήφ: «Έμεινε εκεί μέχρι το θάνατο του Ηρώδη, για να εκπληρωθεί αυτό που λέχθηκε από τον Ιεχωβά, ο οποίος είπε μέσω του προφήτη του: “Από την Αίγυπτο κάλεσα το γιο μου”».—Ματ 2:15.

Ο απόστολος Παύλος συγκαταλέγει την Έξοδο σε αυτά που, όπως λέει, συνέβαιναν στον Ισραήλ ως παραδείγματα ή εξεικονιστικοί τύποι. (1Κο 10:1, 2, 11) Επομένως, φαίνεται ότι η Έξοδος συμβόλιζε κάτι μεγαλύτερο. Ο φυσικός Ισραήλ χρησιμοποιείται στην Αγία Γραφή ως σύμβολο του πνευματικού Ισραήλ, του Ισραήλ του Θεού. (Γα 6:15, 16) Επίσης, ο Μωυσής μίλησε για τον προφήτη που επρόκειτο να έρθει και θα ήταν σαν αυτόν. (Δευ 18:18, 19) Οι Ιουδαίοι ανέμεναν ότι αυτός θα ήταν μεγάλος ηγέτης και απελευθερωτής. Ο απόστολος Πέτρος προσδιορίζει τον Ιησού Χριστό ως τον Μεγαλύτερο Μωυσή. (Πρ 3:19-23) Συνεπώς, η απελευθέρωση του Ισραήλ στην Ερυθρά Θάλασσα και η καταστροφή του αιγυπτιακού στρατού πρέπει να υποδηλώνουν την απελευθέρωση του πνευματικού Ισραήλ από τους εχθρούς του, τη συμβολική Αίγυπτο, μέσω ενός μεγάλου θαύματος από τα χέρια του Ιησού Χριστού. Και ακριβώς όπως το έργο που επιτέλεσε ο Θεός στην Ερυθρά Θάλασσα κατέληξε στην εξύψωση του ονόματός του, η εκπλήρωση εκείνων των εξεικονιστικών γεγονότων σε μια πολύ ευρύτερη πραγματικότητα θα προσέδιδε μεγαλύτερη και πολύ πιο εκτεταμένη φήμη στο όνομα του Ιεχωβά.—Εξ 15:1.

ΕΞΟΔΟΣ (ΒΙΒΛΙΟ)

Ο δεύτερος ρόλος της Πεντατεύχου, γνωστός σε κάποιες γλώσσες και ως Δεύτερο Βιβλίο του Μωυσή. Στην εβραϊκή τιτλοφορείται Σεμώθ, δηλαδή «Ονόματα», από την εναρκτήρια φράση του, Βε’έλλεχ σεμώθ, δηλαδή «Και αυτά είναι τα ονόματα». Η ελληνική ονομασία «Έξοδος» αναφέρεται στην έξοδο, ή αλλιώς την αναχώρηση, των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο.

Αυτό το βιβλίο αποτελεί προφανή συνέχεια της Γένεσης, ξεκινώντας με τη λέξη «Και» και επαναλαμβάνοντας στη συνέχεια τα ονόματα των γιων του Ιακώβ, τα οποία έχουν παρθεί από το πληρέστερο αρχείο των εδαφίων Γένεση 46:8-27. Η Έξοδος γράφτηκε το 1512 Π.Κ.Χ., έναν χρόνο μετά την αναχώρηση των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο και τη στρατοπέδευσή τους στην έρημο του Σινά. Το βιβλίο καλύπτει περίοδο 145 ετών, από το θάνατο του Ιωσήφ το 1657 Π.Κ.Χ. ως την κατασκευή της σκηνής της μαρτυρίας το 1512 Π.Κ.Χ.

Συγγραφή. Η συγγραφή της Εξόδου από τον Μωυσή δεν αμφισβητήθηκε ποτέ από τους Ιουδαίους. Οι χρησιμοποιούμενες αιγυπτιακές εκφράσεις υποδεικνύουν έναν συγγραφέα σύγχρονο της εποχής εκείνης, και όχι κάποιον μεταγενέστερο Ιουδαίο.

Ακρίβεια, Αξιοπιστία. Όσον αφορά το συγγραφέα της Εξόδου, «μπορεί να διαφανεί μεγάλη εξοικείωση με την Αρχαία Αίγυπτο. Η στάση των Αιγυπτίων προς τους ξένους—ο διαχωρισμός τους από αυτούς, αλλά και το ότι τους ανέχονταν στη χώρα τους, το ιδιαίτερο μίσος τους για τους ποιμένες, η υποψία ότι οι ξένοι από την Παλαιστίνη ήταν κατάσκοποι—το εσωτερικό τους σύστημα διακυβέρνησης, ο παγιωμένος χαρακτήρας του, η εξουσία του Βασιλιά, η επιρροή των Ιερέων, τα μεγάλα έργα, η απασχόληση ξένων στην κατασκευή τους, η χρήση πλίθων, . . . και μάλιστα πλίθων που περιείχαν άχυρο, . . . οι επιστάτες, η ταρίχευση των πτωμάτων, η συνεπαγόμενη εισαγωγή μυρωδικών, . . . οι ακραίες εκδηλώσεις πένθους, . . . η χρήση αλόγων και αρμάτων στη μάχη . . .—αυτά είναι μόνο λίγα από τα πολλά σημεία που αποκαλύπτουν πολύ καλή γνώση των αιγυπτιακών συνηθειών και εθίμων από την πλευρά του συγγραφέα της Πεντατεύχου».—Οι Ιστορικές Αποδείξεις για την Αλήθεια των Γραφικών Υπομνημάτων (The Historical Evidences of the Truth of the Scripture Records), του Τζορτζ Ρόλινσον, 1862, σ. 290, 291.

Η αφήγηση για την κόρη του Φαραώ που λουζόταν στον Νείλο έχει αμφισβητηθεί (Εξ 2:5), αλλά ο Ηρόδοτος (Β΄, 35) αναφέρει (όπως δείχνουν επίσης τα αρχαία μνημεία) ότι στην αρχαία Αίγυπτο οι γυναίκες δεν υπόκειντο σε κανέναν περιορισμό. Επιπλέον, οι Αιγύπτιοι απέδιδαν στα νερά του Νείλου μια υπέρτατη αρετή. Κατά καιρούς ο Φαραώ πήγαινε στον ποταμό προφανώς για να αποδώσει λατρεία. Εκεί τον συνάντησε ο Μωυσής τουλάχιστον δύο φορές κατά τη διάρκεια των Δέκα Πληγών.—Εξ 7:15· 8:20.

Όσο για το ότι τα αιγυπτιακά μνημεία δεν παρέχουν αποδείξεις για την παραμονή των Ισραηλιτών στην Αίγυπτο, αυτό δεν μας εκπλήσσει, εφόσον από τη μελέτη των μνημείων εκεί διαπιστώνεται ότι οι Αιγύπτιοι δεν κατέγραφαν πληροφορίες που δεν τους κολάκευαν. Εντούτοις, ακόμη πιο δυνατή μαρτυρία από τις αποδείξεις των πέτρινων μνημείων αποτελεί το ζωντανό μνημείο της τήρησης του Πάσχα από τους Ιουδαίους, το οποίο γιορτάζουν αυτοί σε ολόκληρη την ιστορία τους εις ανάμνηση της Εξόδου.

Υπάρχουν ισχυροί λόγοι για να δεχτούμε την ιστορική ακρίβεια και τη γενική αφήγηση της Εξόδου. Σύμφωνα με τους Γουέστκοτ και Χορτ, ο Ιησούς και οι συγγραφείς των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών παραθέτουν από την Έξοδο ή αναφέρονται σε αυτήν πάνω από 100 φορές. Η ακεραιότητα του συγγραφέα, του Μωυσή, πιστοποιεί την αυθεντικότητα του βιβλίου. Ο Μωυσής τονίζει με τη μεγαλύτερη ειλικρίνεια τις δικές του αδυναμίες, τους ενδοιασμούς του και τα λάθη του, μη αποδίδοντας καθόλου τα θαύματα, την ηγεσία και την οργάνωση στη δική του ιδιοφυΐα, μολονότι θεωρούνταν σπουδαίος από τους Αιγυπτίους και, το κυριότερο, πολύ αξιοσέβαστος από τον Ισραήλ.—Εξ 11:3· 3:10-12· 4:10-16.

Το θεϊκό χέρι γίνεται φανερό σε σχέση με την παραμονή του Ισραήλ στην Αίγυπτο και την Έξοδό τους. Δεν θα μπορούσε να βρεθεί καλύτερος τόπος για να αναπτυχθεί ραγδαία ο Ισραήλ σε κραταιό έθνος. Αν είχαν παραμείνει στη Χαναάν, θα είχαν εμπλακεί σε συχνούς πολέμους με τους Χαναναίους κατοίκους, ενώ αντίθετα, ζώντας μέσα στην επικράτεια της πρώτης παγκόσμιας δύναμης ενόσω αυτή βρισκόταν στο απόγειό της, απολάμβαναν την προστασία της κραταιότητάς της. Κατοικούσαν στο καλύτερο μέρος της χώρας, πράγμα που συνέβαλε στην υγεία και στη γονιμότητά τους, καθώς επίσης, μέχρις ενός σημείου, στη διανοητική τους ανάπτυξη.

Ωστόσο, η κατάστασή τους στην Αίγυπτο δεν ήταν ιδανική για την ηθική και την πνευματική τους ανάπτυξη. Ούτε ήταν κατάλληλη για τη συγκρότησή τους ως έθνους υπό θεοκρατική διακυβέρνηση, με ένα ιερατείο που θα πρόσφερε θυσίες και θα παρείχε διδασκαλία. Επιπλέον, έπρεπε να εκπληρωθεί η υπόσχεση του Θεού να δώσει τη γη Χαναάν στο σπέρμα του Αβραάμ, και ο καιρός του Θεού για αυτό είχε έρθει. Ο Ισραήλ επρόκειτο να κατασταθεί μεγάλο έθνος, με Βασιλιά του τον Ιεχωβά. Το βιβλίο της Εξόδου εξιστορεί το πώς ο Ιεχωβά εκπλήρωσε αυτόν το σκοπό.—Εξ 15:13-21.

Οι Ρόλοι της Νεκράς Θαλάσσης. Ανάμεσα στα χειρόγραφα που βρέθηκαν στη Νεκρά Θάλασσα, 15 αποτελούν σπαράγματα του βιβλίου της Εξόδου. Ένα σπάραγμα (4QEx^f) χρονολογείται περίπου από το 250 Π.Κ.Χ. Δύο από τα σπαράγματα, τα οποία πιστεύεται ότι χρονολογούνται από το δεύτερο ή τον τρίτο αιώνα Π.Κ.Χ., είναι γραμμένα με αρχαίους εβραϊκούς χαρακτήρες που χρησιμοποιούνταν πριν από τη βαβυλωνιακή εξορία.

[Πλαίσιο στη σελίδα 978]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΞΟΔΟΣ

Η αφήγηση γύρω από το πώς ο Ιεχωβά ελευθέρωσε τον Ισραήλ από την καταπιεστική δουλεία στην Αίγυπτο και τους οργάνωσε σε θεοκρατικό έθνος

Γράφτηκε από τον Μωυσή το 1512 Π.Κ.Χ., περίπου έναν χρόνο μετά την αναχώρηση του Ισραήλ από την Αίγυπτο

Ο Ισραήλ υφίσταται τυραννική δουλεία στην Αίγυπτο (1:1–3:1)

Με βασιλικό διάταγμα οι Ισραηλίτες υποβάλλονται σε δουλεία υπό καθεστώς τυραννίας· διατάζεται η θανάτωση όλων των αρσενικών παιδιών τους μόλις γεννιούνται

Ο Μωυσής υιοθετείται από την κόρη του Φαραώ και διαφεύγει το θάνατο, αλλά διδάσκεται από τη δική του μητέρα

Ο Μωυσής σκοτώνει έναν καταδυναστευτικό Αιγύπτιο, καταφεύγει στη Μαδιάμ και εκεί γίνεται ποιμένας

Ο Ιεχωβά ελευθερώνει τον Ισραήλ μέσω του Μωυσή (3:2–15:21)

Στην καιόμενη βάτο, ο Μωυσής διορίζεται ελευθερωτής, με την ευθύνη να μιλάει και να ενεργεί στο όνομα του Ιεχωβά

Επιστρέφει στην Αίγυπτο· μαζί με τον Ααρών, εμφανίζεται ενώπιον του Φαραώ, λέγοντάς του ότι ο Ιεχωβά είπε να εξαποστείλει τον Ισραήλ για να Τον λατρέψει στην έρημο· ο Φαραώ αρνείται και εντείνει την καταπίεση

Ο Ιεχωβά ανανεώνει την υπόσχεσή του να ελευθερώσει τον Ισραήλ και να του δώσει τη γη Χαναάν, βαθαίνοντας έτσι την κατανόησή τους για το όνομα Ιεχωβά

Δέκα Πληγές, τις οποίες αναγγέλλουν ο Μωυσής και ο Ααρών, έρχονται πάνω στην Αίγυπτο· μετά τις πρώτες τρεις, πλήττονται μόνο οι Αιγύπτιοι· στη διάρκεια της δέκατης πληγής, πεθαίνουν όλα τα πρωτότοκα αρσενικά, τόσο των Αιγυπτίων όσο και των ζώων τους, ενώ ο Ισραήλ γιορτάζει το Πάσχα

Χρησιμοποιώντας στήλη σύννεφου την ημέρα και στήλη φωτιάς τη νύχτα, ο Ιεχωβά οδηγεί τον Ισραήλ έξω από την Αίγυπτο· ανοίγει την Ερυθρά Θάλασσα ώστε να μπορέσουν να περάσουν πάνω σε ξηρά, ενώ στη συνέχεια πνίγει τον Φαραώ και το στρατό του όταν εκείνοι επιχειρούν να διασχίσουν τον πυθμένα της θάλασσας και να συνεχίσουν την καταδίωξη

Ο Ιεχωβά οργανώνει τον Ισραήλ ως θεοκρατικό έθνος (15:22–40:38)

Στην έρημο παρέχεται στον Ισραήλ πόσιμο νερό, καθώς επίσης κρέας και μάννα· σε συνάρτηση με την προμήθεια του μάννα, θεσπίζεται το Σάββατο

Ακολουθώντας την εισήγηση του Ιοθόρ, ο Μωυσής διαλέγει άντρες με τα κατάλληλα προσόντα για να υπηρετούν ως αρχηγοί, βοηθώντας στο έργο της κρίσης

Στο Όρος Σινά, ο Ιεχωβά καλεί το έθνος να συνάψει σχέση διαθήκης μαζί του· εκείνοι συμφωνούν πρόθυμα· ο Ιεχωβά προβαίνει σε φοβερή επίδειξη της δόξας του

Οι Δέκα Εντολές και άλλοι νόμοι που δίνονται μέσω του Μωυσή εκθέτουν τις απαιτήσεις του Ιεχωβά για τον Ισραήλ

Η διαθήκη του Νόμου επικυρώνεται με το αίμα των ζώων που προσφέρονται ως θυσία· ο λαός λέει: «Όλα όσα είπε ο Ιεχωβά είμαστε πρόθυμοι να τα εκτελούμε και να είμαστε υπάκουοι»

Δίνονται οδηγίες από τον Θεό για την κατασκευή της σκηνής της μαρτυρίας και του εξοπλισμού της, καθώς επίσης για την κατασκευή των ιερατικών ενδυμάτων και την καθιέρωση του ιερατείου

Ενόσω ο Μωυσής βρίσκεται στο Όρος Σινά, ο λαός αρχίζει να λατρεύει ένα χρυσό μοσχάρι· ο Μωυσής σπάζει τις πέτρινες πλάκες που του έδωσε ο Θεός· οι Λευίτες αποδεικνύονται όσιοι· θανατώνονται περίπου 3.000 ειδωλολάτρες

Ο Μωυσής βλέπει μια φανέρωση της δόξας του Ιεχωβά και ακούει τον Θεό να διακηρύττει το όνομά Του

Κατασκευάζεται η σκηνή της μαρτυρίας και ο εξοπλισμός της με εθελοντικές προσφορές υλικών· η σκηνή της μαρτυρίας στήνεται την 1η Νισάν του 1512 Π.Κ.Χ. και ο Ιεχωβά κάνει φανερή την επιδοκιμασία του

ΕΞΟΡΙΑ

Εκδίωξη ενός ατόμου από την πατρίδα του ή από το σπίτι του με απόφαση κάποιας αρχής. Η εβραϊκή λέξη σημαίνει κατά κυριολεξία «αναχώρηση». Ο Κάιν, ο οποίος σκότωσε τον αδελφό του τον Άβελ, επέσυρε στον εαυτό του την κατάρα της εκτόπισης από εκείνον τον τόπο με αποτέλεσμα να γίνει περιπλανώμενος και φυγάς στη γη. Προηγουμένως ο Κάιν ήταν γεωργός, έκτοτε όμως η γη δεν θα ανταποκρινόταν στις προσπάθειες που θα έκανε να την καλλιεργήσει.—Γε 4:2, 3, 11-14.

Στον Ισραήλ λέχθηκε ότι ο Ιεχωβά θα οδηγούσε το έθνος σε εξορία αν αυτοί έπαυαν να είναι πιστοί στη διαθήκη που είχε συνάψει μαζί τους μέσω του Μωυσή. (Δευ 28:36, 37, 64· 29:28) Έτσι λοιπόν, ο Θεός ήταν στην πραγματικότητα η Αρχή η οποία αποφάσισε την εξορία του λαού του σε κάποιες περιπτώσεις, παρότι επέτρεψε στους στρατούς άλλων εθνών να λειτουργήσουν ως όργανά του. Αυτές οι περιπτώσεις είναι οι εξής: (1) η εξορία στην οποία οδήγησαν τον Ισραήλ οι Ασσύριοι (2Βα 15:29· 18:9-12), (2) η εξορία του Ιούδα στη Βαβυλώνα (2Βα 25:8-11, 21) και (3) η εξορία στην οποία οδήγησαν τους Ιουδαίους οι Ρωμαίοι (Λου 21:20-24).

Ισραήλ. Ο Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ οδήγησε κατοίκους του Νεφθαλί σε εξορία στην Ασσυρία, προτού τερματιστεί η διακυβέρνηση του Βασιλιά Φεκά του Ισραήλ γύρω στο 759 Π.Κ.Χ. Προφανώς την ίδια εποχή, ο βασιλιάς της Ασσυρίας πήρε επίσης από τον τόπο τους τούς Ρουβηνίτες, τους Γαδίτες, καθώς και τη μισή φυλή του Μανασσή που κατοικούσε στα ανατολικά. (2Βα 15:29· 1Χρ 5:4-6, 26) Ο Σαλμανασάρ Ε΄ πολιόρκησε αργότερα τη Σαμάρεια, ενώ τρία χρόνια μετά, το 740 Π.Κ.Χ., ο ίδιος, ή ο διάδοχός του ο Σαργών Β΄, εκτόπισε μεγάλο αριθμό κατοίκων και «έφερε ανθρώπους από τη Βαβυλώνα και τη Χουθά και την Αβά και την Αιμάθ και τη Σεφαρβαΐμ και τους έβαλε να κατοικήσουν στις πόλεις της Σαμάρειας στη θέση των γιων του Ισραήλ».—2Βα 17:5, 6, 24.

Ιούδας. Το 617 Π.Κ.Χ., ο Βασιλιάς Ναβουχοδονόσορ οδήγησε τη βασιλική αυλή και τους κορυφαίους άντρες του Ιούδα σε εξορία στη Βαβυλώνα. (2Βα 24:11-16) Περίπου δέκα χρόνια αργότερα, το 607 Π.Κ.Χ., όταν η Ιερουσαλήμ κατακτήθηκε από τη Βαβυλώνα, ο Νεβουζαραδάν, ο αρχηγός της βαβυλωνιακής σωματοφυλακής, πήρε μαζί του στη Βαβυλώνα τους περισσότερους από όσους είχαν απομείνει καθώς και όσους Ιουδαίους είχαν λιποτακτήσει. Από αυτή την εξορία επέστρεψε μόνο ένα υπόλοιπο, έπειτα από 70 χρόνια.—2Βα 25:11· Ιερ 39:9· Ησ 10:21, 22· βλέπε ΑΙΧΜΑΛΩΣΙΑ.

Μετά την πτώση της Βαβυλώνας, πολλοί Ιουδαίοι δεν επέστρεψαν στην πατρίδα τους, και έτσι η διασπορά συνεχίστηκε. Την εποχή του Ασσουήρη (Ξέρξη Α΄, βασιλιά της Περσίας, ο οποίος κυβερνούσε 127 διοικητικές περιφέρειες από την Ινδία μέχρι την Αιθιοπία), ο Αμάν, στο κατηγορητήριό του εναντίον των Ιουδαίων, ανέφερε: «Υπάρχει ένας λαός διασκορπισμένος και αποχωρισμένος ανάμεσα στους λαούς σε όλες τις διοικητικές περιφέρειες της επικράτειάς σου».—Εσθ 1:1· 3:8.

Τον Πρώτο Αιώνα Κ.Χ. Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. υπήρχαν Ιουδαϊκές παροικίες στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα, στην Κόρινθο, στην Έφεσο, στη Ρώμη και στη Βαβυλώνα, καθώς και σε άλλες πόλεις. (Πρ 17:1, 16, 17· 18:1, 4, 19) Πολλοί Ιουδαίοι ζούσαν στη Βαβυλώνα, όπου κήρυξε ο Πέτρος. (1Πε 5:13) Ο Ιώσηπος αναφέρει ότι «πλήθος» Ιουδαίων βρισκόταν στη Βαβυλωνία τον πρώτο αιώνα Π.Κ.Χ. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΕ΄, 14 [ii, 2]) Το 49 ή στις αρχές του 50 Κ.Χ. ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Κλαύδιος εκτόπισε όλους τους Ιουδαίους από τη Ρώμη. Αυτό επηρέασε και τους Ιουδαίους που είχαν γίνει Χριστιανοί, μεταξύ των οποίων ήταν ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα (Πρίσκα), τους οποίους ο Παύλος γνώρισε στην Κόρινθο γύρω στο 50 Κ.Χ., λίγο μετά το διάταγμα του Κλαύδιου. (Πρ 18:2) Ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα συνόδευσαν τον Παύλο στην Έφεσο, και όταν εκείνος έγραψε από την Κόρινθο στους συγχριστιανούς του στη Ρώμη (περ. 56 Κ.Χ.), αυτοί προφανώς είχαν επιστρέψει στη Ρώμη, καθώς ο Κλαύδιος είχε πεθάνει και κυβερνούσε πλέον ο Νέρων. Πολλοί από τους άλλους Ιουδαίους είχαν επίσης επιστρέψει στη Ρώμη.—Πρ 18:18, 19· Ρω 16:3, 7, 11.

Σε εκπλήρωση της προφητείας του Ιησού που είναι καταγραμμένη στο εδάφιο Λουκάς 21:24, το 70 Κ.Χ., ο ρωμαϊκός στρατός υπό τον Τίτο περικύκλωσε την Ιερουσαλήμ, στην οποία είχαν συρρεύσει τότε πλήθη Ιουδαίων από πολλά μέρη για τη Γιορτή των Άζυμων Άρτων. Οι Ρωμαίοι πολιόρκησαν και τελικά κατέστρεψαν την πόλη. Ως αποτέλεσμα, 1.100.000 Ιουδαίοι έχασαν τη ζωή τους και 97.000 αιχμαλωτίστηκαν και διασκορπίστηκαν ανάμεσα στα έθνη.

ΕΞΟΡΚΙΣΜΟΣ

Βλέπε ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΣ· ΠΝΕΥΜΑΤΙΣΜΟΣ.

ΕΞΟΡΥΞΗ

Εκσκαφή στο υπέδαφος με σκοπό τον εντοπισμό μετάλλων και πολύτιμων λίθων. Πρόκειται για μια δραστηριότητα σχεδόν τόσο παλιά όσο η ανθρωπότητα. Η αφήγηση της Γένεσης αναφέρει τον «Θουβάλ-κάιν, το σφυρηλάτη κάθε είδους χάλκινου και σιδερένιου εργαλείου», ο οποίος έζησε στην προκατακλυσμιαία εποχή. (Γε 4:22) Ο Μωυσής, που έγραψε περίπου το 1513 Π.Κ.Χ., μιλώντας για τον ποταμό Φισών μνημονεύει τη «γη Αβιλά, όπου υπάρχει χρυσάφι. Και το χρυσάφι εκείνης της γης είναι καλό». (Γε 2:11, 12) Δεν είναι γνωστό αν το χρυσάφι του Οφείρ εξορυσσόταν από υπόγεια κοιτάσματα ή προερχόταν από επιφανειακά στρώματα.—1Βα 9:28· Ιωβ 28:16.

Πιθανότατα αυτά τα μέταλλα βρίσκονταν μέχρις ενός βαθμού σε σχετικά αυτοφυή μορφή στην επιφάνεια του εδάφους ή κοντά σε αυτήν. Με τον καιρό άρχισαν να χρησιμοποιούνται μέθοδοι εξόρυξης υπόγειων κοιτασμάτων. Οι άνθρωποι άνοιγαν βαθιές σήραγγες κοντά σε πλούσιες μεταλλοφόρες φλέβες. Πριν από περίπου 3.600 χρόνια, ο Ιώβ περιέγραψε πώς οι μεταλλωρύχοι άνοιγαν «σήραγγα μακριά από εκεί που παροικούν άνθρωποι». Εκεί έψαχναν, «μέσα στη σκοτεινιά και στη βαθιά σκιά», έχοντας κατεβεί αιωρούμενοι και κρεμασμένοι παράτολμα στον αέρα για να αποκτήσουν τα επιθυμητά μέταλλα.—Ιωβ 28:1-11.

Οι Αιγύπτιοι ασχολούνταν εκτεταμένα με την εξόρυξη την εποχή της Εξόδου. Όταν οι Ισραηλίτες έφυγαν από την Αίγυπτο, πήραν μέταλλα και πολύτιμες πέτρες τα οποία αργότερα χρησιμοποίησαν στην κατασκευή της σκηνής της μαρτυρίας. (Εξ 12:35, 36· 35:22· 39:6-14) Αιγυπτιακά ορυχεία καλλαΐτη υπήρχαν στη Χερσόνησο του Σινά, περίπου 80 χλμ. μακριά από το Όρος Σινά. Κατά μήκος της ανατολικής ακτής της Ερυθράς Θάλασσας έχουν ανακαλυφτεί υπολείμματα αιγυπτιακών ορυχείων.

Ο Μωυσής περιέγραψε την Υποσχεμένη Γη στην οποία επρόκειτο να μπουν οι Ισραηλίτες ως «γη που οι πέτρες της είναι σίδερο και από τα βουνά της οποίας θα εξορύσσεις χαλκό».—Δευ 8:9· βλέπε ΣΙΔΕΡΟ· ΧΑΛΚΟΣ, ΜΠΡΟΥΝΤΖΟΣ· ΧΩΝΕΥΤΗΣ.

ΕΞΟΥΣΙΕΣ

Βλέπε ΑΝΩΤΕΡΕΣ ΕΞΟΥΣΙΕΣ.

ΕΞΥΒΡΙΣΗ

Προσβλητική ομιλία σε βάρος κάποιου ατόμου, με εκστόμιση ύβρεων εναντίον του.

Για τους Ισραηλίτες το να εξυβρίζει κάποιος ή να καταριέται τους γονείς του ήταν αδίκημα που τιμωρούνταν με θάνατο. (Εξ 21:17· Ματ 15:4· Μαρ 7:10) Όπως η φραστική κακομεταχείριση, έτσι και η σωματική κακομεταχείριση των γονέων προερχόταν από την ίδια κακοήθη διάθεση, και επομένως επέσυρε την ίδια ποινή. (Εξ 21:15) Εφόσον οι γονείς ήταν οι εκπρόσωποι του Ιεχωβά σε σχέση με τα παιδιά τους, ο γιος που εξύβριζε τους γονείς του στην ουσία εξύβριζε τον Θεό.—Παράβαλε Εξ 20:12.

Κατάλληλος σεβασμός έπρεπε να δείχνεται και σε εκείνους που ήταν άρχοντες στον Ισραήλ. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο απόστολος Παύλος, παρότι είχε υποστεί άδικη μεταχείριση, ζήτησε συγνώμη επειδή απευθύνθηκε εν αγνοία του στον αρχιερέα με λόγια που οι άλλοι εξέλαβαν ως υβριστικά.—Εξ 22:28· Πρ 23:1-5.

Η εσκεμμένη εξύβριση δεν είχε θέση ανάμεσα στους Χριστιανούς του πρώτου αιώνα. (1Κο 6:9, 10· 1Πε 3:8, 9) Όποιος ήταν ένοχος συστηματικού και ηθελημένου διασυρμού άλλων έπρεπε να αποβληθεί από την εκκλησία.—1Κο 5:11-13.

Εφόσον οι ακόλουθοι του Ιησού Χριστού ήταν φαινομενικά ασήμαντοι και αντιδημοφιλείς στον κόσμο εξαιτίας της δράσης και του αγγέλματός τους, γίνονταν συχνά αντικείμενο εξύβρισης. (Παράβαλε Ιωα 9:28, 29· 17:14· 1Κο 1:18· 4:11-13.) Εντούτοις, δεν έπρεπε να ανταποδίδουν εξυβρίζοντας τους εναντιουμένους. Ο Χριστός Ιησούς τούς είχε δώσει το παράδειγμα ως προς αυτό. (1Πε 2:21, 23) Αν και κατηγορήθηκε ότι ήταν οινοπότης, λαίμαργος, όργανο του Διαβόλου, ότι δεν τηρούσε το Σάββατο και βλασφημούσε τον Θεό, ο Χριστός Ιησούς δεν ανταπέδωσε εξυβρίζοντας τους κατηγόρους του. (Ματ 11:19· 26:65· Λου 11:15· Ιωα 9:16) Όταν εκτοξεύθηκαν ψευδείς κατηγορίες εναντίον του παρουσία του Πιλάτου, ο Ιησούς παρέμεινε σιωπηλός. (Ματ 27:12-14) Αν ο Χριστιανός μιμείται το παράδειγμα του Ιησού, αυτό θα μπορούσε να έχει καλή επίδραση σε μερικούς εναντιουμένους, κάνοντάς τους να αναγνωρίσουν ότι τα υβριστικά τους λόγια στερούνται βάσης. Αυτή η συνειδητοποίηση θα μπορούσε μάλιστα να τους οδηγήσει στο να δοξάσουν τον Θεό.—Παράβαλε Ρω 12:17-21· 1Πε 2:12.

Οι Χριστιανοί έπρεπε να προσέχουν ώστε να συμπεριφέρονται με καλό τρόπο για να μη δίνουν άσκοπα αφορμές στους εναντιουμένους να εξυβρίζουν. Αυτό το σημείο τόνισε ο απόστολος Παύλος σε σχέση με τις νεότερες χήρες στην εκκλησία. Εφόσον είχαν την τάση να σπερμολογούν και να ανακατεύονται στις υποθέσεις των άλλων, τις παρότρυνε να παντρεύονται και να είναι απασχολημένες με την ανατροφή παιδιών και τη διαχείριση του σπιτικού. Καθώς θα ήταν δραστήριες σύζυγοι, δεν θα έδιναν αφορμή σε κανέναν εναντιούμενο να εξυβρίζει τους Χριστιανούς ως σπερμολόγους και άτομα που ανακατεύονται στις υποθέσεις των άλλων.—1Τι 5:13, 14.

Κάποιοι που δεν ανήκαν σε όσους συνόδευαν τον Ιησού Χριστό όταν ήταν στη γη έδειχναν με τις πράξεις τους ότι ήταν “με το μέρος του” και δεν έσπευδαν να ενωθούν με τους εναντιουμένους στην εξύβρισή του. Αυτό συνέβη στην περίπτωση ενός ανθρώπου που εξέβαλλε δαίμονες με βάση το όνομα του Ιησού, προφανώς έχοντας λάβει δύναμη από τον Θεό για να το κάνει αυτό. Ο Ιωάννης και κάποιοι άλλοι συμπέραναν ότι έπρεπε να τον σταματήσουν, εφόσον δεν ήταν από εκείνους που τους συνόδευαν. Αλλά ο Ιησούς είπε: «Μην προσπαθείτε να τον εμποδίσετε, γιατί δεν υπάρχει κανείς που θα κάνει κάποιο δυναμικό έργο με βάση το όνομά μου και θα μπορέσει γρήγορα να με εξυβρίσει [κακολογῆσαι, Κείμενο]». (Μαρ 9:38-40) Τον καιρό που έκανε ο Ιησούς αυτή τη δήλωση, η Ιουδαϊκή εκκλησία είχε ακόμη τη θεϊκή αναγνώριση και η ίδρυση της Χριστιανικής εκκλησίας ήταν μελλοντική. (Παράβαλε Ματ 16:18· 18:15-17.) Επιπλέον, ο Ιησούς δεν απαιτούσε να τον ακολουθούν κατά κυριολεξία όλοι όσοι πίστευαν σε αυτόν. (Μαρ 5:18-20) Επομένως, η εκτέλεση δυναμικών έργων από έναν Ιουδαίο—μέλος του λαού με τον οποίο είχε συνάψει διαθήκη ο Θεός—με βάση το όνομα του Ιησού θα αποτελούσε απόδειξη ότι αυτός ο άνθρωπος είχε τη θεϊκή εύνοια. Ωστόσο, από τη στιγμή που ιδρύθηκε η Χριστιανική εκκλησία, όποιοι επιθυμούσαν την εύνοια του Θεού έπρεπε να συνταυτιστούν με αυτήν ως πιστοί ακόλουθοι του Ιησού Χριστού. (Παράβαλε Πρ 2:40, 41.) Η απλή εκτέλεση δυναμικών έργων με βάση το όνομα του Ιησού δεν θα ήταν πλέον απόδειξη ότι κάποιος ήταν με το μέρος του Ιησού Χριστού ούτε θα αποτελούσε εγγύηση ότι ένα τέτοιο άτομο δεν θα γινόταν ένοχο εξύβρισης του Γιου του Θεού.—Ματ 7:21-23· βλέπε ΒΛΑΣΦΗΜΙΑ· ΥΒΡΙΣΤΙΚΑ ΛΟΓΙΑ.

ΕΠΑΙΝΕΤΟΣ

(Επαίνετος) [Παινεμένος· Εξυμνημένος].

Κάποιος Χριστιανός στην εκκλησία της Ρώμης τον οποίο ο Παύλος αναφέρει ονομαστικά και στον οποίο στέλνει προσωπικούς χαιρετισμούς. (Ρω 16:5) Ο Επαίνετος αποκαλείται «οι πρώτοι καρποί της Ασίας». Πιθανώς τον είχε βρει ο ίδιος ο Παύλος, επειδή το σπιτικό του Στεφανά αποκαλείται παρόμοια «οι πρώτοι καρποί της Αχαΐας» και ο Παύλος είχε βαφτίσει εκείνο το σπιτικό.—1Κο 1:16· 16:15.

ΕΠΑΙΝΟΣ

Βλέπε ΑΙΝΟΣ, ΕΠΑΙΝΟΣ.

ΕΠΑΙΤΕΙΑ

Βλέπε ΖΗΤΙΑΝΟΣ.

ΕΠΑΡΧΙΑ

Ο όρος ἐπαρχεία του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αναφέρεται στη σφαίρα εξουσίας ενός Ρωμαίου διοικητή. Όταν η Ρώμη επέκτεινε τις κατακτήσεις της πέρα από την Ιταλική Χερσόνησο, η περιοχή ή τα γεωγραφικά όρια της δικαιοδοσίας ενός κυβερνήτη ονομάστηκαν επαρχία.

Το 27 Π.Κ.Χ. ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας, ο Αύγουστος, κατέταξε τις 22 τότε υπάρχουσες επαρχίες σε δύο κατηγορίες. Οι δέκα πιο ειρηνικές, στις οποίες δεν απαιτούνταν η συνεχής παρουσία ρωμαϊκών λεγεώνων, αποτέλεσαν τις συγκλητικές επαρχίες. Ο ανώτερος Ρωμαίος αξιωματούχος σε αυτού του είδους τις επαρχίες ήταν ο ανθύπατος. (Πρ 18:12· βλέπε ΑΝΘΥΠΑΤΟΣ.) Οι υπόλοιπες επαρχίες ορίστηκαν ως αυτοκρατορικές, ήταν άμεσα υπόλογες στον αυτοκράτορα και διοικούνταν από έναν κυβερνήτη, οι δε μεγαλύτερες επαρχίες, από έναν στρατιωτικό διοικητή που ονομαζόταν λεγάτος. Οι αυτοκρατορικές επαρχίες ήταν συχνά παραμεθόριες ή απαιτούσαν για κάποιους άλλους λόγους την παρουσία λεγεώνων. Ελέγχοντας στενά αυτές τις επαρχίες ο αυτοκράτορας διατηρούσε το στρατό υπό την εξουσία του. Μετά το 27 Π.Κ.Χ. οι νέες επαρχίες που σχηματίζονταν από τις κατακτημένες περιοχές γίνονταν αυτοκρατορικές επαρχίες. Μια επαρχία μπορεί να υποδιαιρούνταν σε μικρότερα διοικητικά διαμερίσματα ή περιφέρειες.

Η ίδια επαρχία μπορούσε να είναι άλλοτε συγκλητική και άλλοτε αυτοκρατορική. (Βλέπε ΚΥΠΡΟΣ.) Επίσης, τα όρια μιας επαρχίας μερικές φορές μεταβάλλονταν. Ως αποτέλεσμα, μια συγκεκριμένη πόλη ή περιοχή μπορεί να ανήκε κάποτε σε μια επαρχία και αργότερα σε μια διπλανή ή ακόμη και σε μια νεοσύστατη επαρχία. Για παραδείγματα, βλέπε ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ· ΚΙΛΙΚΙΑ· ΠΑΜΦΥΛΙΑ· ΠΙΣΙΔΙΑ.

Μετά την εκτόπιση του Αρχέλαου (Ματ 2:22), γιου του Ηρώδη του Μεγάλου, η Ιουδαία περιήλθε υπό τον έλεγχο των Ρωμαίων κυβερνητών. Ο κυβερνήτης της επαρχίας ήταν σε κάποιον βαθμό υπόλογος στο λεγάτο της μεγαλύτερης επαρχίας της Συρίας.

Όταν ο Παύλος παραδόθηκε στον Φήλικα στην Καισάρεια, ο κυβερνήτης «ρώτησε από ποια επαρχία ήταν εκείνος [ο Παύλος] και εξακρίβωσε ότι ήταν από την Κιλικία». (Πρ 23:34) Η Ταρσός, η γενέτειρα του Παύλου, βρισκόταν στη ρωμαϊκή επαρχία της Κιλικίας.—Πρ 22:3.

Ο κυβερνήτης μιας αυτοκρατορικής επαρχίας διοριζόταν από τον αυτοκράτορα για θητεία μη καθορισμένης διάρκειας, αντίθετα από τον ανθύπατο μιας συγκλητικής επαρχίας ο οποίος συνήθως υπηρετούσε έναν μόνο χρόνο. Ο Φήλιξ αντικαταστάθηκε ως κυβερνήτης της αυτοκρατορικής επαρχίας της Ιουδαίας από τον Φήστο.—Πρ 25:1.

Βλέπε επίσης ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ.

ΕΠΑΦΡΑΣ

(Επαφράς) [συντετμημένη μορφή του Επαφρόδιτος].

Πιστός διάκονος του Χριστού ο οποίος, μέσω του κηρύγματος των καλών νέων, γνωστοποίησε στους Κολοσσαείς την παρ’ αξία καλοσύνη του Θεού, και επομένως είναι πολύ πιθανό να συντέλεσε στην ίδρυση της εκκλησίας των Κολοσσών. Τον καιρό της πρώτης φυλάκισης του Παύλου, ο Επαφράς ήρθε στη Ρώμη φέρνοντας μια ενθαρρυντική έκθεση για την αγάπη και τη σταθερότητα της εκκλησίας των Κολοσσών. (Κολ 1:4-8) Προφανώς παρέμεινε στη Ρώμη τουλάχιστον για κάποιο διάστημα, εφόσον ο Παύλος στην επιστολή του προς τους Κολοσσαείς περιλαμβάνει τους χαιρετισμούς του Επαφρά, διαβεβαιώνοντάς τους ότι αυτός ο δούλος του Ιησού Χριστού “αγωνιζόταν πάντοτε για εκείνους στις προσευχές του, για να σταθούν τελικά πλήρεις και με ισχυρή πεποίθηση όσον αφορά όλο το θέλημα του Θεού”. Όπως πιστοποιεί ο Παύλος, αυτός ο αγαπητός σύνδουλος κατέβαλλε επίσης μεγάλη προσπάθεια για χάρη των αδελφών της Λαοδίκειας και της Ιεράπολης. (Κολ 4:12, 13) Αργότερα, όταν ο Παύλος έγραψε στον Φιλήμονα, μεταβίβασε και σε αυτόν τους χαιρετισμούς του Επαφρά, τον οποίο χαρακτήρισε “συνδεσμώτη του σε ενότητα με τον Χριστό”. (Φλμ 23) Ο Επαφράς δεν πρέπει να συγχέεται με τον Επαφρόδιτο από τους Φιλίππους.

ΕΠΑΦΡΟΔΙΤΟΣ

(Επαφρόδιτος) [Αυτός που Ανήκει ή Αναφέρεται στην Αφροδίτη· παράγωγο του ἐπαφρίζω].

Αξιόπιστος αδελφός της εκκλησίας των Φιλίππων στη Μακεδονία, ο οποίος είχε αποσταλεί με κάποιο δώρο στον Παύλο που εκείνον τον καιρό ήταν φυλακισμένος στη Ρώμη (περ. 59-61 Κ.Χ.). (Φλπ 2:25· 4:18) Ενόσω ήταν στη Ρώμη, ο Επαφρόδιτος «αρρώστησε σχεδόν μέχρι θανάτου· αλλά ο Θεός τον ελέησε». Τα νέα σχετικά με την αρρώστια του έφτασαν στους Φιλιππησίους και εκείνοι ίσως ζήτησαν να μάθουν νεότερα επειδή ανησυχούσαν για αυτόν. Εφόσον ο Επαφρόδιτος λαχταρούσε να δει τους Φιλιππησίους και στενοχωριόταν επειδή είχαν μάθει ότι ήταν άρρωστος, ο Παύλος θεώρησε σκόπιμο να στείλει πίσω τον Επαφρόδιτο αμέσως μετά την ανάρρωσή του και του ανέθεσε να μεταφέρει στην εκκλησία των Φιλίππων την επιστολή του. Ο Παύλος παρότρυνε τους αδελφούς να κάνουν στον Επαφρόδιτο «την καθιερωμένη υποδοχή σε σχέση με τον Κύριο» και να θεωρούν «τέτοιου είδους ανθρώπους πολύτιμους». Και αυτό διότι λόγω του έργου του Κυρίου είχε εκθέσει ο Επαφρόδιτος τον εαυτό του σε κίνδυνο, φτάνοντας πολύ κοντά στο θάνατο. (Φλπ 2:25-30) Ο Επαφρόδιτος μπορεί να ήταν Εθνικός που είχε μεταστραφεί στη Χριστιανοσύνη, όπως υποδηλώνει το όνομά του, το οποίο εμπερικλείει το όνομα της Αφροδίτης. Δεν πρέπει να συγχέεται με τον Επαφρά από τις Κολοσσές.

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ

Βλέπε ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ.

ΕΠΙΔΗΜΙΑ

Οποιαδήποτε ταχύτατα μεταδιδόμενη λοιμώδης νόσος, ικανή να προσλάβει πολύ μεγάλες διαστάσεις και να προκαλέσει το θάνατο. Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «επιδημία» (ντέβερ) προέρχεται από μια ρίζα που σημαίνει «θανατώνω». (2Χρ 22:10) Σε πολλά εδάφια η επιδημία συσχετίζεται με την εκτέλεση θεϊκής κρίσης, τόσο για το λαό ο οποίος έφερε το όνομα του Θεού όσο και για τους εναντίους τους.—Εξ 9:15· Αρ 14:12· Ιεζ 38:2, 14-16, 22, 23· Αμ 4:10· βλέπε ΠΛΗΓΗ, ΠΛΗΓΜΑ.

Επακόλουθο της Εγκατάλειψης του Θεϊκού Νόμου. Στο έθνος του Ισραήλ δόθηκε η προειδοποίηση ότι, αν αρνούνταν να τηρήσουν τη διαθήκη που είχε κάνει ο Θεός μαζί τους, εκείνος θα “έστελνε επιδημία ανάμεσά τους”. (Λευ 26:14-16, 23-25· Δευ 28:15, 21, 22) Από την αρχή ως το τέλος των Γραφών, η υγεία—είτε η σωματική είτε η πνευματική—συσχετίζεται με την ευλογία του Θεού (Δευ 7:12, 15· Ψλ 103:1-3· Παρ 3:1, 2, 7, 8· 4:21, 22· Απ 21:1-4), ενώ η ασθένεια συσχετίζεται με την αμαρτία και την ατέλεια. (Εξ 15:26· Δευ 28:58-61· Ησ 53:4, 5· Ματ 9:2-6, 12· Ιωα 5:14) Έτσι λοιπόν, ενώ αληθεύει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις ο Ιεχωβά Θεός επέφερε άμεσα και ακαριαία κάποια πάθηση σε μερικά άτομα, όπως τη λέπρα της Μαριάμ, του Οζία και του Γιεζί (Αρ 12:10· 2Χρ 26:16-21· 2Βα 5:25-27), φαίνεται ότι σε πολλές περιπτώσεις οι ασθένειες και οι επιδημίες που προέκυπταν ήταν τα φυσικά και αναπόφευκτα επακόλουθα της αμαρτωλής πορείας ορισμένων προσώπων ή εθνών. Αυτοί απλώς θέριζαν ό,τι είχαν σπείρει, και τα σάρκινα σώματά τους υφίσταντο τις συνέπειες των εσφαλμένων οδών τους. (Γα 6:7, 8) Σχετικά με αυτούς που στρέφονταν σε χυδαία σεξουαλική ανηθικότητα, ο απόστολος Παύλος λέει ότι ο Θεός «τούς παρέδωσε σε ακαθαρσία, ώστε τα σώματά τους να ατιμάζονται ανάμεσά τους . . . λαβαίνοντας για τον εαυτό τους την πλήρη ανταπόδοση που τους άξιζε για την πλάνη τους».—Ρω 1:24-27.

Επίδραση στον Ισραήλ. Άρα λοιπόν, η προειδοποίηση του Θεού προς τον Ισραήλ στην ουσία τους πληροφορούσε για τις πολλές παθήσεις που θα επέφερε αναπόφευκτα ανάμεσά τους μια πορεία ανυπακοής προς το θέλημά του. Ο Νόμος του τον οποίο είχαν λάβει απέτρεπε τις ασθένειες και τους προστάτευε από αυτές, χάρη στους υψηλούς κανόνες του για την ηθική και την υγιεινή (βλέπε ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ [Ακρίβεια των Γραφικών Αντιλήψεων]) και χάρη στην επωφελή επίδραση που ασκούσε στην ψυχική και στη συναισθηματική τους κατάσταση. (Ψλ 19:7-11· 119:102, 103, 111, 112, 165) Αυτό για το οποίο μιλούν τα εδάφια Λευιτικό 26:14-16 δεν είναι κάποια περιστασιακή παραβίαση εκείνου του Νόμου, αλλά η ολοκληρωτική εγκατάλειψη και απόρριψη των κανόνων του, πράγμα που θα καθιστούσε οπωσδήποτε το έθνος ευάλωτο σε κάθε είδους ασθένεια και μεταδοτική νόσο. Η ιστορία—αρχαία και σύγχρονη—πιστοποιεί αυτό το γεγονός.

Το έθνος του Ισραήλ περιέπεσε σε χονδροειδή αποστασία, και στην προφητεία του Ιεζεκιήλ ο λαός παρουσιάζεται να λέει ότι “σάπιζε” εξαιτίας των ανταρσιών και των αμαρτιών του. (Ιεζ 33:10, 11· παράβαλε 24:23.) Όπως είχε προειπωθεί, το έθνος γνώρισε “το σπαθί και την πείνα και την επιδημία”, κάτι που αποκορυφώθηκε τον καιρό της βαβυλωνιακής εισβολής. (Ιερ 32:24) Η συχνή συσχέτιση της επιδημίας με το σπαθί και την πείνα (Ιερ 21:9· 27:13· Ιεζ 7:15) βρίσκεται σε αρμονία με γνωστά γεγονότα. Οι επιδημίες συνήθως συνοδεύουν ή ακολουθούν τον πόλεμο και τις συνεπαγόμενες ελλείψεις τροφίμων. Όταν μια εχθρική δύναμη εισβάλλει σε κάποια χώρα, οι γεωργικές εργασίες αναστέλλονται και οι σοδειές συχνά κατάσχονται ή καίγονται. Οι πολιορκούμενες πόλεις αποκόπτονται από τις εξωτερικές πηγές προμηθειών και ο πληθυσμός που αναγκάζεται να ζήσει συνωστισμένος και σε ανθυγιεινές συνθήκες υποφέρει από πείνα. Κάτω από αυτές τις περιστάσεις, η αντίσταση στις ασθένειες μειώνεται, και ανοίγει ο δρόμος για τη θανατηφόρα επίθεση των επιδημιών.

Στην “Τελική Περίοδο του Συστήματος Πραγμάτων”. Προλέγοντας την καταστροφή της Ιερουσαλήμ και “την τελική περίοδο του συστήματος πραγμάτων”, ο Ιησούς έδειξε ότι οι επιδημίες θα αποτελούσαν αξιοπρόσεκτο γνώρισμα της χρονικής περιόδου πριν από τη «μεγάλη θλίψη». (Ματ 24:3, 21· Λου 21:10, 11) Τα εδάφια Αποκάλυψη 6:1-8, που γράφτηκαν μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ (η οποία συνοδεύτηκε από μεγάλη πείνα και αρρώστιες), στρέφουν την προσοχή σε έναν μελλοντικό καιρό σπαθιού, πείνας και “θανατηφόρας πληγής”. Αυτά θα λάβαιναν χώρα μετά την εμφάνιση του εστεμμένου αναβάτη ενός λευκού αλόγου ο οποίος προχωρεί για να νικήσει, μιας μορφής που παραλληλίζεται απόλυτα με εκείνη των εδαφίων Αποκάλυψη 19:11-16, η οποία περιγράφει σαφώς τον ανάσσοντα Χριστό Ιησού.

Η Προστασία του Ιεχωβά. Ο Βασιλιάς Σολομών προσευχήθηκε να μπορεί ο λαός του Ιεχωβά, σε περίπτωση που απειλούνταν από επιδημία, να προσεύχονται σε Αυτόν για ανακούφιση, απλώνοντας τις παλάμες τους προς το ναό, και να εισακούονται. (1Βα 8:37-40· 2Χρ 6:28-31) Η ικανότητα που έχει ο Ιεχωβά να προστατεύει τον πιστό υπηρέτη του και από πνευματική βλάβη επίσης, περιλαμβανομένης και της βλάβης η οποία προκαλείται από την ηθική και την πνευματική «επιδημία που περπατάει στη σκοτεινιά», εκφράζεται παρηγορητικά στον 91ο Ψαλμό.

ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΧΕΡΙΩΝ

Βλέπε ΧΕΡΙ.

ΕΠΙΚΑΛΟΥΜΕΝΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΑ

Η εβραϊκή λέξη ’ασσάφ (στην αραμαϊκή, ’ασάφ· αποδίδεται «αστρολόγοι», KJ· «επαοιδοί», ΒΑΜ) ορίζεται ορθά ως «επικαλούμενος πνεύματα, νεκρομάντης, γόης». (Εβραϊκό και Αγγλικό Λεξικό της Παλαιάς Διαθήκης [A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament], των Μπράουν, Ντράιβερ και Μπριγκς, 1980, σ. 80, 1083· Λεξικό των Βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης [Lexicon in Veteris Testamenti Libros], των Κέλερ και Μπαουμγκάρτνερ, Λέιντεν, 1958, σ. 95, 1055) Ο όρος «επικαλούμενος πνεύματα» υποδηλώνει κάποιον που, είτε με όρκους είτε με δεήσεις, καλεί ή επικαλείται τελετουργικά τα λεγόμενα πνεύματα των νεκρών. Νεκρομάντης σημαίνει κατά κυριολεξία «μάντης των νεκρών, κάποιος που επιχειρεί να προείπει και να ελέγξει μελλοντικά γεγονότα μέσω επικοινωνίας με τους νεκρούς».

Οποιοδήποτε μέσο υποτιθέμενης επικοινωνίας με τους νεκρούς καταδικαζόταν από τον Θεό. «Και αν σας πουν: “Απευθυνθείτε στους πνευματιστικούς μεσάζοντες ή σε εκείνους που έχουν πνεύμα πρόγνωσης, οι οποίοι τερετίζουν και μουρμουρίζουν”, στον Θεό του δεν πρέπει να απευθύνεται κάθε λαός; Πρέπει να απευθύνονται στους νεκρούς για χάρη των ζωντανών;» (Ησ 8:19) Αν και η δραστηριότητά της ήταν παράνομη στον Ισραήλ, η “γυναίκα στην Εν-δωρ που ήταν επιτήδεια στην πνευματιστική μεσολάβηση” και την οποία επισκέφτηκε ο άπιστος Βασιλιάς Σαούλ ερχόταν σε επαφή με τους δαίμονες επικαλούμενη πνεύματα νεκρών.—1Σα 28:7· Λευ 20:27.

Οι επικαλούμενοι πνεύματα άκμαζαν ιδιαίτερα μεταξύ των Βαβυλωνίων. Ο Δανιήλ και οι τρεις σύντροφοί του που είχαν φερθεί αιχμάλωτοι στη Βαβυλώνα, αφού έλαβαν ειδική τριετή εκπαίδευση στη γλώσσα των Χαλδαίων, αποδείχτηκαν “δέκα φορές καλύτεροι [σε σοφία και κατανόηση] από όλους τους μάγους ιερείς και τους επικαλούμενους πνεύματα” που υπήρχαν στην επικράτεια.—Δα 1:3-20.

Περίπου οχτώ χρόνια αργότερα, ο Ναβουχοδονόσορ κάλεσε όλα τα είδη των μάντεων, όχι μόνο τους επικαλούμενους πνεύματα, και απαίτησε να του αποκαλύψουν πρώτα ένα συγκεκριμένο όνειρο που είχε δει και μετά να δώσουν την ερμηνεία. (Δα 2:1-3, 27) Αντιμετωπίζοντάς τους με καχυποψία, ο βασιλιάς τούς είπε: «Ψεύτικο και εσφαλμένο λόγο έχετε συμφωνήσει να λέτε μπροστά μου». Γνώριζε επίσης καλά ότι κωλυσιεργούσαν για να κερδίσουν χρόνο, ελπίζοντας ότι θα αλλάξει η κατάσταση. Για να έχει, λοιπόν, κάποια εγγύηση ότι οι σοφοί του ήταν σε θέση να δώσουν αληθινή ερμηνεία στο τρομερό όραμά του, ο Ναβουχοδονόσορ επέμεινε να του πουν πρώτα το όνειρο. «Πείτε μου το όνειρο», εξήγγειλε ο βασιλιάς, «και θα γνωρίσω ότι μπορείτε να φανερώσετε την ερμηνεία του». (Δα 2:4-9) Όταν οι επικαλούμενοι πνεύματα και οι λοιποί μάντεις δεν κατόρθωσαν να βρουν την απάντηση, ο βασιλιάς θύμωσε και διέταξε να εξολοθρευτούν όλοι οι σοφοί της Βαβυλώνας. Ωστόσο, ο Δανιήλ έμαθε για το διάταγμα του βασιλιά (από το οποίο δεν θα εξαιρούνταν ούτε ο ίδιος και οι σύντροφοί του), και έτσι, αφού «το μυστικό αποκαλύφτηκε» σε αυτόν από τον Θεό, έσπευσε να το αναφέρει στο βασιλιά, αποποιούμενος οποιαδήποτε δόξα για τον εαυτό του γιατί, όπως είπε, «αυτό το μυστικό δεν μου έχει αποκαλυφτεί διαμέσου σοφίας που υπάρχει σε εμένα περισσότερο από ό,τι σε όλους τους άλλους ζωντανούς».—Δα 2:19-30.

Δεκαετίες αργότερα, ο Βαλτάσαρ συγκλονίστηκε από μια “γραφή στον τοίχο” την οποία δεν μπορούσε να διαβάσει. Αφού φώναξε «δυνατά να φέρουν τους επικαλούμενους πνεύματα, τους Χαλδαίους και τους αστρολόγους», ο βασιλιάς έκανε μια εξαιρετικά γενναιόδωρη προσφορά: «Οποιοσδήποτε άνθρωπος διαβάσει αυτή τη γραφή και μου φανερώσει την ερμηνεία της, με πορφύρα θα ντυθεί, με περιδέραιο χρυσό γύρω από το λαιμό του, και θα γίνει ο τρίτος άρχοντας του βασιλείου». (Δα 5:5-7) Αυτοί οι επικαλούμενοι πνεύματα καθώς και οι άλλοι πνευματιστές μάντεις απέτυχαν, και ο Θεός του Δανιήλ ο Ιεχωβά έδωσε και πάλι την ερμηνεία.—Δα 5:8-29.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Στις αρχαίες Βιβλικές χώρες πληροφορίες και ιδέες μεταδίδονταν από άτομο σε άτομο με ποικίλους τρόπους. Οι συνηθισμένες ειδήσεις, τοπικές και εξωτερικές, μεταδίδονταν σε μεγάλο βαθμό προφορικά. (2Σα 3:17, 19· Ιωβ 37:20) Οι ταξιδιώτες, οι οποίοι μετακινούνταν συνήθως με καραβάνια, μετέφεραν ειδήσεις από μακρινούς τόπους όταν έκαναν στάση για τροφή, νερό και άλλες προμήθειες σε πόλεις ή μέρη που βρίσκονταν στο δρομολόγιο των καραβανιών. Η περιοχή της Παλαιστίνης, λόγω της μοναδικής της θέσης σε σχέση με την Ασία, την Αφρική και την Ευρώπη, αποτελούσε πέρασμα καραβανιών που ταξίδευαν προς και από μακρινά μέρη. Έτσι λοιπόν, οι κάτοικοί της μπορούσαν γρήγορα να πληροφορούνται σημαντικά γεγονότα που συνέβαιναν σε ξένους τόπους. Τις ειδήσεις, τόσο εσωτερικές όσο και εξωτερικές, συνήθως τις μάθαιναν οι άνθρωποι στις αγορές των πόλεων.

Ενίοτε, όταν οι αποστάσεις ήταν κοντινές, η επικοινωνία γινόταν είτε μέσω ακουστικών ή οπτικών σημάτων είτε προφορικά. (Ιη 8:18, 19· 1Σα 20:20-22, 35-39) Μετά την αναχώρηση του Ισραήλ από την Αίγυπτο, ο Μωυσής έλαβε την οδηγία να φτιάξει δύο ασημένιες σάλπιγγες οι οποίες θα χρησίμευαν στη μετάδοση μηνυμάτων. Με αυτές τις σάλπιγγες το Ααρωνικό ιερατείο έδινε το σύνθημα για τη σύγκληση της σύναξης, τη συγκέντρωση των αρχηγών, την εύτακτη μεταστρατοπέδευση ή σήμαινε πολεμικό κάλεσμα ενάντια στον εχθρό. (Αρ 10:1-10) Το σάλπισμα του Γεδεών με το κέρας έδωσε στους άντρες του το σήμα για να ξεκινήσουν τη νικηφόρα μάχη τους κατά του Μαδιάμ.—Κρ 7:18-22· βλέπε ΚΕΡΑΣ, ΚΕΡΑΤΟ· ΣΑΛΠΙΓΓΑ.

Σε πολλές περιπτώσεις, τα προφορικά ή γραπτά μηνύματα που αποστέλλονταν από αξιωματούχους μεταφέρονταν από δρομείς. (2Σα 18:19-32) Δρομείς που μετέφεραν επιστολές από τον Βασιλιά Εζεκία διέσχισαν τη γη του Ισραήλ και του Ιούδα, καλώντας το λαό να μεταβεί στην Ιερουσαλήμ για τον εορτασμό του Πάσχα. (2Χρ 30:6-12) Ταχυδρόμοι που βρίσκονταν στην υπηρεσία του Πέρση Βασιλιά Ασσουήρη ίππευσαν γρήγορα ταχυδρομικά άλογα, διαδίδοντας το βασιλικό αντιδιάταγμα ακύρωσης του σχεδίου του Αμάν, το οποίο στόχευε στον αφανισμό των Ιουδαίων της Περσικής Αυτοκρατορίας. (Εσθ 8:10-17) Οι περισσότερες κυβερνήσεις των αρχαίων χρόνων χρησιμοποιούσαν γραπτές επιστολές και έγγραφα για τη διεκπεραίωση των υποθέσεών τους. Ανάλογα με το χρόνο και τον τόπο, αυτά τα κείμενα γράφονταν συνήθως σε διάφορα υλικά, όπως για παράδειγμα σε πήλινες πινακίδες, παπύρους και δέρματα ζώων. Οι αρχαιολόγοι έχουν ανακαλύψει πολλά αρχαία κείμενα κρατικής αλληλογραφίας ή εμπορικά έγγραφα. Τα βασιλικά διατάγματα εξαγγέλλονταν από διαλαλητές. (Δα 3:4-6) Ασφαλώς, αγγελιοφόρους χρησιμοποιούσαν και άλλα άτομα εκτός από τους άρχοντες.—Βλέπε ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ· ΔΙΑΛΑΛΗΤΗΣ· ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ.

Η επικοινωνία μέσα σε μια χώρα ή σε μια ευρύτερη περιοχή κατέληξε να εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από τους δρόμους και τις μεγάλες οδούς. Στον αρχαίο Ισραήλ και στον Ιούδα υπήρχαν καλοί δρόμοι οι οποίοι διατηρούνταν σε καλή κατάσταση. Αργότερα, οι Ρωμαίοι κατασκεύασαν ένα εξαίρετο οδικό δίκτυο το οποίο συνέδεε τη Ρώμη με όλες τις περιοχές της Αυτοκρατορίας, διευκολύνοντας έτσι την επίσημη επικοινωνία και τη μετακίνηση των στρατευμάτων. Όταν ο Ιησούς Χριστός ήταν στη γη, πολλοί ταξίδευαν σε αυτούς τους δρόμους. Οι Χριστιανοί, και ιδιαίτερα ο Παύλος και οι συνεργάτες του στην ιεραποστολική υπηρεσία, τους χρησιμοποιούσαν στα ταξίδια που έκαναν προς τη Μικρά Ασία και την Ευρώπη με σκοπό να ιδρύσουν και να επανεπισκεφτούν Χριστιανικές εκκλησίες.

Η μετάδοση τόσο επίσημων πληροφοριών όσο και γενικότερων ειδήσεων γινόταν επίσης μέσω πλοίων που διέπλεαν τη Μεσόγειο και έκαναν στάσεις σε διάφορα λιμάνια. Η ρωμαϊκή κυβέρνηση χρησιμοποιούσε πλοία σε μερικές περιπτώσεις (συνήθως το καλοκαίρι) για τη μεταβίβαση επίσημων μηνυμάτων, αλλά φαίνεται πως το μεγαλύτερο μέρος τέτοιου είδους αλληλογραφίας αποστελλόταν με δρομολόγια που εκτελούνταν διά ξηράς τα οποία ήταν πιο αξιόπιστα.

Οι Ρωμαίοι ανέπτυξαν επίσημη ταχυδρομική υπηρεσία η οποία, όμως, χρησιμοποιούνταν μόνο για την κρατική αλληλογραφία. Οι άνθρωποι γενικά έπρεπε να βασίζονται σε γνωστούς τους για την παράδοση της αλληλογραφίας τους. Όταν το κυβερνών σώμα στην Ιερουσαλήμ αποφάνθηκε σχετικά με το ζήτημα της περιτομής και έστειλε μια επιστολή για να κοινοποιήσει την απόφαση, αυτή παραδόθηκε στους παραλήπτες της με άμεσες και προσωπικές διευθετήσεις. (Πρ 15:22-31) Το ίδιο γινόταν και με θεόπνευστες επιστολές, όπως αυτή που έστειλε ο Παύλος στους Χριστιανούς στις Κολοσσές και την οποία μετέφεραν ο Τυχικός και ο Ονήσιμος.—Κολ 4:7-9· βλέπε ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ.

Ο Ιεχωβά είναι Θεός επικοινωνίας και έχει αναγνωρίσει ότι ο λαός του έχει ανάγκη από γραπτά αγγέλματα. Ο ίδιος ήταν υπεύθυνος για την καταγραφή των Δέκα Εντολών πάνω σε πέτρινες πλάκες. (Εξ 31:18) Μέσω θεϊκής έμπνευσης, μια ομάδα πιστών Εβραίων αντρών (αρχής γενομένης από τον Μωυσή το 1513 Π.Κ.Χ.) υποκινήθηκε να καταγράψει τα αγγέλματα του Ιεχωβά.

ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΙ

(Επικούρειοι).

Οι οπαδοί του αρχαίου φιλόσοφου Επίκουρου (341-270 Π.Κ.Χ.).

Η φιλοσοφία που προήλθε από τον Επίκουρο άκμασε επί εφτά αιώνες. Κεντρική της ιδέα ήταν το ότι η προσωπική ηδονή είναι το μοναδικό ή κύριο αγαθό στη ζωή. Γι’ αυτόν το λόγο, ο Επίκουρος υποστήριζε ότι πρέπει να ζει κανείς με τέτοιον τρόπο ώστε να αποκομίζει τη μεγαλύτερη δυνατή ηδονή στη διάρκεια της ζωής του, αλλά να το κάνει αυτό με μετριοπάθεια ώστε να αποφεύγει τις οδύνες που προέρχονται από την υπερβολική εντρύφηση στην ηδονή. Η έμφαση δινόταν στις ψυχικές ηδονές μάλλον παρά στις φυσικές. Επομένως, σύμφωνα με τον Επίκουρο, εκείνο που είναι μεγαλύτερης σπουδαιότητας είναι με ποιον τρώει κάποιος παρά το τι τρώει. Οι περιττές και, ιδίως, οι τεχνητά αναπτυγμένες επιθυμίες έπρεπε να καταπνίγονται. Η μάθηση, η καλλιέργεια του πνεύματος και ο πολιτισμός, καθώς και οι κοινωνικές και οι πολιτικές ενασχολήσεις, αποθαρρύνονταν επειδή μπορούσαν να γεννήσουν επιθυμίες που δύσκολα ικανοποιούνται και έτσι καταλήγουν στη διατάραξη της ψυχικής ηρεμίας του ατόμου. Η γνώση έπρεπε να επιζητείται μόνο για να απαλλαχτεί κανείς από θρησκευτικούς φόβους και δεισιδαιμονίες, και μάλιστα οι δύο βασικοί φόβοι που έπρεπε να εξαλειφθούν ήταν ο φόβος για τους θεούς και ο φόβος για το θάνατο. Θεωρώντας το γάμο, και ό,τι αυτός συνεπάγεται, ως απειλή για την ψυχική ηρεμία του ατόμου, ο Επίκουρος έζησε άγαμη ζωή αλλά δεν επέβαλε αυτόν τον περιορισμό στους ακολούθους του.

Η συγκεκριμένη φιλοσοφία χαρακτηριζόταν από πλήρη απουσία αρχών. Αποθάρρυνε την παράβαση των νόμων απλώς και μόνο λόγω της ντροπής η οποία συνοδεύει την ανακάλυψη και λόγω της τιμωρίας που θα μπορούσε να προκύψει. Το να ζει κάποιος με το φόβο μήπως ανακαλυφτεί ή τιμωρηθεί θα μείωνε την ηδονή, και αυτό καθιστούσε μη ενδεδειγμένη ακόμη και την κρυφή αδικοπραγία. Για τους Επικούρειους, η αρετή από μόνη της δεν είχε αξία και ήταν ωφέλιμη μόνο όταν χρησίμευε ως μέσο για την απόκτηση ευτυχίας. Η αλληλεγγύη συστηνόταν, όχι γιατί ήταν σωστή και ευγενής, αλλά επειδή ήταν αποδοτική. Οι φιλίες βασίζονταν στην ίδια ιδιοτελή βάση, δηλαδή στην ηδονή την οποία εισέπραττε αυτός που τις διατηρούσε. Ενώ η επιδίωξη της ηδονής αποτελούσε το κεντρικό σημείο της φιλοσοφίας, παραδόξως ο Επίκουρος αναφερόταν στη ζωή σαν ένα «πικρό δώρο».

Οι Επικούρειοι πίστευαν στην ύπαρξη θεών, οι οποίοι όμως, όπως και οτιδήποτε άλλο, αποτελούνταν από άτομα της ύλης, αν και καλύτερης ιδιοσυστασίας. Είχαν την άποψη ότι οι θεοί ήταν πολύ μακριά από τη γη για να έχουν οποιοδήποτε ενδιαφέρον για ό,τι κάνει ο άνθρωπος. Επομένως, δεν ωφελούσε να προσεύχεται κάποιος ή να θυσιάζει σε αυτούς. Δεν πίστευαν ότι οι θεοί δημιούργησαν το σύμπαν ούτε ότι επιβάλλουν τιμωρία ή απονέμουν ευλογίες σε οποιονδήποτε, αλλά ότι ήταν εξαιρετικά ευτυχισμένοι, και αυτός ήταν ο στόχος τον οποίο έπρεπε να αγωνίζεται κάποιος να πετύχει στη διάρκεια της ζωής του. Εντούτοις, οι Επικούρειοι ισχυρίζονταν ότι οι θεοί δεν είναι σε θέση να βοηθήσουν κάποιον σε αυτό, ότι η ζωή ήρθε σε ύπαρξη κατά τύχη μέσα σε ένα μηχανικό σύμπαν και ότι ο θάνατος τερματίζει τα πάντα, απελευθερώνοντας τον άνθρωπο από τον εφιάλτη της ζωής. Αν και πίστευαν ότι ο άνθρωπος έχει ψυχή, θεωρούσαν ότι η ψυχή αποτελείται από άτομα που διαλύονται κατά το θάνατο του σώματος, σαν το νερό το οποίο χύνεται έξω από μια στάμνα που σπάει.

Στο φως των προαναφερθέντων, είναι ευνόητος ο λόγος για τον οποίο οι Επικούρειοι φιλόσοφοι ήταν μεταξύ εκείνων που διαφώνησαν με όσα έλεγε ο Παύλος στην αγορά της Αθήνας και είπαν: «Τι θέλει τάχα να πει αυτός ο φλύαρος;» «Φαίνεται ότι είναι διαγγελέας ξένων θεοτήτων». (Πρ 17:17, 18) Η φιλοσοφία των Επικούρειων, που προήγε την αντίληψη «ας φάμε και ας πιούμε, γιατί αύριο θα πεθάνουμε», απέρριπτε την ελπίδα της ανάστασης που δίδασκαν οι Χριστιανοί στη διακονία τους.—1Κο 15:32.

ΕΠΙΛΗΨΙΑ

Χρόνια ασθένεια του κεντρικού νευρικού συστήματος η οποία εκδηλώνεται με σπασμούς ή με διατάραξη ή απώλεια της συνειδητότητας, ή ίσως και με τα δύο. Αυτή η διαταραχή συνδέεται με μη φυσιολογική δραστηριότητα του εγκεφάλου. Η επιληπτική κρίση που συνοδεύεται από δυνατούς σπασμούς και έλλειψη συνειδητότητας ονομάζεται μεγάλος παροξυσμός, ενώ η ήπια μορφή, οι προσβολές της οποίας είναι πολύ μικρής διάρκειας, λέγεται μικρός παροξυσμός. Αυτές είναι οι δύο κυριότερες μορφές επιληψίας.

Την επομένη της μεταμόρφωσης, ο Ιησούς Χριστός γιάτρεψε ένα επιληπτικό αγόρι που οι μαθητές του δεν είχαν καταφέρει να θεραπεύσουν. (Ματ 17:14-20) Από τότε που αυτό το αγόρι ήταν μικρό, είχε ένα «άλαλο και κουφό πνεύμα» το οποίο, μεταξύ άλλων, του προκαλούσε περιστασιακά σπασμούς κατά τους οποίους έβγαζε αφρούς από το στόμα. Ο Ιησούς επέπληξε το δαίμονα, αυτός βγήκε, και το αγόρι γιατρεύτηκε.—Μαρ 9:14-29· Λου 9:37-43.

Μολονότι στη συγκεκριμένη περίπτωση τα επιληπτικά συμπτώματα συνδέονταν με δαιμονική δραστηριότητα, κατά κανόνα η επιληψία έχει φυσικά αίτια, και οι Γραφές δεν υπονοούν ότι προκαλείται γενικά από το δαιμονισμό. Απεναντίας, ο Ματθαίος (4:24) αναφέρει ότι οι άνθρωποι έφεραν στον Ιησού πάσχοντες ανάμεσα στους οποίους υπήρχαν “δαιμονισμένοι και επιληπτικοί”, διαχωρίζοντας έτσι αυτές τις δύο κατηγορίες ατόμων που θεραπεύτηκαν από τον Χριστό.

Η λέξη ἐπιληψία, που σημαίνει κατά κυριολεξία “αρπαγή, κράτημα”, δεν χρησιμοποιείται στο πρωτότυπο κείμενο της Αγίας Γραφής. Αντίθετα, για αυτή την πάθηση ο Ματθαίος (4:24· 17:15) μεταχειρίστηκε τύπους της λέξης σεληνιάζομαι, που σημαίνει κατά κυριολεξία «προσβάλλομαι από τη σελήνη». Ορισμένες σύγχρονες μεταφράσεις χρησιμοποιούν τη λέξη «επιληπτικός(-οί)» στα εδάφια Ματθαίος 4:24· 17:15.—AS· RS· ΜΝΚ· ΕΜΖ· ΜΠΚ.

Ενδιαφέροντα είναι τα σχόλια που κάνει Η Διεθνής Στερεότυπη Εγκυκλοπαίδεια της Βίβλου (The International Standard Bible Encyclopaedia): «Η αρχική έννοια του όρου σεληνιάζομαι, “προσβάλλομαι από τη σελήνη”, συνδέεται με τη διαδεδομένη και ασυνήθιστα μακρόχρονη λαϊκή δοξασία ότι η σελήνη, σε ορισμένες φάσεις της, είναι επιβλαβής για τους ανθρώπους, ιδιαίτερα όσον αφορά ασθένειες που έχουν περιοδικό χαρακτήρα ή παρουσιάζουν εξάρσεις και υφέσεις. Δεν υπάρχουν στοιχεία με βάση τα οποία να μπορεί να καθοριστεί αν την εποχή της Κ[αινής] Δ[ιαθήκης] η συγκεκριμένη λέξη αντιπροσώπευε μια ζωντανή και ισχύουσα δοξασία ή είχε περάσει στο στάδιο εκείνο της χρήσης στο οποίο η αρχική μεταφορά εξαφανίζεται και η λέξη απλώς υποδεικνύει το υποδηλούμενο γεγονός χωρίς να παραπέμπει στην ιδέα που είναι ενσωματωμένη στην ετυμολογία της».—Επιμέλεια Τζ. Ορ, 1960, Τόμ. 3, σ. 1941.

Το ότι ο Ματθαίος χρησιμοποίησε τύπους της λέξης σεληνιάζομαι δεν σημαίνει ότι ενστερνιζόταν κάποιες δεισιδαιμονικές αντιλήψεις που συσχέτιζαν αυτή την ασθένεια με ορισμένες φάσεις της σελήνης. Προφανώς, μεταχειρίστηκε απλώς τον ελληνικό όρο που συνηθιζόταν τότε για τους επιληπτικούς. Επίσης, τα συμπτώματα του αγοριού που περιγράφουν ο Ματθαίος, ο Μάρκος και ο Λουκάς συνδέονται σαφώς με την επιληψία.

ΕΠΙΠΛΗΞΗ

Η ιδέα της έντονης έκφρασης αποδοκιμασίας ή της καταστολής με λόγια ή πράξεις μεταδίδεται συνήθως από το εβραϊκό ρήμα γκα‛άρ. (Γε 37:10) Ένα άλλο εβραϊκό ρήμα που αποδίδεται “επιπλήττω” σημαίνει κατά κυριολεξία «ταπεινώνω» (Ιωβ 11:3), ενώ ένα εβραϊκό ουσιαστικό που αποδίδεται “επίπληξη” σημαίνει κατά κυριολεξία «έλεγχος». (2Βα 19:3) Στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο, η έννοια «επιπλήττω» μεταδίδεται από το ρήμα ἐπιτιμάω, το οποίο μπορεί επίσης να σημαίνει “παραγγέλλω αυστηρά” ή “λέω αυστηρά”.—Ματ 12:16· Λου 18:39· 2Τι 4:2.

Μια έννοια της επίπληξης που δεν περιορίζεται σε άτομα είναι η έννοια «καταστέλλω», «βάζω τέλος σε κάτι». Το ότι ο Ιεχωβά επιπλήττει το σπαρμένο σπόρο υποδηλώνει ότι αποτρέπει έναν καλό θερισμό. (Μαλ 2:3) Το ότι επιπλήττει τα έντομα που καταβροχθίζουν σημαίνει ότι βάζει τέλος στη σοβαρή βλάβη που προξενούν αυτά στις καλλιέργειες. (Μαλ 3:11) Ο ψαλμωδός, μιλώντας για τους εχθρούς του λαού του Θεού τους οποίους παρουσιάζει συμβολικά ως ζώα, έκανε έκκληση στον Ύψιστο να καταστείλει τη δύναμη που είχαν να προκαλούν βλάβη: «Επίπληξε το θηρίο των καλαμιών, τη σύναξη των ταύρων». (Ψλ 68:30) Ο Ιησούς Χριστός επέπληξε τον άνεμο και τον πυρετό.—Μαρ 4:39· Λου 4:39.

Μερικές φορές η «επίπληξη» μεταδίδει την έννοια της «απειλής». Παραδείγματος χάρη, η φράση «επίπληξη του προσώπου σου» μπορεί να υποδηλώνει ότι το πρόσωπο κάποιου έχει πάρει απειλητική όψη.—Ψλ 80:16.

Ο αντίκτυπος μιας επίπληξης μπορεί να στρέψει τον προβολέα στη μεγάλη δύναμη του Ιεχωβά. Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα ήταν ο χωρισμός της Ερυθράς Θάλασσας στα δύο.—Ψλ 106:9.

Βάσιμη ή Αδικαιολόγητη. Η επίπληξη μπορεί να είναι είτε βάσιμη είτε αδικαιολόγητη. Όταν ο Ιωσήφ αφηγήθηκε στον πατέρα του τον Ιακώβ ένα όνειρο, εκείνος τον επέπληξε επειδή κάποιες σκέψεις του ονείρου φαινόταν να παραβιάζουν ό,τι είναι φυσιολογικά πρέπον στη σχέση πατέρα-παιδιού. (Γε 37:10) Όταν ο Ιησούς Χριστός είπε στους μαθητές του ότι τον περίμεναν παθήματα και εκτέλεση, ο Πέτρος τον επέπληξε με τα λόγια: «Να είσαι καλός με τον εαυτό σου, Κύριε· δεν πρόκειται να σε βρει τέτοιο τέλος». (Ματ 16:22) Εφόσον ο Πέτρος είχε άδικο, ο Ιησούς σωστά τον επέπληξε πολύ αυστηρά, λέγοντας: «Πήγαινε πίσω μου, Σατανά, επειδή σκέφτεσαι, όχι τις σκέψεις του Θεού, αλλά των ανθρώπων».—Μαρ 8:33.

Ωφέλιμη. Μολονότι η επίπληξη από ένα σοφό άτομο μπορεί να πονέσει, η θεόπνευστη συμβουλή είναι: «Καλύτερα να ακούει κανείς την επίπληξη κάποιου σοφού παρά να είναι ένας άνθρωπος που ακούει το τραγούδι των αφρόνων». (Εκ 7:5) Όταν ένα άτομο αποδεχτεί την επίπληξη από κάποιον σοφό έχοντας το σωστό πνεύμα και ενεργώντας ανάλογα, μπορεί να βελτιώσει τη διαγωγή του. Ο συνετός επηρεάζεται βαθύτερα όταν του δίνεται μια απλή επίπληξη από ό,τι ο ασύνετος που δέχεται 100 χτυπήματα για κάποιο παράπτωμά του. (Παρ 17:10) Η επίπληξη από την εκκλησία με τη μορφή της αποκοπής μπορεί να συνεφέρει κάποιον που έχει αδικοπραγήσει, όπως φαίνεται ότι συνέβη στην περίπτωση ενός αιμομείκτη στην Κόρινθο.—2Κο 2:6, 7· 1Κο 5:1-5.

ΕΠΙΣΗΜΟ ΕΝΔΥΜΑ

Η εβραϊκή λέξη ’αντέρεθ περιγράφει κάτι «μεγαλοπρεπές» (Ιεζ 17:8· Ζαχ 11:3) και, όταν αναφέρεται σε ένδυμα, προφανώς υποδηλώνει έναν φαρδύ μανδύα που ίσως φοριόταν πάνω από τους ώμους και ήταν φτιαγμένος από δέρματα ή από τρίχινο ή μάλλινο ύφασμα.

Η περιγραφή του Ησαύ, του πρωτότοκου γιου του Ισαάκ, υποδεικνύει ότι η συγκεκριμένη λέξη περιγράφει τρίχινο ένδυμα. Κατά τη γέννησή του, «βγήκε . . . και ήταν κόκκινος παντού, σαν τρίχινο επίσημο ένδυμα· γι’ αυτό κάλεσαν το όνομά του Ησαύ». (Γε 25:25) Πιθανότατα ο Ησαύ έμοιαζε με επίσημο ένδυμα όχι επειδή ήταν κοκκινωπός αλλά επειδή ήταν δασύτριχος.

Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα, όταν αναφέρεται στο επίσημο ένδυμα που χρησιμοποίησαν ο Ηλίας και ο Ελισαιέ, αποδίδει τη λέξη ’αντέρεθ με την ελληνική λέξη μηλωτή (που σημαίνει προβιά ή οποιοδήποτε ακατέργαστο και τριχωτό δέρμα). (1Βα 19:13) Αυτό υποδηλώνει ότι το εν λόγω ένδυμα ήταν φτιαγμένο από δέρματα από τα οποία δεν είχαν αφαιρεθεί οι τρίχες, σαν το ένδυμα που φορούν ορισμένοι Βεδουίνοι. Η περιγραφή του Παύλου για τους διωκόμενους υπηρέτες του Θεού που «περιφέρθηκαν με δέρματα προβάτων, με δέρματα κατσικιών» ίσως αναφέρεται στην ενδυμασία τέτοιων προφητών του Ιεχωβά. (Εβρ 11:37) Ο Ιωάννης ο Βαφτιστής φορούσε ρούχο από τρίχες καμήλας, αν και δεν αναφέρεται ότι αυτό ήταν το επίσημο ένδυμά του ως προφήτη.—Μαρ 1:6.

Όποιο και αν ήταν το σχέδιό τους, αυτά τα επίσημα τρίχινα ενδύματα φαίνεται ότι ήταν χαρακτηριστικό γνώρισμα ορισμένων προφητών. Όταν ο Βασιλιάς Οχοζίας άκουσε να του περιγράφουν έναν άνθρωπο «που είχε τρίχινο ένδυμα και δερμάτινη ζώνη ζωσμένη στην οσφύ του», αναγνώρισε αμέσως ότι επρόκειτο για τον προφήτη Ηλία. (2Βα 1:8) Με το επίσημο αυτό ένδυμα χρίστηκε ο Ελισαιέ όταν ο Ηλίας το έριξε πάνω του “καλώντας” τον να αφήσει το αλέτρι και να τον ακολουθήσει. (1Βα 19:19-21) Αργότερα, όταν ο Ηλίας ανέβηκε στους ουρανούς μέσα σε ανεμοθύελλα, αυτό το ένδυμα αφέθηκε στο διάδοχό του, ο οποίος στη συνέχεια το χρησιμοποίησε για να χωρίσει τον Ιορδάνη Ποταμό, όπως ακριβώς είχε κάνει και ο κύριός του. (2Βα 2:3, 8, 13, 14) Φαίνεται ότι οι ψευδοπροφήτες φορούσαν κατά καιρούς παρόμοια τρίχινα ενδύματα για να εξαπατούν το λαό ώστε να τους θεωρεί ευυπόληπτους προφήτες του Ιεχωβά, κάνοντας έτσι τα αγγέλματά τους πιο πιστευτά.—Ζαχ 13:4.

Η λέξη ’αντέρεθ χρησιμοποιούνταν επίσης για ακριβά και βασιλικά ενδύματα, όπως αυτό που έκλεψε ο Αχάν, «ένα όμορφο επίσημο ένδυμα από τη Σεναάρ». (Ιη 7:21, 24) Η αρχαία Βαβυλώνα, ή αλλιώς Σεναάρ, φημιζόταν για τις ωραίες στολές της. Ο βασιλιάς της Νινευή «έβγαλε το επίσημο ένδυμά του», αναμφίβολα μια μεγαλοπρεπή στολή, και φόρεσε σάκο για να δείξει τη μετάνοιά του.—Ιων 3:6.

ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

Η λέξη πακίδ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου, η οποία σημαίνει «επίτροπος», «επιβλέπων» ή «επίσκοπος», προέρχεται από το ρήμα πακάδ που σημαίνει «στρέφω την προσοχή» (Γε 21:1), «επισκέπτομαι» (Κρ 15:1), «διορίζω» (Γε 39:5) ή «αναθέτω» (Ιωβ 34:13). Παρόμοια, η λέξη ἐπίσκοπος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου είναι συγγενική του ρήματος ἐπισκοπέω, που σημαίνει «προσέχω» (Εβρ 12:15), και του ουσιαστικού ἐπισκοπή, που σημαίνει «επιθεώρηση» (Λου 19:44· 1Πε 2:12), «θέση επισκόπου» (1Τι 3:1) ή «θέση επισκοπής» (Πρ 1:20). Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα αποδίδει την εβραϊκή λέξη πακίδ τέσσερις φορές ως ἐπίσκοπος. (Κρ 9:28· Νε 11:9, 14, 22) Συνεπώς, επίσκοπος ήταν αυτός που έδινε προσοχή σε ορισμένα ζητήματα ή άτομα, επισκεπτόμενος, επιθεωρώντας και αναθέτοντας διορισμούς. Η προστατευτική επίβλεψη είναι μια βασική έννοια που εμπεριέχεται στη λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου.

Επίσκοποι, ή Επιβλέποντες, στις Εβραϊκές Γραφές. Ο Ιωσήφ συμβούλεψε τον Φαραώ να διορίσει επιβλέποντες στη χώρα για να αποθηκεύσουν εφόδια κατά τη διάρκεια των ετών της αφθονίας ενόψει της επερχόμενης πείνας. (Γε 41:34-36) Υπό τους αντίστοιχους αρχηγούς της, κάθε πατριά Λευιτών είχε την ευθύνη να επιβλέπει έναν συγκεκριμένο τομέα καθηκόντων αναφορικά με τη σκηνή της μαρτυρίας. (Αρ 3:24-26, 30, 31, 35-37) Ο Ελεάζαρ, ο γιος του Ααρών, έγινε ο «αρχηγός των αρχηγών των Λευιτών» και είχε τη γενική επίβλεψη όσον αφορά τη διάταξη της σκηνής της μαρτυρίας και τα σκεύη της. (Αρ 3:32· 4:16) Ο αρχιερέας μπορούσε επίσης να διορίζει επιβλέποντες για ορισμένες υπηρεσίες του αγιαστηρίου. (2Βα 11:18) Το βιβλίο Πρώτο Χρονικών, στα κεφάλαια 23 ως 27, δείχνει τις πολλές και ποικίλες θέσεις και διευθετήσεις για επίβλεψη που υφίσταντο κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Δαβίδ, όσον αφορά τόσο το ιερατείο όσο και τη βασιλική αυλή, περιλαμβανομένων των οικονομικών και στρατιωτικών ζητημάτων.

Η προφητεία του Ησαΐα (60:17) παραλληλίζει τους «επισκόπους» με τους «εργοδηγούς», εφόσον οι επίσκοποι μπορούν να αναθέτουν εργασία σε άλλους καθώς και να επιτηρούν και να επιβλέπουν τα συμφέροντα των ατόμων ή των πραγμάτων που ανατέθηκαν στη φροντίδα τους. Σε αυτή την προφητεία ο Ιεχωβά προλέγει τον καιρό κατά τον οποίο θα διόριζε «την ειρήνη ως επισκόπους σου και τη δικαιοσύνη ως εργοδηγούς σου», μια προφητεία που αρχικά εκπληρώθηκε με την αποκατάσταση του Ισραήλ από την εξορία αλλά είχε πληρέστερη εκπλήρωση στη Χριστιανική εκκλησία.

Επίσκοποι στη Χριστιανική Εκκλησία. Οι Χριστιανοί «επίσκοποι» αντιστοιχούν με εκείνους που αναγνωρίζονται ως «πρεσβύτεροι» στην εκκλησία. Το ότι και οι δύο αυτοί όροι προσδιορίζουν την ίδια θέση στην εκκλησία φαίνεται από την περίπτωση όπου ο Παύλος κάλεσε «τους πρεσβυτέρους της εκκλησίας» της Εφέσου στη Μίλητο για να τον συναντήσουν εκεί. Δίνοντας προτροπές σε εκείνους τους «πρεσβυτέρους», δηλώνει: «Προσέχετε τους εαυτούς σας και όλο το ποίμνιο, μέσα στο οποίο το άγιο πνεύμα σάς διόρισε επισκόπους, για να ποιμαίνετε την εκκλησία του Θεού». (Πρ 20:17, 28) Ο απόστολος Παύλος το διευκρινίζει αυτό περαιτέρω γράφοντας στον Τίτο και αναλύοντας το θέμα του διορισμού «πρεσβυτέρων στη μια πόλη μετά την άλλη». Αναφερόμενος σαφώς σε τέτοιου είδους άτομα, χρησιμοποιεί τον όρο «επίσκοπος». (Τιτ 1:5, 7) Κατά συνέπεια, και οι δύο όροι αναφέρονται στην ίδια θέση: ο όρος «πρεσβύτερος» υποδηλώνει τις ώριμες ιδιότητες του ατόμου που έχει αυτόν το διορισμό και ο όρος «επίσκοπος» τα καθήκοντα που συνεπάγεται ο διορισμός.—Βλέπε ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ.

Δεν υπήρχε καθορισμένος αριθμός επισκόπων για καμιά εκκλησία. Ο αριθμός των επισκόπων εξαρτόταν από τον αριθμό εκείνων που είχαν τα προσόντα και τα διαπιστευτήρια του «πρεσβυτέρου» σε εκείνη την εκκλησία. Είναι προφανές ότι υπήρχαν αρκετοί επίσκοποι στη μία εκκλησία της Εφέσου. Παρόμοια, γράφοντας στους Φιλιππήσιους Χριστιανούς, ο Παύλος αναφέρθηκε στους «επισκόπους» που υπήρχαν εκεί (Φλπ 1:1), υποδεικνύοντας ότι υπηρετούσαν ως σώμα επιβλέποντας τις υποθέσεις εκείνης της εκκλησίας.

Μια εξέταση των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών υποδεικνύει ότι οι επίσκοποι, ή αλλιώς πρεσβύτεροι, σε οποιαδήποτε δεδομένη εκκλησία είχαν ίση εξουσία. Στις επιστολές του προς τις εκκλησίες, ο Παύλος δεν ξεχωρίζει κανένα άτομο ως τον επίσκοπο ούτε οι επιστολές αυτές απευθύνονται σε κάποιο τέτοιο άτομο. Η επιστολή προς τους Φιλιππησίους απευθυνόταν «προς όλους τους αγίους σε ενότητα με τον Χριστό Ιησού οι οποίοι είναι στους Φιλίππους, μαζί με επισκόπους και διακονικούς υπηρέτες». (Φλπ 1:1) Σχετικά με αυτό, ο Μανουέλ Γκέρα ι Γκόμεθ παρατήρησε: «Βεβαίως ο όρος ἐπίσκοπος στην εθιμοτυπική εισαγωγή της επιστολής προς τους Φιλιππησίους δεν προϋποθέτει μοναρχική εξουσία, αλλά απεναντίας είναι ένας όρος που χαρακτηρίζει τα άτομα μιας εμφανώς πολυπρόσωπης και συλλογικής δομής τα οποία ήταν υπεύθυνα για την κατεύθυνση και τη διοίκηση της Χριστιανικής κοινότητας της μακεδονικής πόλης. Ταυτόχρονα οι διάκονοι, σύμφωνα με τη γενική σημασία της λέξης, είναι οι βοηθοί, που διακονούσαν τους ἐπισκόπους και υπό αυτή την ιδιότητα βρίσκονταν στην υπηρεσία των πιστών».—Επίσκοπος και Πρεσβύτερος (Episcopos y Presbyteros), Μπούργκος, Ισπανία, 1962, σ. 320.

Προσόντα επισκόπου, ή αλλιώς πρεσβυτέρου. Για να φτάσει κανείς στη θέση του επισκόπου πρέπει να ανταποκρίνεται στα ακόλουθα προσόντα: «Ο επίσκοπος, λοιπόν, πρέπει να είναι ακατάκριτος, σύζυγος μιας γυναίκας, μετριοπαθής στις συνήθειες, σώφρων, εύτακτος, φιλόξενος, με προσόντα να διδάσκει, όχι μέθυσος καβγατζής, όχι πλήκτης, αλλά λογικός, όχι εριστικός, όχι φιλάργυρος, άντρας που να προΐσταται στο σπιτικό του με καλό τρόπο, έχοντας παιδιά σε υποταγή με κάθε σοβαρότητα· . . . όχι νεοπροσήλυτος, . . . πρέπει να έχει και καλή μαρτυρία από τους ανθρώπους έξω».—1Τι 3:1-7.

Παρόμοια, στην επιστολή του προς τον Τίτο, καθώς ο Παύλος εξέταζε το θέμα του διορισμού πρεσβυτέρων, είπε ότι για να έχει κάποιος τα προσόντα για κάτι τέτοιο, έπρεπε να είναι «ακατηγόρητος, σύζυγος μιας γυναίκας, ο οποίος έχει παιδιά πιστά που δεν ήταν κάτω από κατηγορία για ασωτία ούτε ανυπότακτα. Διότι ο επίσκοπος πρέπει να είναι ακατηγόρητος ως οικονόμος του Θεού, όχι ισχυρογνώμων, όχι επιρρεπής στην οργή, όχι μέθυσος καβγατζής, όχι πλήκτης, όχι άπληστος για ανέντιμο κέρδος, αλλά φιλόξενος, άτομο που αγαπάει την αγαθότητα, σώφρων, δίκαιος, όσιος, εγκρατής, προσηλωμένος στον πιστό λόγο όσον αφορά την τέχνη της διδασκαλίας του, για να μπορεί και να προτρέπει με τη διδασκαλία που είναι υγιής και να ελέγχει εκείνους που αντιλέγουν». (Τιτ 1:5-9) Οι διαφορές σε αυτόν το δεύτερο κατάλογο προσόντων υπαγορεύτηκαν προφανώς από τις ιδιαίτερες ανάγκες των εκκλησιών στην Κρήτη όπου υπηρετούσε ο Τίτος.—Τιτ 1:10-14.

Ο Υπέρτατος Επίσκοπος. Το εδάφιο 1 Πέτρου 2:25 παραθέτει προφανώς από το εδάφιο Ησαΐας 53:6 σχετικά με αυτούς που ήταν “σαν πρόβατα, παραστρατημένοι”, και κατόπιν ο Πέτρος λέει: «Αλλά τώρα έχετε επιστρέψει στον ποιμένα και επίσκοπο των ψυχών σας». Η δήλωση αυτή πρέπει να εννοεί τον Ιεχωβά Θεό, εφόσον εκείνοι στους οποίους έγραψε ο Πέτρος δεν είχαν παραστρατήσει και φύγει από τον Χριστό Ιησού αλλά, μάλλον, μέσω αυτού είχαν οδηγηθεί πίσω στον Ιεχωβά Θεό, ο οποίος είναι ο Μεγάλος Ποιμένας του λαού του. (Ψλ 23:1· 80:1· Ιερ 23:3· Ιεζ 34:12) Ο Ιεχωβά είναι και επίσκοπος, δεδομένου ότι κάνει επιθεώρηση. (Ψλ 17:3) Η επιθεώρηση θα μπορούσε να συνδέεται με την έκφραση δυσμενούς κρίσης από μέρους του, όπως συνέβη τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. στην περίπτωση της Ιερουσαλήμ η οποία δεν διέκρινε τον καιρό της «επιθεώρησής [ἐπισκοπῆς, Κείμενο]» της. (Λου 19:44) Ή θα μπορούσε να αποφέρει καλά αποτελέσματα και οφέλη, όπως στην περίπτωση εκείνων που θα δοξάσουν τον Θεό την ημέρα «που αυτός θα κάνει την επιθεώρησή [ἐπισκοπῆς, Κείμενο] του».—1Πε 2:12.

«Άτομο που Ανακατεύεται στις Υποθέσεις των Άλλων». Ο απόστολος Πέτρος προειδοποίησε να μη γίνει κανείς «άτομο που ανακατεύεται στις υποθέσεις των άλλων». (1Πε 4:15) Η εν λόγω φράση αποδίδει τη λέξη ἀλλοτριεπίσκοπος του πρωτότυπου κειμένου, η οποία κατά κυριολεξία σημαίνει «επίσκοπος αυτού που ανήκει σε άλλον». Ο Φρανθίσκο Θορέλ ορίζει αυτή τη λέξη ως εξής: «Κάποιος που αναλαμβάνει μόνος του την ευθύνη να διευθετεί και να διορθώνει τα ζητήματα άλλων, αυτός που χώνεται με αδιακρισία στις υποθέσεις των άλλων».—Ελληνικό Λεξικό της Καινής Διαθήκης (Lexicon Graecum Novi Testamenti), Παρίσι, 1961, στ. 70.

[Πλαίσιο στη σελίδα 989]

Επίσκοποι, ή Πρεσβύτεροι

Διακονικοί Υπηρέτες

1Τι 3:1-7

Τιτ 1:5-9

1Τι 3:8-10, 12, 13

ακατάκριτος

ακατηγόρητος

ακατηγόρητος

σύζυγος μιας γυναίκας

σύζυγος μιας γυναίκας

σύζυγος μιας γυναίκας

όχι μέθυσος καβγατζής

όχι μέθυσος καβγατζής

όχι δοσμένος σε πολύ κρασί

όχι φιλάργυρος

όχι άπληστος για ανέντιμο κέρδος

όχι άπληστος για ανέντιμο κέρδος

προΐσταται στο σπιτικό του με καλό τρόπο, έχοντας παιδιά σε υποταγή

έχει παιδιά πιστά που δεν ήταν κάτω από κατηγορία για ασωτία ούτε ανυπότακτα

προΐσταται με καλό τρόπο στα παιδιά και στο σπιτικό του

όχι νεοπροσήλυτος

—

δοκιμασμένος ως προς την καταλληλότητα

σώφρων

σώφρων

—

φιλόξενος

φιλόξενος

—

με προσόντα να διδάσκει

προσηλωμένος στο λόγο όσον αφορά την τέχνη της διδασκαλίας, για να μπορεί να προτρέπει και να ελέγχει

—

όχι πλήκτης

όχι πλήκτης

—

λογικός

όχι ισχυρογνώμων

—

όχι εριστικός

όχι επιρρεπής στην οργή

—

ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Η σύνταξη και αποστολή επίσημων, επαγγελματικών και προσωπικών επιστολών ήταν ένα ευρέως διαδεδομένο μέσο επικοινωνίας κατά τους αρχαίους χρόνους.—2Σα 11:14· 2Βα 5:5-7· 10:1, 2· 2Χρ 30:1· Εσδ 4:7· Ησ 37:14· Ιερ 29:1· Πρ 9:1, 2· 28:21· 2Θε 2:2· Εβρ 13:22.

Η εβραϊκή λέξη σέφερ αναφέρεται σε οτιδήποτε βρίσκεται σε γραπτή μορφή, έχει δε διάφορες σημασίες όπως «βιβλίο· επιστολή· γραφή· πιστοποιητικό· συμβόλαιο· έγγραφο». Η λέξη γράμμα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου μπορεί να υποδηλώνει έναν φθόγγο του αλφαβήτου ή ένα γραπτό κείμενο. (2Κο 3:7· Πρ 28:21, Κείμενο) Η λέξη ἐπιστολή του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου χρησιμοποιείται μόνο για κάποιο γραπτό μήνυμα.—1Κο 5:9.

Οι εμπιστευτικές επιστολές συνήθως σφραγίζονταν. (1Βα 21:8) Η προσβλητική ενέργεια του Σαναβαλλάτ να στείλει ανοιχτή επιστολή στον Νεεμία μπορεί να αποσκοπούσε στο να γίνουν δημόσια γνωστές οι ψευδείς κατηγορίες που περιείχε η επιστολή.—Νε 6:5.

Εκτός από τον πάπυρο, άλλα υλικά που χρησιμοποιούνταν για τις επιστολές στους αρχαίους χρόνους ήταν τα όστρακα (θραύσματα πήλινων σκευών) και οι πήλινες πινακίδες. Χιλιάδες πήλινες πινακίδες έχουν βρεθεί στη Βαβυλωνία και σε άλλες περιοχές. Αυτές κατασκευάζονταν από πλυμένο και καθαρισμένο, μαλακό πηλό. Ενόσω ο πηλός ήταν ακόμη νωπός, χάραζαν στην επιφάνειά του με γραφίδα χαρακτήρες σε σχήμα σφήνας (τους λεγόμενους σφηνοειδείς). Αυτές οι πινακίδες πολλές φορές εσωκλείονταν σε πήλινες θήκες. Όταν επρόκειτο για συμβόλαια, σε μερικές περιπτώσεις επαναλάμβαναν το κείμενο και στη θήκη. Τις θήκες τις σφράγιζαν και μετά τις έψηναν σε καμίνι ή τις άφηναν στον ήλιο να στεγνώσουν ώστε να γίνουν σκληρές και ανθεκτικές.—Βλέπε ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ.

Η σύνταξη των επιστολών γινόταν πολλές φορές από επαγγελματίες γραφείς. Όπως συνέβαινε και στην περσική αυλή, υπήρχαν συνήθως διαθέσιμοι τέτοιοι γραφείς που επιλαμβάνονταν της επίσημης κυβερνητικής αλληλογραφίας. (Εσθ 8:9· Εσδ 4:8) Γραφείς υπήρχαν επίσης στις αγορές κοντά στις πύλες των πόλεων, όπου προσλαμβάνονταν από το λαό για να συντάσσουν επιστολές και να καταγράφουν επαγγελματικές συναλλαγές.

Μερικές φορές, η παράδοση των επιστολών γινόταν από αγγελιοφόρους (2Βα 19:14), δρομείς (2Χρ 30:6) ή ταχυδρόμους (Εσθ 3:13· 8:14). Η ταχυδρομική υπηρεσία φαίνεται ότι χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά για την επίσημη αλληλογραφία μέχρι τους ρωμαϊκούς χρόνους. Επομένως, ο μέσος άνθρωπος έπρεπε να βασίζεται σε γνωστούς του που ταξίδευαν ή σε εμπόρους για την παράδοση των επιστολών του.

Κατά την αρχαιότητα, χρησιμοποιούνταν επίσης συστατικές επιστολές. Ωστόσο, ο απόστολος Παύλος δεν είχε ανάγκη από τέτοιου είδους επιστολές προς και από τους Χριστιανούς στην Κόρινθο για να αποδείξει ότι ήταν διάκονος. Εκείνος τους είχε βοηθήσει να γίνουν Χριστιανοί και επομένως μπορούσε να πει: «Εσείς είστε η επιστολή μας, που είναι χαραγμένη στις καρδιές μας και τη γνωρίζει και τη διαβάζει όλη η ανθρωπότητα».—2Κο 3:1-3.

Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., οι επιστολές του Παύλου, του Ιακώβου, του Πέτρου, του Ιωάννη, του Ιούδα και του κυβερνώντος σώματος που έδρευε στην Ιερουσαλήμ συνέβαλαν στην αύξηση και στη διατήρηση της ενότητας και της καθαρότητας της Χριστιανικής εκκλησίας.—Πρ 15:22-31· 16:4, 5· 2Κο 7:8, 9· 10:8-11.

ΕΠΟΧΕΣ

Εποχή είναι η περίοδος κατά την οποία γίνεται φυσιολογικά ένα ορισμένο είδος αγροτικής εργασίας ή επικρατούν συγκεκριμένες καιρικές συνθήκες. Επίσης, είναι ο κατάλληλος ή προσδιορισμένος καιρός για κάτι.

Καθώς η γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο, η κλίση του άξονα περιστροφής της σε σχέση με το επίπεδο της εκλειπτικής δημιουργεί έναν κύκλο καιρικών εποχών. Τα ουράνια σώματα, ως δείκτες παρέλευσης του χρόνου, χρησιμεύουν ως μέσα προσδιορισμού των εποχών. (Γε 1:14) Το εδάφιο Γένεση 8:22 λέει ότι οι εποχές της γης «δεν θα πάψουν ποτέ». Όσον αφορά τη σχέση των μηνών του Ιουδαϊκού και του Γρηγοριανού ημερολογίου με τις περιόδους των γιορτών, καθώς επίσης τις καιρικές και τις γεωργικές εποχές, βλέπε ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ.

Στενά συνδεδεμένες με τις γεωργικές εποχές ήταν οι ετήσιες “περίοδοι των γιορτών” κατά τις οποίες τηρούνταν οι γιορτές που προέβλεπε ο Μωσαϊκός Νόμος. (1Χρ 23:31· 2Χρ 31:3) Επομένως, όταν ο Παύλος έδωσε συμβουλή σε κάποιους Ιουδαίους Χριστιανούς οι οποίοι τηρούσαν «με σχολαστικότητα ημέρες και μήνες και εποχές», αναφερόταν στις περιόδους των γιορτών που ήταν μέρος του Νόμου, όχι απλώς στις καιρικές ή στις γεωργικές εποχές.—Γα 4:10.

Η λέξη «εποχή», λοιπόν, μπορεί να αναφέρεται σε ένα καθορισμένο ή προσδιορισμένο διάστημα ή σε μια περίοδο που διαθέτει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. (Μαρ 12:2· Γα 6:9) Όσον αφορά την κατοίκηση των εθνών στη γη, ο Θεός «όρισε τους προσδιορισμένους καιρούς» (Πρ 17:26· «ώρισε ωρισμένας εποχάς», ΚΔΤΚ· «όρισε τις εποχές της ιστορίας τους», NE) με την έννοια ότι καθόρισε πότε θα έπρεπε να λάβουν χώρα ορισμένες αλλαγές, όπως όταν ήρθε ο θεϊκά προσδιορισμένος καιρός να εκριζωθούν οι Χαναναίοι κάτοικοι της Υποσχεμένης Γης.—Γε 15:13-21· Ιερ 25:8-11· Δα 2:21· 7:12· βλέπε ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΕΝΟΙ ΚΑΙΡΟΙ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ.

ΕΡΑ

(Ερά).

Γιος του Ιεθέρ από τη φυλή του Ασήρ.—1Χρ 7:30, 38.

ΕΡΑΣΤΟΣ

(Έραστος) [Αγαπητός· Θελκτικός].

1. Κάποιος Χριστιανός ο οποίος διακονούσε τον Παύλο στην τρίτη ιεραποστολική του περιοδεία και τον οποίο ο Παύλος έστειλε από την Ασία στη Μακεδονία μαζί με τον Τιμόθεο. (Πρ 19:22) Πιθανώς είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Έραστο που είχε μείνει στην Κόρινθο όταν ο Παύλος έγραψε τη δεύτερη επιστολή του προς τον Τιμόθεο.—2Τι 4:20.

2. Ο οικονόμος της πόλης της Κορίνθου, του οποίου τους χαιρετισμούς περιλαμβάνει ο Παύλος στην επιστολή του προς τους Ρωμαίους. (Ρω 16:23) Κατά τη διάρκεια ανασκαφών στην Κόρινθο το 1929, ο καθηγητής Θ. Λ. Σίερ ανακάλυψε ένα λιθόστρωτο στο οποίο υπήρχε η εξής λατινική επιγραφή: «Ο Έραστος, αυτοκρατορικός επίτροπος [και] αγορανόμος, έφτιαξε αυτό το λιθόστρωτο με δικά του έξοδα». Παρότι δεν γνωρίζουμε αν αυτός είναι ο Έραστος που αναφέρει ο Παύλος, πιστεύεται ότι το λιθόστρωτο αυτό υπήρχε τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. Έχει υποστηριχτεί η άποψη ότι ο οικονόμος της πόλης ήταν επίσης σύντροφος του Παύλου σε κάποια ταξίδια του (βλέπε Αρ. 1, πιο πάνω). Ωστόσο, εφόσον θα ήταν δύσκολο να συνοδεύει ο Έραστος τον Παύλο και συγχρόνως να εκπληρώνει τα καθήκοντα που είχε ως οικονόμος της πόλης, εκείνοι που υποστηρίζουν αυτή την ταύτιση των προσώπων συμπεραίνουν γενικά ότι ο Έραστος κατείχε παλαιότερα το συγκεκριμένο αξίωμα, γι’ αυτό και ο Παύλος τον μνημονεύει με αυτόν τον τίτλο.

ΕΡΑΧ

(Εράχ).

1. Γιος του Ουλλά από τη φυλή του Ασήρ.—1Χρ 7:30, 39.

2. Κεφαλή μιας οικογένειας, τα μέλη της οποίας επέστρεψαν στην Ιερουσαλήμ από τη Βαβυλώνα μαζί με τον Ζοροβάβελ. (Εσδ 2:1, 2, 5· Νε 7:6, 7, 10) Πατέρας, ή προπάτορας, του Σεχανία, πεθερού του Τωβία του Αμμωνίτη.—Νε 6:18.

ΕΡΓΑΣΙΑ, ΕΡΓΟ

Η καταβολή σωματικής ή διανοητικής προσπάθειας για την επίτευξη ενός σκοπού και το προϊόν μιας τέτοιας προσπάθειας. Η εργασία επαινείται στις Γραφές. (Εκ 5:18) Είναι δώρο Θεού για τον άνθρωπο να τρώει, να πίνει και να «απολαμβάνει το καλό για όλη τη σκληρή εργασία του», και είναι θέλημα Θεού να «χαίρεται ο άνθρωπος τα έργα του». (Εκ 3:13, 22) Η εργασία δεν μπήκε στη ζωή του ανθρώπου μετά το αμάρτημά του αλλά πριν, εφόσον ο Ιεχωβά ανέθεσε στο τέλειο, αναμάρτητο ζευγάρι εργασία όταν τους έδωσε την εντολή να καθυποτάξουν τη γη. (Γε 1:28) Ωστόσο, η μάταιη εργασία αποτέλεσε συνέπεια της αμαρτίας.—Γε 3:19· παράβαλε Ρω 8:20, 21.

Ο Μωσαϊκός Νόμος προέβλεπε περιόδους ανάπαυσης από την εργασία. Οι Ισραηλίτες δεν έπρεπε να εργάζονται την ημέρα του εβδομαδιαίου Σαββάτου. (Εξ 20:8-11) Επίσης, «κανενός είδους κοπιαστική εργασία» δεν έπρεπε να γίνεται σε περιόδους άγιας συνέλευσης.—Λευ 23:6-8, 21, 24, 25, 34-36.

Ο Ιεχωβά και ο Γιος του Εργάζονται. Ο Ιεχωβά εργάζεται, τα δε έργα του περιλαμβάνουν τη δημιουργία των ουρανών, της γης, των ζώων, του ανθρώπου, καθώς και άλλων πραγμάτων. (Γε 1:1· 2:1-3· Ιωβ 14:15· Ψλ 8:3-8· 19:1· 104:24· 139:14) Είναι κατάλληλο να αναγνωρίζει κανείς το μεγαλείο των έργων του Ιεχωβά, εξυμνώντας τον και ευχαριστώντας τον για αυτά. (Ψλ 92:5· 107:15· 145:4-10· 150:2) Τα έργα του Θεού είναι πιστά και ασύγκριτα, είναι φτιαγμένα με σοφία και είναι «αλήθεια και κρίση».—Ψλ 33:4· 86:8· 104:24· 111:7.

Ο Ιεχωβά έκανε ένα «μεγάλο έργο» απελευθερώνοντας τους Ισραηλίτες από τα δεσμά των Αιγυπτίων και καθιστώντας τους ικανούς να πάρουν στην κατοχή τους τη Χαναάν. (Κρ 2:7) Ενίοτε, τα έργα του περιλαμβάνουν την εκτέλεση θεϊκής κρίσης. (Ιερ 50:25) Γι’ αυτό και προειπώθηκε μέσω του Ησαΐα: «Διότι ο Ιεχωβά θα εγερθεί . . . για να επεξεργαστεί το έργο του—το έργο του είναι ασυνήθιστο». (Ησ 28:21) Ένα τέτοιο “ασυνήθιστο έργο” έλαβε χώρα το 607 Π.Κ.Χ. και ξανά το 70 Κ.Χ., όταν ο Ιεχωβά επεξεργάστηκε, ή επέφερε, την καταστροφή της Ιερουσαλήμ και του ναού της.—Αββ 1:5-9· Πρ 13:38-41· βλέπε ΔΥΝΑΜΗ, ΔΥΝΑΜΙΚΑ ΕΡΓΑ.

Η προσωποποιημένη σοφία παριστάνεται σαν να βρίσκεται δίπλα στον Ιεχωβά κατά το έργο της δημιουργίας ως «δεξιοτέχνης εργάτης» του. (Παρ 8:12, 22-31· παράβαλε Ιωα 1:1-3.) Όταν ο σοφός Γιος του Θεού, ο Ιησούς Χριστός, ήταν στη γη ως άνθρωπος, έδειξε ότι εργαζόταν και ότι, παρ’ όλο που τα υλικά δημιουργικά έργα που αφορούσαν τη γη είχαν ολοκληρωθεί, ο Ιεχωβά εξακολουθούσε να εργάζεται, όπως φαίνεται από τα λόγια του Ιησού: «Ο Πατέρας μου εργάζεται ως τώρα, και εγώ εργάζομαι». (Ιωα 5:17) Για τον Ιησού, το να κάνει το έργο που του είχε αναθέσει ο Ιεχωβά ήταν τόσο ωφέλιμο, ικανοποιητικό και αναζωογονητικό όσο και η τροφή. (Ιωα 4:34· 5:36) Τα έργα του Χριστού γίνονταν στο όνομα του Πατέρα του, προέρχονταν από τον Πατέρα και έδειχναν ότι ο Ιησούς ήταν «σε ενότητα με τον Πατέρα». (Ιωα 10:25, 32, 37, 38· 14:10, 11· 15:24· Πρ 2:22) Ο Ιησούς ολοκλήρωσε με επιτυχία το έργο που του είχε αναθέσει ο Θεός εδώ στη γη.—Ιωα 17:4.

Ο Ιησούς είπε: «Αυτός που ασκεί πίστη σε εμένα, και εκείνος επίσης θα κάνει τα έργα που κάνω εγώ· και θα κάνει έργα μεγαλύτερα από αυτά, επειδή εγώ πηγαίνω στον Πατέρα». (Ιωα 14:12) Προφανώς, ο Χριστός δεν εννοούσε ότι οι ακόλουθοί του θα έκαναν μεγαλύτερα θαύματα από ό,τι εκείνος, διότι πουθενά στην Αγία Γραφή δεν αποδίδεται σε κάποιον από τους ακολούθους του θαύμα ανώτερο από αυτό που έκανε ο Ιησούς όταν ανέστησε τον επί τέσσερις ημέρες νεκρό Λάζαρο. (Ιωα 11:38-44) Εφόσον, όμως, ο Ιησούς θα πήγαινε στον Πατέρα, και οι ακόλουθοί του θα λάβαιναν το άγιο πνεύμα για να είναι μάρτυρές του «τόσο στην Ιερουσαλήμ όσο και σε όλη την Ιουδαία και τη Σαμάρεια και ως το πιο απομακρυσμένο μέρος της γης» (Πρ 1:8), θα κάλυπταν μεγαλύτερη περιοχή και θα εργάζονταν περισσότερο χρονικό διάστημα από ό,τι ο Ιησούς, οπότε, με αυτή την έννοια, θα έκαναν έργα μεγαλύτερα από τα δικά του.

Η Αναγκαιότητα της Εργασίας. Ο Ιησούς Χριστός είπε ότι «ο εργάτης είναι άξιος του μισθού του», δείχνοντας έτσι ότι εκείνοι που θα κοπίαζαν για πνευματικά ζητήματα δεν θα στερούνταν τα αναγκαία για τη ζωή. (Λου 10:7) Ωστόσο, όπως τόνισε ο απόστολος Παύλος στους Θεσσαλονικείς, το οκνηρό άτομο που αρνείται να εργαστεί δεν αξίζει να τρώει εις βάρος των άλλων, αλλά πρέπει να μάθει να εργάζεται με τα χέρια του ώστε να φροντίζει για τις ανάγκες του. (1Θε 4:11· 2Θε 3:10, 12) Παρομοίως, ο κλέφτης δεν πρέπει να «κλέβει πια», αλλά πρέπει να «εργάζεται σκληρά».—Εφ 4:28.

Η Ποιότητα της Εργασίας των Υπηρετών του Θεού. Οποιαδήποτε εργασία και αν κάνει ο υπηρέτης του Ιεχωβά, πρέπει να θυμάται τη σχέση του με τον Θεό, κάνοντας τα πάντα «ολόψυχα όπως για τον Ιεχωβά, και όχι για ανθρώπους». (Κολ 3:23) Αυτό προϋποθέτει εργατικότητα (Παρ 10:4· 13:4· 18:9), εντιμότητα και πιστότητα. Η εκδήλωση τέτοιων ιδιοτήτων φέρνει δόξα στον Θεό, όπως φαίνεται από τη νουθεσία που δόθηκε στους Χριστιανούς δούλους: «Οι δούλοι ας υποτάσσονται στους ιδιοκτήτες τους σε όλα τα πράγματα και ας τους ευαρεστούν, χωρίς να αντιμιλούν ή να διαπράττουν κλοπή, αλλά δείχνοντας καλή πιστότητα στο πλήρες, ώστε να στολίζουν τη διδασκαλία του Σωτήρα μας του Θεού σε όλα τα πράγματα».—Τιτ 2:9, 10· Εφ 6:5-8· Εβρ 13:18.

Κατάλληλη Αξιολόγηση των Αγαθών. Οι Χριστιανοί πρέπει να αποβλέπουν με εκτίμηση στον Θεό για να ευλογεί τα έργα τους και να μην ανησυχούν υπερβολικά για τις υλικές τους ανάγκες. Ο Ιησούς συμβούλεψε τους ακολούθους του να επιζητούν πρώτα τη Βασιλεία. (Ματ 6:11, 25-33) Επίσης, τους πρότρεψε: «Να εργάζεστε, όχι για την τροφή που αφανίζεται, αλλά για την τροφή που παραμένει για ζωή αιώνια». (Ιωα 6:27) Ως εκ τούτου, οι υπηρέτες του Θεού εκδηλώνουν σοφία καθώς θεωρούν τα χρήματα και τα υλικά πράγματα που αποκτούν με την εργασία τους υποδεέστερα σε σχέση με τα πνευματικά πλούτη, τα οποία είναι πολύ πιο σημαντικά. Επιπλέον, χρησιμοποιούν τους υλικούς πόρους που τους αποφέρει η εργασία τους για να προωθούν τα πνευματικά συμφέροντα, και έτσι “κάνουν φίλους” τους τον Θεό και τον Χριστό.—Εκ 7:12· Λου 12:15-21· 16:9.

Τα Ακατάλληλα Έργα Πρέπει να Αποφεύγονται. Ο Ιεχωβά καθορίζει ποια έργα είναι κατάλληλα και ποια ακατάλληλα. Αυτός «θα φέρει σε κρίση κάθε είδους έργο αναφορικά με κάθε κρυφό πράγμα, ως προς το αν είναι καλό ή κακό». (Εκ 12:13, 14) Επίσης, ο Θεός θα φερθεί στον καθένα ανάλογα με τα έργα του. (Ψλ 62:12) Αυτό το γεγονός και ιδίως η αγάπη για τον Ιεχωβά Θεό αποτελούν καλούς λόγους αφενός για να απέχει κανείς από ακατάλληλα έργα και αφετέρου για να κάνει έργα που είναι ευάρεστα ενώπιόν του.—1Ιω 5:3· Ψλ 34:14· 97:10· Αμ 5:14, 15.

Προκειμένου να έχουν οι Χριστιανοί τη θεϊκή εύνοια, πρέπει να αποφεύγουν τα «έργα της σάρκας», τα οποία περιλαμβάνουν πράγματα όπως η πορνεία, η έκλυτη διαγωγή, η ειδωλολατρία, η άσκηση πνευματισμού, τα μίση, τα ξεσπάσματα θυμού και τα μεθύσια. Τέτοιες πράξεις θα εμπόδιζαν κάποιον να κληρονομήσει τη Βασιλεία του Θεού και προφανώς συγκαταλέγονται στα «άκαρπα έργα του σκοταδιού» τα οποία δεν αποφέρουν κανένα όφελος.—Γα 5:19-21· Εφ 5:3-14· 1Πε 4:3· παράβαλε Ιωα 3:20, 21.

Κατάλληλα Έργα. Το να βασίζεται κανείς στον Ιεχωβά Θεό είναι απαραίτητο για να έχει επιτυχία στα έργα του. (Ψλ 127:1· Παρ 16:3) Ο Θεός είναι αυτός που υποστηρίζει και ενδυναμώνει εκείνους που εργάζονται για να κάνουν το θέλημά του. (2Κο 4:7· Φλπ 4:13) Ενώ η ζωή των ανθρώπων είναι γεμάτη μάταια έργα (Εκ 2:10, 11), τα έργα που σχετίζονται με την αληθινή λατρεία δεν είναι μάταια. Οι Εβραίοι Χριστιανοί έλαβαν τη διαβεβαίωση: «Ο Θεός δεν είναι άδικος ώστε να ξεχάσει το έργο σας και την αγάπη που δείξατε για το όνομά του, εφόσον έχετε διακονήσει τους αγίους και συνεχίζετε να διακονείτε». (Εβρ 6:10) Αυτό το έργο προφανώς περιλάμβανε την παροχή υλικής βοήθειας ή άλλες πράξεις καλοσύνης σε όσους είχαν ανάγκη ή υπέφεραν και διώκονταν. (Παράβαλε Εφ 4:28· Φλπ 4:14-19· 1Τι 6:17, 18· Ιακ 1:27.) Άλλα καλά έργα περιλαμβάνουν τη συμμετοχή στη μαθήτευση (Ματ 28:19, 20· 1Κο 3:9-15) και, στην περίπτωση των αντρών, το να υπηρετεί κανείς ως επίσκοπος σε μια Χριστιανική εκκλησία και να διδάσκει τους ομοπίστους του.—1Θε 5:12, 13· 1Τι 3:1· 5:17.

Πίστη και Έργα. Τα έργα του Μωσαϊκού Νόμου, που περιλάμβαναν πράγματα όπως θυσιαστικές προσφορές, καθαρισμούς και περιτομή, δεν καθιστούσαν ένα άτομο δίκαιο. (Ρω 3:20· 4:1-10· Γα 3:2) Ωστόσο, ο μαθητής Ιάκωβος—ο οποίος δεν πραγματεύεται τα έργα του Μωσαϊκού Νόμου—λέει ότι «ο άνθρωπος θα ανακηρυχτεί δίκαιος μέσω έργων, και όχι μόνο μέσω πίστης» (Ιακ 2:24), διότι πρέπει να υπάρχουν έργα που να καταδεικνύουν και να αποδεικνύουν έμπρακτα την πίστη κάποιου. (Παράβαλε Ματ 7:21-27· Εφ 2:8-10· Ιακ 1:27· 2:14-17· 4:4.) Για παράδειγμα, ο Αβραάμ είχε έργα που αποδείκνυαν την πίστη του, όπως το ότι ήταν πρόθυμος να θυσιάσει τον Ισαάκ. Η Ραάβ επίσης απέδειξε την πίστη της μέσω των έργων της, κρύβοντας τους Ισραηλίτες κατασκόπους.—Εβρ 11:17-19· Ιακ 2:21-25.

Βλέπε επίσης ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ· ΜΙΣΘΩΤΟΣ ΕΡΓΑΤΗΣ.

ΕΡΕΧ

(Ερέχ).

Μία από τις τέσσερις πόλεις που αποτέλεσαν την «αρχή του βασιλείου» του Νεβρώδ στη γη Σεναάρ. (Γε 10:10) Στη θέση της Ερέχ υπάρχει σήμερα ένα σύμπλεγμα υψωμάτων στην τοποθεσία που οι Άραβες αποκαλούν Ουάρκα και οι αρχαίοι Ακκάδιοι της Μεσοποταμίας ονόμαζαν Ουρούκ. Βρίσκεται περίπου 177 χλμ. ΝΑ της Βαβυλώνας, στη δυτική όχθη της παλιάς κοίτης του Ευφράτη (τη Σατ-εκ-Καρ), ή γύρω στα 6 χλμ. Α του σημερινού ρου αυτού του ποταμού. Εκεί έχει ανασκαφεί ένα αρχαίο ζιγκουράτ, καθώς και πολλοί τύμβοι και φέρετρα, κάτι που φαίνεται να υποδεικνύει ότι η Ερέχ υπήρξε κάποτε νεκρόπολη των Ασσύριων βασιλιάδων.

Μεταξύ των λαών που μετέφερε στη Σαμάρεια ο Ασσύριος Αυτοκράτορας Ασεναφάρ συγκαταλέγονταν και κάτοικοι της Ερέχ («Αρχευαίοι», KJ, ΒΑΜ).—Εσδ 4:9, 10.

ΕΡΗΜΟΣ

Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «έρημος» (μιδμπάρ) αναφέρεται γενικά σε αραιοκατοικημένη, ακαλλιέργητη γη. (Ιερ 2:2) Σε αυτήν μπορεί να υπάρχουν βοσκοτόπια (Ψλ 65:12· Ιερ 23:10· Εξ 3:1), στέρνες (2Χρ 26:10), σπίτια, ακόμη δε και μερικές πόλεις (1Βα 2:34· Ιη 15:61, 62· Ησ 42:11). Μολονότι συχνά η λέξη μιδμπάρ προσδιορίζει απλώς εκτάσεις στέπας με χαμηλούς θάμνους και χόρτα, ίσως να εφαρμόζεται επίσης και σε άνυδρες περιοχές που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν αληθινές έρημοι. Άλλες εβραϊκές λέξεις, που χρησιμοποιούνται για να προσδιορίσουν τέτοιες περιοχές πιο συγκεκριμένα, βρίσκονται συχνά σε ποιητικό παραλληλισμό με τη λέξη μιδμπάρ.—Ψλ 78:40· Ιερ 50:12.

Η λέξη γεσιμών υποδηλώνει έναν φυσικό χέρσο τόπο ή μια έρημο. (Ψλ 68:7· Ησ 43:19, 20) Προφανώς, αυτή η λέξη είναι δυνατότερη από τη λέξη μιδμπάρ, καθώς υπονοεί έναν τόπο ακόμη πιο άγονο, όπως συμβαίνει στην έκφραση “άδεια έρημος [γεσιμών] ουρλιαχτών”. (Δευ 32:10) Όταν χρησιμοποιείται με το οριστικό άρθρο, αναφέρεται σε συγκεκριμένες ερήμους.—Αρ 21:20· 1Σα 23:19, 24· βλέπε ΓΕΣΙΜΩΝ.

Η λέξη ‛αραβάχ προσδιορίζει άνυδρα και άγονα τμήματα γης, όπως αυτά στην πλευρά του Ιορδάνη που βρίσκεται απέναντι από την Ιεριχώ. (Αρ 22:1) Αυτές οι έρημες πεδιάδες μπορεί να προέκυψαν από την καταστροφή των δασών και την έλλειψη κατάλληλης φροντίδας και καλλιέργειας ή από παρατεταμένη ξηρασία—συνθήκες που μετέβαλαν το παραγωγικό έδαφος σε άγονες ερημιές. (Ησ 33:9· Ιερ 51:43) Με το οριστικό άρθρο, η λέξη υποδηλώνει επίσης ένα συγκεκριμένο τμήμα της Υποσχεμένης Γης. (Βλέπε ΑΡΑΒΑ· ΑΡΑΒΑ, ΚΟΙΛΑΔΑ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ.) Μια άλλη λέξη, η λέξη τσιγιάχ, προσδιορίζει οποιαδήποτε «άνυδρη περιοχή» και χρησιμοποιείται σε παραλληλισμό με τις προαναφερόμενες λέξεις.—Ψλ 107:35· Ησ 35:1.

Ακόμη και οι περιοχές οι οποίες πληρούσαν τις προϋποθέσεις για να χαρακτηριστούν «έρημοι» στην Αγία Γραφή σπάνια ήταν αμμώδεις έρημοι με κυματιστούς αμμόλοφους, όπως ορισμένα τμήματα της ερήμου Σαχάρας. Συνήθως επρόκειτο για σχετικά άδεντρα, άνυδρα ή ημιάνυδρα επίπεδα μέρη, βραχώδη οροπέδια ή γυμνές, ξερές κοιλάδες περιτριγυρισμένες από ψηλά βουνά και άγονα υψώματα.—Ιωβ 30:3-7· Ιερ 17:6· Ιεζ 19:13.

Το έθνος του Ισραήλ, μετά την Έξοδό του από την Αίγυπτο, οδηγήθηκε από τον Θεό στην έρημο δίπλα στην Ερυθρά Θάλασσα, κάτι που έκανε τον Φαραώ να νομίσει ότι είχαν χάσει τον προσανατολισμό τους. (Εξ 13:18-20· 14:1-3) Αφότου βρέθηκε στην άλλη πλευρά της Ερυθράς Θάλασσας, και για τα επόμενα 40 χρόνια, ο Ισραήλ περνούσε από τη μια έρημο στην άλλη, παραδείγματος χάρη στην έρημο της Σιουρ, στην έρημο Σιν, στην έρημο του Σινά, στην έρημο Φαράν και στην έρημο Ζιν (Εξ 15:22· 16:1· 19:1· Αρ 10:12· 20:1), στρατοπεδεύοντας μερικές φορές σε οάσεις, όπως στην Αιλίμ, με τις 12 πηγές της και τους 70 φοίνικες (Εξ 15:27), και στην Κάδης.—Αρ 13:26· Δευ 2:14· ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 1, σ. 541.

Η ίδια η Υποσχεμένη Γη, ως τμήμα της λεγόμενης Εύφορης Ημισελήνου, έμοιαζε με μια λωρίδα επιμελώς καλλιεργούμενης γης η οποία συνόρευε από τη μια πλευρά με τη Μεσόγειο Θάλασσα και από άλλες δύο πλευρές με τεράστιες ερήμους—τη Συροαραβική Έρημο στα Α και τη Χερσόνησο του Σινά στα Ν. (Εξ 23:31) Μέσα στα όρια αυτής της γης υπήρχαν μικρότερες εκτάσεις ερήμου, για παράδειγμα η έρημος κοντά στη Δωθάν, ακριβώς Ν από την Κοιλάδα της Ιεζραέλ, όπου οι αδελφοί του Ιωσήφ τον έριξαν μέσα στο νερόλακκο (Γε 37:17, 22), η έρημος του Ιούδα, ορισμένα τμήματα της οποίας εκτείνονταν γύρω από τις πόλεις Ζιφ, Μαών και Εν-γαδί—έρημοι όπου αναζήτησε καταφύγιο ο Δαβίδ κυνηγημένος από τον Σαούλ (Κρ 1:16· 1Σα 23:14, 24· 24:1)—καθώς επίσης έρημοι στην ανατολική πλευρά του Ιορδάνη, οι οποίες ενώνονται με τη Συροαραβική Έρημο (Αρ 21:13· Δευ 1:1· 4:43). Μεγάλο μέρος της ρηξιγενούς κοιλάδας διαμέσου της οποίας ρέει ο Ιορδάνης Ποταμός (σήμερα ονομάζεται Γορ) είναι βασικά έρημη γη.

Μολονότι πολλές από τις ερήμους που αναφέρονται στην Αγία Γραφή είναι τελείως άγονες και χέρσες σήμερα, υπάρχουν αποδείξεις ότι μερικές δεν ήταν έτσι ανέκαθεν. Ο Ντένις Μπέιλι, στο βιβλίο Η Γεωγραφία της Αγίας Γραφής ([The Geography of the Bible] 1957, σ. 91), λέει ότι «ο χαρακτήρας της χλωρίδας πρέπει να έχει υποστεί πολύ μεγάλες αλλαγές από τους Βιβλικούς χρόνους». Οι αρχικές συνθήκες καλής ισορροπίας στις οποίες το έδαφος, το κλίμα και η βλάστηση συνέθεταν ένα σταθερό περιβάλλον, με μικρή διάβρωση του εδάφους, ανατράπηκαν από την καταστροφή δασών που δεν ξαναφυτεύτηκαν ποτέ. Όταν χάθηκε η σκιά και δεν υπήρχαν πια ρίζες για να συγκρατούν το χώμα, ο καύσωνας του καλοκαιριού και οι χειμωνιάτικες μπόρες κατέστρεψαν το έδαφος. Το χώμα ψήθηκε από τον ήλιο, διαβρώθηκε από τον άνεμο, θρυμματίστηκε από τις ακραίες μεταβολές της θερμοκρασίας και παρασύρθηκε από τις βροχές. Οι αρχαιολογικές έρευνες δείχνουν ότι σε πολλές περιοχές που τώρα είναι τελείως άγονες κάποτε «υπήρχαν βοσκοτόπια, πεδιάδες και οάσεις, όπου χάρη στις πηγές και στις σποραδικές βροχοπτώσεις, καθώς και στην προσεκτική διατήρηση του νερού, χτίζονταν χωριά και παρέμεναν ανοιχτές σημαντικές οδοί καραβανιών». (Το Βιβλικό Λεξικό του Ερμηνευτή [The Interpreter’s Dictionary of the Bible], επιμέλεια Τζ. Μπάτρικ, 1962, Τόμ. 1, σ. 828) Ακόμη και σήμερα, πολλές τέτοιες έρημοι καλύπτονται την άνοιξη με παχιά χλόη, αν και στο τέλος του καλοκαιριού καταλήγουν γυμνές από τη ζέστη και την ξηρασία.

Οι Συνθήκες στην Έρημο της Περιπλάνησης. Μολονότι οι συνθήκες σε κάποιες από τις ερήμους πιθανότατα να ήταν πιο ευνοϊκές στην αρχαιότητα από ό,τι τώρα, ο Μωυσής χαρακτήρισε ορθά την οδοιπορία του Ισραήλ μέσα από το Σινά ως οδοιπορία «μέσα στη μεγάλη και φοβερή έρημο με τα δηλητηριώδη φίδια και τους σκορπιούς και το διψασμένο, άνυδρο έδαφος». (Δευ 1:19· 8:15· ΕΙΚΟΝΕΣ, Τόμ. 1, σ. 542) Ήταν “γη πυρετών” (Ωσ 13:5), γη λάκκων και βαθιάς σκιάς. (Ιερ 2:6) Οι πιο άγονες έρημοι είτε ήταν ακατοίκητες (Ιωβ 38:26) είτε ήταν τόποι όπου ζούσαν σκηνίτες και περιφέρονταν νομάδες. (1Χρ 5:9, 10· Ιερ 3:2) Εδώ υπήρχαν θάμνοι και βάτα (Γε 21:14, 15· Εξ 3:1, 2· Κρ 8:7), αγκαθωτοί λωτοί και συστάδες από αιχμηρές ακακίες.—Εξ 25:10· Ιωβ 40:21, 22.

Οι κουρασμένοι ταξιδιώτες που ακολουθούσαν τα γνωστά μονοπάτια (Ιερ 12:12) μπορεί να αναζητούσαν σκιά κάτω από τα λεπτά, ραβδόμορφα κλαδιά ενός σπάρτου (1Βα 19:4, 5) ή κάτω από μια καχεκτική άρκευθο-νάνο (Ιερ 48:6) ή κοντά σε ένα αλμυρίκι με ροζιασμένο κορμό και μικροσκοπικά αειθαλή φύλλα που δημιουργούσαν την εντύπωση ότι το δέντρο είχε φτέρωμα (Γε 21:33). Ψηλά στον ανέφελο ουρανό, διέγραφαν κύκλους αετοί και άλλα αρπακτικά πουλιά (Δευ 32:10, 11), ενώ κερασφόρες οχιές και ακοντίες γλιστρούσαν πάνω σε πέτρες και κάτω από τους θάμνους, σαύρες της άμμου έτρεχαν εδώ και εκεί και μεγάλες σαύρες (βάρανοι) περπατούσαν βαριά πάνω στα κοντά, δυνατά τους πόδια. (Λευ 11:30· Ψλ 140:3· Ησ 34:15) Βουνίσιες αίγες ξεπρόβαλλαν σε απόκρημνους βράχους (1Σα 24:2), άγρια γαϊδούρια, ζέβρες, καμήλες και στρουθοκάμηλοι τρέφονταν με τη λιγοστή βλάστηση, ενώ υπήρχαν ακόμη και πελεκάνοι και σκαντζόχοιροι. (Ιωβ 24:5· 39:5, 6· Ιερ 2:24· Θρ 4:3· Σοφ 2:13, 14) Τη νύχτα, το ουρλιαχτό των τσακαλιών και των λύκων έσμιγε με τον κρωγμό των μπούφων ή το ταχύ βούισμα του νυχτοπάτη, εντείνοντας την αίσθηση της ερημιάς και της απομόνωσης. (Ησ 34:11-15· Ιερ 5:6) Όσοι κοιμούνταν σε κάποια έρημο γενικά δεν αισθάνονταν πολύ ασφαλείς.—Παράβαλε Ιεζ 34:25.

Με εξαίρεση ορισμένες διάσπαρτες οάσεις, η Χερσόνησος του Σινά είναι ως επί το πλείστον μια περιοχή με άμμο, σκληρά χαλίκια και πέτρες. Λιγοστή βλάστηση φυτρώνει στα ουάντι (κοίτες χειμάρρων). Στα αρχαία χρόνια μπορεί να σημειώνονταν περισσότερες βροχοπτώσεις και να υπήρχε περισσότερη βλάστηση. Ωστόσο, χωρίς τη φροντίδα του Θεού, οι Ισραηλίτες—οι οποίοι ίσως αριθμούσαν τρία εκατομμύρια—σε καμία περίπτωση δεν θα είχαν καταφέρει να επιβιώσουν σε αυτή την άγονη περιοχή. Όπως τους είπε ο Μωυσής στις Πεδιάδες του Μωάβ: «Πρόσεξε να μην ξεχάσεις τον Ιεχωβά τον Θεό σου . . . που σε έβγαλε από τη γη της Αιγύπτου, από το σπίτι των δούλων, που σε έκανε να πορευτείς μέσα στη μεγάλη και φοβερή έρημο με τα δηλητηριώδη φίδια και τους σκορπιούς και το διψασμένο, άνυδρο έδαφος, που σου έβγαλε νερό από τον πυρολιθικό βράχο, που σε έθρεψε στην έρημο με μάννα, το οποίο δεν ήξεραν οι πατέρες σου, προκειμένου να σε κάνει να γίνεις ταπεινός και προκειμένου να σε υποβάλει σε δοκιμή ώστε να κάνει το καλό προς εσένα στις μελλοντικές σου ημέρες».—Δευ 8:11-16.

Η Έρημος στις Ελληνικές Γραφές. Η λέξη ἔρημος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αντιστοιχεί γενικά στην εβραϊκή λέξη μιδμπάρ. (Λου 15:4) Προσδιορίζει την έρημο στην οποία κήρυττε ο Ιωάννης ο Βαφτιστής (Ματ 3:1) και τους ερημικούς τόπους στους οποίους οδηγούνταν κάποιος δαιμονισμένος άντρας. (Λου 8:27-29) Ο Ιησούς, αφού βαφτίστηκε, στη συνέχεια νήστεψε και πειράστηκε από τον Σατανά σε μια έρημο. (Ματ 4:1· παράβαλε Λευ 16:20-22.) Στη διάρκεια της διακονίας του, ο Ιησούς αποσυρόταν μερικές φορές στην έρημο για να προσευχηθεί. (Λου 5:16) Ωστόσο, διαβεβαίωσε τους μαθητές του ότι η παρουσία του με βασιλική εξουσία δεν θα περιοριζόταν σε κάποια απόμακρη έρημο, αλλά θα γινόταν φανερή παντού. (Ματ 24:26) Η ερημιά εξακολουθούσε να εγκυμονεί τους δικούς της ιδιαίτερους κινδύνους όταν ο απόστολος Παύλος έκανε τα ιεραποστολικά του ταξίδια.—2Κο 11:26· παράβαλε Πρ 21:38.

Μεταφορικές Χρήσεις. Από τις ερήμους στα Α και ΝΑ της Παλαιστίνης έρχονταν επίσης σφοδρότατοι ζεστοί άνεμοι που τώρα ονομάζονται σιρόκοι, ονομασία παραγόμενη από την αραβική λέξη (σαρκίγε) που σημαίνει «ανατολικός άνεμος». Αυτοί οι άνεμοι, που πνέουν από την έρημο, κατακαίνε τα πάντα, απορροφώντας όλη την υγρασία του αέρα και μεταφέροντας πολλές φορές λεπτή, κιτρινωπή σκόνη. (Ιερ 4:11) Οι σιρόκοι πνέουν κυρίως την άνοιξη και το φθινόπωρο, και αυτοί της άνοιξης μπορούν να προκαλέσουν μεγάλες καταστροφές στη βλάστηση και στις σοδειές. (Ιεζ 17:10) Μιλώντας για τον Εφραΐμ, ως τη φυλή που αντιπροσώπευε το αποστατικό βόρειο βασίλειο του Ισραήλ, ο Ιεχωβά προείπε ότι, ακόμη και αν ο Εφραΐμ «αποδειχτεί καρποφόρος, ένας ανατολικός άνεμος . . . θα έρθει. Από μια έρημο ανεβαίνει και θα ξεράνει το πηγάδι του και θα στραγγίσει την πηγή του. Αυτός θα λαφυραγωγήσει το θησαυρό όλων των επιθυμητών αντικειμένων». Αυτός ο ολέθριος ανατολικός άνεμος από την έρημο συμβόλιζε την επίθεση που έκανε στον Ισραήλ η Ασσυρία από τα Α, λεηλατώντας και αιχμαλωτίζοντας τους Ισραηλίτες.—Ωσ 13:12-16.

Οι ίδιες οι έρημοι, όντας χαρακτηριστικά αραιοκατοικημένες και με εμφανή την έλλειψη φροντίδας και καλλιέργειας από τον άνθρωπο, χρησιμοποιούνταν συχνά για να συμβολίσουν τα καταστροφικά αποτελέσματα των εχθρικών εισβολών. Εξαιτίας της απιστίας του Ιούδα, τα στρατεύματα της Βαβυλώνας θα έκαναν τις “άγιες πόλεις [του] ερημιά, τη Σιών σκέτη ερημιά, την Ιερουσαλήμ αγριότοπο” (Ησ 64:10), καθώς όλοι οι δεντρόκηποι και οι καλλιεργημένοι αγροί του θα αποκτούσαν όψη ερήμου. (Ιερ 4:26· 9:10-12) Οι άρχοντές του, οι οποίοι στο παρελθόν ήταν σαν τους μεγαλοπρεπείς κέδρους του δάσους, θα συντρίβονταν. (Ιερ 22:6, 7· παράβαλε Ιεζ 17:1-4, 12, 13.) Από την άλλη πλευρά, σε ανταπόδοση για το μίσος και την εναντίωσή τους προς τη διευθέτηση της βασιλείας του Θεού, τα εχθρικά έθνη, όπως η Βαβυλώνα, η Αίγυπτος, ο Εδώμ και άλλα, θα είχαν παρόμοια εμπειρία. Ειδικά η Βαβυλώνα ξεχωρίστηκε ως υποψήφια να γίνει «άνυδρη έρημος και έρημη πεδιάδα», ακατοίκητη, ξεχασμένη στην ερήμωσή της.—Ιερ 50:12-16· Ιωλ 3:19· Σοφ 2:9, 10.

Αντίθετα, η αποκατάσταση του Ιούδα, μετά την 70χρονη εξορία, θα ήταν σαν να μεταβάλλεται μια έρημος σε κήπο της Εδέμ, με καρποφόρους δεντρόκηπους και παραγωγικούς αγρούς που θα ποτίζονταν από ρυάκια και ποταμούς, καθώς και με καλαμιές, φυλλώδη δέντρα και ανθισμένα λουλούδια, πράγματα που θα προσέδιδαν στη γη χαρούμενη όψη.—Ησ 35:1, 2· 51:3.

Άτομα. Παρόμοιες αναφορές σε άτομα δείχνουν ότι αυτές οι προφητείες εφαρμόζονται κυρίως με τρόπο πνευματικό και όχι κατά γράμμα. Έτσι λοιπόν, αυτός που εμπιστεύεται σε ανθρώπους και όχι στον Ιεχωβά παρομοιάζεται με μοναχικό δέντρο σε έρημη πεδιάδα, χωρίς ελπίδα να δει καλό. Αυτός όμως που εμπιστεύεται στον Ιεχωβά είναι σαν «δέντρο φυτεμένο δίπλα στα νερά», καρποφόρο, θαλερό και ασφαλές. (Ιερ 17:5-8) Αυτές οι αντιθέσεις παρέχουν επίσης τη βάση για να σχηματίσουμε μια νοερή εικόνα τού πώς ήταν μια έρημος.

“Η έρημος της θάλασσας”. Ορισμένοι σχολιαστές θεωρούν ότι η έκφραση “έρημος [μιδμπάρ] της θάλασσας” στο εδάφιο Ησαΐας 21:1 αναφέρεται στο νότιο μέρος της αρχαίας Βαβυλωνίας. Όταν ο Ευφράτης και ο Τίγρης ξεχείλιζαν κάθε χρόνο, αυτή η περιοχή γινόταν σαν “έρημος θάλασσας”.

Στην Αποκάλυψη. Στο βιβλίο της Αποκάλυψης, η έρημος χρησιμοποιείται με διπλή έννοια: για να υποδηλώσει απομόνωση και καταφύγιο από τους επιτιθέμενους στην περίπτωση της συμβολικής γυναίκας που γεννάει το βασιλικό αρσενικό παιδί (Απ 12:6, 14), καθώς και για να αντιπροσωπεύσει την κατοικία θηρίων στην περίπτωση της συμβολικής γυναίκας που ονομάζεται «Βαβυλώνα η Μεγάλη» και κάθεται πάνω στο εφτακέφαλο θηρίο.—Απ 17:3-6, 12-14.

ΕΡΗΜΟΣ ΤΟΥ ΙΟΥΔΑ

Βλέπε ΙΟΥΔΑ, ΕΡΗΜΟΣ.

ΕΡΙΔΑ, ΦΙΛΟΝΙΚΙΑ

Η «φιλονικία» ορίζεται ως διένεξη (Δευ 19:17), καβγάς (Παρ 26:17) ή αντιδικία (Ιερ 25:31), ενώ η «έριδα» αναφέρεται σε έντονες λογομαχίες, φιλονικίες, ανταγωνιστικό πνεύμα ένεκα εχθρότητας.

Οι Γραφές μάς συμβουλεύουν να μην αναμειγνυόμαστε σε φιλονικίες ή διαπληκτισμούς χωρίς αιτία. (Παρ 3:30) Η παροιμία λέει: «Σαν κάποιον που αρπάζει σκύλο από τα αφτιά είναι ο περαστικός ο οποίος εξοργίζεται για καβγά που δεν είναι δικός του». (Παρ 26:17) Τα λόγια των αφρόνων τούς οδηγούν εύκολα σε φιλονικίες, οι δε ανόητοι δεν συγκρατούνται όσο θα έπρεπε ώστε να αποφύγουν τη φιλονικία. (Παρ 18:6· 20:3) Εφόσον «η παρόξυνση του θυμού» καταλήγει σε φιλονικία (Παρ 30:33), η μακροθυμία έχει το αντίθετο αποτέλεσμα.—Παρ 15:18.

Οι καβγάδες και οι φιλονικίες καταστρέφουν τη γαλήνια ατμόσφαιρα (Παρ 17:1), μπορεί δε να γίνουν αιτία να χάσουν την εγκράτειά τους ακόμη και οι πιο πράοι. Για παράδειγμα, η φιλονικία του λαού του Ισραήλ για την έλλειψη νερού στην Κάδης ώθησε τον Μωυσή και τον Ααρών να ενεργήσουν απερίσκεπτα και έτσι να χάσουν το προνόμιο να εισέλθουν στην Υποσχεμένη Γη. Η αδικαιολόγητη φιλονικία των Ισραηλιτών με τους εκπροσώπους του Ιεχωβά συνιστούσε στην πραγματικότητα φιλονικία με τον ίδιο τον Ιεχωβά. (Αρ 20:2, 3, 10-13· 27:14· Ψλ 106:32) Όσοι εμπλέκονται παρόμοια σε φιλονικίες ή σφοδρές αντιδικίες με τους υπηρέτες του Θεού διατρέχουν σοβαρότατο κίνδυνο και μπορεί να καταλήξουν στο θάνατο.—Παράβαλε Ησ 41:8, 11, 12· 54:17.

Μερικά από τα αίτια της έριδας και της φιλονικίας τα οποία υποδηλώνονται στη Γραφή είναι το μίσος (Παρ 10:12), η οργή (Παρ 15:18· 29:22), οι ραδιουργίες (Παρ 16:28), ο χλευασμός (Παρ 22:10), το πολύ ποτό (Παρ 23:29, 30), η συκοφαντία (Παρ 26:20), η αλαζονεία ή η υπερηφάνεια, καθώς και η έλλειψη σωστής διδαχής (Παρ 28:25· 1Τι 6:3, 4). Η εριστική, φιλόνικη διάθεση καταστρέφει την ειρήνη και την ευτυχία. Η δυσάρεστη και αποκρουστική της επίδραση στους άλλους τονίζεται επανειλημμένα στο βιβλίο των Παροιμιών. (Παρ 19:13· 21:9, 19· 25:24· 27:15) Οι φιλονικίες ανάμεσα σε άτομα που απολάμβαναν κάποτε αδελφικές σχέσεις μπορεί να αποβούν σχεδόν ανυπέρβλητος φραγμός για τη συμφιλίωση. «Ο αδελφός σε βάρος του οποίου έγινε παράβαση υποχωρεί δυσκολότερα από ισχυρή πόλη· και υπάρχουν φιλονικίες που είναι σαν την αμπάρα πυργόσπιτου».—Παρ 18:19.

Εξαιτίας των ολέθριων αποτελεσμάτων που επιφέρουν οι φιλονικίες, οι καβγάδες και οι έριδες, η παροιμία συμβουλεύει: «Προτού ξεσπάσει ο καβγάς, σήκω και φύγε». (Παρ 17:14) Σε σχέση με αυτό, ο Άβραμ (Αβραάμ) έθεσε καλό παράδειγμα. Θέλοντας να αποφευχθούν οι διενέξεις ανάμεσα στους βοσκούς του και στους βοσκούς του ανιψιού του, του Λωτ, ο Άβραμ συνέστησε να χωριστούν. Με ανιδιοτέλεια, πρόσφερε στον Λωτ την ευκαιρία να διαλέξει εκείνος την περιοχή όπου θα έβοσκαν τα ζώα του. (Γε 13:7-11) Απεναντίας, οι άπιστοι Ισραηλίτες τον καιρό του Ησαΐα δεν ενήργησαν σαν τον προπάτορά τους τον Αβραάμ. Αναφορικά με αυτούς λέγεται: «Για φιλονικία και διαμάχη νηστεύατε». Ακόμη και κατά τη διάρκεια της νηστείας, εμπλέκονταν σε φιλονικίες.—Ησ 58:4.

Ο Μωσαϊκός Νόμος προνοούσε για περιπτώσεις φιλονικίας που κατέληγαν σε σωματική βλάβη. Επέβαλλε την καταβολή αποζημίωσης στο τραυματισμένο άτομο για το χρόνο που είχε χάσει από την εργασία του.—Εξ 21:18, 19.

Ως ένα από τα έργα της σάρκας που μισεί ο Ιεχωβά (Γα 5:19, 20· παράβαλε Παρ 6:19· Ρω 1:28, 29, 32· Ιακ 3:14-16), η έριδα ή η φιλονικία δεν έχει θέση στη Χριστιανική εκκλησία. (Ρω 13:13· 1Κο 3:3· 2Κο 12:20· Φλπ 2:3· Τιτ 3:9) Ένα από τα προσόντα για τον Χριστιανό επίσκοπο είναι η απουσία εριστικότητας. (1Τι 3:1, 3) Συνεπώς, όσοι επιμένουν να φιλονικούν ή να είναι εριστικοί συγκαταλέγονται σε εκείνους που θα λάβουν τη δυσμενή κρίση του Θεού.—Ρω 2:6, 8.

Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., ο απόστολος Παύλος είχε να αντιμετωπίσει εριστικά άτομα. Κάποιοι διακήρυτταν τα καλά νέα με φιλόνικη διάθεση, πιθανότατα με απώτερο σκοπό να προβάλουν τον εαυτό τους και να υπονομεύσουν την εξουσία και την επιρροή του Παύλου. Ο Παύλος, όμως, δεν επέτρεψε σε αυτό να αφαιρέσει τη χαρά που ένιωθε καθώς έβλεπε ότι τελικά ο Χριστός γινόταν δημόσια γνωστός.—Φλπ 1:15-18.

Γογγυσμός. Ο γογγυσμός αποθαρρύνει και καταρρακώνει. Οι Ισραηλίτες, λίγο μετά την αναχώρησή τους από την Αίγυπτο, άρχισαν να γογγύζουν εναντίον του Ιεχωβά, επικρίνοντας την ηγεσία που τους παρείχε μέσω των υπηρετών του, του Μωυσή και του Ααρών. (Εξ 16:2, 7) Αργότερα τα παράπονά τους αποθάρρυναν τον Μωυσή τόσο πολύ ώστε ζήτησε να πεθάνει. (Αρ 11:13-15) Ο γογγυσμός μπορεί να αποτελεί θανάσιμο κίνδυνο για το γογγυστή. Ο Ιεχωβά θεώρησε όσα είπαν οι γογγυστές για τον Μωυσή ως στασιαστικά παράπονα εναντίον της δικής Του θεϊκής ηγεσίας. (Αρ 14:26-30) Πολλοί έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας της επικριτικής τους στάσης.

Ως εκ τούτου, οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές εφιστούν την προσοχή στα αρχαία παραδείγματα με σκοπό να προειδοποιήσουν για τα καταστροφικά αποτελέσματα του γογγυσμού ή των παραπόνων. (1Κο 10:10, 11) Ο Ιούδας αναφέρεται σε εκείνους που «αδιαφορούν για την κυριότητα και μιλούν υβριστικά για τους ενδόξους», χαρακτηρίζοντάς τους «γογγυστές, που παραπονιούνται για την κατάστασή τους στη ζωή, που περπατούν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους, και το στόμα τους λέει παραφουσκωμένα πράγματα, ενώ θαυμάζουν προσωπικότητες για το δικό τους όφελος».—Ιου 8, 16.

Ο Ιησούς καταδίκασε την επικριτική στάση όταν είπε: «Μην κρίνετε για να μην κριθείτε. Γιατί, λοιπόν, κοιτάζεις το άχυρο στο μάτι του αδελφού σου, αλλά δεν παρατηρείς το δοκάρι στο δικό σου μάτι; . . .Υποκριτή! Πρώτα βγάλε το δοκάρι από το δικό σου μάτι και τότε θα δεις καθαρά πώς να βγάλεις το άχυρο από το μάτι του αδελφού σου».—Ματ 7:1, 3-5· παράβαλε Ρω 2:1.

ΕΡΜΑΣ

(Ερμάς).

Ένας από τους Χριστιανούς στην εκκλησία της Ρώμης στους οποίους ο Παύλος έστειλε προσωπικούς χαιρετισμούς.—Ρω 16:14.

ΕΡΜΗΝΕΙΑ

Στην Αγία Γραφή γίνεται λόγος για δύο ειδών ερμηνευτές: το μεταφραστή, δηλαδή αυτόν που μεταφέρει είτε προφορικώς είτε γραπτώς το νόημα λέξεων ειπωμένων ή γραμμένων σε κάποια γλώσσα σε άτομα που διαβάζουν ή μιλούν μια άλλη γλώσσα, και τον ερμηνευτή, ο οποίος εξηγεί Βιβλικές προφητείες μεταδίδοντας στους άλλους το νόημα, τη σημασία και την κατανόηση προφητικών ονείρων, οραμάτων και αγγελμάτων θεϊκής προέλευσης.

Μετάφραση. Η σύγχυση της γλώσσας του ανθρώπου κατά την οικοδόμηση του Πύργου της Βαβέλ είχε ως αποτέλεσμα να γίνει ξαφνικά η ανθρώπινη οικογένεια ένα πολυγλωσσικό γένος. Αυτό το γεγονός ήταν με τη σειρά του το έναυσμα για να εμφανιστεί μια νέα ειδικότητα, η ειδικότητα του διερμηνέα ή μεταφραστή. (Γε 11:1-9) Περίπου πέντε αιώνες αργότερα, ο Ιωσήφ, θέλοντας να κρύψει την ταυτότητά του από τους Εβραίους αδελφούς του, χρησιμοποίησε διερμηνέα ο οποίος τους μετέφραζε τα όσα έλεγε εκείνος στην αιγυπτιακή γλώσσα. (Γε 42:23) Ένας τύπος της εβραϊκής λέξης λιτς (χλευάζω, περιγελώ) αποδίδεται «διερμηνέας» σε αυτή την περικοπή. Η ίδια αυτή λέξη αποδίδεται μερικές φορές “εκπρόσωπος” όταν αναφέρεται σε κάποιον απεσταλμένο ο οποίος γνωρίζει μια ξένη γλώσσα, όπως οι “εκπρόσωποι των αρχόντων της Βαβυλώνας” που στάλθηκαν να συζητήσουν με τον Βασιλιά Εζεκία του Ιούδα.—2Χρ 32:31.

Το χάρισμα της ομιλίας ξένων γλωσσών ήταν μια από τις φανερώσεις του αγίου πνεύματος του Θεού το οποίο εκχύθηκε πάνω στους πιστούς μαθητές του Χριστού την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ. Ωστόσο, δεν επρόκειτο για επανάληψη αυτού που συνέβη στις Πεδιάδες της Σεναάρ 22 αιώνες νωρίτερα, διότι η αρχική γλώσσα των μαθητών δεν αντικαταστάθηκε από κάποια άλλη, αλλά αυτοί διατήρησαν τη μητρική τους γλώσσα και συγχρόνως απέκτησαν την ικανότητα να μιλούν για τα μεγαλεία του Θεού σε ξενόγλωσσους. (Πρ 2:1-11) Παράλληλα με την ικανότητα να μιλούν σε διαφορετικές γλώσσες, χορηγήθηκαν και άλλα θαυματουργικά χαρίσματα του πνεύματος στα μέλη της πρώτης Χριστιανικής εκκλησίας, μεταξύ των οποίων το χάρισμα να μεταφράζουν από τη μια γλώσσα στην άλλη. Οι Χριστιανοί έλαβαν επίσης οδηγίες για τη σωστή χρήση αυτού του χαρίσματος.—1Κο 12:4-10, 27-30· 14:5, 13-28.

Το πιο αξιοσημείωτο παράδειγμα μετάφρασης από μια γλώσσα σε άλλη είναι η απόδοση της Αγίας Γραφής σε πάμπολλες γλώσσες, ένα μνημειώδες έργο για την πραγματοποίηση του οποίου χρειάστηκαν εκατονταετίες. Σήμερα αυτό το Βιβλίο, ολόκληρο ή εν μέρει, εμφανίζεται σε περισσότερες από 2.000 γλώσσες. Εντούτοις, καμιά από αυτές τις μεταφράσεις δεν υπήρξε θεόπνευστη—ούτε και οι μεταφραστές τους. Από ιστορικής πλευράς, αυτό το μεταφραστικό έργο ανάγεται στον τρίτο αιώνα Π.Κ.Χ., όταν ξεκίνησε η εργασία για τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα στην οποία οι θεόπνευστες Άγιες Γραφές που ήταν γραμμένες στην εβραϊκή και στην αραμαϊκή—τα 39 βιβλία όπως υπολογίζονται σήμερα—αποδόθηκαν στην Κοινή Ελληνική, τη διεθνή γλώσσα εκείνης της εποχής.

Οι Βιβλικοί συγγραφείς των 27 βιβλίων τα οποία απαρτίζουν τις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές και τα οποία ολοκλήρωσαν το Βιβλικό κανόνα παρέθεταν συχνά από τις Εβραϊκές Γραφές. Προφανώς μερικές φορές χρησιμοποιούσαν τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα αντί να μεταφράζουν οι ίδιοι από το εβραϊκό κείμενο των Γραφών. (Παράβαλε Ψλ 40:6, υποσ. με Εβρ 10:5.) Παρ’ όλα αυτά, έκαναν και δικές τους αρκετά ελεύθερες μεταφράσεις, όπως φαίνεται από την παραβολή του εδαφίου Ωσηέ 2:23 με το εδάφιο Ρωμαίους 9:25. Παράδειγμα παράφρασης αντί κατά λέξη μετάφρασης βρίσκουμε παραβάλλοντας τα εδάφια Δευτερονόμιο 30:11-14 με τα εδάφια Ρωμαίους 10:6-8.

Αυτοί οι Βιβλικοί συγγραφείς πολλές φορές μετέφρασαν ονόματα ατόμων, τίτλους, τοπωνύμια και εκφράσεις προς όφελος των αναγνωστών τους. Εξήγησαν τη σημασία ονομάτων όπως Κηφάς, Βαρνάβας, Ταβιθά, Βαρ-Ιησούς και Μελχισεδέκ (Ιωα 1:42· Πρ 4:36· 9:36· 13:6, 8· Εβρ 7:1, 2), καθώς επίσης τη σημασία των τίτλων Εμμανουήλ, Ραββί και Μεσσίας (Ματ 1:23· Ιωα 1:38, 41) και τη σημασία τοπωνυμίων όπως Γολγοθάς, Σιλωάμ και Σαλήμ (Μαρ 15:22· Ιωα 9:7· Εβρ 7:2). Τέλος, μετέφρασαν τους όρους «Ταλιθά κούμι» και «Ηλί, Ηλί, λαμά σαβαχθανί;»—Μαρ 5:41· 15:34.

Ο Ματθαίος έγραψε αρχικά το Ευαγγέλιό του στην εβραϊκή, όπως μαρτυρούν από την αρχαιότητα ο Ιερώνυμος, ο Ευσέβιος ο Παμφίλου, ο Ωριγένης, ο Ειρηναίος και ο Παπίας. Δεν είναι γνωστό ποιος μετέφρασε αργότερα αυτό το Ευαγγέλιο στην ελληνική. Αν το έκανε ο ίδιος ο Ματθαίος, όπως πιστεύουν μερικοί, τότε αυτή είναι η μόνη γνωστή θεόπνευστη μετάφραση τμήματος της Γραφής.

Το ρήμα ἑρμηνεύω του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αποδίδεται «μεταφράζω». (Ιωα 1:42· 9:7· Εβρ 7:2) Το ρήμα αυτό μοιάζει με το όνομα του Ερμή ο οποίος θεωρούνταν από τους αρχαίους μυθολόγους, όχι μόνο ο αγγελιοφόρος, ο απεσταλμένος και ο ερμηνευτής των θεών, αλλά και ο προστάτης των συγγραφέων, των ομιλητών και των μεταφραστών. Οι ειδωλολάτρες στα Λύστρα αποκαλούσαν τον Παύλο «Ερμή, επειδή αυτός έπαιρνε την πρωτοβουλία στο λόγο». (Πρ 14:12) Από την πρόθεση μετά, η οποία υποδηλώνει «αλλαγή», και το ρήμα ἑρμηνεύω προέρχεται το ρήμα μεθερμηνεύομαι (μέσης φωνής), το οποίο εμφανίζεται και αυτό αρκετές φορές στην Αγία Γραφή. Το συγκεκριμένο ρήμα σημαίνει «αλλάζω ή μεταφράζομαι από μια γλώσσα σε μια άλλη», όπως στην έκφραση «όταν μεταφράζεται» (μεθερμηνευόμενον, Κείμενο).—Ματ 1:23.

Ερμηνεία των Προφητειών. Η λέξη διερμηνεύω είναι επιτατικός τύπος του ρήματος ἑρμηνεύω. Συνήθως χρησιμοποιείται αναφορικά με τη μετάφραση γλωσσών (Πρ 9:36· 1Κο 12:30), αλλά σημαίνει επίσης «εξηγώ πλήρως· ερμηνεύω πλήρως». Γι’ αυτό, ο Λουκάς χρησιμοποίησε τη λέξη διερμηνεύω αφηγούμενος πώς ο Ιησούς, καθώς ταξίδευε προς το χωριό Εμμαούς μαζί με δύο μαθητές του, άρχισε από τα γραφόμενα του Μωυσή και των προφητών και «τους ερμήνευσε αυτά που είχαν σχέση με τον ίδιο σε όλες τις Γραφές». Οι δύο μαθητές μίλησαν αργότερα σε άλλους για την εμπειρία τους, περιγράφοντας το πώς ο Ιησούς τούς «άνοιγε πλήρως τις Γραφές».—Λου 24:13-15, 25-32.

Η λέξη δυσερμήνευτος έχει αντίθετη σημασία. Χρησιμοποιήθηκε από τον Παύλο και εμφανίζεται μόνο στο εδάφιο Εβραίους 5:11, υποδηλώνοντας κάτι που εξηγείται δύσκολα.

Μια άλλη λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου που αποδίδεται «ερμηνεία» είναι η λέξη ἐπίλυσις, από το ρήμα λύω, δηλαδή λύνω, και κατ’ επέκταση εξηγώ. Οι αληθινές προφητείες δεν πηγάζουν από τις απόψεις ή τις ερμηνείες που διατυπώνουν κάποιοι άνθρωποι, αλλά προέρχονται από τον Θεό. Γι’ αυτό, ο Πέτρος γράφει: «Καμιά προφητεία της Γραφής δεν προέρχεται από προσωπική ερμηνεία [ἐπιλύσεως] . . . αλλά άνθρωποι μίλησαν από τον Θεό καθώς κατευθύνονταν από άγιο πνεύμα». (2Πε 1:20, 21) Συνεπώς, οι Βιβλικές προφητείες δεν υπήρξαν ποτέ απόρροια των ευφυών συλλογισμών και των προβλέψεων που έκαναν κάποιοι με βάση το πώς ανέλυαν οι ίδιοι προσωπικά τα γεγονότα ή τις τάσεις μεταξύ των ανθρώπων.

Η σημασία μερικών προφητειών ήταν προφανής, άρα δεν χρειαζόταν να ερμηνευτούν, όπως για παράδειγμα όταν ο προφήτης χρησιμοποιήθηκε για να προείπει ότι οι κάτοικοι του Ιούδα “θα πήγαιναν αιχμάλωτοι στο βασιλιά της Βαβυλώνας για εβδομήντα χρόνια” ή ότι η Βαβυλώνα θα γινόταν “ερημότοπος”. Βέβαια, ο χρόνος εκπλήρωσης της προφητείας δεν ήταν πάντα γνωστός, μολονότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, και αυτός επίσης δηλωνόταν σαφώς. Ωστόσο, πολλές προφητείες ή ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των προφητειών κατανοούνταν μόνο εν μέρει όταν αυτές εξαγγέλλονταν, ενώ για να γίνει σαφής η πλήρης κατανόηση ή ερμηνεία έπρεπε να έρθει ο ορισμένος καιρός του Θεού. Αυτό ίσχυε για μερικές από τις προφητείες του Δανιήλ και τις προφητείες που αφορούσαν τον Μεσσία και το ιερό μυστικό γύρω από αυτόν.—Δα 12:4, 8-10· 1Πε 1:10-12.

Όλοι οι μάγοι ιερείς και οι σοφοί της Αιγύπτου αποδείχτηκαν ανίκανοι να ερμηνεύσουν τα θεόσταλτα όνειρα του Φαραώ. «Δεν βρέθηκε κανείς να τα ερμηνεύσει στον Φαραώ». (Γε 41:1-8) Τότε λέχθηκε στον Φαραώ ότι ο Ιωσήφ είχε ερμηνεύσει επιτυχώς τα όνειρα του αρχιοινοχόου και του αρχιαρτοποιού του. (Γε 40:5-22· 41:9-13) Εντούτοις, σε εκείνη την περίπτωση, ο Ιωσήφ δεν είχε αποδώσει την τιμή στον εαυτό του, αλλά είχε στρέψει την προσοχή αυτών των ατόμων στον Ιεχωβά ως τον Ερμηνευτή ονείρων, λέγοντας: «Δεν ανήκουν οι ερμηνείες στον Θεό;» (Γε 40:8) Έτσι λοιπόν, όταν κλήθηκε ενώπιον του Φαραώ για να του ερμηνεύσει τα όνειρα, ο Ιωσήφ δήλωσε: «Ας μη γίνεται λόγος για εμένα! Ο Θεός θα αναγγείλει ευημερία στον Φαραώ». (Γε 41:14-16) Ακόμη και ο Φαραώ αναγνώρισε, αφού άκουσε την ερμηνεία, ότι στον Ιωσήφ ήταν «το πνεύμα του Θεού», διότι, όπως είπε, «ο Θεός σε έκανε [Ιωσήφ] να τα γνωρίζεις όλα αυτά».—Γε 41:38, 39.

Παρόμοια, ο Δανιήλ χρησιμοποιήθηκε από τον Θεό για να κάνει γνωστή την ερμηνεία των ονείρων του Ναβουχοδονόσορα. Αφού πρώτα προσευχήθηκε στον Θεό προκειμένου να κατανοήσει το μυστικό και αφού πήρε την απάντηση σε νυχτερινό όραμα, ο Δανιήλ οδηγήθηκε ενώπιον του βασιλιά τόσο για να του υπενθυμίσει το ξεχασμένο όνειρο όσο και για να το ερμηνεύσει. (Δα 2:14-26) Ξεκινώντας, ο Δανιήλ υπενθύμισε στο βασιλιά ότι όλοι οι σοφοί, οι επικαλούμενοι πνεύματα, οι μάγοι ιερείς και οι αστρολόγοι του δεν μπορούσαν να ερμηνεύσουν το όνειρο. «Ωστόσο», συνέχισε ο Δανιήλ, «υπάρχει Θεός στους ουρανούς ο οποίος αποκαλύπτει μυστικά, . . . όσο για εμένα, αυτό το μυστικό δεν μου έχει αποκαλυφτεί διαμέσου σοφίας που υπάρχει σε εμένα περισσότερο από ό,τι σε όλους τους άλλους ζωντανούς, αλλά για να γίνει γνωστή η ερμηνεία στο βασιλιά».—Δα 2:27-30.

Σε μια δεύτερη περίπτωση, όταν όλοι οι μάγοι ιερείς, οι επικαλούμενοι πνεύματα, οι Χαλδαίοι και οι αστρολόγοι δεν μπόρεσαν να ερμηνεύσουν το όνειρο του βασιλιά σχετικά με το μεγάλο δέντρο που κόπηκε, κλήθηκε ξανά ο Δανιήλ, ο οποίος τόνισε και πάλι τη θεϊκή προέλευση της προφητείας. Αναγνωρίζοντας πραγματικά αυτό το γεγονός, ο βασιλιάς του είπε: «Εγώ γνωρίζω καλά ότι το πνεύμα των αγίων θεών είναι σε εσένα» και «εσύ είσαι ικανός, γιατί το πνεύμα των αγίων θεών είναι σε εσένα».—Δα 4:4-18, 24.

Έπειτα από χρόνια, την ίδια νύχτα κατά την οποία η Βαβυλώνα έπεσε στους Μηδοπέρσες, ο ηλικιωμένος αυτός υπηρέτης του Ιεχωβά, ο Δανιήλ, κλήθηκε άλλη μια φορά για να ερμηνεύσει ένα θεϊκό άγγελμα προς έναν βασιλιά. Αυτή τη φορά ένα μυστηριώδες χέρι είχε γράψει Μενέ, Μενέ, Θεκέλ, Φαρσίν στον τοίχο του ανακτόρου κατά τη διάρκεια του συμποσίου του Βαλτάσαρ. Όλοι οι σοφοί της Βαβυλώνας αποδείχτηκαν ανίκανοι να ερμηνεύσουν αυτό το κρυπτογράφημα. Τότε η βασιλομήτωρ θυμήθηκε ότι ο Δανιήλ ήταν ακόμη εκεί, αυτός «στον οποίο είναι το πνεύμα των αγίων θεών», και στον οποίο επίσης βρέθηκε «φώτιση και ενόραση και σοφία σαν τη σοφία των θεών». Καθώς ερμήνευσε τη γραφή, η οποία αυτή καθαυτή ήταν στην ουσία προφητεία, ο Δανιήλ μεγάλυνε και πάλι τον Ιεχωβά ως τον Θεό των αληθινών προφητειών.—Δα 5:1, 5-28.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΗΣ

Βλέπε ΕΡΜΗΝΕΙΑ.

ΕΡΜΗΣ

(Ερμής).

1. Ένας από τους Χριστιανούς στην εκκλησία της Ρώμης στους οποίους ο Παύλος έστειλε προσωπικούς χαιρετισμούς.—Ρω 16:14.

2. Θεός των αρχαίων Ελλήνων, γιος του Δία και της Μαίας, αντίστοιχος του Μερκούριους, του ρωμαϊκού θεού του εμπορίου. Ο Ερμής θεωρούνταν ο αγγελιοφόρος των θεών. Πιστευόταν ότι ήταν ο συνετός σύμβουλος των ηρώων και θεωρούνταν ο θεός του εμπορίου, της ευγλωττίας, της άθλησης, του ύπνου και των ονείρων. Κατά την επικρατούσα αντίληψη αυτός ο θεός όχι μόνο καθοδηγούσε τους ζωντανούς αλλά και συνόδευε τους νεκρούς στον Άδη.

Όταν οι κάτοικοι των Λύστρων είδαν τον απόστολο Παύλο να θεραπεύει εκεί έναν άντρα εκ γενετής κουτσό νόμισαν ότι ήταν ο θεός Ερμής επειδή «έπαιρνε την πρωτοβουλία στο λόγο». (Πρ 14:8-13) Αυτό το γεγονός συμβαδίζει με την αντίληψη που επικρατούσε ότι ο Ερμής ήταν ο αγγελιοφόρος των θεών και ο θεός της ευγλωττίας. Το ότι ο λαός των Λύστρων λάτρευε τον Ερμή φαίνεται από την ακόλουθη επιγραφή που βρέθηκε σε εκείνη την περιοχή το 1909: «Ο Τούις Μακρίνος, αποκαλούμενος και Αβάσκαντος, και ο Μπάτασις, γιος του Μπρέτασις, έφτιαξαν ιδία δαπάνη, σύμφωνα με την ευχή τους, [ένα άγαλμα του] Ερμή του Μέγιστου και ένα ηλιακό ρολόι και τα αφιέρωσαν στον Δία, το θεό του ήλιου».—Η Διεθνής Στερεότυπη Εγκυκλοπαίδεια της Βίβλου (The International Standard Bible Encyclopaedia), επιμέλεια Τζ. Ορ, 1960, Τόμ. 3, σ. 1944.

ΕΡΜΟΓΕΝΗΣ

(Ερμογένης) [Γεννημένος από τον Ερμή].

Ένας από τους δύο Χριστιανούς στην περιφέρεια της Ασίας που αναφέρονται ονομαστικά ως άτομα τα οποία απομακρύνθηκαν από τον Παύλο, ίσως εξαιτίας του βίαιου διωγμού που εξαπέλυσε ο Νέρων εναντίον των Χριστιανών ύστερα από την πυρπόληση της Ρώμης το 64 Κ.Χ.—2Τι 1:15.

ΕΡΠΕΤΑ

Τα ερπετά είναι ψυχρόαιμα σπονδυλωτά που αναπνέουν στον αέρα. Η ρίζα από την οποία προέρχεται ο εβραϊκός όρος ρέμες είναι ένα ρήμα που σημαίνει «έρπω» ή «κινούμαι». (Γε 1:21, 28, υποσ.) Το λεξικό της εβραϊκής και της αραμαϊκής των Κέλερ και Μπαουμγκάρτνερ λέει ότι αυτός ο όρος υποδηλώνει κίνηση που είναι μάλλον άσκοπη. (Λεξικό των Βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης [Lexicon in Veteris Testamenti Libros], Λέιντεν, 1958, σ. 895· παράβαλε Αββ 1:14.) Φαίνεται ότι το ουσιαστικό ρέμες περικλείει μεγάλη ποικιλία ζωντανών πλασμάτων και, σύμφωνα με τη χρήση του στις διάφορες περικοπές, γενικά διαχωρίζει αυτά τα «κινούμενα ζώα» από τα θηρία, τα κατοικίδια ζώα, τα πουλιά και τα ψάρια. (Γε 1:24, 25· 6:7, 20· 7:14, 23· 8:17, 19· 9:3· Ιεζ 8:10· 38:20) Άρα, θα μπορούσε να περιλαμβάνει τα ερπετά, καθώς και άλλα είδη ζώων που δεν ανήκουν στις παραπάνω ευρύτερες κατηγορίες. Μπορεί να εφαρμοστεί, όχι μόνο σε χερσαία πλάσματα, αλλά και σε υδρόβια.—Ψλ 104:25.

Ανάμεσα στις 3.000 παροιμίες του σοφού Βασιλιά Σολομώντα υπήρχαν και μερικές που μιλούσαν «για τα ζώα και για τα πετούμενα πλάσματα και για τα κινούμενα πλάσματα και για τα ψάρια». (1Βα 4:33· παράβαλε Παρ 30:19, 24-28.) Το εδάφιο Ωσηέ 2:18 περιγράφει μια διαθήκη που γίνεται με τα θηρία, τα πετούμενα πλάσματα και τα ερπετά της γης, ενώ το εδάφιο Ψαλμός 148:10 συγκαταλέγει τα ερπετά στα πλάσματα που φέρνουν αίνο στον Δημιουργό τους.

Μια άλλη εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «ερπετά» προέρχεται από το ρήμα ζαχάλ, το οποίο σημαίνει «κινούμαι γλιστρώντας». Όπως αναφέρεται στο εδάφιο Δευτερονόμιο 32:24, μεταξύ των πραγμάτων που θα ταλαιπωρούσαν τον ειδωλολατρικό Ισραήλ θα ήταν «το δηλητήριο των ερπετών του χώματος», εννοώντας προφανώς των δηλητηριωδών φιδιών. (Παράβαλε Ιερ 8:17.) Στο εδάφιο Μιχαίας 7:17, τα έθνη που κατανικιούνται από τη δύναμη του Θεού λέγεται ότι βγαίνουν από τις αμυντικές τους θέσεις σαν αναστατωμένα ερπετά.

Η λέξη ἑρπετόν του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου παρουσιάζει μεγάλη αντιστοιχία με την εβραϊκή λέξη ρέμες. Χρησιμοποιείται στην περίπτωση του οράματος που είδε ο Πέτρος στην Ιόππη (Πρ 10:12· 11:6), ενώ τη χρησιμοποιεί και ο Παύλος όταν μιλάει για την ειδωλολατρία των ανθρώπων (Ρω 1:23), καθώς και ο Ιάκωβος αναφορικά με πλάσματα που δαμάζονται από τον άνθρωπο.—Ιακ 3:7.

Εκτός από τα φίδια, άλλα ερπετά που αναφέρονται στην Αγία Γραφή είναι ο χαμαιλέοντας, το σαμιαμίδι και κάποιες άλλες σαύρες.—Βλέπε πληροφορίες στα λήμματα με τα ονόματα των ερπετών.

ΕΡΥΘΡΑ ΘΑΛΑΣΣΑ

Η υδάτινη μάζα που χωρίζει τη βορειοανατολική Αφρική από την Αραβική Χερσόνησο. Περιλαμβάνει τους δύο βραχίονες που είναι γνωστοί ως Κόλπος του Σουέζ και Κόλπος της Άκαμπα. Η Ερυθρά Θάλασσα, με την τωρινή έννοια του όρου, έχει μήκος περίπου 2.250 χλμ., μέγιστο πλάτος περίπου 354 χλμ. και μέσο βάθος σχεδόν 610 μ. Αποτελεί τμήμα του μεγάλου γεωλογικού ρήγματος που είναι γνωστό ως η Ρηξιγενής Κοιλάδα. Λόγω του γρήγορου ρυθμού εξάτμισης που επικρατεί, τα νερά αυτής της θάλασσας είναι πολύ αλμυρά. Οι ισχυροί άνεμοι, οι απότομες μεταβολές στη διεύθυνσή τους και η ύπαρξη μεγάλων υφάλων καθιστούν επικίνδυνη την πλεύση στην Ερυθρά Θάλασσα. Κατά μήκος της ανατολικής ακτής εκτείνονται ψηλές οροσειρές, ενώ τη δυτική ακτή καλύπτουν βραχώδη υψίπεδα και χαμηλοί λόφοι.

Υπάρχουν βάσιμοι λόγοι για να συμπεράνουμε ότι οι εκφράσεις του πρωτότυπου κειμένου που αποδίδονται «Ερυθρά Θάλασσα» εφαρμόζονται στην Ερυθρά Θάλασσα γενικά ή στον έναν από τους δύο βόρειους βραχίονές της. (Εξ 10:19· 13:18· Αρ 33:10, 11· Κρ 11:16· Πρ 7:36) Τα νερά της Ερυθράς Θάλασσας ήταν αυτά που χώρισε θαυματουργικά ο Ιεχωβά έτσι ώστε οι Ισραηλίτες να διαβούν πάνω σε ξηρά, καταποντίζοντας παράλληλα τον Φαραώ και τις στρατιωτικές του δυνάμεις που τους καταδίωκαν. (Εξ 14:21–15:22· Δευ 11:4· Ιη 2:10· 4:23· 24:6· Νε 9:9· Ψλ 106:7, 9, 22· 136:13, 15) Τα Βιβλικά χωρία που εξιστορούν αυτό το περιστατικό χρησιμοποιούν την εβραϊκή έκφραση γιαμ (θάλασσα) ή γιαμ-σουφ (θάλασσα των καλαμιών ή των βούρλων). Με βάση την κυριολεκτική έννοια της φράσης γιαμ-σουφ, ορισμένοι λόγιοι έχουν υποστηρίξει ότι οι Ισραηλίτες δεν διέσχισαν παρά έναν ελώδη τόπο, όπως είναι η περιοχή των Πικρών Λιμνών, και όχι την Ερυθρά Θάλασσα (κυρίως το δυτικό βραχίονα, τον Κόλπο του Σουέζ, όπου σύμφωνα με την άποψη άλλων έλαβε πιθανότατα χώρα η διάβαση). Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι τα νερά ήταν αρκετά ώστε να καλύψουν τις στρατιωτικές δυνάμεις του Φαραώ. (Εξ 14:28, 29) Αυτό θα ήταν αδύνατον να γίνει σε ένα απλό έλος. Επίσης, τα εδάφια Πράξεις 7:36 και Εβραίους 11:29 αποκλείουν την περίπτωση να επρόκειτο απλώς για έναν ελώδη τόπο, εφόσον αναφερόμενα στο ίδιο αυτό περιστατικό χρησιμοποιούν το όνομα «Ερυθρά Θάλασσα». (Βλέπε ΕΞΟΔΟΣ.) Ο ιστορικός Ηρόδοτος (του πέμπτου αιώνα Π.Κ.Χ.) χρησιμοποίησε την ίδια έκφραση αναφερόμενος, όχι σε ένα έλος ή σε μια ασήμαντη υδάτινη μάζα, αλλά στον Ινδικό Ωκεανό, όπου βρίσκεται η Ερυθρά Θάλασσα.—Βλέπε Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, των Λίντελ και Σκοτ, Εκδόσεις «Ι. Σιδέρης», 1921, Τόμ. 2, σ. 331· βλέπε ΠΙΑΪΡΩΘ.

Σε μια εξαγγελία καταδικαστικής κρίσης για τον Εδώμ, η κραυγή από τη συμφορά του Εδώμ αναφέρεται ότι ακούγεται στην Ερυθρά Θάλασσα. (Ιερ 49:21) Αυτό είναι λογικό, εφόσον το νότιο άκρο της περιοχής των Εδωμιτών συνόρευε με την Ερυθρά Θάλασσα (1Βα 9:26), δηλαδή με το βορειοανατολικό βραχίονα της θάλασσας, τον Κόλπο της Άκαμπα. Το όριο του Ισραήλ επίσης εκτεινόταν μέχρι εκείνο το σημείο.—Εξ 23:31.

ΕΡΩΔΙΟΣ

[εβρ., ’αναφάχ].

Πουλί του οποίου η βρώση απαγορευόταν, σύμφωνα με το Μωσαϊκό Νόμο. (Λευ 11:13, 19· Δευ 14:12, 18) Ορισμένοι πιστεύουν ότι η εβραϊκή του ονομασία παράγεται από μια ρίζα που σημαίνει «αναπνέω βαριά» ή πιθανόν «φριμάζω», μάλλον με οργή. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η εν λόγω ονομασία σχετίζεται περισσότερο με την εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «μύτη» (’αφ), περιγράφοντας ίσως το ράμφος του πουλιού αυτού. Εφόσον η Αγία Γραφή λέει «ο ερωδιός κατά το είδος του» («όλα τα είδη του ερωδιού», ΜΠΚ), η εβραϊκή ονομασία μπορεί κάλλιστα να περιλαμβάνει τις διάφορες ποικιλίες που ανήκουν στην οικογένεια των ερωδιών (επιστημονική ονομασία Αρδεΐδες), λόγου χάρη το γνήσιο ερωδιό, την αιγκρέττα και τη μουγκάνα. Όλα αυτά τα πουλιά έχουν μακριά αιχμηρά ράμφη, και μερικά φημίζονται για τον ασυνήθιστο βραχνό ήχο που βγάζουν όταν ενοχληθούν ή ερεθιστούν.

Τα πουλιά που ανήκουν στην οικογένεια των ερωδιών είναι κατά κύριο λόγο καλοβατικά και συχνάζουν σε έλη, βάλτους, ποτάμια της ενδοχώρας και λίμνες. Έχουν μακρύ, λεπτό λαιμό και μακριά, γυμνά, υπερβολικά λεπτά πόδια, καθώς και μακριά δάχτυλα περιλαμβανομένου και ενός μεγάλου πίσω δαχτύλου. Βαδίζουν στο νερό με επιβλητικό βηματισμό, ψάχνοντας για βατράχους, μικρά καβούρια ή μικρά ερπετά, ή στέκονται ακίνητα, περιμένοντας υπομονετικά να βρεθεί μέσα στο βεληνεκές τους κάποιο μικρό ψάρι, και τότε, εκτινάσσοντας αστραπιαία το μακρύ λαιμό τους, καρφώνουν το ψάρι με το αιχμηρό ράμφος τους. Με τις μεγάλες φτερούγες τους, πετούν θεαματικά και με σχετικά αργό ρυθμό, έχοντας τα πόδια τους τεντωμένα προς τα πίσω, αλλά το μακρύ λαιμό τους αναδιπλωμένο έτσι ώστε το κεφάλι να αναπαύεται ανάμεσα στους ώμους, διαφέροντας ως προς αυτό από τους γερανούς και τις ίβιδες, που πετούν έχοντας και το λαιμό και τα πόδια τεντωμένα.

Στην Παλαιστίνη υπάρχουν αρκετές ποικιλίες ερωδιών: ο τσικνιάς ή σταχτοτσικνιάς (αρδέα η τεφρόχρους [Ardea cinerea]), ο ερωδιός Γολιάθ (αρδέα η γολιάθ [Ardea goliath]) και ο πορφυροτσικνιάς (αρδέα η πορφυρά [Ardea purpurea]). Έχουν μήκος μέχρι 1,5 μ. και βρίσκονται γύρω από τη Θάλασσα της Γαλιλαίας, στις όχθες του Ιορδάνη και του Κισών, σε ελώδεις περιοχές και στα παράλια.

Οι αιγκρέττες, που έχουν συνήθως ολόλευκο φτέρωμα, συγκαταλέγονται στα πιο χαριτωμένα και όμορφα πουλιά της οικογένειας των ερωδιών. Έχουν μήκος 50-90 εκ. και είναι κοινές στην Παλαιστίνη. Ο γελαδάρης (ερωδιός ο βουκόλος [Bubulcus ibis]), ένα είδος αιγκρέττας, βρίσκεται συχνά μαζί με βόδια που βόσκουν και τρέφεται με τα διαθέσιμα έντομα.

Η μουγκάνα είναι μια πιο μεγαλόσωμη ποικιλία ερωδιού και με πιο καφετιά απόχρωση, η οποία βρίσκεται επίσης σε ελώδεις περιοχές της Παλαιστίνης. Η τρανομουγκάνα (βούταυρος ο αστερίας [Botaurus stellaris]), μήκους περίπου 75 εκ., ξεχωρίζει από το φτέρωμά της που έχει μαύρες, κίτρινες και λευκές λωρίδες, ενώ το κάτω μέρος της είναι αχνοκίτρινο με καφέ ραβδώσεις, και τα πόδια της κιτρινοπράσινα. Αυτός ο συνδυασμός χρωμάτων ταιριάζει απόλυτα με το χόρτο των ελών όπου κατοικεί το συγκεκριμένο πουλί, το οποίο, όταν αντιμετωπίζει κίνδυνο, στέκεται ακίνητο με το λαιμό και το ράμφος του στραμμένα προς τα πάνω. Χάρη σε αυτή την τακτική, καθώς και στις κάθετες ραβδώσεις του, γίνεται ένα με το περιβάλλον του και καμουφλάρεται αποτελεσματικά. Μια άλλη ποικιλία που βρίσκεται στην Παλαιστίνη είναι η νανομουγκάνα (ιξόβρυχος ο μικρός [Ixobrychus minutus]). Οι μουγκάνες φημίζονται, επίσης, για το βαθύ υπόκωφο ήχο που βγάζουν εκπνέοντας δυνατά αέρα από τον οισοφάγο τους, ενώ ταυτόχρονα συστρέφουν βίαια το κεφάλι και το λαιμό τους.

[Εικόνα στη σελίδα 1000]

Ερωδιός· πουλί του οποίου η βρώση απαγορευόταν για τους Ισραηλίτες, σύμφωνα με το Νόμο

ΕΣΑΝ

(Εσάν) [πιθανώς, Αυτός που Στηρίζεται].

Πόλη στην ορεινή περιοχή του Ιούδα. (Ιη 15:20, 48, 52) Αν και η ακριβής θέση της δεν είναι γνωστή, η απόδοση «Σομά» της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα (Βατικανό ΧΡΓΦ. 1209) έχει οδηγήσει μερικούς λογίους στο συμπέρασμα ότι ταυτίζεται με το Χίρμπετ Σαμά (Χορβάτ ες-Σάμα), περίπου 15 χλμ. ΝΝΔ της Ιερουσαλήμ.

ΕΣΑΡ-ΑΔΔΩΝ

(Εσάρ-αδδών) [ασσυριακής προέλευσης· σημαίνει «Ο Ασσούρ Δίνει Αδελφό»].

Γιος και διάδοχος του Σενναχειρείμ, του βασιλιά της Ασσυρίας, αν και όχι ο μεγαλύτερος. Σε μια από τις επιγραφές του, ο Εσάρ-αδδών επιβεβαιώνει τη Γραφική αφήγηση για το θάνατο του πατέρα του (Ησ 37:37, 38), λέγοντας: «Μια έμμονη ιδέα κυρίευσε τους αδελφούς μου. Εγκατέλειψαν τους θεούς και στράφηκαν σε πράξεις βίας, σχεδιάζοντας το κακό. . . . Για να πάρουν τη βασιλεία σκότωσαν τον Σενναχειρείμ, τον πατέρα τους».—Αρχεία της Αρχαίας Ασσυρίας και Βαβυλωνίας (Ancient Records of Assyria and Babylonia), του Ντ. Λάκενμπιλ, 1927, Τόμ. 2, σ. 200, 201.

Ο Εσάρ-αδδών δηλώνει ότι, πριν από το θάνατο του πατέρα του, είχε ήδη επιλεχθεί ως ο διάδοχος του θρόνου και φαίνεται ότι είχε διατελέσει αντιβασιλιάς στη Βαβυλώνα προτού γίνει βασιλιάς της Ασσυρίας. Μετά τη δολοφονία του πατέρα του, ο Εσάρ-αδδών λέει ότι καταδίωξε τους δολοφόνους μέχρι την Αρμενία («στη γη Αραράτ», 2Βα 19:37), όπου τους νίκησε. Η περίοδος της επίσημης διακυβέρνησής του υπολογίζεται ότι διήρκεσε 12 χρόνια.

Στην αρχή της βασιλείας του ο Εσάρ-αδδών άρχισε την αναστήλωση της Βαβυλώνας την οποία είχε καταστρέψει ο Σενναχειρείμ. Ο ναός Εσαγκίλα αναστηλώθηκε και, όσον αφορά την ίδια την πόλη, ο Εσάρ-αδδών λέει: «Τη Βαβυλώνα . . . την ξανάχτισα, την επέκτεινα, την εξύψωσα, την έκανα μεγαλοπρεπή».—Αρχεία της Αρχαίας Ασσυρίας και Βαβυλωνίας, Τόμ. 2, σ. 244.

Τα αρχεία του αναφέρουν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του εναντίον των Γκιμιρράι, δηλαδή των Κιμμερίων, οι οποίοι πιστεύεται ότι ήταν απόγονοι του Γόμερ. (Παράβαλε Γε 10:2· Ιεζ 38:6.) Επίσης, λεηλάτησε την πόλη της Σιδώνας, ιδρύοντας μια νέα πόλη εκεί κοντά, την οποία ονόμασε Καρ-Εσαραδδών. Σε μια από τις επιγραφές του αναφέρει περίπου 20 υποτελείς βασιλιάδες, περιλαμβανομένου και του Μανασσή του Ιούδα (Μενασί βασιλιά του Γιαουντί).

Το υπόμνημα των εδαφίων 2 Χρονικών 33:10-13 δείχνει ότι ο Μανασσής αιχμαλωτίστηκε από «τους αρχηγούς του στρατεύματος του βασιλιά της Ασσυρίας» και οδηγήθηκε στη Βαβυλώνα. Στο παρελθόν μερικοί νόμιζαν ότι αυτή η αναφορά στη Βαβυλώνα ήταν εσφαλμένη, επειδή θεωρούσαν ότι το μέρος όπου θα έπρεπε να οδηγηθεί ο Μανασσής ήταν η Νινευή. Ωστόσο, όπως είδαμε προηγουμένως, ο Εσάρ-αδδών, που παρουσιάζεται στις επιγραφές του ως σύγχρονος του Μανασσή, είχε ανοικοδομήσει τη Βαβυλώνα, αναφέρεται δε ότι «ενδιαφέρθηκε πολύ λιγότερο από κάθε άλλον Ασσύριο βασιλιά για τον εξωραϊσμό της πρωτεύουσάς του, της Νινευή». (Το Βιβλικό Λεξικό του Ερμηνευτή [The Interpreter’s Dictionary of the Bible], επιμέλεια Τζ. Μπάτρικ, 1962, Τόμ. 2, σ. 125) Αν ο Μανασσής αιχμαλωτίστηκε στη διάρκεια της βασιλείας του Εσάρ-αδδών, δεν θα ήταν καθόλου παράξενο να οδηγηθεί στη Βαβυλώνα, για την αναστήλωση της οποίας καυχήθηκε με τόση υπερηφάνεια ο Εσάρ-αδδών. Ας σημειωθεί, ωστόσο, ότι και ο γιος του Εσάρ-αδδών, ο Ασσουρμπανιπάλ, αναφέρει τον Μανασσή ως φόρου υποτελή στη διάρκεια της βασιλείας του.

Τα “Εξήντα Πέντε Χρόνια”. Την εποχή της ανοικοδόμησης του ναού της Ιερουσαλήμ, μερικοί από τους μη Ισραηλίτες κατοίκους του τόπου ανέφεραν ότι είχαν φερθεί στη Σαμάρεια από τον “Εσάρ-αδδών, το βασιλιά της Ασσυρίας”. (Εσδ 4:2) Οι μετεγκαταστάσεις πληθυσμών που οργάνωναν οι Ασσύριοι προς και από τη Σαμάρεια συνεχίστηκαν ως τη δική του βασιλεία, και αυτό θεωρείται από μερικούς στοιχείο το οποίο μας βοηθάει να καταλάβουμε ποια είναι τα “εξήντα πέντε χρόνια” που αναφέρονται στο εδάφιο Ησαΐας 7:8 σε σχέση με την ερήμωση του Εφραΐμ (και της πρωτεύουσάς του της Σαμάρειας). Το διάστημα από τη βασιλεία του Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄ (ο οποίος έκανε την πρώτη εκτόπιση πληθυσμού από το βόρειο βασίλειο του Ισραήλ λίγο μετά την προφητεία του Ησαΐα) μέχρι τη βασιλεία του Εσάρ-αδδών θα μπορούσε να αντιστοιχεί σε μια τέτοια 65χρονη περίοδο που διήρκεσε μέχρι την “κατασυντριβή” του Εφραΐμ «ώστε να μην είναι λαός».

Η Κατάκτηση της Αιγύπτου. Η σημαντικότερη στρατιωτική επιτυχία του Εσάρ-αδδών ήταν η κατάκτηση της Αιγύπτου, αφού πρώτα νίκησε τον αιγυπτιακό στρατό υπό τον Αιθίοπα ηγεμόνα Τιρχάκα (ο οποίος αναφέρεται ως ο “βασιλιάς της Αιθιοπίας” στο εδάφιο 2Βα 19:9) και κατέλαβε την πόλη της Μέμφιδος. Ως αποτέλεσμα, ο Εσάρ-αδδών πρόσθεσε στους πολλούς τίτλους του και αυτόν του «Βασιλιά των βασιλιάδων της Αιγύπτου».

Αν και ο Εσάρ-αδδών οργάνωσε την Αίγυπτο κατά περιφέρειες και τοποθέτησε Ασσύριους κυβερνήτες πάνω από τους άρχοντες αυτών των περιοχών, μέσα σε λίγα χρόνια ξέσπασε ανταρσία. Ο Ασσύριος βασιλιάς ξεκίνησε μια δεύτερη εκστρατεία για την καταστολή της εξέγερσης, αλλά ενώ ήταν καθ’ οδόν πέθανε στη Χαρράν. Στις επιγραφές του ο Εσάρ-αδδών είχε δηλώσει: «Είμαι δυνατός, είμαι παντοδύναμος, είμαι ήρωας, είμαι γιγάντιος, είμαι κολοσσιαίος». (Αρχεία της Αρχαίας Ασσυρίας και Βαβυλωνίας, Τόμ. 2, σ. 226) Ωστόσο, όπως όλοι οι άλλοι ατελείς άνθρωποι αποδείχτηκε και αυτός υπόδουλος στην εξουσία της Βασίλισσας Αμαρτίας και του Βασιλιά Θανάτου, οι οποίοι απαίτησαν τη ζωή του.—Παράβαλε Ψλ 146:3, 4· Εκ 9:4· Ρω 5:21.

Προτού πεθάνει, ο Εσάρ-αδδών είχε κάνει διευθετήσεις για να διασφαλιστεί η ομαλή διαδοχή στο θρόνο, ανακηρύσσοντας διάδοχό του το γιο του τον Ασσουρμπανιπάλ και ορίζοντας έναν άλλον γιο του, τον Σαμάς-σουμ-ουκίν, βασιλιά της Βαβυλώνας. Έτσι λοιπόν, μετά το θάνατο του Εσάρ-αδδών ο Ασσουρμπανιπάλ έγινε ο επόμενος μονάρχης της Ασσυρίας.

[Εικόνα στη σελίδα 1002]

Ο Ασσύριος Βασιλιάς Εσάρ-αδδών, στον οποίο αποδίδεται μεγάλο μέρος της εποίκισης της Σαμάρειας με ξένους

ΕΣΒΑΑΛ

Βλέπε ΙΣ-ΒΟΣΘΕ.

ΕΣΒΑΪ

(Εσβαΐ).

Ο πατέρας του Νααραΐ, ενός από τους κραταιούς άντρες των στρατιωτικών δυνάμεων του Βασιλιά Δαβίδ.—1Χρ 11:26, 37.

ΕΣΒΑΝ, 1

(Εσβάν).

Ο δεύτερος στη σειρά κατονομαζόμενος γιος του σεΐχη Δησών, απόγονος του Σηείρ του Χορίτη. Οι Χορίτες ήταν οι κάτοικοι της γης Σηείρ προτού τους εκδιώξουν και τους αφανίσουν οι γιοι του Ησαύ.—Γε 36:20, 26· 1Χρ 1:38, 41· Δευ 2:12.

ΕΣΒΑΝ, 2

Βλέπε ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ.

ΕΣΒΩΝ

(Εσβών).

1. Γιος του Γαδ και εγγονός του Ιακώβ. (Γε 46:16) Στην παράλληλη αφήγηση του εδαφίου Αριθμοί 26:16, αντί του Εσβών αναφέρεται ο Οζνί, ο προπάτορας των Οζνιτών, πράγμα που υποδηλώνει ότι και τα δύο ονόματα προσδιορίζουν το ίδιο άτομο.

2. Γιος του Βελά και απόγονος του Βενιαμίν. Ο Εσβών χαρακτηρίζεται ως ένας από εκείνους που ήταν «κεφαλές του οίκου των προπατόρων τους, γενναίοι και κραταιοί άντρες».—1Χρ 7:6, 7.

ΕΣΔΡΑΣ

(Έσδρας) [Βοήθεια].

1. Ααρωνικός ιερέας, απόγονος του Ελεάζαρ και του Φινεές. Ήταν λόγιος, πεπειραμένος αντιγραφέας και δάσκαλος του Νόμου, γνώστης τόσο της εβραϊκής όσο και της αραμαϊκής γλώσσας. Ο Έσδρας είχε γνήσιο ζήλο για την αγνή λατρεία και «είχε ετοιμάσει την καρδιά του ώστε να συμβουλεύεται το νόμο του Ιεχωβά και να τον εκτελεί και να διδάσκει στον Ισραήλ διάταξη και δικαιοσύνη». (Εσδ 7:1-6, 10) Εκτός από το ομώνυμο βιβλίο του, ο Έσδρας φαίνεται ότι έγραψε και τα δύο βιβλία των Χρονικών, η δε Ιουδαϊκή παράδοση τον αναγνωρίζει ως τον πρώτο που άρχισε να συλλέγει και να καταχωρίζει τα βιβλία των Εβραϊκών Γραφών. Επιπλέον, ο Έσδρας ήταν εξαίρετος ερευνητής, δεδομένου ότι αναφέρει 20 περίπου πηγές πληροφοριών στα δύο βιβλία των Χρονικών. Εφόσον πολλοί από τους Ιουδαίους ήταν διασκορπισμένοι σε πολλά και μακρινά μέρη την εποχή του Έσδρα, χρειαζόταν να γίνουν πολυάριθμα αντίγραφα των Εβραϊκών Γραφών, και πιθανώς ο Έσδρας υπήρξε πρωτοπόρος σε αυτό το έργο.

Δεν υπάρχουν λεπτομέρειες στην Αγία Γραφή για τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Ζούσε στη Βαβυλώνα και καταγόταν από οικογένεια αρχιερέων, αλλά όχι από το συγκεκριμένο κλάδο που κατείχε το αρχιερατικό αξίωμα αμέσως μετά την επιστροφή από την εξορία το 537 Π.Κ.Χ. Ο τελευταίος πρόγονος του Έσδρα με αυτό το αξίωμα ήταν ο Σεραΐας, ο οποίος ήταν αρχιερέας στις ημέρες του Βασιλιά Σεδεκία του Ιούδα. Αυτός ο Σεραΐας είχε θανατωθεί από τον Ναβουχοδονόσορα όταν κατακτήθηκε η Ιερουσαλήμ το 607 Π.Κ.Χ. (Εσδ 7:1, 6· 2Βα 25:18, 21) Στη Βαβυλώνα οι Ιουδαίοι συνέχισαν να τρέφουν σεβασμό για το ιερατείο, γι’ αυτό και οι ιερατικές οικογένειες διατήρησαν την ταυτότητά τους. Επιπλέον, η οργανωμένη Ιουδαϊκή κοινότητα, με τους πρεσβυτέρους ως κεφαλές, εξακολούθησε να λειτουργεί. (Ιεζ 20:1) Η οικογένεια του Έσδρα πιθανώς ενδιαφερόταν να αποκτήσει ο Έσδρας γνώση του νόμου του Θεού, αλλά παρόμοιο ενδιαφέρον είχε και ο ίδιος. Γι’ αυτό και η μόρφωσή του ήταν πολύ καλή.

Αν, όπως πιστεύουν μερικοί λόγιοι, δεν ήταν δυνατόν να γίνει κάποιος γραμματέας πριν από το 30ό έτος της ηλικίας του, ο Έσδρας ίσως ήταν μεγαλύτερος από 30 χρονών το 468 Π.Κ.Χ., όταν πήγε στην Ιερουσαλήμ. Χωρίς αμφιβολία, θα είχε ζήσει και στη διάρκεια της διακυβέρνησης του Ασσουήρη, την εποχή του Μαροδοχαίου και της Εσθήρ, όταν είχε βγει το διάταγμα να εξολοθρευτούν οι Ιουδαίοι σε όλη την Περσική Αυτοκρατορία. Εφόσον πολλοί Ιουδαίοι ζούσαν στη Βαβυλώνα, αυτή η εθνική κρίση θα πρέπει να εντυπώθηκε ανεξίτηλα στον Έσδρα, γεγονός που ενίσχυσε την πίστη του στο ότι ο Ιεχωβά φροντίζει το λαό του και τον ελευθερώνει, και επίσης τον εκπαίδευσε και τον βοήθησε να αποκτήσει πιο ώριμη κρίση και περισσότερες ικανότητες ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί στο μεγάλο έργο που του ανατέθηκε αργότερα.—Εσθ 1:1· 3:7, 12, 13· 8:9· 9:1.

Προς την Ιερουσαλήμ. Ήταν το έτος 468 Π.Κ.Χ., 69 χρόνια έπειτα από την επιστροφή του πιστού Ιουδαϊκού υπολοίπου από τη Βαβυλώνα υπό την ηγεσία του Ζοροβάβελ, όταν ο Πέρσης βασιλιάς Αρταξέρξης ο Μακρόχειρας έκανε δεκτά «όλα όσα ζήτησε» ο Έσδρας για να μπορέσει να πάει στην Ιερουσαλήμ και να προωθήσει την αγνή λατρεία εκεί. Σύμφωνα με επίσημη επιστολή του βασιλιά, όσοι Ισραηλίτες επιθυμούσαν αυτοπροαίρετα να πάνε με τον Έσδρα στην Ιερουσαλήμ μπορούσαν να τον συνοδεύσουν.—Εσδ 7:1, 6, 12, 13.

Ακόμη και στις ημέρες του Έσδρα, γιατί χρειάζονταν ισχυρή πίστη οι Ιουδαίοι που έφυγαν από τη Βαβυλώνα;

Πολλοί από τους Ιουδαίους είχαν γίνει ευκατάστατοι στη Βαβυλώνα, ενώ η Ιερουσαλήμ δεν πρόσφερε λαμπρές προοπτικές από υλική άποψη. Η Ιερουσαλήμ ήταν αραιοκατοικημένη. Το καλό ξεκίνημα που είχαν κάνει οι Ιουδαίοι υπό τον Ζοροβάβελ φαίνεται ότι είχε εκφυλιστεί. Ένας σχολιαστής, ο Ντιν Στάνλεϊ, αναφέρει: «Η Ιερουσαλήμ είχε ελάχιστους κατοίκους και προφανώς δεν συνέχιζε να εξελίσσεται σύμφωνα με τις προοπτικές που είχε την εποχή των πρώτων επαναπατρισθέντων. . . . Είναι βέβαιο ότι, είτε επειδή η αρχική ανάπτυξη είχε τα τρωτά της είτε εξαιτίας κάποιας νέας επιδρομής από τις γειτονικές φυλές για την οποία δεν έχουμε σαφή στοιχεία, τα τείχη της Ιερουσαλήμ ήταν ακόμη ημιτελή. Είχαν τεράστια κενά στα σημεία όπου οι πύλες είχαν καεί και δεν είχαν επισκευαστεί. Οι πλαγιές στους βραχώδεις λόφους της ήταν γεμάτες από τα ερείπια των τειχών. Ο Ναός, μολονότι είχε ολοκληρωθεί, εξακολουθούσε να έχει ελάχιστο εξοπλισμό και ανεπαρκή σκεύη». (Έσδρας και Νεεμίας: Η Ζωή τους και η Εποχή Τους [Ezra and Nehemiah: Their Lives and Times], του Τζορτζ Ρόλινσον, Λονδίνο, 1890, σ. 21, 22) Επιστρέφοντας, λοιπόν, κάποιος στην Ιερουσαλήμ έχανε την κοινωνική του θέση, διέκοπτε τις επαφές του, απαρνιόταν μια λίγο ως πολύ άνετη ζωή και έπρεπε να ξαναφτιάξει τη ζωή του σε μια μακρινή χώρα κάτω από σκληρές, δύσκολες και ενδεχομένως επικίνδυνες περιστάσεις—για να μην αναφέρουμε το μακρινό και επισφαλές ταξίδι, αφού ήταν πιθανό να συναντήσει κανείς στη διαδρομή πολλές εχθρικές αραβικές φυλές και άλλους μη φιλικούς λαούς. Απαιτούνταν ζήλος για την αληθινή λατρεία, πίστη στον Ιεχωβά και θάρρος για να κάνει κάποιος αυτό το βήμα. Μόνο 1.500 περίπου άντρες μαζί με τις οικογένειές τους προθυμοποιήθηκαν και μπόρεσαν να επιστρέψουν, ίσως γύρω στους 6.000 συνολικά. Ο Έσδρας είχε δύσκολο έργο ως αρχηγός τους. Αλλά η προηγούμενη πορεία της ζωής του τον είχε προετοιμάσει, και έτσι ο Έσδρας ενίσχυσε τον εαυτό του σύμφωνα με το χέρι του Ιεχωβά το οποίο ήταν πάνω του.—Εσδ 7:10, 28· 8:1-14.

Ο Ιεχωβά Θεός προμήθευσε υλική βοήθεια η οποία ήταν πολύ απαραίτητη, γιατί η οικονομική κατάσταση στην Ιερουσαλήμ δεν ήταν καλή και οι πόροι εκείνων που θα ταξίδευαν με τον Έσδρα ήταν περιορισμένοι. Ο Βασιλιάς Αρταξέρξης και οι εφτά σύμβουλοί του υποκινήθηκαν να συνεισφέρουν εθελοντικά για να αγοραστούν τα ζώα που θα προσφέρονταν ως θυσία καθώς και οι προσφορές σιτηρών και οι σπονδές για αυτά. Επιπλέον, ο Έσδρας εξουσιοδοτήθηκε να λάβει συνεισφορές για τον ίδιο σκοπό από τη διοικητική περιφέρεια της Βαβυλώνας. Αν περίσσευαν κάποια χρήματα από τις συνεισφορές, ο Έσδρας και όσοι ήταν μαζί του μπορούσαν να αποφασίσουν πώς θα χρησιμοποιούνταν αυτά με τον καλύτερο τρόπο. Τα σκεύη για την υπηρεσία του ναού θα έπρεπε να παραδοθούν όλα στην Ιερουσαλήμ. Αν υπήρχε ανάγκη και για άλλα χρήματα, θα μπορούσαν να τα πάρουν από το θησαυροφυλάκιο του βασιλιά. Οι θησαυροφύλακες που ήταν πέρα από τον Ποταμό ενημερώθηκαν ότι ο Έσδρας μπορούσε να τους ζητήσει ασήμι, σιτάρι, κρασί και λάδι μέχρι κάποια ορισμένη ποσότητα και αλάτι σε απεριόριστη ποσότητα, και ότι θα έπρεπε να του δώσουν αμέσως ό,τι τους ζητούσε. Επιπρόσθετα, οι ιερείς και όσοι εργάζονταν στο ναό εξαιρέθηκαν από τη φορολογία. Επιπλέον, ο Έσδρας εξουσιοδοτήθηκε να διορίσει δικαστές και κριτές, και θα έπρεπε να εκτελείται κρίση εναντίον όποιου δεν υπάκουε στο νόμο του Θεού και στο νόμο του βασιλιά, «είτε για θάνατο είτε για εκτόπιση είτε για χρηματικό πρόστιμο είτε για φυλάκιση».—Εσδ 7:11-26.

Αναγνωρίζοντας την κατεύθυνση του Ιεχωβά σε όλα αυτά, ο Έσδρας προχώρησε αμέσως στην αποστολή του. Συγκέντρωσε τους Ισραηλίτες στις όχθες του ποταμού Ααβά όπου επιθεώρησε επί τρεις ημέρες το λαό. Εκεί ανακάλυψε πως, παρότι υπήρχαν μεταξύ τους μερικοί ιερείς, δεν είχε προθυμοποιηθεί να τους συνοδεύσει κανένας Λευίτης που δεν ήταν ιερέας, αν και υπήρχε πολύ μεγάλη ανάγκη για υπηρεσία στο ναό. Ο Έσδρας επέδειξε τότε τις ηγετικές του ικανότητες. Χωρίς να πτοηθεί από την κατάσταση, έστειλε αμέσως επίσημους εκπροσώπους στους Ιουδαίους ενός τόπου ονομαζόμενου Κασιφία. Εκείνοι ανταποκρίθηκαν ευνοϊκά, με αποτέλεσμα να έρθουν 38 Λευίτες και 220 Νεθινίμ. Με αυτούς και τις οικογένειές τους, το σύνολο όσων συνόδευαν τον Έσδρα ανήλθε χωρίς αμφιβολία στους 7.000 και πλέον.—Εσδ 7:27, 28· 8:15-20.

Ο Έσδρας κήρυξε κατόπιν νηστεία για να ζητήσει από τον Ιεχωβά να τους υποδείξει τον ορθό δρόμο. Παρότι το καραβάνι του θα μετέφερε πολλά πλούτη, ο Έσδρας δεν θέλησε να αμαυρώσει έστω και στο ελάχιστο το όνομα του Ιεχωβά ζητώντας συνοδεία, εφόσον είχε ήδη εκφράσει στο βασιλιά την ακράδαντη πεποίθησή του ότι ο Ιεχωβά θα προστάτευε τους υπηρέτες του. Αφού ικέτευσε τον Θεό, κάλεσε 12 από τους αρχηγούς των ιερέων, τους ζύγισε προσεκτικά τη συνεισφορά, η οποία σύμφωνα με τις σημερινές τιμές φαίνεται ότι άξιζε $43.000.000 και πλέον, και την ανέθεσε στη φροντίδα τους.—Εσδ 8:21-30.

Το χέρι του Ιεχωβά αποδείχτηκε πράγματι ότι ήταν μαζί με τον Έσδρα και με εκείνους που τον συνόδευαν προστατεύοντάς τους από “τον εχθρό στο δρόμο”, ώστε έφτασαν με ασφάλεια στην Ιερουσαλήμ. (Εσδ 8:22) Οι ιερείς και οι Λευίτες που υπηρετούσαν στο ναό αναγνώρισαν χωρίς κανένα πρόβλημα την εξουσία του Έσδρα και εκείνος παρέδωσε σε αυτούς τα πολύτιμα πράγματα που είχε φέρει μαζί του.—Εσδ 8:31-34.

Προτρέπει τον Ισραήλ να Αποπέμψει τις Αλλοεθνείς Συζύγους. Έπειτα από την προσφορά θυσιών στο ναό, ο Έσδρας έμαθε από τους άρχοντες ότι πολλοί από το λαό, τους ιερείς και τους Λευίτες που ζούσαν στη χώρα είχαν πάρει αλλοεθνείς συζύγους. Όταν το άκουσε αυτό, έσκισε το ένδυμά του και το αμάνικο πανωφόρι του, ξερίζωσε τρίχες από το κεφάλι του και από τη γενειάδα του και κάθησε αποσβολωμένος μέχρι τη βραδινή προσφορά σιτηρών. Κατόπιν, πέφτοντας στα γόνατά του και απλώνοντας τις παλάμες του προς τον Ιεχωβά, ομολόγησε δημόσια ενώπιον ορισμένων συναγμένων Ισραηλιτών τις αμαρτίες του λαού του, αρχίζοντας από τις ημέρες των προπατόρων τους.—Εσδ 8:35–10:1.

Στη συνέχεια, ο Σεχανίας, μιλώντας εκ μέρους του λαού, συνέστησε να συνάψουν διαθήκη με τον Ιεχωβά ότι θα απέπεμπαν τις αλλοεθνείς συζύγους τους και τα παιδιά που είχαν γεννήσει εκείνες, και κατόπιν είπε στον Έσδρα: «Σήκω, γιατί εσύ έχεις την ευθύνη του ζητήματος, και εμείς είμαστε μαζί σου. Να είσαι ισχυρός και να αναλάβεις δράση». Έτσι λοιπόν, ο Έσδρας έβαλε το λαό να ορκιστεί και στάλθηκε μήνυμα σε όλους τους πρώην εξορίστους να συγκεντρωθούν μέσα σε τρεις ημέρες στην Ιερουσαλήμ για να διορθώσουν το κακό. Σε εκείνη την περίπτωση, ο Έσδρας πρότρεψε το συναγμένο λαό να εξομολογηθεί στον Ιεχωβά και να αποχωριστεί από τις αλλοεθνείς συζύγους. Ωστόσο, επειδή στην παράβαση αυτή περιλαμβανόταν μεγάλος αριθμός του λαού, δεν ήταν δυνατόν να τακτοποιήσουν εντελώς το ζήτημα αμέσως και επί τόπου, αλλά η ακαθαρσία καθαρίστηκε σταδιακά, σε διάστημα τριών περίπου μηνών.—Εσδ 10:2-17.

Με τον Νεεμία. Το αν παρέμεινε ο Έσδρας στην Ιερουσαλήμ ή επέστρεψε στη Βαβυλώνα δεν είναι βέβαιο. Αλλά οι άσχημες συνθήκες στις οποίες περιήλθε η πόλη και η διαφθορά που μόλυνε το ιερατείο φαίνεται να υποδηλώνουν την απουσία του. Πιθανόν να τον κάλεσε ο Νεεμίας να επιστρέψει μετά την ανοικοδόμηση των τειχών της Ιερουσαλήμ. Όπως και αν έχουν τα πράγματα, τον βλέπουμε και πάλι στο προσκήνιο, καθώς εμφανίζεται να διαβάζει το Νόμο στο συναθροισμένο λαό και να τους διδάσκει. Τη δεύτερη ημέρα εκείνης της συνέλευσης οι κεφαλές του λαού κάνουν μια ειδική συνάθροιση με τον Έσδρα ώστε να αποκτήσουν ενόραση στο Νόμο. Η Γιορτή των Σκηνών διεξάγεται με χαρά. Αφού τηρούν επί οχτώ ημέρες τη γιορτή, ορίζουν την 24η Τισρί ημέρα νηστείας και εξομολόγησης των αμαρτιών τους μέσω προσευχής. Υπό τη δυναμική ηγεσία και τις κατευθύνσεις του Έσδρα και του Νεεμία, συνάπτεται «μια αξιόπιστη συμφωνία», όχι προφορικώς αυτή τη φορά, αλλά γραπτώς, η οποία επικυρώνεται με τη σφραγίδα των αρχόντων, των Λευιτών και των ιερέων.—Νε 8:1-9, 13-18· κεφ. 9.

Συγγραφικό Έργο. Τα βιβλία των Χρονικών καθώς και το βιβλίο που φέρει το όνομα του Έσδρα πιστοποιούν ότι ο Έσδρας ήταν ακούραστος ερευνητής και διέθετε τη διάκριση που απαιτούνταν ώστε να κρίνει τις διάφορες αποδόσεις που υπήρχαν στα αντίγραφα του Νόμου εκείνης της εποχής. Έδειξε εξαιρετικό ζήλο όσον αφορά την έρευνα των επίσημων εγγράφων του έθνους του, και προφανώς χάρη στις δικές του προσπάθειες έχουμε στη διάθεσή μας το ακριβές αρχείο που μας παρέχουν τα βιβλία των Χρονικών. Πρέπει να θυμόμαστε, ωστόσο, ότι τον ενέπνεε το πνεύμα του Θεού και ότι ο Θεός τον καθοδήγησε με σκοπό να διαφυλαχτεί ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας του Ισραήλ προς όφελός μας.

Ο ζήλος του Έσδρα για τη δικαιοσύνη, η συνοδευόμενη από προσευχή εμπιστοσύνη του στον Ιεχωβά, η πιστότητα με την οποία δίδαξε το νόμο του Θεού στον Ισραήλ και η επιμέλεια με την οποία προώθησε την αληθινή λατρεία τον καθιστούν εξαίρετο παράδειγμα, άξιο μίμησης, εφόσον είναι ένας από εκείνους που περιλαμβάνονται στο «τόσο μεγάλο σύννεφο μαρτύρων».—Εβρ 12:1.

2. Ιερέας που επέστρεψε με τον Ζοροβάβελ από τη Βαβυλώνα στην Ιερουσαλήμ το 537 Π.Κ.Χ.—Νε 12:1, 13.

ΕΣΔΡΑΣ (ΒΙΒΛΙΟ)

Αφήγηση η οποία δείχνει πώς εκπλήρωσε ο Ιεχωβά τις υποσχέσεις που είχε δώσει να αποκαταστήσει τον Ισραήλ από τη βαβυλωνιακή εξορία και να εδραιώσει εκ νέου την αληθινή λατρεία στην Ιερουσαλήμ. Περιλαμβάνει τις αυτοκρατορικές διαταγές για την αποκατάσταση της λατρείας του Ιεχωβά μεταξύ των Ιουδαίων μετά την 70χρονη ερήμωση της Ιερουσαλήμ, καθώς και την περιγραφή των ενεργειών που έγιναν για να επιτευχθεί αυτό παρά τα εμπόδια. Ο Έσδρας παρέμεινε πιστά προσκολλημένος στο παραπάνω θέμα σε ολόκληρο το βιβλίο. Αυτός φαίνεται να είναι ο λόγος για την παράλειψη των όσων συνέβησαν σε ορισμένα χρονικά διάκενα, όπως αυτό που μεσολαβεί μεταξύ των κεφαλαίων 6 και 7 του βιβλίου, διότι ο συγγραφέας δεν προσπαθούσε να παρουσιάσει ολοκληρωμένη ιστορική περιγραφή της εποχής.

Συγγραφέας. Ο Έσδρας, ως ιερέας, λόγιος, επιδέξιος αντιγραφέας και άτομο που είχε «ετοιμάσει την καρδιά του ώστε . . . να διδάσκει στον Ισραήλ διάταξη και δικαιοσύνη» και να διορθώσει τις ελλείψεις σχετικά με τη λατρεία του Ιεχωβά την οποία ασκούσαν οι επαναπατρισμένοι Ισραηλίτες, ήταν το ιδανικό άτομο για να γράψει το ομώνυμο βιβλίο. Η βασιλική δύναμη που του παραχώρησε ο βασιλιάς της Περσίας θα του είχε δώσει πρόσθετο λόγο και εξουσία για να πραγματοποιήσει την αναγκαία έρευνα, και θα αναμέναμε λογικά ότι ένας άνθρωπος με τέτοια εφόδια θα έγραφε μια αφήγηση για αυτό το σημαντικό τμήμα της ιστορίας του έθνους του. (Εσδ 7:6, 10, 25, 26) Επομένως, δεν είναι ανέντιμη η χρήση του πρώτου προσώπου για το συγγραφέα μέσα στο βιβλίο, από το εδάφιο 27 του 7ου κεφαλαίου μέχρι και το 9ο κεφάλαιο. Οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν ότι το βιβλίο του Έσδρα συνεχίζει την ιστορική αφήγηση από το σημείο όπου σταματούν τα βιβλία των Χρονικών, όπως αποκαλύπτει η σύγκριση των εδαφίων 2 Χρονικών 36:22, 23 και Έσδρας 1:1-3. Και αυτό επίσης υποδεικνύει τον Έσδρα ως το συγγραφέα. Η Ιουδαϊκή παράδοση αποδίδει παρόμοια τη συγγραφή στον Έσδρα.

Αυθεντικότητα. Το βιβλίο του Έσδρα περιλαμβάνεται στον Εβραϊκό κανόνα. Αρχικά ήταν συγχωνευμένο με το βιβλίο του Νεεμία απαρτίζοντας έναν ρόλο. Το Βαβυλωνιακό Ταλμούδ (Μπαβά Μπατρά 14β) ακολουθεί την παράδοση αυτή, αλλά από το 16ο αιώνα και έπειτα όσες Γραφές έχουν τυπωθεί στην εβραϊκή γλώσσα περιέχουν κάποιο διαχωριστικό σημάδι, παρότι υπολογίζουν τα δύο βιβλία ως ένα στο συνολικό αριθμό των βιβλίων των Εβραϊκών Γραφών. Υπάρχει ένα απόκρυφο βιβλίο στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα που αποκαλείται Έσδρας Α΄. Αυτό αποτελείται από περικοπές των βιβλίων Δεύτερο Χρονικών, Έσδρας και Νεεμίας, καθώς επίσης από ορισμένους δημοφιλείς μύθους. Υπάρχει επίσης το ψευδεπίγραφο βιβλίο Αποκάλυψη Έσδρα ή Έσδρας Δ΄.

Το μεγαλύτερο τμήμα του βιβλίου του Έσδρα γράφτηκε στην εβραϊκή, αλλά ένα σημαντικό τμήμα είναι γραμμένο στην αραμαϊκή, εφόσον ο Έσδρας αντέγραψε από τα δημόσια αρχεία και τα επίσημα έγγραφα. Αυτές οι περικοπές περιλαμβάνουν τα αντίγραφα επιστολών τις οποίες έστειλαν στους Πέρσες βασιλιάδες αξιωματούχοι της περιοχής «πέρα από τον [Ευφράτη] Ποταμό», καθώς και τις βασιλικές απαντήσεις και τα διατάγματα που διαβίβαζαν εντολές στους αξιωματούχους αυτούς. Επίσης, ο Έσδρας περιέλαβε μια σύντομη εξιστόρηση για να συνδέσει αυτά τα έγγραφα. Η αραμαϊκή ήταν η γλώσσα που χρησιμοποιούνταν στη διπλωματία και στο διεθνές εμπόριο την εποχή του Έσδρα. Τα τμήματα που είναι γραμμένα στην αραμαϊκή βρίσκονται στα κεφάλαια 4 ως 7. Κάποιες από τις πληροφορίες που παρέχει ο Έσδρας αντιγράφηκαν από Ιουδαϊκά αρχεία, οπότε αυτό το τμήμα είναι γραμμένο φυσικά στην εβραϊκή. Και αυτά επίσης τα στοιχεία ενισχύουν την επιχειρηματολογία για την αυθεντικότητα της αφήγησης του Έσδρα.

Τα εδάφια Έσδρας 7:23-26 αναφέρουν ότι η περσική κυβέρνηση ενέκρινε την εφαρμογή του Μωσαϊκού Νόμου από τους Ιουδαίους και ότι, κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι Πέρσες είχαν κάποια συμβολή στην αποκατάσταση της αληθινής λατρείας. Η σειρά με την οποία αναφέρει ο Έσδρας τους Πέρσες βασιλιάδες είναι ακριβής. Σήμερα η πλειονότητα των λογίων αποδέχεται την ακρίβεια του βιβλίου, ενώ Το Νέο Λεξικό της Αγίας Γραφής, του Γουεστμίνστερ (The New Westminster Dictionary of the Bible), δηλώνει με ειλικρίνεια ότι «δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία για τη φερεγγυότητα των ιστορικών περιεχομένων». (Επιμέλεια Χ. Γκέιμαν, 1970, σ. 291) Άρα λοιπόν, το υπόμνημα είναι αξιόπιστο και ο Έσδρας ήταν ιστορικό πρόσωπο.

Χρόνος και Σκηνικό. Το βιβλίο του Έσδρα γράφτηκε περίπου το 460 Π.Κ.Χ., μαζί με τα βιβλία των Χρονικών. Ο Έσδρας αρχίζει αναφέροντας το διάταγμα του Κύρου για την αποκατάσταση των Ιουδαίων από τη Βαβυλώνα. Τη διακήρυξη αποκατάστασης την εξέδωσε αυτός ο Πέρσης βασιλιάς στο πρώτο έτος της βασιλείας του. (Εσδ 1:1) Ο Ιούδας και η Ιερουσαλήμ είχαν ερημωθεί και είχαν μείνει χωρίς κατοίκους το φθινόπωρο του 607 Π.Κ.Χ., όταν εκείνοι τους οποίους είχε αφήσει ο Ναβουχοδονόσορ πήγαν στην Αίγυπτο. Το 70ό έτος της ερήμωσης της Ιερουσαλήμ, το τελευταίο σάββατο που επιβλήθηκε στη χώρα, τελείωνε το φθινόπωρο του 537 Π.Κ.Χ. Το διάταγμα του Κύρου πρέπει να εκδόθηκε προς το τέλος του 538 Π.Κ.Χ. ή στις αρχές του 537 για δύο λόγους. Η ερήμωση έπρεπε να διαρκέσει μέχρι να τελειώσει το 70ό έτος, και οι απελευθερωμένοι Ισραηλίτες δεν θα ταξίδευαν λογικά μέσα στο βροχερό χειμώνα, όπως θα συνέβαινε αν το διάταγμα είχε εκδοθεί μερικούς μήνες νωρίτερα. Πιθανώς εκδόθηκε στις αρχές της άνοιξης του 537 Π.Κ.Χ., ώστε να έχουν οι Ιουδαίοι τη δυνατότητα να ταξιδέψουν κατά τη διάρκεια της εποχής της ξηρασίας, να φτάσουν στην Ιερουσαλήμ και να στήσουν το θυσιαστήριο την πρώτη ημέρα του έβδομου μήνα (Τισρί) του έτους 537 Π.Κ.Χ., στις 29 Σεπτεμβρίου σύμφωνα με το Γρηγοριανό ημερολόγιο.—Εσδ 3:2-6.

Αφού περιγράφει το Πάσχα και τη Γιορτή των Άζυμων Άρτων που τελέστηκαν μετά την αποπεράτωση του ναού το 515 Π.Κ.Χ., ο Έσδρας παραλείπει τη μετέπειτα χρονική περίοδο μέχρι το έβδομο έτος της βασιλείας του Αρταξέρξη, του βασιλιά της Περσίας, το 468 Π.Κ.Χ., τον καιρό που εμφανίζεται στο προσκήνιο ο ίδιος ο Έσδρας. Χρησιμοποιεί το πρώτο πρόσωπο από το εδάφιο 27 του 7ου κεφαλαίου μέχρι το 9ο κεφάλαιο, αλλά στο 10ο κεφάλαιο μεταπηδά σε τρίτο πρόσωπο, βάζοντας τον εαυτό του στο περιθώριο για να επικεντρωθεί στις δραστηριότητες των αρχόντων, των ιερέων, των Λευιτών και των υπόλοιπων επαναπατρισμένων, ιδιαίτερα όσον αφορά τη διόρθωση της κατάστασης εκείνων που είχαν παντρευτεί αλλοεθνείς συζύγους.

[Πλαίσιο στη σελίδα 1006]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΣΔΡΑΣ

Η ανοικοδόμηση του ναού στην Ιερουσαλήμ και η αποκατάσταση της αληθινής λατρείας εκεί μετά τη βαβυλωνιακή εξορία

Καλύπτει περίοδο περίπου 70 ετών μετά την επιστροφή των Ιουδαίων από την εξορία στη Βαβυλώνα

Ο Κύρος εκδίδει το διάταγμα της απελευθέρωσης, και ένα υπόλοιπο Ιουδαίων εξορίστων επιστρέφει στην Ιερουσαλήμ (το 537 Π.Κ.Χ.) για να ανοικοδομήσει το ναό (1:1–3:6)

Ανοικοδόμηση του ναού (3:7–6:22)

Τα θεμέλια τίθενται το δεύτερο έτος μετά την επιστροφή από την εξορία

Εχθροί παρεμποδίζουν επανειλημμένα την ανοικοδόμηση του ναού και τελικά πετυχαίνουν να σταματήσουν το έργο μέχρις ότου, το δεύτερο έτος του Δαρείου Α΄ (520 Π.Κ.Χ.), οι προφήτες Ζαχαρίας και Αγγαίος υποκινούν το λαό να αρχίσει και πάλι την οικοδόμηση

Μια επίσημη έρευνα στα περσικά αρχεία, τόσο στη Βαβυλώνα όσο και στα Εκβάτανα, αποκαλύπτει ότι η ανοικοδόμηση του ναού είχε εξουσιοδοτηθεί από τον Κύρο, και έτσι ο Δαρείος Α΄ εκδίδει διάταγμα για να συνεχιστεί το έργο χωρίς παρεμπόδιση, εξαγγέλλοντας θανατική ποινή για τους παραβάτες

Το έκτο έτος του Δαρείου Α΄ (515 Π.Κ.Χ.), η οικοδόμηση του ναού ολοκληρώνεται, και ακολουθεί η εγκαινίαση του οικοδομήματος και η τέλεση του Πάσχα

Ο Έσδρας πηγαίνει στην Ιερουσαλήμ (το 468 Π.Κ.Χ.) με δώρα για το ναό και για να διορίσει κριτές (7:1–8:36)

Χορηγείται από τον Πέρση μονάρχη Αρταξέρξη (Μακρόχειρα) άδεια για το ταξίδι

Με περίπου 1.500 άντρες, και επιπλέον 258 Λευίτες και Νεθινίμ από τον τόπο Κασιφία, ο Έσδρας αναχωρεί από ένα σημείο συγκέντρωσης στον ποταμό Ααβά με χρυσάφι, ασήμι και σκεύη για το ναό, φτάνει δε στην Ιερουσαλήμ τρεισήμισι και πλέον μήνες αργότερα

Καθαρισμός του Ισραήλ, περιλαμβανομένου και του ιερατείου (9:1–10:44)

Μαθαίνοντας ότι ο λαός είχε μολυνθεί εξαιτίας επιγαμίας με αλλοεθνείς γυναίκες, ο Έσδρας κάνει δημόσια ομολογία προσευχόμενος στον Ιεχωβά

Ο Σεχανίας αναγνωρίζει την αμαρτία και προτείνει τη σύναψη μιας διαθήκης για την αποβολή των αλλοεθνών συζύγων και των παιδιών τους

Δίνεται εντολή σε όλους τους πρώην εξορίστους να συναχθούν στην Ιερουσαλήμ. Έπειτα αποφασίζεται να διερευνήσουν σταδιακά οι άρχοντες την καθεμιά από τις μολυσματικές περιπτώσεις

Οι ιερείς, οι Λευίτες και οι υπόλοιποι άντρες συμμορφώνονται αποπέμποντας τις αλλοεθνείς συζύγους και τους γιους τους

ΕΣΔΡΗΛΩΝ

Βλέπε ΙΕΖΡΑΕΛ, ΙΕΖΡΑΕΛΙΤΗΣ Αρ. 5.

ΕΣΕΒΩΝ

(Εσεβών).

Τοποθεσία η οποία ταυτίζεται με το σημερινό Χισμπάν, μια ερειπωμένη πόλη που κείται περίπου 20 χλμ. ΝΔ της Ραββά (Αμμάν). Βρίσκεται στο μέσο σχεδόν της απόστασης που χωρίζει τον Αρνών από τον Ιαβόκ. (Ιη 12:2) Μέχρι στιγμής δεν έχουν βρεθεί εκεί αρχαιότητες που να χρονολογούνται από την περίοδο των Χαναναίων. Λίγο ανατολικότερα της Εσεβών υπάρχει ένας μεγάλος ερειπωμένος υδροταμιευτήρας, και περίπου 180 μ. πιο κάτω από την πόλη υπάρχει μια πηγή από την οποία έχει σχηματιστεί μια σειρά από δεξαμενές.—Παράβαλε Ασμ 7:4· βλέπε ΒΑΘ-ΡΑΒΒΙΜ.

Ο Αμορραίος βασιλιάς Σηών κατέλαβε την Εσεβών από τους Μωαβίτες και την κατέστησε έδρα της βασιλικής κατοικίας του. Μάλιστα η ήττα των Μωαβιτών στάθηκε η αφορμή για κάποιους χλευαστικούς παροιμιώδεις στίχους, είτε αμορραϊκής είτε ισραηλιτικής προέλευσης. Αν αυτοί οι στίχοι είχαν προέλθει από τους Αμορραίους, τότε ενέπαιζαν τους Μωαβίτες και εξήραν τη νίκη του Βασιλιά Σηών. Αν, όμως, είχαν προέλθει από τους Ισραηλίτες, σήμαιναν ότι, όπως ο Σηών είχε καταλάβει την Εσεβών από τους Μωαβίτες, έτσι και ο Ισραήλ θα έπαιρνε αυτήν και άλλες πόλεις από τους Αμορραίους. Σε αυτή την περίπτωση ο χλευασμός θα συνίστατο στο ότι η νίκη του Σηών άνοιξε το δρόμο ώστε να καταλάβουν οι Ισραηλίτες εδάφη τα οποία διαφορετικά δεν θα δικαιούνταν.—Αρ 21:26-30· Δευ 2:9.

Όταν ο Βασιλιάς Σηών αρνήθηκε να επιτρέψει στους Ισραηλίτες υπό τον Μωυσή να περάσουν ειρηνικά μέσα από τη γη του και αντ’ αυτού ετοιμάστηκε να τους πολεμήσει, ο Ιεχωβά έδωσε στο λαό του τη νίκη επί του Σηών. Οι αμορραϊκές πόλεις, μεταξύ των οποίων αναμφίβολα και η Εσεβών, αφιερώθηκαν στην καταστροφή. (Δευ 2:26-36· 3:6· 29:7· Κρ 11:19-22) Έπειτα οι Ρουβηνίτες ανοικοδόμησαν την Εσεβών (Αρ 32:37), η οποία περιλαμβανόταν στις πόλεις που τους έδωσε ο Μωυσής. (Ιη 13:15-17) Δεδομένου ότι βρισκόταν στο όριο ανάμεσα στον Ρουβήν και στον Γαδ, η Εσεβών περιλήφθηκε αργότερα στην περιοχή του Γαδ και κατονομάζεται ως μια από τις τέσσερις πόλεις των Γαδιτών που παραχωρήθηκαν στους Λευίτες.—Ιη 21:38, 39· 1Χρ 6:77, 80, 81.

Σε μεταγενέστερη περίοδο η Εσεβών περιήλθε προφανώς υπό μωαβιτική κυριαρχία, κάτι που υποδηλώνεται από το γεγονός ότι τόσο ο Ησαΐας όσο και ο Ιερεμίας την αναφέρουν στις εξαγγελίες καταδικαστικής κρίσης που απευθύνουν εναντίον του Μωάβ. (Ησ 15:4· 16:7-9· Ιερ 48:2, 34, 45) Ο Ιερεμίας μνημονεύει επίσης αυτή την πόλη σε μια εξαγγελία εναντίον του Αμμών. (Ιερ 49:1, 3) Σύμφωνα με μερικούς σχολιαστές, συνάγεται από αυτό ότι η Εσεβών εκείνη την εποχή είχε περάσει στα χέρια των Αμμωνιτών. Άλλοι υποστηρίζουν πως αυτό μπορεί να σημαίνει είτε ότι η Εσεβών του Μωάβ θα είχε την ίδια τύχη με τη Γαι είτε ότι εννοούνταν μια διαφορετική Εσεβών στην περιοχή του Αμμών.

Σύμφωνα με τον Ιουδαίο ιστορικό Ιώσηπο, η Εσεβών ανήκε στους Ιουδαίους την εποχή του Αλέξανδρου Ιανναίου (103-76 Π.Κ.Χ.). Αργότερα, αυτή η πόλη υπαγόταν στη δικαιοδοσία του Ηρώδη του Μεγάλου.—Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΓ΄, 395-397 (xv, 4)· ΙΕ΄, 294 (viii, 5).

ΕΣΕΔ

(Έσεδ) [συντετμημένη μορφή του Ασαδίας, που σημαίνει «Στοργική Καλοσύνη του Γιαχ· Ο Γιαχ Είναι Στοργική Καλοσύνη»].

Ισραηλίτης του οποίου ο γιος ήταν ένας από τους 12 διαχειριστές του Σολομώντα, ο καθένας από τους οποίους είχε την ευθύνη να προμηθεύει τροφή στο βασιλιά και στο σπιτικό του έναν μήνα το χρόνο.—1Βα 4:7, 10.

ΕΣΕΚ

(Έσεκ) [Φιλονικία].

Πηγάδι καθαρού νερού το οποίο έσκαψαν οι υπηρέτες του Ισαάκ στην κοιλάδα του χειμάρρου των Γεράρων. (Γε 26:20) Οι Φιλισταίοι ποιμένες εκείνης της περιοχής, όμως, ισχυρίστηκαν ότι το πηγάδι ήταν δικό τους, και ως αποτέλεσμα οι δύο πλευρές «άρχισαν να μαλώνουν», γεγονός από το οποίο προέκυψε η ονομασία της τοποθεσίας. (Γε 26:12-20) Η ακριβής θέση αυτού του πηγαδιού δεν είναι γνωστή σήμερα.

ΕΣΕΜΩΝ

(Εσεμών).

Πόλη στο νότιο τμήμα του Ιούδα (Ιη 15:21, 27), η θέση της οποίας είναι άγνωστη τώρα.

ΕΣΘΑΟΛ

(Εσθαόλ) [πιθανώς, Τόπος Ερώτησης [Προς τον Θεό]].

Πόλη της Σεφηλά η οποία είχε παραχωρηθεί στον Ιούδα. (Ιη 15:20, 33) Μεταγενέστερα αναφέρεται ως κωμόπολη στο σύνορο του Δαν. (Ιη 19:40, 41) Σε εκείνη την περιοχή άρχισε το πνεύμα του Ιεχωβά να ωθεί τον Κριτή Σαμψών, και όταν αυτός πέθανε θάφτηκε εκεί. (Κρ 13:25· 16:31) Οι 5 Δανίτες που κατασκόπευσαν τη Λαΐς και οι 600 που την κατέλαβαν στη συνέχεια ξεκίνησαν από την Εσθαόλ και τη Ζορά.—Κρ 18:1, 2, 7, 11, 27.

Οι λόγιοι ταυτίζουν γενικά την Εσθαόλ με τη σημερινή μερικώς κατοικημένη τοποθεσία Εσουά (Εσταόλ), η οποία βρίσκεται σε μια επίπεδη βραχώδη επιφάνεια, περίπου 21 χλμ. Δ της Ιερουσαλήμ.

ΕΣΘΑΟΛΙΤΕΣ

(Εσθαολίτες) [Της (Από την) Εσθαόλ].

Οι κάτοικοι της Εσθαόλ από τη φυλή του Ιούδα οι οποίοι προήλθαν από τον Σωβάλ μέσω των οικογενειών της Κιριάθ-ιαρίμ.—1Χρ 2:53.

ΕΣΘΕΜΩΑ

(Εσθεμωά), ΕΣΘΕΜΩ (Εσθεμώ) [πιθανώς, Τόπος Ακρόασης [του λόγου του Θεού]].

1. Πιθανώς πόλη του Ιούδα στην οποία πολλοί από τους κατοίκους ήταν απόγονοι του Ιεσβά. Ή, δεδομένου ότι το εβραϊκό κείμενο δεν διευκρινίζει αν πρόκειται για πόλη ή πρόσωπο, ένας γιος του Ιεσβά.—1Χρ 4:17.

2. Κάποιος Μααχαθίτης ο οποίος ήταν απόγονος του Οδία.—1Χρ 4:19.

3. Κωμόπολη στην ορεινή περιοχή του Ιούδα, που λεγόταν και Εσθεμώ. Παρότι αρχικά είχε δοθεί στον Ιούδα, στη συνέχεια παραχωρήθηκε μαζί με τα βοσκοτόπια της στους Λευίτες. (Ιη 15:50· 21:14· 1Χρ 6:57) Αντιστοιχεί στο σημερινό χωριό ες Σαμού (Εστεμόα), το οποίο βρίσκεται περίπου 15 χλμ. ΝΝΔ της Χεβρών. Πιθανώς ταυτίζεται με την πόλη που εξετάζεται στον Αρ. 1.

Η Εσθεμωά ήταν ένα από τα μέρη όπου κατέφευγε συχνά ο Δαβίδ ενόσω ήταν φυγάς, και μάλιστα μετά τη νίκη του επί της ληστρικής ομάδας των Αμαληκιτών έστειλε ένα δώρο από τα λάφυρα σε φίλους του εκεί.—1Σα 30:26-28.

ΕΣΘΗΡ

(Εσθήρ).

Μια Ιουδαία ορφανή κοπέλα από τη φυλή του Βενιαμίν, της οποίας το εβραϊκό όνομα ήταν Χαδασσά (που σημαίνει «Μυρτιά»), και απόγονος κάποιου από εκείνους που εκτοπίστηκαν από την Ιερουσαλήμ μαζί με τον Βασιλιά Ιωαχίν (Ιεχονία) το 617 Π.Κ.Χ. (Εσθ 2:5-7) Ήταν κόρη του Αβιχαίλ, του θείου του Μαροδοχαίου. (Εσθ 2:15) Κηδεμόνας της ήταν ο μεγαλύτερος εξάδελφός της, ο Μαροδοχαίος, ένας από τους «υπηρέτες του βασιλιά που ήταν στη βασιλική πύλη» του ανακτόρου στα Σούσα κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Πέρση βασιλιά Ασσουήρη (Ξέρξη Α΄, τον πέμπτο αιώνα Π.Κ.Χ.). (Εσθ 2:7· 3:2) Αφού ο Ασσουήρης είχε αποπέμψει τη βασίλισσά του την Αστίν εξαιτίας της ανυπακοής της, διέταξε να συγκεντρωθούν όλες οι όμορφες παρθένες και να υποβληθούν για ένα διάστημα σε μια αγωγή ειδικών μαλάξεων και περιποίησης ομορφιάς, ώστε να διαλέξει ο βασιλιάς μια κοπέλα ως βασίλισσα στη θέση της Αστίν. Η Εσθήρ ήταν μία από τις κοπέλες που πάρθηκαν στην κατοικία του βασιλιά και ανατέθηκαν στη φροντίδα του Ηγαΐ, του φύλακα των γυναικών. Ακολουθώντας τις οδηγίες του Μαροδοχαίου, η Εσθήρ κράτησε κρυφό το γεγονός ότι ήταν Ιουδαία. (Εσθ 2:8, 10) Εκλέχθηκε ως βασίλισσα το έβδομο έτος της βασιλείας του Ασσουήρη. (Εσθ 2:16, 17) Βρισκόταν πάντοτε σε επαφή με τον Μαροδοχαίο και ακολουθούσε τις συμβουλές του. Μίλησε στο βασιλιά εξ ονόματος του Μαροδοχαίου όταν εκείνος ανακάλυψε μια συνωμοσία εναντίον του βασιλιά.—Εσθ 2:20, 22.

Το 12ο έτος του Ασσουήρη, ο Αμάν ο Αγαγίτης, ο οποίος ήταν πρωθυπουργός, κατέστρωσε ένα σχέδιο για τον αφανισμό όλων των Ιουδαίων από τις 127 διοικητικές περιφέρειες της αυτοκρατορίας. Έλαβε εξουσιοδότηση από το βασιλιά να εκδώσει διάταγμα για την εκτέλεση του σχεδίου του. (Εσθ 3:7-13) Ενεργώντας με βάση τις πληροφορίες και τις συμβουλές που έλαβε από τον Μαροδοχαίο, η Εσθήρ αποκάλυψε στο βασιλιά τον πονηρό σκοπό της πλεκτάνης του Αμάν. Η αντίδραση του Αμάν επέτεινε την οργή του βασιλιά, ο οποίος διέταξε να κρεμάσουν τον Αμάν. (Εσθ 4:7–7:10) Κατά παράκληση της Εσθήρ, ο βασιλιάς εξέδωσε ένα δεύτερο διάταγμα το οποίο εξουσιοδοτούσε τους Ιουδαίους να πολεμήσουν υπέρ της ζωής τους την ημέρα που είχε οριστεί για τη σφαγή τους. (Εσθ 8:3-14) Λόγω της προσταγής του βασιλιά και από φόβο για τον Μαροδοχαίο, ο οποίος είχε γίνει πρωθυπουργός στη θέση του Αμάν, οι κυβερνήτες και οι αξιωματούχοι της αυτοκρατορίας βοήθησαν τους Ιουδαίους να νικήσουν ολοκληρωτικά τους εχθρούς τους. (Εσθ 9) Σύμφωνα με τις οδηγίες του Μαροδοχαίου τις οποίες επικύρωσε η Εσθήρ, οι Ιουδαίοι έλαβαν την εντολή να τηρούν τη Γιορτή των Πουρίμ κάθε χρόνο—ένα έθιμο που διατηρείται μέχρι σήμερα.—Εσθ 9:20, 21, 29.

Παρότι το βιβλίο της Εσθήρ δεν αναφέρει το όνομα του Θεού, οι ενέργειες του Μαροδοχαίου και της Εσθήρ φανερώνουν καθαρά ότι ήταν και οι δύο πιστοί υπηρέτες του αληθινού Θεού, του Ιεχωβά. Η Εσθήρ εκδήλωσε ιδιότητες ατόμου που εμπιστευόταν στο νόμο του Θεού. «Είχε όμορφη διάπλαση και ωραία εμφάνιση» (Εσθ 2:7), αλλά ακόμη πιο σημαντικό ήταν ότι επιδείκνυε το στολισμό “του κρυφού ανθρώπου της καρδιάς με την άφθαρτη ενδυμασία του ήσυχου και πράου πνεύματος”. (1Πε 3:4) Γι’ αυτό και κέρδισε εύνοια ενώπιον του Ηγαΐ, του φύλακα των γυναικών, καθώς και ενώπιον του ίδιου του βασιλιά. Δεν θεωρούσε το φανταχτερό στολισμό ως το σημαντικότερο πράγμα, και γι’ αυτόν το λόγο «δεν ζήτησε τίποτα παρά μόνο ό,τι ανέφερε ο Ηγαΐ». (Εσθ 2:15) Έδειξε μεγάλη διακριτικότητα και εγκράτεια. Ήταν υποτακτική στο σύζυγό της τον Ασσουήρη, προσεγγίζοντάς τον με διακριτικότητα και σεβασμό όταν κινδύνευε η ζωή της καθώς και η ζωή του λαού της. Έμενε σιωπηλή όταν αυτό ήταν σοφό, αλλά μιλούσε θαρραλέα και άφοβα όταν χρειαζόταν και στην κατάλληλη στιγμή. (Εσθ 2:10· 7:3-6) Δεχόταν τις συμβουλές του ώριμου εξαδέλφου της, του Μαροδοχαίου, ακόμη και όταν η εφαρμογή τους έθετε σε κίνδυνο τη ζωή της. (Εσθ 4:12-16) Η αγάπη και η οσιότητά της προς το λαό της, τους Ιουδαίους, οι οποίοι ήταν επίσης ο λαός με τον οποίο είχε συνάψει διαθήκη ο Θεός, φάνηκαν όταν ανέλαβε δράση για να τους υπερασπιστεί.—Βλέπε ΜΑΡΟΔΟΧΑΙΟΣ Αρ. 2.

ΕΣΘΗΡ (ΒΙΒΛΙΟ)

Βιβλίο των Εβραϊκών Γραφών που φέρει το όνομα του κυριότερου χαρακτήρα του, αν και μερικά αντίγραφα της λατινικής Βουλγάτας το αποκαλούν «Ασσουήρης», από το όνομα του Πέρση βασιλιά που διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην αφήγηση. Οι Ιουδαίοι το αποκαλούν Μεγιλλάθ ’Εστέρ, ή απλώς Μεγιλλάχ, που σημαίνει «ρόλος», επειδή για αυτούς αποτελεί από μόνο του ιδιαίτερα αξιοσέβαστο ρόλο.

Ο Συγγραφέας του Βιβλίου. Οι Γραφές δεν αναφέρουν ποιος έγραψε το βιβλίο της Εσθήρ. Μερικοί λόγιοι αποδίδουν το βιβλίο στον Έσδρα, αλλά το βάρος των αποδείξεων υποδεικνύει τον Μαροδοχαίο. Ο Μαροδοχαίος ήταν σε θέση να γνωρίζει όλες τις λεπτομέρειες που εξιστορούνται σχετικά με τις προσωπικές ανησυχίες του ίδιου και της Εσθήρ, τις κινήσεις των μελών της οικογένειας του Αμάν και ιδίως τι διαδραματίστηκε στα Σούσα, το κάστρο. Μετά την προαγωγή του στη θέση του πρωθυπουργού της περσικής κυβέρνησης, αυτός θα είχε πρόσβαση στα επίσημα έγγραφα που αναφέρονται στην αφήγηση, και ακριβώς όπως ο Δανιήλ, ο Έσδρας και ο Νεεμίας κατείχαν αξιώματα στην κυβέρνηση της Περσίας σε άλλες περιόδους και έγραψαν βιβλία της Αγίας Γραφής που περιέγραφαν τη σχέση των Ιουδαίων με την εν λόγω παγκόσμια δύναμη, έτσι και ο Μαροδοχαίος, με την ευλογία του Ιεχωβά, ήταν ο πλέον ενδεδειγμένος για τη συγγραφή του βιβλίου της Εσθήρ.

Ιστορικά Δεδομένα. Η αφήγηση τοποθετεί χρονικά τα γεγονότα της στη διάρκεια της βασιλείας ενός Ασσουήρη που βασίλευε όταν η Περσική Αυτοκρατορία εκτεινόταν από την Ινδία μέχρι την Αιθιοπία και περιλάμβανε 127 επαρχίες, δηλαδή διοικητικές περιφέρειες. (Εσθ 1:1) Αυτά τα στοιχεία, καθώς και το γεγονός ότι το βιβλίο συμπεριλαμβάνεται στον κανόνα που συνέταξε ο Έσδρας, περιορίζουν την καλυπτόμενη περίοδο στη διάρκεια της βασιλείας ενός από τους ακόλουθους τρεις, γνωστούς στην ιστορία, βασιλιάδες: του Δαρείου Α΄ του Πέρση, του Ξέρξη Α΄ και του Αρταξέρξη του Μακρόχειρα. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι τόσο ο Δαρείος Α΄ όσο και ο Αρταξέρξης ο Μακρόχειρας έδειξαν εύνοια προς τους Ιουδαίους πριν από το 12ο έτος της βασιλείας τους, χαρακτηριστικό που δεν ταιριάζει στον Ασσουήρη του βιβλίου, ο οποίος φαίνεται ότι δεν ήταν τόσο εξοικειωμένος με τους Ιουδαίους και τη θρησκεία τους ούτε είχε τη διάθεση να τους ευνοήσει. Επομένως, πιστεύεται ότι ο Ασσουήρης του βιβλίου της Εσθήρ είναι ο Ξέρξης Α΄, γιος του Πέρση βασιλιά Δαρείου του Μεγάλου. Μερικές μεταφράσεις (AT, Mo, ΛΧ) αντικαθιστούν μάλιστα το όνομα «Ασσουήρης» με το όνομα «Ξέρξης» στο κείμενό τους.

Στο βιβλίο της Εσθήρ τα βασιλικά έτη αυτού του βασιλιά υπολογίζονται προφανώς από τότε που ήταν συμβασιλιάς με τον πατέρα του, τον Δαρείο τον Μέγα. Επειδή τα πρώτα γεγονότα που αναφέρονται στο βιβλίο της Εσθήρ συνέβησαν κατά το τρίτο έτος της βασιλείας του και η υπόλοιπη αφήγηση καλύπτει τη μετέπειτα βασιλεία του, το βιβλίο προφανώς καλύπτει την περίοδο από το 493 Π.Κ.Χ. μέχρι περίπου το 475 Π.Κ.Χ.—Βλέπε ΠΕΡΣΙΑ, ΠΕΡΣΕΣ (Η Βασιλεία του Ξέρξη και του Αρταξέρξη).

Το βιβλίο της Εσθήρ συντάχθηκε μετά το 12ο έτος του Ξέρξη και προφανώς κατά το τέλος της βασιλείας του (περ. 475 Π.Κ.Χ.). Το ζωντανό ύφος συγγραφής του βιβλίου υπονοεί ότι ο συγγραφέας ήταν αυτόπτης μάρτυρας. Επιπλέον, ο σαφής υπαινιγμός ότι ο συγγραφέας είχε πρόσβαση σε κυβερνητικά έγγραφα (Εσθ 10:2) δείχνει ότι το βιβλίο γράφτηκε πιθανότατα στα Σούσα στην επαρχία του Ελάμ, η οποία ανήκε τότε στην Περσία. Η ενσωμάτωση περσικών και χαλδαϊκών λέξεων στο εβραϊκό κείμενο του βιβλίου ταιριάζει με το χρόνο συγγραφής που προαναφέρθηκε, όπως άλλωστε και η Περσία ως τόπος συγγραφής.

Ο Έσδρας θα μπορούσε να είχε φέρει το βιβλίο από τη Βαβυλώνα στην Ιερουσαλήμ το 468 Π.Κ.Χ., διότι η Μεγάλη Συναγωγή της Ιερουσαλήμ το περιέλαβε στον κανόνα προτού τερματιστεί η λειτουργία της, περίπου το 300 Π.Κ.Χ.

Αυθεντικότητα και Κανονικότητα. Η κανονικότητα του βιβλίου της Εσθήρ αμφισβητείται από μερικούς επειδή στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές δεν υπάρχουν παραθέσεις από αυτό ή αναφορές σε αυτό. Αλλά κάτι τέτοιο δεν αποτελεί καθοριστική αντίρρηση, διότι το ίδιο συμβαίνει και με άλλα βιβλία των οποίων η κανονικότητα είναι τεκμηριωμένη, όπως τα βιβλία Έσδρας και Εκκλησιαστής. Ο Μελίτων, «επίσκοπος» Σάρδεων, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός και ο Αθανάσιος είναι μεταξύ αυτών που το παρέλειψαν από τους καταλόγους τους με τα κανονικά βιβλία. Ωστόσο, ο Ιερώνυμος, ο Αυγουστίνος και ο Ωριγένης αναφέρονται στο βιβλίο ονομαστικά. Το βιβλίο συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή Τσέστερ Μπίτι, στην οποία τα βιβλία Ιεζεκιήλ, Δανιήλ και Εσθήρ περιέχονται σε έναν κώδικα, συνταγμένο πιθανώς κατά το πρώτο ήμισυ του τρίτου αιώνα Κ.Χ. Δεν φαίνεται να αμφισβητήθηκε ποτέ το κύρος του από τους Ιουδαίους ή από τους πρώτους Χριστιανούς ως σύνολο. Στις Άγιες Γραφές τους οι Ιουδαίοι το τοποθετούν συνήθως μεταξύ των Αγιογράφων (ή αλλιώς Γραφείων), ανάμεσα στα βιβλία Εκκλησιαστής και Δανιήλ.

Αργότερα εισάχθηκαν στο βιβλίο απόκρυφες προσθήκες. Μερικοί λόγιοι χρονολογούν την εισαγωγή των προσθηκών περί το 100 Π.Κ.Χ., περίπου 300 χρόνια αφότου οριστικοποιήθηκε, σύμφωνα με την παραδοσιακή άποψη, ο κανόνας των Εβραϊκών Γραφών.

Το βιβλίο της Εσθήρ κατηγορείται για υπερβολή επειδή κάνει λόγο για ένα συμπόσιο που διήρκεσε 180 ημέρες στο τρίτο έτος της βασιλείας του Ασσουήρη. (Εσθ 1:3, 4) Ωστόσο, έχει εκφραστεί η άποψη ότι ίσως διοργανώθηκε μια γιορτή τόσο μεγάλης διάρκειας για να εξυπηρετήσει τους πολυάριθμους αξιωματούχους των πολλών επαρχιών οι οποίοι, λόγω των καθηκόντων τους, δεν μπορούσαν να παρευρεθούν σε αυτήν καθ’ όλη τη διάρκειά της και όλοι μαζί ταυτόχρονα. Στην πραγματικότητα, το κείμενο δεν λέει ότι το συμπόσιο διήρκεσε τόσο πολύ, αλλά ότι ο βασιλιάς έδειχνε σε αυτούς τα πλούτη και τη δόξα του βασιλείου του επί 180 ημέρες. Στα εδάφια 1:3 και 1:5 γίνεται λόγος για συμπόσιο. Μπορεί να μην εννοούνται δύο συμπόσια, αλλά το εφταήμερο συμπόσιο που παρατέθηκε για όλους στο κάστρο στο τέλος της μεγάλης σύναξης μπορεί να ταυτίζεται με το συμπόσιο που αναφέρεται στο εδάφιο 3.—Σχολιολόγιο της Παλαιάς Διαθήκης (Commentary on the Old Testament), των Κ. Κάιλ και Φ. Ντέλιτς, 1973, Τόμ. 3, Εσθήρ, σ. 322-324.

Ορμώμενοι από την απουσία κάθε άμεσης μνείας του Θεού στο βιβλίο, μερικοί προσάπτουν σε αυτό την κατηγορία ότι στερείται θρησκευτικότητας. Εντούτοις, το βιβλίο κάνει λόγο για νηστεία και “κραυγή για βοήθεια” από μέρους των Ιουδαίων, υπονοώντας προσευχή. (Εσθ 4:3, 16· 9:31) Αφήνεται επίσης να εννοηθεί ότι από θεϊκή παρέμβαση έμεινε ο βασιλιάς άυπνος την κατάλληλη στιγμή (6:1), ενώ γίνεται πιθανή νύξη στη θεϊκή πρόνοια όσον αφορά την άνοδο της Εσθήρ στη θέση της βασίλισσας. (4:14) Επιπλέον, το γεγονός ότι ο Μαροδοχαίος αρνήθηκε κατηγορηματικά να προσκυνήσει τον εχθρό του Θεού τον Αμάν, ο οποίος ως Αγαγίτης μπορεί να ήταν Αμαληκίτης με βασιλική καταγωγή, αποτελεί απόδειξη του ότι ο Μαροδοχαίος λάτρευε τον Ιεχωβά.—3:1-6· Εξ 17:14.

Αποδείξεις από την ιστορία και την αρχαιολογία. Ιστορικά και αρχαιολογικά ευρήματα έχουν επιβεβαιώσει και αυτά την αυθεντικότητα του βιβλίου της Εσθήρ. Λίγα μόνο παραδείγματα αρκούν. Η περιγραφή του τρόπου με τον οποίο τιμούσαν οι Πέρσες κάποιον είναι αυθεντική. (Εσθ 6:8) Το λευκό και το μπλε (ή το ιώδες) ήταν τα βασιλικά περσικά χρώματα. Στο εδάφιο Εσθήρ 8:15 διαβάζουμε ότι ο Μαροδοχαίος φορούσε «βασιλική ενδυμασία από μπλε και λινό ύφασμα» και πορφυροκόκκινο μανδύα.

Η Εσθήρ «στάθηκε στην εσωτερική αυλή της κατοικίας του βασιλιά απέναντι από την κατοικία του βασιλιά, ενώ ο βασιλιάς καθόταν στο βασιλικό του θρόνο μέσα στη βασιλική κατοικία απέναντι από την είσοδο της κατοικίας. Και μόλις ο βασιλιάς είδε την Εσθήρ τη βασίλισσα να στέκεται στην αυλή, αυτή κέρδισε εύνοια στα μάτια του». (Εσθ 5:1, 2) Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει ότι η περιγραφή είναι ακριβής σε όλες τις λεπτομέρειες. Ένας διάδρομος οδηγούσε από την Κατοικία των Γυναικών προς την εσωτερική αυλή, και παραπλεύρως της αυλής απέναντι από το διάδρομο ήταν η αίθουσα του θρόνου στο ανάκτορο. Ο θρόνος ήταν τοποθετημένος στη μέση του απέναντι τοίχου, και από αυτή την πλεονεκτική θέση ο βασιλιάς μπορούσε να δει πέρα από το παραπέτασμα που μεσολαβούσε και έτσι να διακρίνει τη βασίλισσα που περίμενε ακρόαση. Και άλλες λεπτομέρειες στο βιβλίο δείχνουν καλή γνώση του ανακτόρου από μέρους του συγγραφέα. Είναι φανερό ότι οι όποιες αντιρρήσεις προβάλλονται σε βάρος του βιβλίου, με τον ισχυρισμό ότι στερείται ιστορικότητας και ακρίβειας όσον αφορά την περσική εθιμοτυπία, είναι αβάσιμες.

Ισχυρότατη απόδειξη για την αυθεντικότητα του βιβλίου αποτελεί η Γιορτή των Πουρίμ, ή αλλιώς Κλήρων, η οποία τηρείται από τους Εβραίους μέχρι σήμερα και κατά την οποία διαβάζεται στις συναγωγές τους ολόκληρο το βιβλίο. Μια σφηνοειδής επιγραφή, προφανώς από τη Βορσίππα, λέγεται ότι αναφέρεται σε έναν Πέρση αξιωματούχο ονόματι Μαρδουκά (Μαροδοχαίος;) ο οποίος βρισκόταν στα Σούσα προς το τέλος της βασιλείας του Δαρείου Α΄ ή στην αρχή της βασιλείας του Ξέρξη Α΄.—Περιοδικό για την Επιστημονική Γνώση της Παλαιάς Διαθήκης (Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft), 1940/41, Τόμ. 58, σ. 243, 244· 1942/43, Τόμ. 59, σ. 219.

Το βιβλίο της Εσθήρ βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με τις υπόλοιπες Γραφές και συμπληρώνει τις αφηγήσεις του Έσδρα και του Νεεμία αναφέροντας τι συνέβη στο λαό του Θεού που ήταν εξόριστος στην Περσία. Όπως όλες οι Γραφές, γράφτηκε για να μας παρέχει ενθάρρυνση, παρηγοριά και διδασκαλία.—Ρω 15:4.

[Πλαίσιο στη σελίδα 1010]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΕΣΘΗΡ

Μια ζωηρή αφήγηση του πώς η Εσθήρ, με την καθοδήγηση του μεγαλύτερου εξαδέλφου της του Μαροδοχαίου, χρησιμοποιήθηκε από τον Θεό για να διασώσει τους Ιουδαίους από τον αφανισμό

Γράφτηκε προφανώς από τον Μαροδοχαίο και φαίνεται να καλύπτει την περίοδο 493–περ. 475 Π.Κ.Χ.

Η Εσθήρ γίνεται βασίλισσα στα Σούσα

Όταν ο Βασιλιάς Ασσουήρης (προφανώς ο Ξέρξης Α΄) καλεί τη Βασίλισσα Αστίν στη διάρκεια ενός βασιλικού συμποσίου για να δείξει το κάλλος της, αυτή αρνείται επίμονα να έρθει· ο βασιλιάς την καθαιρεί από τη θέση της βασίλισσας (1:1-22)

Από όλες τις όμορφες παρθένες του βασιλείου, επιλέγεται η Εσθήρ και ανακηρύσσεται βασίλισσα· με την προτροπή του Μαροδοχαίου, δεν αποκαλύπτει ότι είναι Ιουδαία (2:1-20)

Ο Αμάν συνωμοτεί ώστε να εξολοθρευτούν οι Ιουδαίοι, αλλά οι όροι αντιστρέφονται

Ο Αμάν ο Αγαγίτης εξυψώνεται από το βασιλιά πάνω από όλους τους άλλους άρχοντες, αλλά ο Μαροδοχαίος αρνείται να τον προσκυνήσει (3:1-4)

Εξοργισμένος από την άρνηση του Μαροδοχαίου, ο Αμάν στήνει πλεκτάνη για να εξαλείψει όλους τους Ιουδαίους της αυτοκρατορίας· καταφέρνει να κάνει το βασιλιά να συμφωνήσει, προσδιορίζεται η ημερομηνία και εκδίδεται το διάταγμα (3:5-15)

Ο Μαροδοχαίος παραγγέλλει στην Εσθήρ να κάνει αυτοπροσώπως έκκληση στο βασιλιά, παρότι η ζωή της μπορεί να κινδυνεύσει αν εμφανιστεί απρόσκλητη ενώπιόν του (4:1-17)

Ο βασιλιάς δέχεται με ευμένεια την Εσθήρ· εκείνη προσκαλεί το βασιλιά και τον Αμάν σε συμπόσιο, και στη συνέχεια τους ζητάει να ξαναέρθουν την επόμενη ημέρα για ένα ακόμη συμπόσιο (5:1-8)

Η χαρά του Αμάν, όμως, αμαυρώνεται επειδή ο Μαροδοχαίος αρνείται και πάλι να τον προσκυνήσει, και έτσι ο Αμάν στήνει ένα πολύ ψηλό ξύλο και σχεδιάζει να υποκινήσει το βασιλιά να κρεμάσει σε αυτό τον Μαροδοχαίο πριν από το συμπόσιο την επόμενη ημέρα (5:9-14)

Εκείνη τη νύχτα, επειδή ο βασιλιάς δεν μπορεί να κοιμηθεί, βάζει να του διαβάσουν τα υπομνήματα και μαθαίνει πως ο Μαροδοχαίος δεν έχει ανταμειφθεί για το ότι αποκάλυψε μια συνωμοσία δολοφονίας του βασιλιά· όταν έρχεται ο Αμάν το πρωί, ο βασιλιάς τον ρωτάει τι πρέπει να γίνει ώστε να τιμηθεί εκείνος που έχει ευαρεστήσει το βασιλιά· νομίζοντας ότι πρόκειται για τον εαυτό του, ο Αμάν είναι γενναιόδωρος στις εισηγήσεις του· τότε λαβαίνει τη διαταγή να αποδώσει ο ίδιος αυτή την τιμή δημόσια στον Μαροδοχαίο (6:1-13· 2:21-23)

Στο συμπόσιο εκείνη την ημέρα, η Εσθήρ κάνει γνωστό στο βασιλιά ότι ο Αμάν έχει πουλήσει την ίδια και το λαό της για να καταστραφούν· εξοργισμένος ο βασιλιάς διατάζει να κρεμαστεί ο Αμάν στο ξύλο που είχε στήσει για τον Μαροδοχαίο (6:14–7:10)

Ο Μαροδοχαίος προάγεται και οι Ιουδαίοι διασώζονται

Στον Μαροδοχαίο δίνεται το βασιλικό σφραγιδοφόρο δαχτυλίδι που αφαιρέθηκε από τον Αμάν (8:1, 2)

Με την έγκριση του βασιλιά, εκδίδεται διάταγμα που επιτρέπει στους Ιουδαίους να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και να αφανίσουν τους εχθρούς τους κατά την ημέρα που είχε οριστεί για τη δική τους καταστροφή· πολλές χιλιάδες εχθροί των Ιουδαίων σκοτώνονται (8:3–9:19)

Αποφασίζεται με διάταγμα να γιορτάζεται η επέτειος αυτής της διάσωσης κάθε χρόνο (9:20-32)

Ο Μαροδοχαίος γίνεται δεύτερος μετά το βασιλιά και εργάζεται για το καλό του λαού του (10:1-3)

ΕΣΘΩΝ

(Εσθών).

Γιος του Μεχίρ και απόγονος του Χελούβ από τη φυλή του Ιούδα.—1Χρ 4:1, 11, 12.

ΕΣΙΩΝ-ΓΕΒΕΡ

(Εσιών-γεβέρ).

Τοποθεσία που πρωτοαναφέρεται ως ένα από τα μέρη όπου στρατοπέδευσε ο Ισραήλ προς το τέλος της 40χρονης παραμονής του έθνους στην έρημο. Ο επόμενος τόπος στρατοπέδευσης ήταν η Κάδης στην έρημο Ζιν. (Αρ 33:35, 36) Από την Κάδης έστειλαν μήνυμα στο βασιλιά του Εδώμ ζητώντας του την άδεια να περάσουν μέσα από τη γη του, αίτημα το οποίο απορρίφθηκε. (Αρ 20:14-22) Όπως είπε αργότερα ο Μωυσής ανασκοπώντας τα γεγονότα: «Προχωρήσαμε, λοιπόν, και απομακρυνθήκαμε από τους αδελφούς μας, τους γιους του Ησαύ, που κατοικούν στο Σηείρ, από το δρόμο της Αραβά, από την Ελάθ και από την Εσιών-γεβέρ». (Δευ 2:8) Σε άλλα σημεία φαίνεται ότι τόσο η Ελάθ (Ελώθ) όσο και η Εσιών-γεβέρ βρίσκονταν στις ακτές της Ερυθράς Θάλασσας, προφανώς στο μυχό του Κόλπου της Άκαμπα, του βορειοανατολικού βραχίονα της Ερυθράς Θάλασσας.—1Βα 9:26· 2Χρ 8:17.

Σε αρμονία με το εδάφιο Δευτερονόμιο 2:8, η προγενέστερη αφήγηση στο εδάφιο Αριθμοί 21:4 λέει ότι οι Ισραηλίτες «οδοιπορούσαν αφήνοντας το Όρος Ωρ [όπου πέθανε ο Ααρών] και περνώντας από το δρόμο της Ερυθράς Θάλασσας για να πάνε γύρω από τη γη του Εδώμ». Μερικοί λόγιοι υποστηρίζουν ότι οι Ισραηλίτες, αφού έφυγαν από το Όρος Ωρ, πήγαν ως το νότιο άκρο της Νεκράς Θαλάσσης και ανέβηκαν την κοιλάδα του χειμάρρου Ζαρέδ (το όριο ανάμεσα στον Εδώμ και στον Μωάβ). Ωστόσο, πολλοί σχολιαστές πιστεύουν ότι τα παραπάνω εδάφια προϋποθέτουν μια πιο περιφερειακή διαδρομή η οποία τους επέτρεψε να αποφύγουν το κεντρικό τμήμα του Εδώμ, οδηγώντας τους πίσω, «από το δρόμο της Ερυθράς Θάλασσας», και επομένως στην περιοχή της Εσιών-γεβέρ. Υποστηρίζουν ότι η διαδρομή που ακολούθησαν οι Ισραηλίτες τούς οδήγησε Ν, προς τον Κόλπο της Άκαμπα, και ότι μόλις έφτασαν σε ένα σημείο Β της Εσιών-γεβέρ, πιθανότατα έστριψαν ΒΑ μέσα από το Ουάντι Γιατμ, παρακάμπτοντας έτσι το νότιο άκρο της νότιας οροσειράς του Εδώμ.

Στη Διάρκεια της Βασιλείας του Σολομώντα. Η επόμενη μνεία της Εσιών-γεβέρ γίνεται 400 και πλέον χρόνια αργότερα, στη διάρκεια της βασιλείας του Σολομώντα (1037-998 Π.Κ.Χ.). Σε αυτό το μέρος του κόλπου, ο Σολομών ναυπήγησε και καθέλκυσε έναν στόλο πλοίων, ο οποίος επανδρώθηκε από Φοίνικες και Εβραίους. Ο Φοίνικας Βασιλιάς Χιράμ της Τύρου—επίσης πολύ δραστήριος στον τομέα της ναυπηγίας—συνεργάστηκε με τον Σολομώντα σε αυτό το εγχείρημα. (1Βα 9:26-28· 10:11) Περίπου έναν αιώνα αργότερα, ο Βασιλιάς Ιωσαφάτ (936–περ. 911 Π.Κ.Χ.) προσπάθησε να αναβιώσει αυτές τις ναυτιλιακές δραστηριότητες με έδρα την Εσιών-γεβέρ αλλά απέτυχε, όπως είχε προείπει ο Ιεχωβά, επειδή τα πλοία του ναυάγησαν.—1Βα 22:48, 49· 2Χρ 20:36, 37.

Ας σημειωθεί ότι, τόσο στην περίπτωση του Σολομώντα όσο και στην περίπτωση του Ιωσαφάτ, μερικά από τα πλοία είχαν προορισμό όχι μόνο το Οφείρ αλλά και τη Θαρσείς. (2Χρ 9:21· 20:36, 37) Εφόσον υπάρχουν ισχυρά στοιχεία που μαρτυρούν ότι η Θαρσείς βρισκόταν στην Ισπανία, μερικοί έχουν εκφράσει αμφιβολίες ως προς το αν τα πλοία που απέπλεαν από την Εσιών-γεβέρ μπορούσαν να κάνουν ένα τέτοιο ταξίδι κατά τους αρχαίους χρόνους. Σχετικά με αυτό, βλέπε το λήμμα ΘΑΡΣΕΙΣ Αρ. 4, όπου παρουσιάζεται η πιθανότητα να υπήρχε ένα κανάλι που συνέδεε τον Νείλο με την Ερυθρά Θάλασσα. Η ύπαρξη ενός τέτοιου καναλιού θα μπορούσε επίσης να εξηγήσει πώς ήταν δυνατόν να στείλει ο Βασιλιάς Χιράμ στην Εσιών-γεβέρ και στην Ελώθ (Ελάθ) όχι μόνο άντρες αλλά και «πλοία» για να τα χρησιμοποιήσει ο Σολομών. (2Χρ 8:17, 18) Από την άλλη μεριά, έχει επίσης υποστηριχτεί η άποψη ότι αυτά τα πλοία μπορεί να στάλθηκαν σε ένα σημείο της ακτής των Φιλισταίων όπου αποσυναρμολογήθηκαν και μεταφέρθηκαν διά ξηράς στον Κόλπο της Άκαμπα, και εκεί επανασυναρμολογήθηκαν. Οι υπέρμαχοι αυτής της άποψης επισημαίνουν ότι, μεταγενέστερα, οι Σταυροφόροι χρησιμοποίησαν μια παρόμοια μέθοδο. Είτε διαμέσου κάποιου καναλιού που συνέδεε τον Νείλο με την Ερυθρά Θάλασσα είτε από κάποια χερσαία οδό, φαίνεται πιθανό ότι τουλάχιστον η ξυλεία μεταφερόταν από άλλες, δασώδεις χώρες, δεδομένου ότι η περιοχή γύρω από την Εσιών-γεβέρ έχει φοινικώνες, και όχι δέντρα κατάλληλα για τη ναυπήγηση πλοίων.

Τοποθεσία. Η ακριβής θέση της αρχαίας Εσιών-γεβέρ δεν μπορεί να προσδιοριστεί με βεβαιότητα. Οι περισσότεροι λόγιοι δέχονται ως την πιθανότερη εκδοχή το Τελλ ελ-Χελέιφε (Ετσιόν Γκέβερ), περίπου 500 μ. από τον Κόλπο της Άκαμπα και περισσότερο από 3 χλμ. ΒΔ της σημερινής πόλης της Άκαμπα. Ανασκαφές εκεί έχουν φέρει στο φως πέντε κύριες περιόδους εγκατάστασης, η αρχαιότερη από τις οποίες θεωρείται ότι συμπίπτει με την εποχή του Σολομώντα. Ωστόσο, οι αρχαιολόγοι δεν βρήκαν τίποτα προγενέστερο αυτής της περιόδου, επομένως τίποτα που να χρονολογείται από τον καιρό της Εξόδου. Γι’ αυτόν το λόγο, μερικοί συμπεραίνουν ότι η Εσιών-γεβέρ των ημερών του Μωυσή βρισκόταν σε άλλο σημείο ή ότι, επειδή τα κτίσματα σε εκείνη την περιοχή ήταν απλές πλινθόκτιστες κατασκευές, ο αρχαίος οικισμός μετατράπηκε σε χώμα, μη αφήνοντας ίχνη πίσω του.

Χώρος αποθήκευσης. Οι ανασκαφείς στο Τελλ ελ-Χελέιφε βρήκαν τα ερείπια μιας πελώριας πύλης της πόλης καθώς και ένα κτίσμα που με βεβαιότητα χαρακτηρίστηκε ως το κέντρο μιας μεγάλης βιομηχανίας εξόρυξης και τήξης χαλκού, τη λειτουργία της οποίας απέδωσαν στον Βασιλιά Σολομώντα. Πιο πρόσφατα αναγνωρίστηκε ότι αυτή η εκδοχή ήταν λανθασμένη και, παρότι προφανώς γινόταν τήξη χαλκού σε εκείνη την περιοχή, οι αρχαιολόγοι πιστεύουν τώρα ότι το κτίσμα αυτό ήταν αναμφίβολα χώρος αποθήκευσης. Μια τέτοια οχυρωμένη αποθήκη θα εξυπηρετούσε σε αυτό το σημείο, όπου διασταυρώνονταν σημαντικές θαλάσσιες και χερσαίες εμπορικές οδοί, προκειμένου να φυλάσσεται εκεί ο χρυσός, οι πολύτιμες πέτρες και τα ξύλα αλγούμ που έφταναν από το Οφείρ ώσπου να μεταφερθούν από τα καραβάνια στον προορισμό τους. (1Βα 9:26· 10:11, 12) Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτή την τοποθεσία, βλέπε ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ (Παλαιστίνη και Συρία).

ΕΣΛΙ

(Εσλί).

Πρόγονος του Χριστού ο οποίος έζησε στη μεταιχμαλωσιακή περίοδο. Γιος του Ναγγαΐ και πατέρας του Ναούμ.—Λου 3:25.

ΕΣΡΩ

(Εσρώ).

Καρμηλίτης, ένας από τους κραταιούς άντρες των στρατιωτικών δυνάμεων του Δαβίδ.—2Σα 23:8, 35· 1Χρ 11:26, 37.

ΕΣΡΩΝ

(Εσρών) [Αυλή· Οικισμός].

1. Γιος του Ρουβήν και κεφαλή του πατρογονικού οίκου «των Εσρωνιτών».—Γε 46:9· Εξ 6:14· Αρ 26:4-6· 1Χρ 5:3.

2. Γιος του Φαρές και κεφαλή της οικογένειας των «Εσρωνιτών» οι οποίοι κατάγονταν από τον Ιούδα, πρόγονος του Βασιλιά Δαβίδ και του Ιησού Χριστού. (Γε 46:12· Αρ 26:20, 21· Ρθ 4:18-22· Ματ 1:3· Λου 3:33) Σε ηλικία 60 ετών, ο Εσρών πήρε σύζυγό του την κόρη του Μαχίρ, και από αυτήν έγινε πατέρας του Σεγούβ. (1Χρ 2:21) Οι άλλοι γιοι του, ο Ιεραμεήλ, ο Ραμ και ο Χελουβαΐ (Χάλεβ), προφανώς είχαν γεννηθεί νωρίτερα.—1Χρ 2:9, 18, 25.

Σύμφωνα με την απόδοση του εδαφίου 1 Χρονικών 2:24 κατά το Μασοριτικό κείμενο, ο Εσρών πέθανε στη Χάλεβ-εφραθά, και έπειτα από αυτό η χήρα του η Αβιά γέννησε τον Ασχούρ, τον πατέρα της Θεκωέ. Ωστόσο, ορισμένοι λόγιοι πιστεύουν ότι το Μασοριτικό κείμενο δεν διατηρεί την αρχική απόδοση, εφόσον ο Εσρών συγκαταλέγεται ανάμεσα στις 70 «ψυχές του οίκου του Ιακώβ που ήρθαν στην Αίγυπτο», πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να πέθανε σε εκείνη τη γη (Γε 46:12, 26, 27). Παράλληλα, το θεωρούν απίθανο να υπήρχε στην Αίγυπτο κάποια τοποθεσία με το εβραϊκό όνομα Χάλεβ-εφραθά. Γι’ αυτόν το λόγο, πολλοί μεταφραστές έχουν τροποποιήσει το εδάφιο 1 Χρονικών 2:24 έτσι ώστε να ανταποκρίνεται περισσότερο στις αποδόσεις της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα και της λατινικής Βουλγάτας. Η Βίβλος της Ιερουσαλήμ αποδίδει αυτό το εδάφιο ως εξής: «Μετά το θάνατο του Εσρών, ο Χάλεβ παντρεύτηκε την Εφραθά, τη σύζυγο του Εσρών, του πατέρα του, η οποία του γέννησε τον Ασχούρ, τον πατέρα της Θεκωέ». Η μετάφραση του Τζ. Μπ. Ρόδερχαμ λέει: «Και μετά το θάνατο του Εσρών ο Χάλεβ εισήλθε στην Εφραθά, και η σύζυγος του Εσρών ήταν η Αβιά η οποία του γέννησε τον Ασχούρ, τον πατέρα της Θεκωέ». Άρα, σύμφωνα με αυτές τις εναλλακτικές αποδόσεις, ο «Ασχούρ» είναι είτε «γιος» του Εσρών από την Αβιά είτε «γιος» του Χάλεβ από την Εφραθά.

3. Πόλη στο νότιο όριο του Ιούδα η οποία βρισκόταν ανάμεσα στην Κάδης-βαρνή και στην Αδδάρ. (Ιη 15:1-3) Ωστόσο, η παράλληλη αφήγηση στο εδάφιο Αριθμοί 34:4 δεν αναφέρει τις Εσρών και Αδδάρ ξεχωριστά, αλλά χρησιμοποιεί το όνομα «Ασάρ-αδδάρ», υποδηλώνοντας ότι η Εσρών, ή αλλιώς Ασάρ, ήταν πιθανώς κοντά στην Αδδάρ, αν δεν επρόκειτο και για την ίδια τοποθεσία.—Βλέπε ΑΔΔΑΡ Αρ. 2.

ΕΣΡΩΝΙΤΕΣ

(Εσρωνίτες) [Του (Από τον) Εσρών].

Αυτή η επωνυμία εφαρμόζεται τόσο στην οικογένεια που καταγόταν από τον Εσρών, το γιο του Ρουβήν, (Γε 46:9· Αρ 26:4-6) όσο και στην οικογένεια που καταγόταν από τον Εσρών, τον εγγονό του Ιούδα.—Γε 46:12· Αρ 26:21.

ΕΣΧΩΛ

(Εσχώλ) [Τσαμπί [Σταφύλια]].

1. Αδελφός του Ανέρ και του Μαμβρή του Αμορραίου. (Γε 14:13) Ο Εσχώλ και οι αδελφοί του βρίσκονταν σε συνθήκη με τον Αβραάμ όταν νίκησαν έναν συνασπισμό βασιλιάδων της Ανατολής.—Γε 14:14, 24· βλέπε ΑΝΕΡ Αρ. 1.

2. Ουάντι ή κοιλάδα χειμάρρου, πιθανότατα λίγο βορειότερα της Χεβρών. Από αυτή την κοιλάδα οι Ισραηλίτες κατάσκοποι μετέφεραν ένα μεγάλο τσαμπί σταφύλια, τα δε αμπέλια αυτής της περιοχής εξακολουθούν και σήμερα να φημίζονται για την εξαιρετική ποιότητα των σταφυλιών τους. (Αρ 13:23, 24· 32:9· Δευ 1:24) Το όνομα της κοιλάδας ενδεχομένως προέκυψε από το συγκεκριμένο περιστατικό στην περιοδεία των κατασκόπων.

ΕΤΟΣ

Η κύρια εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «έτος» είναι η λέξη σανάχ, η οποία προέρχεται από μια ρίζα που σημαίνει «επαναλαμβάνω· ξανακάνω» και, όπως η αντίστοιχη λέξη ἐνιαυτός του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, μεταδίδει την ιδέα ενός χρονικού κύκλου. Στη γη, η επανάληψη των εποχών αποτελεί το ορατό σημείο της ολοκλήρωσης των ετήσιων περιόδων. Οι εποχές, με τη σειρά τους, καθορίζονται από τις περιστροφές της γης γύρω από τον ήλιο. Κατά συνέπεια, ο Δημιουργός προμήθευσε τα μέσα για τη μέτρηση του χρόνου ανά έτη θέτοντας τη γη στην προσδιορισμένη τροχιά της, με τον άξονά της κεκλιμένο προς το επίπεδο της περιφοράς της γύρω από τον ήλιο. Οι τακτικές φάσεις της σελήνης αποτελούν επίσης έναν εύκολο τρόπο για την υποδιαίρεση του έτους σε μικρότερες περιόδους. Τα γεγονότα αυτά υποδηλώνονται από τις πρώτες κιόλας σελίδες του Γραφικού υπομνήματος.—Γε 1:14-16· 8:22.

Από την αρχή ακόμη, ο άνθρωπος χρησιμοποίησε αυτά τα θεόδοτα μέσα για τον προσδιορισμό του χρόνου, μετρώντας το χρόνο ανά έτη υποδιαιρούμενα σε μήνες. (Γε 5:1-32) Οι περισσότεροι αρχαίοι λαοί χρησιμοποιούσαν ένα έτος αποτελούμενο από 12 σεληνιακούς μήνες. Το κοινό σεληνιακό έτος έχει 354 ημέρες, οι δε μήνες του διαρκούν 29 ή 30 ημέρες, ανάλογα με την εμφάνιση κάθε νέας σελήνης. Επομένως, αυτό το έτος είναι κατά 11 ¹⁄₄ ημέρες μικρότερο από το αληθές ηλιακό έτος που έχει διάρκεια 365 ¹⁄₄ ημέρες (365 ημέρες 5 ώρες 48 λεπτά και 46 δευτερόλεπτα).

Στην Εποχή του Νώε. Η πρώτη μνεία του τρόπου με τον οποίο υπολόγιζαν οι αρχαίοι τη διάρκεια ενός έτους ανάγεται στην εποχή του Νώε. Είναι προφανές ότι ο Νώε διαιρούσε το έτος σε 12 μήνες των 30 ημερών. Στα εδάφια Γένεση 7:11, 24 και 8:3-5 το «ημερολόγιο» που κρατούσε ο Νώε δείχνει ότι 150 ημέρες ισοδυναμούσαν με πέντε μήνες. Στην αφήγηση αυτή αναφέρονται άμεσα ο δεύτερος, ο έβδομος και ο δέκατος μήνας του έτους του Κατακλυσμού. Κατόπιν, μετά το δέκατο μήνα και την πρώτη του ημέρα, ακολουθεί μια περίοδος 40 ημερών και δύο περίοδοι των 7 ημερών η καθεμιά, δηλαδή συνολικά 54 ημέρες. (Γε 8:5-12) Μεσολαβεί επίσης ένα απροσδιόριστο χρονικό διάστημα από τότε που ο Νώε έστειλε το κοράκι μέχρι τότε που έστειλε το περιστέρι για πρώτη φορά. (Γε 8:6-8) Παρόμοια, υποδηλώνεται άλλη μια απροσδιόριστη περίοδος μετά την τρίτη και τελευταία φορά που έστειλε το περιστέρι, όπως αναφέρει το εδάφιο Γένεση 8:12. Στο επόμενο εδάφιο αναφέρεται η πρώτη ημέρα του πρώτου μήνα του επόμενου έτους. (Γε 8:13) Η μέθοδος που χρησιμοποιούσε ο Νώε ή οι προγενέστεροί του για να εναρμονίσουν το έτος που αποτελούνταν από μήνες των 30 ημερών με το ηλιακό έτος δεν αποκαλύπτεται.

Αίγυπτος και Βαβυλώνα. Στην αρχαία Αίγυπτο το έτος αποτελούνταν από 12 μήνες των 30 ημερών, ενώ προστίθεντο πέντε επιπλέον ημέρες ετησίως για να εναρμονιστεί το έτος με το ηλιακό έτος. Οι Βαβυλώνιοι, από την άλλη πλευρά, χρησιμοποιούσαν το σεληνιακό έτος αλλά πρόσθεταν έναν 13ο μήνα, που ονομαζόταν Βεαδάρ, σε συγκεκριμένα έτη ώστε να συμπίπτουν οι εποχές με τους μήνες στους οποίους αντιστοιχούσαν φυσιολογικά. Ένα τέτοιο έτος ονομάζεται σεληνοηλιακό έτος, και προφανώς είναι άλλοτε μικρότερο και άλλοτε μεγαλύτερο από το αληθές ηλιακό έτος, ανάλογα με το αν το σεληνιακό έτος έχει 12 ή 13 μήνες.

Ο Μετώνιος Κύκλος. Κάποια στιγμή αναπτύχθηκε το σύστημα της προσθήκης ενός εμβόλιμου, ή 13ου, μήνα εφτά φορές κάθε 19 έτη, οπότε το αποτέλεσμα ήταν σχεδόν το ίδιο με 19 αληθή ηλιακά έτη. Ο κύκλος αυτός ονομάστηκε Μετώνιος από τον αρχαίο Έλληνα μαθηματικό Μέτωνα του πέμπτου αιώνα Π.Κ.Χ.

Οι Εβραίοι. Η Αγία Γραφή δεν αναφέρει αν οι Εβραίοι εφάρμοσαν εξαρχής αυτό το σύστημα για να εναρμονίσουν το σεληνιακό έτος τους με το ηλιακό έτος. Το γεγονός ότι τα καταγραμμένα ονόματα των σεληνιακών μηνών τους συνδέονται με τις εποχές φανερώνει ότι όντως έκαναν κάποιου είδους εναρμόνιση. Δύο φορές το χρόνο το κέντρο του ήλιου τέμνει τον ισημερινό, και σε εκείνες τις περιπτώσεις η ημέρα και η νύχτα είναι παντού ίσης διάρκειας (περίπου 12 ώρες φως και 12 ώρες σκοτάδι). Αυτές οι δύο χρονικές στιγμές ονομάζονται εαρινή, ή αλλιώς ανοιξιάτικη, ισημερία και φθινοπωρινή ισημερία. Λαβαίνουν χώρα γύρω στις 21 Μαρτίου και στις 23 Σεπτεμβρίου κάθε σύγχρονου ημερολογιακού έτους. Οι ισημερίες θα μπορούσαν λογικά να είναι το μέσο που τους επέτρεπε να παρατηρούν πότε οι σεληνιακοί μήνες προηγούνταν κατά πολύ από τις συναφείς εποχές, άρα και ο οδηγός για το πότε έπρεπε να κάνουν την αναγκαία προσαρμογή προσθέτοντας έναν εμβόλιμο μήνα.

Στην αρχαιότητα τα έτη άρχιζαν και τελείωναν το φθινόπωρο, ενώ ο πρώτος μήνας ξεκινούσε γύρω στα μέσα του σημερινού Σεπτεμβρίου. Το γεγονός αυτό εναρμονίζεται με την Ιουδαϊκή παράδοση, σύμφωνα με την οποία η δημιουργία του ανθρώπου έλαβε χώρα το φθινόπωρο. Εφόσον στην Αγία Γραφή καταγράφεται η ηλικία του Αδάμ σε έτη (Γε 5:3-5), είναι λογικό να ξεκίνησε ο υπολογισμός της τον καιρό της δημιουργίας του, και αν αυτό συνέβη πράγματι το φθινόπωρο, τότε μπορεί να εξηγηθεί σε κάποιον βαθμό η αρχαία συνήθεια να αρχίζουν το νέο έτος τη συγκεκριμένη εποχή. Επιπλέον, όμως, ένα τέτοιο έτος θα ταίριαζε πολύ με την αγροτική ζωή των ανθρώπων, ειδικά σε εκείνο το μέρος της γης όπου ήταν συγκεντρωμένοι και οι προκατακλυσμιαίοι και οι πρώτοι μετακατακλυσμιαίοι λαοί. Το έτος ολοκληρωνόταν με την τελική περίοδο του θερισμού και άρχιζε με το όργωμα και τη σπορά γύρω στις αρχές του δικού μας Οκτωβρίου.

Θρησκευτικό και πολιτικό έτος. Ο Θεός άλλαξε την αρχή του έτους για το έθνος του Ισραήλ τον καιρό της Εξόδου τους από την Αίγυπτο, ορίζοντας ότι το έτος θα έπρεπε να αρχίζει με το μήνα Αβίβ, ή αλλιώς Νισάν, την άνοιξη. (Εξ 12:1-14· 23:15) Ωστόσο, το φθινόπωρο κάθε χρονιάς εξακολούθησε να σηματοδοτεί την αρχή του πολιτικού ή γεωργικού έτους τους. Έτσι λοιπόν, στο εδάφιο Έξοδος 23:16 η Γιορτή της Συγκομιδής, η οποία λάβαινε χώρα το φθινόπωρο κατά το μήνα Εθανίμ—τον έβδομο μήνα του θρησκευτικού ημερολογίου—αναφέρεται ότι τηρούνταν “όταν έβγαινε ο χρόνος”, και στο εδάφιο Έξοδος 34:22 λέγεται ότι τηρούνταν «στην αλλαγή του έτους». Παρόμοια, οι διατάξεις σχετικά με τα Ιωβηλαία έτη δείχνουν ότι αυτά άρχιζαν το φθινοπωρινό μήνα Εθανίμ.—Λευ 25:8-18.

Ο Ιουδαίος ιστορικός Ιώσηπος (του πρώτου αιώνα Κ.Χ.) λέει ότι το θρησκευτικό έτος (που άρχιζε την άνοιξη) χρησιμοποιούνταν σε σχέση με τις θρησκευτικές γιορτές αλλά ότι το αρχικό πολιτικό έτος (που άρχιζε το φθινόπωρο) εξακολούθησε να χρησιμοποιείται σε σχέση με τις αγοραπωλησίες και άλλες καθημερινές υποθέσεις. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Α΄, 81 [iii, 3]) Αυτό το διπλό σύστημα θρησκευτικού και πολιτικού έτους γίνεται ιδιαίτερα εμφανές στη μεταιχμαλωσιακή περίοδο, μετά την απελευθέρωση των Ιουδαίων από τη Βαβυλώνα. Η πρώτη ημέρα του Νισάν, ή Αβίβ, σηματοδοτούσε την αρχή του θρησκευτικού έτους, ενώ η πρώτη ημέρα του Τισρί, ή Εθανίμ, σηματοδοτούσε την αρχή του πολιτικού έτους. Και στις δύο περιπτώσεις, ο μήνας που ήταν ο πρώτος στο ένα ημερολόγιο γινόταν ο έβδομος στο άλλο.—Βλέπε ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ.

Ημερολόγιο συνδεδεμένο με γιορτές. Τα ορόσημα κάθε έτους ήταν οι τρεις μεγάλες εορταστικές περίοδοι τις οποίες είχε ορίσει ο Ιεχωβά Θεός: το Πάσχα (μετά το οποίο ακολουθούσε η Γιορτή των Άζυμων Άρτων) στις 14 Νισάν, η Γιορτή των Εβδομάδων, ή Πεντηκοστή, στις 6 Σιβάν και η Γιορτή της Συγκομιδής (μετά την Ημέρα της Εξιλέωσης) στις 15-21 Εθανίμ. Η Γιορτή των Άζυμων Άρτων συνέπιπτε με το θερισμό του κριθαριού, η Πεντηκοστή συνέπιπτε με το θερισμό του σιταριού και η Γιορτή της Συγκομιδής συνέπιπτε με τη γενική συγκομιδή στο τέλος του γεωργικού έτους.

Τα σαββατιαία και τα Ιωβηλαία έτη. Υπό τη διαθήκη του Νόμου κάθε έβδομο έτος ήταν έτος πλήρους ανάπαυσης για τη γη, σαββατιαίο έτος. Η περίοδος ή εβδομάδα εφτά ετών ονομαζόταν “σάββατο ετών”. (Λευ 25:2-8) Κάθε 50ό έτος ήταν Ιωβηλαίο έτος ανάπαυσης, κατά τη διάρκεια του οποίου όλοι οι Εβραίοι δούλοι απελευθερώνονταν και όλες οι κληρονομικές ιδιοκτησίες γης επιστρέφονταν στους αρχικούς ιδιοκτήτες τους.—Λευ 25:10-41· βλέπε ΣΑΒΒΑΤΙΑΙΟ ΕΤΟΣ.

Μέθοδος υπολογισμού της διακυβέρνησης των βασιλιάδων. Στα ιστορικά αρχεία της Βαβυλώνας, η πρακτική που ακολουθούνταν συνήθως ήταν να υπολογίζουν τα βασιλικά έτη ενός βασιλιά ως πλήρη έτη αρχίζοντας από την 1η Νισάν. Οι μήνες κατά τους οποίους ο βασιλιάς πιθανόν να είχε ήδη αρχίσει να βασιλεύει πριν από την 1η Νισάν θεωρούνταν ότι αποτελούσαν το έτος της ανάρρησής του, αλλά πιστώνονταν ιστορικά, δηλαδή αποδίδονταν, στα πλήρη βασιλικά έτη του προκατόχου του. Αν, όπως υποδηλώνει η Ιουδαϊκή παράδοση, το σύστημα αυτό ακολουθούνταν στον Ιούδα, τότε, όταν η Αγία Γραφή αναφέρει ότι οι βασιλιάδες Δαβίδ και Σολομών βασίλεψαν ο καθένας «σαράντα χρόνια», οι βασιλείες αυτές καλύπτουν πλήρεις περιόδους 40 ετών.—1Βα 1:39· 2:1, 10, 11· 11:42.

Στις Προφητείες. Στις προφητείες η λέξη «έτος» χρησιμοποιείται συχνά με ειδική έννοια ως το ισοδύναμο 360 ημερών (12 μήνες των 30 ημερών). (Απ 11:2, 3) Ονομάζεται επίσης “καιρός”, και μερικές φορές μία «ημέρα» συμβολίζει ένα έτος.—Απ 12:6, 14· Ιεζ 4:5, 6.

ΕΥΑ

(Εύα) [Ζωντανή· προφανώς είναι συγγενικό του εβρ. ρήματος χαγιάχ, «ζω»].

Η πρώτη γυναίκα και το τελευταίο από τα επίγεια δημιουργήματα του Θεού που αναφέρονται.

Ο Ιεχωβά, ο Δημιουργός, γνώριζε ότι δεν ήταν καλό να παραμένει ο άνθρωπος μόνος. Ωστόσο, προτού δημιουργήσει τη γυναίκα, ο Θεός έφερε διάφορα ζώα της γης και πετούμενα πλάσματα στον άνθρωπο. Ο Αδάμ τους έδωσε ονόματα αλλά δεν βρήκε ανάμεσά τους κάποιον βοηθό. Τότε ο Ιεχωβά έριξε τον Αδάμ σε βαθύ ύπνο, αφαίρεσε ένα από τα πλευρά του και, αφού έκλεισε τη σάρκα, κατασκεύασε από το πλευρό που είχε πάρει από τον άνθρωπο μια γυναίκα. Ο Αδάμ, που αναμφίβολα έμαθε μέσω άμεσης αποκάλυψης από τον Θεό, τον Δημιουργό και Πατέρα του, πώς ήρθε σε ύπαρξη η γυναίκα, τη δέχτηκε ευχαρίστως ως σύζυγό του, λέγοντας: «Αυτό είναι επιτέλους οστό από τα οστά μου και σάρκα από τη σάρκα μου», όπως άλλωστε του το φανέρωναν και οι ίδιες του οι αισθήσεις. Εφόσον ήταν συμπλήρωμά του, ο Αδάμ ονόμασε τη σύζυγό του ’ισσάχ (ανδρίς, ή κατά κυριολεξία, θηλυκός άντρας), «επειδή από τον άντρα πάρθηκε». (Γε 2:18-23, υποσ. στο εδ. 23) Τότε ο Θεός απηύθυνε την πατρική του ευλογία και στους δύο λέγοντας: «Να είστε καρποφόροι και να πληθυνθείτε και να γεμίσετε τη γη και να την καθυποτάξετε». Επίσης, θα έπρεπε να έχουν σε υποταγή τη ζωική κτίση. (Γε 1:28) Εφόσον ήταν έργο των χεριών του Θεού, η γυναίκα ταίριαζε τέλεια για να είναι συμπλήρωμα του συζύγου της, του Αδάμ, καθώς και για να είναι μητέρα.

Εξαπάτηση και Ανυπακοή. Κάποια ημέρα, η γυναίκα βρέθηκε μόνη χωρίς το σύζυγό της κοντά στο δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού. Εκεί ένα προσεκτικό, ταπεινό φίδι, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ως ορατό φερέφωνο από ένα αόρατο πνεύμα, τη ρώτησε δήθεν αθώα: «Είπε πράγματι ο Θεός ότι δεν πρέπει να τρώτε από κάθε δέντρο του κήπου;» Η γυναίκα απάντησε σωστά—αναμφίβολα επειδή έτσι την είχε διδάξει ο Αδάμ ως σύζυγος και κεφαλή της, ο οποίος ήταν μία σάρκα με αυτήν. Όταν, όμως, το φίδι προσπάθησε να διαψεύσει τον Θεό και είπε ότι η παραβίαση της εντολής του Θεού θα είχε ως αποτέλεσμα την εξομοίωση με τον Θεό και τη γνώση του καλού και του κακού, η γυναίκα άρχισε να βλέπει το δέντρο με άλλο μάτι. Τώρα «το δέντρο ήταν καλό για τροφή και . . . κάτι ποθητό στα μάτια, ναι, το δέντρο ήταν επιθυμητό να το βλέπει κανείς». Επιπλέον, το φίδι τής είχε πει ότι, αν έτρωγε, θα γινόταν σαν τον Θεό. (Παράβαλε 1Ιω 2:16.) Εντελώς εξαπατημένη από το φίδι και επιθυμώντας σφοδρά τις προοπτικές που συνδέονταν με τη βρώση του απαγορευμένου καρπού, η Εύα παραβίασε το νόμο του Θεού. (1Τι 2:14) Έχοντας γίνει παραβάτισσα, πλησίασε τώρα το σύζυγό της και τον παρακίνησε να κάνει το ίδιο παρακούοντας τον Θεό. Ο Αδάμ άκουσε τη φωνή της συζύγου του.—Γε 3:1-6.

Η άμεση συνέπεια της παράβασής τους ήταν να νιώσουν ντροπή. Γι’ αυτό, χρησιμοποίησαν φύλλα συκιάς για να φτιάξουν καλύμματα για την οσφύ τους. Τόσο ο Αδάμ όσο και η σύζυγός του κρύφτηκαν ανάμεσα στα δέντρα του κήπου όταν άκουσαν τη φωνή του Ιεχωβά. Όταν ο Θεός ρώτησε απευθείας τη γυναίκα τι είχε κάνει, εκείνη είπε ότι έφαγε επειδή απατήθηκε από το φίδι. Απαγγέλλοντας την καταδίκη της, ο Ιεχωβά επισήμανε ότι η εγκυμοσύνη και η γέννηση παιδιών θα συνοδεύονταν από αυξημένο πόνο, ότι εκείνη θα είχε λαχτάρα για το σύζυγό της και ότι εκείνος θα την εξουσίαζε.—Γε 3:7-13, 16.

Μετά την παραβίαση του νόμου του Θεού, αναφέρεται ότι ο Αδάμ ονόμασε τη σύζυγό του Εύα, «επειδή αυτή θα γινόταν η μητέρα όλων όσων είναι ζωντανοί». (Γε 3:20) Προτού εκδιώξει ο Ιεχωβά τον Αδάμ και την Εύα από τον κήπο της Εδέμ για να αντιμετωπίσουν κακουχίες εξαιτίας της κατάρας της γης, έδειξε προς αυτούς παρ’ αξία καλοσύνη προμηθεύοντάς τους μακριά ενδύματα από δέρμα.—Γε 3:21.

Ήταν σωστή η δήλωση της Εύας ότι έφερε σε ύπαρξη το γιο της τον Κάιν «με τη βοήθεια του Ιεχωβά»;

Όταν γεννήθηκε ο πρώτος της γιος, ο Κάιν, έξω από τον Παράδεισο, η Εύα αναφώνησε: «Έφερα σε ύπαρξη έναν άνθρωπο με τη βοήθεια του Ιεχωβά». (Γε 4:1) Η Εύα είναι το πρώτο άτομο το οποίο αναφέρεται ότι χρησιμοποίησε το όνομα του Θεού, πράγμα που δείχνει ότι οι πρώτοι κιόλας άνθρωποι γνώριζαν το όνομα Ιεχωβά. Αργότερα, γέννησε τον Άβελ καθώς και άλλους γιους και κόρες. Όταν ο Αδάμ ήταν 130 ετών, η Εύα γέννησε έναν γιο τον οποίο ονόμασε Σηθ, λέγοντας: «Ο Θεός όρισε για εμένα άλλο σπέρμα αντί του Άβελ, επειδή εκείνον τον σκότωσε ο Κάιν». Μπορούσε κατάλληλα να εκφραστεί με αυτόν τον τρόπο, τόσο όταν γέννησε τον Κάιν όσο και όταν γέννησε τον Σηθ, επειδή ο Θεός είχε δώσει σε εκείνη και στον Αδάμ τις αναπαραγωγικές τους δυνάμεις, και λόγω της παρ’ αξία καλοσύνης του Θεού, ο οποίος δεν τη θανάτωσε αμέσως όταν παραβίασε την εντολή Του, μπόρεσε να γίνει μητέρα. Με τη γέννηση του Σηθ παύει να αναφέρεται η Εύα στο υπόμνημα της Γένεσης.—Γε 4:25· 5:3, 4.

Πραγματικό Πρόσωπο. Το ότι η Εύα πράγματι υπήρξε και δεν είναι μυθικό πρόσωπο πιστοποιείται από τον ίδιο τον Χριστό Ιησού. Όταν οι Φαρισαίοι τον ρώτησαν σχετικά με το διαζύγιο, ο Ιησούς έστρεψε την προσοχή τους στην αφήγηση της Γένεσης αναφορικά με τη δημιουργία του άντρα και της γυναίκας. (Ματ 19:3-6) Επιπρόσθετη απόδειξη είναι τα λόγια του Παύλου προς τους Κορινθίους, ο οποίος είπε ότι φοβόταν μήπως οι διάνοιές τους διαφθαρούν με κάποιον τρόπο, «όπως το φίδι παραπλάνησε την Εύα με την πανουργία του». (2Κο 11:3) Κατόπιν, εξετάζοντας τη θέση που αρμόζει σε μια γυναίκα μέσα στη Χριστιανική εκκλησία, ο Παύλος παρουσιάζει ως λόγο για το ότι δεν επιτρέπεται «σε γυναίκα να διδάσκει ή να ασκεί εξουσία σε άντρα» το γεγονός ότι ο Αδάμ πλάστηκε πρώτος και ότι εκείνος δεν απατήθηκε, «αλλά η γυναίκα απατήθηκε πλήρως και έπεσε σε παράβαση».—1Τι 2:12-14.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗΣ

Κήρυκας του ευαγγελίου, ή αλλιώς των καλών νέων· φορέας καλών ειδήσεων. Η λέξη εὐαγγελιστής του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου συγγενεύει στενά με τη λέξη εὐαγγέλιον, η οποία σημαίνει «καλά νέα». (Βλέπε ΚΑΛΑ ΝΕΑ· επίσης Να 1:15, υποσ.· Ματ 4:23, Κείμενο) Ο Ιεχωβά είναι ο Μεγάλος Ευαγγελιστής, δηλαδή Κομιστής καλών νέων. Μετά την πτώση του Αδάμ στην αμαρτία αναγγέλθηκαν τα καλά νέα ότι, σύμφωνα με το εδάφιο Γένεση 3:15, θα υπήρχε ένα σπέρμα που θα συνέτριβε το κεφάλι του φιδιού. Αυτό έδωσε ελπίδα στην ανθρωπότητα. (Ρω 8:20) Παρέχοντας στον Αβραάμ περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με την υπόσχεση για το σπέρμα, ο Ιεχωβά διακήρυξε σε αυτόν καλά νέα. (Γα 3:8· Γε 12:1-3) Στο εδάφιο Ησαΐας 52:7 προφητεύτηκε ότι κάποιος θα “έφερνε καλά νέα” σχετικά με την αποκατάσταση των Ιουδαίων από τη Βαβυλώνα. Ο απόστολος Παύλος παραθέτει αυτό το εδάφιο αναφερόμενος στο ευαγγελιστικό έργο των Χριστιανών. (Ρω 10:15) Ο άγγελος Γαβριήλ έπαιξε ρόλο ευαγγελιστή όταν ανήγγειλε τα καλά νέα για την επικείμενη γέννηση του Ιωάννη του Βαφτιστή στον Ζαχαρία και του Ιησού στη Μαρία. Ένας άγγελος υπήρξε ευαγγελιστής για τους ποιμένες όταν γεννήθηκε ο Ιησούς. (Λου 1:18-38· 2:10) Ο Ιωάννης ο Βαφτιστής ήταν ευαγγελιστής, διότι είναι καταγραμμένο ότι «εξακολουθούσε να διακηρύττει καλά νέα στο λαό». (Λου 3:18) Όλοι οι μαθητές του Ιησού συμμετείχαν στη δημόσια διακονία διακήρυξης των καλών νέων και ως εκ τούτου ήταν ευαγγελιστές.—Πρ 8:4.

Ειδικοί Ιεραπόστολοι Ευαγγελιστές. Μολονότι όλοι οι Χριστιανοί έχουν την αποστολή να είναι ευαγγελιστές, η λέξη αυτή χρησιμοποιείται με ειδικό τρόπο στα εδάφια Εφεσίους 4:8, 11, 12, όπου ο Παύλος περιγράφει τα «δώρα σε μορφή ανθρώπων» που έδωσε στην εκκλησία ο Χριστός όταν ανέβηκε στα ύψη: «Και έδωσε μερικούς ως αποστόλους, μερικούς ως προφήτες, μερικούς ως ευαγγελιστές, μερικούς ως ποιμένες και δασκάλους, . . . για την εποικοδόμηση του σώματος του Χριστού». Το ειδικό έργο που επιτελούσαν αυτοί οι ευαγγελιστές ήταν το έργο του ιεραποστόλου. Συνήθως άνοιγαν καινούριους αγρούς εκεί όπου δεν είχαν κηρυχτεί προηγουμένως τα καλά νέα. Οι ευαγγελιστές προηγούνται των ποιμένων και των δασκάλων στον κατάλογο του εδαφίου Εφεσίους 4:11, επειδή πρώτα κηρύττονται τα καλά νέα και γίνονται μαθητές, και κατόπιν οι ποιμένες και οι δάσκαλοι κάνουν περαιτέρω έργο εποικοδόμησης.

Ένα άτομο που προσδιορίζεται συγκεκριμένα ως ευαγγελιστής είναι ο Φίλιππος. Μετά την Πεντηκοστή, αυτός ξεκίνησε πρώτος το έργο στη Σαμάρεια, και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία. Ένας άγγελος τον κατηύθυνε να κηρύξει τα καλά νέα για τον Χριστό στον Αιθίοπα ευνούχο, τον οποίο και βάφτισε. Στη συνέχεια, το πνεύμα τον πήρε μακριά για να κηρύξει στην Άζωτο και σε όλες τις πόλεις καθ’ οδόν προς την Καισάρεια. (Πρ 8:5, 12, 14, 26-40) Ο Παύλος επιτέλεσε πολύ έργο ως ευαγγελιστής. (2Κο 10:13-16) Ο Τιμόθεος ήταν ευαγγελιστής, ή αλλιώς ιεραπόστολος, και ο Παύλος τόνισε ιδιαίτερα το ευαγγελιστικό έργο στην αποχαιρετιστήρια παραίνεσή του προς τον Τιμόθεο: «Εσύ, όμως, διατήρησε τη διανοητική σου διαύγεια σε όλα τα πράγματα, κακοπάθησε, κάνε έργο ευαγγελιστή, επιτέλεσε τη διακονία σου στο πλήρες». Ο Τιμόθεος, ο οποίος συμμετείχε με άλλους Χριστιανούς στο κήρυγμα των καλών νέων, επιτελούσε επίσης ποιμαντικό και διδακτικό έργο ως επίσκοπος στην Έφεσο.—2Τι 4:5· 1Τι 1:3.

Το Ευαγγελιστικό Έργο στον «Καιρό του Τέλους». Το πιο εκτεταμένο ευαγγελιστικό έργο που έχει γίνει ποτέ πρέπει να επιτελεστεί στον «καιρό του τέλους», σύμφωνα με τη ρητή δήλωση του Ιησού στο εδάφιο Ματθαίος 24:14: «Αυτά τα καλά νέα της βασιλείας θα κηρυχτούν σε όλη την κατοικημένη γη . . . και τότε θα έρθει το τέλος». Σήμερα, τα έθνη έχουν τους δικούς τους οικονομικούς, πολιτικούς, ιατρικούς, καθώς και άλλων ειδών «ιεραποστόλους». Οι Χριστιανοί, όμως, πρέπει να υπακούν στην εντολή να κηρύττουν για τη Βασιλεία του Θεού και να κάνουν μαθητές του Ιησού Χριστού. (2Τι 4:2· 1Κο 9:16· 1Πε 1:12, 25· 4:17) Ο άγγελος που πετάει στο μεσουράνημα και έχει αιώνια καλά νέα διακηρύττει: «Φοβηθείτε τον Θεό και δώστε του δόξα, επειδή έφτασε η ώρα της κρίσης του, και γι’ αυτό λατρέψτε Εκείνον που έκανε τον ουρανό και τη γη και τη θάλασσα και τις πηγές των νερών». (Απ 14:6, 7) Αυτά είναι τα καλά νέα που πρέπει να μεταδίδει ο Χριστιανός ευαγγελιστής, ή αλλιώς ιεραπόστολος. Ακριβώς όπως η Αγία Γραφή περιγράφει ορισμένα άτομα—λόγου χάρη τον Φίλιππο τον ευαγγελιστή—ως ιεραποστόλους, ή αλλιώς ευαγγελιστές, με ειδική έννοια, έτσι και σήμερα ορισμένοι Χριστιανοί μπορεί να επιτελούν ιεραποστολικό έργο με ειδική έννοια, πηγαίνοντας ακόμη και σε άλλες χώρες για να κηρύξουν. (Πρ 21:8) Ωστόσο, σε όλους τους Χριστιανούς έχει ανατεθεί η αποστολή και η υποχρέωση να είναι ευαγγελιστές οπουδήποτε βρίσκονται, με την έννοια ότι κηρύττουν τα καλά νέα σε κάθε είδους ανθρώπους.—Ρω 10:9, 10.

ΕΥΑΙΟΙ

(Ευαίοι).

Λαός που προήλθε από τον Χαναάν, το γιο του Χαμ. (Γε 10:6, 15, 17· 1Χρ 1:13, 15) Οι Ευαίοι κατοικούσαν στην πόλη της Συχέμ στις ημέρες του πατριάρχη Ιακώβ. Οι γιοι του Ιακώβ, με πρωτοστάτες τον Συμεών και τον Λευί, σκότωσαν κάθε αρσενικό και λεηλάτησαν την πόλη επειδή ο Συχέμ ο γιος του Εμμώρ, του αρχηγού, είχε ατιμάσει την αδελφή τους τη Δείνα.—Γε 34:1-29.

Όταν ο Ισραήλ μπήκε στην Υποσχεμένη Γη, οι Ευαίοι αποτελούσαν ένα από τα εφτά χαναανιτικά έθνη που ο Θεός υποσχέθηκε ότι θα έδιωχνε από μπροστά τους. (Εξ 3:8, 17· 13:5· 23:23, 28· 33:2· 34:11) Αυτά τα έθνη λέγεται ότι ήταν πολυπληθέστερα και κραταιότερα από τον Ισραήλ. (Δευ 7:1) Ο Μωυσής διέταξε τους Ισραηλίτες να τα αφιερώσουν στην καταστροφή και να μην αφήνουν κανέναν ζωντανό όταν καταλάμβαναν τις πόλεις τους, λόγω των απεχθών συνηθειών τους και των ψεύτικων θεών τους. Διαφορετικά, θα αποτελούσαν παγίδα και θα έκαναν τον Ισραήλ να πέσει στη δυσμένεια του Θεού.—Λευ 18:27, 28· Δευ 18:9-13· 20:15-18.

Η Αγία Γραφή περιγράφει την ολοκληρωτική καταστροφή που επέφερε ο Ιησούς του Ναυή στις πόλεις εκείνων των εθνών. (Ιη κεφ. 10, 11) Οι Ευαίοι που κατοικούσαν «στους πρόποδες του [Όρους] Αερμών στη γη Μισπά» ήταν μια από τις φυλές οι οποίες ενώθηκαν με τους Χαναναίους βασιλιάδες εναντίον του Ιησού του Ναυή, ανταποκρινόμενες στο κάλεσμα του Ιαβίν, του βασιλιά της Ασώρ. (Ιη 11:1-3) Οι Ευαίοι συγκαταλέγονται μεταξύ αυτών που πολέμησαν εναντίον του Ισραήλ και νικήθηκαν. (Ιη 9:1, 2· 12:7, 8· 24:11) Εντούτοις, μια ομάδα του έθνους των Ευαίων διασώθηκε. (Ιη 9:3, 7) Αυτή η ομάδα ήταν οι Γαβαωνίτες, οι οποίοι φαίνεται ότι αντιπροσώπευαν και άλλες τρεις πόλεις των Ευαίων. Μόνο αυτοί φοβήθηκαν τον Ιεχωβά, αναγνωρίζοντας ότι πολεμούσε για τον Ισραήλ. Χρησιμοποιώντας ένα τέχνασμα, κατόρθωσαν να συνάψουν διαθήκη με τους ηγέτες του Ισραήλ και έτσι δεν θανατώθηκαν, αλλά καταστάθηκαν ταπεινοί υπηρέτες του Ισραήλ. (Ιη 9:1-15, 24-27) Αυτό το γεγονός αποτελεί ενδεικτική περίπτωση εκπλήρωσης της κατάρας που εξήγγειλε ο Νώε εναντίον του Χαναάν, καθόσον οι Γαβαωνίτες και οι σύντροφοί τους, μολονότι δεν καταστράφηκαν, έγιναν δούλοι των Σημιτών.—Γε 9:25-27.

Ο Ιεχωβά έδειξε ότι ενέκρινε την πιστή τήρηση της διαθήκης με αυτούς τους Ευαίους από μέρους του Ισραήλ πολεμώντας για να προστατέψει τη Γαβαών από τα γύρω χαναανιτικά έθνη που ήρθαν εναντίον της λόγω αυτής της διαθήκης της με τον Ισραήλ. (Ιη 10:1-14) Έκτοτε οι Γαβαωνίτες συγκατοικούσαν ειρηνικά με τον Ισραήλ. (2Σα 21:1-6) Στο εδάφιο 2 Σαμουήλ 21:2 ονομάζονται “Αμορραίοι”, αλλά αυτό συμβαίνει προφανώς επειδή ο όρος “Αμορραίος” εφαρμοζόταν συχνά στα χαναανιτικά έθνη γενικά, δεδομένου ότι οι Αμορραίοι ήταν μια από τις ισχυρότερες φυλές. (Βλέπε ΑΜΟΡΡΑΙΟΣ.) Την εποχή των κατακτήσεων του Ιησού του Ναυή, αυτοί οι επιδοκιμασμένοι Ευαίοι κατοικούσαν στην πόλη της Γαβαών, η οποία βρισκόταν σε μικρή απόσταση ΒΔ της Ιερουσαλήμ, καθώς και στην Κεφιρά, στη Βηρώθ και στην Κιριάθ-ιαρίμ. Η Γαβαών περιγράφεται ως “μεγάλη πόλη, σαν μια από τις βασιλικές πόλεις, και μεγαλύτερη από τη Γαι, και όλοι οι άντρες της ήταν κραταιοί”.—Ιη 10:2· 9:17.

Μετά το θάνατο του Ιησού του Ναυή, ο Ισραήλ δεν συνέχισε να εκδιώκει τα χαναανιτικά έθνη όπως είχε προστάξει ο Θεός, αλλά ήρθε ακόμη και σε επιγαμία μαζί τους. Έτσι λοιπόν, το Βιβλικό υπόμνημα αναφέρει: «Αυτά είναι τα έθνη που ο Ιεχωβά άφησε να παραμείνουν ώστε μέσω αυτών να δοκιμάσει τον Ισραήλ . . . Οι πέντε άρχοντες του άξονα των Φιλισταίων και όλοι οι Χαναναίοι, επίσης οι Σιδώνιοι και οι Ευαίοι που κατοικούσαν στο Όρος Λίβανος από το Όρος Βάαλ-αερμών μέχρι την είσοδο της Αιμάθ . . . και [οι Ισραηλίτες] άρχισαν να υπηρετούν τους θεούς τους».—Κρ 3:1-6.

Αυτή η περικοπή προσδιορίζει τους Ευαίους ως κατοίκους της οροσειράς του Λιβάνου και των ορεινών περιοχών μέχρι το βορειότερο σημείο της Υποσχεμένης Γης. (Αρ 34:8· Ιη 11:1, 3) Όταν ο Ιωάβ και οι άντρες του έκαναν απογραφή κατ’ εντολήν του Βασιλιά Δαβίδ, «πήγαν στο φρούριο της Τύρου και σε όλες τις πόλεις των Ευαίων». (2Σα 24:7) Προφανώς η Τύρος βρισκόταν ακριβώς κάτω από το νότιο άκρο της περιοχής των Ευαίων.

Στη διάρκεια του πανεθνικού οικοδομικού του προγράμματος, ο Σολομών χρησιμοποίησε Χαναναίους—μεταξύ αυτών και Ευαίους—για καταναγκαστική εργασία υπό την κατεύθυνση Ισραηλιτών επιστατών. Έτσι εκπληρώθηκε περαιτέρω η προφητική κατάρα που εξήγγειλε ο Νώε εναντίον του Χαναάν.—1Βα 9:20-23· 2Χρ 8:7-10.

Ευαίοι, Χορίτες και Χουρρίτες. Στο εδάφιο Γένεση 36:2 ο Σεβεγών, ο παππούς μιας από τις συζύγους του Ησαύ, αποκαλείται Ευαίος. Αλλά τα εδάφια 20 και 24 τον αναφέρουν ως απόγονο του Σηείρ του Χορίτη. Η λέξη «Χορίτης» μπορεί να παράγεται από την εβραϊκή λέξη χορ («τρύπα») και να σημαίνει απλώς «κάτοικος των σπηλιών». Με αυτόν τον τρόπο αποσαφηνίζεται οποιαδήποτε φαινομενική αντίφαση ανάμεσα στο εδάφιο Γένεση 36:2 και στα εδάφια 20, 24.—Βλέπε ΧΟΡΙΤΕΣ.

Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν αρχαία κείμενα που οι μελετητές ερμήνευσαν ως απόδειξη του ότι κάποιο έθνος ονόματι Χουρρίτες κατοικούσε στις περιοχές της Αρμενίας, της Ανατολίας, της Συρίας, καθώς και σε τμήματα της Παλαιστίνης, από τους πατριαρχικούς χρόνους. Πιστεύουν επίσης ότι αυτός ο λαός περιλάμβανε τους Ευαίους, τους Χορίτες και τους Ιεβουσαίους. Θεωρούν ταυτόσημα τα ονόματα «Χορίτης» και «Ευαίος» και πιστεύουν ότι, με κάποιον τρόπο, οι Χουρρίτες κατέληξαν να ονομάζονται Ευαίοι. Η θεωρία τους βασίζεται κατά κύριο λόγο σε γλωσσολογικές ομοιότητες, ιδιαίτερα όσον αφορά τα κύρια ονόματα. Επομένως, το όνομα Χορίτης εκλαμβάνεται γενικά από αυτούς ως συναφές του όρου «Χουρρίτης» και όχι με την έννοια του «κατοίκου των σπηλιών».

Ωστόσο, η Αγία Γραφή φαίνεται να κάνει σαφή διαχωρισμό μεταξύ αυτών των φυλών, ενώ δεν αναφέρει το όνομα Χουρρίτης. Συνεπώς, είναι σοφότερο να περιμένουμε περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία προτού δεχτούμε αυτή την ταύτιση ως οριστική.

ΕΥΒΟΥΛΟΣ

(Εύβουλος) [Αυτός που Έχει Καλή Βουλή].

Χριστιανός αδελφός που βρισκόταν στη Ρώμη τον καιρό της τελευταίας φυλάκισης του αποστόλου Παύλου. Αναφέρεται για αυτόν ότι έστειλε χαιρετισμούς στον Τιμόθεο.—2Τι 4:21.

ΕΥΓΕΝΗΣ, ΗΓΕΤΗΣ

Διάφορες εβραϊκές λέξεις μπορούν να μεταφραστούν κατά περίπτωση «ευγενής» ή «ηγέτης». Αυτές που εμφανίζονται πιο συχνά είναι οι ακόλουθες:

Η λέξη ναγίδ, που σημαίνει «ηγέτης», εφαρμόζεται στον Σαούλ και στον Δαβίδ, οι οποίοι διορίστηκαν βασιλιάδες του Ισραήλ με την ευθύνη να ποιμαίνουν το λαό του Ιεχωβά, αλλά και στον Εζεκία, ο οποίος διορίστηκε βασιλιάς του Ιούδα για τον ίδιο σκοπό. (1Σα 9:16· 25:30· 2Σα 5:2· 2Βα 20:5) Ο Ιεχωβά επέλεξε τη φυλή του Ιούδα για να ηγείται των 12 φυλών του Ισραήλ, και από τον Ιούδα προήλθε η βασιλική δυναστεία του Δαβίδ.—1Χρ 28:4· Γε 49:10· Κρ 1:2.

Ο Ιησούς αναφέρεται ως “ο Μεσσίας ο Ηγέτης” και ως “ηγέτης και διοικητής στις εθνότητες” στα εδάφια Δανιήλ 9:25 και Ησαΐας 55:4. Ο ίδιος συμβούλεψε τους μαθητές του: «Ούτε να αποκληθείτε “ηγέτες”, γιατί Ηγέτης [καθηγητής, Κείμενο] σας είναι ένας, ο Χριστός». (Ματ 23:10) Όσον αφορά τη Χριστιανική εκκλησία, ο Ιησούς Χριστός είναι ο μόνος που φέρει δικαιωματικά τον τίτλο «Ηγέτης», επειδή κανένας ατελής άνθρωπος δεν είναι ηγέτης των αληθινών Χριστιανών. Αυτοί ακολουθούν τον Χριστό. Μολονότι κάποιοι «αναλαμβάνουν την ηγεσία» στην υπηρεσία του Θεού, δεν φέρουν τον τίτλο «ηγέτης» ούτε αποκαλούνται έτσι από τους άλλους, και το παράδειγμά τους πρέπει να ακολουθείται μόνο κατά το ότι μιμούνται τον Χριστό.—1Κο 11:1· Εβρ 13:7.

Η λέξη ναδίβ, που σημαίνει «ευγενής», «πρόθυμος», «γενναιόδωρος», χρησιμοποιείται στο εδάφιο Αριθμοί 21:18 ως παράλληλη της λέξης «άρχοντες», για τους πρόθυμους Ισραηλίτες που άνοιξαν ένα πηγάδι στην έρημο. Επίσης, περιγράφει αυτούς οι οποίοι συνεισέφεραν εθελοντικά στην κατασκευή της σκηνής της μαρτυρίας. (Εξ 35:5) Όπως χρησιμοποιείται στο εδάφιο Ιώβ 12:21, υποδηλώνει άτομα σε θέσεις εξοχότητας και ισχύος.—Βλέπε επίσης Ψλ 83:9-11.

Η εβραϊκή λέξη χορίμ, που σημαίνει «ευγενείς», χρησιμοποιείται για ορισμένους επιφανείς άντρες σε μια πόλη του δεκάφυλου βασιλείου του Ισραήλ (1Βα 21:8, 11) και για Ιουδαίους που κατείχαν κάποια εξουσία υπό την Περσική Αυτοκρατορία. (Νε 5:7· 13:17) Πολλοί από τους ευγενείς του Ιούδα και της Ιερουσαλήμ, μεταξύ των οποίων ο Δανιήλ και οι σύντροφοί του, οδηγήθηκαν εξόριστοι στη Βαβυλώνα από τον Βασιλιά Ναβουχοδονόσορα το 617 Π.Κ.Χ., ενώ άλλοι σφάχτηκαν από αυτόν το 607 Π.Κ.Χ.—Ιερ 27:20· 39:6· Δα 1:3, 6· βλέπε ΑΡΧΗΓΟΣ· ΑΡΧΟΝΤΑΣ· ΚΕΦΑΛΙ, ΚΕΦΑΛΗ (Αρχηγική Θέση).

ΕΥΘΕΙΑ

Οδός στη Δαμασκό της Συρίας. (Πρ 9:10, 11· ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 2, σ. 748) Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, ήταν κεντρικός δρόμος μήκους σχεδόν 1,5 χλμ. και πλάτους περίπου 30 μ. Εκείνη την εποχή χωριζόταν από στοές σε τρεις λωρίδες. Η μεσαία λωρίδα χρησιμοποιούνταν από τους πεζούς και οι δύο εξωτερικές λωρίδες προορίζονταν για την κίνηση εφίππων και οχημάτων προς δύο αντίθετες κατευθύνσεις. Η οδός αυτή, που εξακολουθεί να φέρει ένα αραβικό όνομα αντίστοιχο του προηγούμενου ονόματός της (Νταρμπ αλ-Μουστακίμ) αλλά δεν είναι πια εντελώς ευθεία, εκτείνεται Δ από την Ανατολική Πύλη της πόλης. Σε αυτή την αρχαία οδό, στο σπίτι ενός άντρα ονόματι Ιούδα, έμεινε κάποιο διάστημα ο Σαούλ από την Ταρσό μετά την εμφάνιση του δοξασμένου Ιησού Χριστού σε αυτόν. Σε όραμα, ο Ιησούς κατηύθυνε τον μαθητή Ανανία σε αυτό το σπίτι, «στην οδό που ονομάζεται Ευθεία», για να αποκαταστήσει την όραση του Σαούλ.—Πρ 9:3-12, 17-19.

ΕΥΛΟΓΙΑ

(Ευλογία).

Το να γίνεται ή να ανακηρύσσεται κάτι άγιο· αίτημα προς τον Θεό για τη χορήγηση θεϊκής εύνοιας· εκδήλωση καλοσύνης· εύνοια· εγκώμιο περί αγιότητας· ενδόξαση· έπαινος· προστασία ή προφύλαξη από το κακό· παροχή ευτυχίας.

Οι διάφοροι τύποι των εβραϊκών λέξεων που μεταφράζονται γενικά «ευλογώ» ή «ευλογία» εμφανίζονται περίπου 400 φορές στις Γραφές. Το ρήμα μπαράχ αποδίδεται συνήθως «ευλογώ». Σε μερικά εδάφια αυτή η λέξη αποδίδεται “εύχομαι καλό” (1Σα 25:14), “συγχαίρω” (1Χρ 18:10) ή “χαιρετώ” (2Βα 4:29). Το ουσιαστικό που παράγεται από αυτό το εβραϊκό ρήμα εμφανίζεται στο όνομα της Κοιλάδας Βεραχά (που σημαίνει «Ευλογία»), διότι εδώ ο Ιωσαφάτ και ο λαός του ευλόγησαν τον Ιεχωβά. (2Χρ 20:26) Ένα ρήμα που έχει την ίδια μορφή μεταφράζεται “γονατίζω” ή “πέφτω στα γόνατα”.—Γε 24:11· 2Χρ 6:13· Ψλ 95:6.

Οι Ιουδαίοι Σοφερείμ, δηλαδή γραμματείς, τροποποίησαν αρκετές περικοπές αντικαθιστώντας τη λέξη «καταριέμαι» με τη λέξη «ευλογώ» (1Βα 21:10, 13· Ιωβ 1:5, 11· 2:5, 9), επειδή θεώρησαν βλασφημία ακόμη και το να γράψουν ότι κάποιος καταριέται τον Θεό.—Βλέπε ΜΝΚ με Υποσημειώσεις, παράρτημα 2Β.

Το ρήμα εὐλογέω του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου σημαίνει κατά κυριολεξία «μιλώ καλά για». Η λέξη εὐλογία χρησιμοποιείται στο εδάφιο Ρωμαίους 16:18 με αρνητική έννοια, ως «φιλοφρονήσεις» που λέγονται με σκοπό να παραπλανήσουν την καρδιά κάποιου.

Οι Γραφές παρουσιάζουν τις λέξεις «ευλογώ» και «ευλογία» τουλάχιστον από τέσσερις κύριες πλευρές: (1) ο Ιεχωβά ευλογεί ανθρώπους, (2) άνθρωποι ευλογούν τον Ιεχωβά, (3) άνθρωποι ευλογούν τον Χριστό και (4) άνθρωποι ευλογούν άλλους ανθρώπους.

Ο Ιεχωβά Ευλογεί Ανθρώπους. «Η ευλογία του Ιεχωβά πλουτίζει, και εκείνος δεν προσθέτει πόνο σε αυτήν». (Παρ 10:22) Ο Ιεχωβά ευλογεί όσους επιδοκιμάζει, παρέχοντάς τους προστασία, ευημερία, καθοδήγηση και επιτυχία, καθώς επίσης καλύπτοντας τις ανάγκες τους, με αποτέλεσμα να ωφελούνται.

Ο Ιεχωβά εξέφρασε την καλή του θέληση προς τα επίγεια δημιουργήματά του όταν τα έφερε σε ύπαρξη. Όσον αφορά τα ζωικά είδη που δημιουργήθηκαν την πέμπτη ημέρα, η ευλογία του Θεού ήταν μια εξαγγελία του σκοπού του σχετικά με αυτά. (Γε 1:22) Η ευλογία του Θεού προς τον Αδάμ και την Εύα, στο τέλος της έκτης ημέρας, θα τους είχε δώσει τη δυνατότητα, αν είχαν παραμείνει υπάκουοι, να συνεχίσουν να απολαμβάνουν την εύνοιά του, διότι αυτός προμήθευε για όλες τις πνευματικές και υλικές τους ανάγκες.—Γε 1:28· 2:9· 5:2.

Όταν ο Ιεχωβά ολοκλήρωσε το επίγειο δημιουργικό του έργο σε έξι δημιουργικές ημέρες, δεν έλειπε τίποτα για την ευημερία της δημιουργίας του. (Γε 1:31) Τότε ο Θεός άρχισε να αναπαύεται, ή αλλιώς σταμάτησε αυτό το έργο, ευλογώντας την έβδομη ημέρα, δηλαδή ανακηρύσσοντάς την ιερή, άγια. Μπροστά στην ανθρώπινη δημιουργία τέθηκε η προοπτική της ευτυχίας με ατέλειωτες ευλογίες.—Γε 2:3· Εξ 20:11.

Όταν ο Νώε και η οικογένειά του βγήκαν από την κιβωτό, ο Ιεχωβά επέβλεψε σε αυτούς με εύνοια, ευλογώντας τους και δηλώνοντάς τους ποιο ήταν το θέλημά του για αυτούς. Εκτελώντας το θέλημα του Ιεχωβά, θα ευημερούσαν απολαμβάνοντας την εύνοια και την προστασία του.—Γε 9:1.

Ζωτικής σημασίας για όλη την ανθρωπότητα είναι η ευλογία που αφορά τον Αβραάμ και το Σπέρμα του. (Γε 12:3· 18:18· 22:18) Ο Ιεχωβά ευλόγησε τον Αβραάμ και τη Σάρρα ανανεώνοντας θαυματουργικά τις αναπαραγωγικές τους δυνάμεις, πράγμα που τους επέτρεψε να αποκτήσουν έναν γιο στα γηρατειά τους. (Γε 17:16· 21:2) Έδωσε ευημερία στον Αβραάμ και τον χρησιμοποίησε εξεικονιστικά για να προσκιάσει μεγαλύτερα πράγματα. (Γα 4:21-26) Επομένως, η ευλογία του Θεού η οποία συνίστατο στο ότι προμήθευσε ένα σπέρμα για τον Αβραάμ έχει μεγαλύτερη σημασία στα πλαίσια της υπόσχεσης ότι οι άνθρωποι όλων των εθνών θα ευλογηθούν μέσω εκείνου που προσκίαζε ο Ισαάκ, του Ιησού Χριστού.—Γα 3:8, 14· Πρ 3:25, 26· Εβρ 6:13-20.

Η ευλογία του Ιεχωβά σε ένα άτομο ή σε έναν λαό εξαρτάται από την υπακοή τους σε αυτόν. (Εξ 23:25) Οι διαμετρικές αντιθέσεις που περιγράφονται στα κεφάλαια 27 και 28 του Δευτερονομίου δείχνουν καθαρά ότι η κατάρα του Ιεχωβά, αποτέλεσμα της οποίας είναι η αυστηρή τιμωρία, πλήττει τους ανυπάκουους, ενώ η ευλογία του αναπαύεται στους υπάκουους, φέρνοντας πνευματική ευημερία και κάλυψη των υλικών τους αναγκών, και γίνεται έκδηλη στα σπίτια τους, στη γη τους, στους απογόνους τους, στα ζώα τους, στα τρόφιμά τους, στα ταξίδια τους και σε κάθε τους πράξη. «Οι ευλογίες είναι για το κεφάλι του δικαίου». (Παρ 10:6, 7) Όταν ο λαός του Ιεχωβά υπακούει πιστά, εκείνος ευαρεστείται να “ανοίγει τις πύλες των υδάτων των ουρανών και να εκχέει ευλογία ώσπου να μην υπάρχει πια έλλειψη”.—Μαλ 3:10.

Άνθρωποι Ευλογούν τον Ιεχωβά. Οι άνθρωποι ευλογούν τον Ιεχωβά κυρίως με το να τον αινούν. Επίσης, ευλογούν τον Ιεχωβά όταν του εκφράζουν ευγνωμοσύνη, τον αναγνωρίζουν ως εκείνον από τον οποίο απορρέουν όλες οι ευλογίες, τον εγκωμιάζουν σε κάθε περίπτωση και εκτελούν πράξεις λατρείας και υπηρεσίας προς αυτόν. (Ψλ 26:12) Το κήρυγμα των καλών νέων είναι ένας τρόπος με τον οποίο ευλογείται ο Ιεχωβά, εφόσον έτσι αποδίδεται αίνος στο όνομα και στους σκοπούς του.—Ματ 24:14· Εβρ 13:15.

Άνθρωποι έχουν ευλογήσει τον Ιεχωβά για το ότι απελευθέρωσε το λαό του από την καταδυνάστευση (Εξ 18:9, 10), για το ότι κάλυψε τις ανάγκες τους (Δευ 8:10), για την αξιοπρέπεια, την κραταιότητα, την κυβερνητική του εξουσία και την ωραιότητα που τον διακρίνει ως την Κεφαλή όλων (1Χρ 29:10-12, 20), για το ότι υποκίνησε το λαό του να υποστηρίξει τη λατρεία του (2Χρ 31:8), για το ότι τήρησε τη διαθήκη του και για το έλεός του—όπως φαίνεται από μια προσευχή εξομολόγησης—(Νε 9:5, 31, 32), για το ότι δίνει σοφία και κραταιότητα (Δα 2:19-23), καθώς και για το ότι προστατεύει τους υπηρέτες του και καταδεικνύει την κυριαρχία του (Δα 3:28· 4:34). Το βιβλίο των Ψαλμών ευλογεί διαρκώς τον Ιεχωβά και καλεί όλους στον ουρανό και στη γη να αινούν το όνομά του για την πληθώρα των υπέροχων ιδιοτήτων του. Άλλος ένας λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι πρέπει να ευλογούν τον Ιεχωβά είναι το δώρο του Γιου του, του Ιησού Χριστού.—Ψλ 16:7· 103:1, 20-22· 145:2, 10· Ιωα 3:16· παράβαλε Πρ 2:8-11· Απ 7:11, 12· 14:6, 7.

Άνθρωποι Ευλογούν τον Χριστό. Ο Ιησούς επίσης πρέπει να ευλογείται από όλους. Η Ελισάβετ ευλόγησε τη μητέρα του Ιησού, τη Μαρία, καθώς και τον αγέννητο ακόμη καρπό της κοιλιάς της. (Λου 1:42) Η ουράνια προέλευση του Ιησού, ο ερχομός του στο όνομα του Ιεχωβά ως Γιος του, η διακονία, η θυσία, η ιεροσύνη, το βασιλικό αξίωμα και η παρ’ αξία καλοσύνη του—όλα αυτά δικαιολογούν πλήρως το ότι χαιρετίζεται ως ευλογημένος. (Ιωα 12:13· 2Κο 8:9· Εβρ 1:2· 7:24-26) Σε εκπλήρωση του εδαφίου Ψαλμός 118:26, τα πλήθη τον υποδέχτηκαν ως τον ευλογημένο του Ιεχωβά κατά τη θριαμβευτική του είσοδο στην Ιερουσαλήμ. (Ματ 21:9) Τόσο τα αγγελικά όσο και τα επίγεια πλάσματα πρέπει όλα να τον ευλογούν.—Απ 5:12, 13.

Άνθρωποι Ευλογούν Άλλους Ανθρώπους. Σε αντίθεση με τον Ιεχωβά, ο οποίος εκπληρώνει πάντα την ευλογία που προφέρει, όταν ένας άνθρωπος δώσει ευλογία σε έναν άλλον ίσως να μην έχει την ικανότητα να την εκπληρώσει. Στην Αγία Γραφή, η ευλογία που δίνει ένας άνθρωπος ισοδυναμεί συχνά με έκκληση για θεϊκή ευλογία, αν και μπορεί να μην εκφέρεται κατ’ ανάγκην στα πλαίσια προσευχής. Έτσι λοιπόν, ενώ ο αποδέκτης μιας τέτοιας ευλογίας μπορεί να είναι κάποιος άνθρωπος, η Πηγή της είναι αναμφισβήτητα ο ίδιος ο Θεός. Εκτός αυτού, ευλογώντας τους άλλους, ένας άνθρωπος μπορεί πολλές φορές να εκφράζει την ευγνωμοσύνη του ή να αναγνωρίζει με εκτίμηση τις ωραίες τους ιδιότητες ή την καλή τους εργασία.

Αναφερόμενος στη δυνατότητα κάποιου να ευλογεί αποτελεσματικά, να έχει την εξουσία από τον Θεό για να ευλογεί ή τη δύναμη να εκπληρώνει την ευλογία, ο Παύλος, καθώς αιτιολογεί την ανωτερότητα της ιεροσύνης του Μελχισεδέκ έναντι αυτής του Λευί, διατυπώνει την αρχή: «Χωρίς καμιά αντιλογία, το μικρότερο ευλογείται από το μεγαλύτερο». (Εβρ 7:7) Ο Μελχισεδέκ ήταν ιερέας του Θεού και βασιλιάς και μπορούσε να μιλάει εκ μέρους του Θεού με εξουσία και με προφητικό τρόπο όταν ευλόγησε τον Αβραάμ.—Γε 14:18-20· Εβρ 7:1-4.

Σε περιπτώσεις στις οποίες άτομα έκαναν κάτι που συνεισέφερε στον αίνο του Ιεχωβά, κάποιοι άλλοι θεώρησαν κατάλληλο να τους ευλογήσουν. Ο Μωυσής ευλόγησε τον Βεσελεήλ και τους υπόλοιπους εργάτες όταν ολοκλήρωσαν την κατασκευή της σκηνής της μαρτυρίας. (Εξ 39:43) Οι ιερείς και οι Λευίτες, ως πνευματικοί ηγέτες του Ισραήλ, ήταν διορισμένοι να ευλογούν το λαό σε πολλές περιστάσεις. (Αρ 6:23-27· Λευ 9:22, 23· Δευ 10:8· 21:5· 1Χρ 23:13· 2Χρ 30:27) Ο Αρχιερέας Ηλεί ευλόγησε τους γονείς του Σαμουήλ για το ότι δώρισαν το παιδί τους στην υπηρεσία του ναού. (1Σα 2:20, 21) Ο Δαβίδ ευλόγησε το λαό όταν έφερε την Κιβωτό στην Ιερουσαλήμ. (2Σα 6:18· 1Χρ 16:2) Ο Σολομών ακολούθησε σοφά την ίδια πορεία όταν αφιέρωσε το ναό στον Ιεχωβά. (1Βα 8:14, 55) Ο ηλικιωμένος Συμεών ευλόγησε τους γονείς του Ιησού. (Λου 2:34) Ο Ιησούς ευλόγησε τα παιδιά που ήρθαν κοντά του.—Μαρ 10:16.

Ευκαιρίες για Έκφραση Ευλογίας. Όταν κάποιος προσεύχεται, τότε αινεί και ευχαριστεί τον Θεό ευλογώντας τον, και στη συνέχεια μιλάει εκ μέρους όσων είναι ενωμένοι στην πίστη και όσων αναζητούν τον Θεό, ευλογώντας αυτούς. Πριν από το γεύμα ζητάει κανείς ευλογία για την τροφή συνήθως μέσω προσευχής. Σε μια τέτοια προσευχή, απευθύνονται στον Ιεχωβά ευχαριστίες και αίνος για τις πνευματικές και υλικές του προμήθειες, καθώς και το αίτημα να κατευθύνει ο Ιεχωβά τα πράγματα με τέτοιον τρόπο ώστε να χρησιμοποιηθεί η τροφή προς όφελος αυτών που γευματίζουν και να τους δυναμώσει για να τον υπηρετούν. (1Σα 9:13· Ματ 14:19· Λου 9:16) Όταν αιτείται η ευλογία για το ψωμί και το κρασί στο Δείπνο του Κυρίου, απευθύνονται στον Θεό αίνος και ευχαριστίες καθώς και το αίτημα να ωφεληθούν πνευματικά όλοι οι συμμετέχοντες από ό,τι αντιπροσωπεύουν τα εμβλήματα και να παραμείνουν σε ενότητα και ακεραιότητα αποτελώντας το σώμα του Χριστού.—Ματ 26:26· 1Κο 10:16.

Στην πατριαρχική κοινωνία, ο πατέρας ευλογούσε συνήθως τους γιους του λίγο προτού πεθάνει. Αυτό ήταν ζήτημα μεγάλης σπουδαιότητας και εξαιρετικής σημασίας. Παραδείγματος χάρη, ο Ισαάκ ευλόγησε τον Ιακώβ, νομίζοντας ότι ήταν ο πρωτότοκος Ησαύ. Ο Ισαάκ εξήγγειλε περισσότερη εύνοια και ευημερία για τον Ιακώβ από ό,τι για τον αδελφό του τον Ησαύ, παρακαλώντας αναμφίβολα τον Ιεχωβά να εκπληρώσει την ευλογία, καθώς ο ίδιος ήταν τυφλός και ηλικιωμένος. (Γε 27:1-4, 23-29· 28:1, 6· Εβρ 11:20· 12:16, 17) Αργότερα, ο Ισαάκ εν γνώσει του επιβεβαίωσε αυτή την ευλογία και έδωσε περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με αυτήν. (Γε 28:1-4) Προτού πεθάνει ο Ιακώβ, ευλόγησε πρώτα τους δύο γιους του Ιωσήφ και έπειτα τους δικούς του γιους. (Γε 48:9, 20· 49:1-28· Εβρ 11:21) Παρόμοια, ο Μωυσής, πριν από το θάνατό του, ευλόγησε ολόκληρο το έθνος του Ισραήλ. (Δευ 33:1) Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, τα αποτελέσματα αποδεικνύουν ότι αυτοί οι άνθρωποι μίλησαν προφητικά. Ενίοτε, όταν δίνονταν τέτοιες ευλογίες, αυτός που ευλογούσε έβαζε το χέρι του πάνω στο κεφάλι του ευλογούμενου.—Γε 48:13, 14.

Ως χαιρετισμός, η ευλογία που έδινε κάποιος αποτελούσε ευχή για την ευημερία του άλλου. Ο Ιακώβ, όταν τον έφεραν ενώπιον του Φαραώ, τον ευλόγησε. (Γε 47:7· βλέπε επίσης 1Σα 13:10· 25:14· 1Βα 1:47· 2Βα 10:15.) Ευλογίες μπορεί να δίνονταν κατά την αναχώρηση κάποιου. Για παράδειγμα, η οικογένεια της Ρεβέκκας την ευλόγησε όταν έφευγε από το σπίτι της για να παντρευτεί τον Ισαάκ.—Γε 24:60· βλέπε επίσης Γε 28:1· 2Σα 19:39· 1Βα 8:66.

Η προσφορά δώρου συνδεόταν επίσης με ευλογίες. (Γε 33:11· Ιη 14:13· 15:18, 19) Όπως είναι ευνόητο, το ίδιο το δώρο μπορεί να αποκαλούνταν ευλογία, «δώρο ευλογίας». Δώρα μπορεί να προσφέρονταν ως εκφράσεις καλής θέλησης προς ένα αγαπητό πρόσωπο, στα πλαίσια μιας προσπάθειας για την απόκτηση εύνοιας ή ως έκφραση ευγνωμοσύνης.—1Σα 25:27· 30:26.

Ευλογίες μπορεί να δοθούν με τη μορφή επαίνων. Ο Βοόζ ευλόγησε τη Ρουθ για τη στοργική της καλοσύνη. (Ρθ 3:10) Οι άντρες που προσφέρθηκαν εθελοντικά να εκτελέσουν υπηρεσία υπέρ της λατρείας του Ιεχωβά ευλογήθηκαν από όσους τους παρατηρούσαν. (Νε 11:2) Οι γονείς δικαιούνται ευλογία από τα παιδιά τους.—Παρ 30:11.

Η ευλογία μπορεί να συνίσταται σε ευνοϊκή ή εποικοδομητική ομιλία. Ο Ιησούς συμβούλεψε τους ακροατές του να “ευλογούν εκείνους που τους καταριούνται”. (Λου 6:28) «Να ευλογείτε εκείνους που διώκουν· να ευλογείτε και να μην καταριέστε». (Ρω 12:14) Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να επαινούμε τους εναντιουμένους, αλλά η καλή διαγωγή προς αυτούς, σε συνδυασμό με ευγενικά, στοχαστικά και ειλικρινή λόγια που θα τους ωφελούσαν αν τα πρόσεχαν, θα μπορούσε τελικά να τους δημιουργήσει ευνοϊκή διάθεση. (1Κο 4:12· 1Πε 3:9) Ο τρόπος ομιλίας πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη. (Παρ 27:14) Το να απομακρύνει κανείς έναν άλλον από πονηρές πράξεις είναι πράγματι ευλογία, διότι σημαίνει ότι αυτός εργάζεται για τα καλύτερα συμφέροντα του ατόμου και προς αίνο του Ιεχωβά.—Πρ 3:26.

Άτομα που Αποτελούν Ευλογία για τους Άλλους. Ένα άτομο μπορεί να αποτελεί ευλογία για το συνάνθρωπό του αν ακολουθεί πορεία υπακοής στον Θεό. Η συναναστροφή με αυτούς που ευλογεί ο Ιεχωβά φέρνει ευλογίες. Ο Λάβαν ευλογήθηκε επειδή ο Ιακώβ φύλαγε τα ποίμνιά του. (Γε 30:27, 30) Το σπιτικό και ο αγρός του Πετεφρή ευημερούσαν επειδή τα επέβλεπε ο Ιωσήφ. (Γε 39:5) Η παρουσία δέκα δίκαιων πολιτών θα μπορούσε να είχε υποκινήσει τον Θεό να λυπηθεί τα Σόδομα. (Γε 18:32) Ο Θεός μπορεί για χάρη ενός αφιερωμένου υπηρέτη του να βλέπει ευνοϊκά το μη ομόπιστο σύντροφο εκείνου και τα μικρά παιδιά τους. (1Κο 7:14) Ο Ιησούς είπε ότι κατά τη μεγαλύτερη από όλες θλίψη του κόσμου, «για χάρη των εκλεγμένων θα συντομευτούν εκείνες οι ημέρες», διαφορετικά «δεν θα σωζόταν καμιά σάρκα». (Ματ 24:21, 22· παράβαλε Ησ 65:8.) Το να μιμούμαστε το παράδειγμα των ευλογημένων του Θεού φέρνει ακόμη μεγαλύτερες ευλογίες. (Γα 3:9· Εβρ 13:7· 1Κο 11:1· 2Θε 3:7) Κάνοντας το καλό στους αδελφούς του Χριστού, τους “εκλεγμένους” του Θεού, «τα πρόβατα» λαβαίνουν τις ευλογίες του Ιεχωβά, με την ανταμοιβή της αιώνιας ζωής.—Ματ 25:31-34, 40, 46.

ΕΥΝΙΚΗ

(Ευνίκη) [παράγωγο του νικῶ].

Ιουδαία πιστή, κόρη της Λωίδας, σύζυγος ενός μη ομόπιστου Έλληνα και μητέρα του Τιμόθεου. (Πρ 16:1) Είναι πολύ πιθανό ότι ο απόστολος Παύλος συνάντησε την Ευνίκη στα Λύστρα της Μικράς Ασίας κατά την πρώτη ιεραποστολική του περιοδεία και ότι τότε, μέσω του κηρύγματός του, αυτή και η μητέρα της η Λωίδα έγιναν Χριστιανές. (Πρ 14:4-18) Η πίστη της Ευνίκης ήταν «ανυπόκριτη». (2Τι 1:5) Παρότι ήταν παντρεμένη με ειδωλολάτρη, δίδαξε υποδειγματικά στο γιο της τον Τιμόθεο «τα άγια συγγράμματα» από τη «βρεφική ηλικία» του και, όταν έγινε Χριστιανή, αναμφίβολα τον εκπαίδευσε ανάλογα. (2Τι 3:15) Εφόσον ο σύζυγος της Ευνίκης ήταν Έλληνας, οι γονείς του Τιμόθεου δεν του είχαν κάνει περιτομή.—Πρ 16:3.

ΕΥΝΟΥΧΟΣ

Η λέξη σαρίς του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και η λέξη εὐνοῦχος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αναφέρονται, με την κυριολεκτική τους έννοια, σε κάποιον άρρενα που έχει υποστεί ακρωτηριασμό των γεννητικών του οργάνων. Οι ευνούχοι διορίζονταν στις βασιλικές αυλές ως υπηρέτες ή θεράποντες της βασίλισσας, του χαρεμιού και των γυναικών. (Εσθ 2:3, 12-15· 4:4-6, 9) Λόγω της στενής σχέσης που είχαν με το βασιλικό οίκο, συχνά κάποιοι ευνούχοι, οι οποίοι διέθεταν εξαιρετικές ικανότητες, αναλάμβαναν ανώτερα αξιώματα. Κατά μία ευρεία έννοια ο όρος αυτός υποδήλωνε επίσης κάθε αξιωματούχο στον οποίο είχαν ανατεθεί καθήκοντα στην αυλή του βασιλιά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι άντρες αυτοί ήταν στην κυριολεξία ευνούχοι.

Υπό τη διαθήκη του Νόμου, δεν επιτρεπόταν σε ευνούχους να γίνουν μέρος της εκκλησίας του λαού του Θεού. (Δευ 23:1) Σε αρμονία με αυτό, δεν υπάρχει καμιά ένδειξη ότι κάποιοι από τους Ισραηλίτες ή τους πάροικους που ζούσαν ανάμεσά τους ευνουχίζονταν για να υπηρετούν στο παλάτι των Ισραηλιτών βασιλιάδων. Υπό το Νόμο, οι δούλοι έπρεπε να περιτέμνονται, όχι να ευνουχίζονται. Παρ’ όλα αυτά, τα ειδωλολατρικά έθνη της Ανατολής είχαν τη συνήθεια να κάνουν ευνούχους μερικά από τα παιδιά που αιχμαλώτιζαν στον πόλεμο.

Ο αυλικός που ήταν υπεύθυνος για το θησαυροφυλάκιο της βασίλισσας της Αιθιοπίας στον οποίο κήρυξε ο Φίλιππος αποκαλείται ευνούχος. Αυτός ήταν προσήλυτος στην Ιουδαϊκή θρησκεία και είχε πάει στην Ιερουσαλήμ για να λατρέψει τον Θεό. Αλλά, εφόσον υπό το Νόμο οι ευνουχισμένοι δεν ήταν δεκτοί στην εκκλησία του Ισραήλ, η λέξη εὐνοῦχος στην περίπτωση αυτή δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιείται κατά γράμμα, αλλά με την έννοια του «αυλικού». (Πρ 8:26-39· Δευ 23:1) Ο Αβδέ-μέλεχ, ο Αιθίοπας που έσωσε τον προφήτη Ιερεμία βγάζοντάς τον από τη στέρνα στην οποία τον είχαν φυλακίσει, ήταν ευνούχος στην αυλή του Βασιλιά Σεδεκία. Φαίνεται ότι και στην προκειμένη περίπτωση η λέξη χρησιμοποιείται, όπως συμβαίνει συχνά, με την έννοια του «αξιωματούχου». Ο Αβδέ-μέλεχ πρέπει να ήταν άνθρωπος με εξουσία. Έκανε απευθείας έκκληση στον Βασιλιά Σεδεκία για χάρη του Ιερεμία, και του δόθηκαν 30 άντρες οι οποίοι ανέλαβαν υπό τις διαταγές του την επιχείρηση διάσωσης.—Ιερ 38:7-13.

Ο Ιεχωβά προείπε παρηγορητικά ότι σε μια εποχή οι ευνούχοι θα γίνονταν δεκτοί από αυτόν ως υπηρέτες του και, αν ήταν υπάκουοι, θα αποκτούσαν όνομα που θα ήταν καλύτερο από γιους και κόρες. Με την κατάργηση του Νόμου από τον Ιησού Χριστό, όλοι όσοι ασκούσαν πίστη, ανεξαρτήτως της προηγούμενης υπόστασης ή κατάστασής τους, μπορούσαν να γίνουν πνευματικοί γιοι του Θεού. Οι σαρκικές διακρίσεις σταμάτησαν.—Ησ 56:4, 5· Ιωα 1:12· 1Κο 7:24· 2Κο 5:16.

Ο Ιησούς Χριστός μίλησε για τρεις τάξεις ευνούχων στο εδάφιο Ματθαίος 19:12, λέγοντας: «Διότι υπάρχουν ευνούχοι που γεννήθηκαν έτσι από την κοιλιά της μητέρας τους, και υπάρχουν ευνούχοι που ευνουχίστηκαν από τους ανθρώπους, και υπάρχουν ευνούχοι που έχουν ευνουχίσει τον εαυτό τους για χάρη της βασιλείας των ουρανών. Αυτός που μπορεί να αφήσει χώρο για αυτό ας αφήσει χώρο για αυτό». Αυτοί για τους οποίους λέγεται ότι «έχουν ευνουχίσει τον εαυτό τους» για χάρη της βασιλείας είναι άτομα που ασκούν εγκράτεια προκειμένου να είναι προσηλωμένοι στην υπηρεσία του Θεού. Ο απόστολος Παύλος συστήνει αυτή την πορεία ως την “καλύτερη” για όσους Χριστιανούς δεν “ανάβουν από το πάθος”. Ο ίδιος είπε ότι αυτοί θα μπορούσαν να είναι πιο αφοσιωμένοι, «χωρίς περισπασμούς», στην υπηρεσία τους προς τον Κύριο. (1Κο 7:9, 29-38) Οι εν λόγω «ευνούχοι» δεν είναι άτομα που έχουν αυτοευνουχιστεί ή που έχουν υποστεί ακρωτηριασμό των γεννητικών τους οργάνων από άλλους. Αντίθετα, πρόκειται για άτομα που παραμένουν οικειοθελώς σε κατάσταση αγαμίας. Η Αγία Γραφή δεν συστήνει πουθενά να κάνει κάποιος ευχή υποχρεωτικής αγαμίας, και το γεγονός ότι μερικοί «απαγορεύουν το γάμο» καταδικάζεται ως ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αποστασίας. Εξάλλου, κάποιοι από τους αποστόλους ήταν έγγαμοι.—1Τι 4:1-3· 1Κο 9:5· Ματ 8:14· Μαρ 1:30· Λου 4:38· βλέπε ΑΥΛΙΚΟΣ.

ΕΥΟΔΙΑ

(Ευοδία) [Καλή Οδός· Ευόδωση].

Κάποια γυναίκα στη Χριστιανική εκκλησία των Φιλίππων η οποία είχε αγωνιστεί ώμο προς ώμο με τον απόστολο Παύλο, καθώς και με άλλους, «στα καλά νέα». Η Ευοδία φαίνεται ότι δυσκολευόταν να επιλύσει ένα πρόβλημα που είχε ανακύψει μεταξύ της ίδιας και της Συντύχης, και ο Παύλος νουθέτησε αυτές τις δύο Χριστιανές «να εκδηλώνουν το ίδιο φρόνημα σε σχέση με τον Κύριο».—Φλπ 4:2, 3.

ΕΥΠΡΟΣΔΕΚΤΟΣ ΚΑΙΡΟΣ

Στο εδάφιο 2 Κορινθίους 6:2, ο απόστολος Παύλος παραθέτει από την προφητεία του εδαφίου Ησαΐας 49:8, όπου λέγεται: «Αυτό είπε ο Ιεχωβά: “Σε καιρό καλής θέλησης σου απάντησα και σε ημέρα σωτηρίας σε βοήθησα· και συνέχισα να σε διαφυλάττω για να σε δώσω ως διαθήκη για το λαό, για να αποκαταστήσεις αυτή τη γη, για να κάνεις να επανακτηθούν οι ερημωμένες κληρονομικές ιδιοκτησίες”». Αρχικά, αυτή η δήλωση απευθυνόταν προφανώς στον Ησαΐα ως εκείνον ο οποίος εκπροσωπούσε ή προσωποποιούσε το έθνος του Ισραήλ. (Ησ 49:3) Επρόκειτο σαφώς για προφητεία αποκατάστασης, γι’ αυτό και η αρχική της εκπλήρωση έλαβε χώρα τον καιρό της απελευθέρωσης του Ισραήλ από τη Βαβυλώνα, όταν απευθύνθηκε στους αιχμάλωτους Ισραηλίτες το κάλεσμα: «Βγείτε!» Τότε αυτοί επέστρεψαν στην πατρίδα τους και αποκατέστησαν την ερημωμένη γη.—Ησ 49:9.

Ωστόσο, τα λόγια «για να σε δώσω ως διαθήκη για το λαό» στο εδάφιο 8 αυτού του κεφαλαίου και η δήλωση που προηγείται στο εδάφιο 6, σύμφωνα με την οποία αυτός «ο υπηρέτης» του Ιεχωβά θα δινόταν για «φως των εθνών, ώστε η σωτηρία [του Θεού] να φτάσει μέχρι την άκρη της γης», αποτελούν αδιαμφισβήτητα σημεία ότι η προφητεία είναι Μεσσιανική και επομένως εφαρμόζεται στον Χριστό Ιησού ως τον “υπηρέτη” του Θεού. (Παράβαλε Ησ 42:1-4, 6, 7 με Ματ 12:18-21.) Εφόσον ο “καιρός καλής θέλησης” ήταν καιρός κατά τον οποίο ο Ιεχωβά επρόκειτο να “απαντήσει” στον υπηρέτη του και να τον “βοηθήσει”, πρέπει να εφαρμόζεται στην επίγεια ζωή του Ιησού, όταν αυτός «πρόσφερε δεήσεις καθώς και ικεσίες σε Εκείνον που μπορούσε να τον σώσει από το θάνατο, με δυνατές κραυγές και δάκρυα, και εισακούστηκε χάρη στο θεοσεβή του φόβο». (Εβρ 5:7-9· παράβαλε Ιωα 12:27, 28· 17:1-5· Λου 22:41-44· 23:46.) Ο καιρός αυτός ήταν, λοιπόν, «ημέρα σωτηρίας» για τον ίδιο τον Γιο του Θεού, περίοδος ευκαιριών κατά την οποία επέδειξε τέλεια ακεραιότητα και, ως αποτέλεσμα, «έγινε αίτιος αιώνιας σωτηρίας σε όλους εκείνους που τον υπακούν».—Εβρ 5:9.

Επιπρόσθετα, η παράθεση αυτής της προφητείας από τον Παύλο υποδεικνύει μια περαιτέρω εφαρμογή της στους Χριστιανούς τους οποίους παρακινεί “να μη δεχτούν την παρ’ αξία καλοσύνη του Θεού και τους διαφύγει ο σκοπός της” και στους οποίους λέει (αφού παραθέτει το εδ. Ησ 49:8): «Ορίστε! Τώρα είναι ο ιδιαίτερα ευπρόσδεκτος καιρός. Ορίστε! Τώρα είναι η ημέρα της σωτηρίας». (2Κο 6:1, 2) Αυτοί οι Χριστιανοί είχαν γίνει ο πνευματικός «Ισραήλ του Θεού» από την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ. και έπειτα (Γα 6:16), αλλά χρειαζόταν να αποδειχτούν άξιοι της παρ’ αξία καλοσύνης του Θεού, ώστε ο «ευπρόσδεκτος καιρός» να αποδειχτεί πράγματι «ημέρα σωτηρίας» για αυτούς.

Το γεγονός ότι η προφητεία στην αρχική της εφαρμογή ήταν προφητεία αποκατάστασης θα μπορούσε επίσης να υποδεικνύει μια εφαρμογή σε καιρό απελευθέρωσης από πνευματική αιχμαλωσία και αποκατάστασης στην πλήρη εύνοια του Θεού.—Παράβαλε Ψλ 69:13-18.

Στους φυσικούς Ιουδαίους που δεν εκτίμησαν τον ευνοϊκό καιρό και την ευκαιρία την οποία είχαν να εισέλθουν στον “πνευματικό Ισραήλ” ο Παύλος ανήγγειλε ότι θα στρεφόταν στα μη Ιουδαϊκά έθνη, και για να το στηρίξει αυτό παρέθεσε το εδάφιο Ησαΐας 49:6, λέγοντας: «Μάλιστα, ο Ιεχωβά μάς έχει δώσει εντολή με τα εξής λόγια: “Σε διόρισα φως των εθνών για να είσαι σωτηρία μέχρι την άκρη της γης”». (Πρ 13:47) Εφόσον οι λέξεις «καιρός» και «ημέρα» υποδηλώνουν κάτι το παροδικό, μεταδίδουν το αίσθημα του επείγοντος και καταδεικνύουν την ανάγκη που υπάρχει να χρησιμοποιεί κανείς σοφά μια περίοδο ευκαιριών ή εποχή εύνοιας προτού αυτή τελειώσει και αποσύρει ο Θεός το έλεός του και την προσφορά της σωτηρίας.—Ρω 13:11-13· 1Θε 5:6-11· Εφ 5:15-20.

ΕΥΡΑΚΥΛΩΝ

(Ευρακύλων).

Ο βίαιος βορειοανατολικός άνεμος που έπληξε το πλοίο με το οποίο ταξίδευε ο Παύλος από τους Καλούς Λιμένες προς τον Φοίνικα, ένα λιμάνι στη νότια ακτή της Κρήτης. (Πρ 27:14) Αυτός ο άνεμος, γνωστός στους Μαλτέζους ναυτικούς ως «γκρεγκάλε», είναι ο βιαιότερος άνεμος της Μεσογείου και οπωσδήποτε θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνος για ένα πλοίο με μεγάλα πανιά, το οποίο θα μπορούσε εύκολα να ανατραπεί στη διάρκεια μιας τέτοιας θύελλας. Γι’ αυτόν το λόγο, όταν το πλοίο δεν μπορούσε να κρατήσει πορεία αντίθετα στον άνεμο, οι ναύτες, φοβούμενοι μήπως προσαράξουν στην κινούμενη άμμο έξω από τη βόρεια ακτή της Αφρικής, «κατέβασαν τα άρμενα και έτσι παρασύρονταν εδώ και εκεί». (Πρ 27:15-17) Οι πέντε τύποι του «γκρεγκάλε» που διακρίνουν οι μετεωρολόγοι δημιουργούνται από περιοχές χαμηλών πιέσεων πάνω από τη Λιβύη ή τον Κόλπο του Γκαμπές, οι οποίες φέρνουν δυνατά ρεύματα αέρα από την Ελλάδα. Διάφορες μεταφράσεις της Αγίας Γραφής που βασίζονται στο Παραδεδεγμένο Κείμενο, όπως η Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου και η Μετάφραση του Βάμβα, χρησιμοποιούν για αυτόν τον άνεμο την ονομασία «Ευροκλύδων» (από τις λέξεις εὖρος [νοτιοανατολικός ή ανατολικός άνεμος] και κλύδων [θαλασσοταραχή]). Ωστόσο, η λέξη Εὐρακύλων (από τη λέξη εὖρος και τη λατινική λέξη aquilo [βόρειος άνεμος]) εμφανίζεται σε μερικά από τα καλύτερα χειρόγραφα. Η απόδοση «Ευρακύλων» είναι καλύτερη επειδή υποδηλώνει ότι ο άνεμος έπνεε από τα ΑΒΑ.

ΕΥΣΕΒΕΙΑ

Βλέπε ΘΕΟΣΕΒΗΣ ΑΦΟΣΙΩΣΗ.

ΕΥΣΠΛΑΧΝΙΑ

Τρυφερό αίσθημα απέναντι σε άτομα που υποφέρουν ή βρίσκονται σε ανάγκη, ή απέναντι σε οτιδήποτε μπορεί να έχει υποστεί σκληρή μεταχείριση. Το ουσιαστικό ραχαμίμ, το οποίο βρίσκεται στον πληθυντικό αριθμό, σημαίνει «ευσπλαχνία», «ελέη» ή «βαθιά αισθήματα». (Γε 43:14, 30· 1Χρ 21:13· Ψλ 40:11· βλέπε ΕΛΕΟΣ.) Στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο εμφανίζεται το ρήμα σπλαγχνίζομαι το οποίο σήμαινε, όπως και σήμερα, «νιώθω ευσπλαχνία ή συμπόνια». Η εν λόγω λέξη είναι παράγωγο του ουσιαστικού σπλάγχνα το οποίο κατά κυριολεξία σημαίνει μεταξύ άλλων και «έντερα». (Πρ 1:18) Δεδομένου ότι τα έντονα αισθήματα είναι δυνατόν να επιδράσουν στην κοιλιακή χώρα του σώματος, το ουσιαστικό σπλάγχνα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου χρησιμοποιείται συχνά με την έννοια των αισθημάτων «τρυφερής στοργής» ή «τρυφερής συμπόνιας».—Βλέπε ΣΤΟΡΓΗ.

Ο Ιεχωβά Θεός θέτει το παράδειγμα στην εκδήλωση ευσπλαχνίας απέναντι σε εκείνους που αντιμετωπίζουν στενοχώριες, και είναι σε θέση να υποκινήσει τους ανθρώπους να εκδηλώνουν αυτό το στοργικό αίσθημα. Εύλογα, λοιπόν, ο Βασιλιάς Σολομών προσευχήθηκε να φροντίσει ο Ιεχωβά ώστε οι Ισραηλίτες να βρουν ευσπλαχνία ενώπιον των αιχμαλωτιστών τους, σε περίπτωση που αιχμαλωτίζονταν λόγω της απιστίας τους. (1Βα 8:50) Όσον αφορά την απάντηση σε αυτή την ευλαβική έκκληση, ο θεόπνευστος ψαλμωδός έγραψε: «Τους έκανε να βρουν ευσπλαχνία ενώπιον όλων όσων τους κρατούσαν αιχμάλωτους». (Ψλ 106:46) Έτσι λοιπόν, ο Ιεχωβά αποκατέστησε με τον καιρό ένα μετανοημένο υπόλοιπο στη γη του. (Ιερ 33:26· Εσδ 1:1-4) Σε αρμονία με το θέλημα του Ιεχωβά επίσης, ο Βασιλιάς Αρταξέρξης χορήγησε στον Νεεμία την άδεια να ανοικοδομήσει την πόλη της Ιερουσαλήμ.—Νε 1:11–2:6.

Ο Ιησούς Χριστός αντανακλούσε τέλεια την προσωπικότητα του Πατέρα του σε ό,τι αφορά την εκδήλωση ευσπλαχνίας. “Σπλαχνιζόταν” τα πλήθη, ακόμη και όταν διαταράσσονταν προσωπικές του στιγμές, «επειδή ήταν γδαρμένοι και παραπεταμένοι σαν πρόβατα χωρίς ποιμένα». (Ματ 9:36· Μαρ 6:34) Η θέα ανθρώπων που πενθούσαν ή έπασχαν από λέπρα ή ήταν τυφλοί υποκινούσε τον Ιησού να τους σπλαχνιστεί, ώστε να τους προσφέρει θαυματουργική ανακούφιση. (Ματ 14:14· 20:30-34· Μαρ 1:40, 41· Λου 7:12, 13) Η ευσπλαχνία επίσης ήταν που υποκίνησε τον Γιο του Θεού να προμηθεύσει τροφή με θαυματουργικό τρόπο σε ανθρώπους που ήταν μαζί του επί τρεις ημέρες και δεν είχαν τίποτα να φάνε.—Ματ 15:32-38· Μαρ 8:2-9.

Οι μαθητές του Ιησού Χριστού μπορούν να μιμούνται το παράδειγμά του και το παράδειγμα του Πατέρα του, προθυμοποιούμενοι με χαρά να βοηθούν εκείνους που αντιμετωπίζουν στενοχώριες και να καλωσορίζουν όλους όσους μετανοούν ειλικρινά για τις αμαρτίες τους και επιστρέφουν ολόκαρδα στον Ιεχωβά. (Ματ 18:21-35· Λου 10:30-37· 15:11-32) Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να είναι βέβαιοι ότι ο Παντοδύναμος θα συνεχίσει να τους δείχνει έλεος.—Ματ 5:7.

ΕΥΤΥΧΙΑ

Η ευτυχία είναι μια κατάσταση ευημερίας την οποία χαρακτηρίζει η σχετική μονιμότητα, τα συναισθήματα που κυμαίνονται από την απλή ικανοποίηση ως τη βαθιά και έντονη χαρά της ζωής, καθώς επίσης η φυσιολογική επιθυμία για συνέχιση αυτής της κατάστασης. Συνεπώς, η ευτυχία διαφέρει από την ευχαρίστηση, η οποία μπορεί να προκληθεί απλώς από μια τυχαία επαφή και το επακόλουθο ερέθισμα.

Η λέξη του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου που αποδίδεται «ευτυχισμένος» είναι η λέξη ’έσερ (Ψλ 40:4), ενώ το συγγενικό ρήμα ’ασάρ σημαίνει “αποκαλώ ευτυχισμένο”. (Γε 30:13) Αυτοί οι εβραϊκοί όροι χρησιμοποιούνται αναφορικά με τους ανθρώπους. Πολλές φορές δηλώνουν το αποτέλεσμα που προκύπτει όταν κάποιος ενεργεί με θετικό τρόπο, λόγου χάρη όταν φέρεται στον ασήμαντο με στοχαστικό ενδιαφέρον ή όταν φοβάται τον Ιεχωβά. (Ψλ 41:1· 112:1) Η λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου που αποδίδεται «ευτυχισμένος» είναι η λέξη μακάριος.

Οι δηλώσεις σχετικά με το ποιος είναι ευτυχισμένος, οι οποίες περιέχονται στους Ψαλμούς και στις Παροιμίες, και ιδιαίτερα οι σχετικές δηλώσεις που έκανε ο Ιησούς Χριστός στην Επί του Όρους Ομιλία του, ονομάζονται συχνά «μακαρισμοί». Πολλές σύγχρονες μεταφράσεις χρησιμοποιούν για τις λέξεις ’ασάρ και μακάριος τις αποδόσεις «ευτυχισμένος» και «ευτυχία» ή διατηρούν τη λέξη «μακάριος» του πρωτότυπου κειμένου (JB, Ph, Ro, ΜΝΚ, ΒΑΜ, ΚΔΤΚ, ΛΧ και άλλες μεταφράσεις).

Ο Ιεχωβά και ο Ιησούς Χριστός. Ο Ιεχωβά είναι “ο ευτυχισμένος Θεός” και ο Γιος του ο Ιησούς Χριστός αποκαλείται «ο ευτυχισμένος και μόνος Ηγεμόνας». (1Τι 1:11· 6:15) Παρά το ότι η κυριαρχία του Ιεχωβά αμφισβητήθηκε με την εισαγωγή της πονηρίας τόσο στον ουρανό όσο και στη γη (βλέπε ΙΕΧΩΒΑ), εκείνος είναι βέβαιος για την εκπλήρωση των σκοπών του. Τίποτα δεν μπορεί να γίνει πέρα από αυτό που επιτρέπει το θέλημά του. (Ησ 46:10, 11· 55:10, 11) Ο Ιεχωβά επιδεικνύει μακροθυμία ανεχόμενος καταστάσεις που έχει τη δύναμη να αλλάξει, επειδή έχει κατά νου έναν συγκεκριμένο σκοπό ή αποτέλεσμα. Γι’ αυτό και είναι ευτυχισμένος. Ο απόστολος Παύλος γράφει: «Ο Θεός, μολονότι είχε τη θέληση να εκδηλώσει την οργή του και να γνωστοποιήσει τη δύναμή του, ανέχτηκε με πολλή μακροθυμία σκεύη οργής που έγιναν άξια για καταστροφή, ώστε να γνωστοποιήσει τον πλούτο της δόξας του σε σκεύη ελέους, τα οποία ετοίμασε εκ των προτέρων για δόξα».—Ρω 9:22-24.

Επομένως, όπως αναφωνεί ο ψαλμωδός: «Η δόξα του Ιεχωβά θα μένει στον αιώνα. Ο Ιεχωβά θα χαίρεται με τα έργα του». (Ψλ 104:31) Εκείνος είναι ο μεγαλύτερος και πρώτιστος Δότης, ο οποίος δεν αλλάζει ποτέ ούτε αφήνει ποτέ τη γενναιοδωρία του και την ελεήμονα, στοργική στάση του να μετατραπούν σε πικρία λόγω της αγνωμοσύνης των πλασμάτων. «Κάθε καλό δώρο και κάθε τέλειο δώρημα έρχεται από πάνω, γιατί κατεβαίνει από τον Πατέρα των ουράνιων φώτων, και σε αυτόν δεν υπάρχει μεταβολή στην κλίση της σκιάς». (Ιακ 1:17) Ο Γιος του, ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος θέτει πλήρη εμπιστοσύνη στον Πατέρα του και κάνει πάντοτε τα πράγματα που Του είναι αρεστά, είναι ευτυχισμένος. (Ιωα 8:29) Ακόμη και όταν υφίστατο δοκιμασίες και παθήματα, ο Ιησούς είχε εσωτερική χαρά.—Εβρ 12:2· παράβαλε Ματ 5:10-12.

Ποια είναι η βάση για την αληθινή ευτυχία;

Όλες οι υποσχέσεις για ευτυχία που περιέχονται στην Αγία Γραφή είναι αλληλένδετες με τη σωστή σχέση με τον Θεό, και όλες τους πραγματοποιούνται με βασική προϋπόθεση την αγάπη για τον Θεό και την πιστή υπηρεσία προς αυτόν. Η αληθινή ευτυχία δεν μπορεί να βρεθεί χωρίς υπακοή στον Ιεχωβά. Η ευλογία του είναι ζωτική για την ευτυχία, ως ένα από τα “καλά δώρα” και τα “τέλεια δωρήματά” του.

Η ευτυχία δεν πηγάζει από τη συσσώρευση υλικού πλούτου ή δύναμης. Ο Ιησούς είπε: «Υπάρχει περισσότερη ευτυχία στο να δίνει κανείς παρά στο να λαβαίνει». (Πρ 20:35) Σε εκείνον που εκδηλώνει στοχαστικό ενδιαφέρον για τον ασήμαντο, και έτσι απολαμβάνει ευτυχία επειδή δίνει, παρέχεται η υπόσχεση: «Ο Ιεχωβά θα τον φυλάξει και θα τον διατηρήσει στη ζωή. Θα αποκληθεί ευτυχισμένος στη γη». (Ψλ 41:1, 2) Αυτά που συμβάλλουν στην αληθινή ευτυχία είναι η γνώση του Ιεχωβά, η σοφία από εκείνον, ακόμη δε και η διόρθωση και η διαπαιδαγώγησή του. (Παρ 2:6· 3:13, 18· Ψλ 94:12) Ο αληθινά ευτυχισμένος άνθρωπος εμπιστεύεται στον Ιεχωβά (Παρ 16:20), βρίσκει ευχαρίστηση στο νόμο Του και περπατάει σύμφωνα με αυτόν (Ψλ 1:1, 2· 112:1), εφαρμόζει κρίση (Ψλ 106:3) και φοβάται τον Θεό (Ψλ 128:1).

Ένα Ευτυχισμένο Έθνος. Ένα έθνος ή ένας λαός μπορεί να απολαμβάνει στο σύνολό του ευτυχία αν ακολουθεί αληθινά τον Ιεχωβά ως τον Θεό του και υπακούει στους νόμους Του. (Ψλ 33:12· 144:15) Το έθνος του Ισραήλ, μετά τη δίκαιη διακυβέρνηση του Δαβίδ και για όσον καιρό ο Βασιλιάς Σολομών ακολουθούσε το νόμο του Ιεχωβά, ήταν ασφαλές και ευτυχισμένο, «σαν τους κόκκους της άμμου δίπλα στη θάλασσα σε πλήθος, και έτρωγαν και έπιναν και χαίρονταν». (1Βα 4:20, 25· 10:8· 2Χρ 9:7) Αυτό καταδεικνύει την επίδραση που έχει η δίκαιη διακυβέρνηση σε ένα έθνος. (Παράβαλε Παρ 29:2, 18.) Ο Ιησούς διασαφήνισε ποια είναι η προϋπόθεση για εθνική ευτυχία απευθυνόμενος στους εθνικιστές Ιουδαίους που νόμιζαν ότι, επειδή ήταν σαρκικοί απόγονοι του Αβραάμ και του Ιακώβ, αποτελούσαν το “ευτυχισμένο έθνος του οποίου Θεός είναι ο Ιεχωβά”. (Ψλ 33:12) Τους είπε καθαρά ότι η Βασιλεία του Θεού θα αφαιρούνταν από αυτούς και “θα δινόταν σε έθνος που παράγει τους καρπούς της”. (Ματ 21:43) Μεταγενέστερα, ο απόστολος Πέτρος εφάρμοσε τον όρο «έθνος» στους πνευματικούς Ισραηλίτες που βρίσκονται σε ενότητα με τον Χριστό, λέγοντας: «Εσείς είστε “εκλεγμένο γένος, βασιλικό ιερατείο, άγιο έθνος, λαός για ειδική ιδιοκτησία, για να διακηρύξετε εκτεταμένα τις αρετές” εκείνου που σας κάλεσε από το σκοτάδι στο θαυμαστό του φως».—1Πε 2:9.

Η Συμβουλή του Χριστού για την Ευτυχία. Ο Ιησούς έκανε ένα εντυπωσιακό ξεκίνημα στην Επί του Όρους Ομιλία του απαριθμώντας εννιά «μακαρισμούς». Στους «μακαρισμούς» αυτούς κατονόμασε ιδιότητες με τις οποίες κάποιος κερδίζει την εύνοια του Θεού καθώς επίσης την προοπτική να κληρονομήσει τη Βασιλεία των ουρανών. (Ματ 5:1-12) Το αξιοσημείωτο σε αυτούς τους «μακαρισμούς» είναι ότι ούτε η κατάσταση στην οποία βρίσκεται κάποιος εξαιτίας καιρού και απρόβλεπτης περίστασης ούτε οι πράξεις που μπορεί να κάνει αποκλειστικά από φιλανθρωπία φέρνουν την ευλογία της ευτυχίας. Η αληθινή ευτυχία απορρέει από τα πράγματα που έχουν σχέση με την πνευματικότητα, με τη λατρεία του Θεού και με την εκπλήρωση των υποσχέσεών του. Για παράδειγμα, ο Ιησούς λέει: «Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι . . . » (ΒΑΜ) ή, όπως αποδίδεται πιο κατανοητά: «Ευτυχισμένοι είναι εκείνοι που έχουν συναίσθηση της πνευματικής τους ανάγκης, επειδή σε αυτούς ανήκει η βασιλεία των ουρανών». (Ματ 5:3) Στη συνέχεια λέει: «Ευτυχισμένοι είναι εκείνοι που πενθούν, επειδή αυτοί θα παρηγορηθούν». (Ματ 5:4) Είναι προφανές ότι δεν έχει κατά νου όλους τους ανθρώπους που πενθούν για οποιονδήποτε λόγο. Οι συγκεκριμένοι άνθρωποι θα πενθούσαν για τη φτωχή πνευματική τους κατάσταση, για την αμαρτωλή τους υπόσταση και για τις οδύνες που έχουν προκύψει από την ανθρώπινη αμαρτωλότητα, καθώς και επειδή πεινούσαν και διψούσαν για δικαιοσύνη. Ο Θεός θα παρατηρούσε τέτοιου είδους πενθούντες και θα τους ευνοούσε ευλογώντας τους με πνευματικό χορτασμό, όπως ακριβώς υπόσχεται ο Ιησούς: «Αυτοί θα χορταστούν».—Παράβαλε 2Κο 7:10· Ησ 61:1-3· Ιεζ 9:4.

Στο βιβλίο της Αποκάλυψης, ο Ιησούς Χριστός, μέσω του ουράνιου αγγελιοφόρου, εξαγγέλλει εφτά «μακαρισμούς». (Απ 1:3· 14:13· 16:15· 19:9· 20:6· 22:7· 22:14) Το βιβλίο διακηρύττει στην εισαγωγή του: «Ευτυχισμένος είναι αυτός που διαβάζει μεγαλόφωνα και εκείνοι που ακούν τα λόγια αυτής της προφητείας και τηρούν όσα είναι γραμμένα σε αυτήν» (Απ 1:3), ενώ στον επίλογό του λέει: «Ευτυχισμένοι είναι εκείνοι που πλένουν τις στολές τους, για να γίνει δική τους η εξουσία να πάνε στα δέντρα της ζωής και για να μπορέσουν να μπουν στην πόλη [τη Νέα Ιερουσαλήμ] από τις πύλες της».—Απ 22:14.

Βρείτε Ευχαρίστηση στον Ιεχωβά. Συνοψίζοντας, είναι σαφές ότι εκείνοι που βρίσκουν την πραγματική ευτυχία είναι το «άγιο έθνος» του Θεού (1Πε 2:9), καθώς και όλοι όσοι συνδέονται στενά με αυτό το έθνος υπηρετώντας τον Ιεχωβά και υπακούοντας σε αυτόν από καρδιάς. Ο ψαλμωδός λέει: «Να χαίρεστε, δίκαιοι, σε σχέση με τον Ιεχωβά και να αποδίδετε ευχαριστίες στο άγιο ενθύμημά του». (Ψλ 97:12) Ο απόστολος Παύλος απηχεί αυτή τη νουθεσία γράφοντας στη Χριστιανική εκκλησία: «Πάντοτε να χαίρεστε σε σχέση με τον Κύριο. Πάλι θα πω: Να χαίρεστε!» (Φλπ 4:4) Επομένως, το αν θα βρει κάποιος την ευτυχία δεν εξαρτάται από τον πλούτο ή τη σοφία του ούτε από τα επιτεύγματα ή τη δύναμή του. Εξαρτάται από το αν θα έχει γνώση για τον Ιεχωβά, ο οποίος συμβουλεύει: «Ας μην καυχιέται ο σοφός για τη σοφία του, και ας μην καυχιέται ο κραταιός για την κραταιότητά του. Ας μην καυχιέται ο πλούσιος για τον πλούτο του. Αλλά εκείνος που καυχιέται ας καυχιέται για το εξής πράγμα: για το ότι έχει ενόραση και έχει γνώση για εμένα, ότι εγώ είμαι ο Ιεχωβά, Αυτός που εκδηλώνει στοργική καλοσύνη, κρίση και δικαιοσύνη στη γη· διότι σε αυτά βρίσκω ευχαρίστηση».—Ιερ 9:23, 24.

ΕΥΤΥΧΟΣ

(Εύτυχος) [Τυχερός· Πετυχημένος].

Κάποιος νεαρός στην Τρωάδα ο οποίος είναι το τελευταίο άτομο που αναφέρεται στη Γραφή ότι επανήλθε θαυματουργικά στη ζωή. Όταν ο Παύλος επισκέφτηκε την Τρωάδα στη διάρκεια της τρίτης ιεραποστολικής του περιοδείας, παρέτεινε την ομιλία του προς τους αδελφούς μέχρι τα μεσάνυχτα. Καταβαρημένος από την κούραση και πιθανώς από τη ζέστη που προκαλούσαν τα πολλά λυχνάρια και η ασφυκτική ατμόσφαιρα στο ανώγειο, ο Εύτυχος αποκοιμήθηκε βαθιά και έπεσε από ένα παράθυρο του τρίτου ορόφου. Ο γιατρός Λουκάς, συγγραφέας του βιβλίου των Πράξεων και προφανώς αυτόπτης μάρτυρας του γεγονότος, αναφέρει ότι ο Εύτυχος δεν έχασε απλώς τις αισθήσεις του, αλλά «τον σήκωσαν νεκρό». Ακολουθώντας μια διαδικασία παρόμοια με εκείνη που ακολούθησε ο Ελισαιέ στην ανάσταση του γιου της Σουναμίτισσας, ο Παύλος έπεσε πάνω στον Εύτυχο και τον αγκάλιασε. Τα λόγια του Παύλου: «Μη φωνάζετε, γιατί η ψυχή του είναι μέσα του» έδειξαν ότι ο Εύτυχος είχε επανέλθει στη ζωή.—Πρ 20:7-12· βλέπε επίσης 2Βα 4:34.

ΕΥΦΡΑΤΗΣ

(Ευφράτης).

Το μεγαλύτερο και σημαντικότερο ποτάμι της νοτιοδυτικής Ασίας, αποκαλούμενο Φιράτ Νεχρί στην τουρκική, ένα όνομα που μοιάζει πολύ με το εβραϊκό όνομα Περάθ και το αρχαίο περσικό όνομα Ουφράτου. Ο Ευφράτης μνημονεύεται για πρώτη φορά στο εδάφιο Γένεση 2:14 ως ένας από τους τέσσερις ποταμούς που πήγαζαν κάποτε από την Εδέμ.

Όριο της Περιοχής που Παραχωρήθηκε στον Ισραήλ. Ο Θεός σύναψε διαθήκη με τον Αβραάμ, δηλώνοντάς του ότι θα έδινε στο σπέρμα του τη γη που εκτεινόταν «από τον ποταμό της Αιγύπτου ως το μεγάλο ποταμό, τον ποταμό Ευφράτη». (Γε 15:18) Αυτή η υπόσχεση δόθηκε ξανά στο έθνος του Ισραήλ. (Εξ 23:31· Δευ 1:7, 8· 11:24· Ιη 1:4) Το εδάφιο 1 Χρονικών 5:9 δηλώνει ότι κατά την περίοδο πριν από τη βασιλεία του Δαβίδ ορισμένοι απόγονοι του Ρουβήν επέκτειναν τον τόπο της κατοικίας τους «μέχρι την είσοδο της ερήμου στον ποταμό Ευφράτη». Ωστόσο, δεδομένου ότι ο Ευφράτης βρίσκεται περίπου 800 χλμ. μακριά, προς τα «ανατολικά της Γαλαάδ» (1Χρ 5:10), αυτό μπορεί απλώς να σημαίνει ότι οι Ρουβηνίτες επέκτειναν την περιοχή τους Α της Γαλαάδ, στις παρυφές της Συριακής Ερήμου, η οποία φτάνει μέχρι τον Ευφράτη. (Η RS λέει: «μέχρι την είσοδο της ερήμου από αυτή την πλευρά του Ευφράτη»· JB: «στην αρχή της ερήμου που καταλήγει στον ποταμό Ευφράτη»· βλέπε επίσης ΚΛΠ.) Φαίνεται λοιπόν ότι η υπόσχεση του Ιεχωβά εκπληρώθηκε στο ακέραιο για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Δαβίδ και του Σολομώντα, όταν τα όρια της επικράτειας του Ισραήλ διευρύνθηκαν περικλείοντας το αραμαϊκό βασίλειο της Ζωβά, με αποτέλεσμα να φτάσουν μέχρι τις όχθες του Ευφράτη, προφανώς κατά μήκος του τμήματος που διαρρέει τη βόρεια Συρία. (2Σα 8:3· 1Βα 4:21· 1Χρ 18:3-8· 2Χρ 9:26) Λόγω της σπουδαιότητάς του, συχνά ονομαζόταν απλώς “ο Ποταμός”.—Ιη 24:2, 15· Ψλ 72:8.

Πηγές και Διαδρομή. Ο Ευφράτης, του οποίου το μήκος φτάνει τα 2.700 χλμ. περίπου, έχει ως πηγές του δύο, κυρίως, ποταμούς. Ο ένας, που είναι γνωστός ως Καρά Σου, πηγάζει από τη βορειοανατολική Τουρκία, περίπου 100 χλμ. μακριά από τη νοτιοανατολική γωνία της Μαύρης Θάλασσας. Οι πηγές του άλλου, του Μουράτ Νεχρί, βρίσκονται ανάμεσα στη λίμνη Βαν και στο όρος Αραράτ, περίπου σε ίση απόσταση και από τα δύο. Σχεδόν στο μέσο της περιοχής που χωρίζει τους δύο ποταμούς βρίσκεται η κοιλάδα του ποταμού Αράξ, ο οποίος, όπως πιστεύουν μερικοί, συνδέεται με τον ποταμό Γιών του εδαφίου Γένεση 2:13. Ο Καρά Σου και ο Μουράτ Νεχρί ρέουν σχεδόν παράλληλα με κατεύθυνση προς τα Δ μέχρις ότου ενώνονται κοντά στην πόλη Κεμπάν, σε υψόμετρο περίπου 610 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Από εκείνο το σημείο και έπειτα οι δύο ποταμοί σχηματίζουν από κοινού τον καθαυτό Ευφράτη. Έπειτα από 640 χλμ. περίπου ορεινής διαδρομής, με αφετηρία τις αρχικές πηγές του Μουράτ Νεχρί, ο ποταμός στη συνέχεια στρίβει νότια καλύπτοντας απόσταση περίπου 480 χλμ., κατά μήκος της οποίας η ροή του διακόπτεται από διάφορους καταρράκτες και κλιμακώσεις, ώσπου τελικά ξεπροβάλλει στην πεδιάδα της Συρίας, κοντά στη θέση της αρχαίας Χαρκεμίς.

Το ρηχό πέρασμα στη Χαρκεμίς. Η Χαρκεμίς έλεγχε το κυριότερο πέρασμα το οποίο χρησιμοποιούσαν τα στρατεύματα ή τα καραβάνια που πήγαιναν από τη βόρεια Μεσοποταμία στη βόρεια Συρία. Η Χαρκεμίς ήταν μια μεγάλη οχυρωμένη πόλη που αργότερα περιήλθε υπό ασσυριακή κυριαρχία. (Ησ 10:5-9) Ο Φαραώ Νεχαώ κατέλαβε την πόλη γύρω στο 629 Π.Κ.Χ., αφού συγκρούστηκε με το στρατό του Ιωσία στη Μεγιδδώ και θανάτωσε αυτόν το βασιλιά του Ιούδα καθώς πήγαινε εκεί. (2Βα 23:29· 2Χρ 35:20-24) Περίπου τρία με τέσσερα χρόνια αργότερα (625 Π.Κ.Χ.), τα στρατεύματα του Ναβουχοδονόσορα πέρασαν τον Ευφράτη και νίκησαν τους Αιγυπτίους στη Χαρκεμίς, σηματοδοτώντας την πλήρη παρακμή της κυριαρχίας της Αιγύπτου στη Συροπαλαιστίνη.—Ιερ 46:2, 6, 10· 2Βα 24:7.

Από τη Χαρκεμίς στον Περσικό Κόλπο. Στο ύψος της Χαρκεμίς ο Ευφράτης απέχει από τη Μεσόγειο μόνο 160 χλμ. περίπου. Ωστόσο, ο ποταμός στη συνέχεια στρίβει, διαγράφοντας νοτιοανατολική πορεία με κατεύθυνση τον Περσικό Κόλπο, ο οποίος βρίσκεται 1.100 και πλέον χλμ. μακριά. Ο μέσος ρους του Ευφράτη εκτείνεται από τη Χαρκεμίς μέχρι την πόλη Χιτ, που βρίσκεται σε μια περιοχή με λάκκους ασφάλτου, και η ροή του ενισχύεται από τα νερά των ποταμών Μπαλίκ και Χαμπούρ. Μετά τη Χιτ ο ποταμός διαρρέει την εύφορη πεδιάδα της Μεσοποταμίας, και περίπου 80 χλμ. νοτιότερα της Χιτ, στα περίχωρα της Βαγδάτης, πλησιάζει τον ποταμό Τίγρη σε απόσταση 40 χλμ. Σε αυτό το κατώτερο τμήμα του, ο Ευφράτης χάνεται μέσα στα εκτεταμένα έλη και στα κατεστραμμένα κανάλια, και η ροή του γίνεται πολύ αργή.

Ο Ευφράτης και ο Τίγρης ενώνονται τελικά κοντά στην Μπάσρα, και από το σημείο της συμβολής τους μέχρι τον Περσικό Κόλπο ο ποταμός είναι γνωστός ως Σατ-αλ-Άραμπ. Σύμφωνα με τον Πλίνιο και με άλλους αρχαίους ιστορικούς, η εκβολή του Ευφράτη στη θάλασσα αρχικά βρισκόταν σε διαφορετικό σημείο από αυτήν του Τίγρη. (Φυσική Ιστορία [Naturalis Historia], VI, XXVI, 128-131) Πιστεύεται γενικά ότι οι προσχώσεις των δύο ποταμών έχουν προεκτείνει την περιοχή του δέλτα στο μυχό του Περσικού Κόλπου και ότι στο παρελθόν η ακτογραμμή βρισκόταν πολύ πιο Β, ενδεχομένως στο ύψος της αρχαίας πόλης Ουρ των Χαλδαίων, όπου ζούσε αρχικά ο Αβραάμ.

Η στάθμη των νερών του Ευφράτη φτάνει στο χαμηλότερο σημείο τον Σεπτέμβριο και στη συνέχεια αυξάνεται σταθερά μέχρι τον Μάιο, οπότε και φτάνει στο σύνηθες ανώτερο σημείο της. Λόγω του ότι λιώνουν τα χιόνια, την άνοιξη σημειώνονται πλημμύρες. Η ετήσια υπερχείλιση τόσο του Ευφράτη όσο και του Τίγρη είναι αναμφίβολα ο λόγος για τον οποίο ο Ησαΐας περιγράφει τη Βαβυλωνία ως “την έρημο της θάλασσας”. (Ησ 21:1, 2) Οι πλημμύρες αυτές ελέγχονταν κατά την αρχαιότητα με αναχώματα και υδροφράκτες που παροχέτευαν τα νερά σε αρδευτικά κανάλια και σε υδροταμιευτήρες. Αυτά τα κανάλια σχημάτιζαν ένα αρδευτικό δίκτυο ανάμεσα στον Ευφράτη και στον Τίγρη το οποίο διασφάλιζε την παραγωγικότητα του μεγαλύτερου μέρους της κάτω Βαβυλωνίας. Με το πέρασμα των αιώνων, τα κανάλια γενικά έφραξαν και έκλεισαν, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της γεωργίας. Η συσσώρευση αλάτων στο έδαφος εξαιτίας της άρδευσης συνέτεινε επίσης στη σταδιακή διάβρωση της άλλοτε εύφορης κοιλάδας.

Κυριότερες Πόλεις. Στις όχθες του Ευφράτη ήταν χτισμένες πολλές αρχαίες πόλεις, όπως η Ουρ, η Ερέχ, η Κις και η Βαβυλώνα. Ο ρους του ποταμού προφανώς έχει μετατοπιστεί κάπως Δ, γι’ αυτό και οι περισσότερες αρχαίες τοποθεσίες βρίσκονται τώρα αρκετά χιλιόμετρα Α του ποταμού.

Η μεγάλη πόλη της Βαβυλώνας ήταν αρχικά χτισμένη και στις δύο όχθες του Ευφράτη, και τα νερά του ποταμού σχημάτιζαν μια πλατιά και βαθιά τάφρο που περιέβαλλε την πόλη, καθώς και ένα δίκτυο καναλιών μέσα από τα τείχη της πόλης. Κατά την πτώση της Βαβυλώνας το 539 Π.Κ.Χ., ο Κύρος εξέτρεψε τα νερά του Ευφράτη και έτσι μπόρεσαν οι στρατιές του να βαδίσουν μέσα από την κοίτη του ποταμού και να εισβάλουν στην ανυποψίαστη πόλη. Με αυτόν τον τρόπο, ο Ευφράτης “ξεράθηκε”. (Ησ 44:27, 28· 45:1) Συμβολικά, έχει προφητευτεί ότι θα επέλθει το ίδιο αποτέλεσμα από το άδειασμα της “κούπας” του έκτου αγγέλου «στο μεγάλο ποταμό Ευφράτη», όπως περιγράφεται στο εδάφιο Αποκάλυψη 16:12. Το επόμενο κεφάλαιο περιγράφει την καταστροφή της συμβολικής “Βαβυλώνας της Μεγάλης”, η οποία αναφέρεται ότι «κάθεται πάνω σε πολλά νερά», που αντιπροσωπεύουν «λαούς και πλήθη και έθνη και γλώσσες».—Απ 17:1, 5, 15-18.

Ο Ευφράτης ως Σύνορο. Η Επίσκεψη του Ιερεμία Εκεί. Ο Ευφράτης Ποταμός αποτελούσε το βόρειο σύνορο της διαφιλονικούμενης περιοχής της Παλαιστίνης και της Συρίας, για την οποία μάχονταν η Αίγυπτος και η Βαβυλώνα, γι’ αυτό και στην εποχή της Περσικής Αυτοκρατορίας χώριζε την Ανατολή από τη Δύση, πράγμα που υποδηλώνεται από την έκφραση «πέρα από τον Ποταμό». (Εσδ 4:10, 11· 5:3· 6:6· Νε 2:7) Μεταγενέστερα, ο Ευφράτης ήταν επίσης το ανατολικό όριο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Τα εδάφια Ιερεμίας 13:1-7 έχουν αποτελέσει αντικείμενο αρκετής συζήτησης, δεδομένου ότι ένα ταξίδι του Ιερεμία από την Ιερουσαλήμ ως τον ποταμό Ευφράτη, ακόμη και ως το κοντινότερο σημείο του, λίγο νοτιότερα της Χαρκεμίς, σήμαινε ότι ο Ιερεμίας έπρεπε να διανύσει 500 και πλέον χλμ. για να πάει και άλλα τόσα για να γυρίσει, και το κείμενο υποδηλώνει ότι ενδεχομένως έκανε το ταξίδι δύο φορές (αν και το μεσοδιάστημα δεν προσδιορίζεται). Εν προκειμένω, μια μετάφραση από την Ιουδαϊκή Εκδοτική Εταιρία απλώς μεταγράφει την εβραϊκή λέξη ως «Περάθ», και μερικοί υποστηρίζουν ότι δεν γίνεται λόγος για τον Ευφράτη αλλά για τη Φαρά (Ιη 18:23), κοντά στην Αναθώθ, μερικά χιλιόμετρα μακριά από την Ιερουσαλήμ. Ωστόσο, η επανάληψη του ονόματος Περάθ (Ευφράτης) τέσσερις φορές στην αφήγηση προφανώς δείχνει ότι η κατονομαζόμενη τοποθεσία είχε ουσιαστική σχέση με την προφητική εικόνα που αναπαριστούσε ο Ιερεμίας, ενώ το ασήμαντο χωριό Φαρά δεν θα προσέδιδε, όπως φαίνεται, κάποια ιδιαίτερη σημασία στο γεγονός. Αν και μερικοί επισημαίνουν ότι σε αυτά τα εδάφια δεν χρησιμοποιείται μαζί με το όνομα Περάθ η εβραϊκή λέξη ναχάρ (ποταμός), πρέπει να σημειωθεί ότι η λέξη αυτή λείπει και από το εδάφιο Ιερεμίας 51:63, παρότι η αναφορά στον Ευφράτη Ποταμό εκεί είναι προφανής. Επομένως, δεν φαίνεται να υπάρχουν βάσιμοι λόγοι για να συμπεράνουμε ότι η αφήγηση στα εδάφια Ιερεμίας 13:1-7 αναφέρεται σε κάτι άλλο εκτός από τον Ευφράτη Ποταμό.

Είναι πολύ πιθανό ότι το περιστατικό κατά το οποίο ο Ιερεμίας έκρυψε τη ζώνη κοντά στον ποταμό έλαβε χώρα στην ευρύτερη τουλάχιστον περιοχή του σημείου διάβασης του Ευφράτη από τα βαβυλωνιακά στρατεύματα υπό τον Ναβουχοδονόσορα, κατά την προέλασή τους η οποία οδήγησε τελικά στην ερήμωση του Ιούδα και της Ιερουσαλήμ. Όπως και να έχουν τα πράγματα, το ταξίδι, ή ενδεχομένως τα δύο ταξίδια, του Ιερεμία στον Ευφράτη πρέπει να προσέδωσε οπωσδήποτε εντυπωσιακή βαρύτητα στο προειδοποιητικό άγγελμα που αποσκοπούσε να μεταδώσει αυτή η ενέργεια στον πνευματικά διεφθαρμένο λαό του βασιλείου του Ιούδα.—Παράβαλε Ιερ 2:18, 19.

ΕΥΧΗ

Επίσημη υπόσχεση που δινόταν στον Θεό αναφορικά με την εκτέλεση κάποιας πράξης, την πραγματοποίηση κάποιας προσφοράς ή δωρεάς, την είσοδο σε κάποια υπηρεσία ή κατάσταση ή την αποχή από ορισμένα πράγματα τα οποία δεν ήταν αθέμιτα αυτά καθαυτά. Η ευχή ήταν οικειοθελής δήλωση που γινόταν αυτόβουλα. Εφόσον ήταν επίσημη υπόσχεση, είχε την ισχύ ενός όρκου, σε ορισμένες δε περιπτώσεις οι δύο λέξεις εμφανίζονται μαζί στην Αγία Γραφή. (Αρ 30:2· Ματ 5:33) Η «ευχή» αναφέρεται περισσότερο στη δήλωση της πρόθεσης, ενώ ο «όρκος» υπονοεί την επίκληση κάποιας ανώτερης αρχής ως πιστοποίηση της ειλικρίνειας ή της δεσμευτικής φύσης της δήλωσης. Πολλές φορές δίνονταν όρκοι κατά την πιστοποίηση μιας διαθήκης.—Γε 26:28· 31:44, 53.

Πρώτη φορά γίνεται λόγος για ευχή στα εδάφια Γένεση 28:20-22, όπου ο Ιακώβ υποσχέθηκε να δώσει στον Ιεχωβά το ένα δέκατο από όλα του τα υπάρχοντα αν ο Ιεχωβά παρέμενε μαζί του και τον οδηγούσε πίσω με ειρήνη, αποδεικνύοντας έτσι ότι ήταν ο Θεός του Ιακώβ. Ο Ιακώβ δεν έκανε διαπραγματεύσεις με τον Θεό, αλλά ήθελε να είναι βέβαιος ότι είχε την επιδοκιμασία Του. Όπως επισημαίνει το παράδειγμα αυτό, οι πατριάρχες έκαναν ευχές (βλέπε επίσης Ιωβ 22:27), και όπως συνέβη με τόσα άλλα πατριαρχικά έθιμα, ο Μωσαϊκός Νόμος δεν παρουσίασε ως καινοτομία αυτά τα ήδη υπάρχοντα λατρευτικά χαρακτηριστικά, αλλά τα οριοθέτησε και τα ρύθμισε.

Πολλές ευχές γίνονταν ως εκκλήσεις στον Θεό για την εύνοιά του και για την επιτυχία ενός εγχειρήματος, όπως στην περίπτωση του Ιακώβ. Ένα ανάλογο παράδειγμα είναι η ευχή που έκανε ο Ισραήλ να αφιερώσει στην καταστροφή τις πόλεις του Χαναναίου βασιλιά της Αράδ αν ο Ιεχωβά έδινε στον Ισραήλ τη νίκη. (Αρ 21:1-3) Ευχές γίνονταν και ως εκφράσεις αφοσίωσης στον Ιεχωβά και στην αγνή του λατρεία (Ψλ 132:1-5) ή για να δείξουν ότι ένα άτομο ξεχώριζε τον εαυτό του ή τα υπάρχοντά του για ειδική υπηρεσία. (Αρ 6:2-7) Οι γονείς μπορούσαν να κάνουν ευχές σε σχέση με τα παιδιά τους, όπως έκανε η Άννα όσον αφορά τον Σαμουήλ. (1Σα 1:11· παράβαλε Κρ 11:30, 31, 39.) Στις περιπτώσεις αυτές τα παιδιά συνεργάζονταν για την εκπλήρωση της ευχής.

Εθελοντικές μεν, Αλλά Δεσμευτικές από τη Στιγμή που Γίνονταν. Οι ευχές ήταν απολύτως εθελοντικές. Εντούτοις, από τη στιγμή που κάποιος έκανε μια ευχή, υποχρεωνόταν από το θεϊκό νόμο να την εκπληρώσει. Γι’ αυτό, λεγόταν ότι η ευχή “δέσμευε την ψυχή του” ανθρώπου, με την έννοια ότι η ζωή του η ίδια αποτελούσε εγγύηση για την πραγματοποίηση του λόγου του. (Αρ 30:2· βλέπε επίσης Ρω 1:31, 32.) Εφόσον διακυβευόταν η ίδια η ζωή, καταλαβαίνουμε γιατί η Γραφή συνιστούσε να επιδεικνύει κανείς εξαιρετική σύνεση προτού κάνει ευχή, λαβαίνοντας προσεκτικά υπόψη τις υποχρεώσεις που θα αναλάμβανε. Ο Νόμος ανέφερε: «Σε περίπτωση που ευχηθείς ευχή στον Ιεχωβά . . . ο Θεός . . . εξάπαντος θα σου τη ζητήσει και αυτό θα αποτελούσε αμαρτία από μέρους σου. Σε περίπτωση, όμως, που παραλείψεις να κάνεις ευχή, αυτό δεν θα αποτελέσει αμαρτία από μέρους σου».—Δευ 23:21, 22.

Όπως δήλωσε αργότερα ο Συναθροιστής: «Ό,τι ευχηθείς εκπλήρωσέ το. Καλύτερα να μην ευχηθείς, παρά να ευχηθείς και να μην εκπληρώσεις. Μην επιτρέψεις στο στόμα σου να κάνει τη σάρκα σου να αμαρτήσει ούτε να πεις μπροστά στον άγγελο ότι ήταν λάθος». (Εκ 5:4-6) Μια ευχή που γινόταν απερίσκεπτα λόγω στιγμιαίου ενθουσιασμού ή απλής συγκίνησης θα μπορούσε κάλλιστα να αποτελέσει παγίδα. (Παρ 20:25) Υπό το Νόμο, όποιος έκανε τέτοια αστόχαστη ευχή ήταν ένοχος ενώπιον του Θεού και υποχρεούνταν να παρουσιάσει προσφορά για ενοχή εξαιτίας της αμαρτίας του. (Λευ 5:4-6) Σε τελική ανάλυση, η ευχή δεν έχει καμιά αξία στα μάτια του Θεού αν δεν είναι σε αρμονία με τους δίκαιους νόμους του και δεν πηγάζει από το σωστό είδος καρδιάς και πνεύματος.—Ψλ 51:16, 17.

Ευχές γυναικών, υπό το Νόμο. Οι νόμοι που ρύθμιζαν τις ευχές των γυναικών καταγράφονται στα εδάφια Αριθμοί 30:3-15: Η ευχή μιας κόρης ήταν δεσμευτική εφόσον ο πατέρας της άκουγε την ευχή και δεν έφερνε καμιά αντίρρηση. Σε αντίθετη περίπτωση, μπορούσε να της ακυρώσει την ευχή. Παρόμοια, η ευχή μιας συζύγου (ή μιας αρραβωνιασμένης κοπέλας) απαιτούσε την επικύρωση του συζύγου της (ή του αρραβωνιαστικού της). Αν ο άντρας ακύρωνε την ευχή αφού πρώτα την είχε εγκρίνει, τότε θα βάσταζε αυτός το σφάλμα της γυναίκας. (Αρ 30:14, 15) Στην περίπτωση μιας χήρας ή διαζευγμένης, «καθετί με το οποίο δέσμευσε την ψυχή της θα ισχύει εναντίον της».—Αρ 30:9.

Διαχείριση Ευχηθέντων Πραγμάτων. Ως εκπλήρωση ευχής, μπορούσε να προσφερθεί στον Ιεχωβά οποιοδήποτε άτομο ή απόκτημα, περιλαμβανομένης και γης, με εξαίρεση ό,τι είχε ήδη ξεχωριστεί για Εκείνον από το Νόμο—τα πρωτότοκα, οι πρώτοι καρποί, τα δέκατα κτλ. (Λευ 27:26, 30, 32) Ό,τι είχε ευχηθεί κάποιος να προσφέρει ως «αγιασμένο» (εβρ., κόδες, κάτι ξεχωρισμένο ως άγιο, για ιερή χρήση) μπορούσε να το απολυτρώσει με την καταβολή συγκεκριμένου αντίτιμου στο αγιαστήριο (εξαιρουμένων των καθαρών ζώων). (Λευ 27:9-27) Εντούτοις, ό,τι ήταν «αφιερωμένο» (εβρ., χέρεμ) δεν ήταν δυνατόν να απολυτρωθεί, αλλά έπρεπε να παραμείνει αποκλειστικά και μόνιμα στην κατοχή του αγιαστηρίου ή, αν είχε αφιερωθεί στην καταστροφή, έπρεπε οπωσδήποτε να καταστραφεί.—Λευ 27:28, 29.

Εσφαλμένες ή Ακάθαρτες Ευχές. Οι ευχές των ειδωλολατρικών θρησκειών περιλάμβαναν πολλές φορές ακάθαρτες, ανήθικες πράξεις. Σε όλη τη Φοινίκη, τη Συρία και τη Βαβυλώνα, τα έσοδα των ιερόδουλων στους ναούς αφιερώνονταν στα είδωλα ή στους ναούς. Τέτοιες έκφυλες ευχές θεωρούνταν παράνομες στον Ισραήλ: «Δεν πρέπει να φέρεις το μίσθωμα πόρνης ή την τιμή σκύλου [πιθανώς, παιδεραστή (σοδομίτη)] στον οίκο του Ιεχωβά του Θεού σου για κάποια ευχή».—Δευ 23:18, υποσ.

Μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ, ο Ιερεμίας υπενθύμισε στους Ιουδαίους που βρίσκονταν στην Αίγυπτο ότι μια από τις αιτίες για τις οποίες υπέστησαν τη συμφορά ήταν ότι έκαναν ευχές στη «βασίλισσα των ουρανών» και της πρόσφεραν θυσίες. Οι γυναίκες που πρωτοστατούσαν σε αυτή τη μορφή ειδωλολατρίας έσπευσαν να επισημάνουν ότι οι ευχές και η λατρεία τους προς τη «βασίλισσα των ουρανών» είχαν την έγκριση των συζύγων τους και ότι ήταν αποφασισμένες να εκπληρώσουν τις ευχές τους προς εκείνη τη θεά. Πρόβαλαν δηλαδή τη δικαιολογία ότι ενεργούσαν σε αρμονία με το Νόμο που ρύθμιζε τις ευχές των γυναικών (Αρ 30:10-15), αλλά ο Ιερεμίας καταδίκασε τις πράξεις τους δείχνοντας ότι στην ουσία αποτελούσαν παράβαση του νόμου, εφόσον ήταν ειδωλολατρικές.—Ιερ 44:19, 23-25· 2Κο 6:16-18.

Υποκριτικές ευχές. Μετά την εξορία οι Ιουδαίοι δεν ολίσθησαν ξανά σε απροκάλυπτη ειδωλολατρία. Εντούτοις, “κατέστησαν το λόγο του Θεού άκυρο εξαιτίας της παράδοσής τους”. Το δόλιο σκεπτικό που εφάρμοζαν στην ερμηνεία του Νόμου επηρέασε τόσο το ζήτημα των ευχών όσο και άλλα χαρακτηριστικά της λατρείας, καθώς οι θρησκευτικοί τους ηγέτες δίδασκαν υποκριτικά «εντολές ανθρώπων ως δόγματα». (Ματ 15:6-9) Για παράδειγμα, η Ιουδαϊκή παράδοση δήλωνε ότι, αν κάποιος έλεγε στον πατέρα του ή στη μητέρα του: «Ό,τι έχω με το οποίο θα μπορούσες να ωφεληθείς από εμένα είναι δώρο αφιερωμένο στον Θεό» (μια διακήρυξη αφιέρωσης ή καθαγιασμού), έκανε έτσι ευχή να καθαγιάσει για τον Θεό όλα όσα είχε αναφέρει, και επομένως δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα πράγματα αυτά για να βοηθήσει τους γονείς του. Αυτό βασιζόταν στη θεωρία ότι τα εν λόγω αποκτήματά του βρίσκονταν πια στη δικαιοδοσία του ναού πρωτίστως, μολονότι ο ίδιος είχε στην ουσία όλο το ελεύθερο να τα κρατήσει για τον εαυτό του.—Ματ 15:5, 6.

Θυσίες που Σχετίζονταν με Ευχές. Υπό το Νόμο, μερικές φορές προσφερόταν μαζί με άλλες θυσίες και ένα ολοκαύτωμα, προκειμένου να υποδηλώσει πλήρη αφιέρωση καθώς και έκκληση προς τον Ιεχωβά για να δεχτεί ευνοϊκά τη θυσία. (Λευ 8:14, 18· 16:3) Κάτι ανάλογο ίσχυε και για τις ευχές. (Αρ 6:14) Ολοκαυτώματα προσφέρονταν ως θυσία για την εκπλήρωση ειδικών ευχών. (Αρ 15:3· Ψλ 66:13) Στην περίπτωση δε που κάποιος έκανε «προσφορά συμμετοχής στον Ιεχωβά προκειμένου να εκπληρώσει μια ευχή», η απαίτηση ήταν να προσφέρει ένα ζώο χωρίς κανένα ελάττωμα, μέρος του οποίου καιγόταν πάνω στο θυσιαστήριο.—Λευ 22:21, 22· 3:1-5.

Όσο για την ευχή που έκανε ο Ιεφθάε προτού πολεμήσει τους Αμμωνίτες (Κρ 11:29-31), βλέπε ΙΕΦΘΑΕ.

Τήρηση του Νόμου Περί Ευχών από τον Παύλο. Ο απόστολος Παύλος είχε κάνει μια ευχή—δεν είναι βέβαιο αν επρόκειτο για ευχή Ναζηραίου ούτε αναφέρεται αν είχε κάνει την ευχή προτού γίνει Χριστιανός. Ίσως να ολοκλήρωσε την περίοδο της ευχής του στις Κεγχρεές, κοντά στην Κόρινθο, όταν έκοψε τα μαλλιά του (Πρ 18:18) ή, όπως πιστεύουν κάποιοι, όταν πήγε στο ναό της Ιερουσαλήμ με τέσσερις άλλους οι οποίοι εκπλήρωναν τις ευχές τους. Εντούτοις, αυτή η τελευταία ενέργεια έγινε από τον Παύλο καθ’ υπόδειξη του Χριστιανικού κυβερνώντος σώματος για να καταδειχτεί ότι ο Παύλος βάδιζε εύτακτα και δεν δίδασκε την ανυπακοή στο Νόμο, όπως έλεγαν οι φήμες που είχαν φτάσει στα αφτιά μερικών Ιουδαίων Χριστιανών. Ήταν συνηθισμένο να πληρώνει κάποιος για άλλους τα έξοδα που περιλαμβάνονταν στον τελετουργικό καθαρισμό κατά τη λήξη της περιόδου μιας ευχής, όπως έκανε στην περίπτωση αυτή ο Παύλος.—Πρ 21:20-24.

Όσο για το λόγο για τον οποίο ο απόστολος Παύλος και οι συνεργάτες του στο Χριστιανικό κυβερνών σώμα ενέκριναν την εκτέλεση ορισμένων χαρακτηριστικών του Νόμου, παρότι ο Νόμος είχε παραμεριστεί μέσω της θυσίας του Ιησού Χριστού, θα μπορούσαν να ληφθούν υπόψη τα ακόλουθα: Ο Νόμος είχε δοθεί από τον Ιεχωβά Θεό στο λαό του τον Ισραήλ. Γι’ αυτό και ο απόστολος Παύλος είπε: «Ο Νόμος είναι πνευματικός», και όσον αφορά τις διατάξεις του είπε: «Ο Νόμος . . . είναι άγιος, και η εντολή είναι άγια και δίκαιη και καλή». (Ρω 7:12, 14) Επομένως, οι Χριστιανοί δεν καταφρονούσαν το ναό και τις υπηρεσίες που εκτελούνταν εκεί ούτε τα υποτιμούσαν ως εσφαλμένα. Αυτά δεν συνδέονταν με την ειδωλολατρία. Επιπρόσθετα, πολλές από τις διαδικασίες του Νόμου είχαν ριζωθεί βαθιά εν είδει εθίμου ανάμεσα στους Ιουδαίους. Επιπλέον, εφόσον ο Νόμος δεν ήταν απλώς θρησκευτικός αλλά ήταν και ο νόμος της χώρας, κάποια πράγματα, όπως οι περιορισμοί για την εργασία τα Σάββατα, ήταν υποχρεωτικό να τηρούνται από όλους όσους ζούσαν στη χώρα.

Καθώς όμως εξετάζουμε αυτό το ζήτημα, το κύριο σημείο που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι οι Χριστιανοί δεν απέβλεπαν στα πράγματα αυτά για σωτηρία. Ο απόστολος Παύλος εξήγησε ότι ορισμένα πράγματα, όπως η βρώση κρέατος ή λαχανικών, η τήρηση ορισμένων ημερών ως σπουδαιότερων από κάποιες άλλες, ακόμη και η βρώση κρέατος που είχε προσφερθεί σε είδωλα προτού δοθεί για κανονική πώληση στις αγορές, ήταν ζήτημα συνείδησης. Σύμφωνα με όσα έγραψε ο ίδιος, «ένας κρίνει ότι μια ημέρα είναι ανώτερη από μια άλλη· άλλος κρίνει ότι μια ημέρα είναι όπως όλες οι άλλες· ο καθένας ας είναι πλήρως πεπεισμένος στο δικό του νου. Αυτός που τηρεί την ημέρα την τηρεί για τον Ιεχωβά. Επίσης, αυτός που τρώει τρώει για τον Ιεχωβά, γιατί λέει ευχαριστήρια προσευχή στον Θεό· και αυτός που δεν τρώει δεν τρώει για τον Ιεχωβά και εντούτοις λέει ευχαριστήρια προσευχή στον Θεό». Κατόπιν συνόψισε το επιχείρημά του διατυπώνοντας την εξής αρχή: «Διότι η βασιλεία του Θεού δεν σημαίνει φαγητό και ποτό, αλλά δικαιοσύνη και ειρήνη και χαρά με άγιο πνεύμα», και κατέληξε: «Ευτυχισμένος είναι ο άνθρωπος που δεν θέτει τον εαυτό του σε κρίση με αυτό που επιδοκιμάζει. Αλλά αν έχει αμφιβολίες, είναι ήδη καταδικασμένος αν φάει, επειδή δεν τρώει από πίστη. Πράγματι, ό,τι δεν είναι από πίστη είναι αμαρτία».—Ρω 14:5, 6, 17, 22, 23· 1Κο 10:25-30.

Ο Βιβλικός λόγιος Άλμπερτ Μπαρνς κάνει ένα διαφωτιστικό σχόλιο σχετικά με αυτό το σημείο στο έργο του Σημειώσεις, Επεξηγηματικές και Χρήσιμες, στις Πράξεις των Αποστόλων ([Notes, Explanatory and Practical, on the Acts of the Apostles] 1858). Αναφερόμενος στο εδάφιο Πράξεις 21:20—το οποίο λέει: «Αφού το άκουσαν αυτό [μια αφήγηση για το πώς ευλογούσε ο Θεός τη διακονία του Παύλου στα έθνη], άρχισαν να δοξάζουν τον Θεό και του είπαν: “Βλέπεις, αδελφέ, πόσες χιλιάδες είναι ανάμεσα στους Ιουδαίους αυτοί που πίστεψαν· και είναι όλοι ζηλωτές για το Νόμο”»—ο Μπαρνς παρατηρεί: «Εδώ γίνεται μνεία για το νόμο που αφορά την περιτομή, τις θυσίες, τις διακρίσεις μεταξύ κρεάτων και μεταξύ ημερών, τις γιορτές, κτλ. Μπορεί να προκαλεί εντύπωση το ότι αυτοί εξακολουθούσαν να τηρούν εκείνο το τελετουργικό, καθόσον ο έκδηλος σκοπός της Χριστιανοσύνης ήταν να το καταργήσει. Αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι: (1.) Το τελετουργικό εκείνο είχε καθοριστεί από τον Θεό και αυτοί είχαν εκπαιδευτεί να το τηρούν. (2.) Οι απόστολοι συμμορφώνονταν με αυτό ενόσω παρέμεναν στην Ιερουσαλήμ και δεν θεωρούσαν ότι η καλύτερη τακτική ήταν η σφοδρή εναντίωσή τους προς αυτό. [Πρ 3:1· Λου 24:53] (3.) Δεν είχε τεθεί ποτέ θέμα για την τήρησή του στην Ιερουσαλήμ. Το ζήτημα είχε εγερθεί μόνο μεταξύ Εθνικών που είχαν μεταστραφεί στη Χριστιανοσύνη, και δικαίως, διότι, αν το τελετουργικό αυτό έπρεπε να τηρείται, θα έπρεπε να επιβληθεί σε αυτούς από ανώτερη αρχή. (4.) Η απόφαση του συμβουλίου (κεφ. 15) αφορούσε μόνο τους Εθνικούς που είχαν μεταστραφεί στη Χριστιανοσύνη. [Πρ 15:23] . . . (5.) Έπρεπε να εξυπακούεται πως, καθώς η Χριστιανική θρησκεία γινόταν καλύτερα κατανοητή—καθώς δηλαδή η ευρεία, ελεύθερη και [οικουμενική] φύση της αναπτυσσόταν όλο και πιο πολύ—οι ιδιαίτεροι θεσμοί του Μωυσή οπωσδήποτε θα παραμερίζονταν, χωρίς αναστάτωση και χωρίς σάλο. Αν το ζήτημα αυτό είχε εγερθεί [δημόσια] στην Ιερουσαλήμ, θα είχε ξεσηκώσει τη δεκαπλάσια εναντίωση στη Χριστιανοσύνη, θα είχε διαχωρίσει τη Χριστιανική εκκλησία σε φατρίες και θα είχε επιβραδύνει κατά πολύ την πρόοδο του Χριστιανικού δόγματος. Πρέπει επίσης να θυμόμαστε ότι: (6.) Σύμφωνα με τις διευθετήσεις της Θείας Πρόνοιας, πλησίαζε ο καιρός κατά τον οποίο θα καταστρεφόταν ο ναός, η πόλη και το έθνος, θα έπαυαν οι θυσίες και θα τερματιζόταν αποτελεσματικά και διαπαντός η τήρηση του Μωσαϊκού τελετουργικού. Εφόσον η καταστροφή αυτή ήταν τόσο κοντά, και εφόσον θα ήταν ένα τόσο αποτελεσματικό επιχείρημα κατά της τήρησης του Μωσαϊκού τελετουργικού, η Μεγάλη Κεφαλή της εκκλησίας δεν επέτρεψε να εγερθεί άσκοπα μεταξύ των μαθητών στην Ιερουσαλήμ το ζήτημα σχετικά με αυτή την υποχρέωση».

ΕΦΑ, 1

(εφά).

Μέτρο στερεών, ίσο με δέκα γομόρ (Εξ 16:36) ή με το ένα δέκατο του χομόρ. Το εφά αντιστοιχούσε στο βαθ—το οποίο ήταν μέτρο υγρών—και ως εκ τούτου υπολογίζεται στα 22 λίτρα. (Ιεζ 45:11) Στις Γραφές, το «εφά» χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει κάποια ποσότητα από αλεύρι (Λευ 5:11), κριθάρι (Ρθ 2:17), ψημένα σιτηρά (1Σα 17:17) και σιτάρι (Ιεζ 45:13). Η λέξη αυτή αναφέρεται επίσης στο δοχείο που χρησιμοποιούσαν για να μετρούν το εφά. (Λευ 19:36· Αμ 8:5) Τα εδάφια Ζαχαρίας 5:6-11 περιγράφουν ένα εφά σκεπασμένο με ένα μολύβδινο κυκλικό καπάκι, μέσα στο οποίο ήταν κλεισμένη η γυναίκα που ονομαζόταν «Πονηρία».

ΕΦΑ, 2

(Εφά) [πιθανώς, Σκοτεινιά].

1. Γιος του Μαδιάμ και εγγονός του Αβραάμ και της Χετούρας. (Γε 25:1, 2, 4· 1Χρ 1:32, 33) Οι απόγονοι του Εφά είχαν προφανώς πάρα πολλές καμήλες.—Ησ 60:6.

2. Η παλλακίδα του Χάλεβ η οποία γέννησε σε αυτόν τρεις γιους, τον Χαρράν, τον Μοσά και τον Γαζέζ. Ο Γαζέζ ενδέχεται να ήταν εγγονός και όχι γιος.—1Χρ 2:46.

3. Γιος του Ιαδαΐ από τη φυλή του Ιούδα.—1Χρ 2:3, 47.

ΕΦΑΪ

(Εφαΐ) [Πετούμενο Πλάσμα].

Κάποιος Νετωφαθίτης (Ιερ 40:8) από τη φυλή του Ιούδα (1Χρ 2:50-54) του οποίου οι γιοι ήταν ανάμεσα στους αρχηγούς των στρατιωτικών δυνάμεων που δεν πάρθηκαν εξόριστοι στη Βαβυλώνα το 607 Π.Κ.Χ. Οι γιοι του Εφαΐ, καθώς και άλλοι αρχηγοί των στρατιωτικών δυνάμεων, ήρθαν μαζί με τους άντρες τους στον Γεδαλία στη Μισπά και εκείνος τους ορκίστηκε ότι θα πήγαιναν καλά τα πράγματα για αυτούς. (Ιερ 40:7-9) Προφανώς, ο Ισμαήλ δολοφόνησε τους γιους του Εφαΐ όταν θανάτωσε τον Γεδαλία.—Ιερ 41:3.

ΕΦΕΡ

(Εφέρ) [Νεαρό [αρσενικό ελάφι]].

1. Ο δεύτερος στη σειρά κατονομαζόμενος γιος του Μαδιάμ, εγγονός του Αβραάμ μέσω της συζύγου του της Χετούρας.—Γε 25:2, 4· 1Χρ 1:33.

2. Κάποιος από τη φυλή του Ιούδα, ο τρίτος στη σειρά κατονομαζόμενος γιος του Εζρά.—1Χρ 4:1, 17.

3. Ένας από τους εφτά επικεφαλής της μισής φυλής του Μανασσή. Αυτοί οι άντρες, που ήταν κεφαλές οικογενειών, χαρακτηρίζονται γενναίοι και κραταιοί. Οι απόγονοί τους ήταν άπιστοι προς τον Θεό, γι’ αυτό και ο Ιεχωβά επέτρεψε να οδηγηθούν σε εξορία από το βασιλιά της Ασσυρίας.—1Χρ 5:23-26.

ΕΦΕΣ-ΔΑΜΜΙΜ

(Εφές-δαμμίμ).

Ο τόπος στρατοπέδευσης των Φιλισταίων ανάμεσα στη Σωχώχ και στην Αζηκά, από όπου έβγαινε ο Γολιάθ για να χλευάσει τα στρατεύματα του Ισραήλ. (1Σα 17:1, 4-10) Η Εφές-δαμμίμ προφανώς ταυτίζεται με τη Φας-δαμμίμ, η οποία μνημονεύεται στο εδάφιο 1 Χρονικών 11:13. Η θέση της σήμερα δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα.

ΕΦΕΣΙΟΥΣ (ΕΠΙΣΤΟΛΗ)

Βιβλίο των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών που γράφτηκε περίπου το 60-61 Κ.Χ. από τον απόστολο Παύλο στη διάρκεια της φυλάκισής του στη Ρώμη. (Εφ 1:1· 3:1· 4:1· 6:20) Την επιστολή αυτή τη μετέφερε στην εκκλησία της Εφέσου ο Τυχικός (Εφ 6:21, 22), τον οποίο ο Παύλος χρησιμοποίησε επίσης για να παραδώσει μια επιστολή στους Κολοσσαείς. (Κολ 4:7-9) Αφού η επιστολή προς τους Κολοσσαείς γράφτηκε περίπου τον ίδιο καιρό που ο Παύλος έγραψε προς τους Εφέσιους Χριστιανούς, υπάρχουν πολλές ομοιότητες ανάμεσα στις δύο αυτές επιστολές. Σύμφωνα με τον Τσαρλς Σμιθ Λιούις, «από τα 155 εδάφια της προς Εφ[εσίους], τα 78 υπάρχουν και στην προς Κολ[οσσαείς] σε ποικίλους βαθμούς ομοιότητας». (Η Διεθνής Στερεότυπη Εγκυκλοπαίδεια της Βίβλου [The International Standard Bible Encyclopaedia], επιμέλεια Τζ. Ορ, 1960, Τόμ. 2, σ. 959) Αναμφίβολα οι συνθήκες στις Κολοσσές ήταν κατά κάποιον τρόπο παρόμοιες με εκείνες στην Έφεσο, και ο Παύλος έκρινε καλό να δώσει το ίδιο είδος συμβουλής.

Γιατί Ήταν Κατάλληλη για τους Εφέσιους Χριστιανούς. Ένας από τους παπύρους Τσέστερ Μπίτι (P⁴⁶), το αρχικό κείμενο του Βατικανού Χειρογράφου Αρ. 1209 και το Σιναϊτικό Χειρόγραφο παραλείπουν τις λέξεις ἐν ᾿Εφέσῳ στο εδάφιο 1 του 1ου κεφαλαίου. Ωστόσο, οι λέξεις υπάρχουν σε άλλα χειρόγραφα και σε όλες τις αρχαίες μεταφράσεις. Επιπλέον, οι πρώτοι εκκλησιαστικοί συγγραφείς αποδέχονταν το βιβλίο ως επιστολή προς τους Εφεσίους. Αν και μερικοί νομίζουν ότι αυτή η επιστολή είναι εκείνη που αναφέρεται ότι στάλθηκε στη Λαοδίκεια (Κολ 4:16), πρέπει να σημειωθεί ότι κανένα αρχαίο χειρόγραφο δεν περιέχει τις λέξεις «προς τη Λαοδίκεια», η δε Έφεσος είναι η μόνη πόλη που μνημονεύουν στο εν λόγω σημείο οποιαδήποτε από τα χειρόγραφα της επιστολής αυτής.

Συμβουλή για τον υλισμό. Επιπρόσθετα, μια εξέταση των περιεχομένων της επιστολής προς τους Εφεσίους υποδεικνύει ότι ο Παύλος είχε κατά νου τους Χριστιανούς στην Έφεσο, η δε συμβουλή του ήταν ιδιαίτερα κατάλληλη δεδομένων των συνθηκών που επικρατούσαν στην Έφεσο, την πιο σημαντική πόλη στη ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας. Για παράδειγμα, η Έφεσος ήταν γνωστή ως εξαιρετικά πλούσια πόλη, οπότε θα υπήρχε η τάση να θεωρούνται τα κοσμικά πλούτη ως το πιο σημαντικό πράγμα. Αλλά στην επιστολή του ο Παύλος τονίζει τα αληθινά πλούτη—«τον πλούτο της παρ’ αξία καλοσύνης του», “τον ένδοξο πλούτο” που ο Θεός επιφυλάσσει ως κληρονομιά για τους αγίους, “τον υπερέχοντα πλούτο της παρ’ αξία καλοσύνης του”, «τον ανεξερεύνητο πλούτο του Χριστού» και «τον πλούτο της δόξας του [Θεού]». (Εφ 1:7, 18· 2:7· 3:8, 16) Τέτοιες εκφράσεις θα βοηθούσαν τους Εφέσιους Χριστιανούς να αποκτήσουν κατάλληλη άποψη για τα πλούτη.

Εξάλειψη της ανηθικότητας. Η Έφεσος ήταν επίσης διαβόητη για την ακολασία και την έκλυτη διαγωγή της, τη χονδροειδή της ανηθικότητα. Συνεπώς, ο απόστολος Παύλος έδωσε ιδιαίτερη έμφαση σε αυτό ως ένα από τα χαρακτηριστικά της παλιάς προσωπικότητας και είπε ότι οι Χριστιανοί χρειαζόταν να βγάλουν από πάνω τους εκείνη την παλιά προσωπικότητα και να ντυθούν «τη νέα προσωπικότητα». Η έκλυτη ηθική κατάσταση στην Έφεσο θα προκαλούσε πολλές συζητήσεις ανάμεσα στους πολίτες γύρω από τη σεξουαλική φαυλότητα, όχι για να τη στηλιτεύσουν, αλλά για να διασκεδάσουν με αυτήν. Οι Χριστιανοί, όπως συμβουλεύει ο Παύλος, δεν πρέπει να είναι σαν αυτούς τους ανθρώπους, εντρυφώντας σε συζητήσεις για την πορνεία και σε χυδαία αστεία.—Εφ 4:20-24· 5:3-5.

Αντιπαραβολή ναών. Το παράδειγμα του πνευματικού ναού που χρησιμοποιεί ο Παύλος ήταν επίσης πολύ κατάλληλο για τη Χριστιανική εκκλησία η οποία ζούσε στη σκιά του επιβλητικού ειδωλολατρικού ναού της Αρτέμιδος, που θεωρούνταν ένα από τα εφτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Ενώ «ολόκληρη η περιφέρεια της Ασίας και η κατοικημένη γη» απέδιδαν λατρεία στην Αρτέμιδα και έτρεφαν μεγάλο σεβασμό για το φημισμένο ναό στην Έφεσο, οι χρισμένοι Χριστιανοί αποτελούν “άγιο ναό”, στον οποίο ο Ιεχωβά κατοικεί με το πνεύμα του.—Πρ 19:27· Εφ 2:21.

Το γεγονός ότι ο ναός της Αρτέμιδος θεωρούνταν άσυλο υποδαύλιζε την εγκληματικότητα, και ως εκ τούτου αυξήθηκαν οι εγκληματίες στην Έφεσο. Όποιος βρισκόταν εντός συγκεκριμένης απόστασης γύρω από τους τοίχους του δεν μπορούσε να συλληφθεί, οποιοδήποτε έγκλημα και αν είχε διαπράξει. Ως αποτέλεσμα, αναπτύχθηκε γύρω από το ναό μια κοινότητα ληστών, δολοφόνων και άλλων τέτοιων ανθρώπων. Επομένως, τα λόγια του Παύλου για την κλοπή, τη μοχθηρή πικρία, τις κραυγές και την κακία δεν ήταν άτοπα.—Εφ 4:25-32.

Δαιμονικές συνήθειες. Η Έφεσος ήταν το κέντρο κάθε είδους δαιμονικών συνηθειών. Στην πραγματικότητα, η πόλη ήταν γνωστή ανά τον κόσμο για τις πολλές της μορφές μαγείας. Οι δαίμονες, λοιπόν, ήταν ιδιαίτερα δραστήριοι στην Έφεσο, και, αναμφίβολα για να αντισταθμίσει την επίδραση της μαγείας και της μαγγανείας και για να βοηθήσει τους Εφεσίους που είχαν δίκαιη καρδιά να απελευθερωθούν από αυτές τις δαιμονικές συνήθειες, ο Παύλος εκτέλεσε θαύματα με το πνεύμα του Θεού, τα οποία περιλάμβαναν ακόμη και την εκβολή πονηρών πνευμάτων.—Πρ 19:11, 12.

Τα ακόλουθα σημεία δείχνουν πόσο βουτηγμένη ήταν η Έφεσος στη μαγεία και πόσο κατάλληλη ήταν η συμβουλή του Παύλου για τη μάχη ενάντια στα πονηρά πνεύματα:

«Τα εφέσια γράμματα» ήταν φημισμένα σε όλο τον κόσμο. «Φαίνεται ότι αποτελούνταν από ορισμένους συνδυασμούς γραμμάτων ή λέξεων οι οποίοι, καθώς προφέρονταν με ορισμένους τόνους φωνής, πιστευόταν ότι πετύχαιναν την απομάκρυνση ασθενειών ή πονηρών πνευμάτων, ή επίσης, όταν τους έγραφαν σε περγαμηνή και τους φορούσαν πάνω τους, υποτίθεται ότι χρησίμευαν ως φυλαχτά για να τους προστατεύουν από πονηρά πνεύματα ή από κίνδυνο. Έτσι λοιπόν, ο Πλούταρχος (Συμποσιακά, 7) λέει: “Οι μάγοι υποχρεώνουν εκείνους που κατέχονται από δαίμονα να απαγγείλουν και να προφέρουν τα εφέσια γράμματα με συγκεκριμένη σειρά”».—Σημειώσεις, Επεξηγηματικές και Χρήσιμες, στις Πράξεις των Αποστόλων (Notes, Explanatory and Practical, on the Acts of the Apostles), του Ά. Μπαρνς, 1858, σ. 264.

Επιγραφές που ανακαλύφτηκαν στα ερείπια της Εφέσου υποδεικνύουν το βαθύ σκοτάδι στο οποίο ζούσαν διανοητικά οι Εφέσιοι, καθώς και το γιατί έγραψε ο απόστολος Παύλος στους Χριστιανούς εκείνης της πόλης “να μην περπατούν πια όπως περπατούν και τα έθνη στη ματαιότητα του νου τους, ενώ είναι στο σκοτάδι διανοητικά”. (Εφ 4:17, 18) Οι επιγραφές σε τοίχους και κτίρια υποδηλώνουν ότι η ζωή του λαού εξουσιαζόταν από τις προλήψεις, τη μαντεία και την οιωνοσκοπία.

Το κήρυγμα του Παύλου, τα θαυματουργικά έργα που εκτέλεσε και η ήττα των εξορκιστών Ιουδαίων είχαν ως αποτέλεσμα να γίνουν Χριστιανοί αρκετοί Εφέσιοι. Χωρίς αμφιβολία, πολλοί από αυτούς είχαν εντρυφήσει σε κάποια μορφή μαγείας, διότι η Βιβλική αφήγηση λέει: «Αρκετοί δε από εκείνους που ασκούσαν μαγικές τέχνες μάζεψαν τα βιβλία τους και τα έκαψαν ενώπιον όλων. Και υπολόγισαν συνολικά τις τιμές τους και βρήκαν ότι η αξία τους ήταν πενήντα χιλιάδες ασημένια νομίσματα [αν επρόκειτο για δηνάρια, $37.200]». (Πρ 19:19) Με δεδομένη αυτή την επικράτηση της μαγείας στην Έφεσο και την πληθώρα των δαιμονικών συνηθειών, ήταν πολύ κατάλληλο που ο Παύλος έδωσε στους Εφέσιους Χριστιανούς την εξαιρετική συμβουλή να αγωνιστούν ενάντια στις πονηρές πνευματικές δυνάμεις με το να φορέσουν «ολόκληρη την πανοπλία του Θεού». Χωρίς αμφιβολία, κάποιοι από εκείνους που απελευθερώθηκαν από την άσκηση μαγείας θα παρενοχλούνταν από δαίμονες, οπότε η συμβουλή του Παύλου θα τους βοηθούσε να αντισταθούν στα πονηρά πνεύματα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η καταστροφή αυτών των βιβλίων που σχετίζονταν με δαιμονικές συνήθειες ήταν ένα από τα πρώτα πράγματα που έκαναν εκείνοι οι Χριστιανοί, θέτοντας υπόδειγμα για όσους θέλουν σήμερα να απελευθερωθούν από δαιμονική επιρροή ή παρενόχληση.—Εφ 6:11, 12.

Ο ρόλος του Χριστού. Λόγω της ένδοξης ελπίδας που είχε τεθεί μπροστά τους ως συγκληρονόμων με τον Χριστό, είναι πολύ κατάλληλο που ο Παύλος έγραψε επίσης στους Εφέσιους Χριστιανούς ότι ο Χριστός έχει υψωθεί «πολύ πιο πάνω από κάθε κυβέρνηση και εξουσία και δύναμη και κυριότητα και κάθε όνομα που ονομάζεται, όχι μόνο σε αυτό το σύστημα πραγμάτων, αλλά και στο ερχόμενο». (Εφ 1:21) Σε αυτή την επιστολή ο Παύλος περιγράφει με μοναδική γλαφυρότητα την εξυψωμένη θέση του Ιησού Χριστού και το δώρο της παρ’ αξία καλοσύνης του Θεού με αγάπη, σοφία και έλεος προς εκείνους που φέρνονται σε ενότητα με αυτούς. Η περιγραφή του τρόπου με τον οποίο όλα τα πράγματα στον ουρανό και στη γη θα ενοποιηθούν υπό τον Χριστό και του τρόπου με τον οποίο φέρνονται στην εκκλησία τόσο Ιουδαίοι όσο και Εθνικοί ως “ένας νέος άνθρωπος” είναι η πληρέστερη εξήγηση που βρίσκουμε στην Αγία Γραφή για το «ιερό μυστικό» του Θεού, το οποίο αποκαλύπτεται στα καλά νέα για τον Χριστό.—Εφ 2:15.

[Πλαίσιο στη σελίδα 1032]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΕΦΕΣΙΟΥΣ

Επιστολή που επικεντρώνει την προσοχή σε μια διαχείριση η οποία οδηγεί σε ειρήνη και ενότητα με τον Θεό μέσω του Ιησού Χριστού

Ενώ ήταν φυλακισμένος στη Ρώμη, ο Παύλος έγραψε αυτή την επιστολή στην εκκλησία της Εφέσου, μιας πόλης με λιμάνι στη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας

Ο σκοπός του Θεού για ειρήνη και ενότητα μέσω του Ιησού Χριστού

Εκδηλώνοντας μεγάλη παρ’ αξία καλοσύνη, ο Θεός προόρισε να υιοθετηθούν μερικοί άνθρωποι από Αυτόν μέσω του Ιησού Χριστού (1:1-7)

Ο Θεός έβαλε ως σκοπό του μια διαχείριση (έναν τρόπο για να χειρίζεται τα του οίκου του) με την οποία θα ένωνε με τον εαυτό του μέσω του Χριστού εκείνους που είχαν εκλεγεί να είναι στους ουρανούς και εκείνους που θα ζούσαν στη γη (1:8-14)

Ο Παύλος προσεύχεται να καταλάβουν και να εκτιμήσουν αληθινά οι Εφέσιοι την υπέροχη προμήθεια που έκανε ο Θεός για αυτούς μέσω του Χριστού (1:15-23· 3:14-21)

Εκείνοι στους οποίους δόθηκαν υψηλοί διορισμοί σε σχέση με τον Χριστό ήταν προηγουμένως νεκροί στις αμαρτίες τους· η σωτηρία τους αποτελεί δώρο του Θεού, όχι αμοιβή για τα έργα τους (2:1-10)

Μέσω του Χριστού, ο Νόμος καταργήθηκε και τέθηκε η βάση ώστε Ιουδαίοι και Εθνικοί να γίνουν ένα σώμα, μέλη του σπιτικού του Θεού, ναός για να κατοικεί ο Θεός μέσω πνεύματος (2:11–3:7)

Η πολιτεία του Θεού με την εκκλησία αποκαλύπτει, ακόμη και σε όσους βρίσκονται στους ουράνιους τόπους, την πολυποίκιλη σοφία του (3:8-13)

Ενοποιητικοί παράγοντες τους οποίους προμήθευσε ο Θεός: ένα πνευματικό σώμα απαρτίζει την εκκλησία, ένα άγιο πνεύμα, μία ελπίδα, ένας Κύριος ο Ιησούς Χριστός, μία πίστη, ένα βάφτισμα, ένας Θεός και Πατέρας (4:1-6)

Τα δώρα σε μορφή ανθρώπων που προμηθεύει ο Χριστός βοηθούν όλους με σκοπό την ενότητα στην πίστη· ολόκληρο το σώμα, υπό την ηγεσία του, λειτουργεί αρμονικά επειδή λέει την αλήθεια και εκδηλώνει αγάπη (4:7-16)

Ντυθείτε τη νέα προσωπικότητα, σε αρμονία με τη διδασκαλία και το παράδειγμα του Χριστού

Το παράδειγμα που πρέπει να ακολουθούμε είναι ο Χριστός, όχι τα έθνη· μια τέτοια πορεία απαιτεί νέα προσωπικότητα (4:17-32)

Να μιμείστε τον Θεό, να εκδηλώνετε το είδος της αγάπης που εκδήλωνε ο Χριστός (5:1, 2)

Να αποφεύγετε την ανήθικη ομιλία και διαγωγή, να περπατάτε ως παιδιά φωτός (5:3-14)

Να εξαγοράζετε το χρόνο, να τον χρησιμοποιείτε για να αινείτε τον Ιεχωβά (5:15-20)

Με βαθύ σεβασμό για τον Χριστό, να εκδηλώνετε κατάλληλη υποταγή στους συζύγους, στους γονείς, στους κυρίους· να δείχνετε στοργικό ενδιαφέρον για όσους βρίσκονται υπό την ευθύνη σας (5:21–6:9)

Ζωστείτε ολόκληρη την πνευματική πανοπλία για να μείνετε σταθεροί ενάντια στις πανούργες πράξεις του Διαβόλου

Διεξάγουμε πάλη ενάντια σε πονηρές πνευματικές δυνάμεις· η θεϊκή βοήθεια μπορεί να μας ικανώσει να αντισταθούμε σε αυτούς τους καταστροφείς της ειρήνης και της ενότητας (6:10-13)

Η πνευματική πανοπλία του Θεού παρέχει πλήρη προστασία· να τη χρησιμοποιείτε καλά και να προσεύχεστε ένθερμα, περιλαμβάνοντας όλους τους αγίους στις δεήσεις σας (6:14-24)

ΕΦΕΣΟΣ

(Έφεσος).

Πλούσιο και σημαντικό θρησκευτικό και εμπορικό κέντρο της αρχαιότητας, στη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας, σχεδόν απέναντι από τη Σάμο. Η Έφεσος ήταν χτισμένη στις πλαγιές και στις παρυφές διαφόρων λόφων, με κυριότερους τους λόφους Πίων και Κορησός. Αυτό το λιμάνι βρισκόταν εκατέρωθεν της κύριας εμπορικής οδού που συνέδεε τη Ρώμη με την Ανατολή. Δεδομένης της θέσης της Εφέσου κοντά στις εκβολές του ποταμού Καΰστρου, η οποία παρείχε πρόσβαση στις κοιλάδες των ποταμών Γκεντίζ (του αρχαίου Έρμου) και Μεντερές (του αρχαίου Μαιάνδρου), η πόλη βρισκόταν σε κομβικό σημείο των χερσαίων εμπορικών οδών στη Μικρά Ασία. Διάφοροι δρόμοι συνέδεαν την Έφεσο με τις κύριες πόλεις της περιφέρειας της Ασίας.

Με βάση τα συγγράμματα του Πλίνιου του Πρεσβυτέρου, Ρωμαίου συγγραφέα του πρώτου αιώνα, και του αρχαίου Έλληνα γεωγράφου Στράβωνα, έχει προβληθεί η άποψη ότι στο παρελθόν ένας κόλπος του Αιγαίου Πελάγους εισχωρούσε μέχρι την Έφεσο αλλά η ακτογραμμή μετατοπίστηκε σταδιακά προς τη μεριά της θάλασσας, εφόσον τώρα τα ερείπια της πόλης βρίσκονται μερικά χιλιόμετρα στο εσωτερικό της ενδοχώρας. Ωστόσο, ο ανασκαφέας Τζ. Τ. Γουντ, με βάση τα ευρήματά του στην Έφεσο, συμπέρανε ότι κατά την αρχαιότητα η πόλη βρισκόταν 6,5 χλμ. μακριά από το Αιγαίο Πέλαγος. Αν αυτό είναι σωστό, τότε στις ημέρες του Παύλου τα πλοία θα πρέπει να ανέβαιναν από τις εκβολές του ποταμού Καΰστρου μέχρι ένα λιμάνι της ενδοχώρας το οποίο παρέμενε προσπλεύσιμο μέσω συνεχών εκχωματώσεων. Στο διάβα των αιώνων, όμως, το λιμάνι και οι εκβολές του ποταμού υπέστησαν προσχώσεις από τη λάσπη που απέθετε ο Καΰστρος.

Ναός της Αρτέμιδος. Το πιο αξιοσημείωτο κτίριο της πόλης ήταν ο ναός της Αρτέμιδος, τον οποίο οι αρχαίοι κατέτασσαν στα εφτά θαύματα του κόσμου. Ο ναός που υπήρχε τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., όταν ο απόστολος Παύλος επισκέφτηκε την Έφεσο, είχε ανοικοδομηθεί σύμφωνα με το σχέδιο ενός προγενέστερου ναού ιωνικού ρυθμού ο οποίος λέγεται ότι πυρπολήθηκε από τον Ηρόστρατο το 356 Π.Κ.Χ.

Σύμφωνα με ανασκαφές που έγιναν στην περιοχή κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, ο ναός ήταν χτισμένος σε ένα κρηπίδωμα πλάτους περίπου 73 μ. και μήκους 127 μ. Ο κυρίως ναός είχε πλάτος περίπου 50 μ. και μήκος 105 μ. Είχε 100 μαρμάρινους κίονες, καθένας από τους οποίους είχε ύψος σχεδόν 17 μ. Οι κίονες είχαν διάμετρο 1,8 μ. στη βάση τους και τουλάχιστον κάποιοι από αυτούς έφεραν γλυπτή διακόσμηση σε ύψος περίπου 6 μ. Το άδυτο του ναού είχε πλάτος περίπου 21 μ. και μήκος 32 μ. Ο βωμός που υπήρχε εκεί ήταν τετράγωνος, πλευράς 6 μ. σχεδόν, και το άγαλμα της Αρτέμιδος πιθανόν να βρισκόταν ακριβώς πίσω από αυτόν το βωμό.

Τα υπολείμματα που έχουν βρεθεί υποδηλώνουν ότι ο ναός ήταν διακοσμημένος με λαμπερά χρώματα και γλυπτά. Μεγάλες λευκές μαρμάρινες πλάκες κάλυπταν την οροφή. Αντί για κονίαμα, πιστεύεται ότι είχε χρησιμοποιηθεί χρυσός στους αρμούς των μαρμάρινων δομικών λίθων.

Στάδιο· Θέατρο. Περίπου 1,5 χλμ. ΝΔ του ναού της Αρτέμιδος υπήρχε ένα στάδιο το οποίο είχε ανοικοδομηθεί κατά τη διακυβέρνηση του Νέρωνα (54-68 Κ.Χ.). Εκεί πιθανότατα διεξάγονταν αθλητικοί αγώνες, ενδεχομένως δε και μονομαχίες. Αν η δήλωση του αποστόλου Παύλου στο εδάφιο 1 Κορινθίους 15:32, όπου λέει ότι πάλεψε με θηρία στην Έφεσο, εκληφθεί ως κυριολεκτική, ο Παύλος ίσως χρειάστηκε να αμυνθεί ενάντια σε θηρία μέσα σε αυτό το στάδιο.

Το θέατρο όπου, με την υποκίνηση του Δημήτριου, σημειώθηκε η οχλαγωγία των Εφεσίων βρισκόταν λιγότερο από 800 μ. Ν του σταδίου. Αυτό το θέατρο ήταν χτισμένο μέσα στο κοίλωμα που σχημάτιζε ο λόφος Πίων. (Πρ 19:23-41) Η πρόσοψη της σκηνής του κοσμούνταν από κίονες, σηκούς και ωραία αγάλματα. Τα μαρμάρινα καθίσματα για τους θεατές ήταν διατεταγμένα σε 66 ημικυκλικές σειρές, και σύμφωνα με υπολογισμούς χωρούσαν περίπου 25.000 άτομα. Η ακουστική του θεάτρου ήταν εξαιρετική. Ακόμη και σήμερα, ένας ψίθυρος στη σκηνή ακούγεται ως τα τελευταία καθίσματα.—ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 2, σ. 748.

Μπροστά στο θέατρο υπήρχε μια πλατιά μαρμαρόστρωτη οδός που οδηγούσε απευθείας στο λιμάνι. Αυτή η οδός είχε μήκος σχεδόν 0,5 χλμ. και πλάτος περίπου 11 μ. Στοές βάθους 4,5 μ. πλαισίωναν και τις δύο πλευρές της και πίσω από αυτές υπήρχαν καταστήματα και άλλα κτίρια. Στην κάθε άκρη της οδού υπήρχε μια τεράστια πύλη.

Η Διακονία του Παύλου στην Έφεσο. Ο απόστολος Παύλος έφτασε στην Έφεσο, που αποτελούσε σταυροδρόμι του αρχαίου κόσμου, συνοδευόμενος από τον Ακύλα και την Πρίσκιλλα, πιθανότατα το 52 Κ.Χ. Ο Παύλος πήγε αμέσως στην Ιουδαϊκή συναγωγή για να κηρύξει. Ωστόσο, παρότι του ζήτησαν να μείνει περισσότερο, εκείνος έφυγε από την Έφεσο, λέγοντας ότι θα επέστρεφε αν ήταν θέλημα του Ιεχωβά. (Πρ 18:18-21) Ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα οι οποίοι παρέμειναν στην Έφεσο συνάντησαν τον Απολλώ, έναν Ιουδαίο από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ο οποίος γνώριζε μόνο το βάφτισμα του Ιωάννη, και «του εξέθεσαν πιο ορθά την οδό του Θεού».—Πρ 18:24-26.

Όταν ο Παύλος ξαναπήγε στην Έφεσο, πιθανότατα το χειμώνα του 52/53 Κ.Χ., βρήκε αρκετούς άντρες που είχαν βαφτιστεί με το βάφτισμα του Ιωάννη. Όταν τους διασαφήνισε το θέμα του βαφτίσματος, εκείνοι ξαναβαφτίστηκαν. (Πρ 19:1-7) Αυτή τη φορά ο Παύλος δίδαξε στην Ιουδαϊκή συναγωγή τρεις μήνες. Αλλά όταν εγέρθηκε εναντίωση, μεταφέρθηκε στην αίθουσα της σχολής του Τυράννου μαζί με όσους είχαν γίνει πιστοί. Εκεί εκφωνούσε καθημερινά ομιλίες επί δύο χρόνια. (Πρ 19:8-10) Επιπλέον, ο Παύλος έκανε πολύ έργο κηρύττοντας από σπίτι σε σπίτι.—Πρ 20:20, 21.

Το κήρυγμα του Παύλου, το οποίο συνοδευόταν από θαυματουργικές θεραπείες και εκβολή δαιμόνων, είχε ως αποτέλεσμα να πιστέψουν πολλοί Εφέσιοι. Επίσης, η ανεπιτυχής απόπειρα εξορκισμού από μέρους των εφτά γιων ενός Ιουδαίου πρωθιερέα ονόματι Σκευά δημιούργησε μεγάλο ενδιαφέρον. Άτομα που προηγουμένως ασκούσαν μαγικές τέχνες έκαψαν δημόσια τα βιβλία τους, των οποίων η συνολική αξία ανερχόταν σε 50.000 ασημένια νομίσματα (αν επρόκειτο για δηνάρια, $37.200). (Πρ 19:11-20) Η Έφεσος ήταν τόσο φημισμένη για τις μαγικές της τέχνες ώστε Έλληνες και Ρωμαίοι συγγραφείς ονόμαζαν τα βιβλία, δηλαδή τους ρόλους, που περιείχαν μαγικές φράσεις και επωδές «εφέσια γράμματα».

Εφόσον πολλοί Εφέσιοι εγκατέλειψαν τη λατρεία της Αρτέμιδος, ο αργυροχόος Δημήτριος επισήμανε στους συντεχνίτες του ότι το κήρυγμα του Παύλου αποτελούσε απειλή για το επάγγελμά τους, ενώ έθετε σε κίνδυνο και τη λατρεία της Αρτέμιδος. Εξοργισμένοι αργυροχόοι κραύγαζαν: «Μεγάλη η Άρτεμις των Εφεσίων!» Δημιουργήθηκε αναστάτωση στην πόλη, με αποκορύφωμα μια δίωρη οχλαγωγία στο θέατρο το οποίο είχε χωρητικότητα περίπου 25.000 θεατές.—Πρ 19:23-41.

Έπειτα από αυτό, ο Παύλος έφυγε από την Έφεσο. Αργότερα, από τη Μίλητο έστειλε και κάλεσε τους πρεσβυτέρους της εκκλησίας της Εφέσου, ανασκόπησε τη διακονία του στην περιφέρεια της Ασίας και τους έδωσε οδηγίες για την εκτέλεση των καθηκόντων τους. (Πρ 20:1, 17-38) Τα «τρία χρόνια» που ανέφερε σε εκείνη την περίπτωση ότι έμεινε στην Έφεσο θα πρέπει προφανώς να θεωρηθούν στρογγυλός αριθμός.—Πρ 20:31· παράβαλε Πρ 19:8, 10.

Στο διάβα των ετών, οι Χριστιανοί στην Έφεσο υπέμειναν πολλά. Ωστόσο, μερικοί έχασαν την αγάπη που είχαν πρώτα.—Απ 2:1-6· βλέπε ΑΡΤΕΜΙΣ· ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Αρ. 1· ΕΦΕΣΙΟΥΣ (ΕΠΙΣΤΟΛΗ).

[Εικόνα στη σελίδα 1034]

Ανάγλυφο που παριστάνει άντρες να παλεύουν με θηρία, πιθανώς στο στάδιο της Εφέσου

ΕΦΛΑΛ

(Εφλάλ) [πιθανώς, Μεσολαβητής].

Γιος του Ζαβάδ από την οικογένεια του Ιεραμεήλ και πατέρας του Ωβήδ. Ο Εφλάλ ήταν απόγονος του Φαρές, ενός γιου του Ιούδα μέσω της Θάμαρ. Προπροπάππος του ήταν ο Ιαραά, ένας Αιγύπτιος υπηρέτης στο σπιτικό του Σησάν. Ο Σησάν είχε δώσει την κόρη του ως σύζυγο στον Ιαραά.—1Χρ 2:4, 5, 9, 25, 34-37.

ΕΦΟΔ, 1

(εφόδ).

Ιερατικό ένδυμα. Το ειδικό εφόδ που έπρεπε να φοράει ο αρχιερέας περιγράφεται λεπτομερώς στις οδηγίες του Θεού προς τον Μωυσή. (ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 1, σ. 539) Ήταν προφανώς ένα ένδυμα που έμοιαζε με ποδιά, φτιαγμένο από «χρυσάφι, μπλε κλωστή και μαλλί βαμμένο πορφυροκόκκινο, κόκκινη κλωστή και εκλεκτό στριμμένο λινάρι, έργο κεντητή». Αποτελούνταν από κομμάτια στο μπροστινό και πίσω μέρος, τα οποία ενώνονταν μεταξύ τους. Ένα ζωνάρι από τα ίδια υλικά βρισκόταν «πάνω» του, πιθανώς στερεωμένο στο εφόδ, και το κρατούσε σφιγμένο γύρω από τη μέση. Μέσα σε χρυσά πλαίσια, στα κομμάτια που ξεκινούσαν από τους ώμους, υπήρχαν δύο πέτρες όνυχα, σε καθεμιά από τις οποίες ήταν σκαλισμένα τα ονόματα έξι γιων του Ισραήλ. Από τα χρυσά πλαίσια αυτών των πετρών κρεμόταν το περιστήθιο, με χρυσές αλυσίδες στριφτές σαν σχοινί. Από τις κάτω γωνίες του περιστήθιου, ένα μπλε κορδόνι περνούσε μέσα από τους χρυσούς κρίκους οι οποίοι ήταν στερεωμένοι στην κάτω άκρη των κομματιών που ξεκινούσαν από τους ώμους του εφόδ, ακριβώς πάνω από το ζωνάρι. Το εφόδ προφανώς έφτανε λίγο πιο κάτω από τη μέση, ίσως όχι μέχρι τα γόνατα.—Εξ 28:6-14, 22-28.

Ο αρχιερέας φορούσε το εφόδ πάνω από το μπλε αμάνικο πανωφόρι—το αποκαλούμενο «πανωφόρι του εφόδ»—το οποίο, με τη σειρά του, φοριόταν πάνω από το λινό χιτώνα. (Εξ 29:5) Το εφόδ αυτό δεν προοριζόταν για όλες τις περιστάσεις. Όταν ήταν αναγκαίο να ρωτήσουν τον Ιεχωβά για κάποιο ζήτημα εθνικής σημασίας, ο αρχιερέας φορούσε το εφόδ και το περιστήθιο που περιείχε το Ουρίμ και το Θουμμίμ. (Αρ 27:21· 1Σα 28:6· Εσδ 2:63) Την ετήσια Ημέρα της Εξιλέωσης, αφού παρουσίαζε τις προσφορές για αμαρτία, ο αρχιερέας πλενόταν και άλλαζε, βγάζοντας τα ολόλευκα ενδύματα και φορώντας προφανώς τα λαμπρά ενδύματά του, περιλαμβανομένου και του εφόδ, προτού προσφέρει τα ολοκαυτώματα.—Λευ 16:23-25.

Το εφόδ που μετέφερε ο Αβιάθαρ ο ιερέας από το αγιαστήριο της Νωβ στο στρατόπεδο του Δαβίδ ήταν πιθανότατα το εφόδ του αρχιερέα, καθόσον ο Δωήκ είχε θανατώσει τον πατέρα του Αβιάθαρ, τον Αρχιερέα Αχιμέλεχ, καθώς και τους υφιερείς που ήταν μαζί του. (1Σα 22:16-20· 23:6) Ο Δαβίδ ζήτησε από τον Αβιάθαρ να φέρει το εφόδ ώστε να ρωτήσει τον Ιεχωβά ποια πορεία ενέργειας έπρεπε να ακολουθήσει.—1Σα 23:9-12· 30:7, 8.

Τα Εφόδ των Υφιερέων. Και οι υφιερείς φορούσαν εφόδ, αν και το εφόδ του αρχιερέα είναι το μόνο το οποίο μνημονεύεται ειδικά και περιγράφεται στις οδηγίες του Ιεχωβά για την κατασκευή των ιερατικών ενδυμάτων. Για τους γιους του Ααρών, οι οποίοι υπηρετούσαν ως υφιερείς υπό τον Ααρών, καθορίστηκαν μόνο «χιτώνες», «περιζώματα», «καλύμματα για το κεφάλι» και «περισκελίδες». (Εξ 28:40-43) Η συνήθεια να φορούν εφόδ οι υφιερείς φαίνεται ότι επικράτησε αργότερα. Ο Σαμουήλ, αν και δεν ήταν υφιερέας, φορούσε εφόδ ενόσω, ως μικρό αγόρι, διακονούσε τον Ιεχωβά στο αγιαστήριο (1Σα 2:18), όπως φορούσαν και οι 85 ιερείς που θανατώθηκαν από τον Δωήκ με διαταγή του Βασιλιά Σαούλ. (1Σα 22:18) Τα εφόδ αυτά μπορεί να ήταν ενδεικτικά της ιερατικής ιδιότητας όσων τα φορούσαν και όχι κάτι που απαιτούσε ο Νόμος να φορούν όταν εκτελούσαν τα επίσημα καθήκοντά τους. Το εφόδ του υφιερέα είχε πιθανότατα το ίδιο σχήμα με το εφόδ του αρχιερέα, ήταν όμως ραμμένο από απλό λευκό ύφασμα, δεν ήταν κεντητό, και το λινό από το οποίο ήταν φτιαγμένο μπορεί να μην ήταν της ίδιας ποιότητας με το λινό του εφόδ που φορούσε ο αρχιερέας. Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «λινό» και περιγράφει το εφόδ του νεαρού Σαμουήλ και των 85 ιερέων είναι η λέξη μπαδ, ενώ για το εφόδ του αρχιερέα χρησιμοποιείται η λέξη σες, η οποία αποδίδεται «εκλεκτό λινάρι».—Εξ 28:6· 1Σα 2:18· 22:18.

Όταν ανέβαζαν την κιβωτό της διαθήκης στην Ιερουσαλήμ για να την τοποθετήσουν στο Όρος Σιών, κοντά στην κατοικία του Δαβίδ, εκείνος, ντυμένος καθώς ήταν με αμάνικο πανωφόρι από εκλεκτό ύφασμα, φορούσε από πάνω ένα λινό εφόδ ενώ χόρευε ενώπιον του Ιεχωβά, γιορτάζοντας αυτό το χαρμόσυνο γεγονός.—2Σα 6:14· 1Χρ 15:27.

Το Εφόδ που Έφτιαξε ο Γεδεών. Όταν ο Γεδεών νίκησε τους Μαδιανίτες, χρησιμοποίησε το χρυσάφι που είχε παρθεί ως λάφυρα για να φτιάξει ένα εφόδ. (Κρ 8:26, 27) Κάποιοι έχουν διατυπώσει ενστάσεις ως προς αυτή τη δήλωση, με το σκεπτικό ότι οι 1.700 σίκλοι (19,4 κιλά) χρυσάφι θα υπερέβαιναν κατά πολύ την απαιτούμενη ποσότητα για την κατασκευή ενός εφόδ. Σύμφωνα με μια προτεινόμενη εξήγηση, ο Γεδεών έφτιαξε και ένα χρυσό ομοίωμα. Αλλά η λέξη «εφόδ» δεν υποδηλώνει ομοίωμα. Ο Γεδεών ήταν άνθρωπος πιστός στον Θεό. Δεν θα έκανε ό,τι έκανε μεταγενέστερα ο Ιεροβοάμ, ο οποίος εξώθησε τις δέκα φυλές στο να λατρεύουν ομοιώματα μοσχαριών. Ο Γεδεών είχε αποδείξει ποια ήταν τα αισθήματά του για τη λατρεία του Ιεχωβά όταν του δόθηκε η ευκαιρία να ιδρύσει μια δυναστεία κυβερνητών στον Ισραήλ. Ο Γεδεών απέρριψε την προσφορά, λέγοντας: «Ο Ιεχωβά θα σας κυβερνάει». (Κρ 8:22, 23) Μπορεί, λοιπόν, κάλλιστα να καταβλήθηκε μεγάλο μέρος του χρυσού ως πληρωμή για τα πετράδια και τα λοιπά υλικά που πιθανόν χρησιμοποιήθηκαν στο εφόδ. Όσον αφορά το κόστος του εφόδ του Γεδεών, μπορεί να ήταν κάλλιστα της τάξης που αναφέρεται ($218.365 με σημερινές τιμές), ιδιαίτερα αν χρησιμοποιήθηκαν πολύτιμες πέτρες για τη διακόσμησή του.

Παρά την καλή πρόθεση του Γεδεών να γιορτάσει τη νίκη που είχε χαρίσει ο Ιεχωβά στον Ισραήλ και να τιμήσει τον Θεό, το εφόδ «αποτέλεσε παγίδα για τον Γεδεών και το σπιτικό του», καθώς οι Ισραηλίτες διέπραξαν πνευματική ανηθικότητα λατρεύοντάς το. (Κρ 8:27) Εντούτοις, η Αγία Γραφή δεν λέει ότι το λάτρεψε ο ίδιος ο Γεδεών. Αντιθέτως, αυτός κατονομάζεται συγκεκριμένα από τον απόστολο Παύλο ως ένας από το «μεγάλο σύννεφο» των πιστών μαρτύρων του Ιεχωβά της προχριστιανικής εποχής.—Εβρ 11:32· 12:1.

Ειδωλολατρική Χρήση. Περίπτωση χρήσης εφόδ σε ειδωλολατρία βρίσκουμε στο 17ο και στο 18ο κεφάλαιο των Κριτών. Το εφόδ, το οποίο έφτιαξε ένας Εφραϊμίτης, χρησιμοποιήθηκε αρχικά από έναν από τους γιους του, που ενεργούσε ως ιερέας ενώπιον μιας γλυπτής εικόνας, και κατόπιν από έναν Λευίτη απόγονο του Μωυσή ο οποίος, αν και δεν καταγόταν από την ιερατική οικογένεια του Ααρών, ενεργούσε ως ιερέας. Τελικά, το εφόδ και η εικόνα έπεσαν στα χέρια κάποιων αντρών της φυλής του Δαν, ανάμεσα στους οποίους ο Λευίτης και οι γιοι του έπειτα από αυτόν συνέχισαν να ενεργούν με αυτή την ειδωλολατρική ιδιότητα στην πόλη Δαν, όλες τις ημέρες που ο οίκος του Θεού βρισκόταν στη Σηλώ.

ΕΦΟΔ, 2

(Εφόδ).

Ο πατέρας του Ανιήλ, του αρχηγού της φυλής του Μανασσή ο οποίος είχε διοριστεί κατ’ εντολήν του Ιεχωβά ως ένας από τους υπεύθυνους για τη διαμοίραση της γης Χαναάν σε κληρονομικά μερίδια.—Αρ 34:16, 18, 23, 29.

ΕΦΡΑΘ

[Καρποφορία].

Συντετμημένη μορφή του Εφραθά.

ΕΦΡΑΘΑ

(Εφραθά) [Καρποφορία].

1. Σύζυγος του Χάλεβ (Χελουβαΐ), του γιου του Εσρών από τη φυλή του Ιούδα. Παντρεύτηκε τον Χάλεβ ενώ ήταν ακόμη αιχμάλωτοι στην Αίγυπτο, μετά το θάνατο της συζύγου του, της Αζουβά. Η Εφραθά έγινε μητέρα του Χουρ και αργότερα προγιαγιά του Βεσελεήλ, του επιδέξιου τεχνίτη που ήταν φημισμένος για την εργασία του στην κατασκευή της σκηνής της μαρτυρίας.—1Χρ 2:9, 19, 50· 4:4· Εξ 35:30-35.

2. Προφανώς το παλιότερο όνομα της Βηθλεέμ ή κάποιο όνομα που χρησιμοποιούνταν για τη γύρω περιοχή. Τα ονόματα Βηθλεέμ και Εφραθά χρησιμοποιούνται μαζί σε αρκετά εδάφια. Η αφήγηση για το θάνατο της Ραχήλ αναφέρει ότι αυτή θάφτηκε «στο δρόμο για την Εφράθ [Εφραθά], δηλαδή τη Βηθλεέμ». (Γε 35:16, 19· 48:7) Τα μέλη της οικογένειας του Ελιμέλεχ αποκαλούνται «Εφραθίτες από τη Βηθλεέμ», η δε χήρα του Ελιμέλεχ, η Ναομί, επέστρεψε στη Βηθλεέμ όταν έφυγε από τον Μωάβ. (Ρθ 1:2, 19) Η ευλογία που απήγγειλαν στον Βοόζ όταν παντρεύτηκε τη Ρουθ ήταν να αποδείξει “την αξία του στην Εφραθά και να κάνει σπουδαίο όνομα στη Βηθλεέμ”. (Ρθ 4:11) Τέλος, στην προφητεία για τη γέννηση του Μεσσία, τα ονόματα αναφέρονται μαζί ως «Βηθλεέμ Εφραθά». (Μιχ 5:2) Βάσει των παραπάνω φαίνεται ότι η μνεία της Εφραθά στο εδάφιο Ψαλμός 132:6, το οποίο εκφράζει την ανησυχία του Δαβίδ για την κιβωτό της διαθήκης, εφαρμόζεται και σε αυτή την περίπτωση στη γενέτειρα του Δαβίδ.—Βλέπε ΒΗΘΛΕΕΜ Αρ. 1.

ΕΦΡΑΘΙΤΗΣ

(Εφραθίτης).

1. Ο κάτοικος της Βηθλεέμ, ή αλλιώς της Εφραθά.—Ρθ 1:2· 1Σα 17:12.

2. Στην εβραϊκή ο ίδιος όρος εφαρμόζεται επίσης τόσο στα μέλη της φυλής του Εφραΐμ (Κρ 12:5· 1Βα 11:26) όσο και στους κατοίκους του Εφραΐμ, όπως συμβαίνει στη γενεαλογία του Λευίτη Ελκανά. (1Σα 1:1) Η Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου αποδίδει αυτόν τον εβραϊκό όρο ως «Εφραθίτης» σε δύο από τα προαναφερόμενα εδάφια. Βλέπε επίσης ΒΑΜ, ΚΛΠ, Ο΄.

ΕΦΡΑΪΜ

(Εφραΐμ) [Διπλά Καρποφόρος].

1. Γιος του Ιωσήφ τον οποίο απέκτησε από τη σύζυγό του την Ασενέθ, την κόρη του Ποτιφερά, του ιερέα της Ων. Ο Εφραΐμ, ο νεότερος αδελφός του Μανασσή, γεννήθηκε στην Αίγυπτο προτού αρχίσει η εφτάχρονη πείνα. Το όνομα Εφραΐμ τού δόθηκε από τον πατέρα του «επειδή, όπως είπε [ο Ιωσήφ]: “Ο Θεός με έκανε καρποφόρο στη γη των βασάνων μου”».—Γε 41:50-52.

Στην επιθανάτια κλίνη του, ο Ιακώβ στην ουσία υιοθέτησε τους εγγονούς του Εφραΐμ και Μανασσή, και τους έκανε ισότιμους με τους άμεσους γιους του. (Γε 48:5) Ο πατέρας τους ο Ιωσήφ, ο οποίος έλαβε τα δικαιώματα του πρωτοτόκου μεταξύ των γιων του Ιακώβ, πήρε δύο μερίδια από την κληρονομιά του πατέρα του μέσω της κληρονομιάς που δόθηκε στις φυλές του Εφραΐμ και του Μανασσή. (1Χρ 5:1· παράβαλε Γε 48:21, 22· Δευ 21:17· Ιη 14:4.) Καθώς ευλογούσε τον Εφραΐμ και τον Μανασσή, ο πατριάρχης Ιακώβ έδωσε προτεραιότητα στον Εφραΐμ και έδειξε προφητικά ότι αυτός θα γινόταν μεγαλύτερος.—Γε 48:13-20.

Τα εδάφια 1 Χρονικών 7:20-27 παρέχουν έναν γενεαλογικό κατάλογο των γιων του Εφραΐμ και των μεταγενέστερων απογόνων του, τελειώνοντας με τον Ιησού του Ναυή, ο οποίος οδήγησε τους Ισραηλίτες στην Υποσχεμένη Γη. Ο Εζέρ και ο Ελεάδ, οι οποίοι πιθανώς ήταν γιοι του Εφραΐμ, θανατώθηκαν από τους άντρες της Γαθ. Μετά το θάνατο αυτών των γιων, ο Εφραΐμ απέκτησε τον Βεριά.

2. Το όνομα Εφραΐμ εφαρμόζεται επίσης και στη φυλή που προήλθε από αυτό το πρόσωπο. Έναν περίπου χρόνο μετά την Έξοδο από την Αίγυπτο, οι 40.500 μάχιμοι άντρες του Εφραΐμ ηλικίας 20 χρονών και πάνω ξεπερνούσαν τους ακμαίους άντρες του Μανασσή κατά 8.300. (Αρ 1:1-3, 32-35) Ωστόσο, στο τέλος της 40χρονης περιπλάνησης στην έρημο, οι απογραμμένοι άρρενες του Εφραΐμ αριθμούσαν μόνο 32.500, δηλαδή 20.200 λιγότερους από αυτούς του Μανασσή. (Αρ 26:34, 37) Παρ’ όλα αυτά, είχε προλεχθεί ότι ο Εφραΐμ θα γινόταν ο μεγαλύτερος εκ των δύο. Όταν ο Μωυσής ευλόγησε τους Ισραηλίτες, μίλησε προφητικά για τις «μυριάδες του Εφραΐμ» αλλά για τις «χιλιάδες του Μανασσή».—Δευ 33:17.

Στην έρημο, οι Εφραϊμίτες, με αρχηγό τον Ελισαμά, ήταν διορισμένοι να στρατοπεδεύουν στη δυτική πλευρά της σκηνής της μαρτυρίας, μαζί με τις φυλές του Μανασσή και του Βενιαμίν. Αυτή η τρίφυλη υποδιαίρεση προχωρούσε τρίτη κατά σειρά στην οδοιπορία.—Αρ 2:18-24.

Η Περιοχή της Φυλής. Η περιοχή που είχε παραχωρηθεί στη φυλή του Εφραΐμ καταλάμβανε ένα κεντρικό τμήμα της Χαναάν, Δ του Ιορδάνη. Η φυλή είχε επίσης πόλεις που παρεμβάλλονταν μέσα στην περιοχή του Μανασσή. Στο Β ο Εφραΐμ συνόρευε με τον Μανασσή, ενώ στο Ν με τον Βενιαμίν και τον Δαν. (Ιη 16:1-9) Αυτή η περιοχή, μολονότι ορεινή και λοφώδης, έχει ευνοηθεί με πλούσιο και εύφορο έδαφος και στην αρχαιότητα είχε πυκνά δάση. (Ιη 17:15, 17, 18) Ο αρχηγός Κεμουήλ υπηρέτησε ως ο θεϊκά διορισμένος εκπρόσωπος του Εφραΐμ για τη διαμοίραση της Υποσχεμένης Γης σε κληρονομικά μερίδια.—Αρ 34:18, 24.

Η σκηνή της μαρτυρίας στήθηκε στη Σηλώ, στην περιοχή του Εφραΐμ. (Ιη 18:1) Εκτός από τη Συχέμ, που ήταν πόλη καταφυγίου, στην περιοχή του Εφραΐμ υπήρχαν και αρκετές άλλες Λευιτικές πόλεις. (Ιη 21:20-22· 1Χρ 6:66-69) Οι Εφραϊμίτες δεν εκδίωξαν τους Χαναναίους που κατοικούσαν σε μια από αυτές τις Λευιτικές πόλεις, τη Γεζέρ, αλλά τους υπέταξαν υποβάλλοντάς τους σε δουλική καταναγκαστική εργασία.—Ιη 16:10· Κρ 1:29.

Ο Εφραΐμ από τον Ιησού του Ναυή Μέχρι τον Δαβίδ. Στην περιοχή του Εφραΐμ διαδραματίστηκαν πολλά αξιοσημείωτα γεγονότα. Στη Συχέμ, ο διάδοχος του Μωυσή, ο Εφραϊμίτης Ιησούς του Ναυή, συγκέντρωσε τις φυλές του Ισραήλ και τους απηύθυνε την έκκληση να υπηρετούν πιστά τον Ιεχωβά. (Ιη 24:1, 14, 15) Στην ίδια πόλη, τη Συχέμ, θάφτηκαν τελικά και τα κόκαλα του Ιωσήφ, ενώ τόσο ο Ιησούς του Ναυή όσο και ο γιος του Ααρών ο Ελεάζαρ θάφτηκαν στην ορεινή περιοχή του Εφραΐμ. (Ιη 24:29-33) Μεταγενέστερα, ο Βενιαμίτης Κριτής Αώδ σύναξε τους Ισραηλίτες στην ορεινή περιοχή του Εφραΐμ για να πολεμήσουν εναντίον των Μωαβιτών. (Κρ 3:26-30) Μετά το θάνατο του Αώδ η προφήτισσα Δεββώρα έστειλε από την ορεινή περιοχή του Εφραΐμ, όπου έμενε, να καλέσουν τον Βαράκ, επειδή αυτόν είχε ορίσει ο Ιεχωβά για να απελευθερώσει τον Ισραήλ από την καταδυνάστευση του Βασιλιά Ιαβίν. Στον επινίκιο ύμνο του Βαράκ και της Δεββώρας, η φυλή του Εφραΐμ είναι η πρώτη που μνημονεύεται. (Κρ 4:1-7· 5:14) Αργότερα, ο Θωλά από τη φυλή του Ισσάχαρ έκρινε τον Ισραήλ επί 23 χρόνια ενόσω κατοικούσε στη Σαμίρ, στην ορεινή περιοχή του Εφραΐμ. (Κρ 10:1, 2) Ο προφήτης Σαμουήλ από τη φυλή του Λευί γεννήθηκε στη Ραμά της ορεινής περιοχής του Εφραΐμ, και ως ενήλικος κατοικούσε εκεί.—1Σα 1:1, 2, 19, 20· 7:15-17.

Η υπερηφάνεια και η υπέρμετρη επιθυμία για εξοχότητα προξένησαν στους Εφραϊμίτες σοβαρά προβλήματα στις σχέσεις τους με τις άλλες φυλές. Αυτό το χαρακτηριστικό τους εκδηλώθηκε ήδη από την εποχή των κριτών. Παραδείγματος χάρη, οι Εφραϊμίτες «προσπάθησαν . . . να μαλώσουν» με τον Γεδεών επειδή δεν τους είχε καλέσει νωρίτερα στη μάχη εναντίον του Μαδιάμ. Ωστόσο, η λεπτότητα με την οποία χειρίστηκε ο Γεδεών το ζήτημα απέτρεψε μια πιθανή σύγκρουση. (Κρ 8:1-3) Μεταγενέστερα, αν και είχαν απορρίψει στην αρχή την ευκαιρία που τους δόθηκε να βοηθήσουν τον Ιεφθάε, οι Εφραϊμίτες θίχτηκαν όταν εκείνος δεν τους κάλεσε στη μάχη εναντίον των Αμμωνιτών. Πολέμησαν τον Ιεφθάε και υπέστησαν ταπεινωτική ήττα—θανατώθηκαν χιλιάδες από αυτούς στα περάσματα του Ιορδάνη, όπου τους αναγνώρισαν ως Εφραϊμίτες εξαιτίας του ότι πρόφεραν το σύνθημα «Σχίββωλεθ» ως «Σίββωλεθ».—Κρ 12:1-6· βλέπε επίσης 2Χρ 25:10.

Μετά το θάνατο του Βασιλιά Σαούλ, ανάμεσα σε εκείνους που ήρθαν στη Χεβρών για να παραδώσουν τη βασιλεία στον Δαβίδ ήταν και 20.800 άντρες από τον Εφραΐμ.—1Χρ 12:23, 30.

Κυρίαρχη Φυλή του Βόρειου Βασιλείου. Αφότου διαιρέθηκε το βασίλειο στη διάρκεια της βασιλείας του Ροβοάμ, ο Εφραΐμ, ως η πιο εξέχουσα και ισχυρή από άποψη επιρροής φυλή του βόρειου βασιλείου, δημιούργησε κακό υπόμνημα. (Ωσ 13:1) Ο πρώτος βασιλιάς, ο Εφραϊμίτης Ιεροβοάμ, ίδρυσε κέντρα μοσχολατρίας στη Δαν και στη Βαιθήλ. (1Βα 11:26· 12:25-30) Αυτό το κατρακύλισμα στην ειδωλολατρία δεν αντιστράφηκε ποτέ.

Ως η κυρίαρχη φυλή του βόρειου βασιλείου, ο Εφραΐμ κατέληξε να αντιπροσωπεύει ολόκληρο το δεκάφυλο βασίλειο. (2Χρ 25:7· Ιερ 7:15) Γι’ αυτόν το λόγο, οι προφήτες Ωσηέ και Ησαΐας απηύθυναν τις δριμύτατες κατακρίσεις τους εναντίον του Εφραΐμ. Ο Ωσηέ καταδίκασε τον Εφραΐμ για το ότι αναμείχθηκε με τα έθνη, έμαθε τα έργα τους και υπηρέτησε τα είδωλά τους. Παρομοίασε τον Εφραΐμ με στρογγυλή πίτα που δεν τη γύρισαν από την άλλη πλευρά, και έτσι ήταν ψημένη ή και καμένη από κάτω αλλά άψητη από πάνω. (Ωσ 7:8· παράβαλε Ψλ 106:35, 36· Ωσ 4:17· 12:14.) Αν και οι ξένοι τού είχαν απομυζήσει τη δύναμη, ο Εφραΐμ, αντί να επιστρέψει στον Ιεχωβά, επικαλέστηκε για βοήθεια την Αίγυπτο και σύναψε διαθήκη με την Ασσυρία. Έτσι λοιπόν, ο Εφραΐμ ήταν σαν αφελές περιστέρι που δεν αποφεύγει την παγίδα και πιάνεται στο δίχτυ.—Ωσ 7:9-12· 8:9· παράβαλε 2Βα 17:4· Ωσ 12:1.

Ο προφήτης Ησαΐας απευθύνθηκε στους “υπερήφανους μέθυσους του Εφραΐμ”. Η ανεξαρτησία τους από το βασίλειο του Ιούδα και οι συμμαχίες τους με τη Συρία και άλλα έθνη τούς είχαν επηρεάσει σαν μεθυστικό ποτό. Ωστόσο, θα τους έβρισκε συμφορά.—Ησ 7:1, 2, 5-9, 17· 9:9-12· 17:3· 28:1-3.

Οι προφήτες του Ιεχωβά, όμως, προείπαν επίσης ότι το πνεύμα αντιζηλίας και εχθρότητας που επικρατούσε μεταξύ του Εφραΐμ (του δεκάφυλου βασιλείου) και του Ιούδα (του δίφυλου βασιλείου) θα έπαυε να υπάρχει. (Ησ 11:13· Ιερ 31:6) Ο Ιούδας και ο Εφραΐμ θα ενώνονταν και ο Εφραΐμ θα αποκαθίστατο στη θεϊκή εύνοια.—Ιερ 31:18-20· 50:19· Ιεζ 37:16-19· Ζαχ 10:7.

Μολονότι η φυλή του Εφραΐμ δημιούργησε ένα κακό υπόμνημα, μεμονωμένα άτομα από αυτή τη φυλή ακολούθησαν την ορθή πορεία. Για παράδειγμα, στη διάρκεια της βασιλείας του Ασά, του βασιλιά του Ιούδα, πολλοί Εφραϊμίτες αυτομόλησαν σε αυτόν όταν είδαν ότι ο Ιεχωβά ήταν μαζί του. (2Χρ 15:9) Αργότερα, στον εορτασμό του Πάσχα που έλαβε χώρα στην Ιερουσαλήμ τον πρώτο χρόνο της βασιλείας του Εζεκία, παρευρέθηκαν και Εφραϊμίτες οι οποίοι έπειτα συμμετείχαν στην εξάλειψη των συναφών με την ειδωλολατρία αντικειμένων. (2Χρ 30:18· 31:1) Ωστόσο, όταν ο Εζεκίας έστειλε πρόσκληση στους Ισραηλίτες στο Β να έρθουν για το Πάσχα, οι δρομείς του έγιναν αντικείμενο εμπαιγμού και χλευασμού από πολλούς στον Εφραΐμ, στον Μανασσή και στον Ζαβουλών. Η υπερηφάνεια δεν τους επέτρεψε να ταπεινωθούν και να έρθουν στην Ιερουσαλήμ για το Πάσχα.—2Χρ 30:10, 11.

3. Πόλη που γενικά θεωρείται ότι ταυτίζεται με την Εφραΐν, την οποία κατέλαβε ο Αβιά ο βασιλιάς του Ιούδα από τον Ιεροβοάμ το βασιλιά του Ισραήλ. (2Χρ 13:19) Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., όταν οι θρησκευτικοί ηγέτες συνεννοήθηκαν να σκοτώσουν τον Ιησού Χριστό, αυτός μαζί με τους μαθητές του πήγε στην Εφραΐμ, που βρισκόταν κοντά στην έρημο. (Ιωα 11:53, 54) Μια κοινή εκδοχή αναφορικά με τη θέση αυτής της πόλης είναι το χωριό ετ-Τάιγιμπα, περίπου 6 χλμ. ΑΒΑ της Βαιθήλ και 3 χλμ. ΑΝΑ της τοποθεσίας που υποδεικνύεται για τη Βάαλ-ασώρ. (2Σα 13:23) Σύμφωνα με τον Ιουδαίο ιστορικό Ιώσηπο, ο Ρωμαίος στρατηγός Βεσπασιανός κατέκτησε την Εφραΐμ ενώ προέλαυνε εναντίον της Ιερουσαλήμ.—Ο Ιουδαϊκός Πόλεμος, Δ΄, 551 (ix, 9).

4. Το «δάσος του Εφραΐμ» ήταν μια περιοχή στην ανατολική πλευρά του Ιορδάνη όπου ο στρατός του Βασιλιά Δαβίδ πολέμησε με το στρατό του στασιαστή γιου του, του Αβεσσαλώμ. (2Σα 18:6-8) Δεν είναι γνωστό σε ποιο ακριβώς σημείο της γης της Γαλαάδ βρισκόταν το δάσος του Εφραΐμ, αλλά πιθανότατα βρισκόταν στην περιοχή της Μαχαναΐμ.—2Σα 17:22, 24, 26.

Για πληροφορίες σχετικά με την Πύλη του Εφραΐμ, βλέπε ΠΥΛΗ.

ΕΦΡΑΪΜΙΤΕΣ

Βλέπε ΕΦΡΑΪΜ Αρ. 2.

ΕΦΡΑΪΝ

(Εφραΐν).

Πόλη που κατέλαβε ο Βασιλιάς Αβιά του Ιούδα ενώ πολεμούσε τον Ιεροβοάμ του Ισραήλ. (2Χρ 13:19) Βρισκόταν προφανώς στην περιοχή της φυλής του Εφραΐμ και φαίνεται ότι ταυτίζεται με την Εφραΐμ που μνημονεύεται στο εδάφιο 2 Σαμουήλ 13:23 καθώς και στο εδάφιο Ιωάννης 11:54.—Βλέπε ΕΦΡΑΪΜ Αρ. 3.

ΕΦΡΩΝ

(Εφρών).

1. [από μια ρίζα που σημαίνει «νεαρό [αρσενικό ελάφι]»]. Χετταίος, γιος του Ζωάρ, ο οποίος είχε έναν αγρό στη Μαχπελάχ μπροστά στη Μαμβρή, δηλαδή στη Χεβρών. Ο Αβραάμ αγόρασε αυτόν τον αγρό από τον Εφρών, μαζί με τη σπηλιά που υπήρχε μέσα σε αυτόν, ως τόπο ταφής για τη σύζυγό του τη Σάρρα. (Γε 23:3-20) Ο Αβραάμ πλήρωσε 400 σίκλους ασήμι (περ. $880) για αυτόν τον οικογενειακό χώρο ταφής. Ωστόσο, έπειτα από κάποιες γενιές, ο αγρός χαρακτηριζόταν ακόμη “αγρός του Εφρών”.—Γε 25:9· 49:29, 30· 50:13.

2. [Τόπος Χώματος]. Οροσειρά ανάμεσα στη Νεφθωά και στην Κιριάθ-ιαρίμ. (Ιη 15:9) Βρισκόταν στο βόρειο όριο της φυλής του Ιούδα.

3. Το όνομα «Εφρών» συναντάται στο εδάφιο 2 Χρονικών 13:19 σύμφωνα με το Μασοριτικό κείμενο, τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα και ορισμένες άλλες μεταφράσεις. Εντούτοις, στην περιθωριακή σημείωση του Μασοριτικού κειμένου υπάρχει η απόδοση «Εφραΐν».—Βλέπε ΕΦΡΑΪΝ.

ΕΦΣΙΒΑ

(Εφσιβά) [Η Ευχαρίστησή Μου Είναι σε Αυτήν].

1. Σύζυγος του Εζεκία και μητέρα του Βασιλιά Μανασσή.—2Βα 20:21· 21:1.

2. Το όνομα Εφσιβά χρησιμοποιείται για την Ιερουσαλήμ σε μια προφητεία αποκατάστασης, σύμφωνα με ορισμένες μεταφράσεις της Αγίας Γραφής. (Ησ 62:4, AS, KJ, Ro) Σε αυτό το σημείο άλλοι χρησιμοποιούν εκφράσεις όπως «Η ευαρέστησή μου σε αυτήν» (Dy), «η Ευχαρίστησή μου» (Mo· ΤΗ, υποσ.) και «Η Ευχαρίστησή Μου Είναι σε Αυτήν». (AT, RS, ΜΝΚ) Είχε προειπωθεί ότι ο Ιεχωβά θα έβρισκε ευχαρίστηση σε αυτή την πόλη, καθώς αυτή θα γινόταν «στέμμα ωραιότητας» στο χέρι του.—Ησ 62:1-4.

ΕΦΤΑ

Βλέπε ΑΡΙΘΜΟΣ.

ΕΦΦΑΘΑ

(εφφαθά).

Σημιτική έκφραση που σημαίνει «να ανοιχτείς». Τη χρησιμοποίησε ο Ιησούς όταν γιάτρεψε έναν κουφό με πρόβλημα στην ομιλία.—Μαρ 7:32-34.

ΕΧΘΡΟΣ

Η λέξη ’ωγέβ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και η λέξη ἐχθρός του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αναφέρονται σε κάποιον που έχει εχθρική διάθεση ή μισεί. (Εξ 23:22· Ματ 5:43) Η πρώτη καταγραμμένη περίπτωση έχθρας στο σύμπαν είναι η ενέργεια στην οποία προέβη το «φίδι», που προσδιορίζεται αργότερα στη Γραφή ως ο Σατανάς ο Διάβολος (Απ 12:9), όταν πλησίασε την Εύα αμφισβητώντας τη φιλαλήθεια του Θεού. (Γε 3:4, 5) Ο Ιησούς Χριστός περιέγραψε αυτό το πνευματικό πλάσμα ως ανθρωποκτόνο, καθώς και ως “ψεύτη και πατέρα του ψέματος”.—Ιωα 8:44· βλέπε ΣΑΤΑΝΑΣ.

Εχθροί του Θεού. Έκτοτε ο Σατανάς υπήρξε ο κυριότερος εχθρός του Θεού. (Ματ 13:25, 39) Έχει ασκήσει επιρροή στην ανθρωπότητα και οι άνθρωποι έχουν ενδώσει στην επιρροή του, ώστε «ολόκληρος ο κόσμος βρίσκεται στην εξουσία του πονηρού». (1Ιω 5:19) Ως εκ τούτου, αυτός ο κόσμος είναι εχθρός του Θεού. (Ιακ 4:4) Εντούτοις, ο Θεός έχει αποδειχτεί μακρόθυμος με τους εχθρούς του και ελεήμων σε όσους από αυτούς θέλησαν να τον υπηρετούν. Έχει προμηθεύσει για αυτούς ένα μέσο συμφιλίωσης διά της θυσίας του Ιησού Χριστού. (Ρω 5:10· Κολ 1:21, 22) Έχει καταστήσει αυτούς που είναι σε ενότητα με τον Χριστό «πρεσβευτές» σε έναν εχθρικό κόσμο, με τη διακονία της συμφιλίωσης.—2Κο 5:18-21.

Από την άλλη μεριά, υπάρχουν πολλοί που γίνονται άσπονδοι εχθροί του Θεού, στους οποίους περιλαμβάνονται ο Σατανάς και οι πονηροί δαίμονες, οι οποίοι συγκεντρώνουν τα έθνη εναντίον του Θεού (Απ 16:13-16), ο αποστατικός «άνθρωπος της ανομίας», που εναντιώνεται στον Θεό (2Θε 2:3, 4), η «Βαβυλώνα η Μεγάλη», που «οι αμαρτίες της συσσωρεύτηκαν μέχρι τον ουρανό» (Απ 17:5· 18:5), «το θηρίο» που ανεβαίνει από τη θάλασσα, το οποίο παίρνει τη δύναμη και την εξουσία του από τον Σατανά το δράκοντα (Απ 13:1, 2, 6), το δικέρατο «θηρίο», που προωθεί τη λατρεία εκείνου του θαλάσσιου «θηρίου» (Απ 13:11, 12), το «κατακόκκινο θηρίο» που είναι «γεμάτο βλάσφημα ονόματα» (Απ 17:3), καθώς και όσοι επιμένουν να υποστηρίζουν τους προαναφερθέντες (Απ 19:17-21). Όλους αυτούς ο Θεός θα τους καταστρέψει.—Δευ 32:41· Ησ 59:18· Απ 20:10.

Εχθροί του Χριστού. Οι εχθροί του Θεού είναι και εχθροί του Χριστού. (Ιωα 8:42-47· Ματ 10:40) Όταν ο Ιησούς Χριστός ήταν στη γη, υπέφερε πολύ στα χέρια των εχθρών του Θεού. Εντούτοις, δεν τους ανταπέδωσε τα ίσα, δεν θέλησε να τους βλάψει. (1Πε 2:21-23) Μάλιστα γιάτρεψε και κάποιον από το πλήθος το οποίο ήρθε με ρόπαλα και σπαθιά για να τον πιάσει.—Λου 22:49-51· Ιωα 18:10, 11.

Ωστόσο, μετά την ανάστασή του αυτός «κάθησε στα δεξιά του Θεού, περιμένοντας από τότε και έπειτα μέχρι να τεθούν οι εχθροί του υποπόδιο για τα πόδια του». (Εβρ 10:12, 13· Λου 20:41-43) Η συγκεκριμένη προφητεία καταγράφεται στον 110ο Ψαλμό και αναφέρει την εντολή του Ιεχωβά προς τον Γιο του: «Κατακυρίευε ανάμεσα στους εχθρούς σου». (Ψλ 110:2) Αυτοί οι εχθροί του Ιεχωβά και του «χρισμένου» του καταδεικνύεται ότι απαρτίζονται από «έθνη», «εθνότητες», «βασιλιάδες της γης» και “ανώτερους αξιωματούχους”. (Ψλ 2:1-9) Στα εδάφια Αποκάλυψη 19:11-21, αυτός που αποκαλείται «Πιστός και Αληθινός», «Ο Λόγος του Θεού» και «Βασιλιάς βασιλιάδων και Κύριος κυρίων» εμφανίζεται να οδηγεί τα στρατεύματα του ουρανού εναντίον των εχθρών του. Οι εχθροί του οι οποίοι αναφέρονται εδώ είναι “το θηρίο και οι βασιλιάδες της γης και τα στρατεύματά τους” καθώς και «ο ψευδοπροφήτης», τους οποίους θα αφανίσει όλους ο Χριστός.

Εχθροί της Ανθρωπότητας. Όσοι είναι εχθροί του Θεού είναι ταυτόχρονα και εχθροί της ανθρωπότητας, επειδή μάχονται ενάντια στη συμφιλίωση του ανθρώπου με τον Θεό και στους σκοπούς του Θεού για την ανθρώπινη οικογένεια. Αυτοί αντιστρατεύονται τη διακήρυξη της αλήθειας και επομένως είναι ενάντιοι στα συμφέροντα όλων των ανθρώπων, ακριβώς όπως και εκείνοι που δίωξαν τους πρώτους Χριστιανούς.—1Θε 2:15.

Επιπρόσθετα, λόγω της εισόδου της αμαρτίας στον κόσμο μέσω του Αδάμ, ο θάνατος απλώθηκε σε όλους τους ανθρώπους και έγινε, όπως τον αποκαλεί η Γραφή, «εχθρός» της ανθρωπότητας. (1Κο 15:26· Ρω 5:12) Ο θάνατος δεν μπορεί να υπερνικηθεί με ανθρώπινες προσπάθειες. (Ψλ 89:48) Μόνο ο Ιεχωβά Θεός μέσω του Ιησού Χριστού θα εξοντώσει αυτόν τον εχθρό του ανθρώπου.—1Κο 15:24-26· Ησ 25:8.

Ο Αγώνας του Χριστιανού. Ο απόστολος Παύλος περιέγραψε τον πόλεμο του Χριστιανού λέγοντας: «Διεξάγουμε πάλη, όχι ενάντια σε αίμα και σάρκα, αλλά ενάντια στις κυβερνήσεις, ενάντια στις εξουσίες, ενάντια στους κοσμοκράτορες αυτού του σκοταδιού, ενάντια στις πονηρές πνευματικές δυνάμεις στους ουράνιους τόπους». (Εφ 6:12· παράβαλε 2Κο 10:4.) Άρα λοιπόν, ο αγώνας του Χριστιανού δεν είναι ενάντια σε ανθρώπους. Είναι ενάντια σε πονηρά πνεύματα που προσπαθούν να τον απομακρύνουν από τον Θεό. Από την άλλη μεριά, ο Ιησούς Χριστός εξήγησε στους ακολούθους του ότι ο κόσμος θα τους μισούσε και ότι θα έφτανε στο σημείο να τους σκοτώσει (Ματ 10:22· 24:9· Ιωα 16:2), σε μερικές δε περιπτώσεις εχθροί του ανθρώπου θα ήταν μέλη του ίδιου του σπιτικού του.—Ματ 10:36.

Ποια πρέπει να είναι η στάση του Χριστιανού απέναντι σε συνανθρώπους του οι οποίοι γίνονται εχθροί του; Ο Ιησούς συμβούλεψε: «Να αγαπάτε τους εχθρούς σας, να κάνετε καλό σε εκείνους που σας μισούν». (Λου 6:27, 28) Και εξήγησε: «Ακούσατε ότι ειπώθηκε [όχι στην Αγία Γραφή, αλλά στην παράδοση]: “Πρέπει να αγαπάς τον πλησίον σου και να μισείς τον εχθρό σου”. Ωστόσο, εγώ σας λέω: Να αγαπάτε τους εχθρούς σας και να προσεύχεστε για εκείνους που σας διώκουν». (Ματ 5:43, 44) Επίσης, ο απόστολος Παύλος, αναφερόμενος αναμφίβολα στο εδάφιο Παροιμίες 25:21, δίνει την εξής νουθεσία: «Αν πεινάει ο εχθρός σου, τρέφε τον». (Ρω 12:20) Αυτή η αρχή διατυπώθηκε σαφώς στο Νόμο, ο οποίος έλεγε: «Αν συμβεί να δεις τον ταύρο του εχθρού σου ή το γαϊδούρι του να έχει ξεστρατίσει, εξάπαντος θα του το επιστρέψεις. Αν δεις το γαϊδούρι κάποιου που σε μισεί πεσμένο κάτω από το φορτίο του, τότε δεν πρέπει να τον εγκαταλείψεις. Μαζί του εξάπαντος θα το ξαλαφρώσεις».—Εξ 23:4, 5.

Επειδή οι υπηρέτες του Ιεχωβά ακολουθούν αυτές τις θαυμάσιες αρχές, η καρδιά πολλών πρώην εχθρών τους έχει μαλακώσει απέναντί τους, καθώς και απέναντι στον ίδιο τον Θεό. Αυτό εναρμονίζεται με τα λόγια του εδαφίου Παροιμίες 16:7: «Όταν ο Ιεχωβά ευαρεστείται στις οδούς ενός ανθρώπου, κάνει ακόμη και τους εχθρούς του να έχουν ειρήνη μαζί του». (Παράβαλε Ρω 12:17, 18, 21· 1Πε 2:19, 20· 3:9.) Ένα εξέχον παράδειγμα εκδήλωσης ελέους προς κάποιον εχθρό είναι ο τρόπος με τον οποίο μεταχειρίστηκε ο Ιησούς Χριστός τον Σαύλο από την Ταρσό (τον μετέπειτα απόστολο Παύλο).—Πρ 9:1-16· 1Τι 1:13· παράβαλε Κολ 1:21, 22.

Ο Ιεχωβά Θεός λέει: «Η εκδίκηση είναι δική μου, και η ανταπόδοση». (Δευ 32:35· Ρω 12:19· Εβρ 10:30) Γι’ αυτό, ο υπηρέτης του Θεού δεν παίρνει την εκδίκηση στα χέρια του ούτε εύχεται τη συμφορά των εχθρών του για προσωπική του ικανοποίηση, καθώς θυμάται τη σοφή συμβουλή: «Όταν πέφτει ο εχθρός σου, μη χαίρεσαι· και όταν σκοντάφτει, ας μην ευφραίνεται η καρδιά σου». (Παρ 24:17) Υπό το Νόμο, όταν εγείρονταν ερωτήματα ως προς το αν μια ανθρωποκτονία ήταν εσκεμμένη ή ακούσια, τυχόν προηγούμενη έχθρα, μίσος ή χτύπημα που δόθηκε από έχθρα ήταν παράγοντες που επιβάρυναν σοβαρά τον κατηγορούμενο.—Αρ 35:20-25.

Υπάρχουν πολλοί «εχθροί» τους οποίους πρέπει να υπερνικήσει ο Χριστιανός στην πορεία της ζωής του, εκτός από την κατά γράμμα εναντίωση προς τον ίδιο. Το να παραδοθεί κανείς σε αυτούς τους «εχθρούς» είναι πολύ επικίνδυνο, διότι τέτοια υποταγή θα τον καταστήσει εχθρό του Θεού. Ο απόστολος Παύλος λέει: «Το φρόνημα της σάρκας σημαίνει έχθρα με τον Θεό, γιατί δεν υποτάσσεται στο νόμο του Θεού, μάλιστα ούτε και μπορεί». (Ρω 8:7· Γα 5:17) Οι Γραφές περιγράφουν μια σύγκρουση που διεξάγεται μέσα στον Χριστιανό εξαιτίας δύο αντιμαχόμενων δυνάμεων: (1) “του νόμου του Θεού”, τον οποίο ο Παύλος ανέφερε ως το νόμο που τώρα κυβερνούσε τη διάνοιά του και επίσης ως “το νόμο εκείνου του πνεύματος που δίνει ζωή σε ενότητα με τον Χριστό Ιησού”, και (2) “του νόμου της αμαρτίας ο οποίος υπάρχει στα μέλη” κάποιου, ή αλλιώς “του νόμου της αμαρτίας και του θανάτου”. (Ρω 7:22-25· 8:2) Ο απόστολος Πέτρος νουθετεί παρόμοια τους Χριστιανούς να “απέχουν από σαρκικές επιθυμίες, οι οποίες είναι αυτές που συγκρούονται με την ψυχή”. (1Πε 2:11) Ο Ιάκωβος, ο ετεροθαλής αδελφός του Ιησού, συμφωνεί και κάνει λόγο για «τους πόθους σας για αισθησιακή απόλαυση που συγκρούονται μέσα στα μέλη σας». (Ιακ 4:1) Θα πρέπει κανείς να αναγνωρίζει αυτά τα πράγματα ως εχθρούς για να μπορέσει να μείνει σταθερός εναντίον τους.

ΕΧΙ

Βλέπε ΑΧΙΡΑΜ.

ΖΑΑΒΑΝ

(Ζααβάν).

Δεύτερος στη σειρά κατονομαζόμενος γιος του Χορίτη σεΐχη Εζέρ και εγγονός ή απόγονος του Σηείρ του Χορίτη.—Γε 36:20, 21, 27· 1Χρ 1:42.

ΖΑΑΜ

(Ζαάμ) [Σιχαμερός].

Γιος του Βασιλιά Ροβοάμ (κατά πάσα πιθανότητα από τη σύζυγό του τη Μαχαλάθ).—2Χρ 11:18, 19, 23.

ΖΑΒΑΔ

(Ζαβάδ) [[Ο Θεός] Έχει Προικίσει].

1. Εφραϊμίτης από την οικογένεια του Σουθαλά.—1Χρ 7:20, 21.

2. Απόγονος του Ιούδα μέσω του Ιεραμεήλ. Ο προπάππος του ήταν Αιγύπτιος. Ο Ζαβάδ ήταν γιος του Νάθαν.—1Χρ 2:3, 25, 34-37.

3. Ένας από τους κραταιούς άντρες του Δαβίδ, γιος του Ααλαΐ.—1Χρ 11:26, 41.

4. Ένας από τους δολοφόνους του Βασιλιά Ιωάς του Ιούδα, γιος της Σιμεάθ της Αμμωνίτισσας. (2Χρ 24:26) Ονομάζεται και Ιωζαχάρ.—2Βα 12:21· βλέπε ΙΩΖΑΧΑΡ.

5, 6, 7. Τρεις από τους Ισραηλίτες τους οποίους ο Έσδρας παρακίνησε να αποπέμψουν τις αλλοεθνείς συζύγους τους και τους γιους τους. Ήταν γιοι του Ζατθού, του Ασούμ και της Νεβώ αντίστοιχα.—Εσδ 10:10, 11, 27, 33, 43, 44.

ΖΑΒΒΑΪ

(Ζαββαΐ) [πιθανώς συντετμημένη μορφή του Ζεβαδίας, που σημαίνει «Είθε να Προικίσει ο Ιεχωβά»].

Γιος του Βηβαΐ στη μεταιχμαλωσιακή περίοδο, ο οποίος ήταν μεταξύ εκείνων που διέλυσαν τους γάμους τους με αλλοεθνείς γυναίκες ακολουθώντας τη συμβουλή του Έσδρα. (Εσδ 10:28, 44) Κατά πάσα πιθανότητα ήταν ο πατέρας του Βαρούχ που εργάστηκε στα τείχη της Ιερουσαλήμ.—Νε 3:20.

ΖΑΒΒΟΥΔ

(Ζαββούδ) [Προικισμένος].

Ο ένας από τους δύο ηγέτες των γιων του Βιγβαΐ, κάποιου πατρικού οίκου από τον οποίο ορισμένα μέλη πήγαν στην Ιερουσαλήμ με τον Έσδρα το 468 Π.Κ.Χ.—Εσδ 8:1, 14.

ΖΑΒΔΙ

(Ζαβδί) [συντετμημένη μορφή του Ζαβδιήλ].

1. Απόγονος του Ιούδα, μέλος της οικογένειας των Ζεραϊτών και παππούς του Αχάν.—Ιη 7:1, 17, 18.

2. Κεφαλή μιας οικογένειας Βενιαμιτών που κατοικούσε στην Ιερουσαλήμ, γιος ή απόγονος του Σιμεΐ.—1Χρ 8:1, 19-21, 28.

3. Αξιωματούχος του Βασιλιά Δαβίδ, υπεύθυνος για τα αποθέματα κρασιού στα αμπέλια, Σιφμίτης. Ένας άλλος αξιωματούχος, ο Σιμεΐ, είχε υπό την επίβλεψή του τα ίδια τα αμπέλια.—1Χρ 27:27.

4. Λευίτης, ένας από τους γιους του Ασάφ και προπάτορας του Ματτανία, κάποιου αρχιμουσικού στη μεταιχμαλωσιακή περίοδο. (Νε 11:17) Ο Ζαβδί φαίνεται ότι αλλού ονομάζεται Ζιχρί (1Χρ 9:15) και πιθανώς Ζακχούρ.—1Χρ 25:2, 10· Νε 12:35.

ΖΑΒΔΙΗΛ

(Ζαβδιήλ) [Ο Θεός Έχει Προικίσει].

1. Πατέρας του Ιασωβεάμ, του επικεφαλής στην πρώτη μηνιαία υποδιαίρεση που διακονούσε τον Βασιλιά Δαβίδ.—1Χρ 27:2.

2. Εξέχων ιερέας που διορίστηκε επιβλέπων στην Ιερουσαλήμ μετά τη βαβυλωνιακή εξορία.—Νε 11:10, 14.

ΖΑΒΟΥΔ

(Ζαβούδ) [Προικισμένος].

Ιερέας και σύμβουλος του Βασιλιά Σολομώντα, γιος του Νάθαν. (1Βα 4:5) Αν και δεν είναι βέβαιο, ο Νάθαν, ο πατέρας του Ζαβούδ, ίσως ήταν ο προφήτης που υπήρξε στενός σύμβουλος του Βασιλιά Δαβίδ.—2Σα 7:3· 12:1.

ΖΑΒΟΥΛΩΝ

(Ζαβουλών) [Ανοχή· ή, πιθανώς, Μεγαλοπρεπής Κατοικία].

1. Ο έκτος γιος της Λείας, της συζύγου του Ιακώβ. Επειδή ήταν η λιγότερο αγαπητή σύζυγος, η Λεία χάρηκε ιδιαίτερα με τη γέννηση αυτού του αγοριού. Το όνομα το οποίο του έδωσε αντανακλούσε την ελπίδα της ότι η θέση της σε ό,τι αφορούσε τον Ιακώβ θα βελτιωνόταν. Η Λεία αναφώνησε: «Επιτέλους ο σύζυγός μου θα με ανεχτεί, επειδή του γέννησα έξι γιους». (Γε 30:20· 35:23· Εξ 1:1-3· 1Χρ 2:1) Ο Ζαβουλών έγινε τελικά πατέρας τριών γιων—του Σερέδ, του Αιλών και του Ιαλεήλ. (Γε 46:14) Ένας μακρινός απόγονος του Ζαβουλών ο οποίος είχε το ίδιο όνομα με έναν από αυτούς τους τρεις γιους, ο Αιλών, υπηρέτησε ως κριτής στον Ισραήλ.—Κρ 12:11, 12.

2. Το όνομα Ζαβουλών προσδιορίζει επίσης τη φυλή που προήλθε από αυτόν μέσω των τριών γιων του. Έναν περίπου χρόνο αφότου απελευθερώθηκαν οι Ισραηλίτες από τη δουλεία στην Αίγυπτο, οι ακμαίοι άντρες αυτής της φυλής ηλικίας 20 χρονών και πάνω αριθμούσαν 57.400. (Αρ 1:1-3, 30, 31) Η δεύτερη απογραφή που έγινε κατά το τέλος της 40χρονης περιπλάνησης του Ισραήλ στην έρημο αποκάλυψε ότι ο αριθμός των καταγραμμένων αντρών είχε αυξηθεί κατά 3.100.—Αρ 26:26, 27.

Στην έρημο, η φυλή του Ζαβουλών στρατοπέδευε Α της σκηνής της μαρτυρίας, δίπλα στις φυλές του Ιούδα και του Ισσάχαρ. Αυτή η τρίφυλη υποδιαίρεση προχωρούσε πρώτη κατά σειρά στην οδοιπορία. Ως αρχηγός του στρατού των Ζαβουλωνιτών υπηρετούσε ο Ελιάβ, ο γιος του Χαιλών.—Αρ 1:9· 2:3-7· 7:24· 10:14-16.

Η Κληρονομιά της Φυλής. Αναφορικά με την κληρονομιά της φυλής του Ζαβουλών, ο ετοιμοθάνατος πατριάρχης Ιακώβ δήλωσε: «Ο Ζαβουλών θα κατοικεί κοντά στην ακρογιαλιά και θα είναι κοντά στην ακτή όπου αγκυροβολούν τα πλοία· και η πιο απομακρυσμένη πλευρά του θα είναι προς τη Σιδώνα». (Γε 49:13) Εφόσον η Σιδώνα βρισκόταν Β του Ισραήλ και εφόσον η περιοχή του Ζαβουλών επρόκειτο να είναι προς την πλευρά της Σιδώνας, η περιοχή του Ζαβουλών θα ήταν προς το Β. Μολονότι δεν συνόρευε άμεσα με τη θάλασσα, η περιοχή που παραχωρήθηκε στον Ζαβουλών είχε τη Θάλασσα της Γαλιλαίας από την Α και τη Μεσόγειο από τη Δ, άρα λοιπόν οι Ζαβουλωνίτες είχαν εύκολη πρόσβαση και στις δύο υδάτινες μάζες. Επομένως, μπορούσαν να ασχοληθούν εύκολα με το εμπόριο, κάτι που ίσως υπαινισσόταν ο Μωυσής με τα λόγια της ευλογίας του: «Να χαίρεσαι, Ζαβουλών, όταν βγαίνεις».—Δευ 33:18.

Στη Σηλώ, όπου συνεχίστηκε η διαμοίραση της Υποσχεμένης Γης, ο τρίτος κλήρος βγήκε για τον Ζαβουλών. (Ιη 18:8· 19:10-16) Ο Ελιζαφάν, ο γιος του Φαρνάχ, ήταν ο θεϊκά διορισμένος εκπρόσωπος της φυλής του Ζαβουλών ο οποίος βοήθησε στη διαμοίραση της γης. (Αρ 34:17, 25) Όταν καθορίστηκαν τα όρια των φυλετικών περιοχών, ο Ζαβουλών περιβαλλόταν από τον Ασήρ (Ιη 19:24, 27), τον Νεφθαλί (Ιη 19:32-34) και τον Ισσάχαρ.

Στην περιοχή του Ζαβουλών υπήρχαν ορισμένες Λευιτικές πόλεις. (Ιη 21:7, 34, 35· 1Χρ 6:63, 77) Οι Ζαβουλωνίτες δεν κατόρθωσαν να εκδιώξουν τους Χαναναίους μιας από αυτές τις πόλεις, της Νααλώλ (Νααλάλ), κάτι που συνέβη και με την πόλη Κιτρών.—Κρ 1:30.

Διακεκριμένοι Πολεμιστές. Η φυλή του Ζαβουλών διέθετε θαρραλέους πολεμιστές. Δέκα χιλιάδες άντρες από τον Νεφθαλί και τον Ζαβουλών ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του Βαράκ και πήγαν να πολεμήσουν εναντίον των δυνάμεων που είχε υπό τις διαταγές του ο Σισάρα. (Κρ 4:6, 10) Μετά τη νίκη, ο Βαράκ και η Δεββώρα έψαλαν: «Ο Ζαβουλών υπήρξε λαός που καταφρόνησε την ψυχή του μέχρι θανάτου». (Κρ 5:18) Ανάμεσα σε αυτούς που υποστήριξαν τον Βαράκ υπήρχαν κάποιοι Ζαβουλωνίτες που «χειρίζονταν τα σύνεργα του γραφέα», δηλαδή άντρες που ήταν προφανώς υπεύθυνοι για την απαρίθμηση και την καταγραφή των πολεμιστών. (Κρ 5:14· παράβαλε 2Βα 25:19· 2Χρ 26:11.) Άντρες από τον Ζαβουλών τάχθηκαν επίσης στο πλευρό του Κριτή Γεδεών ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμά του για πολεμιστές. (Κρ 6:34, 35) Μεταξύ των υποστηρικτών του Δαβίδ υπήρχαν 50.000 Ζαβουλωνίτες, όσιοι άντρες που δεν είχαν «διπλή καρδιά». (1Χρ 12:33, 38-40) Στη διάρκεια της βασιλείας του Δαβίδ, οι Ζαβουλωνίτες είχαν προφανώς αξιοσημείωτη συμβολή στην καθυπόταξη των εχθρών του Ισραήλ.—Ψλ 68:27.

Η Στάση τους Απέναντι στην Αληθινή Λατρεία. Στο δεύτερο ήμισυ του όγδοου αιώνα Π.Κ.Χ., κάποια άτομα από τη φυλή του Ζαβουλών ταπείνωσαν τον εαυτό τους και ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση που τους απηύθυνε ο Βασιλιάς Εζεκίας του Ιούδα να παρευρεθούν στον εορτασμό του Πάσχα στην Ιερουσαλήμ. (2Χρ 30:1, 10, 11, 18, 19) Αιώνες αργότερα, σε εκπλήρωση της προφητείας του Ησαΐα (Ησ 9:1, 2), ο Χριστός Ιησούς κήρυξε στην περιοχή του αρχαίου Ζαβουλών και, όπως φάνηκε, βρήκε εκεί ευήκοα αφτιά.—Ματ 4:13-16.

Μνεία σε Οράματα. Στο όραμα του Ιεζεκιήλ, η γη που ορίστηκε για τον Ζαβουλών βρισκόταν ανάμεσα στον Ισσάχαρ και στον Γαδ (Ιεζ 48:26, 27), και μία από τις πύλες της πόλης «Ο Ιεχωβά Ο Ίδιος Είναι Εκεί» έφερε το όνομα Ζαβουλών. (Ιεζ 48:33, 35) Ο απόστολος Ιωάννης, σε όραμα, άκουσε ότι είχαν σφραγιστεί 12.000 από την (πνευματική) φυλή του Ζαβουλών.—Απ 7:4, 8.

ΖΑΒΟΥΛΩΝΙΤΗΣ

(Ζαβουλωνίτης) [Του (Από τον) Ζαβουλών].

Μέλος της φυλής του Ζαβουλών. (Αρ 26:26, 27) Ο Κριτής Αιλών ήταν Ζαβουλωνίτης.—Κρ 12:11, 12.

ΖΑΓΙΝ

[ז] (ζάγιν).

Το έβδομο γράμμα του εβραϊκού αλφαβήτου. Αντιστοιχεί γενικά στο ελληνικό γράμμα «ζ» και, στο εβραϊκό κείμενο, εμφανίζεται στην αρχή κάθε εδαφίου της περικοπής Ψαλμός 119:49-56.

ΖΑΖΑ

(Ζαζά).

Γιος του Ιωνάθαν, ένας από τους απογόνους του Ιεραμεήλ στη φυλή του Ιούδα.—1Χρ 2:3-5, 25, 33.

ΖΑΚΧΑΪ

(Ζακχαΐ) [πιθανώς συντετμημένη μορφή του Ζαχαρίας, που σημαίνει «Ο Ιεχωβά Έχει Θυμηθεί»].

Ιδρυτής μιας οικογένειας στον Ισραήλ. Εφτακόσιοι εξήντα άρρενες απόγονοί του επέστρεψαν από τη βαβυλωνιακή εξορία το 537 Π.Κ.Χ.—Εσδ 2:1, 2, 9· Νε 7:14.

ΖΑΚΧΑΙΟΣ

(Ζακχαίος) [εβρ. προέλευσης· πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «καθαρός· αγνός»].

Επικεφαλής εισπράκτορας φόρων στην Ιεριχώ ο οποίος έγινε μαθητής του Χριστού. Υπό την ιδιότητα αυτή, ο Ζακχαίος πιθανώς ήταν προϊστάμενος των άλλων εισπρακτόρων της Ιεριχώς και των περιχώρων της. Η περιφέρεια της Ιεριχώς ήταν εύφορη και παραγωγική, και απέδιδε σημαντικά κέρδη από τη φορολογία των εμπορικών δραστηριοτήτων. Ο Ζακχαίος—όπως και οι περισσότεροι εισπράκτορες φόρων—εκμεταλλευόμενος τη θέση του είχε πιθανότατα χρησιμοποιήσει αμφισβητήσιμες μεθόδους για να αποκτήσει μέρος της σημαντικής περιουσίας του, διότι πράγματι «ήταν πλούσιος».—Λου 19:1, 2, 8· βλέπε ΕΙΣΠΡΑΚΤΟΡΑΣ ΦΟΡΩΝ.

Όταν ο Ιησούς έφτασε στην Ιεριχώ την άνοιξη του 33 Κ.Χ.—λίγο προτού πάει στην Ιερουσαλήμ όπου και επρόκειτο να πεθάνει—ο Ζακχαίος ήθελε να τον δει, αλλά καθώς ήταν μικρόσωμος, δεν μπορούσε να δει πάνω από το πλήθος. Έτσι λοιπόν, έτρεξε πιο μπροστά και με επινοητικότητα βρήκε μια θέση που του επέτρεπε να έχει καλύτερη θέα, σκαρφαλώνοντας σε ένα δέντρο. Αυτό το ενδιαφέρον, φυσικά, εντυπωσίασε τον Ιησού, ο οποίος είπε στον Ζακχαίο ότι θα έμενε μαζί του όσο θα ήταν στην Ιεριχώ. Οι ντόπιοι αντέδρασαν, ωστόσο, λέγοντας ότι ο Ιησούς επιζητούσε τη φιλία αμαρτωλών. Ο Ζακχαίος, δείχνοντας ότι είχε αλλάξει στάση, δήλωσε πως ό,τι είχε αποκτήσει με άδικο τρόπο θα το έδινε πίσω τετραπλό και πως θα έδινε τα μισά του υπάρχοντα στους φτωχούς. Τότε ο Ιησούς αναγνώρισε ότι το σπιτικό του βρισκόταν πια στο σωστό δρόμο για την απόκτηση σωτηρίας. (Λου 19:3-10) Επίσης, στη διάρκεια της επίσκεψης που έκανε στον Ζακχαίο, ο Ιησούς είπε την παραβολή με τις μνες.—Λου 19:11-28.

ΖΑΚΧΟΥΡ

(Ζακχούρ) [από μια ρίζα που σημαίνει «θυμάμαι»].

1. Ρουβηνίτης του οποίου ο γιος, ο Σαμμουά, ήταν ένας από τους 12 κατασκόπους που έστειλε ο Μωυσής στην Υποσχεμένη Γη.—Αρ 13:3, 4.

2. Συμεωνίτης που απέκτησε πολλούς απογόνους μέσω του Σιμεΐ.—1Χρ 4:24-27.

3. Μεραρίτης Λευίτης, γιος του Ιααζία.—1Χρ 24:26, 27.

4. Επικεφαλής της τρίτης ομάδας των Λευιτών μουσικών, γιος του Ασάφ, Γηρσωνίτης. (1Χρ 25:2, 10· 6:39, 43· Νε 12:35) Ο Ζακχούρ ίσως ονομάζεται επίσης Ζαβδί (Νε 11:17) και Ζιχρί.—1Χρ 9:15.

5. Κάποιος ο οποίος εργάστηκε στην οικοδόμηση του τείχους της Ιερουσαλήμ υπό την κατεύθυνση του Νεεμία, γιος του Ιμρί.—Νε 3:2.

6. Λευίτης εκπροσωπούμενος στις υπογραφές με τις οποίες επικυρώθηκε η διαθήκη πιστότητας που προτάθηκε όταν ήταν κυβερνήτης ο Νεεμίας. Ο Ζακχούρ ίσως ήταν παρών αυτοπροσώπως ή ίσως να υπέγραψε, εξ ονόματός του, κάποιος από τους απογόνους του. (Νε 9:38· 10:1, 9, 12) Πιθανώς το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 7.

7. Λευίτης του οποίου ο γιος, ο Ανάν, διορίστηκε να διανέμει με τον κατάλληλο τρόπο τα δέκατα όταν ήταν κυβερνήτης ο Νεεμίας. (Νε 13:10-13) Ίσως το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 6.

ΖΑΛΜΑΝΑ

(Ζαλμανά).

Ένας από τους βασιλιάδες του Μαδιάμ του οποίου οι δυνάμεις και οι σύμμαχοι καταδυνάστευαν τον Ισραήλ επί εφτά χρόνια, προτού υπηρετήσει ο Γεδεών ως κριτής. (Κρ 6:1) Η μικρή ομάδα του Γεδεών κατατρόπωσε τους εισβολείς και, καταδιώκοντας τα στρατεύματα που είχαν τραπεί σε φυγή, συνέλαβε και θανάτωσε τους βασιλιάδες Ζεβεέ και Ζαλμανά.—Κρ 6:33· 8:4-21· Ψλ 83:11, 12· βλέπε ΖΕΒΕΕ.

ΖΑΛΜΩΝ

(Ζαλμών).

1. Αχωχίτης πολεμιστής του Δαβίδ. (2Σα 23:8, 28) Προφανώς ονομάζεται Ιλαΐ στο εδάφιο 1 Χρονικών 11:29.

2. Βουνό κοντά στη Συχέμ. Από το Όρος Ζαλμών, ο Αβιμέλεχ και οι δυνάμεις του έκοψαν ξύλα για να κάψουν το θολωτό θάλαμο της πόλης Συχέμ. (Κρ 9:48, 49) Δεδομένου ότι τα μόνα βουνά κοντά στη Συχέμ είναι το Εβάλ και το Γαριζίν, το Ζαλμών ήταν είτε κορυφή είτε πλαγιά ενός από τα δύο ή, σε διαφορετική περίπτωση, κάποιος άλλος λιγότερο σημαντικός λόφος εκεί κοντά.

3. Επιβλητική κορυφή προφανώς στη Βασάν, στα Α του Ιορδάνη. (Ψλ 68:14, 15) Ήταν πιθανώς η ψηλότερη κορυφή του όρους Χαουράν (Τζέμπελ εντ Ντρουζ).

ΖΑΛΜΩΝΑ

(Ζαλμωνά).

Τοποθεσία στην έρημο όπου στρατοπέδευσαν οι Ισραηλίτες όταν έφυγαν από το Όρος Ωρ και προτού πάνε στη Φουνών. (Αρ 33:41, 42) Κατά την τρέχουσα άποψη, την οποία διατύπωσε ο Γ. Ααρώνι, η Ζαλμωνά ταυτίζεται με το ες-Σαλμάνε, περίπου 20 χλμ. ΒΒΔ του σημείου όπου εικάζεται ότι βρισκόταν η Φουνών.

ΖΑΜΖΟΥΜΜΙΜ

(Ζαμζουμμίμ) [πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «έχω στο νου μου· σχεδιάζω»].

Το όνομα με το οποίο αποκαλούσαν οι Αμμωνίτες τους Ρεφαΐμ, έναν λαό τον οποίο εκδίωξαν. (Δευ 2:19, 20) Δεν υπάρχει σαφής σύνδεση μεταξύ αυτών και των Ζουζίμ.—Γε 14:5· βλέπε ΡΕΦΑΪΜ.

ΖΑΝΩΑ

(Ζανωά) [πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «βρωμώ»].

1. Πόλη του Ιούδα στη Σεφηλά. (Ιη 15:20, 33, 34, 36) Ήταν μια από τις πόλεις που κατοικήθηκαν ξανά μετά τη βαβυλωνιακή εξορία. (Νε 11:25, 30) Οι κάτοικοι αυτής της Ζανωά ίσως ήταν εκείνοι που επισκεύασαν το νότιο τείχος της Ιερουσαλήμ και την Πύλη της Κοιλάδας που υπήρχε σε αυτό. (Νε 3:13) Ταυτίζεται με το Χίρμπετ Ζανού (Χορβάτ Ζανόαχ), περίπου 5 χλμ. ΝΑ της Βαιθ-σεμές.

2. Πόλη στην ορεινή περιοχή του Ιούδα. (Ιη 15:20, 48, 56, 57) Αυτή είναι προφανώς η Ζανωά για την οποία αναφέρεται στο εδάφιο 1 Χρονικών 4:18 ότι “πατέρας” της ήταν ο Ιεκουθιήλ. (Βλέπε ΙΕΚΟΥΘΙΗΛ.) Κατά την τρέχουσα άποψη ορισμένων ταυτίζεται με το Χίρμπετ Μπέιτ Άμρα, περίπου 10 χλμ. ΝΝΔ της Χεβρών.

ΖΑΡΕΔ, ΚΟΙΛΑΔΑ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ

(Ζαρέδ).

Κοιλάδα χειμάρρου όπου στρατοπέδευσαν οι Ισραηλίτες κατά την πορεία τους γύρω από το σύνορο του Μωάβ, στο τέλος των 38 επιπλέον ετών περιπλάνησης, μετά το στασιασμό τους στην Κάδης-βαρνή. (Αρ 21:12· Δευ 2:13, 14) Γενικά ταυτίζεται με το Ουάντι ελ-Χασά, την κοιλάδα του νοτιότερου χειμάρρου που εκβάλλει στη Νεκρά Θάλασσα. Αυτή η κοιλάδα αποτελούσε το όριο ανάμεσα στον Μωάβ και στον Εδώμ, και σε απόσταση 56 και πλέον χλμ. κατεβαίνει περίπου 1.190 μ. καταλήγοντας στο νοτιοανατολικό άκρο της Νεκράς Θαλάσσης. Η κοιλάδα έχει πλάτος περίπου 5 ως 6 χλμ. στην κορυφή. Στοιχεία που βρέθηκαν εκεί μαρτυρούν την ύπαρξη εδωμιτικών φρουρίων τα οποία αποσκοπούσαν στη φύλαξη των φυσικών προσβάσεων στα Ν του Ουάντι ελ-Χασά.

ΖΑΡΕΤΑΝ

(Ζαρετάν).

Η πρώτη μνεία της Ζαρετάν βρίσκεται στο εδάφιο Ιησούς του Ναυή 3:16, όπου περιγράφεται η θαυματουργική αναχαίτιση των νερών του Ιορδάνη «στην Αδάμ, την πόλη δίπλα στη Ζαρετάν». Μεταγενέστερα, το υπόμνημα, αναφερόμενο στον καιρό κατά τον οποίο χυτεύονταν χάλκινα αντικείμενα για το ναό, δηλώνει ότι η χύτευση λάβαινε χώρα στην Περιφέρεια του Ιορδάνη, «σε πήλινα καλούπια, ανάμεσα στη Σοκχώθ και στη Ζαρετάν». (1Βα 7:46) Ο πηλός που υπήρχε στην Κοιλάδα του Ιορδάνη συνέβαλλε στη λειτουργία τέτοιων χυτηρίων χαλκού σε αυτή την περιοχή.

Δεδομένου ότι η Αδάμ εντοπίζεται γενικά στο Τελλ εντ-Νταμίγιε (στην ανατολική όχθη του Ιορδάνη, απέναντι από την είσοδο του Ουάντι Φάρα) και δεδομένου ότι η Σοκχώθ θεωρείται ότι βρισκόταν περίπου 13 χλμ. ΒΒΑ της Αδάμ, τα εδάφια αυτά υποδηλώνουν ότι η Ζαρετάν βρισκόταν στη δυτική όχθη του Ιορδάνη, όχι μακριά από την Αδάμ και τη Σοκχώθ. Το Καρν Σαρτάμπε, μια κορυφή ύψους 82 μ., η οποία αποκαλείται και «το μεγάλο ορόσημο της κοιλάδας του Ιορδάνη», θεωρείται από μερικούς ως η πιθανή θέση της Ζαρετάν. (Εγκυκλοπαίδεια της Βίβλου [Encyclopædia Biblica], επιμέλεια Τ. Τσέιν, Λονδίνο, 1903, Τόμ. 4, στ. 5382) Η τοποθεσία αυτή βρίσκεται απέναντι από την Αδάμ, στην άλλη όχθη του Ιορδάνη, στην είσοδο του Ουάντι Φάρα.

Ωστόσο, αυτή η ταύτιση είναι κάπως δύσκολο να εναρμονιστεί με την περιγραφή που δίνεται για την πέμπτη διοικητική περιφέρεια του Σολομώντα στο εδάφιο 1 Βασιλέων 4:12, το οποίο αναφέρεται «στη Θαανάχ και στη Μεγιδδώ και σε όλη τη Βαιθ-σεάν, που είναι δίπλα στη Ζαρετάν κάτω από την Ιεζραέλ, από τη Βαιθ-σεάν μέχρι την Αβέλ-μεολά μέχρι την περιοχή της Ιοκμεάμ». Το Καρν Σαρτάμπε βρίσκεται πολύ πιο Ν από ό,τι οι άλλες τοποθεσίες που καταχωρίζονται εκεί, και δεν είναι «δίπλα» στη Βαιθ-σεάν με την έννοια της γειτονικής τοποθεσίας. Η Βίβλος της Ιερουσαλήμ επιδιώκει να αναπροσαρμόσει τη γεωγραφική σειρά των τοποθεσιών που αναφέρονται στο εδάφιο 1 Βασιλέων 4:12 λέγοντας «όλη τη Βαιθ-σεάν κάτω από την Ιεζραέλ, από τη Βαιθ-σεάν μέχρι την Αβέλ Μεολά, που είναι δίπλα στη Ζαρετάν», συσχετίζοντας έτσι τη Ζαρετάν με την Αβέλ-μεολά και όχι με τη Βαιθ-σεάν. Ωστόσο, εφόσον εδώ γίνεται λόγος για «όλη τη Βαιθ-σεάν», αναμφίβολα υποδηλώνεται μια περιοχή και όχι η ίδια η πόλη. Αν υπήρχε, όντως, κάποια σύνδεση μεταξύ της Ζαρετάν και της επιβλητικής κορυφής Καρν Σαρτάμπε, τότε πιθανόν η περιοχή της Βαιθ-σεάν να περιλάμβανε το λεκανοπέδιο που την περιέβαλλε και να εκτεινόταν νότια μέχρι κάποιο σημείο από το οποίο ήταν ορατή η Ζαρετάν, οπότε εννοούνταν μια ξεχωριστή, αλλά γειτονική περιοχή.

Άλλες πιθανολογούμενες θέσεις της Ζαρετάν βρίσκονται στα Α του Ιορδάνη και γι’ αυτό δεν φαίνεται να ταιριάζουν με τα συμφραζόμενα. Ανασκαφές σε μία από αυτές, το Τελλ ες-Σαϊντίγιε, έφεραν στο φως ασυνήθιστα μεγάλες ποσότητες αντικειμένων από μπρούντζο (ένα κράμα που αποτελείται κυρίως από χαλκό και κασσίτερο), γεγονός που μπορεί να επιβεβαιώνει το ότι ο Σολομών διατηρούσε χυτήρια χαλκού στην ευρύτερη περιοχή.

Στο υπόμνημα του εδαφίου 2 Χρονικών 4:17, το οποίο είναι παράλληλο με το υπόμνημα του εδαφίου 1 Βασιλέων 7:46, αντί της Ζαρετάν εμφανίζεται το όνομα «Ζερεδά», το οποίο αποτελεί πιθανώς διαφορετικό τύπο αυτού του ονόματος.

ΖΑΡΚΑΔΙ

[εβρ., γιαχμούρ].

Το ζαρκάδι (καπρέολος ο κοινός [Capreolus capreolus]) αποτελεί μια μικρόσωμη ποικιλία ελαφιού, που μοιάζει με τη γαζέλα. Έχει ύψος που ξεπερνάει τα 60 εκ. στους ώμους και μήκος περίπου 1,2 μ. Μόνο τα αρσενικά έχουν κέρατα, τα οποία πέφτουν κάθε χρόνο. Το καλοκαίρι, το τρίχωμα του ζαρκαδιού έχει χρώμα καστανοκόκκινο, και αυτός ίσως ήταν ο λόγος για την εβραϊκή ονομασία του, γιαχμούρ, η οποία πιστεύεται ότι παράγεται από μια ρίζα που σημαίνει «είμαι κόκκινος». Αυτό το ζώο συνήθως δεν είναι αγελαίο. Μπορεί να δει κανείς μικρές ομάδες τριών ή τεσσάρων ζαρκαδιών, το αρσενικό, το θηλυκό και ένα ή δύο μικρά, να βόσκουν μαζί. Το ζαρκάδι έχει ένα και μόνο ταίρι όλη του τη ζωή.

Εφόσον αναμασάει την τροφή και έχει χωρισμένη την οπλή, το ζαρκάδι ήταν αποδεκτό ως τροφή σύμφωνα με τους όρους του Μωσαϊκού Νόμου. (Δευ 14:5, 6) Το ζαρκάδι ήταν ένα από τα κρέατα που παρέχονταν τακτικά στο τραπέζι του Βασιλιά Σολομώντα.—1Βα 4:22, 23.

ΖΑΤΘΟΥ

(Ζατθού).

Προπάτορας μιας μεγάλης οικογένειας που επέστρεψε στην Ιερουσαλήμ με τον Ζοροβάβελ το 537 Π.Κ.Χ. (Εσδ 2:1, 2, 8· Νε 7:13) Όταν ο Έσδρας ήρθε στην Ιερουσαλήμ, μερικοί από τους απογόνους αυτής της οικογένειας απέπεμψαν τις αλλοεθνείς συζύγους που είχαν πάρει. (Εσδ 10:10, 11, 27, 44) Λίγο αργότερα, ένας εκπρόσωπος αυτής της οικογένειας, ή κάποιος άλλος που ονομαζόταν επίσης Ζατθού, σφράγισε την «αξιόπιστη συμφωνία».—Νε 9:38· 10:1, 14.

ΖΑΦΕΙΡΙ

Διαφανής ή ημιδιαφανής πολύτιμη πέτρα, ποικιλία του κορουνδίου. Μολονότι τα ζαφείρια υπάρχουν σε πολλά χρώματα, οι βαθυγάλαζες αποχρώσεις είναι οι πιο περιζήτητες. Τα ζαφείρια που αναφέρονται στην Αγία Γραφή ήταν προφανώς γαλάζια.

Μια από τις πέτρες στο «περιστήθιο της κρίσης» του αρχιερέα ήταν ζαφείρι.—Εξ 28:15-18· 39:11.

Ο Ιώβ, που έζησε γύρω στο 17ο αιώνα Π.Κ.Χ., περιέγραψε τις προσπάθειες που καταβάλλουν οι άνθρωποι σκάβοντας βαθιά μέσα στη γη για να εξορύξουν χρυσάφι και πολύτιμα πετράδια, και αναφέρει το ζαφείρι ως μια από τις σπάνιες πέτρες που εξάγονται με αυτόν τον τρόπο. Αλλά, όπως λέει ο Ιώβ, όσο πολύτιμο και αν είναι το ζαφείρι και όσο δύσκολα και αν αποκτάται, η σοφία είναι κατά πολύ ανώτερη και δεν μπορεί να αποκτηθεί με αντίτιμο τέτοιες πέτρες.—Ιωβ 28:4-6, 12, 16.

Μεταφορική Χρήση. Η λαμπερή ομορφιά των πολύτιμων πετραδιών, όπως επίσης η τέρψη, η σαγήνη και η γοητεία που ασκεί η θέα τους, χρησιμοποιήθηκε μεταφορικά σε διάφορα οράματα της δόξας του Θεού. Μετά τη θέσπιση της διαθήκης του Νόμου, ο Μωυσής, ο Ααρών, ο Ναδάβ, ο Αβιού και 70 από τους πρεσβυτέρους του Ισραήλ έλαβαν ένα όραμα του Ιεχωβά, και κάτω από τα πόδια του είδαν ότι «υπήρχε κάτι που φαινόταν να είναι φτιαγμένο από ζαφειρένιες πλάκες και ήταν σαν τους ίδιους τους ουρανούς σε καθαρότητα». (Εξ 24:8-11) Σε οράματα της δόξας του Ιεχωβά, ο Ιεζεκιήλ είδε δύο φορές “τη μορφή θρόνου” που ήταν «σαν πέτρα ζαφειριού».—Ιεζ 1:1, 26-28· 10:1-4.

Όταν ο Ιεχωβά, ως συζυγικός Ιδιοκτήτης της Σιών, μίλησε για την αποκατάσταση και τον καλλωπισμό της, είπε: «Θα θέσω το θεμέλιό σου με ζαφείρια». (Ησ 54:5, 11) Παρόμοια, το όραμα της ουράνιας Νέας Ιερουσαλήμ που είδε ο απόστολος Ιωάννης αποκάλυψε ότι τα θεμέλιά της ήταν κατά μέρος από ζαφείρι.—Απ 21:2, 19.

ΖΑΦΝΑΘ-ΠΑΝΕΑΧ

(Ζαφνάθ-πανεάχ).

Το όνομα που έδωσε ο Φαραώ στον Ιωσήφ όταν τον εξύψωσε καθιστώντας τον δεύτερο σε εξουσία μετά τον εαυτό του. (Γε 41:45) Για τους εβραιόφωνους, η προφορά του ονόματος προφανώς σήμαινε «Αυτός που Αποκαλύπτει Κρυμμένα Πράγματα», αλλά για τους Αιγυπτίους ίσως να σήμαινε «Ο Θεός Είπε: Θα Ζήσει!»

ΖΑΧΑΡΙΑΣ

(Ζαχαρίας) [Ο Ιεχωβά Έχει Θυμηθεί].

1. Ένας από τους δέκα γιους του Ιεϊήλ από τη φυλή του Βενιαμίν. (1Χρ 9:35-37) Στο εδάφιο 1 Χρονικών 8:31, στον παράλληλο κατάλογο, το όνομά του εμφανίζεται με τη συντετμημένη μορφή Ζαχέρ.

2. Ρουβηνίτης ο οποίος πιθανόν να πολέμησε εναντίον των Αγηριτών στις ημέρες του Σαούλ.—1Χρ 5:6, 7, 10.

3. Λευίτης πυλωρός ο οποίος επίσης επαινείται και ως “σύμβουλος με φρόνηση”. Ήταν πυλωρός στην είσοδο της σκηνής της συνάντησης και, όταν ο Δαβίδ αναδιοργάνωσε τις Λευιτικές υπηρεσίες για το μελλοντικό ναό, στον Ζαχαρία έπεσε ο κλήρος για το βορρά. Υπήρξε πρωτότοκος γιος του Μεσελεμία, ενός Κορεΐτη από τη Λευιτική οικογένεια των Κααθιτών.—1Χρ 9:21, 22· 26:1, 2, 14.

4. Λευίτης ο οποίος διορίστηκε να παίζει έγχορδο όργανο μαζί με άλλους Λευίτες στην πομπή που μετέφερε την κιβωτό της διαθήκης στην Ιερουσαλήμ. Έκτοτε, ο Ζαχαρίας έπαιζε μουσική μπροστά από τη σκηνή που στέγαζε την Κιβωτό.—1Χρ 15:18, 20· 16:1, 4, 5.

5. Σαλπιγκτής ιερέας στην πομπή που συνόδευσε την κιβωτό της διαθήκης προς την Ιερουσαλήμ.—1Χρ 15:24.

6. Λευίτης από την οικογένεια του Οζιήλ ο οποίος συμπεριλήφθηκε στην αναδιοργάνωση της υπηρεσίας για τον οίκο του Ιεχωβά.—1Χρ 24:24, 25.

7. Μεραρίτης Λευίτης, γιος του Οσά, ο οποίος διορίστηκε στο σώμα των πυλωρών κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Δαβίδ.—1Χρ 26:1, 10, 11.

8. Μανασσίτης του οποίου ο γιος, ο Ιδδώ, ήταν αρχηγός της φυλής στη Γαλαάδ όταν βασίλευε ο Δαβίδ.—1Χρ 27:16, 21.

9. Λευίτης του οποίου ο γιος, ο Ιααζιήλ, διαβεβαίωσε τον Ιωσαφάτ και το λαό του Ιούδα ότι ο Ιεχωβά θα διεξήγε τον πόλεμό τους για αυτούς.—2Χρ 20:13-17.

10. Ένας από τους άρχοντες του λαού στους οποίους ο Ιωσαφάτ, το 934 Π.Κ.Χ., ανέθεσε να διδάξουν το νόμο του Ιεχωβά σε όλες τις πόλεις του Ιούδα.—2Χρ 17:7, 9.

11. Γιος του Βασιλιά Ιωσαφάτ. Ο Ζαχαρίας και οι αδελφοί του είχαν λάβει όλοι τους πλούσια δώρα από τον Ιωσαφάτ, αλλά η βασιλεία πέρασε στον πρωτότοκο Ιωράμ. Για να ισχυροποιήσει τη θέση του, ο Ιωράμ, μετά την ενθρόνισή του, σκότωσε τον Ζαχαρία και τους υπόλοιπους αδελφούς του, καθώς και μερικούς άρχοντες.—2Χρ 21:1-4.

12. Γιος του Αρχιερέα Ιωδαέ. Μετά το θάνατο του Ιωδαέ, ο Βασιλιάς Ιωάς απομακρύνθηκε από την αληθινή λατρεία, δίνοντας προσοχή σε εσφαλμένες συμβουλές και όχι στους προφήτες του Ιεχωβά. Ο Ζαχαρίας, εξάδελφος του Ιωάς (2Χρ 22:11), προειδοποίησε αυστηρά το λαό σχετικά με αυτό, αλλά αντί να μετανοήσουν, αυτοί τον λιθοβόλησαν στην αυλή του ναού. Τα λόγια που είπε ο Ζαχαρίας πεθαίνοντας ήταν: «Ας το δει ο Ιεχωβά και ας επιζητήσει ανταπόδοση για αυτό». Αυτό το προφητικό αίτημα εισακούστηκε, διότι όχι μόνο προκλήθηκε μεγάλη ζημιά στον Ιούδα από τη Συρία, αλλά και ο Ιωάς θανατώθηκε από δύο υπηρέτες του «λόγω του αίματος των γιων του Ιωδαέ του ιερέα». Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα και η λατινική Βουλγάτα λένε ότι ο Ιωάς θανατώθηκε ως ανταπόδοση για το αίμα του «γιου» του Ιωδαέ. Ωστόσο, το Μασοριτικό κείμενο και η συριακή Πεσίτα έχουν τη λέξη «γιων», πιθανώς δε να χρησιμοποιούν τον πληθυντικό αριθμό για να υποδηλώσουν την εξοχότητα και την αξία του γιου του Ιωδαέ, του προφήτη-ιερέα Ζαχαρία.—2Χρ 24:17-22, 25.

Τον Ζαχαρία, το γιο του Ιωδαέ, είχε πιθανότατα υπόψη του ο Ιησούς όταν προφήτευσε ότι «το αίμα όλων των προφητών που χύθηκε από τη θεμελίωση του κόσμου» θα ζητηθεί «από αυτή τη γενιά [τους Ιουδαίους που ζούσαν τον καιρό της επίγειας διακονίας του Ιησού], από το αίμα του Άβελ ως το αίμα του Ζαχαρία, ο οποίος φονεύτηκε ανάμεσα στο θυσιαστήριο και στον οίκο». (Λου 11:50, 51) Υπάρχει αντιστοιχία ως προς τον τόπο όπου αναφέρεται ότι έλαβε χώρα ο φόνος. Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., το υπόμνημα των Χρονικών αποτελούσε το τελευταίο βιβλίο στον κανόνα των Εβραϊκών Γραφών. Έτσι λοιπόν, η φράση του Ιησού “από τον Άβελ μέχρι τον Ζαχαρία” ήταν παρόμοια με τη δική μας έκφραση «από τη Γένεση μέχρι την Αποκάλυψη». Στην παράλληλη αφήγηση του εδαφίου Ματθαίος 23:35, ο Ζαχαρίας αποκαλείται γιος του Βαραχία. Το όνομα «Βαραχίας» ίσως είναι ένα άλλο όνομα του Ιωδαέ, εκτός αν παρεμπιπτόντως υποδεικνύει μια γενιά που παρεμβαλλόταν μεταξύ του Ιωδαέ και του Ζαχαρία ή αποτελεί το όνομα ενός προγενέστερου προγόνου.—Βλέπε ΒΑΡΑΧΙΑΣ.

13. Σύμβουλος του Βασιλιά Οζία, ο οποίος βασίλεψε από το 829 ως το 778 Π.Κ.Χ. Ο Ζαχαρίας περιγράφεται ως άτομο που «δίδασκε το φόβο του αληθινού Θεού».—2Χρ 26:5.

14. Βασιλιάς του Ισραήλ. Ο Ζαχαρίας ήταν γιος του Ιεροβοάμ Β΄ και ο τελευταίος της δυναστείας του Ιηού που ανέβηκε στο θρόνο. Η εξάμηνη, σύμφωνα με το υπόμνημα, διακυβέρνησή του τερματίστηκε όταν δολοφονήθηκε από τον Σαλλούμ. (2Βα 15:8-12) Ο πατέρας του Ζαχαρία πέθανε γύρω στο 803 Π.Κ.Χ., το 27ο έτος της βασιλείας του Οζία (2Βα 14:29), αλλά πέρασαν περίπου 11 χρόνια μέχρι να αρχίσει το αναφερόμενο εξάμηνο διάστημα της βασιλείας του Ζαχαρία, το οποίο ξεκίνησε στο 38ο έτος του Οζία (περ. 792 Π.Κ.Χ.). (2Βα 15:8, 13) Αυτό μπορεί να συνέβη επειδή ο Ζαχαρίας ήταν πολύ νέος όταν πέθανε ο πατέρας του ή μπορεί να οφειλόταν σε σοβαρή εναντίωση (πράγμα σύνηθες για το βόρειο βασίλειο του Ισραήλ) την οποία χρειάστηκε να υπερνικήσει προτού εδραιωθεί στη βασιλεία.

15. Κάποιος που παρέστη μάρτυρας όταν ο Ησαΐας έγραψε το όνομα του γιου του σε μια πλάκα. Ήταν γιος του Ιεβερεχία.—Ησ 8:1, 2.

16. Παππούς του Βασιλιά Εζεκία από τη συγγένεια της μητέρας του.—2Βα 18:1, 2· 2Χρ 29:1.

17. Ένας από τους Λευίτες γιους του Ασάφ που βοήθησαν στην αποκομιδή των ακάθαρτων αντικειμένων τα οποία απομακρύνθηκαν από το ναό στην αρχή της βασιλείας του Εζεκία.—2Χρ 29:13, 15-17.

18. Κααθίτης Λευίτης που διορίστηκε να βοηθήσει στην επίβλεψη των επισκευών του ναού τις οποίες πραγματοποίησε ο Βασιλιάς Ιωσίας.—2Χρ 34:8, 12.

19. Ένας από τους τρεις ιερείς που κατείχαν ηγετικές θέσεις και συνεισέφεραν ζώα με γενναιοδωρία για να προσφερθούν ως θυσία στο μεγάλο εορτασμό του Πάσχα που τέλεσε ο Ιωσίας.—2Χρ 35:1, 8.

20. Μεταιχμαλωσιακός προφήτης και συγγραφέας του ομώνυμου βιβλίου. Ο Ζαχαρίας αυτοαποκαλείται “γιος του Βερεχία, γιου του Ιδδώ” (Ζαχ 1:1, 7), όμως σε άλλες περιπτώσεις όπου γίνεται μνεία για αυτόν, ο μεσαίος συνδετικός κρίκος παραλείπεται. (Εσδ 5:1· 6:14· Νε 12:4, 16) Ο Ζαχαρίας γεννήθηκε πιθανότατα κάπου στη Βαβυλώνα, δεδομένου ότι η προφητική του δραστηριότητα ξεκίνησε μόλις 17 χρόνια μετά την επιστροφή από την εξορία και, λογικά, ήταν τότε μεγαλύτερος από 17 χρονών, αν και αποκαλούνταν ακόμη “νεαρός”.—Ζαχ 2:4.

Ο Ζαχαρίας και ο Αγγαίος χρησιμοποιήθηκαν από τον Ιεχωβά για να υποκινήσουν τον Ζοροβάβελ, τον Αρχιερέα Ιησού και τους επαναπατρισμένους εξορίστους να ολοκληρώσουν την ανοικοδόμηση του ναού του Ιεχωβά, παρότι η απαγόρευση που είχε εκδώσει η περσική κυβέρνηση εξακολουθούσε να βρίσκεται σε ισχύ. (Εσδ 5:1, 2· 6:14, 15) Η προφητεία του Ζαχαρία περιέχει αγγέλματα τα οποία ο ίδιος επέδωσε γι’ αυτόν το σκοπό σε διάστημα δύο ετών και ενός μηνός. (Ζαχ 1:1, 7· 7:1, 8) Δεν έχει καταγραφεί αν επιτέλεσε άλλη προφητική δραστηριότητα.—Βλέπε ΖΑΧΑΡΙΑΣ (ΒΙΒΛΙΟ).

Μολονότι ο πατέρας αυτού του Ζαχαρία ονομαζόταν Βερεχίας, η αναφορά του Ιησού στον “Ζαχαρία, το γιο του Βαραχία”, (Ματ 23:35· προσέξτε τη διαφορετική γραφή των ονομάτων) είναι πιο πιθανό να εννοεί κάποιον αρχιερέα που έζησε προγενέστερα.—Βλέπε Αρ. 12.

21. Ένα από τα άτομα τα οποία ήταν «κεφαλές» και τα οποία ο Έσδρας έστειλε να συγκεντρώσουν ορισμένους διακόνους για τον οίκο του Θεού όταν επρόκειτο να γίνει το ταξίδι στην Ιερουσαλήμ το 468 Π.Κ.Χ. (Εσδ 8:15-17) Πιθανώς είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 22 ή τον Αρ. 23.

22. Κεφαλή του πατρικού οίκου του Φαρώς. Ο Ζαχαρίας και 150 άρρενες αυτού του πατρικού οίκου ήρθαν στην Ιερουσαλήμ μαζί με τον Έσδρα. (Εσδ 8:1, 3) Πιθανώς το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 21.

23. Κεφαλή του πατρικού οίκου του Βηβαΐ. Αυτός ηγήθηκε μιας ομάδας 28 αρρένων της οικογένειάς του κατά την επιστροφή με τον Έσδρα. (Εσδ 8:1, 11) Πιθανώς το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 21.

24. Ένας από τους γιους του Ελάμ που διέλυσαν τους γάμους τους με αλλοεθνείς γυναίκες, σύμφωνα με τη συμβουλή του Έσδρα.—Εσδ 10:10, 11, 26, 44.

25. Συνεργάτης του Έσδρα όταν εκείνος διάβασε και ανέλυσε το Νόμο στο λαό. Ο Ζαχαρίας, ο οποίος πιθανότατα ήταν ιερέας, στεκόταν στα αριστερά του Έσδρα.—Νε 8:1, 2, 4.

26, 27. Δύο άντρες από τον Ιούδα, ο γιος του Αμαρία και ο γιος του Σηλανίτη αντίστοιχα, των οποίων οι απόγονοι έζησαν στην Ιερουσαλήμ μετά τη βαβυλωνιακή εξορία.—Νε 11:4, 5.

28. Ιερέας, γιος κάποιου Πασχώρ, του οποίου οι απόγονοι έζησαν στη μεταιχμαλωσιακή Ιερουσαλήμ.—Νε 11:10, 12.

29. Σαλπιγκτής ιερέας στην πομπή που έλαβε χώρα κατά την εγκαινίαση του ανοικοδομημένου τείχους της Ιερουσαλήμ, γιος του Ιωνάθαν.—Νε 12:27, 31, 35.

30. Άλλος σαλπιγκτής, επίσης ιερέας, στην ίδια πομπή στην οποία πήρε μέρος το πρόσωπο Αρ. 29.—Νε 12:40, 41.

31. Ιερέας και πατέρας του Ιωάννη του Βαφτιστή. (Λου 3:2) Ο ίδιος και η σύζυγός του η Ελισάβετ, η οποία ήταν συγγενής της μητέρας του Ιησού, της Μαρίας, ζούσαν στους λόφους της Ιουδαίας. Είχαν και οι δύο φόβο για τον Θεό και υπάκουαν στις εντολές του. Μολονότι ήταν προχωρημένοι στα χρόνια, δεν είχαν παιδιά.—Λου 1:5-7, 36.