άλλων συναφών εδαφίων πρέπει βεβαίως να σημαίνει κάτι πέρα από αυτό. Αφορά σαφώς μια ειδική παρουσία η οποία περιλαμβάνει και επηρεάζει όλους τους κατοίκους της γης και είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την έκφραση της πλήρους εξουσίας του Ιησού ως Βασιλιά χρισμένου από τον Θεό.

Κάποια από τα γεγονότα που χαρακτηρίζουν την παρουσία του Ιησού με βασιλική εξουσία είναι τα εξής: Η ανάσταση των ακολούθων του που έχουν πεθάνει και οι οποίοι είναι συγκληρονόμοι με αυτόν στην ουράνια Βασιλεία (1Κο 15:23· Ρω 8:17)· το ότι ο Ιησούς συγκεντρώνει και συνενώνει με τον εαυτό του άλλους ακολούθους του που ζουν στον καιρό της παρουσίας του (Ματ 24:31· 2Θε 2:1)· το ότι “εκμηδενίζει” τον αποστατικό “άνθρωπο της ανομίας”, κάτι που πραγματοποιείται «με τη φανέρωση [ἐπιφανείᾳ, Κείμενο] της παρουσίας» του (2Θε 2:3-8· βλέπε ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΗΣ ΑΝΟΜΙΑΣ)· η καταστροφή όλων όσων δεν δίνουν προσοχή στην ευκαιρία για απελευθέρωση (Ματ 24:37-39) και, οπωσδήποτε, η εγκαθίδρυση της Χιλιετούς Βασιλείας του (Απ 20:1-6). Βλέπε επίσης το λήμμα ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ για πληροφορίες ως προς το πώς οι παρατηρητές του εν λόγω οράματος, στο οποίο ο Χριστός εμφανίστηκε με τη δόξα της Βασιλείας, μπόρεσαν να γνωστοποιήσουν σε άλλους «τη δύναμη και παρουσία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού».—2Πε 1:16-18.

Οι συνθήκες που συνοδεύουν την παρουσία του. Το βιβλίο της Αποκάλυψης παρουσιάζει με συμβολικές εκφράσεις πολλές πληροφορίες γύρω από την παρουσία, τη φανέρωση και την αποκάλυψη του Χριστού. Η συμβολική εικόνα του εστεμμένου ιππέα του λευκού αλόγου, η οποία περιγράφεται στα εδάφια Αποκάλυψη 6:1, 2, αντιστοιχεί με εκείνη του ιππέα των εδαφίων Αποκάλυψη 19:11-16, ο οποίος είναι «Βασιλιάς βασιλιάδων και Κύριος κυρίων», ο Χριστός Ιησούς. Το 6ο κεφάλαιο της Αποκάλυψης δείχνει πως, όταν ο Χριστός προελαύνει έφιππος ως νικηφόρος Βασιλιάς, δεν απομακρύνει αμέσως την πονηρία από τη γη, αλλά αντίθετα η προέλασή του συνοδεύεται από πόλεμο που αφαιρεί «την ειρήνη από τη γη», καθώς και από ανεπάρκεια τροφίμων και θανατηφόρα πληγή. (Απ 6:3-8) Αυτή η περικοπή, με τη σειρά της, έχει όμοια στοιχεία με την προφητεία του Χριστού που είναι καταγραμμένη στο 24ο κεφάλαιο του Ματθαίου, στο 13ο κεφάλαιο του Μάρκου και στο 21ο κεφάλαιο του Λουκά. Επομένως, φαίνεται ότι η προφητεία του Ιησού που περιέχεται στις αφηγήσεις των Ευαγγελίων, η οποία αφορά σαφώς την καταστροφή της Ιερουσαλήμ και του ναού της (το 70 Κ.Χ.), εφαρμόζεται επίσης στον καιρό της παρουσίας του Χριστού, δίνοντάς μας έτσι ένα «σημείο» που μας επιτρέπει να καθορίσουμε πότε είναι παρών ο Ιησούς και κυβερνάει από τον ουρανό ως Μεσσιανικός Βασιλιάς.—Ματ 24:3, 32, 33· Λου 21:29-31.

Άλλα εδάφια που αναφέρονται στην παρουσία του Χριστού ενθαρρύνουν γενικά την εκδήλωση πιστότητας και υπομονής μέχρι να έρθει αυτός ο καιρός και για όσο διάστημα θα διαρκέσει.—1Θε 2:19· 3:12, 13· 5:23· Ιακ 5:7, 8· 1Ιω 2:28.

Η Παρουσία της Ημέρας του Ιεχωβά. Στη δεύτερη επιστολή του, ο Πέτρος προτρέπει τους αδελφούς του να “προσμένουν και να έχουν διαρκώς στο νου την παρουσία της ημέρας του Ιεχωβά”, δείχνοντάς το αυτό με τον τρόπο της ζωής τους. (2Πε 3:11, 12) Πρέπει να φροντίζουν να έχουν διαρκώς στο νου τους την ημέρα της κρίσης του Ιεχωβά, αντιλαμβανόμενοι ότι αυτή πλησιάζει. Εκείνη την «ημέρα του Ιεχωβά», οι κυβερνητικοί «ουρανοί» αυτού του πονηρού κόσμου θα καταστραφούν σαν από φωτιά και τα «στοιχεία» του θα χάσουν τη συνοχή τους και θα λιώσουν εξαιτίας της έντονης θερμότητας. Το παρόν σύστημα που βρίσκεται υπό τον έλεγχο του Σατανά θα τερματιστεί.

Εφόσον ο Ιεχωβά Θεός ενεργεί μέσω του Γιου του και διορισμένου του Βασιλιά, του Χριστού Ιησού (Ιωα 3:35· παράβαλε 1Κο 15:23, 24), έπεται ότι υπάρχει σχέση μεταξύ αυτής της υποσχεμένης «παρουσίας» του Ιεχωβά και της «παρουσίας» του Χριστού Ιησού. Λογικά, εκείνοι που χλευάζουν την εξαγγελία για τη μία θα χλευάζουν και την εξαγγελία για την άλλη. Και σε αυτή την περίπτωση, η στάση των ανθρώπων πριν από τον Κατακλυσμό χρησιμοποιείται ως αντίστοιχο παράδειγμα.—2Πε 3:5-7· παράβαλε Ματ 24:37-39.

Η Παρουσία του Ανόμου. Στα εδάφια 2 Θεσσαλονικείς 2:9-12, ο απόστολος Παύλος περιγράφει την «παρουσία του ανόμου» λέγοντας ότι είναι «σύμφωνα με τον τρόπο ενέργειας του Σατανά, με κάθε δυναμικό έργο καθώς και με ψεύτικα σημεία και θαυμαστά προμηνύματα και με κάθε άδικη απάτη». Και αυτή η περικοπή καταδεικνύει ότι η λέξη παρουσία σημαίνει κάτι περισσότερο από στιγμιαία έλευση, ή άφιξη, διότι απαιτείται κάποια χρονική περίοδος για να λάβουν χώρα όλα αυτά τα έργα, τα σημεία, τα θαυμαστά προμηνύματα και η εν λόγω απάτη.

ΠΑΡΟΧΗ ΒΟΗΘΕΙΑΣ

Πρόκειται για την υλική βοήθεια προς εκείνους οι οποίοι, λόγω γηρατειών, συνθηκών πείνας ή άλλων αντιξοοτήτων, στερούνται τα αναγκαία για τη ζωή.

Η προθυμία για υποβοήθηση όσων έχουν ανάγκη αποτελούσε ανέκαθεν χαρακτηριστικό γνώρισμα των πιστών υπηρετών του Θεού. (Ιωβ 29:16· 31:19-22· Ιακ 1:27) Τον πρώτο αιώνα η εκκλησία της Ιερουσαλήμ διευθέτησε να διανέμεται τροφή στις άπορες Χριστιανές χήρες, και αργότερα εφτά άντρες με τα κατάλληλα προσόντα διορίστηκαν να φροντίζουν να μην παραβλέπονται στην καθημερινή διανομή οι χήρες που άξιζαν αυτή τη βοήθεια. (Πρ 6:1-6) Έπειτα από χρόνια, ο απόστολος Παύλος, στην επιστολή του προς τον Τιμόθεο, επισήμανε ότι η παροχή βοήθειας από την εκκλησία προς τις χήρες έπρεπε να περιορίζεται σε όσες ήταν άνω των 60 ετών. Οι χήρες αυτές θα έπρεπε να έχουν υπόμνημα καλών έργων όσον αφορά την προώθηση της Χριστιανοσύνης. (1Τι 5:9, 10) Ωστόσο, την ευθύνη της φροντίδας των ηλικιωμένων γονέων και παππούδων την είχαν πρωτίστως τα παιδιά και τα εγγόνια τους, όχι η εκκλησία. Όπως έγραψε ο Παύλος: «Αν κάποια χήρα έχει παιδιά ή εγγόνια, ας μαθαίνουν αυτά πρώτα να ασκούν θεοσεβή αφοσίωση μέσα στο ίδιο τους το σπιτικό και να αποδίδουν την οφειλόμενη ανταμοιβή στους γονείς τους και στους παππούδες τους, γιατί αυτό είναι ευπρόσδεκτο ενώπιον του Θεού».—1Τι 5:4, 16.

Σε κάποιες περιπτώσεις οι Χριστιανικές εκκλησίες παρείχαν από κοινού βοήθεια στους αδελφούς τους σε άλλα μέρη. Παραδείγματος χάρη, όταν ο προφήτης Άγαβος προείπε ότι θα γινόταν μεγάλη πείνα, οι μαθητές στην εκκλησία της Αντιόχειας της Συρίας «αποφάσισαν, ο καθένας τους σύμφωνα με ό,τι μπορούσε να διαθέσει, να στείλουν βοήθεια ως διακονία στους αδελφούς που κατοικούσαν στην Ιουδαία». (Πρ 11:28, 29) Άλλες οργανωμένες διευθετήσεις για παροχή βοήθειας στους άπορους αδελφούς της Ιουδαίας υπήρξαν επίσης εντελώς προαιρετικές.—Ρω 15:25-27· 1Κο 16:1-3· 2Κο 9:5, 7.

ΠΑΣΣΑΛΟΣ

Βλέπε ΞΥΛΟ ΒΑΣΑΝΙΣΜΟΥ.

ΠΑΣΧΑ

Το Πάσχα (εβρ., πέσαχ) θεσπίστηκε το βράδυ που προηγήθηκε της Εξόδου από την Αίγυπτο. Το πρώτο Πάσχα γιορτάστηκε περίπου την ημέρα της πανσελήνου, τη 14η Αβίβ (που αργότερα ονομάστηκε Νισάν), το έτος 1513 Π.Κ.Χ. Έκτοτε, έπρεπε να γιορτάζεται κάθε χρόνο. (Εξ 12:17-20, 24-27) Ο Αβίβ (Νισάν) πέφτει μέσα στους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο του Γρηγοριανού ημερολογίου. Μετά το Πάσχα ακολουθούσαν οι εφτά ημέρες της Γιορτής των Άζυμων Άρτων, από τις 15 ως τις 21 Νισάν. Το Πάσχα γιορταζόταν σε ανάμνηση της απελευθέρωσης των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο και της “προσπέρασης” των πρωτοτόκων τους όταν ο Ιεχωβά θανάτωσε τα πρωτότοκα της Αιγύπτου. Εποχιακά, συνέπιπτε με την έναρξη του θερισμού του κριθαριού.—Εξ 12:14, 24-47· Λευ 23:10.

Το Πάσχα ήταν αναμνηστική γιορτή. Γι’ αυτόν το λόγο, η Γραφική εντολή έλεγε: «Και όταν οι γιοι σας σάς λένε: “Τι σημαίνει για εσάς αυτή η υπηρεσία;” τότε θα λέτε: “Είναι η θυσία του πάσχα για τον Ιεχωβά, ο οποίος προσπέρασε τα σπίτια των γιων του Ισραήλ στην Αίγυπτο όταν έπληξε τους Αιγυπτίους, αλλά απελευθέρωσε τα σπίτια μας”».—Εξ 12:26, 27.

Εφόσον οι Ιουδαίοι θεωρούσαν ότι η ημέρα άρχιζε έπειτα από τη δύση του ήλιου και τελείωνε την επόμενη ημέρα με τη δύση του ήλιου, η 14η Νισάν άρχιζε έπειτα από τη δύση του ήλιου. Άρα, το Πάσχα γιορταζόταν το βράδυ μετά την ολοκλήρωση της 13ης Νισάν. Εφόσον η Γραφή δηλώνει ρητά ότι ο Χριστός είναι η θυσία του Πάσχα (1Κο 5:7) και ότι έφαγε το πασχαλινό γεύμα το βράδυ που προηγήθηκε της θανάτωσής του, πρέπει να πέθανε στις 14 Νισάν, όχι στις 15, ώστε να εκπληρωθεί με ακρίβεια η χρονική πλευρά του εξεικονιστικού τύπου, ή αλλιώς της σκιάς, που παρείχε ο Νόμος.—Εβρ 10:1.

Νόμοι που Αφορούσαν τον Εορτασμό Του. Κάθε σπιτικό έπρεπε να επιλέξει ένα υγιές, μονοετές αρσενικό πρόβατο ή κατσίκι. Αυτό το έφεραν μέσα στο σπίτι τη 10η ημέρα του μήνα Αβίβ και το κράτησαν μέχρι τη 14η, οπότε το έσφαξαν και τίναξαν το αίμα του με μια δέσμη από ύσσωπο στους παραστάτες και στο ανώφλι της πόρτας της κατοικίας μέσα στην οποία θα το έτρωγαν (όχι στο κατώφλι όπου το αίμα θα πατιόταν).

Γενικά, το αρνί (ή το κατσίκι) το έσφαζαν και το έγδερναν, καθάριζαν τα εντόσθιά του και τα έβαζαν ξανά στη θέση τους, ενώ στη συνέχεια το έψηναν ολόκληρο πολύ καλά, χωρίς να σπάσουν κανένα κόκαλο. (2Χρ 35:11· Αρ 9:12) Αν το σπιτικό ήταν πολύ μικρό και δεν μπορούσε να καταναλώσει ολόκληρο το ζώο, τότε το μοιραζόταν με κάποιο γειτονικό σπιτικό και το έτρωγαν την ίδια νύχτα. Οτιδήποτε περίσσευε έπρεπε να καεί πριν από το πρωί. (Εξ 12:10· 34:25) Το έτρωγαν μαζί με άζυμους άρτους, «το ψωμί της ταλαιπωρίας», και με πικρά χόρτα, διότι η ζωή τους ήταν πικρή όταν βρίσκονταν στη δουλεία.—Εξ 1:14· 12:1-11, 29, 34· Δευ 16:3.

Τι σημαίνει η έκφραση «ανάμεσα στα δύο βράδια»;

Οι Ισραηλίτες υπολόγιζαν την ημέρα τους από τη μία δύση του ήλιου ως την άλλη. Επομένως, η ημέρα του Πάσχα άρχιζε με τη δύση του ήλιου στο τέλος της 13ης ημέρας του Αβίβ (Νισάν). Το ζώο έπρεπε να σφαχτεί «ανάμεσα στα δύο βράδια». (Εξ 12:6) Οι γνώμες διίστανται ως προς την ακριβή ώρα που εννοούνταν με αυτή την έκφραση. Σύμφωνα με ορισμένους λογίους, καθώς και με τους Καραΐτες Ιουδαίους και τους Σαμαρείτες, αυτή είναι η ώρα ανάμεσα στη δύση του ήλιου και στο βαθύ λυκόφως. Από την άλλη πλευρά, οι Φαρισαίοι και οι Ραβινιστές θεωρούσαν ότι το πρώτο βράδυ ήταν όταν ο ήλιος άρχιζε να γέρνει, ενώ το δεύτερο η πραγματική δύση. Λόγω αυτής της τελευταίας άποψης, οι ραβίνοι πιστεύουν ότι το αρνί σφαζόταν προς το τέλος της 14ης ημέρας, όχι στην αρχή της, και επομένως ότι το πασχαλινό γεύμα τρωγόταν στην πραγματικότητα τη 15η Νισάν.

Σχετικά με αυτό, οι καθηγητές Κάιλ και Ντέλιτς λένε: «Από πάρα πολύ παλιά έχουν επικρατήσει διαφορετικές απόψεις μεταξύ των Ιουδαίων όσον αφορά την ακριβή ώρα που εννοείται. Ο Άμπεν Έζρα συμφωνεί με τους Καραΐτες και τους Σαμαρείτες θεωρώντας ότι το πρώτο βράδυ είναι η ώρα που ο ήλιος βυθίζεται κάτω από τον ορίζοντα και το δεύτερο η ώρα που έχει πέσει απόλυτο σκοτάδι. Σε αυτή την περίπτωση, το διάστημα “ανάμεσα στα δύο βράδια” θα ήταν από τις 6:00 μέχρι τις 7:20. . . . Σύμφωνα με τη ραβινική άποψη, η ώρα που ο ήλιος άρχιζε να γέρνει, δηλ. από τις 3:00 ως τις 5:00, ήταν το πρώτο βράδυ, ενώ η δύση το δεύτερο. Άρα, το διάστημα “ανάμεσα στα δύο βράδια” θα ήταν από τις 3:00 ως τις 6:00. Σύγχρονοι ερμηνευτές έχουν αποφανθεί πολύ σωστά υπέρ της άποψης του Άμπεν Έζρα και του εθίμου που υιοθέτησαν οι Καραΐτες και οι Σαμαρείτες».—Σχολιολόγιο της Παλαιάς Διαθήκης (Commentary on the Old Testament), 1973, Τόμ. 1, Το Δεύτερο Βιβλίο του Μωυσή, σ. 12· βλέπε ΗΜΕΡΑ.

Από τα προαναφερθέντα, και ιδίως με βάση διάφορες περικοπές όπως τα εδάφια Έξοδος 12:17, 18, Λευιτικό 23:5-7 και Δευτερονόμιο 16:6, 7, το βάρος των αποδεικτικών στοιχείων κλίνει υπέρ του ότι η έκφραση «ανάμεσα στα δύο βράδια» εφαρμόζεται στο διάστημα ανάμεσα στη δύση του ήλιου και στο σκοτάδι. Αυτό σημαίνει ότι έτρωγαν το πασχαλινό γεύμα πολύ μετά τη δύση του ήλιου στις 14 Νισάν, διότι χρειάζονταν υπολογίσιμο χρόνο για να σφάξουν, να γδάρουν και να καλοψήσουν το ζώο. Το εδάφιο Δευτερονόμιο 16:6 παραγγέλλει: «Πρέπει να θυσιάσεις το πάσχα το βράδυ, μόλις δύσει ο ήλιος». Ο Ιησούς και οι απόστολοί του έφαγαν το πασχαλινό γεύμα «αφού βράδιασε». (Μαρ 14:17· Ματ 26:20) Ο Ιούδας βγήκε έξω αμέσως μετά τον εορτασμό του Πάσχα, «και ήταν νύχτα». (Ιωα 13:30) Ενόσω ο Ιησούς γιόρταζε το Πάσχα με τους 12 αποστόλους του, πρέπει να έγινε αρκετή συζήτηση, και επίσης ο Ιησούς πρέπει να χρειάστηκε κάποιον χρόνο για να πλύνει τα πόδια των αποστόλων. (Ιωα 13:2-5) Συνεπώς, η θέσπιση του Δείπνου του Κυρίου οπωσδήποτε έλαβε χώρα αρκετά αργά εκείνο το βράδυ.—Βλέπε ΔΕΙΠΝΟ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ.

Κατά τον εορτασμό του Πάσχα στην Αίγυπτο, η κεφαλή της οικογένειας ήταν υπεύθυνη για το σφάξιμο του αρνιού (ή του κατσικιού) σε κάθε σπιτικό, και όλοι έπρεπε να μείνουν μέσα στο σπίτι για να μη θανατωθούν από τον άγγελο. Οι συμμετέχοντες έφαγαν όρθιοι, με τους γοφούς τους περιζωσμένους, με το μπαστούνι στο χέρι και με τα σανδάλια φορεμένα ώστε να είναι έτοιμοι για μακρύ ταξίδι πάνω σε τραχύ έδαφος (ενώ τις καθημερινές εργασίες τις έκαναν συνήθως ξυπόλητοι). Τα μεσάνυχτα όλα τα πρωτότοκα των Αιγυπτίων θανατώθηκαν, αλλά ο άγγελος προσπέρασε τα σπίτια στα οποία βρισκόταν το αίμα. (Εξ 12:11, 23) Κανένα σπιτικό των Αιγυπτίων στο οποίο υπήρχε πρωτότοκο αρσενικό δεν έμεινε ανέπαφο, από την κατοικία του ίδιου του Φαραώ ως το πρωτότοκο του φυλακισμένου. Δεν θανατώθηκε ο άντρας που ήταν η κεφαλή του σπιτιού, ακόμη και αν ήταν πρωτότοκος, αλλά κάθε αρσενικό πρωτότοκο του σπιτικού το οποίο υπόκειτο στην κεφαλή, καθώς και τα αρσενικά πρωτότοκα των ζώων.—Εξ 12:29, 30· βλέπε ΠΡΩΤΟΤΟΚΟΣ.

Οι Δέκα Πληγές που επήλθαν στην Αίγυπτο αποδείχτηκαν όλες τους εκφράσεις κρίσης εναντίον των θεών της, ιδιαίτερα όμως η δέκατη, ο θάνατος των πρωτοτόκων. (Εξ 12:12) Εφόσον το κριάρι (αρσενικό πρόβατο) ήταν το ιερό ζώο του θεού Ρα, το αίμα του πασχαλινού αρνιού πάνω στους παραστάτες αποτελούσε βλασφημία για τους Αιγυπτίους. Ιερός ήταν και ο ταύρος, γι’ αυτό και η εξολόθρευση των πρωτοτόκων των ταύρων συνιστούσε πλήγμα για τον θεό Όσιρι. Ο ίδιος ο Φαραώ λατρευόταν ως γιος του Ρα. Έτσι λοιπόν, ο θάνατος του πρωτότοκου γιου του Φαραώ κατέδειξε την αδυναμία τόσο του Ρα όσο και του Φαραώ.

Στην Έρημο και στην Υποσχεμένη Γη. Γίνεται λόγος μόνο για έναν εορτασμό του Πάσχα στην έρημο. (Αρ 9:1-14) Η τήρηση του Πάσχα κατά την οδοιπορία στην έρημο πιθανόν να ήταν περιορισμένη για δύο λόγους: (1) Οι αρχικές οδηγίες του Ιεχωβά ήταν ότι το Πάσχα θα έπρεπε να τηρείται όταν θα έφταναν στην Υποσχεμένη Γη. (Εξ 12:25· 13:5) (2) Όσοι γεννήθηκαν στην έρημο δεν είχαν περιτμηθεί (Ιη 5:5), ενώ όλοι οι άρρενες που συμμετείχαν στο Πάσχα έπρεπε να είναι περιτμημένοι.—Εξ 12:45-49.

Καταγραμμένοι Εορτασμοί του Πάσχα. Στις Εβραϊκές Γραφές γίνεται άμεση μνεία για το Πάσχα (1) στην Αίγυπτο (Εξ 12), (2) στην έρημο του Σινά, στις 14 Νισάν του 1512 Π.Κ.Χ. (Αρ 9), (3) όταν έφτασαν στην Υποσχεμένη Γη, στα Γάλγαλα και αφού περιτμήθηκαν οι άρρενες, το 1473 Π.Κ.Χ. (Ιη 5), (4) όταν ο Εζεκίας αποκατέστησε την αληθινή λατρεία (2Χρ 30), (5) την εποχή του Ιωσία (2Χρ 35) και (6) αυτό που γιόρτασε ο Ισραήλ μετά την επιστροφή από τη βαβυλωνιακή εξορία (Εσδ 6). (Επίσης, στο εδ. 2Χρ 35:18 γίνεται λόγος για εορτασμούς του Πάσχα στην εποχή του Σαμουήλ και στις ημέρες των βασιλιάδων.) Αφότου οι Ισραηλίτες εγκαταστάθηκαν στη γη τους, το Πάσχα γιορταζόταν “στον τόπο που εξέλεξε ο Ιεχωβά ώστε να κάνει να κατοικήσει το όνομά του”, και όχι σε κάθε σπιτικό ή στις διάφορες πόλεις. Τελικά, εκλέχθηκε η Ιερουσαλήμ ως αυτός ο τόπος.—Δευ 16:1-8.

Προσθήκες. Αφότου ο Ισραήλ εγκαταστάθηκε στην Υποσχεμένη Γη, έγιναν ορισμένες αλλαγές και προέκυψαν διάφορες προσθήκες στον εορτασμό του Πάσχα. Δεν έτρωγαν πλέον το γεύμα όρθιοι ούτε εξοπλισμένοι για ταξίδι, διότι βρίσκονταν ήδη στη γη που τους είχε δώσει ο Θεός. Τον πρώτο αιώνα οι εορταστές είχαν το έθιμο να τρώνε το γεύμα ξαπλωμένοι στο αριστερό πλευρό, στηρίζοντας το κεφάλι τους στο αριστερό χέρι. Έτσι εξηγείται πώς ένας από τους μαθητές του Ιησού “ήταν πλαγιασμένος μπροστά στον κόλπο του Ιησού”. (Ιωα 13:23) Κατά τον εορτασμό του Πάσχα στην Αίγυπτο δεν χρησιμοποιήθηκε κρασί ούτε έδωσε ο Ιεχωβά ανάλογη εντολή. Αυτή η συνήθεια εισάχθηκε μεταγενέστερα. Ο Ιησούς δεν κατέκρινε τη χρήση κρασιού στο γεύμα—τουναντίον, ήπιε κρασί με τους αποστόλους του και κατόπιν τους πρόσφερε ένα ποτήρι για να πιουν από αυτό καθώς θέσπιζε το Δείπνο του Κυρίου, την Ανάμνηση.—Λου 22:15-18, 20.

Σύμφωνα με πηγές της Ιουδαϊκής παράδοσης, χρησιμοποιούσαν κόκκινο κρασί και περιέφεραν από χέρι σε χέρι τέσσερα ποτήρια, μολονότι στο σερβίρισμα μπορεί να υπήρχαν περισσότερα. Στη διάρκεια του γεύματος έψαλλαν τους Ψαλμούς 113 ως 118, ολοκληρώνοντας την υμνολογία με τον Ψαλμό 118. Ο Ιησούς και οι απόστολοί του ίσως έψαλαν έναν από αυτούς τους ψαλμούς κατά την ολοκλήρωση του Δείπνου του Κυρίου.—Ματ 26:30.

Έθιμα της Περιόδου του Πάσχα. Μεγάλες προετοιμασίες γίνονταν στην Ιερουσαλήμ όταν πλησίαζε η γιορτή, καθώς ο Νόμος απαιτούσε να τηρεί το Πάσχα κάθε άρρενας Ισραηλίτης και κάθε άρρενας από τους περιτμημένους πάροικους. (Αρ 9:9-14) Αυτό σημαίνει ότι τεράστια πλήθη ταξίδευαν στην πόλη μερικές ημέρες νωρίτερα. Έρχονταν πριν από το Πάσχα για να καθαριστούν τελετουργικά. (Ιωα 11:55) Λέγεται ότι στέλνονταν εργάτες περίπου έναν μήνα νωρίτερα προκειμένου να ετοιμάσουν τις γέφυρες και να επισκευάσουν τους δρόμους για την εξυπηρέτηση των προσκυνητών. Εφόσον η επαφή με νεκρό σώμα καθιστούσε κάποιον ακάθαρτο, λαβαίνονταν ειδικά προληπτικά μέτρα για την προστασία των ταξιδιωτών. Καθώς υπήρχε η συνήθεια να θάβονται οι νεκροί στην ύπαιθρο, αν πέθαιναν εκεί, οι τάφοι ασβεστώνονταν έναν μήνα νωρίτερα για να είναι ευδιάκριτοι. (Ο Ναός [The Temple], του Άλφρεντ Έντερσχαϊμ, 1874, σ. 184, 185) Αυτή η πληροφορία ρίχνει φως στα λόγια που είπε ο Ιησούς στους γραμματείς και στους Φαρισαίους, ότι έμοιαζαν με «ασβεστωμένους τάφους».—Ματ 23:27.

Όσοι έρχονταν στην Ιερουσαλήμ για τον εορτασμό του Πάσχα κατέλυαν σε σπίτια. Στα σπίτια της Ανατολής, όλα τα δωμάτια μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για διανυκτέρευση, ενώ ήταν δυνατόν να μείνουν στο ίδιο δωμάτιο αρκετά άτομα. Επίσης, μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η επίπεδη στέγη του σπιτιού. Επιπρόσθετα, πολλοί από τους εορταστές έβρισκαν κατάλυμα έξω από τα τείχη της πόλης, ιδιαίτερα στη Βηθφαγή και στη Βηθανία, δύο χωριά στις πλαγιές του Όρους των Ελαιών.—Μαρ 11:1· 14:3.

Ζητήματα Σχετικά με τη Χρονική Αλληλουχία. Το ζήτημα του μολυσμού αποτέλεσε την αφορμή για την εξής δήλωση: “Οι ίδιοι δεν μπήκαν στο ανάκτορο του κυβερνήτη, για να μη μολυνθούν αλλά να μπορέσουν να φάνε το πάσχα”. (Ιωα 18:28) Εκείνοι οι Ιουδαίοι θεωρούσαν ότι θα μολύνονταν αν εισέρχονταν σε κατοικία Εθνικού. (Πρ 10:28) Αυτή η δήλωση έγινε, όμως, «νωρίς το πρωί», επομένως αφού είχε λάβει χώρα το πασχαλινό γεύμα. Πρέπει να σημειωθεί ότι, εκείνη πλέον την εποχή, ολόκληρη αυτή η περίοδος—τόσο η ημέρα του Πάσχα όσο και η ακόλουθη Γιορτή των Άζυμων Άρτων—αποκαλούνταν ενίοτε «Πάσχα». Έχοντας υπόψη αυτό το γεγονός, ο Άλφρεντ Έντερσχαϊμ δίνει την παρακάτω εξήγηση: Μια εθελοντική ειρηνική προσφορά γινόταν το Πάσχα και μια άλλη, υποχρεωτική, την επομένη, στις 15 Νισάν, την πρώτη ημέρα της Γιορτής των Άζυμων Άρτων. Αυτή τη δεύτερη προσφορά φοβούνταν οι Ιουδαίοι ότι δεν θα μπορούσαν να φάνε αν μολύνονταν στη δικαστική αίθουσα του Πιλάτου.—Ο Ναός, 1874, σ. 186, 187.

«Η πρώτη ημέρα των άζυμων άρτων». Προκύπτει επίσης ένα ζήτημα σε σχέση με τη δήλωση στο εδάφιο Ματθαίος 26:17: «Την πρώτη ημέρα των άζυμων άρτων πλησίασαν οι μαθητές τον Ιησού, λέγοντας: “Πού θέλεις να σου ετοιμάσουμε να φας το πάσχα;”»

Η φράση «την πρώτη ημέρα» θα μπορούσε εν προκειμένω να αποδοθεί «την προηγουμένη». Αναφορικά με τη χρήση της λέξης πρώτη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, μια υποσημείωση στο εδάφιο Ματθαίος 26:17 στη Μετάφραση Νέου Κόσμου λέει: «Ή, “Την προηγουμένη”. Αυτή η απόδοση της λέξης πρῶτος ακολουθούμενης από λέξη σε γενική πτώση συμφωνεί με την έννοια και την απόδοση μιας παρόμοιας σύνταξης στα εδ. Ιωα 1:15, 30, δηλαδή “υπήρχε πριν από εμένα [πρῶτός μου ἦν]”». Σύμφωνα με το Μεγάλο Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης (των Λίντελ και Σκοτ, Εκδόσεις «Ι. Σιδέρης», 1921, τόμ. 3, σ. 774), το “πρώτος συχνάκις τίθεται αντί του προσδοκώμενου πρότερος”. Εκείνη την εποχή, η ημέρα του Πάσχα είχε καταλήξει να θεωρείται γενικά ως η πρώτη ημέρα της Γιορτής των Άζυμων Άρτων. Έτσι λοιπόν, το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο, σε αρμονία με το Ιουδαϊκό έθιμο, αφήνει το περιθώριο να έγινε η εν λόγω ερώτηση στον Ιησού την προηγουμένη του Πάσχα.

«Προετοιμασία». Στο εδάφιο Ιωάννης 19:14, ο απόστολος Ιωάννης, καθώς περιγράφει το τελικό μέρος της δίκης του Ιησού ενώπιον του Πιλάτου, λέει: «Ήταν δε προετοιμασία του πάσχα· ήταν περίπου η έκτη ώρα [της ημέρας, ανάμεσα στις 11:00 π.μ. και στις 12 το μεσημέρι]». Αυτό, φυσικά, τοποθετείται μετά το πασχαλινό γεύμα, το οποίο είχαν φάει την προηγούμενη νύχτα. Παρόμοιες εκφράσεις βρίσκονται στα εδάφια 31 και 42. Εδώ, η λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου που μεταφράζεται «προετοιμασία» είναι η λέξη παρασκευή. Αυτή η λέξη φαίνεται ότι προσδιορίζει, όχι την προηγουμένη της 14ης Νισάν, αλλά την προηγουμένη του εβδομαδιαίου Σαββάτου, το οποίο, σε αυτή την περίπτωση, ήταν “μεγάλο”, δηλαδή δεν ήταν Σάββατο μόνο επειδή ήταν η 15η Νισάν, η πρώτη ημέρα της καθαυτό Γιορτής των Άζυμων Άρτων, αλλά επειδή ήταν και εβδομαδιαίο Σάββατο. Αυτό είναι εύλογο, εφόσον, όπως ειπώθηκε ήδη, η λέξη «Πάσχα» χρησιμοποιούνταν μερικές φορές αναφερόμενη σε ολόκληρη τη γιορτή.—Ιωα 19:31· βλέπε ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ.

Προφητική Σημασία. Ο απόστολος Παύλος, παροτρύνοντας τους Χριστιανούς να διάγουν καθαρή ζωή, αποδίδει εξεικονιστική σημασία στο Πάσχα, λέγοντας: «Διότι πράγματι ο Χριστός, το πάσχα μας, έχει θυσιαστεί». (1Κο 5:7) Εδώ παρομοιάζει τον Χριστό Ιησού με το αρνί του Πάσχα. Ο Ιωάννης ο Βαφτιστής είπε, δείχνοντας τον Ιησού: «Να το Αρνί του Θεού το οποίο αφαιρεί την αμαρτία του κόσμου!» (Ιωα 1:29) Ο Ιωάννης ίσως είχε κατά νου το αρνί του Πάσχα ή μπορεί να σκεφτόταν το αρσενικό πρόβατο που πρόσφερε ο Αβραάμ αντί για το γιο του, τον Ισαάκ, ή το αρσενικό αρνί που προσφερόταν στο θυσιαστήριο του Θεού στην Ιερουσαλήμ καθημερινά, πρωί και βράδυ.—Γε 22:13· Εξ 29:38-42.

Ορισμένα χαρακτηριστικά του εορτασμού του Πάσχα εκπληρώθηκαν από τον Ιησού. Μια εκπλήρωση έγκειται στο γεγονός ότι το αίμα που υπήρχε στα σπίτια, στην Αίγυπτο, διέσωσε τα πρωτότοκα από το χέρι του εξολοθρευτή αγγέλου. Ο Παύλος χαρακτηρίζει τους χρισμένους Χριστιανούς ως την εκκλησία των πρωτοτόκων (Εβρ 12:23) και τον Χριστό ως τον απελευθερωτή τους μέσω του αίματός του. (1Θε 1:10· Εφ 1:7) Δεν έπρεπε να σπάζουν κανένα κόκαλο από το αρνί του Πάσχα. Είχε προφητευτεί ότι δεν θα έσπαζε κανένα από τα κόκαλα του Ιησού, και αυτό εκπληρώθηκε κατά το θάνατό του. (Ψλ 34:20· Ιωα 19:36) Επομένως, το Πάσχα που γιόρταζαν οι Ιουδαίοι επί αιώνες ήταν ένα από εκείνα τα πράγματα μέσω των οποίων ο Νόμος παρείχε σκιά των μελλοντικών πραγμάτων και έστρεφε την προσοχή στον Ιησού Χριστό, «το Αρνί του Θεού».—Εβρ 10:1· Ιωα 1:29.

ΠΑΣΧΩΡ

(Πασχώρ).

1. Πατέρας κάποιου Γεδαλία, ενός από τους άρχοντες του Ιούδα που έριξαν τον Ιερεμία σε μια στέρνα.—Ιερ 38:1, 4, 6.

2. Άρχοντας, μέλος της αντιπροσωπείας που έστειλε ο Βασιλιάς Σεδεκίας στον Ιερεμία για να πληροφορηθεί το μέλλον της Ιερουσαλήμ. (Ιερ 21:1, 2) Ο Πασχώρ ζήτησε μαζί με άλλους από το βασιλιά να θανατωθεί ο Ιερεμίας. (Ιερ 38:1, 4, 6) Σε αυτά τα δύο αποσπάσματα ο Πασχώρ αποκαλείται «γιος του Μαλχία». Η οικογένεια των ιερέων που επέστρεψαν από τη βαβυλωνιακή εξορία είχε στη γενεαλογία της έναν παρόμοιο κρίκο, “τον Πασχώρ, γιο του Μαλχία”. (1Χρ 9:12· Νε 11:12) Αν ο άρχοντας Πασχώρ ήταν όντως ιερέας, ίσως είναι αυτός από τον οποίο πήραν το όνομά τους «οι γιοι του Πασχώρ» (Αρ. 4).

3. Ιερέας, «ο γιος [ή απόγονος] του Ιμμήρ, . . . ο αρχιεπίτροπος στον οίκο του Ιεχωβά». Ο Πασχώρ, εκδηλώνοντας την αντίθεσή του στις προφητείες του Ιερεμία, τον χτύπησε και τον έβαλε στα ξύλινα δεσμά, από όπου τον ελευθέρωσε την επόμενη ημέρα. Ως αποτέλεσμα, ο Ιεχωβά προείπε, μέσω του Ιερεμία, ότι ο Πασχώρ θα εξοριζόταν και θα πέθαινε στη Βαβυλώνα, γι’ αυτό και τον μετονόμασε από Πασχώρ σε “Τρόμο από παντού” (εβρ., Μαγώρ μισσαβίβ) (Ιερ 20:1-6), μια έκφραση που εμφανίζεται αρκετές φορές στο βιβλίο του Ιερεμία.—Ιερ 6:25· 20:3, 10· 46:5· 49:29.

4. «Οι γιοι του Πασχώρ» ήταν ένας πατρικός οίκος ιερέων. Το 537 Π.Κ.Χ., 1.247 μέλη αυτού του οίκου επέστρεψαν από την εξορία μαζί με τον ιερέα Ιησού. (Εσδ 2:1, 2, 36, 38· Νε 7:41) Έξι από αυτούς παντρεύτηκαν αλλοεθνείς γυναίκες αλλά τις εξαπέστειλαν μετά την άφιξη του Έσδρα το 468 Π.Κ.Χ.—Εσδ 10:22, 44· βλέπε Αρ. 2.

5. Ιερέας, ή κάποιος προπάτοράς του, ο οποίος την εποχή του Κυβερνήτη Νεεμία υποστήριξε τη διαθήκη που προέβλεπε ότι δεν έπρεπε να λαμβάνονται αλλοεθνείς σύζυγοι.—Νε 9:38· 10:1, 3, 8.

ΠΑΤΑΡΑ

(Πάταρα).

Το λιμάνι της Λυκίας όπου, πιθανότατα το 56 Κ.Χ., ο απόστολος Παύλος και οι σύντροφοί του μετεπιβιβάστηκαν σε ένα πλοίο το οποίο πήγαινε στη Φοινίκη. (Πρ 21:1, 2) Τα Πάταρα ταυτίζονται σήμερα με τα αρχαία μνημεία που υπάρχουν στο χωριό Γκελεμίς, στην ορεινή νοτιοδυτική ακτή της Μικράς Ασίας, και βρίσκονται περίπου 10 χλμ. Α των εκβολών του ποταμού Ξάνθου (Κοντζά). Αποτελούσαν ενδιάμεσο σταθμό για τα πλοία που έρχονταν από την Ιταλία, την Αίγυπτο, τη Συρία και άλλα μέρη και ήταν το κυριότερο λιμάνι για τις πόλεις που βρίσκονταν κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού Ξάνθου.

Στο εδάφιο Πράξεις 21:1 ορισμένα αρχαία χειρόγραφα προσθέτουν τη φράση και Μύρα μετά τα Πάταρα. Αν αυτή η προσθήκη είναι σωστή, τότε το πλοίο στο οποίο επιβιβάστηκε ο Παύλος φεύγοντας από τη Μίλητο είτε πέρασε από τα Πάταρα είτε σταμάτησε εκεί, ενώ η μετεπιβίβαση σε άλλο πλοίο έλαβε χώρα στα Μύρα και όχι στα Πάταρα.

ΠΑΤΕΡΑΣ

Η εβραϊκή λέξη ’αβ, η οποία μεταφράζεται «πατέρας», είναι ηχομιμητική, παρμένη από τους πρώτους και απλούστερους ήχους που προφέρουν τα χείλη του βρέφους. Τόσο ο όρος ’αβ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου όσο και η αντίστοιχη λέξη πατήρ του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου χρησιμοποιούνται με διάφορες έννοιες: για το γεννήτορα κάποιου ατόμου (Παρ 23:22· Ζαχ 13:3· Λου 1:67), την κεφαλή ενός σπιτικού ή μιας πατρογονικής οικογένειας (Γε 24:40· Εξ 6:14), τον πρόγονο (Γε 28:13· Ιωα 8:53), τον ιδρυτή ενός έθνους (Ματ 3:9), τον ιδρυτή μιας τάξης ή επαγγέλματος (Γε 4:20, 21), τον προστάτη (Ιωβ 29:16· Ψλ 68:5), την πηγή κάποιου πράγματος (Ιωβ 38:28) και ως προσφώνηση σεβασμού (2Βα 5:13· Πρ 7:2).

Ο Ιεχωβά Θεός ως Δημιουργός αποκαλείται Πατέρας. (Ησ 64:8· παράβαλε Πρ 17:28, 29.) Είναι επίσης ο Πατέρας των γεννημένων από το πνεύμα Χριστιανών, ο δε αραμαϊκός όρος ’Αββά’ χρησιμοποιείται ως έκφραση σεβασμού και στενής υιικής σχέσης. (Ρω 8:15· βλέπε ΑΒΒΑ.) Όλοι όσοι εκφράζουν πίστη ελπίζοντας να αποκτήσουν αιώνια ζωή μπορούν να απευθύνονται στον Θεό αποκαλώντας τον Πατέρα. (Ματ 6:9) Ο Ιησούς Χριστός, ο Μεσσίας, εφόσον είναι ο Πρώτιστος Παράγοντας ζωής τον οποίο χρησιμοποιεί ο Θεός, ονομάστηκε προφητικά Αιώνιος Πατέρας. (Ησ 9:6) Επίσης, όποιος έχει μιμητές και οπαδούς, ή άτομα που εκδηλώνουν τις δικές του ιδιότητες, θεωρείται πατέρας τους. (Ματ 5:44, 45· Ρω 4:11, 12) Με αυτή την έννοια λέγεται ότι ο Διάβολος είναι πατέρας.—Ιωα 8:44· παράβαλε Γε 3:15.

Ο Ιησούς απαγόρευσε το να χρησιμοποιείται για ανθρώπους ο όρος «πατέρας» ως τυπικός ή θρησκευτικός τίτλος. (Ματ 23:9) Επειδή ο Παύλος είχε μεταδώσει τα καλά νέα σε ορισμένους Χριστιανούς και τους είχε θρέψει πνευματικά, ήταν σαν πατέρας για αυτούς, αλλά σε κανένα εδάφιο δεν χρησιμοποιείται για αυτόν ο όρος «πατέρας» ως θρησκευτικός τίτλος. (1Κο 4:14, 15) Ο Παύλος παρομοίασε τον εαυτό του τόσο με πατέρα όσο και με μητέρα σε σχέση με τους Θεσσαλονικείς Χριστιανούς. (1Θε 2:7, 11) Μολονότι στα εδάφια Λουκάς 16:24, 30 γίνεται αναφορά στον «πατέρα Αβραάμ», αυτός ο χαρακτηρισμός έχει βασικά την έννοια της σαρκικής καταγωγής.

Εξουσία και Ευθύνες του Πατέρα. Όπως περιγράφεται στην Αγία Γραφή, ο πατέρας ήταν η κεφαλή του σπιτικού, ο φύλακας, ο προστάτης, αυτός που έπαιρνε τις τελικές αποφάσεις και ο κριτής της οικογενειακής ομάδας. (1Κο 11:3· Γε 31:32) Μεταξύ των πατριαρχών, καθώς επίσης στον Ισραήλ πριν από την επιλογή του Λευιτικού ιερατείου, ο πατέρας ήταν αυτός που εκπροσωπούσε την οικογένειά του στη λατρεία ως ιερέας. (Γε 12:8· Ιωβ 1:5· Εξ 19:22) Ο πατέρας εξουσίαζε το σπιτικό του μέχρι το θάνατό του. Αν ο γιος παντρευόταν και δημιουργούσε ανεξάρτητο σπιτικό, τότε γινόταν κεφαλή εκείνου του σπιτικού, μολονότι εξακολουθούσε να εκδηλώνει τον απαιτούμενο σεβασμό προς τον πατέρα. Όταν μια κόρη παντρευόταν, είχε ως κεφαλή της το σύζυγό της. (Αρ 30:3-8) Στους Βιβλικούς χρόνους ο πατέρας συνήθως κανόνιζε το γάμο των παιδιών του. Αν περιερχόταν σε δεινή οικονομική θέση, μπορούσε να πουλήσει την κόρη του ως δούλη, υπό κάποιους περιοριστικούς όρους που αποσκοπούσαν στην προστασία της.—Εξ 21:7.

Πατρική Φροντίδα για τα Μέλη της Οικογένειας. Ως εκπρόσωπος του Θεού, ο πατέρας έχει την ευθύνη να φροντίζει να διδάσκονται οι αρχές του Θεού στο σπιτικό του. (Γε 18:19· Εφ 6:4· Δευ 6:6, 7) Τα καθήκοντά του στον τομέα της διδασκαλίας και της διαπαιδαγώγησης περιλαμβάνουν επίσης προσωπικές οδηγίες και εντολές, στην εκτέλεση των οποίων βοηθάει η μητέρα. (Παρ 1:8· 6:20) Ο θεοφοβούμενος πατέρας έχει μεγάλη αγάπη για τα παιδιά του και τα νουθετεί και τα παρηγορεί με πολλή τρυφερότητα. (1Θε 2:11· Ωσ 11:3) Για να περπατούν στο σωστό δρόμο, τα διαπαιδαγωγεί, τα διορθώνει και τα ελέγχει. (Εβρ 12:9· Παρ 3:12) Βρίσκει ευχαρίστηση στους γιους του και χαίρεται ιδιαίτερα όταν αυτοί εκδηλώνουν σοφία. (Παρ 10:1) Από την άλλη πλευρά, λυπάται βαθιά και δυσφορεί όταν τα παιδιά του ακολουθούν πορεία αφροσύνης. (Παρ 17:21, 25) Πρέπει να είναι συμπονετικός και ελεήμων. (Μαλ 3:17· Ψλ 103:13) Πρέπει να λαβαίνει υπόψη του τις ανάγκες και τα αιτήματά τους. (Ματ 7:9-11) Οι πολλές περιγραφές της αγάπης και της φροντίδας του Θεού για το λαό του θέτουν ένα υπόδειγμα για τους ανθρώπινους πατέρες.

Γενεαλογική Χρήση του Πατρώνυμου. Η καταγωγή ενός άντρα προσδιοριζόταν συνήθως μέσω του πατέρα, όχι μέσω της μητέρας. Γι’ αυτό, μολονότι, όπως φαίνεται, υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να πιστεύουμε ότι ο Λουκάς παρουσιάζει τη γενεαλογία του Ιησού μέσω της μητέρας του (μια εξαίρεση στο γενικό κανόνα), ο ίδιος δεν αναφέρει πουθενά τη Μαρία. Προφανώς αναφέρει το σύζυγό της τον Ιωσήφ ως γιο του Ηλί, ο οποίος κατά τα φαινόμενα ήταν ο πατέρας της Μαρίας. Αυτό δεν ήταν καθόλου άτοπο, διότι ο Ιωσήφ ήταν γαμπρός του Ηλί.—Βλέπε ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ.

Εφόσον δεν υπήρχαν επώνυμα, για να ξεχωρίσουν κάποιον συνήθως αναφέρονταν σε αυτόν ως το γιο του «Τάδε». Παραδείγματος χάρη, ο Ισαάκ αποκαλούνταν “ο γιος του Αβραάμ”. (Γε 25:19) Πολλά εβραϊκά ονόματα περιλάμβαναν το εβραϊκό πρόθημα μπεν ή το αραμαϊκό πρόθημα μπαρ, τα οποία σημαίνουν «γιος» και αποδίδονται στην ελληνική ως βεν και βαρ αντίστοιχα, ακολουθούμενο από το πατρώνυμο εν είδει επονομασίας, όπως «Βεν Ωρ» (1Βα 4:8, ΛΧ· «ο γιος του Χουρ», ΜΝΚ) και «Σίμων Βαρ-ιωνάς» ή “Σίμων γιος του Ιωνά”.—Ματ 16:17.

ΠΑΤΗΤΗΡΙ

Κατασκευή η οποία χρησιμοποιείται για την άσκηση πίεσης σε ορισμένους καρπούς με σκοπό την εκχύμωσή τους. Εφόσον το μάζεμα των ελιών γινόταν μετά τον τρύγο, συνήθως χρησιμοποιούνταν τα ίδια πατητήρια για την εξαγωγή τόσο του μούστου όσο και του ελαιόλαδου, μολονότι για τις ελιές χρησιμοποιούνταν επίσης και ένας τύπος πιεστηρίου με στύλους.

Τα κοινά πατητήρια αποτελούνταν συνήθως από δύο αβαθή κοιλώματα όμοια με νιπτήρες, λαξευμένα σε φυσικό ασβεστόλιθο, το ένα από τα οποία βρισκόταν πιο ψηλά σε σχέση με το άλλο και συνδεόταν με αυτό μέσω ενός μικρού αγωγού. (Αρ 18:27, 30· 2Βα 6:27) Τα σταφύλια ή οι ελιές πατιούνταν ή συνθλίβονταν στην πάνω λεκάνη (γκαθ, Νε 13:15), και οι χυμοί λόγω της βαρύτητας έρρεαν στη χαμηλότερη λεκάνη του πατητηριού (γέκεβ, Κρ 7:25· Παρ 3:10· Ιωλ 2:24· Αγγ 2:16). Στο εδάφιο Ιωήλ 3:13 εμφανίζονται και οι δύο λέξεις: «Ελάτε, κατεβείτε, γιατί γέμισε το πατητήρι [γκαθ]. Οι λεκάνες στα πατητήρια [χαγεκαβίμ, πληθυντικός της λέξης γέκεβ] ξεχειλίζουν». Προφανώς η λέξη γέκεβ χρησιμοποιούνταν επίσης αναφορικά με πατητήρια αποτελούμενα από μία λεκάνη, στα οποία γινόταν τόσο το πάτημα των σταφυλιών όσο και η συλλογή του μούστου. (Ιωβ 24:11· Ησ 5:2· 16:10· Ιερ 48:33) Οι πυθμένες αυτών των πατητηριών ήταν πιο επικλινείς από του συνηθισμένου τύπου με τις δύο λεκάνες ώστε να διευκολύνεται η συλλογή του μούστου στη χαμηλότερη πλευρά. Για το πατητήρι που ήταν μακρόστενο, σαν σκάφη, το εβραϊκό κείμενο χρησιμοποιεί τη λέξη πουράχ. (Ησ 63:3· Αγγ 2:16) Και οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές αναφέρουν το πατητήρι (ληνός, Ματ 21:33) καθώς και το «άνοιγμα για το πατητήρι» (ὑπολήνιον, Μαρ 12:1).

Ανακαλύφτηκε ένα πατητήρι αυτού του είδους, το οποίο είχε τετράγωνη πάνω λεκάνη, με μήκος πλευράς 2,4 μ. και βάθος 38 εκ. Η μικρότερη λεκάνη, που βρισκόταν περίπου 0,6 μ. πιο χαμηλά και όπου έρρεε ο μούστος, ήταν επίσης τετράγωνη, με μήκος πλευράς 1,2 μ. και βάθος 0,9 μ. Σε τέτοιο πατητήρι αλώνιζε ο Γεδεών το σιτάρι του.—Κρ 6:11.

Η σύνθλιψη των καρπών σε αυτά τα πατητήρια γινόταν συνήθως με γυμνά πόδια ή με βαριές πέτρες. Δύο ως εφτά ή και περισσότεροι πατητές εργάζονταν ομαδικά στο πατητήρι. Γι’ αυτό, ήταν αξιοσημείωτο το ότι ο Ησαΐας είπε πως ο Μεγάλος Πατητής, ο Ιεχωβά, θα πατήσει το πατητήρι του κρασιού μόνος του. (Ησ 63:3) Πάνω από τα κεφάλια των πατητών υπήρχε ένα δοκάρι με κρεμασμένα σχοινιά από τα οποία κρατιούνταν για να στηρίζονται. «Το αίμα των σταφυλιών» πιτσίλιζε και λέρωνε τα ενδύματά τους. (Γε 49:11· Ησ 63:2) Μολονότι το πάτημα των σταφυλιών συνεπαγόταν πολλή και σκληρή εργασία, αυτή η περίοδος ήταν συνήθως καιρός χαράς. Οι χαρούμενες φωνές και τα τραγούδια βοηθούσαν τους πατητές να κρατούν το ρυθμό. (Κρ 9:27· Ιερ 25:30· 48:33) Η έκφραση «για Γιττίθ» (απόδοση ὑπέρ τῶν ληνῶν στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα και στη λατινική Βουλγάτα) η οποία εμφανίζεται στην επιγραφή τριών Ψαλμών (8, 81, 84) ίσως υποδηλώνει ότι επρόκειτο για τραγούδια του τρύγου.

Μεταφορική Χρήση. Σε αρκετές Γραφικές περικοπές αναφέρεται το πατητήρι με μεταφορική έννοια. (Ησ 63:2, 3· Θρ 1:15) Την ημέρα του Ιεχωβά, κατά την οποία πλήθη είναι συναγμένα στην κοιλάδα της απόφασης, δίνεται η εντολή: «Βάλτε με ορμή δρεπάνι, γιατί ωρίμασε ο θερισμός. Ελάτε, κατεβείτε, γιατί γέμισε το πατητήρι. Οι λεκάνες στα πατητήρια ξεχειλίζουν· διότι έγινε άφθονη η κακία τους». (Ιωλ 3:13, 14) Παρόμοια, ο Ιωάννης είδε σε όραμα ότι «το κλήμα της γης» ρίχτηκε «στο μεγάλο πατητήρι του θυμού του Θεού» και εκεί πατήθηκε ώσπου «βγήκε αίμα από το πατητήρι που έφτασε μέχρι τα χαλινάρια των αλόγων». Αυτός ο οποίος αποκαλείται «Πιστός και Αληθινός», «Ο Λόγος του Θεού», είναι εκείνος που πατάει αυτό το πατητήρι του «θυμού της οργής του Θεού του Παντοδύναμου».—Απ 14:19, 20· 19:11-16.

ΠΑΤΜΟΣ

(Πάτμος).

Νησί όπου είχε εξοριστεί ο απόστολος Ιωάννης “επειδή μιλούσε για τον Θεό και έδινε μαρτυρία για τον Ιησού”. (Απ 1:9) Ενόσω βρισκόταν εκεί, ο Ιωάννης έλαβε την Αποκάλυψη. Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, ο Ιωάννης, ο οποίος καταδικάστηκε από τον Δομιτιανό να ζει στην Πάτμο, αφέθηκε ελεύθερος μετά το θάνατο αυτού του ηγεμόνα (96 Κ.Χ.).—Οι Προ της Συνόδου της Νίκαιας Πατέρες (The Ante-Nicene Fathers), Τόμ. 8, σ. 562, «Έργα του Αγίου Αποστόλου και Ευαγγελιστή Ιωάννη του Θεολόγου».

Η Πάτμος—στο Ικάριο Πέλαγος (μέρος του Αιγαίου) περίπου 55 χλμ. Δ της Μικράς Ασίας—βρισκόταν περίπου 60 χλμ. ΔΝΔ της Μιλήτου, ενώ καθεμιά από τις εφτά εκκλησίες που τυγχάνουν ειδικής μνείας στο 2ο και στο 3ο κεφάλαιο της Αποκάλυψης βρισκόταν σε απόσταση μικρότερη των 240 χλμ. από αυτήν. Πρόκειται για ένα μικρό ηφαιστειακό νησί που διαθέτει εξαιρετικά ακανόνιστη ακτογραμμή και είναι σε μεγάλο βαθμό άγονο και βραχώδες. Σήμερα, όμως, καλλιεργούνται εκεί σιτάρι, ελιές και σταφύλια. Προφανώς εξαιτίας της απομόνωσης που τη χαρακτήριζε, η Πάτμος, όπως και άλλα νησιά του Αιγαίου, χρησιμοποιούνταν ως νησί για καταδίκους.

ΠΑΤΡΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ

Βλέπε ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ.

ΠΑΤΡΟΒΑΣ

(Πατρόβας).

Κάποιος Χριστιανός της εκκλησίας της Ρώμης στον οποίο στέλνει χαιρετισμούς ο Παύλος στην επιστολή του.—Ρω 16:14.

ΠΑΥΛΟΣ

(Παύλος) [από το λατ. Paulus· σημαίνει «Μικρός»].

Ισραηλίτης από τη φυλή του Βενιαμίν και απόστολος του Ιησού Χριστού. (Εφ 1:1· Φλπ 3:5) Παρότι ίσως είχε από παιδί δύο ονόματα, τόσο το εβραϊκό Σαούλ (Σαύλος) όσο και το ρωμαϊκό Παύλος (Πρ 9:17· 2Πε 3:15), ο απόστολος αυτός πιθανώς διάλεξε να αποκαλείται με το ρωμαϊκό όνομα λαβαίνοντας υπόψη την αποστολή που είχε να διακηρύττει τα καλά νέα στους μη Ιουδαίους.—Πρ 9:15· Γα 2:7, 8.

Ο Παύλος γεννήθηκε στην Ταρσό, μια σημαντική πόλη της Κιλικίας. (Πρ 21:39· 22:3) Οι γονείς του ήταν Εβραίοι και προφανώς οπαδοί της φαρισαϊκής παράταξης του Ιουδαϊσμού. (Πρ 23:6· Φλπ 3:5) Γεννήθηκε Ρωμαίος πολίτης (Πρ 22:28)—η ρωμαϊκή υπηκοότητα είχε ίσως δοθεί στον πατέρα του λόγω κάποιων υπηρεσιών που είχε προσφέρει. Ο Παύλος έμαθε την τέχνη του σκηνοποιού μάλλον από τον πατέρα του. (Πρ 18:3) Στην Ιερουσαλήμ, όμως, έλαβε εκπαίδευση από τον πολυμαθή Φαρισαίο Γαμαλιήλ, και από αυτό συμπεραίνουμε ότι προερχόταν από επιφανή οικογένεια. (Πρ 22:3· 5:34) Ήξερε καλά τουλάχιστον δύο γλώσσες, την ελληνική και την εβραϊκή. (Πρ 21:37-40) Τον καιρό που ταξίδευε ως ιεραπόστολος δεν ήταν παντρεμένος. (1Κο 7:8) Εκείνη γενικά την περίοδο, αν όχι και νωρίτερα, είχε μια αδελφή και έναν ανιψιό που κατοικούσαν στην Ιερουσαλήμ.—Πρ 23:16-22.

Ο απόστολος Παύλος είχε το προνόμιο να γράψει περισσότερα βιβλία, συγκεκριμένα επιστολές, των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών από οποιονδήποτε άλλον. Έλαβε υπερφυσικά οράματα (2Κο 12:1-5) και, μέσω του αγίου πνεύματος, μπορούσε να μιλάει αρκετές ξένες γλώσσες.—1Κο 14:18.

Διωγμός, Μεταστροφή, Αρχική Περίοδος της Διακονίας Του. Το Βιβλικό υπόμνημα παρουσιάζει πρώτη φορά τον Σαύλο, δηλαδή τον Παύλο, ως το “νεαρό άντρα” στα πόδια του οποίου άφησαν τα εξωτερικά τους ενδύματα οι ψευδομάρτυρες που λιθοβόλησαν τον Στέφανο, το μαθητή του Χριστού. (Πρ 6:13· 7:58) Ο Παύλος επιδοκίμασε το φόνο του Στεφάνου και, εξαιτίας παροδηγημένου ζήλου για την παράδοση, άρχισε μια εκστρατεία άγριου διωγμού εναντίον των ακολούθων του Χριστού. Όταν επρόκειτο να εκτελεστούν, ψήφιζε εναντίον τους. Όταν δικάζονταν στις συναγωγές, προσπαθούσε να τους εξαναγκάσει να αποκηρύξουν την πίστη τους. Επέκτεινε δε το διωγμό και σε άλλες πόλεις εκτός της Ιερουσαλήμ, εξασφαλίζοντας μάλιστα γραπτή έγκριση από τον αρχιερέα να ψάξει για μαθητές του Χριστού βορειότερα, ως και στη Δαμασκό της Συρίας, και να τους φέρει δεμένους στην Ιερουσαλήμ, πιθανότατα για να δικαστούν από το Σάνχεδριν.—Πρ 8:1, 3· 9:1, 2· 26:10, 11· Γα 1:13, 14.

Καθώς ο Παύλος πλησίαζε στη Δαμασκό, ο Χριστός Ιησούς τού αποκαλύφτηκε μέσα σε αστραποβόλο φως και του ανέθεσε την αποστολή να είναι υπηρέτης και μάρτυρας των όσων είχε δει αλλά και όσων έμελλε να δει. Παρότι εκείνοι που συνόδευαν τον Παύλο έπεσαν και αυτοί στο έδαφος εξαιτίας της φανέρωσης αυτής και άκουσαν μια φωνή, μόνο ο Παύλος κατάλαβε τι έλεγε η φωνή και τυφλώθηκε, οπότε χρειάστηκε να τον οδηγήσουν από το χέρι για να φτάσουν στη Δαμασκό. (Πρ 9:3-8· 22:6-11· 26:12-18) Επί τρεις ημέρες ούτε έτρωγε ούτε έπινε. Κατόπιν, ενώ προσευχόταν στο σπίτι κάποιου Ιούδα στη Δαμασκό, είδε σε όραμα τον Ανανία, έναν μαθητή του Χριστού, να μπαίνει μέσα και να του αποκαθιστά την όραση. Όταν το όραμα πραγματοποιήθηκε, ο Παύλος βαφτίστηκε, έλαβε άγιο πνεύμα, έφαγε και πήρε δύναμη.—Πρ 9:9-19.

Το υπόμνημα των εδαφίων Πράξεις 9:20-25 αναφέρει ότι ο Παύλος έμεινε λίγο καιρό με τους μαθητές στη Δαμασκό και «αμέσως» άρχισε να κηρύττει στις συναγωγές εκεί. Περιγράφει τη δράση του στο έργο κηρύγματος μέχρι τη στιγμή που αναγκάστηκε να φύγει από τη Δαμασκό εξαιτίας μιας πλεκτάνης εναντίον της ζωής του. Από την άλλη μεριά, στην επιστολή του Παύλου προς τους Γαλάτες αναφέρεται ότι μετά τη μεταστροφή του έφυγε στην Αραβία και κατόπιν επέστρεψε στη Δαμασκό. (Γα 1:15-17) Το πότε ακριβώς έγινε το ταξίδι στην Αραβία δεν είναι δυνατόν να τοποθετηθεί με ακρίβεια μέσα στη σειρά αυτών των γεγονότων.

Ο Παύλος μπορεί να πήγε στην Αραβία αμέσως μετά τη μεταστροφή του προκειμένου να στοχαστεί γύρω από το θέλημα του Θεού για αυτόν. Εν τοιαύτη περιπτώσει, η λέξη «αμέσως» που χρησιμοποιεί ο Λουκάς θα σήμαινε ότι ο Παύλος άρχισε να κηρύττει αμέσως μόλις επέστρεψε στη Δαμασκό και συνδέθηκε με τους μαθητές εκεί. Ωστόσο, στο εδάφιο Γαλάτες 1:17 ο Παύλος προφανώς τονίζει το γεγονός ότι δεν ανέβηκε αμέσως στην Ιερουσαλήμ, ότι το μόνο μέρος έξω από τη Δαμασκό στο οποίο πήγε εκείνον τον πρώτο καιρό ήταν η Αραβία. Έτσι λοιπόν, το ταξίδι στην Αραβία δεν είναι απαραίτητο να έλαβε οπωσδήποτε χώρα αμέσως μετά τη μεταστροφή του. Ο Παύλος ενδέχεται να έμεινε στην αρχή μερικές ημέρες στη Δαμασκό και πολύ σύντομα να προέβη σε δημόσια αποκήρυξη της προηγούμενης διωκτικής πορείας του, δηλώνοντας στις συναγωγές την πίστη του στον Χριστό. Κατόπιν μπορεί να ταξίδεψε στην Αραβία (άγνωστο για ποιο λόγο) και, μόλις επέστρεψε, να συνέχισε με μεγαλύτερη δύναμη το κήρυγμα στη Δαμασκό, σε σημείο που οι διώκτες του προσπάθησαν να τον θανατώσουν. Οι δύο αφηγήσεις αλληλοσυμπληρώνονται μάλλον παρά αντιφάσκουν μεταξύ τους, και το μόνο πρόβλημα είναι η ακριβής σειρά των γεγονότων, η οποία απλούστατα δεν διευκρινίζεται.

Όταν έφτασε στην Ιερουσαλήμ (ενδεχομένως το 36 Κ.Χ.· τα τρία χρόνια που αναφέρονται στο εδάφιο Γαλάτες 1:18 πιθανώς ισοδυναμούν με μέρη τριών χρόνων), ο Παύλος διαπίστωσε πως οι αδελφοί εκεί δεν πίστευαν ότι ήταν μαθητής. Ωστόσο, ο Βαρνάβας «πρόστρεξε σε βοήθειά του και τον οδήγησε στους αποστόλους», προφανώς στον Πέτρο και στον «Ιάκωβο, τον αδελφό του Κυρίου». (Ο Ιάκωβος, παρ’ όλο που δεν ήταν από τους 12, μπορούσε να αποκαλείται απόστολος επειδή ήταν απόστολος της εκκλησίας της Ιερουσαλήμ.) Ο Παύλος έμεινε 15 ημέρες με τον Κηφά (Πέτρο). Όσο ήταν στην Ιερουσαλήμ, ο Παύλος μιλούσε με τόλμη στο όνομα του Ιησού. Όταν οι αδελφοί έμαθαν ότι γι’ αυτόν το λόγο οι ελληνόφωνοι Ιουδαίοι έκαναν απόπειρες να τον σκοτώσουν, «τον κατέβασαν στην Καισάρεια και τον έστειλαν στην Ταρσό».—Πρ 9:26-30· Γα 1:18-21.

Φαίνεται ότι ο Παύλος (γύρω στο 41 Κ.Χ.) είχε το προνόμιο να δει ένα υπερφυσικό όραμα, το οποίο ήταν τόσο ζωντανό ώστε δεν γνώριζε αν, όταν αρπάχθηκε «στον τρίτο ουρανό», ήταν με το σώμα ή έξω από το σώμα. “Ο τρίτος ουρανός” φαίνεται πως αναφέρεται στην υπέρτατη μορφή διακυβέρνησης της Μεσσιανικής Βασιλείας.—2Κο 12:1-4.

Αργότερα, ο Βαρνάβας έφερε από την Ταρσό τον Σαύλο για να βοηθήσει στο έργο που γινόταν ανάμεσα στους ελληνόφωνους της Αντιόχειας. Γύρω στο 46 Κ.Χ., έπειτα από έναν χρόνο έργου στην Αντιόχεια, η εκκλησία έστειλε τον Παύλο και τον Βαρνάβα στην Ιερουσαλήμ με μια διακονία βοήθειας για τους αδελφούς εκεί. (Πρ 11:22-30) Συνοδευόμενοι από τον Ιωάννη Μάρκο επέστρεψαν στην Αντιόχεια. (Πρ 12:25) Έπειτα, το άγιο πνεύμα κατηύθυνε να ξεχωριστούν ο Παύλος και ο Βαρνάβας για ένα ειδικό έργο.—Πρ 13:1, 2.

Πρώτο Ιεραποστολικό Ταξίδι. (ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 2, σ. 747) Ακολουθώντας την κατεύθυνση του πνεύματος, ο Παύλος, συνοδευόμενος από τον Βαρνάβα και τον Ιωάννη Μάρκο, τον οποίο είχαν ως υπηρέτη τους, άρχισε το πρώτο ιεραποστολικό του ταξίδι (περ. 47-48 Κ.Χ.). Από τη Σελεύκεια, το λιμάνι της Αντιόχειας, απέπλευσαν για την Κύπρο. Στις συναγωγές της Σαλαμίνας, στα ανατολικά παράλια της Κύπρου, «άρχισαν να διαγγέλλουν το λόγο του Θεού». Αφού διέσχισαν το νησί έφτασαν στην Πάφο, στα δυτικά παράλια. Εκεί ο Ελύμας, ένας μάγος, προσπάθησε να εναντιωθεί στην επίδοση μαρτυρίας προς τον ανθύπατο Σέργιο Παύλο. Ο Παύλος τότε επέφερε στον Ελύμα προσωρινή τύφλωση. Έκπληκτος από αυτό που συνέβη, ο Σέργιος Παύλος έγινε πιστός.—Πρ 13:4-12.

Από την Πάφο, ο Παύλος και οι σύντροφοί του απέπλευσαν για τη Μικρά Ασία. Μόλις έφτασαν στην Πέργη, στη ρωμαϊκή επαρχία της Παμφυλίας, ο Ιωάννης Μάρκος τούς εγκατέλειψε και επέστρεψε στην Ιερουσαλήμ. Αλλά ο Παύλος και ο Βαρνάβας κατευθύνθηκαν Β προς την Αντιόχεια της Πισιδίας. Παρά το μεγάλο ενδιαφέρον που έδειξαν οι άνθρωποι εκεί, τελικά με την υποκίνηση των Ιουδαίων τούς πέταξαν έξω από την πόλη. (Πρ 13:13-50) Απτόητοι, ταξίδεψαν ΝΑ προς το Ικόνιο, όπου και πάλι οι Ιουδαίοι ξεσήκωσαν τα πλήθη εναντίον τους. Όταν πληροφορήθηκαν ότι θα γινόταν απόπειρα να τους λιθοβολήσουν, ο Παύλος και ο Βαρνάβας κατέφυγαν στα Λύστρα, στην περιοχή της Λυκαονίας. Αφού ο Παύλος θεράπευσε έναν εκ γενετής κουτσό, οι κάτοικοι των Λύστρων φαντάστηκαν ότι ο Παύλος και ο Βαρνάβας ήταν ενσαρκωμένοι θεοί. Αργότερα, όμως, Ιουδαίοι από το Ικόνιο και την Αντιόχεια της Πισιδίας έστρεψαν τα πλήθη εναντίον του Παύλου με αποτέλεσμα να τον λιθοβολήσουν και να σύρουν το σώμα του έξω από την πόλη, νομίζοντας ότι ήταν νεκρός. Ωστόσο, όταν τον περικύκλωσαν οι συγχριστιανοί του, σηκώθηκε και μπήκε στα Λύστρα. Την επόμενη ημέρα αυτός και ο Βαρνάβας έφυγαν για τη Δέρβη. Αφού έκαναν αρκετούς μαθητές εκεί, επέστρεψαν στα Λύστρα, στο Ικόνιο και στην Αντιόχεια (της Πισιδίας), ενισχύοντας και ενθαρρύνοντας τους αδελφούς και διορίζοντας πρεσβυτέρους για να υπηρετούν στις εκκλησίες που είχαν ιδρυθεί σε εκείνα τα μέρη. Αργότερα, κήρυξαν στην Πέργη και μετά απέπλευσαν από το λιμάνι της Αττάλειας για την Αντιόχεια της Συρίας.—Πρ 13:51–14:28.

Το Ζήτημα της Περιτομής. Ορισμένοι από την Ιουδαία ήρθαν στην Αντιόχεια (γύρω στο 49 Κ.Χ.), ισχυριζόμενοι ότι οι μη Ιουδαίοι έπρεπε να περιτέμνονται σε συμμόρφωση με το Μωσαϊκό Νόμο για να μπορέσουν να σωθούν. Ο Παύλος και ο Βαρνάβας αντιτάχθηκαν σε αυτό. Ωστόσο, ο Παύλος, αν και ήταν απόστολος, δεν ανέλαβε να τακτοποιήσει το ζήτημα μόνος του στηριζόμενος στην εξουσία που είχε. Αντίθετα, συνοδευόμενος από τον Βαρνάβα, τον Τίτο και άλλους, πήγε στην Ιερουσαλήμ για να θέσει το ζήτημα ενώπιον των αποστόλων και των πρεσβυτέρων της εκκλησίας εκεί. Τότε αποφασίστηκε ότι δεν απαιτούνταν να περιτέμνονται οι Εθνικοί πιστοί, αλλά θα έπρεπε να μένουν μακριά από την ειδωλολατρία, τη βρώση και την πόση αίματος, καθώς και τη σεξουαλική ανηθικότητα. Οι αδελφοί της εκκλησίας της Ιερουσαλήμ, εκτός από το ότι έγραψαν μια επιστολή που κοινοποιούσε αυτή την απόφαση, έστειλαν παράλληλα τον Ιούδα και τον Σίλα ως εκπροσώπους τους για να διασαφηνίσουν το ζήτημα στην Αντιόχεια. Επίσης, σε μια συζήτηση με τον Πέτρο (Κηφά), τον Ιωάννη και τον μαθητή Ιάκωβο, συμφωνήθηκε ότι ο Παύλος και ο Βαρνάβας θα έπρεπε να συνεχίσουν να κηρύττουν στους απερίτμητους Εθνικούς.—Πρ 15:1-29· Γα 2:1-10.

Λίγο καιρό αργότερα, πήγε και ο ίδιος ο Πέτρος στην Αντιόχεια της Συρίας και άρχισε να συναναστρέφεται με τους Εθνικούς Χριστιανούς. Όταν, όμως, έφτασαν από την Ιερουσαλήμ κάποιοι Ιουδαίοι, αυτός, ενδίδοντας προφανώς στο φόβο των ανθρώπων, αποχωρίστηκε από τους μη Ιουδαίους, ενεργώντας έτσι ενάντια στην κατεύθυνση του πνεύματος σύμφωνα με την οποία οι σαρκικές διακρίσεις δεν ισχύουν για τον Θεό. Ακόμη και ο Βαρνάβας παρασύρθηκε. Όταν το διέκρινε αυτό ο Παύλος, επέκρινε δημόσια τον Πέτρο με τόλμη, δεδομένου ότι η συμπεριφορά του ήταν επιζήμια για την πρόοδο της Χριστιανοσύνης.—Γα 2:11-14.

Δεύτερο Ιεραποστολικό Ταξίδι. (ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 2, σ. 747) Αργότερα, ο Παύλος και ο Βαρνάβας σκέφτηκαν να επισκεφτούν τους αδελφούς στις πόλεις όπου είχαν κηρύξει κατά τη διάρκεια του πρώτου ιεραποστολικού τους ταξιδιού. Μια διαφωνία γύρω από το αν θα έπαιρναν μαζί τον Ιωάννη Μάρκο, ο οποίος την πρώτη φορά τούς είχε εγκαταλείψει, κατέληξε σε ρήξη ανάμεσα στον Παύλο και στον Βαρνάβα. Ο Παύλος, λοιπόν, διάλεξε τον Σίλα (Σιλουανό) και ταξίδεψε διαμέσου της Συρίας προς τη Μικρά Ασία (περ. 49-52 Κ.Χ.). Προφανώς στα Λύστρα, ο Παύλος διευθέτησε να πάρει μαζί του τον νεαρό Τιμόθεο τον οποίο και υπέβαλε σε περιτομή. (Πρ 15:36–16:3) Παρ’ όλο που η περιτομή δεν ήταν απαίτηση για τους Χριστιανούς, αν ο Τιμόθεος, ο οποίος ήταν κατά το ήμισυ Ιουδαίος, παρέμενε απερίτμητος, αναμφίβολα αυτό θα προδιέθετε αρνητικά τους Ιουδαίους απέναντι στο κήρυγμα του Παύλου. Απομακρύνοντας, λοιπόν, αυτό το πιθανό εμπόδιο, ο Παύλος ενεργούσε σύμφωνα με τα όσα έγραψε αργότερα στους Κορινθίους: «Στους Ιουδαίους έγινα ως Ιουδαίος».—1Κο 9:20.

Μια νύχτα στην Τρωάδα, στο Αιγαίο Πέλαγος, ο Παύλος είδε σε όραμα έναν Μακεδόνα ο οποίος τον ικέτευε: «Πέρασε στη Μακεδονία και βοήθησέ μας». Συμπεραίνοντας ότι αυτό ήταν το θέλημα του Θεού, ο Παύλος και οι σύντροφοί του στο ιεραποστολικό έργο, συνοδευόμενοι από τον γιατρό Λουκά, απέπλευσαν για τη Μακεδονία περνώντας έτσι στην Ευρώπη. Στους Φιλίππους, τη σημαντικότερη πόλη της Μακεδονίας εκείνη την εποχή, η Λυδία και το σπιτικό της έγιναν πιστοί. Όταν ο Παύλος έκανε ένα κορίτσι να χάσει τις μαντικές του δυνάμεις εκβάλλοντας από αυτήν έναν δαίμονα, φυλακίστηκε τόσο ο ίδιος όσο και ο Σίλας. Ένας σεισμός, όμως, τους απελευθέρωσε, και ο δεσμοφύλακας και το σπιτικό του έγιναν Χριστιανοί. Ο Παύλος, επικαλούμενος τη ρωμαϊκή υπηκοότητά του, ανάγκασε με την επιμονή του τους διοικητές της πόλης να πάνε οι ίδιοι και να βγάλουν τον απόστολο και τον Σίλα από τη φυλακή. Αφού ενθάρρυναν τους αδελφούς, ο Παύλος και οι σύντροφοί του ταξίδεψαν μέσω της Αμφίπολης και της Απολλωνίας ως τη Θεσσαλονίκη. Μια εκκλησία πιστών δημιουργήθηκε εκεί. Αλλά ζηλόφθονοι Ιουδαίοι υποκίνησαν οχλαγωγία εναντίον του Παύλου. Γι’ αυτόν το λόγο, οι αδελφοί έστειλαν αυτόν και τον Σίλα στη Βέροια. Πολλοί έγιναν πιστοί και εκεί, αλλά επειδή οι Ιουδαίοι της Θεσσαλονίκης δημιούργησαν φασαρίες, ο Παύλος αναγκάστηκε να φύγει.—Πρ 16:8–17:14.

Οι αδελφοί συνόδευσαν τον απόστολο ως την Αθήνα. Εκεί κήρυξε στην αγορά, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί στον Άρειο Πάγο. Η απολογία του υποκίνησε τον Διονύσιο, έναν από τους δικαστές του δικαστηρίου που συνεδρίαζε εκεί, καθώς και άλλους να ασπαστούν τη Χριστιανοσύνη. (Πρ 17:15-34) Στη συνέχεια ο Παύλος πήγε στην Κόρινθο όπου έμεινε με ένα ζευγάρι Ιουδαίων, τον Ακύλα και την Πρίσκιλλα, και έκανε μαζί τους εργασία μερικής απασχόλησης ως σκηνοποιός. Από εκεί ο Παύλος έγραψε, όπως φαίνεται, τις δύο επιστολές του προς τους Θεσσαλονικείς. Αφού δίδαξε στην Κόρινθο επί ενάμιση χρόνο και ίδρυσε μια εκκλησία, οι Ιουδαίοι τον κατηγόρησαν ενώπιον του Γαλλίωνα. Ο Γαλλίων, όμως, απέρριψε την υπόθεση. (Πρ 18:1-17) Αργότερα ο Παύλος απέπλευσε για την Καισάρεια με ενδιάμεσο σταθμό την Έφεσο, όπου και κήρυξε. Από την Καισάρεια, ο απόστολος «ανέβηκε και χαιρέτησε την εκκλησία»—αναμφίβολα εδώ εννοείται η εκκλησία της Ιερουσαλήμ—και έπειτα πήγε στην Αντιόχεια της Συρίας. (Πρ 18:18-22) Πιθανώς νωρίτερα, ενόσω ήταν στην Κόρινθο, ή ίσως τώρα που βρισκόταν στην Αντιόχεια της Συρίας, έγραψε την επιστολή του προς τους Γαλάτες.

Τρίτο Ιεραποστολικό Ταξίδι. (ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 2, σ. 747) Στο τρίτο ιεραποστολικό του ταξίδι (περ. 52-56 Κ.Χ.), ο Παύλος επισκέφτηκε και πάλι την Έφεσο και κοπίασε εκεί περίπου τρία χρόνια. Από την Έφεσο έγραψε την πρώτη του επιστολή προς τους Κορινθίους, και, όπως φαίνεται, έστειλε τον Τίτο να βοηθήσει τους Χριστιανούς εκεί. Έπειτα από μια οχλαγωγία που υποκίνησε εναντίον του ο αργυροχόος Δημήτριος, ο Παύλος έφυγε από την Έφεσο με προορισμό τη Μακεδονία. Όταν πληροφορήθηκε από τον Τίτο τα νέα της Κορίνθου, έγραψε από τη Μακεδονία τη δεύτερη επιστολή του προς τους Κορινθίους. Προτού φύγει από την Ευρώπη μεταφέροντας συνεισφορές των αδελφών από τη Μακεδονία και την Αχαΐα για τους άπορους Χριστιανούς της Ιερουσαλήμ, και πιθανότατα ενόσω ήταν στην Κόρινθο, έγραψε την επιστολή του προς τους Ρωμαίους.—Πρ 19:1–20:4· Ρω 15:25, 26· 2Κο 2:12, 13· 7:5-7.

Καθ’ οδόν προς την Ιερουσαλήμ, ο Παύλος έκανε κάποια ομιλία στην Τρωάδα και ανέστησε τον Εύτυχο ο οποίος σκοτώθηκε από ατύχημα. Επίσης σταμάτησε στη Μίλητο, όπου συναντήθηκε με τους επισκόπους της εκκλησίας της Εφέσου, έκανε μια αναδρομή στη διακονία που ο ίδιος είχε επιτελέσει στην περιφέρεια της Ασίας και τους ενθάρρυνε να μιμούνται το παράδειγμά του.—Πρ 20:6-38.

Σύλληψη. Καθώς ο Παύλος συνέχιζε το ταξίδι του, Χριστιανοί προφήτες καθ’ οδόν προείπαν ότι τον περίμεναν δεσμά στην Ιερουσαλήμ. (Πρ 21:4-14· παράβαλε 20:22, 23.) Οι προφητείες τους επαληθεύτηκαν. Ενόσω ο Παύλος βρισκόταν στο ναό για να καθαριστεί τελετουργικά, Ιουδαίοι από την Ασία υποκίνησαν οχλοκρατική επίθεση εναντίον του, αλλά οι Ρωμαίοι στρατιώτες γλίτωσαν τον απόστολο. (Πρ 21:26-33) Ανεβαίνοντας τα σκαλοπάτια προς το στρατώνα, ο Παύλος πήρε την άδεια να μιλήσει στους Ιουδαίους. Μόλις μίλησε για την αποστολή που είχε να κηρύξει στους Εθνικούς, ξανάρχισαν οι βιαιότητες. (Πρ 21:34–22:22) Μέσα στο στρατώνα, «τέντωσαν» τον Παύλο για να τον μαστιγώσουν, θέλοντας να εξακριβώσουν ποιο ήταν το αδίκημά του. Ο απόστολος το απέτρεψε αυτό επικαλούμενος τη ρωμαϊκή υπηκοότητά του. Την επομένη, η υπόθεσή του φέρθηκε ενώπιον του Σάνχεδριν. Ο Παύλος, αντιλαμβανόμενος προφανώς ότι η ακροαματική διαδικασία δεν θα ήταν αντικειμενική, προσπάθησε να προξενήσει διαίρεση ανάμεσα στους Φαρισαίους και στους Σαδδουκαίους δηλώνοντας ότι το ζήτημα για το οποίο δικαζόταν ήταν ουσιαστικά η ανάσταση. Εφόσον πίστευε στην ανάσταση και ήταν «γιος Φαρισαίων», ο Παύλος δήλωσε ότι ήταν Φαρισαίος, και με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να στρέψει τους Σαδδουκαίους, που δεν πίστευαν στην ανάσταση, εναντίον των Φαρισαίων και αντίστροφα.—Πρ 22:23–23:10.

Λόγω μιας συνωμοσίας εναντίον του φυλακισμένου Παύλου, κρίθηκε αναγκαία η μεταφορά του από την Ιερουσαλήμ στην Καισάρεια. Λίγες ημέρες αργότερα, ο Αρχιερέας Ανανίας, μερικοί πρεσβύτεροι των Ιουδαίων και ο ρήτορας Τέρτυλλος ήρθαν στην Καισάρεια για να παρουσιάσουν ενώπιον του Κυβερνήτη Φήλικα την υπόθεσή τους εναντίον του Παύλου, κατηγορώντας τον για υποκίνηση στασιασμού και απόπειρα βεβήλωσης του ναού. Ο απόστολος έδειξε ότι δεν είχαν στοιχεία για να στηρίξουν τις κατηγορίες τους εναντίον του. Αλλά ο Φήλιξ, αποβλέποντας σε δωροδοκία, άφησε τον Παύλο δέσμιο επί δύο χρόνια. Όταν ο Φήλιξ αντικαταστάθηκε από τον Φήστο, οι Ιουδαίοι υπέβαλαν εκ νέου τις κατηγορίες τους. Η υπόθεση φέρθηκε και πάλι σε ακροαματική διαδικασία στην Καισάρεια, και ο Παύλος, για να αποτρέψει τυχόν μετάθεση της δίκης στην Ιερουσαλήμ, επικαλέστηκε τον Καίσαρα. Αργότερα, αφού εξέθεσε την υπόθεσή του ενώπιον του Βασιλιά Ηρώδη Αγρίππα Β΄, ο Παύλος στάλθηκε μαζί με μερικούς άλλους κρατουμένους στη Ρώμη γύρω στο 58 Κ.Χ.—Πρ 23:12–27:1.

Πρώτη και Δεύτερη Φυλάκιση στη Ρώμη. Καθ’ οδόν, ο Παύλος και όσοι ήταν μαζί του ναυάγησαν στη Μάλτα. Αφού πέρασαν το χειμώνα στη Μάλτα, τελικά έφτασαν στη Ρώμη. (ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 2, σ. 750) Εκεί επιτράπηκε στον Παύλο να μείνει σε δικό του νοικιασμένο σπίτι, αλλά υπό στρατιωτική φρούρηση. Λίγο καιρό μετά την άφιξή του διευθέτησε να έχει συνάντηση με τους προύχοντες των Ιουδαίων. Από αυτούς, όμως, μόνο μερικοί πίστεψαν. Ο απόστολος συνέχισε άλλα δύο χρόνια να κηρύττει σε όλους όσους τον επισκέπτονταν, από το 59 περίπου μέχρι το 61 Κ.Χ. (Πρ 27:2–28:31) Τότε έγραψε και τις επιστολές του προς τους Εφεσίους (4:1· 6:20), τους Φιλιππησίους (1:7, 12-14), τους Κολοσσαείς (4:18), τον Φιλήμονα (εδ. 9), προφανώς δε και προς τους Εβραίους. (ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 2, σ. 750) Από ό,τι φαίνεται, ο Καίσαρας Νέρων αθώωσε τον Παύλο και τον αποφυλάκισε. Ο Παύλος προφανώς ξανάρχισε την ιεραποστολική του δράση μαζί με τον Τιμόθεο και τον Τίτο. Αφού άφησε τον Τιμόθεο στην Έφεσο και τον Τίτο στην Κρήτη, ο Παύλος, πιθανότατα από τη Μακεδονία, τους έγραψε επιστολές σχετικά με τα καθήκοντά τους. (1Τι 1:3· Τιτ 1:5) Δεν είναι γνωστό αν επέκτεινε τη δράση του μέχρι την Ισπανία πριν από την τελική του φυλάκιση στη Ρώμη. (Ρω 15:24) Στη διάρκεια αυτής της φυλάκισης (περ. 65 Κ.Χ.), ο Παύλος έγραψε τη δεύτερη επιστολή του προς τον Τιμόθεο, στην οποία άφηνε να εννοηθεί ότι ο θάνατός του επίκειτο. (2Τι 4:6-8) Πιθανότατα υπέστη μαρτυρικό θάνατο στα χέρια του Νέρωνα λίγο αργότερα.

Ένα Αξιομίμητο Παράδειγμα. Λόγω της πιστότητας με την οποία μιμούνταν το παράδειγμα του Χριστού, ο απόστολος Παύλος ήταν σε θέση να λέει: «Να γίνεστε μιμητές μου». (1Κο 4:16· 11:1· Φλπ 3:17) Ο Παύλος ήταν άγρυπνος να ακολουθεί την κατεύθυνση του πνεύματος του Θεού. (Πρ 13:2-5· 16:9, 10) Δεν εμπορευόταν το Λόγο του Θεού, αλλά μιλούσε από ειλικρίνεια. (2Κο 2:17) Αν και ήταν μορφωμένος, δεν προσπαθούσε να εντυπωσιάσει τους άλλους με τα λόγια του (1Κο 2:1-5) ούτε επιδίωκε να ευαρεστεί ανθρώπους. (Γα 1:10) Δεν επέμενε να κάνει ό,τι είχε δικαίωμα να κάνει, αλλά προσαρμοζόταν ανάλογα με τους ανθρώπους στους οποίους κήρυττε, φροντίζοντας να μην κάνει άλλους να προσκόψουν.—1Κο 9:19-26· 2Κο 6:3.

Σε όλη την πορεία της διακονίας του, ο Παύλος αγωνίστηκε με ζήλο, ταξιδεύοντας χιλιάδες χιλιόμετρα σε στεριά και θάλασσα και ιδρύοντας πολλές εκκλησίες στην Ευρώπη και στη Μικρά Ασία. Δεν χρειαζόταν, λοιπόν, συστατικές επιστολές γραμμένες με μελάνι, αλλά ήταν σε θέση να παρουσιάσει ζωντανές επιστολές, άτομα που είχαν γίνει πιστοί μέσω των δικών του προσπαθειών. (2Κο 3:1-3) Παρ’ όλα αυτά, αναγνώριζε ταπεινά ότι ήταν δούλος (Φλπ 1:1) και είχε υποχρέωση να διακηρύττει τα καλά νέα. (1Κο 9:16) Ουδέποτε έδωσε δόξα στον εαυτό του, αλλά έστρεφε όλη την τιμή στον Θεό ως Εκείνον στον οποίο οφειλόταν η αύξηση (1Κο 3:5-9) και ως Εκείνον ο οποίος του είχε δώσει επαρκή προσόντα για τη διακονία. (2Κο 3:5, 6) Ο απόστολος προσέδιδε μεγάλη σπουδαιότητα στη διακονία του, δοξάζοντάς την και αναγνωρίζοντας ότι αυτή αποτελούσε έκφραση του ελέους τόσο του Θεού όσο και του Γιου Του. (Ρω 11:13· 2Κο 4:1· 1Τι 1:12, 13) Στον Τιμόθεο έγραψε: «Για αυτό μου δείχτηκε έλεος, ώστε χρησιμοποιώντας εμένα ως την κυριότερη περίπτωση να καταδείξει ο Χριστός Ιησούς όλη του τη μακροθυμία, ως ένα δείγμα εκείνων που πρόκειται να εναποθέσουν την πίστη τους σε αυτόν για αιώνια ζωή».—1Τι 1:16.

Επειδή προηγουμένως ο Παύλος ήταν διώκτης των Χριστιανών, δεν θεωρούσε τον εαυτό του άξιο να αποκαλείται απόστολος και αναγνώριζε ότι ήταν απόστολος χάρη στην παρ’ αξία καλοσύνη του Θεού και μόνο. Ανησυχώντας μη τυχόν αποδειχτεί μάταιη η παρ’ αξία καλοσύνη που του δείχτηκε, ο Παύλος κοπίασε περισσότερο από τους άλλους αποστόλους. Αντιλαμβανόταν, όμως, ότι μόνο με την παρ’ αξία καλοσύνη του Θεού μπορούσε να συνεχίζει τη διακονία του. (1Κο 15:9, 10) «Για όλα τα πράγματα», είπε ο Παύλος, «έχω τη δύναμη χάρη σε αυτόν που μου δίνει δύναμη». (Φλπ 4:13) Υπέμεινε πολλά αλλά δεν παραπονιόταν. Συγκρίνοντας τις εμπειρίες του με τις εμπειρίες άλλων, έγραψε (περ. 55 Κ.Χ.): «Σε κόπους περισσότερο, σε φυλακές περισσότερο, σε χτυπήματα μέχρις υπερβολής, κοντά στο θάνατο συχνά. Από Ιουδαίους πέντε φορές έλαβα σαράντα παρά ένα χτυπήματα, τρεις φορές ραβδίστηκα, μία φορά λιθοβολήθηκα, τρεις φορές ναυάγησα, ένα μερόνυχτο έχω περάσει στα βαθιά· σε ταξίδια συχνά, σε κινδύνους από ποταμούς, κινδύνους από ληστές, κινδύνους από το ίδιο μου το γένος, κινδύνους από τα έθνη, κινδύνους στην πόλη, κινδύνους στην ερημιά, κινδύνους στη θάλασσα, κινδύνους μεταξύ ψευδαδέλφων, σε κόπο και μόχθο, σε νύχτες αγρύπνιας συχνά, σε πείνα και δίψα, σε αποχή από τροφή πολλές φορές, σε κρύο και γύμνια. Εκτός από αυτά τα εξωτερικής φύσης πράγματα, υπάρχει και εκείνο που ορμάει πάνω μου καθημερινά, η ανησυχία για όλες τις εκκλησίες». (2Κο 11:23-28· 6:4-10· 7:5) Εκτός από όλα αυτά και ακόμη περισσότερα κατά τα επόμενα χρόνια, ο Παύλος είχε να αντιμετωπίσει και «ένα αγκάθι στη σάρκα» (2Κο 12:7), πιθανώς μια πάθηση των ματιών ή κάποια άλλη αρρώστια.—Παράβαλε Πρ 23:1-5· Γα 4:15· 6:11.

Όντας ατελής, ο Παύλος βίωνε μια συνεχή σύγκρουση ανάμεσα στη διάνοιά του και στην αμαρτωλή σάρκα. (Ρω 7:21-24) Αλλά δεν παραιτήθηκε. Ο ίδιος είπε: «Γρονθοκοπώ το σώμα μου και το οδηγώ ως δούλο, μήπως, αφού κηρύξω σε άλλους, γίνω εγώ ο ίδιος αποδοκιμασμένος κατά κάποιον τρόπο». (1Κο 9:27) Ο Παύλος κρατούσε πάντοτε προ οφθαλμών το ένδοξο βραβείο της αθάνατης ζωής στους ουρανούς. Θεωρούσε όλα τα παθήματα μηδαμινά σε σύγκριση με τη δόξα που θα λάβαινε ως ανταμοιβή για την πιστότητά του. (Ρω 8:18· Φλπ 3:6-14) Έτσι λοιπόν, προφανώς όχι πολύ πριν από το θάνατό του, ο Παύλος ήταν σε θέση να γράψει: «Έχω αγωνιστεί τον καλό αγώνα, έχω τρέξει τη διαδρομή μέχρι το τέρμα, έχω τηρήσει την πίστη. Από τώρα και στο εξής μου επιφυλάσσεται το στεφάνι της δικαιοσύνης».—2Τι 4:7, 8.

Ως θεόπνευστος απόστολος, ο Παύλος είχε την εξουσία να διατάζει και να δίνει εντολές, και το έκανε αυτό (1Κο 14:37· 16:1· Κολ 4:10· 1Θε 4:2, 11· παράβαλε 1Τι 4:11), αλλά προτιμούσε να κάνει έκκληση στους αδελφούς με βάση την αγάπη, ικετεύοντάς τους μέσω «της συμπόνιας του Θεού» και μέσω «της πραότητας και της καλοσύνης του Χριστού». (Ρω 12:1· 2Κο 6:11-13· 8:8· 10:1· Φλμ 8, 9) Ήταν γλυκύς και τους έδειχνε τρυφερή στοργή, προτρέποντάς τους και παρηγορώντας τους σαν πατέρας. (1Θε 2:7, 8, 11, 12) Αν και δικαιούνταν υλική υποστήριξη από τους αδελφούς, επέλεξε να εργάζεται με τα χέρια του για να μην αποτελεί δαπανηρή επιβάρυνση. (Πρ 20:33-35· 1Κο 9:18· 1Θε 2:6, 9) Ως αποτέλεσμα, υπήρχε στενός δεσμός αδελφικής στοργής ανάμεσα στον Παύλο και σε εκείνους τους οποίους διακονούσε. Οι επίσκοποι της εκκλησίας της Εφέσου πόνεσαν πολύ και έκλαψαν όταν έμαθαν ότι ίσως να μην ξανάβλεπαν πια το πρόσωπό του. (Πρ 20:37, 38) Ο Παύλος ενδιαφερόταν πάρα πολύ για την πνευματική ευημερία των συγχριστιανών του και ήθελε να κάνει ό,τι μπορούσε για να τους βοηθήσει να καταστήσουν βέβαιη την ουράνια κλήση τους. (Ρω 1:11· 15:15, 16· Κολ 2:1, 2) Συνεχώς τους θυμόταν στις προσευχές του (Ρω 1:8, 9· 2Κο 13:7· Εφ 3:14-19· Φλπ 1:3-5, 9-11· Κολ 1:3, 9-12· 1Θε 1:2, 3· 2Θε 1:3) και ζητούσε να προσεύχονται και εκείνοι για αυτόν. (Ρω 15:30-32· 2Κο 1:11) Αντλούσε ενθάρρυνση από την πίστη των συγχριστιανών του. (Ρω 1:12) Από την άλλη μεριά, ο Παύλος υποστήριζε σταθερά αυτό που ήταν σωστό, μη διστάζοντας να διορθώσει ακόμη και έναν συναπόστολό του όταν αυτό ήταν απαραίτητο για την πρόοδο των καλών νέων.—1Κο 5:1-13· Γα 2:11-14.

Ήταν ο Παύλος ένας από τους 12 αποστόλους;

Ο Παύλος, αν και διέθετε ισχυρή πεποίθηση και ισχυρές αποδείξεις για το ότι είχε την αποστολική ιδιότητα, ποτέ δεν συμπεριέλαβε τον εαυτό του ανάμεσα στους «δώδεκα». Πριν από την Πεντηκοστή, οι συναγμένοι Χριστιανοί, εφαρμόζοντας τη Γραφικά θεμελιωμένη προτροπή του Πέτρου, αναζήτησαν αντικαταστάτη για τον άπιστο Ιούδα τον Ισκαριώτη. Δύο μαθητές επιλέχθηκαν ως υποψήφιοι, πιθανώς με ψήφο των αρρένων μελών της σύναξης (δεδομένου ότι ο Πέτρος χρησιμοποίησε την προσφώνηση «Άντρες αδελφοί»· Πρ 1:16). Κατόπιν προσευχήθηκαν στον Ιεχωβά Θεό (παράβαλε Πρ 1:24 με 1Σα 16:7· Πρ 15:7, 8) να ορίσει Εκείνος ποιον από τους δύο είχε εκλέξει για να αντικαταστήσει τον άπιστο απόστολο. Μετά την προσευχή τους, έριξαν κλήρο και «ο κλήρος έπεσε στον Ματθία».—Πρ 1:15-26· παράβαλε Παρ 16:33.

Δεν έχουμε λόγο να αμφιβάλλουμε ότι ο Ματθίας ήταν αυτός που εξέλεξε ο ίδιος ο Θεός. Είναι αλήθεια ότι ο Παύλος, αφότου μεταστράφηκε, ξεχώρισε ιδιαίτερα και κοπίασε περισσότερο από όλους τους άλλους αποστόλους. (1Κο 15:9, 10) Ωστόσο, δεν υπάρχει τίποτα που να δείχνει ότι ο Παύλος είχε προκαθοριστεί προσωπικά να λάβει την αποστολική ιδιότητα και ότι ο Θεός στην ουσία δεν είχε ενεργήσει σύμφωνα με την προσευχή των συναγμένων Χριστιανών αλλά είχε αφήσει κενή τη θέση που έχασε ο Ιούδας μέχρι τη μεταστροφή του Παύλου, καθιστώντας έτσι το διορισμό του Ματθία απλώς μια αυθαίρετη ενέργεια των συναγμένων Χριστιανών. Αντιθέτως, υπάρχουν βάσιμες αποδείξεις ότι ο διορισμός του Ματθία ως αντικαταστάτη προήλθε από τον Θεό.

Την Πεντηκοστή, η έκχυση του αγίου πνεύματος έδωσε στους αποστόλους μοναδικές δυνάμεις. Αυτοί είναι οι μόνοι που αναφέρεται ότι μπορούσαν να θέτουν τα χέρια τους πάνω σε νεοβαφτισμένα άτομα και να τους μεταδίδουν θαυματουργικά χαρίσματα του πνεύματος. (Βλέπε ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ [Θαυματουργικές δυνάμεις].) Αν ο Ματθίας δεν είχε όντως εκλεγεί από τον Θεό, η ανεπάρκειά του ως προς αυτό θα ήταν φανερή σε όλους. Το υπόμνημα δείχνει ότι δεν συνέβαινε κάτι τέτοιο. Ο Λουκάς, ο συγγραφέας των Πράξεων, ήταν σύντροφος και συνοδός του Παύλου σε κάποια ταξίδια του και σε διάφορες αποστολές, οπότε το βιβλίο των Πράξεων αναμφίβολα αντικατοπτρίζει και απηχεί τις απόψεις του ίδιου του Παύλου. Αυτό το βιβλίο αναφέρει ότι «οι δώδεκα» διόρισαν τους εφτά άντρες που θα χειρίζονταν το πρόβλημα της διανομής τροφίμων. Το γεγονός έλαβε χώρα μετά την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ., αλλά πριν από τη μεταστροφή του Παύλου. Έτσι λοιπόν, ο Ματθίας αναγνωρίζεται εδώ ως ένας από τους «δώδεκα», και αυτός μαζί με τους άλλους αποστόλους έθεσε τα χέρια του πάνω στους εφτά επιλεγμένους άντρες.—Πρ 6:1-6.

Τίνος το όνομα, λοιπόν, εμφανίζεται ανάμεσα στα ονόματα που υπάρχουν πάνω στις «δώδεκα θεμέλιες πέτρες» της Νέας Ιερουσαλήμ στο όραμα του Ιωάννη—το όνομα του Ματθία ή του Παύλου; (Απ 21:2, 14) Κατά μία συλλογιστική, ο Παύλος θα φαινόταν να είναι ο πιθανότερος. Συνεισέφερε πάρα πολλά στη Χριστιανική εκκλησία μέσω της διακονίας του και ιδιαίτερα μέσω της συγγραφής ενός μεγάλου τμήματος των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών (του αποδίδονται 14 επιστολές). Από αυτή την άποψη ο Παύλος «επισκίασε» τον Ματθία, για τον οποίο, μετά το 1ο κεφάλαιο των Πράξεων, δεν ξαναγίνεται συγκεκριμένη μνεία.

Αλλά μια βαθύτερη εξέταση του ζητήματος αποκαλύπτει ότι ο Παύλος «επισκίασε» και πολλούς από τους αρχικούς 12 αποστόλους, μερικοί από τους οποίους σπάνια αναφέρονται πέραν των περιπτώσεων όπου κατονομάζονται όλοι οι απόστολοι. Όταν μεταστράφηκε ο Παύλος, η Χριστιανική εκκλησία—ο πνευματικός Ισραήλ—είχε ήδη ιδρυθεί, ή θεμελιωθεί, και αυξανόταν επί έναν χρόνο ίσως ή και περισσότερο. Επίσης, η πρώτη κανονική επιστολή του Παύλου γράφτηκε προφανώς γύρω στο 50 Κ.Χ. (βλέπε ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΙΣ [ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ]), δηλαδή 17 ολόκληρα χρόνια μετά την ίδρυση του νέου έθνους του πνευματικού Ισραήλ την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ. Αυτά τα γεγονότα, λοιπόν, σε συνδυασμό με τις αποδείξεις που παρουσιάστηκαν παραπάνω σε αυτό το λήμμα, διευκρινίζουν το ζήτημα. Επομένως, φαίνεται λογικό ότι η αρχική εκλογή του Ματθία από τον Θεό ως εκείνου που θα αντικαθιστούσε τον Ιούδα μεταξύ «των δώδεκα αποστόλων του Αρνιού» παρέμεινε σταθερή και ανεπηρέαστη από το γεγονός ότι αργότερα ο Παύλος έλαβε την αποστολική ιδιότητα.

Τι σκοπό, λοιπόν, εξυπηρετούσε η αποστολική ιδιότητα του Παύλου; Ο ίδιος ο Ιησούς δήλωσε ότι αυτή εξυπηρετούσε έναν συγκεκριμένο σκοπό—όχι την αντικατάσταση του Ιούδα, αλλά την υπηρεσία του Παύλου ως “αποστόλου [απεσταλμένου] στα έθνη” (Πρ 9:4-6, 15)—ο δε Παύλος αναγνώριζε ότι αυτός ήταν ο σκοπός της αποστολικής του ιδιότητας. (Γα 1:15, 16· 2:7, 8· Ρω 1:5· 1Τι 2:7) Άρα λοιπόν, η αποστολική του ιδιότητα δεν ήταν απαραίτητη ώστε να χρησιμεύσει ως θεμέλιο κατά την ίδρυση του πνευματικού Ισραήλ την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ.

ΠΑΦΟΣ

(Πάφος).

Πόλη στη δυτική ακτή της Κύπρου. Εκεί ο Παύλος, αφού είχε διασχίσει το νησί μαζί με τον Βαρνάβα και τον Ιωάννη Μάρκο, συνάντησε τον μάγο Βαρ-Ιησού (Ελύμα), ο οποίος τους εναντιώθηκε καθώς κήρυτταν στον ανθύπατο Σέργιο Παύλο. Εξαιτίας αυτού ο Παύλος τού επέφερε θαυματουργικά προσωρινή τύφλωση. Ο Σέργιος Παύλος ο οποίος παρέστη μάρτυρας αυτής της ενέργειας μεταστράφηκε στη Χριστιανοσύνη.—Πρ 13:6-13.

Δύο κυπριακές πόλεις έφεραν το όνομα Πάφος: η «Παλαίπαφος» και η «Νέα Πάφος». Η Νέα Πάφος, η πόλη που αναφέρεται στην αφήγηση των Πράξεων, ήταν πρωτεύουσα της συγκλητικής επαρχίας της Κύπρου όταν ο Παύλος επισκέφτηκε το νησί στη διάρκεια της πρώτης ιεραποστολικής περιοδείας του. Τα ερείπια που υπάρχουν στο αρχαίο λιμάνι της Πάφου, περίπου 15 χλμ. ΒΔ της Παλαιπάφου (Κούκλια), πιστεύεται ότι αντιστοιχούν σε αυτή την πόλη. Το φυσικό λιμάνι που υπάρχει εκεί, το οποίο χρησίμευε ως ναυτική βάση στη διάρκεια των ελληνορωμαϊκών χρόνων, ήταν αναμφίβολα το σημείο από όπου ο Παύλος και οι σύντροφοί του απέπλευσαν ΒΒΔ προς την Πέργη της Μικράς Ασίας. Σήμερα σώζονται κάποιοι μόλοι του αρχαίου λιμανιού της Πάφου, καθώς επίσης ερείπια διαφόρων δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων και τμήματα του τείχους της πόλης.

Ο Βαρνάβας και ο Μάρκος χωρίς αμφιβολία επισκέφτηκαν ξανά το μέρος αυτό γύρω στο 49 Κ.Χ.—Πρ 15:36-39.

ΠΑΧΝΗ

Ασημόλευκη απόθεση βελονών πάγου που σχηματίζονται με άμεση συμπύκνωση των υδρατμών σε θερμοκρασίες παγετού. Οι παγοκρύσταλλοι είναι επιμήκεις και έχουν σχήμα βελόνας. Συνήθως έχουν κάθετη κατεύθυνση προς τα αντικείμενα πάνω στα οποία εμφανίζονται, συσσωρεύονται δε κυρίως στις άκρες τους. Η ατμοσφαιρική υγρασία παγώνει χωρίς να περάσει από την υγρή κατάσταση και συμπυκνώνεται πάνω σε δέντρα, φυτά και άλλα αντικείμενα, συνήθως τη νύχτα. Πολλές φορές εμφανίζεται στα παράθυρα.

Ο Ιεχωβά κάνει λόγο στον Ιώβ για «την πάχνη του ουρανού», αναμφίβολα επειδή αυτή σχηματίζεται από την ατμόσφαιρα μέσω συμπύκνωσης. (Ιωβ 38:29) Ο ψαλμωδός λέει για τον Ιεχωβά: «Σκορπίζει την πάχνη σαν στάχτη». (Ψλ 147:16) Ο Ιεχωβά παράγει την πάχνη τόσο εύκολα όσο κάποιος άνθρωπος σκορπίζει στάχτη με το χέρι του. Αυτή σκεπάζει τα δέντρα, το χορτάρι και τα σπίτια με ένα λεπτό στρώμα σαν να είχε σκορπιστεί πάνω τους στάχτη από το αόρατο χέρι του Ιεχωβά.

Το μάννα που προμήθευε ο Ιεχωβά στους Ισραηλίτες τα 40 χρόνια της περιπλάνησής τους στην έρημο περιγράφεται ως εξής στο εδάφιο Έξοδος 16:14: «Το στρώμα της δροσιάς εξατμίστηκε, και πάνω στην επιφάνεια της ερήμου υπήρχε κάτι λεπτό που έμοιαζε με νιφάδες, λεπτό σαν πάχνη πάνω στη γη».

ΠΑΧΝΙ

Βλέπε ΦΑΤΝΗ, ΠΑΧΝΙ.

ΠΑΧΟΣ

Οι ελληνικές λέξεις «πάχος» και «παχύς» χρησιμοποιούνται ως αποδόσεις αρκετών εβραϊκών λέξεων οι οποίες περιγράφουν το πάχος ως ουσία, καθώς και αυτό που είναι εύσαρκο και ευτραφές. Αυτές οι εβραϊκές λέξεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν επίσης με μεταφορική έννοια για να υποδηλώσουν αυτό που είναι πλούσιο ή εύφορο (όπως στην ελληνική έκφραση «παχύ χώμα») ή για να μεταδώσουν την ιδέα της αναισθησίας ή της νωθρότητας της διάνοιας και της καρδιάς.

Η λέξη χέλεβ χρησιμοποιείται συνήθως για το «πάχος» ζώων (Λευ 3:3) ή ανθρώπων (Κρ 3:22). Το «πάχος των νεφρών», δηλαδή το σκληρό πάχος γύρω από τα νεφρά ή την οσφύ, στα ολοκαυτώματα ορίζεται επίσης από μια άλλη λέξη, τη λέξη πέδερ. (Λευ 1:8, 12· 8:20) Η λέξη χέλεβ εμφανίζεται πρώτη φορά στο εδάφιο Γένεση 4:4 σε σχέση με τη θυσία που πρόσφερε ο Άβελ στον Ιεχωβά, η οποία αποτελούνταν από «τα κομμάτια του πάχους» μερικών πρωτοτόκων του ποιμνίου του. Από εκεί και έπειτα, τις περισσότερες φορές η λέξη χέλεβ σχετίζεται απλώς με τις θυσίες. Χρησιμοποιείται επίσης μεταφορικά για το καλύτερο ή πλουσιότερο μέρος οποιουδήποτε πράγματος. Λόγου χάρη, στο εδάφιο Γένεση 45:18, ο Φαραώ λέει στον Ιωσήφ ότι η οικογένειά του είναι ευπρόσδεκτη να φάει «το παχύ μέρος αυτής της γης». Ανάλογα, επίσης, το εδάφιο Αριθμοί 18:12 λέει: «Όλη την ποσότητα του καλύτερου [χέλεβ] λαδιού και όλη την ποσότητα του καλύτερου [χέλεβ] καινούριου κρασιού και των σιτηρών . . . την έδωσα σε εσένα».—Βλέπε Ψλ 81:16· 147:14.

Ο Νόμος Σχετικά με το Πάχος. Στο τρίτο κεφάλαιο του Λευιτικού, ο Ιεχωβά έδωσε στους Ισραηλίτες οδηγίες σχετικά με τη χρήση του πάχους στις θυσίες συμμετοχής. Όταν πρόσφεραν βόδια ή κατσίκια, έπρεπε να κάνουν το πάχος που υπήρχε γύρω από την οσφύ και τα έντερα και το πάχος που υπήρχε πάνω στα νεφρά, καθώς επίσης την παχιά απόφυση πάνω στο συκώτι, να βγάλουν καπνό πάνω στο θυσιαστήριο. Όταν πρόσφεραν πρόβατα, έπρεπε να προσφέρουν και ολόκληρη την παχιά ουρά. (Τα πρόβατα της Συρίας, της Παλαιστίνης, της Αραβίας και της Αιγύπτου έχουν παχιές ουρές οι οποίες πολλές φορές ζυγίζουν 5 κιλά ή περισσότερο.) Ο Νόμος έλεγε συγκεκριμένα: «Όλο το πάχος ανήκει στον Ιεχωβά . . . Δεν πρέπει να τρώτε κανένα απολύτως πάχος και κανένα απολύτως αίμα».—Λευ 3:3-17.

Το πάχος καιγόταν σε δυνατή φωτιά και καταναλωνόταν εντελώς πάνω στο θυσιαστήριο. Οποιοδήποτε πάχος προσφερόταν στο θυσιαστήριο δεν έπρεπε να μείνει μέχρι το επόμενο πρωί. Πιθανόν να χαλούσε και να γινόταν αηδιαστικό, κάτι πολύ ακατάλληλο για οποιοδήποτε τμήμα των ιερών προσφορών.—Εξ 23:18.

Δεν δεσμεύει τους Χριστιανούς. Μετά τον Κατακλυσμό, όταν επιτράπηκε στον Νώε και στην οικογένειά του να προσθέσουν κρέας στη διατροφή τους, δεν λέχθηκε τίποτα σχετικά με το πάχος. (Γε 9:3, 4) Ωστόσο, η βρώση αίματος απαγορεύτηκε. Αυτό συνέβη 850 και πλέον χρόνια προτού γίνει με τον Ισραήλ η διαθήκη του Νόμου, η οποία απαγόρευε τη βρώση τόσο του αίματος όσο και του πάχους. Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. το κυβερνών σώμα της Χριστιανικής εκκλησίας επιβεβαίωσε ότι η απαγόρευση σχετικά με το αίμα παρέμενε σε ισχύ για τους Χριστιανούς. (Πρ 15:20, 28, 29) Όπως, όμως, συνέβη με τον Νώε και την οικογένειά του, δεν λέχθηκε τίποτα σχετικά με τη βρώση του πάχους από τους Χριστιανούς. Επομένως, ο νόμος εναντίον της βρώσης του πάχους δόθηκε μόνο στο έθνος του Ισραήλ.

Για ποιο λόγο δόθηκε ο νόμος. Υπό τη διαθήκη του Νόμου, τόσο το αίμα όσο και το πάχος θεωρούνταν ότι ανήκαν αποκλειστικά στον Ιεχωβά. Το αίμα περιέχει τη ζωή, την οποία μπορεί να δώσει μόνο ο Ιεχωβά. Επομένως, ανήκει σε αυτόν. (Λευ 17:11, 14) Το πάχος θεωρούνταν το πλουσιότερο μέρος της σάρκας του ζώου. Η προσφορά του πάχους του ζώου γινόταν προφανώς σε αναγνώριση του γεγονότος ότι τα καλύτερα μέρη ανήκουν στον Ιεχωβά, ο οποίος προμηθεύει άφθονα, και καταδείκνυε την επιθυμία του λάτρη να προσφέρει το καλύτερο στον Θεό. Επειδή συμβόλιζε το ότι οι Ισραηλίτες αφιέρωναν ό,τι καλύτερο είχαν στον Ιεχωβά, λεγόταν ότι το πάχος έβγαζε καπνό πάνω στο θυσιαστήριο ως «τροφή» και «κατευναστική οσμή» για αυτόν. (Λευ 3:11, 16) Επομένως, το να φάει κανείς πάχος αποτελούσε παράνομη οικειοποίηση αυτού που ήταν αγιασμένο για τον Θεό, καταπάτηση των δικαιωμάτων του Ιεχωβά. Η βρώση πάχους επέσυρε την ποινή του θανάτου. Εντούτοις, ανόμοια με το αίμα, το πάχος μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για άλλους σκοπούς, τουλάχιστον στην περίπτωση ενός ζώου που ψοφούσε ή θανατωνόταν από άλλο ζώο.—Λευ 7:23-25.

Το εύρος της εφαρμογής του νόμου. Λόγω αυτού του τελευταίου εδαφίου, πολλοί σχολιαστές έχουν προσπαθήσει να περιορίσουν την απαγόρευση του εδαφίου Λευιτικό 3:17 μόνο στο πάχος των ζώων που ήταν αποδεκτά για την προσφορά θυσιών, όπως τα βοοειδή, τα πρόβατα και τα κατσίκια. Οι ραβινικές Ιουδαϊκές διδασκαλίες διίστανται σε αυτό το θέμα. Ωστόσο, η προσταγή σχετικά με το πάχος στο εδάφιο Λευιτικό 3:17 συνδέεται με την προσταγή σχετικά με τη βρώση αίματος, έναν νόμο που περιλάμβανε σαφώς το αίμα όλων των ζώων. (Παράβαλε Λευ 17:13· Δευ 12:15, 16.) Άρα, είναι πιο συνεπές να θεωρηθεί ότι και ο νόμος για το πάχος περιλάμβανε το πάχος όλων των ζώων, μεταξύ των οποίων και αυτών που σκότωναν οι Ισραηλίτες για κοινή χρήση.

Η άποψη ότι η απαγόρευση αφορούσε κάθε είδους πάχος δεν αντικρούεται από το εδάφιο Δευτερονόμιο 32:14, το οποίο λέει ότι ο Ιεχωβά έδινε στον Ισραήλ να φάει «το πάχος των κριαριών». Πρόκειται για μεταφορική έκφραση η οποία εννοεί τα καλύτερα ζώα του ποιμνίου ή, όπως την αποδίδει Η Βίβλος της Ιερουσαλήμ, «την πλούσια τροφή των λιβαδιών». (Βλέπε επίσης Da υποσ. και Kx.) Αυτή η ποιητική έννοια υποδηλώνεται από τα επόμενα τμήματα του ίδιου εδαφίου που αναφέρονται στο «πάχος των νεφρών του σιταριού» και στο «αίμα των σταφυλιών». Ανάλογα, και όσον αφορά το εδάφιο Νεεμίας 8:10, όπου δίνεται στο λαό η προσταγή: «Πηγαίνετε, φάτε παχιά κομμάτια», δεν πρέπει να συμπεράνουμε ότι αυτοί κατανάλωσαν στην κυριολεξία αυτούσιο πάχος. Η έκφραση «παχιά κομμάτια» αναφέρεται σε πλούσιες μερίδες, πράγματα όχι ισχνά ή στεγνά, αλλά λαχταριστά, όπως νόστιμες τροφές παρασκευασμένες με φυτικά έλαια. Ως εκ τούτου, η μετάφραση του Νοξ λέει εδώ: «Χορτάστε πλούσιο κρέας», η δε μετάφραση του Μόφατ λέει: «Φάτε τα εκλεκτά κομμάτια».—Βλέπε επίσης ΜΠΚ.

Αυτή η περιοριστική διάταξη του Μωσαϊκού Νόμου δεν εμπόδιζε την εκτροφή ή την πάχυνση προβάτων ή βοοειδών για τροφή. Διαβάζουμε για το «θρεμμένο μοσχάρι» που σφάχτηκε για τον άσωτο γιο. (Λου 15:23) Στην τροφή του Σολομώντα περιλαμβάνονταν «θρεμμένοι κούκοι» και βόδια. (1Βα 4:23) Η εβραϊκή έκφραση ‛εγελ-μαρμπέκ, που μεταφράζεται «θρεμμένο μοσχάρι», εμφανίζεται στο εδάφιο 1 Σαμουήλ 28:24. Οι λέξεις μέαχ και μερί’ αναφέρονται σε ένα “καλοθρεμμένο ζώο”. (Ησ 5:17· Ιεζ 39:18) Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η “πάχυνση” αποσκοπούσε στη δημιουργία λίπους ή στρώσεων πάχους. Απεναντίας, η έννοια είναι και πάλι ότι τα ζώα γίνονταν εύσαρκα, όχι ισχνά.—Παράβαλε Γε 41:18, 19.

Άλλες Εβραϊκές Λέξεις. Μεταξύ των εβραϊκών λέξεων που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν οτιδήποτε παχύ είναι και όσες παράγονται από τη ρίζα σαμέν. Μολονότι αυτή η ρίζα σημαίνει «παχαίνω» (Δευ 32:15· Ιερ 5:28), μεταδίδει επίσης την ιδέα ότι κάποιος είναι «ρωμαλέος». Το ρήμα σαμέν εμφανίζεται στο εδάφιο Ησαΐας 6:10, όπου η Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου λέει «κάνε την καρδιά αυτού του λαού παχιά», δηλαδή απαθή και νωθρή, σαν να περικλείονταν οι καρδιές τους από πάχος. Το εδάφιο Κριτές 3:29 λέει ότι ορισμένοι Μωαβίτες ήταν «όλοι τους ρωμαλέοι [σαμέν, κατά κυριολεξία, «παχείς»] και όλοι τους γενναίοι άντρες». Η συγγενική λέξη σέμεν μεταφράζεται συνήθως «λάδι».

Πίσω από το ρήμα ντασέν, το οποίο χρησιμοποιείται και αυτό με την κυριολεκτική έννοια του «παχαίνω», μπορεί να βρίσκεται η ιδέα της “ευδοκίμησης”. Αν συμβαίνει αυτό, τότε το ρήμα ντασέν (και η συγγενική λέξη ντέσεν) υποδηλώνει ευημερία, ευφορία ή αφθονία. Ο Ιεχωβά είπε στον Ισραήλ ότι θα τους έφερνε σε μια γη «στην οποία ρέει το γάλα και το μέλι, και θα φάνε και θα χορτάσουν και θα παχύνουν [βεδασέν]». (Δευ 31:20) Μας λέγεται ότι όποιοι είναι γενναιόδωροι, επιμελείς και βασίζονται στον Ιεχωβά “θα παχυνθούν”, δηλαδή θα ευημερούν πολύ. (Παρ 11:25· 13:4· 28:25) Στο εδάφιο Παροιμίες 15:30 λέγεται ότι τα καλά νέα “παχαίνουν τα κόκαλα”, δηλαδή τα γεμίζουν μυελό—με άλλα λόγια, ζωογονείται όλο το σώμα. Το ουσιαστικό ντέσεν αντανακλά επίσης την ιδέα της μεγάλης ποσότητας, όπως στο εδάφιο Ψαλμός 36:8, όπου λέγεται ότι οι γιοι των ανθρώπων «πίνουν από το πάχος [μιντέσεν· «αφθονία», RS]» του οίκου του Θεού.—Παράβαλε Ιερ 31:14.

Το ουσιαστικό ντέσεν αποδίδεται επίσης «στάχτες» από πολλούς μεταφραστές, όπως για παράδειγμα όταν γίνεται αναφορά στα απορρίμματα από το θυσιαστήριο στη σκηνή της μαρτυρίας. (Λευ 1:16· 4:12· 6:10, 11, KJ, JB, ΒΑΜ, ΛΧ) Ωστόσο, κατά τη γνώμη άλλων λογίων, η λέξη «στάχτες» δεν αποδίδει πλήρως τη ρίζα της πρωτότυπης γλώσσας. Γι’ αυτό, προτιμούν εκφράσεις όπως «στάχτες από τα λίπη» (Ro, ΜΠΚ) ή «λιπώδεις στάχτες» (ΜΝΚ), με το σκεπτικό ότι αυτός ο όρος υποδηλώνει πως το καυτό λίπος από τις θυσίες διαπότιζε τα καμένα καυσόξυλα που υπήρχαν από κάτω.

Η ιδέα ότι κάποιος είναι καλοθρεμμένος και υγιής μεταδίδεται από τη λέξη μπαρί’. Αυτή η λέξη μεταφράζεται με τα επίθετα “παχουλός” (Ιεζ 34:3, 20) και “υγιεινός” (Αββ 1:16), μολονότι μπορεί επίσης να αποδοθεί «παχύς» αναφερόμενη σε ανθρώπους, βοοειδή και σιτηρά.—Γε 41:2, 7· Κρ 3:17.

ΠΕ’

[פ· τελικό, ף].

Το 17ο γράμμα του εβραϊκού αλφαβήτου. Είναι ένα από τα πέντε εβραϊκά γράμματα που παίρνουν διαφορετικό σχήμα όταν χρησιμοποιούνται ως το τελικό γράμμα μιας λέξης. Το όνομα αυτού του γράμματος σημαίνει «στόμα».

Ο εβραϊκός ήχος αντιστοιχεί στο ελληνικό «π», όταν έχει στο μέσο του την τελεία (τραχυντικό νταγαίς). Χωρίς αυτήν, όμως, προφέρεται «φ». Με αυτό το γράμμα αρχίζει στο εβραϊκό κείμενο καθένα από τα οχτώ εδάφια της περικοπής Ψαλμός 119:129-136.—Βλέπε ΕΒΡΑΪΚΗ.

ΠΕΔΙΑΔΑ

Σχετικά επίπεδη περιοχή, σε αντιδιαστολή με το λοφώδες ή ορεινό τοπίο. Οι Εβραϊκές Γραφές χρησιμοποιούν με μεγάλη σαφήνεια διάφορες λέξεις για να προσδιορίσουν ή να περιγράψουν ποικίλους τύπους εδάφους.

Η εβραϊκή λέξη ‛αραβάχ χρησιμοποιείται τόσο ως ονομασία μιας συγκεκριμένης περιοχής όσο και ως λέξη που περιγράφει έναν ιδιαίτερο τύπο εδάφους. (Βλέπε ΑΡΑΒΑ.) Όταν χρησιμοποιείται χωρίς το οριστικό άρθρο, η λέξη ‛αραβάχ υποδηλώνει μια έρημη πεδιάδα ή στέπα, όπως ήταν οι πεδιάδες του Μωάβ και της Ιεριχώς. (Αρ 22:1· 35:1· Ιη 5:10· 13:32· Ιερ 52:8) Μολονότι μπορεί να υπάρχουν κάποιοι ποταμοί που να παρέχουν λίγο νερό στην περιοχή, η λέξη ‛αραβάχ τονίζει γενικά την ιδέα ότι η πεδιάδα είναι άγονη. Άρα, θα αποτελούσε μεγάλη αλλαγή το να γίνει η εύφορη, αρδευόμενη Πεδιάδα του Σαρών σαν την έρημη πεδιάδα (Ησ 33:9) ή το να έρθουν χείμαρροι νερού στην έρημη πεδιάδα.—Ησ 35:1, 6· 51:3.

Η λέξη μπικ‛άχ προσδιόριζε μια πλατιά πεδιάδα περιτριγυρισμένη από βουνά. Προέρχεται από ένα ρήμα που σημαίνει «σκίζω» ή «χωρίζω στα δύο» και μπορεί να αποδοθεί με ακρίβεια «λεκανοπέδιο». Ακόμη και σήμερα το πλατύ λεκανοπέδιο ανάμεσα στις οροσειρές του Αντιλιβάνου και του Λιβάνου είναι γνωστό ως Μπεκάα. (Ιη 11:17) Πολλές φορές στις Γραφές η λέξη μπικ‛άχ, δηλαδή «λεκανοπέδιο», αντιδιαστέλλεται είτε με τα βουνά και τους λόφους (Δευ 8:7· 11:11· Ψλ 104:8· Ησ 41:18) είτε με το κακοτράχαλο ή ανώμαλο έδαφος. (Ησ 40:4) Η συγγενική αραμαϊκή λέξη που εμφανίζεται στο εδάφιο Δανιήλ 3:1 μεταφράζεται συχνά απλώς «πεδιάδα» και αναφέρεται στον τόπο όπου έστησε ο Ναβουχοδονόσορ τη χρυσή εικόνα.

Η επιμήκης βαθιά πεδιάδα, ή αλλιώς κοιλάδα, προσδιοριζόταν από την εβραϊκή λέξη ‛έμεκ. Η λέξη υποδηλώνει «ένα επίμηκες, πλατύ άνοιγμα ανάμεσα σε παράλληλες λοφοσειρές, λιγότερο εκτεταμένο από αυτό του προηγούμενου όρου [μπικ‛άχ], . . . μεταδίδει δε [η λέξη ‛έμεκ] την ιδέα του χαμηλού υψόμετρου και του εύρους παρά την ιδέα του κρημνού ή του περιορισμένου χώρου». (Εγκυκλοπαίδεια [Cyclopædia], των Μακ Κλίντοκ και Στρονγκ, 1881, Τόμ. 10, σ. 703) Αυτή η εβραϊκή λέξη εφαρμόζεται σε πολλές διαφορετικές τοποθεσίες, όπως η «κοιλάδα Αχώρ», η «κοιλάδα της Αιαλών» και η «κοιλάδα των Ρεφαΐμ».—Ιη 7:24· 10:12· 1Χρ 11:15.

ΠΕΘΑΪΑΣ

(Πεθαΐας) [Ο Γιαχ Έχει Ανοίξει [τη Μήτρα]].

1. Ο πατρικός οίκος που επιλέχθηκε για τη 19η από τις 24 ιερατικές υποδιαιρέσεις που υπηρετούσαν εκ περιτροπής, όπως τις οργάνωσε ο Δαβίδ.—1Χρ 24:5-7, 16.

2. Ένας από τους Λευίτες τους οποίους ο Έσδρας παρακίνησε να αποπέμψουν τις αλλοεθνείς συζύγους τους. (Εσδ 10:23, 44) Ίσως είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 3.

3. Ένας από τους Λευίτες που πρότειναν στους επαναπατρισμένους εξορίστους την «αξιόπιστη συμφωνία» στην οποία ανασκόπησαν την ιστορία της πολιτείας του Θεού με το έθνος τους, ομολόγησαν την αμαρτία τους και συμφώνησαν να αναζωογονήσουν την αληθινή λατρεία. (Νε 9:5-38) Ίσως είναι το ίδιο πρόσωπο με τον Αρ. 2.

4.  Κάποιος που ήταν μεσάζων μεταξύ των επαναπατρισμένων εξορίστων και του Πέρση βασιλιά στη μεταιχμαλωσιακή περίοδο. Γιος του Μεσηζαβήλ και απόγονος του Ζερά από τη φυλή του Ιούδα.—Νε 11:24.

ΠΕΘΕΡΟΣ

Στις Εβραϊκές Γραφές, η λέξη χαμ προσδιορίζει τον πατέρα του συζύγου (Γε 38:13, 25· 1Σα 4:19, 21), ενώ ο τύπος χαμώθ, για το θηλυκό γένος, αναφέρεται στη μητέρα του συζύγου (την πεθερά της συζύγου).—Ρθ 1:14· Μιχ 7:6.

Το εβραϊκό ρήμα χαθάν έχει τις έννοιες «συμπεθερεύω· γίνομαι γαμπρός κάποιου· συνάπτω συμφωνία γάμου». (Δευ 7:3· 1Σα 18:20-27· 1Βα 3:1· 2Χρ 18:1) Ο πεθερός από την πλευρά της νύφης—ο πατέρας της συζύγου—προσδιορίζεται από το αρσενικό γένος μιας μετοχής του ρήματος χαθάν. Στο θηλυκό της γένος, αυτή η μετοχή αναφέρεται στην πεθερά.—Δευ 27:23.

Εφόσον ένα αρραβωνιασμένο ζευγάρι θεωρούνταν δεσμευμένο μολονότι δεν είχε παντρευτεί ακόμη, η γυναίκα χαρακτηριζόταν σύζυγος του άντρα. (Κρ 14:20) Συνεπώς, ο άντρας αποκαλούνταν «γαμπρός» (το χρησιμοποιούμενο ουσιαστικό ήταν παράγωγο του ρήματος χαθάν) άσχετα με το αν ο γάμος είχε τελεστεί (Κρ 19:5· 1Σα 22:14· Νε 6:18· 13:28) ή ήταν απλώς προγραμματισμένος να γίνει, όπως στην περίπτωση των «γαμπρών» του Λωτ. (Γε 19:12, 14· παράβαλε Κρ 15:6.) Οι κόρες του Λωτ ήταν απλώς μνηστευμένες, διαφορετικά το πιθανότερο είναι ότι θα βρίσκονταν μαζί με τους συζύγους τους και δεν θα έμεναν στο σπίτι του πατέρα τους. Το ότι οι δύο άντρες ήταν μέλλοντες γαμπροί (αρραβωνιασμένοι με τις κόρες του Λωτ αλλά όχι ακόμη παντρεμένοι με αυτές) υποδηλώνεται από το εβραϊκό κείμενο, το οποίο αφήνει περιθώρια για την απόδοση: “Οι γαμπροί του [Λωτ] που θα έπαιρναν [ή αλλιώς σκόπευαν να πάρουν] τις κόρες του”.—Γε 19:14, Ro· ΜΝΚ· ΒΑΜ· παράβαλε JB· Mo· RS· ΜΠΚ.

Στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, ο αντίστοιχος όρος είναι πενθερός (Ιωα 18:13), και για το θηλυκό γένος, πενθερά.—Ματ 8:14· 10:35· Μαρ 1:30· Λου 4:38· 12:53· βλέπε ΝΥΦΗ.

ΠΕΙΝΑ

Επιτακτική ανάγκη για τροφή· λιμός, μεγάλη έλλειψη τροφίμων· επίσης, έλλειψη ακρόασης των λόγων του Ιεχωβά, δηλαδή πνευματική πείνα. (Αμ 8:11) Η πείνα είναι μια από τις πληγές που θα έρθουν πάνω στη συμβολική Βαβυλώνα τη Μεγάλη.—Απ 18:8.

Αιτίες και Συνέπειες της Πείνας. Μερικές από τις συνηθισμένες αιτίες της πείνας στους Βιβλικούς χρόνους ήταν η ξηρασία, οι καταστροφικές χαλαζοθύελλες (Εξ 9:23-25), τα βλαβερά έντομα, το ανεμόκαμα, η μυκητίαση των καλλιεργειών, καθώς και ο πόλεμος. (Αμ 4:7-10· Αγγ 2:17) Οι ακρίδες, που μερικές φορές εμφανίζονταν κατά τεράστιες ορδές, ήταν ιδιαίτερα καταστροφικές για τις καλλιέργειες. (Εξ 10:15) Ενίοτε το πρόβλημα δεν ήταν η ανομβρία, αλλά η άκαιρη βροχή, όπως κατά το θερισμό του σιταριού ή του κριθαριού.—Παράβαλε Λευ 26:4· 1Σα 12:17, 18.

Η προσωρινή πείνα αποτελεί φυσιολογικό αίσθημα, αλλά η παρατεταμένη, όπως αυτή που προκαλείται σε περίπτωση λιμού, είναι πολύ επιβλαβής για τη διανοητική και τη σωματική υγεία. Επέρχεται χαρακτηριστικός λήθαργος, νέκρωση των συναισθημάτων και αποχαύνωση. Η διάνοια κυριαρχείται από την επιθυμία για τροφή. (Παράβαλε Εξ 16:3.) Οι ηθικές αναστολές καταρρέουν. (Παράβαλε Ησ 8:21.) Η ασιτία μπορεί να προκαλέσει αποκτήνωση και να οδηγήσει σε κλοπή, φόνο, ακόμη και κανιβαλισμό. Ο λιμός ακολουθείται συνήθως από αρρώστιες και επιδημίες λόγω της εξασθένησης των λιμοκτονούντων.—Παράβαλε Δευ 32:24.

Πείνες στην Αρχαιότητα. Η πρώτη ιστορικά καταγραμμένη πείνα είναι εκείνη που ανάγκασε τον Άβραμ (Αβραάμ) να φύγει από τη Χαναάν και να παροικήσει στην Αίγυπτο. (Γε 12:10) Στις ημέρες του Ισαάκ έγινε άλλη μια πείνα, αλλά ο Ιεχωβά τού είπε να μην πάει στην Αίγυπτο. (Γε 26:1, 2) Είναι προφανές ότι η εφταετής πείνα που έπληξε την Αίγυπτο ενόσω ο Ιωσήφ ήταν πρωθυπουργός και διαχειριστής τροφίμων ξεπέρασε κατά πολύ τα σύνορα της χώρας, διότι «άνθρωποι από όλη τη γη έρχονταν στην Αίγυπτο να αγοράσουν τρόφιμα από τον Ιωσήφ».—Γε 41:54-57.

Μολονότι οι αιγυπτιακές επιγραφές αποφεύγουν επισταμένα κάθε μνεία για την παραμονή του Ισραήλ στην Αίγυπτο, διάφορα αρχαία αιγυπτιακά κείμενα μιλούν για περιόδους πείνας λόγω ανεπαρκούς ανόδου της στάθμης του Νείλου Ποταμού. Κάποιο κείμενο αναφέρεται σε μια εφταετή περίοδο κατά την οποία η στάθμη του Νείλου δεν ανέβαινε αρκετά, καθώς και στην επακόλουθη πείνα. Σύμφωνα με την αφήγηση, όταν επήλθε ανακούφιση από την πείνα, παραχωρήθηκαν στο ιερατείο ορισμένα τμήματα γης. Μολονότι εγείρεται το ερώτημα αν το κείμενο αυτό αποτελεί «μεταγενέστερο πλαστογράφημα των ιερέων, οι οποίοι ήθελαν να δικαιολογήσουν την αξίωσή τους για εδαφικά προνόμια», τουλάχιστον διακρίνουμε τον απόηχο μιας παράδοσης για εφταετή περίοδο ανέχειας.—Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή (Ancient Near Eastern Texts), επιμέλεια Τζ. Πρίτσαρντ, 1974, σ. 31.

Προτού οι Ισραηλίτες μπουν στην Υποσχεμένη Γη, ο Ιεχωβά, μέσω του Μωυσή, τους διαβεβαίωσε ότι θα είχαν άφθονη τροφή αν συνέχιζαν να Τον υπηρετούν με πιστότητα. (Δευ 28:11, 12) Ωστόσο, αν ο Ισραήλ αποδεικνυόταν άπιστος, μια από τις φοβερές συνέπειες που θα υφίστατο θα ήταν και η πείνα. (Δευ 28:23, 38-42) Η πείνα στις ημέρες των Κριτών ώθησε το σύζυγο της Ναομί, τον Ελιμέλεχ από τη Βηθλεέμ, να κατοικήσει ως πάροικος στον Μωάβ μαζί με την οικογένειά του. (Ρθ 1:1, 2) Ο Ιεχωβά επέφερε τρία χρόνια πείνας στη γη του Ισραήλ την εποχή του Δαβίδ λόγω της ενοχής αίματος που βάραινε τον οίκο του Σαούλ σε σχέση με τους Γαβαωνίτες. (2Σα 21:1-6) Ξηρασία τριάμισι ετών, που προκάλεσε μεγάλη πείνα, έπληξε τον άπιστο Ισραήλ ως απάντηση στην προσευχή του Ηλία. (Ιακ 5:17· 1Βα 17) Στις ημέρες του Ελισαιέ, εκτός από περιστασιακές περιόδους πείνας, προκλήθηκε πείνα και λόγω της πολιορκίας της Σαμάρειας από τους Συρίους, στη διάρκεια της οποίας αναφέρθηκε μία περίπτωση κανιβαλισμού.—2Βα 4:38· 8:1· 6:24-29.

Μολονότι οι προφήτες του Θεού προειδοποιούσαν ότι η αποστασία θα έφερνε θάνατο από πείνα, επιδημία και σπαθί, οι άπιστοι κάτοικοι του Ιούδα προτιμούσαν να ακούν τους ψευδοπροφήτες τους, οι οποίοι τους διαβεβαίωναν ότι δεν θα ερχόταν τέτοια συμφορά. (Ιερ 14:11-18· Ιεζ 5:12-17) Εντούτοις, τα λόγια των προφητών του Θεού αποδείχτηκαν αληθινά. Τόσο μεγάλη ήταν η πείνα στην Ιερουσαλήμ κατά την πολιορκία της από τους Βαβυλωνίους (609-607 Π.Κ.Χ.) ώστε κάποιες γυναίκες έβρασαν και έφαγαν τα ίδια τους τα παιδιά.—Θρ 4:1-10· 5:10· 2Βα 25:1-3· Ιερ 52:4-6· παράβαλε Δευ 28:51-53.

Μέσω του προφήτη Ιωήλ, ο Ιεχωβά προειδοποίησε τον Ισραήλ ότι θα υφίσταντο μια τρομερή πληγή εντόμων η οποία θα ερήμωνε τη γη και θα προκαλούσε μεγάλη πείνα πριν από την έλευση της “ημέρας του Ιεχωβά”.—Ιωλ 1.

Αιώνες αργότερα, ο Ιησούς προείπε ότι οι πείνες θα συγκαταλέγονταν στα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της τελικής περιόδου «του συστήματος πραγμάτων». (Ματ 24:3, 7· παράβαλε Απ 6:5, 6.) Όπως προαναγγέλθηκε από τον Άγαβο, έναν Χριστιανό προφήτη, έγινε όντως μεγάλη πείνα τον καιρό του Αυτοκράτορα Κλαύδιου (41-54 Κ.Χ.). (Πρ 11:28) Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 42 Κ.Χ., σφοδρή πείνα είχε πλήξει την Αίγυπτο, όπου κατοικούσαν πολλοί Ιουδαίοι. Τέλος, επήλθε «μεγάλη ανάγκη» στην Ιουδαία και στην Ιερουσαλήμ όταν τα ρωμαϊκά στρατεύματα υπό τον στρατηγό Τίτο πολιόρκησαν την Ιερουσαλήμ και τελικά την κατέστρεψαν το 70 Κ.Χ. (Λου 21:23) Ο Ιώσηπος αφηγείται τις τρομερές συνθήκες λιμοκτονίας που επικρατούσαν στην πόλη, όπου ο λαός αναγκάστηκε να τρώει δέρματα, κοτσάνια και ξερά χόρτα, ενώ σε μία περίπτωση, κάποια μητέρα έψησε και έφαγε τον ίδιο της το γιο. (Ο Ιουδαϊκός Πόλεμος, ΣΤ΄, 193-213 [iii, 3, 4]) Ωστόσο, όταν ο Ιησούς προείπε τέτοιες πείνες, έδειξε ότι είχε κατά νου, όχι μόνο γεγονότα που θα προηγούνταν της καταστροφής της Ιερουσαλήμ, αλλά επίσης το τι επρόκειτο να συμβεί όταν θα ερχόταν ο καιρός να επιστρέψει ο Γιος του ανθρώπου με τη δόξα της Βασιλείας του.—Λου 21:11, 27, 31· παράβαλε Απ 6:5, 6.

Απαλλαγή από την Πείνα. Ο Χριστός Ιησούς διαβεβαιώνει ότι ο Θεός θα απαντήσει στην προσευχή των πιστών υπηρετών του για το καθημερινό τους ψωμί και ότι εκείνοι που θέτουν τη Βασιλεία του Θεού στην πρώτη θέση θα τύχουν φροντίδας. (Ματ 6:11, 33· παράβαλε Ψλ 33:19· 37:19, 25.) Εντούτοις, ο Ιησούς έδειξε ότι, λόγω εναντίωσης και διωγμού, οι υπηρέτες του μπορεί να υπέφεραν ενίοτε από πείνα. (Ματ 25:35, 37, 40) Μάλιστα ο απόστολος Παύλος είπε ότι υπέφερε πολλές φορές τόσο από πείνα όσο και από δίψα ενόσω επιτελούσε τη διακονία υπό δύσκολες συνθήκες. (1Κο 4:11-13· 2Κο 11:27· Φλπ 4:12) Εξέφρασε, όμως, την πεποίθηση ότι η φυσική πείνα δεν μπορούσε σε καμιά περίπτωση να χωρίσει τους πιστούς υπηρέτες του Θεού από την ενισχυτική δύναμη της αγάπης Του.—Ρω 8:35, 38, 39· αντιπαράβαλε Λου 6:25.

Όσοι αισθάνονται κατάλληλη πείνα και δίψα για τη δικαιοσύνη και την αλήθεια θα είναι πάντοτε χορτάτοι από πνευματική άποψη. (Ματ 5:6· Ιωα 6:35) Σε αυτούς περιλαμβάνονται και τα μέλη του “μεγάλου πλήθους” που έχουν την ελπίδα να επιζήσουν από «τη μεγάλη θλίψη» και για τα οποία είναι γραμμένο ότι «δεν θα πεινάσουν πια ούτε θα διψάσουν πια». (Απ 7:9, 13-17) Υπό τη διακυβέρνηση δε της Βασιλείας του Θεού, θα υπάρχει παράλληλα και αφθονία τροφής έτσι ώστε να ικανοποιείται η φυσική πείνα όλης της ανθρωπότητας.—Ψλ 72:16· Ησ 25:6.

ΠΕΙΣΜΑ

Οι λέξεις της πρωτότυπης γλώσσας οι οποίες μεταδίδουν την ιδέα του πείσματος αναφέρονται βασικά στη σκληρότητα ή στη δύναμη, ιδιαίτερα με κακή έννοια. Το πείσμα περιλαμβάνει συνήθως εσκεμμένη άρνηση για συμμόρφωση με το θέλημα ή τις εντολές του Θεού. (Ψλ 78:8· 81:12· Ησ 1:23· 65:2· Ιερ 3:17· 5:23· 7:23-26· 11:8· 18:12· Ωσ 4:16· Πρ 7:51) Στις Γραφές τονίζεται επανειλημμένα ότι όσοι εμμένουν σε πείσμονα πορεία πλήττονται από συμφορά. (Δευ 29:19, 20· Νε 9:29, 30· Παρ 28:14· Ησ 30:1· Ιερ 6:28-30· 9:13-16· 13:10· 16:12, 13· Δα 5:20· Ωσ 9:15· Ζαχ 7:12· Ρω 2:5) Για παράδειγμα, ο νόμος του Θεού προς τον Ισραήλ όριζε ότι ο πεισματάρης και στασιαστικός γιος έπρεπε να θανατώνεται με λιθοβολισμό.—Δευ 21:18, 20.

Ο Ιεχωβά Θεός, στην πολιτεία του με το ανθρώπινο γένος, άσκησε υπομονή επιτρέποντας σε άτομα και έθνη άξια θανάτου να συνεχίσουν να υπάρχουν. (Γε 15:16· 2Πε 3:9) Ενώ μερικοί ανταποκρίθηκαν ευνοϊκά ενεργώντας έτσι ώστε να ελεηθούν (Ιη 2:8-14· 6:22, 23· 9:3-15), άλλοι σκληρύνθηκαν ακόμη περισσότερο εναντίον του Ιεχωβά και του λαού του. (Δευ 2:30-33· Ιη 11:19, 20) Επειδή ο Ιεχωβά δεν εμποδίζει τους ανθρώπους να πεισμώσουν, λέγεται ότι τους “αφήνει να γίνουν ισχυρογνώμονες” ή ότι “κάνει τις καρδιές τους σκληρές”. Όταν τελικά εκτελεί εκδίκηση ενάντια στους πεισματάρηδες, καταδεικνύεται η μεγάλη δύναμή του και διακηρύττεται το όνομά του.—Παράβαλε Εξ 4:21· Ιωα 12:40· Ρω 9:14-18.

Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος ενέργειας του Θεού σε σχέση με τον Φαραώ ο οποίος αρνούνταν να αφήσει τους Ισραηλίτες να φύγουν από την Αίγυπτο. Ο Ιεχωβά επέφερε στη γη της Αιγύπτου δέκα ερημωτικές πληγές. Κάθε φορά που ο Φαραώ σκλήραινε την καρδιά του μόλις τελείωνε η πληγή, ο Ιεχωβά χρησιμοποιούσε αυτή την ευκαιρία για να καταδείξει τη μεγάλη δύναμή του ακόμη περισσότερο με άλλα θαύματα. (Εξ 7:3-5, 14–11:10) Ως εκ τούτου, μερικοί Αιγύπτιοι συνειδητοποίησαν ότι ο Ιεχωβά είναι Θεός στον οποίο πρέπει κανείς να υπακούει. Για παράδειγμα, όταν εξαγγέλθηκε η έβδομη πληγή, ακόμη και μερικοί από τους υπηρέτες του Φαραώ φρόντισαν να είναι προστατευμένοι οι δούλοι και τα ζωντανά τους προτού αρχίσει η καταστροφική χαλαζοθύελλα. (Εξ 9:20, 21) Όταν τελικά ο Φαραώ, αφού ελευθέρωσε τους Ισραηλίτες, έκανε και πάλι την καρδιά του ισχυρογνώμονα και συγκέντρωσε τις δυνάμεις του για να τους εκδικηθεί (Εξ 14:8, 9· 15:9), ο Ιεχωβά κατέστρεψε αυτόν και το στρατό του στην Ερυθρά Θάλασσα. (Εξ 14:27, 28· Ψλ 136:15) Χρόνια αργότερα, το όνομα του Θεού διακηρυσσόταν ανάμεσα στα έθνη καθώς αυτά μιλούσαν για ό,τι είχε κάνει ο Ιεχωβά στους Αιγυπτίους λόγω του πείσματός τους.—Εξ 18:10, 11· Ιη 2:10, 11· 9:9· 1Σα 6:6.

Εφόσον ο Ιεχωβά προειδοποιεί για την κρίση που επιφέρει ενάντια στους πεισματάρηδες, η εκτέλεση αυτής της κρίσης δεν μπορεί να αποδοθεί σε άλλα αίτια ή σε διαφορετική πηγή. Μέσω του προφήτη Ησαΐα, ο Ιεχωβά είπε στους ισχυρογνώμονες Ισραηλίτες: «Επειδή γνωρίζω ότι είσαι σκληρός και ότι ο τράχηλός σου είναι σιδερένιος τένοντας και το μέτωπό σου χάλκινο, γι’ αυτό σου τα έλεγα από εκείνον τον καιρό. Πριν μπορέσει να γίνει αυτό, σε έκανα να το ακούσεις, για να μην πεις: “Το είδωλό μου τα έκανε αυτά, και η γλυπτή μου εικόνα και η χυτή μου εικόνα τα διέταξαν”».—Ησ 48:4, 5· παράβαλε Ιερ 44:16-23.

ΠΕΛΑΡΓΟΣ

[εβρ., χασιδάχ].

Η ονομασία αυτού του πουλιού είναι το θηλυκό γένος της εβραϊκής λέξης η οποία αποδίδεται «όσιος· αυτός που εκδηλώνει στοργική καλοσύνη». (Παράβαλε 1Σα 2:9· Ψλ 18:25, υποσ.) Αυτή η περιγραφή ταιριάζει πολύ στον πελαργό, ο οποίος φημίζεται για την τρυφερότητα με την οποία φροντίζει τα μικρά του και για την πιστότητά του στον ισόβιο σύντροφό του.

Ο πελαργός είναι μεγάλο καλοβατικό πουλί που μοιάζει με την ίβιδα και τον ερωδιό. Ο λευκοπελαργός (πελαργός ο κοινός [Ciconia ciconia]) έχει λευκό φτέρωμα με μόνη εξαίρεση τα ερετικά φτερά του, που είναι γυαλιστερά μαύρα. Ο ενήλικος πελαργός μπορεί να έχει ύψος μέχρι και 1,2 μ., ενώ το μήκος του σώματός του είναι σχεδόν 1,2 μ. και το εντυπωσιακό άνοιγμα των φτερών του μπορεί να φτάνει και τα 2 μ. Ο πελαργός βυθίζει μέσα στη λάσπη το μακρύ, κόκκινο ράμφος του, που είναι πλατύ στη βάση και αιχμηρό στην άκρη, για να βρει βατράχους, ψάρια ή μικρά ερπετά. Εκτός από μικρά υδρόβια πλάσματα, τρέφεται και με ακρίδες, μπορεί δε να καταφύγει και σε θνησιμαία και απορρίμματα. Ο πελαργός περιλαμβανόταν στον κατάλογο με τα ακάθαρτα πλάσματα τα οποία, σύμφωνα με τη διαθήκη του Νόμου, απαγορευόταν να τρώνε οι Ισραηλίτες.—Λευ 11:19· Δευ 14:18.

Επιτιμώντας τον αποστατικό λαό του Ιούδα, ο οποίος δεν διέκρινε τον καιρό της κρίσης του Ιεχωβά, ο προφήτης Ιερεμίας έστρεψε την προσοχή τους στον πελαργό και σε άλλα πουλιά που “γνωρίζουν καλά τους προσδιορισμένους καιρούς τους”. (Ιερ 8:7) Ο πελαργός μεταναστεύει τακτικά διαμέσου της Παλαιστίνης και της Συρίας από τη χειμερινή του κατοικία στην Αφρική, εμφανιζόμενος κατά μεγάλα σμήνη τον Μάρτιο και τον Απρίλιο. Από τα δύο είδη πελαργών που μπορούν να βρεθούν στο Ισραήλ, τον λευκοπελαργό και τον μαυροπελαργό (πελαργός ο μέλας [Ciconia nigra]), το πρώτο παραμένει μόνο περιστασιακά για να αναπαραχθεί σε αυτή την περιοχή, και συνήθως φτιάχνει τη φωλιά του σε δέντρα αλλά και σε οικοδομήματα. Ο μαυροπελαργός, που ονομάζεται έτσι επειδή το κεφάλι, ο λαιμός και η ράχη του έχουν μαύρο χρώμα, είναι πιο συνηθισμένος στις κοιλάδες της Χούλα και της Μπετ Σεάν, και αναζητάει δέντρα—όταν υπάρχουν—για να φτιάξει τη φωλιά του. Ο ψαλμωδός αναφέρει ότι οι πελαργοί φτιάχνουν φωλιές στις ψηλές αρκεύθους.—Ψλ 104:17.

Αντιδιαστέλλοντας τη στρουθοκάμηλο, που δεν πετάει, με τον πελαργό που πετάει ψηλά, ο Ιεχωβά ρώτησε τον Ιώβ: «Μήπως φτεροκοπάει χαρούμενα η στρουθοκάμηλος; Ή μήπως έχει τα φτερά και το φτέρωμα του πελαργού;» (Ιωβ 39:13) Οι φτερούγες του πελαργού έχουν μεγάλο πλάτος και ισχύ—τα δευτερεύοντα και τα τριτεύοντα φτερά έχουν σχεδόν το ίδιο μήκος με τα πρωτεύοντα, πράγμα που προσδίδει στη φτερούγα τεράστια επιφάνεια και δίνει στον πελαργό τη δυνατότητα να πετάει ψηλά και για παρατεταμένα διαστήματα. Ο πελαργός που αερολισθαίνει με τις ισχυρές του φτερούγες, έχοντας το λαιμό του προτεταμένο και τα μακριά του πόδια τεντωμένα προς τα πίσω, αποτελεί επιβλητικό θέαμα. Οι δύο γυναίκες που εμφανίζονται στο όραμα του Ζαχαρία (Ζαχ 5:6-11) να μεταφέρουν ένα εφά το οποίο περιέχει μια γυναίκα ονόματι «Πονηρία» λέγεται ότι είναι εφοδιασμένες με «φτερούγες σαν τις φτερούγες του πελαργού». Η φράση «άνεμος ήταν στις φτερούγες τους» (εδ. 9) ταιριάζει, επίσης, με τον ορμητικό ήχο που παράγει ο αέρας όταν περνάει μέσα από τα φτερά του πελαργού. Την ώρα της πτήσης, τα πρωτεύοντα ερετικά φτερά εκτείνονται σαν δάχτυλα δημιουργώντας σχισμές στο άκρο της φτερούγας, πράγμα που κάνει εφικτό τον έλεγχο της ροής του αέρα πάνω από τη φτερούγα και βελτιώνει την ανυψωτική της δύναμη.

ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ

[εβρ., κα’άθ].

Οι μεταφραστές της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα και της λατινικής Βουλγάτας απέδωσαν την εβραϊκή λέξη κα’άθ “πελεκάνος”. Αυτό το πουλί περιλαμβάνεται στον κατάλογο με τα πουλιά που ορίζονταν ως “ακάθαρτα” σύμφωνα με το Μωσαϊκό Νόμο.—Λευ 11:13, 18· Δευ 14:11, 12, 17.

Ο πελεκάνος είναι ένα από τα μεγαλύτερα ιπτάμενα πουλιά, με μήκος που ξεπερνάει το 1,5 μ. και με εντυπωσιακό άνοιγμα φτερών που φτάνει τα 2,5 μ. ή περισσότερο. Το κιτρινωπό ράμφος του είναι μακρύ και αγκιστροειδές, και ο μεγάλος διασταλτός σάκος που βρίσκεται κάτω από αυτό σπανίως διακρίνεται όταν είναι άδειος. Μολονότι οι πελεκάνοι είναι δυσκίνητοι στο έδαφος, η πτήση τους χαρακτηρίζεται από μεγάλη αντοχή και χάρη, και είναι γνωστές οι περιπτώσεις πελεκάνων των οποίων οι φωλιές απείχαν μέχρι και 100 χλμ. από τα μέρη όπου ψάρευαν. Είναι εξαιρετικά επιδέξιοι στο ψάρεμα, και τα πόδια τους, που διαθέτουν νηκτική μεμβράνη, τους δίνουν τη δυνατότητα να ελίσσονται ταχύτατα μέσα στο νερό.

Όταν ο πελεκάνος χορτάσει από τροφή, συνήθως πετάει μακριά, σε ένα μοναχικό μέρος, όπου παίρνει μια μελαγχολική στάση, με το κεφάλι του βυθισμένο στους ώμους, και μένει εντελώς ακίνητος, ώστε από κάποια απόσταση μπορεί να νομίσει κανείς ότι πρόκειται για άσπρη πέτρα. Μένει σε αυτή τη στάση επί ώρες κάθε φορά, πράγμα που τον καθιστά κατάλληλο σύμβολο της μελαγχολικής απραξίας στην οποία αναφέρεται ο ψαλμωδός όταν περιγράφει παραστατικά τη βαθιά λύπη του: «Μοιάζω με τον πελεκάνο της ερημιάς». (Ψλ 102:6) Εδώ η λέξη “ερημιά” δεν υπονοεί κατ’ ανάγκην την έρημο, αλλά απλώς μια περιοχή που βρίσκεται μακριά από τις ανθρώπινες κατοικίες, ίσως κάποιο έλος. Στη διάρκεια ορισμένων εποχών, στα έλη του βόρειου τμήματος της Κοιλάδας του Ιορδάνη συναντώνται πελεκάνοι ακόμη και σήμερα. Στο Ισραήλ υπάρχουν τρεις ποικιλίες πελεκάνων. Η πιο κοινή είναι ο ροδοπελεκάνος (πελεκάνος ο ονοκρόταλος [Pelecanus onocrotalus]), ενώ ο αργυροπελεκάνος (πελεκάνος ο ουλόθριξ [Pelecanus crispus]) και ο πελεκάνος με τη ροζ ράχη (πελεκάνος ο πυρρόχρους [Pelecanus rufescens]) συναντώνται σπανιότερα.

Ο πελεκάνος προτιμάει ιδιαίτερα τα ακαλλιέργητα μέρη, όπου δεν ενοχλείται από τον άνθρωπο. Εκεί φωλιάζει, εκκολάπτει τα μικρά του και αποσύρεται μετά το ψάρεμα. Επειδή αγαπάει τα μοναχικά, έρημα μέρη, αυτό το πουλί χρησιμοποιείται στην Αγία Γραφή ως σύμβολο της πλήρους ερήμωσης. Αναφερόμενος συμβολικά στην επικείμενη ερήμωση του Εδώμ, ο Ησαΐας προείπε ότι ο πελεκάνος θα γινόταν κάτοχος αυτής της γης. (Ησ 34:11) Ο Σοφονίας προφήτευσε ότι πελεκάνοι θα κατοικούσαν ανάμεσα στα κιονόκρανα της Νινευή, πράγμα που υποδήλωνε ολοκληρωτική καταστροφή και απουσία ανθρώπων.—Σοφ 2:13, 14.

ΠΕΛΕΚΥΣ

Βλέπε ΤΣΕΚΟΥΡΙ, ΠΕΛΕΚΥΣ.

ΠΕΛΩΡΙΟ ΔΕΝΤΡΟ

Βλέπε ΜΕΓΑΛΟ ΔΕΝΤΡΟ, ΠΕΛΩΡΙΟ ΔΕΝΤΡΟ.

ΠΕΝΑ

Όργανο που χρησιμοποιείται για γραφή με μελάνι ή παρόμοιο υγρό. Όταν οι αρχαίοι έγραφαν σε πηλό, κερί ή μαλακό μέταλλο, χρησιμοποιούσαν τη γραφίδα (βλέπε ΓΡΑΦΙΔΑ), αλλά όταν έγραφαν σε περγαμηνή ή πάπυρο, χρησιμοποιούσαν πένα και μελάνι. (3Ιω 13· 2Ιω 12) Η λέξη κάλαμος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, η οποία μεταφράζεται «πένα», αναφέρεται στο φυτό καλάμι και μπορεί να αποδοθεί κατά κυριολεξία «γραφικό καλάμι». Μεταξύ των αρχαίων Αιγυπτίων, η καλαμένια πένα διέθετε ευθύ άκρο σε σχήμα σμίλης, το οποίο ήταν κομμένο ή ξεφτισμένο με τέτοιον τρόπο ώστε να λειτουργεί σαν πινέλο. Για να επιτύχουν την ξήρανση και τη σκλήρυνση των καλαμιών, πιθανόν να τα άφηναν κάτω από σωρούς κοπριάς επί αρκετούς μήνες, τακτική που εφαρμοζόταν και στα πρόσφατα χρόνια. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν καλαμένια πένα με σκισμένη αιχμή, σαν την αιχμή που είχαν οι μεταγενέστερες πένες φτερού, ακόμη και οι σύγχρονες πένες.

ΠΕΝΘΟΣ

Το πένθος στους λαούς της Ανατολής συνοδευόταν συνήθως από έντονη εξωτερίκευση της λύπης, κάτι που αντανακλάται στις Βιβλικές αφηγήσεις σχετικά με περιόδους πένθους. Ένα ολόκληρο βιβλίο της Γραφής, οι Θρήνοι, αποτελεί έκφραση πένθους για την κατάληξη της Ιερουσαλήμ.

Αιτίες Πένθους. Οι άνθρωποι πενθούσαν για να εκδηλώσουν μετάνοια (Νε 9:1, 2· Ιων 3:5-9) ή εξαιτίας επαπειλούμενης συμφοράς (Εσθ 4:3· Ιερ 6:26· Αμ 5:16, 17) ή κάποιας υφιστάμενης ολέθριας κατάστασης (Ιωλ 1:5-14). Η κοινότερη αιτία πένθους ήταν, βεβαίως, ο θάνατος. Ο θάνατος ενός μέλους της άμεσης οικογένειας έδινε το έναυσμα για περίοδο πένθους (Γε 23:2· 27:41· 37:33-35), ενώ ο θάνατος του γονέα ή του μοναχογιού περιγράφεται ως κατάσταση που προκαλούσε βαθύτατη λύπη. (Ψλ 35:14· Αμ 8:10· Ζαχ 12:10) Ο θάνατος ενός εθνικού ηγέτη σηματοδοτούσε περιόδους πένθους διάρκειας 7 ως 30 ημερών. (Αρ 20:29· Δευ 34:8· 1Σα 31:8, 12, 13) Οι Αιγύπτιοι έκλαιγαν για το θάνατο του πατέρα του Ιωσήφ, του Ιακώβ, 70 ημέρες, ενώ ακολούθησε επιπρόσθετη 7ήμερη περίοδος τελετών πένθους στη Χαναάν.—Γε 50:3-11.

Εκδηλώσεις Λύπης. Οι άνθρωποι εκδήλωναν το πένθος τους με φωνές και κλάματα, καθώς επίσης με παραμόρφωση της εμφάνισης, με νηστείες ή άλλου είδους αποχή από τις φυσιολογικές δραστηριότητες. Εκτός του ότι έκλαιγαν, μπορεί επίσης να θρηνούσαν ή να έβγαζαν δυνατές και πικρές κραυγές (2Σα 1:11, 12· Εσθ 4:1), να χτυπούσαν το στήθος τους (Ησ 32:11, 12· Να 2:7· Λου 8:52), πολλές φορές να έσκιζαν τα ενδύματά τους (Κρ 11:35· 2Βα 22:11, 19), να έριχναν χώμα ή στάχτες πάνω στο κεφάλι τους και να φορούσαν σάκο (2Σα 13:19· 2Βα 6:30· Ιωβ 2:11, 12), να έβγαζαν τα σανδάλια τους και να κάλυπταν το κεφάλι ή το πρόσωπό τους (2Σα 15:30· 19:4), να ξερίζωναν ή να έκοβαν τα μαλλιά τους και να ξύριζαν τη γενειάδα τους (Ιωβ 1:20· Εσδ 9:3· Ιερ 41:5), ενώ ορισμένοι, ακολουθώντας ειδωλολατρικά έθιμα, έκαναν τομές στο σώμα τους (Ιερ 16:6· 47:5). Παράλληλα με τη νηστεία, μπορεί κάποιος να μην αλειβόταν με λάδι ή να μην έπλενε τα ενδύματά του (2Σα 14:2· 19:24· Δα 10:2, 3), και μερικές φορές μπορεί να καθόταν στο έδαφος ή μέσα σε στάχτες.—2Σα 13:31· Ιωβ 2:8· Ησ 3:26.

Ενίοτε συνέθεταν μελαγχολικές ελεγείες ως πένθιμα τραγούδια. (2Σα 1:17-27· 3:33, 34· 2Χρ 35:25) Ένα συγκεκριμένο είδος τραγουδιού ήταν το σιγκαγιών, εβραϊκός όρος που εμφανίζεται στην επιγραφή του 7ου Ψαλμού, ενώ ένας συγγενικός τύπος του συναντάται στο εδάφιο Αββακούμ 3:1. Επρόκειτο για σύνθεση υπό τη μορφή θρηνωδίας, η δε λέξη φαίνεται να υποδηλώνει ένα άκρως αισθαντικό τραγούδι με γρήγορες εναλλαγές ρυθμού. Ας σημειωθεί ότι και στις δύο αυτές αναφορές (Ψλ 7· Αββ 3:2-19) συνυπάρχουν το στοιχείο του κινδύνου, έντονες εκκλήσεις ή συναισθηματικά ξεσπάσματα και ακολούθως η χαρά σε σχέση με τον Ιεχωβά.

Μερικές φορές, προσλαμβάνονταν στις κηδείες επαγγελματίες θρηνωδοί, ενώ μουσικοί έπαιζαν πένθιμους σκοπούς. (Ιερ 9:17, 18· Ματ 9:23) Τα μικρά παιδιά που έπαιζαν στις αγορές τον καιρό της επίγειας διακονίας του Ιησού μιμούνταν αυτά τα άτομα. (Ματ 11:16, 17) Η φλογέρα ή ο αυλός ήταν το όργανο που προτιμούσαν για τις θρηνωδίες.—Ιερ 48:36· Ματ 9:23· βλέπε το σύγγραμμα του Ιώσηπου Ο Ιουδαϊκός Πόλεμος, Γ΄, 437 (ix, 5).

Ύστερα από την ταφή, οι γυναίκες είχαν τη συνήθεια να επισκέπτονται τον τάφο για να κλάψουν και να πενθήσουν. (Ιωα 11:31) Φαίνεται ότι κατά την περίοδο του πένθους παρέθεταν επικήδειο γεύμα, το οποίο ενίοτε ίσως έπαιρνε τη μορφή ειδικού συμποσίου.—Ωσ 9:4· Ιερ 16:5, 7.

Απαγορεύσεις Όσον Αφορά το Πένθος. Σε κάποιες περιπτώσεις ο λαός του Θεού, είτε σε συλλογική είτε σε ατομική βάση, έλαβε την οδηγία να μην πενθήσει για το θάνατο ορισμένων ατόμων, λόγου χάρη κάποιων που είχαν καταδικαστεί για αδικοπραγία. (Λευ 10:1, 2, 6) Ο προφήτης Ιεζεκιήλ διατάχθηκε να αποφύγει οποιαδήποτε σημεία πένθους για την εκλιπούσα σύζυγό του, προμηνύοντας έτσι ότι οι Ισραηλίτες που ήταν μαζί του στη Βαβυλώνα θα έμεναν τόσο κατάπληκτοι ώστε δεν θα πενθούσαν για τη θεϊκή εκτέλεση κρίσης εναντίον της Ιερουσαλήμ λόγω της απιστίας της. (Ιεζ 24:15-24) Ο Ιερεμίας έλαβε και αυτός κάπως παρόμοιες οδηγίες.—Ιερ 16:5-13.

Ορισμένα έθιμα πένθους ήταν απαγορευμένα υπό το Μωσαϊκό Νόμο, όπως η δημιουργία τομών στη σάρκα ή η πρόκληση “φαλακρότητας στα μέτωπα” (Λευ 19:28· Δευ 14:1) και η εσφαλμένη χρήση των δεκάτων σε σχέση με τους νεκρούς. (Δευ 26:12-14) Οι ιερείς μπορούσαν να πενθήσουν φανερά για ορισμένα μέλη της άμεσης οικογένειάς τους, πράγμα που όμως δεν επιτρεπόταν να κάνει ο αρχιερέας.—Λευ 21:1-6, 10-12.

Καιρός για Πένθος. Τα εδάφια Εκκλησιαστής 3:1, 4 δηλώνουν ότι υπάρχει «καιρός να κλαίει κανείς και καιρός να γελάει· καιρός να θρηνεί και καιρός να χοροπηδάει». Δεδομένης της θνήσκουσας κατάστασης όλης της ανθρωπότητας, αναφέρεται ότι η καρδιά των σοφών βρίσκεται «σε σπίτι πένθους» και όχι σε σπίτι συμποσίου. (Εκ 7:2, 4· παράβαλε Παρ 14:13.) Επομένως, ο σοφός αξιοποιεί την ευκαιρία που του δίνεται για να εκδηλώσει συμπόνια και να προσφέρει παρηγοριά και δεν αγνοεί μια τέτοια περίσταση προτιμώντας να αναζητάει απολαύσεις. Αυτό τον βοηθάει να θυμάται ότι και ο ίδιος είναι θνητός, καθώς επίσης να διατηρεί την κατάλληλη διάθεση καρδιάς απέναντι στον Δημιουργό του.

Στις Γραφές παρουσιάζονται καταστάσεις που δικαιολογημένα προκαλούν πένθος. Εκτός από το θάνατο αγαπημένων προσώπων (Γε 42:38· 44:31), οι απεχθείς και ατιμωτικές για τον Θεό συνήθειες της ψεύτικης θρησκείας αποτελούν αιτία για στεναγμούς και βογκητά (Ιεζ 9:4· παράβαλε 1Κο 5:2), είναι δε κατάλληλο να εκδηλώνει κανείς λύπη για τα σφάλματά του. (Ψλ 38:4, 6-10) Ο Ιεχωβά παροτρύνει όσους έχουν απομακρυνθεί από αυτόν: «Επιστρέψτε σε εμένα με όλη σας την καρδιά και με νηστεία και με κλάμα και με θρήνο. Και σκίστε την καρδιά σας και όχι τα ενδύματά σας». (Ιωλ 2:12, 13· παράβαλε Ιακ 4:8, 9.) Και αλλού επίσης δίνεται έμφαση, όχι στις εξωτερικές εκδηλώσεις θλίψης ή πένθους, αλλά στα εσωτερικά σκιρτήματα και στον πόνο της καρδιάς, που είναι χαρακτηριστικά γνωρίσματα της γνήσιας λύπης.—Ψλ 31:9, 10· Παρ 14:10· 15:13· Μαρ 14:72· Ιωα 16:6.

Ακόμη και ο Ιεχωβά λέει ότι νιώθει «λύπη στην καρδιά του». (Γε 6:6· παράβαλε Ησ 63:9.) Το άγιο πνεύμα του Θεού επίσης μπορεί να “λυπηθεί”. (Εφ 4:30) Εφόσον αυτό το πνεύμα επενεργεί στους υπηρέτες του Θεού ώστε να παράγουν καρπούς δικαιοσύνης (Γα 5:22-24), όσοι δεν εκτιμούν αυτή τη θεϊκή προμήθεια, όσοι αντιστέκονται στην επενέργεια του πνεύματος και όσοι πηγαίνουν αντίθετα προς την καθοδήγησή του στην πραγματικότητα το “λυπούν”.—Παράβαλε Ησ 63:10· 1Θε 5:19.

Ισορροπημένη Άποψη για το Πένθος. Τον καιρό της επίγειας διακονίας του Ιησού, οι άνθρωποι εξακολουθούσαν να πενθούν εξωτερικεύοντας έντονα τα συναισθήματά τους, και μάλιστα με θορυβώδη τρόπο. (Μαρ 5:38, 39) Μολονότι ο Ιησούς “στέναξε μέσα του” και έκλαψε σε αρκετές περιπτώσεις (Ιωα 11:33-35, 38· Λου 19:41· Μαρ 14:33, 34· Εβρ 5:7), πουθενά δεν αναφέρεται ότι εξωτερίκευσε τα συναισθήματά του με τους προαναφερθέντες κραυγαλέους τρόπους. (Παράβαλε Λου 23:27, 28.) Και οι μαθητές του εξωτερίκευαν τη λύπη και το πένθος τους. (Ματ 9:15· Ιωα 16:20-22· Πρ 8:2· 9:39· 20:37, 38· Φλπ 2:27) Ο Παύλος είπε ότι είχε «μεγάλη λύπη και ακατάπαυστο πόνο στην καρδιά» του για τους συγγενείς του κατά σάρκα που δεν είχαν γίνει πιστοί. (Ρω 9:2, 3) Φοβόταν ότι ίσως αναγκαζόταν να πενθήσει για κάποια μέλη της εκκλησίας της Κορίνθου που είχαν αμαρτήσει και δεν είχαν μετανοήσει ακόμη (2Κο 12:21), ανέφερε δε «κλαίγοντας» όσους είχαν παρεκκλίνει ώστε να περπατούν «ως εχθροί του ξύλου βασανισμού του Χριστού». (Φλπ 3:17-19) Έχοντας βαθιά και εγκάρδια ανησυχία για τη Χριστιανική εκκλησία (2Κο 2:1-4), ήταν στην κατάλληλη θέση να επισημαίνει σε άλλους την ανάγκη που υπήρχε να εκδηλώνουν κατανόηση και συμπόνια, “να κλαίνε με όσους κλαίνε”.—Ρω 12:15.

Ωστόσο, επειδή το πένθος και η λύπη οδηγούν σε εξάντληση (Ψλ 6:6, 7· Λου 22:45· Πρ 21:13· 2Κο 2:6, 7), η θλίψη των Χριστιανών εμφανίζεται πάντοτε να είναι μετριασμένη, ισορροπημένη, ακόμη δε και να επισκιάζεται από την ελπίδα και την ενισχυτική χαρά. (Ματ 5:4· 1Κο 7:29, 30· 2Κο 6:10· παράβαλε Νε 8:9-12.) Ακόμη και ο Βασιλιάς Δαβίδ, στη δική του εποχή, επέδειξε αναφορικά με το πένθος ισορροπημένη, λογική στάση, βασισμένη σε αρχές, και έτσι ενόσω το παιδί που συνελήφθη μέσω της μοιχικής σχέσης του με τη Βηθ-σαβεέ ήταν άρρωστο, εκείνος νήστευε και ξάπλωνε καταγής, εκζητώντας τον αληθινό Θεό για χάρη του παιδιού. Μόλις, όμως, πληροφορήθηκε το θάνατο του παιδιού, σηκώθηκε, πλύθηκε, αλείφτηκε με λάδι, άλλαξε ρούχα, προσευχήθηκε στον Ιεχωβά και ύστερα ζήτησε τροφή και άρχισε να τρώει. Εξηγώντας τις ενέργειές του στους έκπληκτους υπηρέτες του, δήλωσε: «Τώρα που πέθανε, γιατί να νηστεύω; Μήπως μπορώ να το ξαναφέρω πίσω; Εγώ θα πάω σε αυτό, αλλά αυτό δεν θα επιστρέψει σε εμένα». (2Σα 12:16, 19-23) Μεταγενέστερα, ωστόσο, χρειάστηκε να του μιλήσει ο Ιωάβ χωρίς περιστροφές για να τον βοηθήσει να ξεφύγει από την κατάσταση της βαθιάς λύπης στην οποία είχε περιέλθει λόγω του θανάτου του γιου του, του Αβεσσαλώμ.—2Σα 18:33· 19:1-8.

Μολονότι “όλη η δημιουργία στενάζει”, τα παθήματα του Χριστιανού είναι υποδεέστερα σε σχέση με την ένδοξη ελπίδα που βρίσκεται μπροστά του (Ρω 8:18-22· 1Πε 1:3-7), η δε υπόσχεση της ανάστασης του δίνει τη δύναμη να μη “λυπάται όπως και οι υπόλοιποι οι οποίοι δεν έχουν ελπίδα”.—1Θε 4:13, 14.

Το πένθος και η νηστεία χωρίς υπακοή στο λόγο του Ιεχωβά δεν αποφέρουν κανένα όφελος. (Ζαχ 7:2-7) Εντούτοις, «η λύπη με θεοσεβή τρόπο οδηγεί σε μετάνοια προς σωτηρία». Τέτοιου είδους λύπη προκύπτει όταν κάποιος θεωρεί την αδικοπραγία αμαρτία εναντίον του Θεού. Αυτή η λύπη τον υποκινεί να εκζητήσει τη συγχώρηση του Θεού και να μεταστραφεί από την εσφαλμένη πορεία του. «Η λύπη όμως του κόσμου παράγει θάνατο». Μολονότι κάποιος μπορεί να λυπάται για το ότι φανερώθηκε το σφάλμα του και ο ίδιος ζημιώθηκε, δεν επιθυμεί να λάβει τη συγχώρηση του Θεού. (2Κο 7:10, 11) Για παράδειγμα, τα δάκρυα που έχυσε ιδιοτελώς ο Ησαύ ελπίζοντας να επανακτήσει τα χαμένα του πρωτοτόκια δεν επηρέασαν τον Ισαάκ ή τον Θεό.—Εβρ 12:16, 17.

Μεταφορική και Προφητική Χρήση. Μεταφορικά, ακόμη και η γη παρουσιάζεται να πενθεί εξαιτίας της ερήμωσης που προκαλείται από στρατεύματα εισβολέων ή από κάποια πληγή. (Ιερ 4:27, 28· Ιωλ 1:10-12· αντιπαράβαλε Ψλ 96:11-13.) Όντας ερημωμένη, η γη θα γέμιζε ζιζάνια και θα παρουσίαζε παραμελημένη και αφρόντιστη όψη, όπως κάποιος που δεν έχει περιποιηθεί το πρόσωπο, τα μαλλιά ή τα ρούχα του ενόσω πενθεί. Παρόμοια, η γη που ερημώθηκε επειδή οι καλλιέργειές της καταστράφηκαν από κάποια πληγή αποτελεί πένθιμο θέαμα.

«Το σημείο του Γιου του ανθρώπου» και η αποκάλυψη του Χριστού θα κάνουν όλες τις φυλές της γης να «χτυπούν τον εαυτό τους θρηνώντας», ή αλλιώς «από λύπη». (Ματ 24:30· Απ 1:7) Προλέγεται ότι στη συμβολική “Βαβυλώνα τη Μεγάλη” θα έρθουν πληγές—θάνατος, πένθος και πείνα—«σε μία ημέρα», πράγμα που θα κάνει όσους ωφελούνταν από αυτήν να κλαίνε και να πενθούν. (Απ 18:2, 7-11, 17-19) Απεναντίας, η Νέα Ιερουσαλήμ φέρνει στη γη συνθήκες υπό τις οποίες τα δάκρυα, ο θάνατος, το πένθος, η κραυγή και ο πόνος παρέρχονται για πάντα.—Απ 21:2-4.

ΠΕΝΤΑΤΕΥΧΟΣ

Αυτή η λέξη (που σημαίνει «πέντε ρόλοι» ή «πενταπλός τόμος») προσδιορίζει τα πρώτα πέντε βιβλία της Αγίας Γραφής—τη Γένεση, την Έξοδο, το Λευιτικό, τους Αριθμούς και το Δευτερονόμιο.

Περιεχόμενα. Η Πεντάτευχος αποτελεί σπουδαιότατο τμήμα του γραπτού Λόγου του Θεού και παρέχει στερεό θεμέλιο πάνω στο οποίο βασίζονται πολλά από όσα ακολουθούν. Το πρώτο της βιβλίο, η Γένεση, μας δίνει τη θεόπνευστη αφήγηση της δημιουργίας και επίσης ακολουθεί την ιστορία του ανθρώπου από την Εδέμ ως το θάνατο του Ιωσήφ περιλαμβάνοντας μεγάλο μέρος της πατριαρχικής εποχής («στην αρχή» ως το 1657 Π.Κ.Χ.). Το δεύτερο βιβλίο, η Έξοδος, αρχίζει με το θάνατο του Ιωσήφ και μιλάει για τη γέννηση του Μωυσή σε περίοδο υποδούλωσης, για την απελευθέρωση του λαού του Θεού από τη δουλεία στην Αίγυπτο και για την εγκαινίαση της διαθήκης του Νόμου στο Σινά. Περιλαμβάνει λεπτομέρειες σχετικά με την κατασκευή του κεντρικού οικοδομήματος για λατρεία, δηλαδή της σκηνής της μαρτυρίας στην έρημο (ιστορικά γεγονότα από το 1657 ως το 1512 Π.Κ.Χ.). Το Λευιτικό, το τρίτο βιβλίο, το οποίο καλύπτει περίοδο μόνο ενός μηνός περίπου (1512 Π.Κ.Χ.), παρέχει ανεκτίμητες πληροφορίες αναφορικά με το Λευιτικό ιερατείο, τη χειροτόνηση και τα καθήκοντά του, καθώς επίσης νόμους και κανονισμούς που ρύθμιζαν την υποχρεωτική υποστήριξη της λατρείας του Ιεχωβά από μέρους της εκκλησίας. Το τέταρτο βιβλίο, οι Αριθμοί—όπως υποδηλώνεται και από το όνομά του—αναφέρεται στις απογραφές που έλαβαν χώρα γύρω στην έναρξη και στη λήξη της οδοιπορίας στην έρημο. Μας δίνει επίσης πολλές λεπτομέρειες σχετικά με τη 40χρονη περιπλάνηση (μέχρι το 1473 Π.Κ.Χ.) και περιλαμβάνει πολλούς νόμους που εντάσσονται στο πλαίσιο της εθνικής διαθήκης. Το τελευταίο βιβλίο, το Δευτερονόμιο, καλύπτει περίοδο περίπου δύο μηνών (1473 Π.Κ.Χ.). Εξηγεί τμήματα της διαθήκης του Νόμου και παρέχει πολλές διατάξεις απαραίτητες για τη νέα γενιά των Ισραηλιτών που βρίσκονταν στις Πεδιάδες του Μωάβ, έτοιμοι να εισβάλουν στην Υποσχεμένη Γη και να την καταλάβουν. Τα τελικά κεφάλαια μιλούν για το διορισμό του Ιησού του Ναυή ως ηγέτη και για το θάνατο του Μωυσή.

Συγγραφή. Δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο εδάφιο το οποίο να αναφέρει ότι ο Μωυσής έγραψε ολόκληρη την Πεντάτευχο, αλλά υπάρχουν σαφείς δηλώσεις διάσπαρτες σε όλο το κείμενο που το φανερώνουν αυτό. (Εξ 17:14· 24:4· 34:27· Αρ 33:2· Δευ 31:9, 19, 22, 24-26) Υπάρχουν επίσης πολλά τμήματα όπου τα λόγια αποδίδονται άμεσα στον Μωυσή, από την πρώτη καταγραμμένη συνομιλία του (Εξ 2:13, 14) μέχρι την τελική ευλογία που έδωσε στο λαό (Δευ 33:1-29), καθώς επίσης μερικές από τις μακροσκελείς ομιλίες του (Δευ 1:1· 5:1· 27:1· 29:2· 31:1) και τους αξιοσημείωτους ύμνους του. (Εξ 15:1-19· Δευ 31:30–32:43) Τα εναρκτήρια εδάφια σε 20 από τα 27 κεφάλαια του Λευιτικού αναφέρουν ότι τα όσα ακολουθούν είναι λόγια που είπε ο Ιεχωβά στον Μωυσή ώστε εκείνος, με τη σειρά του, να τα μεταφέρει στο λαό. Το ίδιο αληθεύει για περισσότερες από 50 περιπτώσεις στο βιβλίο των Αριθμών. Συνεπώς, με εξαίρεση τα τελικά εδάφια του Δευτερονομίου, τα στοιχεία από την ίδια την Πεντάτευχο δείχνουν ότι η συγγραφή της αποδίδεται δικαίως στον Μωυσή.

Πολλές άλλες Γραφικές περικοπές πιστοποιούν ότι η Πεντάτευχος γράφτηκε από τον Μωυσή. (Ιη 1:7· Κρ 3:4· 2Βα 18:6· Μαλ 4:4) Άτομα όπως ο Δαβίδ (1Βα 2:1-3), ο Δανιήλ (9:11), ο Έσδρας (6:18), ο Νεεμίας (8:1), ο Ιησούς (Μαρ 12:26· Λου 16:29· Ιωα 7:19), ο Λουκάς (24:27) και ο Ιωάννης (1:17) αναφέρονται στην Πεντάτευχο ως έργο του Μωυσή. Ακόμη πιο άμεσα, ο Ιησούς αναγνώρισε ότι ο Μωυσής ήταν ο συγγραφέας (Μαρ 10:3-5· Ιωα 5:46, 47), πράγμα που έκαναν και οι Σαδδουκαίοι.—Μαρ 12:18, 19.

ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ

Ονομασία που χρησιμοποιείται στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές για τη Γιορτή του Θερισμού (Εξ 23:16) ή αλλιώς τη Γιορτή των Εβδομάδων (Εξ 34:22), η οποία ονομάζεται επίσης «ημέρα των πρώτων ώριμων καρπών». (Αρ 28:26) Οδηγίες για αυτή τη γιορτή παρατίθενται στα εδάφια Λευιτικό 23:15-21· Αριθμοί 28:26-31· Δευτερονόμιο 16:9-12. Έπρεπε να τηρείται την 50ή ημέρα (εξού και το όνομα «Πεντηκοστή») μετά τις 16 Νισάν, ημέρα κατά την οποία προσφερόταν το δεμάτι του κριθαριού. (Λευ 23:15, 16) Στο Ιουδαϊκό ημερολόγιο πέφτει στις 6 Σιβάν. Λάβαινε χώρα μετά το θερισμό του κριθαριού και την έναρξη του θερισμού του σιταριού, το οποίο ωρίμαζε ύστερα από το κριθάρι.—Εξ 9:31, 32.

Οι Ισραηλίτες δεν επιτρεπόταν να αρχίσουν το θερισμό προτού προσφερθούν στον Ιεχωβά οι πρώτοι καρποί του κριθαριού στις 16 Νισάν. Γι’ αυτό, στα εδάφια Δευτερονόμιο 16:9, 10 δίνονται οι εξής οδηγίες: «Από τότε που θα μπει το δρεπάνι για πρώτη φορά στα αθέριστα σιτηρά θα αρχίσεις να μετράς εφτά εβδομάδες. Κατόπιν πρέπει να γιορτάσεις τη γιορτή των εβδομάδων για τον Ιεχωβά τον Θεό σου». Στη γιορτή απαιτούνταν να παρευρίσκεται κάθε άρρενας, και σχετικά με αυτήν δηλώνεται επίσης: «Πρέπει να χαρείς ενώπιον του Ιεχωβά του Θεού σου, εσύ και ο γιος σου και η κόρη σου και ο δούλος σου και η δούλη σου και ο Λευίτης που βρίσκεται μέσα από τις πύλες σου και ο πάροικος και το αγόρι που είναι ορφανό από πατέρα και η χήρα, που βρίσκονται ανάμεσά σου, στον τόπο που θα εκλέξει ο Ιεχωβά ο Θεός σου ώστε να κάνει να κατοικήσει το όνομά του εκεί». (Δευ 16:11) Το Πάσχα γιορταζόταν σε στενό οικογενειακό κύκλο. Η Γιορτή του Θερισμού, ή αλλιώς Πεντηκοστή, απαιτούσε πιο ανοιχτή και φιλόξενη ατμόσφαιρα, και από αυτή την άποψη έμοιαζε με τη Γιορτή των Σκηνών.

Οι πρώτοι καρποί του θερισμού του σιταριού έπρεπε να τύχουν διαφορετικής μεταχείρισης από τους πρώτους καρπούς του κριθαριού. Με δύο δέκατα του εφά λεπτό σιτάλευρο (4,4 λίτρα) και προζύμι έπρεπε να φτιάξουν και να ψήσουν δύο ψωμιά. Αυτά έπρεπε να είναι “από τις κατοικίες τους”, πράγμα που σημαίνει ότι έπρεπε να είναι ψωμιά σαν αυτά που έφτιαχναν για καθημερινή χρήση στο σπίτι και όχι αποκλειστικά για άγιους σκοπούς. (Λευ 23:17) Τα ψωμιά συνοδεύονταν από ολοκαυτώματα και από μια προσφορά για αμαρτία, καθώς και από δύο αρσενικά αρνιά ως προσφορά συμμετοχής. Ο ιερέας κινούσε τα ψωμιά και τα αρνιά ενώπιον του Ιεχωβά βάζοντας τα χέρια του κάτω από τα ψωμιά και από τα κομμάτια των αρνιών και κινώντας τα εμπρός πίσω, πράγμα που υποδήλωνε ότι τα παρουσίαζε ενώπιον του Ιεχωβά. Αφού προσφέρονταν τα ψωμιά και τα αρνιά, ανήκαν πλέον στον ιερέα ο οποίος τα έτρωγε ως προσφορά συμμετοχής.—Λευ 23:18-20.

Τα εδάφια Αριθμοί 28:27-30 παρουσιάζουν μια μικρή διαφορά στην περιγραφή των άλλων προσφορών (εκτός της προσφοράς συμμετοχής). Αντί για εφτά αρνιά, έναν νεαρό ταύρο, δύο κριάρια και ένα κατσικάκι, όπως λένε τα εδάφια Λευιτικό 23:18, 19, αναφέρουν ότι απαιτούνταν εφτά αρνιά, δύο νεαροί ταύροι, ένα κριάρι και ένα κατσικάκι. Μερικοί Ιουδαίοι σχολιαστές λένε ότι η περικοπή στο Λευιτικό αναφέρεται στη θυσία που έπρεπε να συνοδεύει την κινητή προσφορά των ψωμιών, ενώ η περικοπή στους Αριθμούς αναφέρεται στη θυσία που είχε προσδιοριστεί κανονικά για τη γιορτή, άρα προσφέρονταν και οι δύο. Υποστηρίζοντας αυτή τη θέση, ο Ιώσηπος, στην περιγραφή που δίνει για τις θυσίες την ημέρα της Πεντηκοστής, αναφέρει πρώτα τα δύο αρνιά της προσφοράς συμμετοχής και κατόπιν συνδυάζει τις υπόλοιπες προσφορές, απαριθμώντας τρία μοσχάρια, δύο κριάρια (αντί για τρία—προφανώς πρόκειται για λάθος κάποιου αντιγραφέα), 14 αρνιά και δύο κατσικάκια. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Γ΄, 253 [x, 6]) Η ημέρα αυτή ήταν άγια συνέλευση, ημέρα σαββάτου.—Λευ 23:21· Αρ 28:26.

Η Γιορτή της Πεντηκοστής λάβαινε χώρα στο τέλος του θερισμού του κριθαριού και αποτελούσε χαρωπή περίσταση, όπως υποδηλώνεται από την προσφορά συμμετοχής την οποία έφερνε η εκκλησία και έδινε στον ιερέα. Αυτή η προσφορά υποδήλωνε επίσης ειρηνική σχέση με τον Ιεχωβά. Ταυτόχρονα, η προσφορά για αμαρτία υπενθύμιζε στους Ισραηλίτες τις αμαρτίες τους και αποτελούσε αίτημα προς τον Θεό για συγχώρηση και καθαρισμό. Ο αυξημένος αριθμός ολοκαυτωμάτων εξέφραζε στην πράξη την ευγνωμοσύνη τους για τη γενναιοδωρία Του και συμβόλιζε την ολόκαρδη προσκόλλησή τους στη σχέση διαθήκης που είχαν με τον Θεό.

Όχι μόνο ήταν ιδιαίτερα κατάλληλο να προσφέρουν οι Ισραηλίτες ευχαριστίες στον Ιεχωβά αυτή την ημέρα, αλλά δεν έπρεπε να ξεχνούν και τους φτωχούς αδελφούς τους. Αφού έδωσε οδηγίες για τη γιορτή, ο Ιεχωβά πρόσταξε: «Και όταν θερίζετε το θερισμό της γης σας, δεν πρέπει να τελειώνεις τις άκρες του αγρού σου όταν θερίζεις, και τα απομεινάρια του θερισμού σου δεν πρέπει να τα μαζεύεις. Πρέπει να τα αφήνεις για τον ταλαιπωρημένο και τον πάροικο. Εγώ είμαι ο Ιεχωβά ο Θεός σας». (Λευ 23:22) Επομένως, οι φτωχοί είχαν πραγματικό έρεισμα για να ευχαριστούν τον Κύριο και για να χαίρονται τη γιορτή μαζί με όλους τους άλλους. Στη διάρκεια αυτής της γιορτής γίνονταν επίσης πολλές προσωπικές προσφορές με πρώτους καρπούς από το θερισμό.

Σύμφωνα με ραβινικές πηγές, μετά την εξορία ήταν έθιμο να ανεβαίνουν οι εορταστές στην Ιερουσαλήμ την παραμονή της γιορτής και να κάνουν εκεί όλες τις απαραίτητες προετοιμασίες για την τήρησή της. Το βράδυ, τα σαλπίσματα ανάγγελλαν ότι η ημέρα της γιορτής πλησίαζε. (Αρ 10:10) Το θυσιαστήριο του ολοκαυτώματος καθαριζόταν και οι πύλες του ναού άνοιγαν αμέσως μετά τα μεσάνυχτα για να μπουν οι ιερείς αλλά και όσοι έφερναν στην αυλή ζώα που θα θυσιάζονταν ως ολοκαυτώματα και ως προσφορές ευχαριστιών, προκειμένου να τα εξετάσουν οι ιερείς. Ο Άλφρεντ Έντερσχαϊμ σχολιάζει: «Πριν από την πρωινή θυσία, όλα τα ζώα τα οποία σκόπευε να φέρει ο λαός στη γιορτή ως ολοκαυτώματα και ως ειρηνικές προσφορές έπρεπε να εξεταστούν από το ιερατείο που βρισκόταν εν υπηρεσία. Εφόσον ο αριθμός τους ήταν μεγάλος, εκείνες τις ώρες πρέπει να υπήρχε φόρτος εργασίας, μέχρις ότου η αναγγελία ότι το πρωινό φέγγος απλωνόταν πάνω από τη Χεβρών τερμάτιζε όλες αυτές τις προετοιμασίες και δινόταν το σύνθημα για την τακτική πρωινή θυσία».—Ο Ναός (The Temple), 1874, σ. 228.

Μετά την προσφορά της τακτικής, καθημερινής πρωινής θυσίας, φέρνονταν οι εορταστικές θυσίες τις οποίες περιγράφουν τα εδάφια Αριθμοί 28:26-30. Κατόπιν παρουσιαζόταν η αποκλειστική προσφορά της Πεντηκοστής—τα ψωμιά της κινητής προσφοράς μαζί με τις συνοδευτικές τους θυσίες. (Λευ 23:18-20) Αφού κινούσαν τα ψωμιά, το ένα από αυτά το έπαιρνε ο αρχιερέας, ενώ το δεύτερο το μοιράζονταν όλοι οι εν υπηρεσία ιερείς.

Συμβολική Σημασία της Γιορτής. Την ημέρα της Πεντηκοστής του έτους 33 Κ.Χ. εκχύθηκε από τον Ιησού Χριστό το άγιο πνεύμα στην ομάδα των περίπου 120 μαθητών που βρίσκονταν στο ανώγειο στην Ιερουσαλήμ. (Πρ 1:13-15) Ο Ιησούς είχε αναστηθεί στις 16 Νισάν, την ημέρα κατά την οποία ο αρχιερέας πρόσφερε το δεμάτι του κριθαριού. Με μεταφορική έννοια, ο Ιησούς ήταν χωρίς προζύμι, το οποίο συμβολίζει την αμαρτία. (Εβρ 7:26) Την Πεντηκοστή, ως ο μεγάλος Αρχιερέας, ο Ιησούς ήταν σε θέση να παρουσιάσει στον Πατέρα του, τον Ιεχωβά, και άλλους πνευματικούς γιους, τους πιστούς ακολούθους του, οι οποίοι είχαν παρθεί από την αμαρτωλή ανθρωπότητα και είχαν δεχτεί τη θυσία του. Το ότι ο Θεός επιδοκίμασε τόσο την ανθρώπινη θυσία του ίδιου του Ιησού όσο και την από μέρους του παρουσίαση των μαθητών του (μολονότι αυτοί ήταν γεννημένοι στην αμαρτία) για να είναι πνευματικοί γιοι του Θεού έγινε φανερό από την έκχυση του πνεύματός του πάνω τους. Το γεγονός ότι κατά την Πεντηκοστή πρόσφεραν στον Ιεχωβά δύο ψωμιά από σιτάρι που μόλις είχε ωριμάσει υποδηλώνει ότι στην εκπλήρωση δεν θα περιλαμβανόταν μόνο ένα πρόσωπο. Μπορεί επίσης να υποδεικνύει ότι εκείνοι που θα γίνονταν γεννημένοι από το πνεύμα ακόλουθοι του Ιησού Χριστού θα λαμβάνονταν από δύο ομάδες στη γη: Πρώτα από τους φυσικούς περιτμημένους Ιουδαίους και αργότερα από όλα τα άλλα έθνη του κόσμου, τους Εθνικούς.—Παράβαλε Εφ 2:13-18.

Οι Ιουδαίοι θεωρούν κατά παράδοση ότι η Πεντηκοστή αντιστοιχεί στον καιρό κατά τον οποίο δόθηκε ο Νόμος στο Σινά, όταν ο Ισραήλ ξεχωρίστηκε ως λαός. Οι Ισραηλίτες συγκεντρώθηκαν στο Σινά και έλαβαν το Νόμο στις αρχές του τρίτου μήνα (Σιβάν). (Εξ 19:1) Όπως ο Μωυσής ως μεσίτης χρησιμοποιήθηκε για να εισαγάγει τον Ισραήλ στη διαθήκη του Νόμου, έτσι και ο Ιησούς Χριστός ως Μεσίτης του πνευματικού Ισραήλ εισήγαγε εκείνο το νέο έθνος στη νέα διαθήκη. Ο απόστολος Παύλος παραβάλλει αυτά τα δύο γεγονότα, λέγοντας ότι οι Χριστιανοί είναι συγκεντρωμένοι σε μια πολύ μεγαλύτερη σύναξη, σε «ένα Όρος Σιών και μια πόλη του ζωντανού Θεού, την ουράνια Ιερουσαλήμ», υπό τις διευθετήσεις της νέας διαθήκης.—Εβρ 12:18-24· παράβαλε Απ 14:1-5.

Ο Ιησούς είχε αναγγείλει τη νέα διαθήκη στους μαθητές του το βράδυ του τελευταίου του Πάσχα και, ακριβώς πριν από την ανάληψή του, τους είχε παραγγείλει να περιμένουν στην Ιερουσαλήμ για το υποσχεμένο άγιο πνεύμα. Τώρα, όπως εξήγησε ο απόστολος Πέτρος, «επειδή . . . εξυψώθηκε στα δεξιά του Θεού και έλαβε το υποσχεμένο άγιο πνεύμα από τον Πατέρα, εξέχυσε αυτό που εσείς βλέπετε και ακούτε». (Λου 22:20· Πρ 2:33) Η παρουσία του πνεύματος του Θεού ήταν έκδηλη από το ότι περίπου 120 μαθητές μιλούσαν θαυματουργικά διάφορες γλώσσες. Με αυτόν τον τρόπο, τα πλήθη των Ιουδαίων και των προσηλύτων από όλα τα μέρη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μπορούσαν να ακούσουν και να καταλάβουν «τα μεγαλεία του Θεού». (Πρ 2:7-11) Τότε κηρύχτηκε για πρώτη φορά, μέσω του Πέτρου, βάφτισμα στο όνομα του Πατέρα, του Γιου και του αγίου πνεύματος, όπως είχε παραγγείλει ο Ιησούς στο εδάφιο Ματθαίος 28:19. (Πρ 2:21, 36, 38, 39) Έχοντας μπει στους ουρανούς με την αξία της θυσίας του, ο Ιησούς ήταν σε θέση να εισαγάγει τους ακολούθους του στη νέα διαθήκη.—Εβρ 9:15-26.

Αυτοί οι ακόλουθοι, λοιπόν, μαζί με τους 3.000 που προστέθηκαν εκείνη την ημέρα (Πρ 2:41) και άλλους αργότερα, δεν ήταν για τον Θεό η απαρχή των πρώτων καρπών, διότι αυτή η απαρχή ήταν ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος αναστήθηκε στις 16 Νισάν του 33 Κ.Χ. (1Κο 15:23), την ημέρα που ο αρχιερέας κινούσε το δεμάτι του κριθαριού. Τουναντίον, αυτοί ήταν σαν τους πρώτους καρπούς του σιταριού, μιας δεύτερης σοδειάς, «μερικοί πρώτοι καρποί» για τον Θεό. (Ιακ 1:18) Οι ίδιοι έγιναν πλέον το νέο έθνος του Θεού, «εκλεγμένο [του] γένος, βασιλικό ιερατείο, άγιο έθνος, λαός για ειδική ιδιοκτησία».—1Πε 2:9.

ΠΕΡΓΑΜΗΝΗ

Δέρματα προβάτων, κατσικιών ή μοσχαριών που υφίσταντο κατεργασία ώστε να χρησιμοποιηθούν ως γραφική ύλη. Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν το δέρμα ως γραφική ύλη επί μακρόν. Ο Ρόλος της Νεκράς Θαλάσσης ο οποίος περιέχει το βιβλίο του Ησαΐα και αντιγράφηκε προς το τέλος του δεύτερου αιώνα Π.Κ.Χ. είναι από δέρμα. Ο αιγυπτιακός πάπυρος αποτέλεσε την ευρύτερα χρησιμοποιούμενη γραφική ύλη, αλλά, σύμφωνα με τον Πλίνιο, όταν ο ηγεμόνας της Αιγύπτου απαγόρευσε την εξαγωγή του γύρω στο 190 Π.Κ.Χ., επινοήθηκε η χρήση της περγαμηνής μεμβράνης στην Πέργαμο (στην οποία οφείλει την ονομασία της η «περγαμηνή»). Αυτό μπορεί να σημαίνει απλώς ότι διαδόθηκε εκτενέστερα μια ήδη υπάρχουσα μέθοδος κατεργασίας δερμάτων, χάρη στην οποία μπορούσε κανείς να γράψει και στις δύο πλευρές του δέρματος. Οι ρόλοι περγαμηνής ήταν πολύ πιο ανθεκτικοί από τους φτηνότερους ρόλους παπύρου.

Στο εδάφιο 2 Τιμόθεο 4:13 ο απόστολος Παύλος ζήτησε από τον Τιμόθεο να φέρει «τους ρόλους, ιδιαίτερα τις περγαμηνές». (Ro· ΜΝΚ· ΚΔΒ, υποσ.) Ο Παύλος δεν διευκρινίζει τι περιείχαν τα αντικείμενα που ζήτησε, αλλά πιθανότατα ήθελε κάποια τμήματα των Εβραϊκών Γραφών ώστε να μπορεί να τα μελετάει ενόσω ήταν φυλακισμένος στη Ρώμη. Η φράση «ιδιαίτερα τις περγαμηνές» ίσως υποδηλώνει ότι ζητούσε τόσο ρόλους παπύρου όσο και ρόλους περγαμηνής.

Οι αρχαίοι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν συχνά ξύλινες, κηρωμένες πινακίδες για να γράφουν πρόχειρα. Τελικά, όμως, χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτόν το σκοπό φύλλα δέρματος ή περγαμηνής. Η λατινική λέξη membranae (δέρματα) προσδιόριζε τέτοιου είδους τετράδια από περγαμηνή. Στο εδάφιο που παρατέθηκε παραπάνω, ο Παύλος χρησιμοποίησε την αντίστοιχη ελληνική λέξη όταν ζήτησε «τους ρόλους, ιδιαίτερα τις περγαμηνές [μεμβράνας, Κείμενο]». Γι’ αυτό, μερικοί σχολιαστές έχουν υποστηρίξει ότι ο Παύλος ζητούσε ρόλους των Εβραϊκών Γραφών, καθώς και κάποιου είδους σημειώσεις ή επιστολές. Ως εκ τούτου, ο Μόφατ αποδίδει το απόσπασμα: «Τα βιβλία μου, και ιδιαίτερα τα χαρτιά μου», ενώ Η Νέα Αγγλική Βίβλος λέει: «Τα βιβλία, προπαντός τα τετράδιά μου». Ωστόσο, παραμένει ανεξακρίβωτο αν «οι περγαμηνές» είχαν τη μορφή τετραδίων ή χαρτιών ή ήταν ρόλοι περγαμηνών (La· Kx).

Περγαμηνή Vellum. Οι περγαμηνές φτιάχνονταν συνήθως από δέρμα προβάτου, κατσικιού ή μοσχαριού. Τον τρίτο και τον τέταρτο αιώνα Κ.Χ., άρχισε να γίνεται διάκριση ανάμεσα στις περγαμηνές με τραχύτερη υφή και σε αυτές με λεπτότερη, και ενώ το τραχύτερο είδος εξακολούθησε να αποκαλείται περγαμηνή, το λεπτότερο είδος έγινε γνωστό ως περγαμηνή vellum. Για να κατασκευάσουν αυτή την περγαμηνή, χρησιμοποιούσαν απαλά δέρματα από μοσχάρια ή κατσικάκια ή από θνησιγενή μοσχάρια ή αρνιά. Την έφτιαχναν ξύνοντας τα πλυμένα δέρματα για να φύγουν οι τρίχες, τεντώνοντας τα δέρματα πάνω σε πλαίσια, πλένοντας και ξύνοντάς τα ξανά για να εξομαλύνουν την επιφάνειά τους, πασπαλίζοντάς τα με κιμωλία και τρίβοντάς τα με ελαφρόπετρα. Με αυτή τη διαδικασία παραγόταν μια λεπτή, λεία, υπόλευκη γραφική ύλη η οποία κατέληξε να χρησιμοποιείται ευρέως για τα σημαντικά βιβλία ώσπου εφευρέθηκε η τυπογραφία, για την οποία το χαρτί ήταν καλύτερο και φτηνότερο υλικό. Σπουδαία Βιβλικά χειρόγραφα, όπως το Σιναϊτικό και το Βατικανό Αρ. 1209, του τέταρτου αιώνα, καθώς και το Αλεξανδρινό, του πέμπτου αιώνα, είναι γραμμένα σε περγαμηνή vellum.

ΠΕΡΓΑΜΟΣ

(Πέργαμος) [Φρούριο· Ακρόπολη].

Πόλη της Μυσίας στο βορειοδυτικό τμήμα της Ασιατικής Τουρκίας (Μικρά Ασία) όπου βρισκόταν μία από τις εφτά εκκλησίες στις οποίες ο απόστολος Ιωάννης απηύθυνε τις επιστολές που έχουν καταγραφεί στην Αποκάλυψη. (Απ 1:11· 2:12-17) Η πόλη βρισκόταν περίπου 80 χλμ. Β της Σμύρνης και περίπου 25 χλμ. μακριά από τα παράλια του Αιγαίου Πελάγους. Κοντά στην τοποθεσία της αρχαίας Περγάμου βρίσκεται η σημερινή Μπέργκαμα. Η Πέργαμος ήταν αρχικά φρούριο σε έναν απόκρημνο, απομονωμένο λόφο ανάμεσα σε δύο ποτάμια. Με τον καιρό, η πόλη απλώθηκε στην κοιλάδα που βρισκόταν από κάτω και ο λόφος έγινε ακρόπολη.

Ιστορία. Υπάρχει κάποια αβεβαιότητα ως προς τον τόπο καταγωγής των Περγαμηνών, αλλά μερικά στοιχεία υποδεικνύουν την Αχαΐα στην Ελλάδα. Το 420 Π.Κ.Χ. η πόλη ήδη έκοβε νομίσματα, ενώ τον επόμενο αιώνα ο Ξενοφών κάνει μνεία της πόλης. Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η πόλη περιήλθε στην επικράτεια του Λυσίμαχου. Ο στρατηγός του Λυσίμαχου Φιλέταιρος ανέλαβε την εξουσία της πόλης και της γύρω περιοχής, εγκαθιδρύοντας έτσι τη βασιλεία των Ατταλιδών, υπό τους οποίους η Πέργαμος έγινε πλούσια και σπουδαία πόλη. Ο Βασιλιάς Άτταλος Α΄ (241-197 Π.Κ.Χ.) τάχθηκε με τους Ρωμαίους εναντίον των Μακεδόνων. Ο διάδοχός του ο Ευμένης Β΄ ανήγειρε μια τεράστια βιβλιοθήκη που συναγωνιζόταν τη φημισμένη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Υπάρχει η άποψη ότι εκείνη την εποχή επινοήθηκε στην πόλη η περγαμηνή (pergamena charta). Επίσης, εκείνη την περίοδο το βασίλειο της Περγάμου είχε υπό την κυριαρχία του το μεγαλύτερο μέρος της δυτικής Μικράς Ασίας. Το 133 Π.Κ.Χ. ο Άτταλος Γ΄, στην επιθανάτια κλίνη του, κληροδότησε με διαθήκη την Πέργαμο στη Ρώμη, οπότε η πόλη έγινε η πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας της Ασίας. (Βλέπε ΑΣΙΑ.) Ακόμη και όταν έπαψε να είναι πρωτεύουσα, η Πέργαμος συνέχισε να κατέχει πολύ σπουδαία θέση ως επίσημο διοικητικό κέντρο.

Η Θρησκεία της Περγάμου. Η ειδωλολατρική θρησκεία κατείχε εξέχουσα θέση στην Πέργαμο. Φαίνεται ότι Χαλδαίοι Μάγοι (αστρολόγοι) εγκατέλειψαν τη Βαβυλώνα και εγκαταστάθηκαν στην Πέργαμο, όπου ίδρυσαν την κεντρική σχολή τους. Ο Ευμένης Β΄ έχτισε έναν τεράστιο μαρμάρινο βωμό στον θεό Δία για να γιορτάσει τη νίκη του επί των Γαλατών. Τα ερείπια αυτού του βωμού έχουν ανασκαφεί και δείχνουν ότι ήταν διακοσμημένος με ένα πελώριο ανάγλυφο που απεικόνιζε θεούς να μάχονται με γίγαντες. (ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 2, σ. 945) Ασθενείς από όλα τα μέρη της Ασίας συνέρρεαν στην Πέργαμο λόγω του ναού που υπήρχε εκεί για τον Ασκληπιό, το θεό της ίασης και της ιατρικής.

Μια ιδιαίτερα αξιοσημείωτη πτυχή της θρησκείας στην Πέργαμο ήταν η λατρεία των πολιτικών αρχόντων. Η πόλη έχτισε έναν μεγαλοπρεπή ναό για τη λατρεία του Καίσαρα Αυγούστου. Ήταν, λοιπόν, η πρώτη πόλη που είχε ναό αφιερωμένο στη λατρεία του αυτοκράτορα. Επί των ημερών των αυτοκρατόρων Τραϊανού και Σεβήρου, ανεγέρθηκαν εκεί άλλοι δύο τέτοιοι ναοί, γι’ αυτό και Η Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (Encyclopædia Britannica) αποκαλεί την Πέργαμο «το κύριο κέντρο της λατρείας του αυτοκράτορα κατά την αρχική φάση της αυτοκρατορίας». (1959, Τόμ. 17, σ. 507) Αυτή η λατρεία του Ρωμαίου αυτοκράτορα αναμφίβολα εξυπηρέτησε από πολιτική άποψη προκειμένου να συνενώσει όλες τις ποικίλες κατακτημένες χώρες της αυτοκρατορίας υπό έναν κοινό θεό. Κάθε χώρα θα μπορούσε να λατρεύει τους τοπικούς ή τους εθνικούς θεούς της, αλλά όλες τους θα έπρεπε να λατρεύουν και τον αυτοκράτορα.

«Εκεί που Είναι ο Θρόνος του Σατανά». Στην επιστολή του αποστόλου Ιωάννη προς την εκκλησία της Περγάμου, ο Ιωάννης ανέφερε ότι η πόλη βρισκόταν «εκεί που κατοικεί ο Σατανάς» και ότι, ως εκ τούτου, οι Χριστιανοί ζούσαν «εκεί που είναι ο θρόνος του Σατανά». (Απ 2:13) «Η φράση παραπέμπει στο συνονθύλευμα των ειδωλολατρικών θρησκειών, . . . αλλά η κύρια νύξη αφορά πιθανότατα τη λατρεία του αυτοκράτορα. Εκεί, υπό τον Δομιτιανό, η λατρεία του θεϊκού αυτοκράτορα είχε γίνει η λυδία λίθος της οσιότητας των πολιτών». (Νέο Λεξικό της Αγίας Γραφής [New Bible Dictionary], επιμέλεια Τζ. Ντάγκλας, 1985, σ. 912) Εφόσον ο μαρτυρικός θάνατος του Αντίπα αναφέρεται στο ίδιο εδάφιο στο οποίο γίνεται λόγος για το “θρόνο του Σατανά”, ο Αντίπας ενδέχεται να θανατώθηκε επειδή αρνήθηκε να λατρέψει τον Καίσαρα.

Πιθανώς ένας επιπρόσθετος παράγοντας για την κατανόηση της φράσης «εκεί που είναι ο θρόνος του Σατανά» ήταν η εξέχουσα λατρεία του Δία, ή αλλιώς Γιούπιτερ, του κυριότερου θεού ανάμεσα σε όλους τους ειδωλολατρικούς θεούς και θεές. Ο μύθος έλεγε ότι από το λόφο όπου ήταν χτισμένη η Πέργαμος ορισμένοι θεοί είχαν παραστεί μάρτυρες της γέννησης του Δία, και ο πελώριος βωμός που στήθηκε μεταγενέστερα πάνω στην ακρόπολη θεωρείται ένα από τα θαύματα εκείνης της εποχής. Οι λάτρεις του Δία μπορούσαν να λατρεύουν και άλλους θεούς αλλά έπρεπε να τους θεωρούν υποδεέστερους. Οι Χριστιανοί στην Πέργαμο, όμως, επαινέθηκαν επειδή διατήρησαν σταθερή την αποκλειστική αφοσίωσή τους στον αληθινό Θεό, τον Ιεχωβά, και δεν αρνήθηκαν την πίστη παρότι κατοικούσαν “εκεί που ήταν ο θρόνος του Σατανά”.

“Η Διδασκαλία του Βαλαάμ”. Ωστόσο, στην εκκλησία υπήρχε η υπονομευτική επιρροή εκείνων που “κρατούσαν γερά τη διδασκαλία του Βαλαάμ”. (Απ 2:14) Αυτή η έκφραση φέρνει στο νου τον προφήτη Βαλαάμ από τη Μεσοποταμία, ο οποίος, έπειτα από τις αποτυχημένες απόπειρές του να καταραστεί τον Ισραήλ, πρότεινε να χρησιμοποιήσουν ειδωλολάτρισσες προκειμένου να παρασύρουν τους Ισραηλίτες στη λάγνα λατρεία ψεύτικων θεών. Ως αποτέλεσμα της σεξουαλικής ανηθικότητας και της ειδωλολατρίας στην οποία περιέπεσαν, πέθαναν 24.000 Ισραηλίτες. (Αρ 25:1-18· 1Κο 10:8· βλέπε ΒΑΛΑΑΜ.) Προφανώς μερικοί στην εκκλησία της Περγάμου, εκείνοι που “κρατούσαν γερά τη διδασκαλία του Βαλαάμ”, ανέχονταν την πορνεία.—Ιου 4, 11· 2Πε 2:14, 15.

Επίσης, μερικοί στην εκκλησία είχαν επηρεαστεί από τη διδασκαλία «της αίρεσης του Νικολάου» και παροτρύνθηκαν να μετανοήσουν για αυτή τους την πορεία.—Απ 2:15, 16.

ΠΕΡΓΗ

(Πέργη).

Σπουδαία πόλη στη ρωμαϊκή επαρχία της Παμφυλίας. Τα ερείπια της αρχαίας Πέργης πιστεύεται ότι βρίσκονται κοντά στο σημερινό χωριό Μουρτάνα, σε απόσταση περίπου 13 χλμ. από τη νότια ακτή της Μικράς Ασίας και περίπου 8 χλμ. Δ του ποταμού Κέστρου (Ακσού). Φαίνεται ότι στην αρχαιότητα, σύμφωνα με τον γεωγράφο Στράβωνα, αυτό το ποτάμι ήταν πλωτό προς το Β μέχρι την Πέργη. (Γεωγραφικά, ΙΔ΄, IV, 2) Ωστόσο, η κοντινή Αττάλεια, στην ακτή της Παμφυλίας, φαίνεται ότι αποτελούσε το επίνειο της Πέργης και τελικά την υποσκέλισε σε σπουδαιότητα.—Παράβαλε Πρ 14:24-26.

Αυτή την πόλη την επισκέφτηκε ο απόστολος Παύλος με τους συνεργάτες του στην αρχή του πρώτου ιεραποστολικού του ταξιδιού. (Πρ 13:13) Προς το τέλος του ταξιδιού αυτού «ανήγγειλαν το λόγο στην Πέργη», αλλά δεν είναι γνωστό αν δέχτηκε κάποιος από τους κατοίκους της τη Χριστιανοσύνη.—Πρ 14:24, 25.

ΠΕΡΔΙΚΑ

[εβρ., κορέ’].

Ορνιθόμορφο, γεροδεμένο πουλί, μικρότερο από το φασιανό, ικανό να τρέχει και να ξεφεύγει με μεγάλη ταχύτητα, το οποίο σπάνια πετάει και, όταν πετάει, κουράζεται γρήγορα. Δύο είδη πέρδικας που υπάρχουν στην Παλαιστίνη είναι η αμμοπέρδικα (Ammoperdix heyi) και η πετροπέρδικα (αλεκτορίς η ελληνική [Alectoris graeca]). Η αμμοπέρδικα συναντάται στις ερήμους και σε βραχώδεις πλαγιές, ενώ η πετροπέρδικα συναντάται κυρίως σε λοφώδεις περιοχές όπου η βλάστηση είναι αραιή.

Η εβραϊκή ονομασία αυτού του πουλιού σημαίνει «αυτός που καλεί». Μολονότι η πέρδικα παράγει πράγματι ένα ηχηρό κάλεσμα, μερικοί πιστεύουν ότι η εβραϊκή της ονομασία αποτελεί μίμηση του όμοιου με τρίξιμο ήχου, «κρρρικ», τον οποίο βγάζει όταν τρομάζει και αναγκάζεται να πετάξει.

Η πέρδικα έχει νόστιμο κρέας, και ο άνθρωπος την κυνηγούσε για τροφή από την αρχαιότητα—οι κυνηγοί συνήθιζαν να πετούν ραβδιά για να τη ρίξουν κάτω αφού πρώτα την τρόμαζαν ώστε να πετάξει από την κρυψώνα της. Το γεγονός ότι η πέρδικα τρέχει για να γλιτώσει καταφεύγοντας πίσω από βράχια και άλλα εμπόδια και προσπαθεί να κρυφτεί σε σχισμές βράχων ή σε παρόμοιες κρυψώνες υποκίνησε τον Δαβίδ, που μετακινούνταν από κρυψώνα σε κρυψώνα προσπαθώντας να ξεφύγει από την ανήλεη καταδίωξη του Βασιλιά Σαούλ, να παρομοιάσει κατάλληλα τον εαυτό του με «πέρδικα πάνω στα βουνά».—1Σα 26:20· παράβαλε Θρ 3:52.

Το εδάφιο Ιερεμίας 17:11, το οποίο παρομοιάζει τον άνθρωπο που συσσωρεύει χωρίς δικαιοσύνη πλούτη με «την πέρδικα που μάζεψε [ή, πιθανώς, επώασε] ό,τι δεν γέννησε», έχει γίνει αντικείμενο πολλής συζήτησης. Μολονότι ορισμένοι αρχαίοι συγγραφείς ανέφεραν ότι η πέρδικα παίρνει αβγά από φωλιές άλλων θηλυκών πουλιών και τα επωάζει, οι σύγχρονοι φυσιοδίφες δηλώνουν ότι κανένα από τα πουλιά που κατατάσσονται στις πέρδικες δεν έχει αυτή τη συνήθεια. Ωστόσο το Λεξικό των Βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης (Lexicon in Veteris Testamenti Libros) αναφέρει ότι ο Εβραίος ζωολόγος Ισραέλ Ααρώνι (1882-1946), συγγραφέας έργων σχετικών με την πανίδα της Παλαιστίνης, βρήκε «στην ίδια φωλιά 2 ομάδες των 11 αβγών η καθεμιά, προερχόμενες από 2 διαφορετικές θηλυκές [πέρδικες]». (Των Λ. Κέλερ και Β. Μπαουμγκάρτνερ, Λέιντεν, 1958, σ. 851) Η Εγκυκλοπαίδεια Τζουντάικα ([Encyclopaedia Judaica] 1973, Τόμ. 13, στ. 156), λοιπόν, δηλώνει: «Ενίοτε δύο θηλυκές γεννούν αβγά στην ίδια φωλιά, και σε αυτή την περίπτωση η μία κερδίζει την υπεροχή και διώχνει την άλλη. Εντούτοις, το μικρό της σώμα δεν μπορεί να κρατήσει ζεστά τόσο πολλά αβγά, και γι’ αυτό τελικά τα έμβρυα πεθαίνουν. Σε αυτό αναφερόταν η παροιμία [του εδαφίου Ιερεμίας 17:11] όταν μιλούσε για κάποιον που αρπάζει τα αποκτήματα κάποιου άλλου χωρίς να απολαμβάνει τελικά κανένα όφελος».

Η Μετάφραση του Βάμβα αποδίδει το εδάφιο Ιερεμίας 17:11 ως εξής: «Καθώς η πέρδιξ η επωάζουσα και μη νεοσσεύουσα, ούτως ο αποκτών πλούτη αδίκως θέλει αφήσει αυτά εις το ήμισυ των ημερών αυτού και εις τα έσχατα αυτού θέλει είσθαι άφρων». (Βλέπε επίσης KJ.) Υποστηρίζοντας αυτή την εναλλακτική ερμηνεία, ο Τζον Σόγιερ κάνει τον εξής συλλογισμό: «Τονίζεται ότι η φωλιά της πέρδικας είναι εξαιρετικά τρωτή, εφόσον εκτίθεται στις επιδρομές πολλών αρπακτικών, όπως είναι τρωτός ο άφρων που θέτει την εμπιστοσύνη του στο ποταπό κέρδος». Στη συνέχεια εξηγεί ότι η ισχύς της παροιμίας του εδαφίου Ιερεμίας 17:11 «δεν βασίζεται στο δόλο της πέρδικας που επωάζει, αλλά στο ότι είναι τρωτή, πράγμα που παραβάλλεται με την ψευδαίσθηση ασφάλειας του άφρονα, ο οποίος νομίζει ότι μπορεί να μείνει ατιμώρητος για την εγκληματική του απληστία . . . έχοντας άγνοια των επερχόμενων κινδύνων και όντας ανυπεράσπιστος όταν έρχεται η συμφορά».—Παλαιά Διαθήκη (Vetus Testamentum), Λέιντεν, 1978, σ. 324, 328, 329.

ΠΕΡΙΔΕΡΑΙΟ

Διακοσμητική αλυσίδα ή κολιέ από χάντρες, χρυσάφι, ασήμι, κοράλλια, πετράδια και άλλα συναφή που φοριέται γύρω από το λαιμό. Κατά την αρχαιότητα, περιδέραια φορούσαν οι γυναίκες (Ασμ 1:10· 4:9· παράβαλε Ιεζ 16:11) αλλά και οι άντρες, ιδιαίτερα οι υψηλά ιστάμενοι. (Γε 41:41, 42· Δα 5:7, 16, 17, 29) Οι Μαδιανίτες της εποχής του Γεδεών κοσμούσαν το λαιμό των καμήλων τους με περιδέραια, από τα οποία προφανώς κρέμονταν φεγγαρόσχημα στολίδια. (Κρ 8:21, 26) Αλυσίδες που έμοιαζαν με περιδέραια χρησιμοποιούνταν ενίοτε και ως διάκοσμος, όπως για παράδειγμα στους στύλους Ιαχίν και Βοόζ στο ναό.—2Χρ 3:15-17.

Σχετικά με τους καυχησιολόγους, πονηρούς ανθρώπους αναφέρεται ότι «η υπεροψία έγινε περιδέραιό τους». (Ψλ 73:3, 6) Από την άλλη πλευρά, η διαπαιδαγώγηση του πατέρα και ο νόμος της μητέρας είναι σαν εξαίρετο περιδέραιο στο λαιμό του γιου.—Παρ 1:8, 9.

ΠΕΡΙΖΩΜΑ ΣΤΗΘΟΥΣ

Ζωνάρι που φορούσε η νύφη την ημέρα του γάμου της. Υποδήλωνε ότι τώρα πια ήταν παντρεμένη. Ο Ιεχωβά ως «σύζυγος» του Ισραήλ καταδεικνύει την αμαρτία και την ακραία περιφρόνηση του Ισραήλ προς το πρόσωπό του με τα εξής λόγια: «Μπορεί η παρθένα να ξεχάσει τα στολίδια της, η νύφη τα περιζώματα του στήθους της; Και όμως, ο δικός μου λαός—με ξέχασαν ημέρες αναρίθμητες». Για τον Ισραήλ ο Θεός του θα έπρεπε να είναι το πολυτιμότερο στολίδι του, αλλά εκείνοι τον είχαν εγκαταλείψει για χάρη άλλων θεών.—Ιερ 2:32· Ησ 3:20· παράβαλε Ησ 49:18.

ΠΕΡΙΚΕΦΑΛΑΙΑ

Βλέπε ΟΠΛΑ, ΠΑΝΟΠΛΙΑ.

ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ

[εβρ. κείμενο, γιωνάχ, γκωζάλ (νεαρό περιστέρι ή μικρό [δηλαδή νεοσσός])· ελλ. κείμενο, περιστερά].

Το περιστέρι είναι το ένα από τα πρώτα δύο πουλιά που κατονομάζονται στη Γραφή—ο Νώε έστειλε έξω ένα περιστέρι τρεις φορές μετά τον Κατακλυσμό για να διαπιστώσει κατά πόσον είχαν υποχωρήσει τα νερά. (Γε 8:8-12) Η εβραϊκή ονομασία γιωνάχ πιστεύεται ότι παράγεται από τη λέξη ’ανάχ που σημαίνει «πενθώ», και προφανώς αποτελεί μίμηση του πένθιμου γρουξίματος του περιστεριού. (Ησ 38:14· 59:11, 12· Ιεζ 7:16· Να 2:7) Η φράση «νεαρό περιστέρι (ή νεαρά περιστέρια)» (ΜΝΚ, KJ, RS· βλέπε επίσης ΒΑΜ) αντιστοιχεί στην εβραϊκή κυριολεκτική φράση «γιος (ή γιοι) (του) περιστεριού».—Λευ 1:14· 5:7.

Ποικιλίες και Περιγραφή. Τα περιστέρια κατατάσσονται στην οικογένεια Περιστερίδες, υπάρχουν δε αποδημητικές και επιδημητικές ποικιλίες, μικρόσωμα και πιο μεγαλόσωμα πουλιά, καθώς επίσης άγρια και ήμερα. Οι πιο κοινές ποικιλίες περιστεριών που βρίσκονται στο Ισραήλ είναι το αγριοπερίστερο (περιστερά η πελιδνή [Columba livia]), η φάσσα (περιστερά η λευκόλαιμος [Columba palumbus]· ονομάζεται και δασοπερίστερο) και το φασσοπερίστερο (περιστερά η οινάς [Columba oenas]). Οι φάσσες συναντώνται κυρίως στα δάση της Γαλαάδ και του Καρμήλου. Το φασσοπερίστερο εγκαθίσταται ιδίως γύρω από την Ιεριχώ και στην ανατολική πλευρά του Ιορδάνη, ενώ το αγριοπερίστερο αναπαράγεται στα παράλια, κατά μήκος των φαραγγιών της Κοιλάδας του Ιορδάνη και στα δυτικά υψίπεδα. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα του περιστεριού είναι το παχουλό σώμα με το προτεταμένο στέρνο, ο χαριτωμένος λαιμός, το μικρό και στρογγυλό κεφάλι με το σχετικά λεπτό ράμφος και τα κοντά πόδια. Τα πούπουλά του είναι πολύ πυκνά, πράγμα που κάνει την εξωτερική τους επιφάνεια να φαίνεται λεία. Τα περιστέρια έχουν συνήθως γκριζογάλανο χρώμα, ενώ μερικά φέρουν ιριδίζουσες ανταύγειες σε ορισμένα σημεία του φτερώματός τους, οι οποίες τους προσδίδουν μεταλλική απόχρωση όταν πέφτουν πάνω τους οι χρυσαφιές ακτίνες του ήλιου. Ίσως αυτό είναι το χαρακτηριστικό για το οποίο γίνεται νύξη στο εδάφιο Ψαλμός 68:13, μολονότι ορισμένοι πιστεύουν ότι η φράση που αναφέρεται εκεί—«οι φτερούγες ενός περιστεριού που θα είναι καλυμμένες με ασήμι και τα φτερά του με κιτρινοπράσινο χρυσάφι»—υποδηλώνει κάποιο πολυποίκιλτο έργο τέχνης το οποίο έχει παρθεί ως λάφυρο.

Το παρουσιαστικό και ο χαρακτήρας του περιστεριού φανερώνουν ηπιότητα και πραότητα, γι’ αυτό και δικαιολογημένα έχει περιγραφεί ως “το πρόβατο του κόσμου των πουλιών”. Έτσι λοιπόν, το όνομα Ιωνάς (Γιωνάχ) ήταν και εξακολουθεί να είναι δημοφιλές για τα αγόρια των Ιουδαίων. (Ιων 1:1) Τα περιστέρια φημίζονται για την αφοσίωσή τους στο σύντροφό τους και για την αγάπη τους, στη διάρκεια δε της ερωτοτροπίας ενώνουν τα κεφάλια τους και το ένα βάζει το ράμφος του μέσα στο ράμφος του άλλου, πράγμα που μοιάζει πολύ με ερωτικό φιλί. Η φράση «περιστέρα μου» ήταν, λοιπόν, μια κατάλληλη στοργική προσφώνηση την οποία χρησιμοποίησε ο αγαπημένος ποιμένας της Σουλαμίτισσας κόρης. (Ασμ 5:2) Τα μάτια της κόρης παρομοιάστηκαν με τα τρυφερά και μειλίχια μάτια του περιστεριού (Ασμ 1:15· 4:1), ενώ εκείνη παρομοίασε τα μάτια του ποιμένα με γκριζογάλανα περιστέρια που λούζονται σε λιμνούλες από γάλα, προφανώς περιγράφοντας με αυτή την ωραία παρομοίωση τη σκούρα ίριδα η οποία περιβάλλεται από το λαμπερό άσπρο του ματιού. (Ασμ 5:12) Τα περιστέρια χαίρονται να λούζονται, και γι’ αυτό προτιμούν να φωλιάζουν κοντά σε κάποια πηγή νερού.

Το περιστέρι, που είναι δειλό και τρέμει όταν φοβηθεί (Ωσ 11:11), στην άγρια κατάστασή του φωλιάζει συνήθως σε κοιλάδες (Ιεζ 7:16), ενώ συγκεκριμένα η ποικιλία που ονομάζεται αγριοπερίστερο φτιάχνει φωλιά σε προεξοχές και κοιλώματα που βρίσκονται σε γκρεμούς και σε βραχώδεις χαράδρες. (Ασμ 2:14· Ιερ 48:28) Τα ήμερα περιστέρια επιστρέφουν πετώντας στους περιστερώνες που έχουν κατασκευαστεί για αυτά και, όταν πρόκειται για μεγάλο σμήνος, μοιάζουν με κινούμενο σύννεφο λόγω του λευκού κάτω μέρους των φτερών τους. (Ησ 60:8) Ανασκαφές στο Ισραήλ έχουν φέρει στο φως περιστερώνες, μερικοί από τους οποίους είχαν αξιόλογο μέγεθος.

Το περιστέρι χαρακτηρίζεται από μεγάλη αντοχή και γρηγοράδα όταν πετάει, ενώ μπορεί να αναπτύξει ταχύτητα που ξεπερνάει τα 80 χλμ./ώ. Επειδή διαθέτει το ένστικτο της επιστροφής στη φωλιά, έχει χρησιμοποιηθεί από πολύ παλιά για τη μεταφορά μηνυμάτων. Σε αντίθεση με τους ανθρώπινους πλοηγούς, οι οποίοι χρειάζονται χρονόμετρα και εξάντες για να καθορίζουν τη θέση τους, τα περιστέρια που επιστρέφουν στη φωλιά τους βρίσκουν σχεδόν αμέσως την κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να πετάξουν—διαισθανόμενα το μαγνητικό πεδίο της γης και με βάση τη θέση του ήλιου—ακόμη και αν αφεθούν ελεύθερα σε άγνωστη περιοχή εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά από τον τόπο τους. Αυτόματα υπολογίζουν την κίνηση του ήλιου στον ουρανό, και έτσι καθορίζουν σωστά τη γωνία πτήσης τους.

Το περιστέρι μπορεί να διανύει μεγάλες αποστάσεις αναζητώντας τροφή και είναι αρκετά ταχύ ώστε να ξεφεύγει από τους περισσότερους εχθρούς του. (Ψλ 55:6-8) Ωστόσο, τα περιστέρια εμπιστεύονται πολύ τους ανθρώπους και παγιδεύονται εύκολα με δίχτυ. Γι’ αυτό, ο αποστάτης Εφραΐμ, που με ανοησία εμπιστεύτηκε πρώτα στην Αίγυπτο και κατόπιν στην Ασσυρία, παρομοιάστηκε με «αφελές περιστέρι» που επρόκειτο να πιαστεί σε δίχτυ. (Ωσ 7:11, 12) Ο Ιησούς, προειδοποιώντας τους μαθητές του για τους όμοιους με λύκους εναντιουμένους, τους συμβούλεψε να είναι, όχι μόνο «αθώοι σαν τα περιστέρια», αλλά και «προσεκτικοί σαν τα φίδια».—Ματ 10:16.

Όταν ο Ιησούς βαφτίστηκε και χρίστηκε με το άγιο πνεύμα του Θεού, αυτό το άγιο πνεύμα παρουσιάστηκε «με σωματική μορφή σαν περιστέρι», και η ορατή κάθοδός του πάνω στον Ιησού ίσως ήταν παρόμοια με το καθοδικό φτεροκόπημα του περιστεριού που πλησιάζει στο κλαδί. (Λου 3:22· Ματ 3:16· Μαρ 1:10· Ιωα 1:32-34) Το περιστέρι ήταν κατάλληλο σύμβολο λόγω της χαρακτηριστικής του αθωότητας.—Ματ 10:16.

Τα περιστέρια, εξίσου κοινά με τα κοτόπουλα σε πολλά μέρη της γης, διαφέρουν από τα κατοικίδια πτηνά, όχι μόνο λόγω της πτητικής τους ικανότητας, αλλά επίσης λόγω της κατασκευής τους και του γεγονότος ότι είναι μονογαμικά. Αντίθετα με τον πετεινό, το πιστό αρσενικό περιστέρι βοηθάει το θηλυκό στο χτίσιμο της φωλιάς και στην επώαση των αβγών. Τα περιστέρια διαφέρουν από όλα τα άλλα πουλιά λόγω του μοναδικού τρόπου με τον οποίο ταΐζουν τα μικρά τους με το «γάλα του περιστεριού», μια πηχτή ουσία που παράγεται στον πρόλοβο των γονέων. Οι νεοσσοί του περιστεριού, που ονομάζονται πιτσούνια, αποτελούν συνηθισμένη τροφή σε πολλές χώρες.

Χρήση στις Θυσίες. Τα περιστέρια ήταν αποδεκτά για να χρησιμοποιούνται σε ολοκαυτώματα. (Λευ 1:14) Εκείνοι που δεν μπορούσαν να διαθέσουν αρκετά για ένα θηλυκό αρνί ή κατσικάκι μπορούσαν να φέρουν ένα ζευγάρι περιστέρια ως προσφορά για ενοχή. (Λευ 5:5-7) Ένα περιστέρι (ή ένα τρυγόνι), ως προσφορά για αμαρτία, έπρεπε να συνοδεύει την προσφορά ενός νεαρού κριαριού στις τελετουργίες καθαρισμού μιας γυναίκας μετά τον τοκετό, εκτός αν αυτή δεν είχε τη δυνατότητα να προσφέρει το κριάρι, οπότε ήταν αποδεκτά «δύο νεαρά περιστέρια» (Λευ 12:6-8) (όπως συνέβη στον καθαρισμό της Μαρίας μετά τη γέννηση του Ιησού· Λου 2:22-24). Επίσης, ένα ζευγάρι περιστέρια ή τρυγόνια έπρεπε να περιλαμβάνεται στις προσφορές καθαρισμού ενός ατόμου που είχε αναρρώσει από εκκρίσεις. (Λευ 15:13, 14, 28, 29) Επίσης, τα περιστέρια ήταν αποδεκτά σε σχέση με τον καθαρισμό ενός Ναζηραίου ο οποίος είχε μολυνθεί.—Αρ 6:10.

Μολονότι πολλές οικογένειες Ισραηλιτών αναμφίβολα είχαν δικά τους περιστέρια, η φράση: «Τώρα, αν δεν έχει τα μέσα για δύο τρυγόνια ή για δύο νεαρά περιστέρια» προφανώς υποδηλώνει ότι συχνά τα αγόραζαν για να τα χρησιμοποιήσουν σε θυσίες. (Λευ 5:11) Κάτι τέτοιο διαφαίνεται από το γεγονός ότι τα περιστέρια συγκαταλέγονταν στα εμπορεύματα που πουλούσαν διάφορα άτομα στο ναό της Ιερουσαλήμ, αν και η λέξη περιστεραί του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου ίσως εννοεί εδώ τα «τρυγόνια» ή τα «νεαρά περιστέρια» τα οποία μνημόνευε ο Μωσαϊκός Νόμος.—Μαρ 11:15· Ιωα 2:14-16.

Η εβραϊκή λέξη γκωζάλ, η οποία χρησιμοποιείται στην αφήγηση σχετικά με την προσφορά που έκανε ο Αβραάμ όταν «ο Ιεχωβά σύναψε με τον Άβραμ μια διαθήκη», θεωρείται ότι αναφέρεται σε «ένα νεαρό περιστέρι». (Γε 15:9, 18) Αυτό συμβαίνει διότι το περιστέρι συσχετίζεται πάντα με το τρυγόνι στις θυσίες τις οποίες όριζε ο Νόμος που δόθηκε αργότερα στον Ισραήλ. Η ίδια εβραϊκή λέξη αποδίδεται «μικρά» στο εδάφιο Δευτερονόμιο 32:11. Αναμφίβολα το περιστέρι αποτέλεσε μέρος της θυσίας που έκανε παλιότερα ο Νώε, εφόσον εκείνη η θυσία συμπεριέλαβε «μερικά . . . από όλα τα καθαρά πετούμενα πλάσματα».—Γε 8:20.

Η διάταξη του Νόμου που παρείχε τη δυνατότητα χρήσης είτε νεαρών περιστεριών είτε τρυγονιών ήταν μια υποβοηθητική διευθέτηση για τους Ισραηλίτες, εφόσον τα περισσότερα τρυγόνια μετανάστευαν από τη γη του Ισραήλ τους χειμερινούς μήνες, ενώ τα επιδημητικά περιστέρια ήταν διαθέσιμα όλο το χρόνο.—Βλέπε ΤΡΥΓΟΝΙ.

Βλέπε επίσης ΚΟΠΡΑΝΑ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΩΝ.

ΠΕΡΙΣΤΗΘΙΟ

Ο ιερός κεντητός θύλακας τον οποίο φορούσε ο αρχιερέας του Ισραήλ πάνω από την καρδιά του όποτε έμπαινε στα Άγια. Το περιστήθιο (εβρ., χόσεν) έπρεπε να αποτελεί «ενθύμημα» και αποκαλούνταν προφανώς «το περιστήθιο της κρίσης» επειδή περιείχε το Ουρίμ και το Θουμμίμ μέσω των οποίων αποκαλύπτονταν οι κρίσεις του Ιεχωβά.—Εξ 28:15, 29, 30.

Όπως και το εφόδ, το περιστήθιο ήταν φτιαγμένο από τα εκλεκτότερα υλικά: χρυσάφι, μπλε κλωστή, μαλλί βαμμένο πορφυροκόκκινο, κόκκινη κλωστή και εκλεκτό στριμμένο λινάρι. (Εξ 28:15) Με τα ίδια υλικά κατασκευάστηκαν και τα δέκα υφάσματα της σκηνής της μαρτυρίας, τα οποία ήταν κεντημένα με χερουβείμ, η κουρτίνα που χώριζε τα Άγια από τα Άγια των Αγίων και το προπέτασμα για την είσοδο της σκηνής. Τα απαιτούμενα υλικά, τα οποία συνεισέφεραν εθελοντικά οι Ισραηλίτες, πήραν την τελική τους μορφή είτε άμεσα από τον Βεσελεήλ και τον Οολιάβ είτε υπό την καθοδήγησή τους.—Εξ 26:1, 31, 36· 31:2-6· 35:21-29.

Όπως φαίνεται, το ύφασμα για το περιστήθιο είχε μήκος έναν πήχη και πλάτος μία σπιθαμή, ώστε να είναι τετράγωνο όταν δίπλωνε, σχηματίζοντας έτσι έναν θύλακα μέσα στον οποίο ίσως τοποθετούνταν το Ουρίμ και το Θουμμίμ. Το μπροστινό μέρος του περιστήθιου ήταν διακοσμημένο με 12 πολύτιμες πέτρες, ένθετες σε χρυσές υποδοχές και διατεταγμένες ανά τρεις σε τέσσερις σειρές. Σε κάθε πέτρα ήταν σκαλισμένο το όνομα μιας από τις φυλές του Ισραήλ. (Εξ 28:15-21, 28· 39:8-14· Λευ 8:8) Τα πετράδια σε κάθε σειρά μπορεί να ήταν διατεταγμένα όπως κατονομάζονται, από δεξιά προς τα αριστερά (κατά τον τρόπο ανάγνωσης της εβραϊκής). Δεν μπορεί να ειπωθεί με καμιά βεβαιότητα ποια πολύτιμη πέτρα αντιστοιχούσε σε κάθε φυλή.—Βλέπε τις πολύτιμες πέτρες στα αντίστοιχα λήμματά τους.

Το περιστήθιο ήταν στερεωμένο στο εφόδ ως εξής: Δύο στριφτές αλυσίδες από καθαρό χρυσάφι συνδέονταν με δύο χρυσούς κρίκους στις δύο γωνίες του πάνω μέρους του περιστήθιου. Αυτές οι αλυσίδες στερεώνονταν κατόπιν στα δύο χρυσά πλαίσια τα οποία βρίσκονταν στην κορυφή των κομματιών του εφόδ που ξεκινούσαν από τους ώμους. Δύο άλλοι χρυσοί κρίκοι ήταν τοποθετημένοι στις δύο άκρες του κάτω χείλους του περιστήθιου, από τη μέσα πλευρά που ήταν προς το εφόδ. Αυτοί οι κρίκοι συνδέονταν με μπλε κορδόνι με τους δύο χρυσούς κρίκους οι οποίοι βρίσκονταν ακριβώς πάνω από το ζωνάρι του εφόδ, στη βάση των κομματιών του εφόδ που ξεκινούσαν από τους ώμους.—Εξ 28:22-28· 39:15-21.

ΠΕΡΙΣΦΥΡΙΟ

Οι εβραϊκές λέξεις που αποδίδονται «αλυσιδάκια για τους αστραγάλους» (’ετσ‛αδάχ· Αρ 31:50) και «αλυσίδες βηματισμού» (τσε‛αδάχ· Ησ 3:20) προέρχονται και οι δύο από τη ρίζα τσα‛άδ, η οποία σημαίνει «κάνω βήματα· οδεύω». (Ιερ 10:5· Παρ 7:8) Η εβραϊκή λέξη ‛έχες (περισφύριο) προέρχεται από τη ρίζα ‛αχάς, η οποία σημαίνει «κάνω κουδουνιστό ήχο» ή «κουνώ τα περισφύρια». (Ησ 3:16 [υποσ.], 18) Στην αρχαία Μέση Ανατολή συνήθιζαν να φορούν περισφύρια, δηλαδή βραχιόλια ή διακοσμητικούς κρίκους για τους αστραγάλους. Αυτά φτιάχνονταν από υλικά όπως ο μπρούντζος, ο χρυσός, το ασήμι, το σίδερο, το γυαλί και το ελεφαντόδοντο. Σε αιγυπτιακά μνημεία απεικονίζονται άτομα και των δύο φύλων να φορούν τέτοια κοσμήματα, ενώ στην Αίγυπτο τα αλυσιδάκια για τους αστραγάλους συνδυάζονταν συχνά με το αντίστοιχο βραχιόλι.

Τα βαριά περισφύρια πιθανόν να έκαναν έναν μεταλλικό ήχο καθώς χτυπούσαν μεταξύ τους όταν περπατούσε το άτομο που τα φορούσε. Ωστόσο, μερικές φορές τοποθετούνταν πετραδάκια μέσα σε κούφια περισφύρια προκειμένου να παράγουν ήχο. Σε πιο πρόσφατες εποχές έχουν θεαθεί περιστασιακά κοπέλες στην Αραβία να φορούν τέτοια περισφύρια με κουδουνάκια. Ακόμη, προσαρτούσαν ενίοτε αλυσιδάκια στα περισφύρια των γυναικών, ενώνοντας έτσι τα περισφύρια μεταξύ τους. Αυτά τα αλυσιδάκια κουδούνιζαν με το περπάτημα, και φυσικά τόσο τα αλυσιδάκια όσο και τα ίδια τα περισφύρια προσέλκυαν την προσοχή. Επίσης, τα αλυσιδάκια αυτά, ή αλλιώς αλυσίδες βηματισμού, περιόριζαν ή μίκραιναν το βήμα της γυναίκας κάνοντάς την να περπατάει ανάλαφρα, χαριτωμένα, με επιτηδευμένα λικνιστό και θηλυκό βάδισμα.—Ησ 3:16.

Τα «αλυσιδάκια για τους αστραγάλους» ήταν ανάμεσα στα κοσμήματα που πήραν οι Ισραηλίτες από τους Μαδιανίτες ως λάφυρα πολέμου και τα οποία συνεισέφεραν ως «προσφορά για τον Ιεχωβά». (Αρ 31:50, 51) Οι υπεροπτικές «κόρες της Σιών» σε μεταγενέστερους χρόνους περιγράφονται ως γυναίκες που «περπατούν με ανάλαφρα βήματα και με τα πόδια κάνουν κουδουνιστό ήχο», ή αλλιώς, «στα πόδια τους κουνούν τα περισφύρια». Μέσω του Ησαΐα, ο Ιεχωβά τις προειδοποίησε ότι θα αφαιρούσε τα διακοσμητικά τους αντικείμενα και «την ομορφιά των περισφύριων», καθώς επίσης τις «αλυσίδες βηματισμού» τους. (Ησ 3:16, 18, 20) Η κατάκτηση του Ιούδα και της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλωνίους το 607 Π.Κ.Χ. επηρέασε ασφαλώς αρνητικά τη ζωή εκείνων των γυναικών, οι οποίες έχασαν τόσο τα πολλά τους κοσμήματα όσο και την ελευθερία τους.—Βλέπε ΣΤΟΛΙΔΙΑ.

ΠΕΡΙΤΕΙΧΙΣΜΑ

Βλέπε ΠΡΟΧΩΜΑ.

ΠΕΡΙΤΟΜΗ

Η αφαίρεση της ακροποσθίας, ή αλλιώς ακροβυστίας, από το αντρικό μόριο. Το ρήμα μουλ (περιτέμνω) του εβραϊκού κειμένου χρησιμοποιείται με κυριολεκτική και μεταφορική σημασία. Το ουσιαστικό περιτομή του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου σημαίνει κατά κυριολεξία «εκτομή ολόγυρα». (Ιωα 7:22) Η έκφραση «μη περιτομή» αποδίδει τη λέξη ἀκροβυστία του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, η οποία χρησιμοποιήθηκε στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα ως απόδοση της αντίστοιχης εβραϊκής λέξης.—Ρω 2:25· Γε 17:11, Ο΄.

Ο Ιεχωβά Θεός κατέστησε την περιτομή υποχρεωτική για τον Αβραάμ το 1919 Π.Κ.Χ., έναν χρόνο πριν από τη γέννηση του Ισαάκ, λέγοντας: «Αυτή είναι η διαθήκη μου που θα τηρείτε εσείς . . . Κάθε αρσενικό σας πρέπει να περιτέμνεται». Η εντολή αυτή περιλάμβανε κάθε αρσενικό στο σπιτικό του Αβραάμ, τόσο τους απογόνους του όσο και τους εξαρτώμενους από αυτόν. Ως αποτέλεσμα, ο Αβραάμ, ο 13χρονος γιος του ο Ισμαήλ, καθώς και όλοι οι δούλοι του έλαβαν πάνω τους αυτό το «σημείο της διαθήκης». Οι καινούριοι δούλοι έπρεπε επίσης να περιτέμνονται. Έκτοτε, κάθε αρσενικό του σπιτικού, δούλος ή ελεύθερος, έπρεπε να περιτέμνεται την όγδοη ημέρα μετά τη γέννησή του. Η μη συμμόρφωση με αυτή τη θεϊκή απαίτηση τιμωρούνταν με θάνατο.—Γε 17:1, 9-14, 23-27.

Η περιτομή εφαρμοζόταν στην Αίγυπτο, όπως απεικονίζεται σε τοιχογραφίες και παρατηρείται σε μούμιες, αλλά δεν είναι βέβαιο πότε πρωτοεμφανίστηκε σε αυτή τη χώρα και πόσο διαδεδομένη ήταν. Μερικοί λένε ότι ο Ιωσήφ ως διαχειριστής τροφίμων εισήγαγε την περιτομή στην Αίγυπτο. Άλλοι ισχυρίζονται ότι ο Αβραάμ απλώς δανείστηκε αυτή τη συνήθεια από τους Αιγυπτίους, επικαλούμενοι τον Ηρόδοτο. Απαντώντας σε αυτούς τους τελευταίους ισχυρισμούς, ο Γ. Μ. Τόμσον λέει: «Όσον αφορά τη μαρτυρία του Ηρόδοτου, ο οποίος πήγε στην Αίγυπτο δεκαπέντε αιώνες αργότερα, και ο οποίος, παρά τη μεγάλη σπουδή και έρευνά του, γράφει συχνά πολλές ανοησίες, αρνούμαι κατηγορηματικά να τη θεωρήσω ισότιμη με τη μαρτυρία του Μωυσή. Ο μεγάλος θεμελιωτής της Ιουδαϊκής κοινοπολιτείας—ο μεγαλύτερος νομοθέτης στα χρονικά της ιστορίας—ο οποίος υπήρξε γέννημα θρέμμα της Αιγύπτου, παραθέτει τα γεγονότα που έχουν σχέση με την καθιέρωση της περιτομής ανάμεσα στο λαό του. Ένας απλός ταξιδιώτης και ιστορικός—ξένος και Έλληνας—εμφανίζεται πολύ αργότερα και κάνει κάποιες δηλώσεις οι οποίες είναι εν μέρει σωστές και εν μέρει εσφαλμένες, όπως δείχνει ο Ιώσηπος στην απάντησή του προς τον Απίωνα. Κατόπιν, είκοσι και πλέον αιώνες μετά τον Ηρόδοτο, διάφοροι σκεπτικιστές συγγραφείς ανασύρουν τις ατελείς δηλώσεις του και, παραποιώντας τες και μεγαλοποιώντας τες, προσπαθούν να αποδείξουν ότι ο Αβραάμ δεν έλαβε την περιτομή από τον Θεό (όπως λέει ξεκάθαρα ο Μωυσής), αλλά από τους Αιγυπτίους! Με τέτοια όπλα όμως δεν καταπολεμάται η αλήθεια των λόγων του Μωυσή».—Η Γη και το Βιβλίο (The Land and the Book), αναθεώρηση Τζ. Γκραντ, 1910, σ. 593.

Δεν εφάρμοζαν μόνο οι Αιγύπτιοι την περιτομή, αλλά και οι Μωαβίτες, οι Αμμωνίτες και οι Εδωμίτες. (Ιερ 9:25, 26) Αργότερα, οι Σαμαρείτες, οι οποίοι συμμορφώνονταν με τις απαιτήσεις που εκτίθενται στην Πεντάτευχο, περιτέμνονταν επίσης. Απεναντίας, οι Ασσύριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Έλληνες και, ιδίως, οι Φιλισταίοι δεν εφάρμοζαν την περιτομή. Μάλιστα οι τελευταίοι, και όχι οι Χαναναίοι γενικά, αποκαλούνται υποτιμητικά «οι απερίτμητοι», από μια μάχη δε με αυτούς λήφθηκαν ως τρόπαια ακροβυστίες.—Κρ 14:3· 15:18· 1Σα 14:6· 17:26· 18:25-27· 2Σα 1:20· 1Χρ 10:4.

Οι απόγονοι του Αβραάμ μέσω του Ισαάκ και του Ιακώβ τήρησαν πιστά τη διαθήκη της περιτομής. «Ο Αβραάμ έκανε περιτομή στον Ισαάκ το γιο του, όταν αυτός έγινε οχτώ ημερών, ακριβώς όπως τον είχε διατάξει ο Θεός». (Γε 21:4· Πρ 7:8· Ρω 4:9-12) Οι δισέγγονοι του Αβραάμ είπαν στον Συχέμ και στους συμπολίτες του: «Μας είναι αδύνατον . . . να δώσουμε την αδελφή μας [τη Δείνα] σε άντρα που έχει ακροβυστία . . . Μόνο με αυτόν τον όρο μπορούμε να συμφωνήσουμε μαζί σας: να γίνετε σαν εμάς, με το να περιτμηθεί κάθε αρσενικό σας». (Γε 34:13-24) Προφανώς επειδή ο Μωυσής αμέλησε να περιτμήσει το γιο του, προκάλεσε την οργή του Θεού ώσπου η σύζυγός του, η Σεπφώρα, το έκανε αντί για αυτόν.—Εξ 4:24-26· βλέπε ΣΕΠΦΩΡΑ.

Η Περιτομή υπό το Νόμο. Η περιτομή καταστάθηκε υποχρεωτική απαίτηση του Μωσαϊκού Νόμου. «Την όγδοη ημέρα [μετά τη γέννηση ενός αρσενικού] θα περιτμηθεί η σάρκα της ακροβυστίας του». (Λευ 12:2, 3) Η πράξη αυτή ήταν τόσο σημαντική ώστε, ακόμη και αν η όγδοη ημέρα συνέπιπτε με το πολυσέβαστο Σάββατο, η περιτομή έπρεπε να πραγματοποιηθεί. (Ιωα 7:22, 23) Στους γονείς οι οποίοι υπόκειντο σε αυτόν το Νόμο και εφάρμοσαν πιστά τη διάταξη της περιτομής στα παιδιά τους την όγδοη ημέρα περιλαμβάνονται οι γονείς του Ιωάννη του Βαφτιστή, του Ιησού και του Παύλου. (Λου 1:59· 2:21· Φλπ 3:4, 5) Επίσης, ο Νόμος απαιτούσε να περιτέμνονται οι αλλοεθνείς προτού τους επιτραπεί να φάνε το πάσχα.—Εξ 12:43-48.

Γιατί καθόριζε ο Νόμος ότι η περιτομή έπρεπε να γίνεται την όγδοη ημέρα;

Ο Ιεχωβά δεν έδωσε κάποια εξήγηση, ούτε ήταν απαραίτητο να δώσει. Οι οδοί του είναι πάντα σωστές, οι λόγοι για τις ενέργειές του, οι καλύτεροι. (2Σα 22:31) Ωστόσο, τα πρόσφατα χρόνια ο άνθρωπος έμαθε κάποιους λόγους για τους οποίους από σωματική άποψη η όγδοη ημέρα ήταν κατάλληλη για την περιτομή. Οι φυσιολογικές ποσότητες του αιμοπηκτικού στοιχείου που ονομάζεται βιταμίνη Κ δεν εμφανίζονται στο αίμα μέχρι την πέμπτη ως την έβδομη ημέρα μετά τη γέννηση. Ένας άλλος πηκτικός παράγοντας, γνωστός ως προθρομβίνη, υπάρχει σε ποσότητες μόνο γύρω στο 30 τοις εκατό του φυσιολογικού την τρίτη ημέρα, αλλά την όγδοη ημέρα έχει τις υψηλότερες τιμές από κάθε άλλη ημέρα της ζωής του παιδιού—μέχρι και 110 τοις εκατό του φυσιολογικού. Η συμμόρφωση, λοιπόν, με τις οδηγίες του Ιεχωβά αποσοβούσε τον κίνδυνο αιμορραγίας. Όπως παρατηρεί ο Δρ Σ. Ι. Μακ Μίλεν: «Με βάση τις τιμές της βιταμίνης Κ και της προθρομβίνης, εξάγεται ότι η τέλεια ημέρα για την περιτομή είναι η όγδοη ημέρα . . . [η] ημέρα την οποία επέλεξε ο Δημιουργός της βιταμίνης Κ».—Καμιά από Αυτές τις Ασθένειες (None of These Diseases), 1986, σ. 21.

Η περιτομή γινόταν συνήθως, αν και όχι πάντα, από την κεφαλή του σπιτιού. Μεταγενέστερα χρησιμοποιούνταν κάποιος διορισμένος και εκπαιδευμένος για αυτή την επέμβαση. Τον πρώτο αιώνα φαίνεται ότι είχε επικρατήσει η συνήθεια να δίνουν όνομα στο αγόρι όταν του έκαναν περιτομή.—Λου 1:59, 60· 2:21.

Κατά τη 40χρονη περιπλάνηση στην έρημο, τα αρσενικά βρέφη δεν περιτέμνονταν. Έτσι λοιπόν, μετά το πέρασμα του Ιορδάνη, ο Ιησούς του Ναυή διέταξε να περιτμηθούν όλοι αυτοί οι άρρενες με μαχαίρια από πυρόλιθο στα Γάλγαλα, και ο Ιεχωβά τούς προστάτεψε ωσότου ανέρρωσαν.—Ιη 5:2-9· βλέπε ΟΝΕΙΔΟΣ.

Μετά την Εξορία. Δύο αιώνες μετά την επιστροφή των Ιουδαίων από τη Βαβυλώνα, η ελληνική επιρροή άρχισε να κυριαρχεί στη Μέση Ανατολή και πολλοί λαοί σταμάτησαν να περιτέμνονται. Αλλά όταν ο βασιλιάς της Συρίας Αντίοχος Δ΄ (ο Επιφανής) απαγόρευσε την περιτομή, διαπίστωσε ότι οι Ιουδαίες μητέρες ήταν διατεθειμένες να πεθάνουν παρά να στερήσουν από τους γιους τους το «σημείο της διαθήκης». (Γε 17:11) Χρόνια αργότερα ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Αδριανός ήρθε αντιμέτωπος με την ίδια κατάσταση όταν απαγόρευσε στους Ιουδαίους να περιτέμνουν τα αγόρια τους. Εντούτοις, μερικοί Ιουδαίοι αθλητές που επιθυμούσαν να συμμετέχουν σε ελληνιστικούς αγώνες (στους οποίους οι δρομείς έτρεχαν γυμνοί) προσπαθούσαν να γίνουν “απερίτμητοι” μέσω μιας επέμβασης που επιχειρούσε να αποκαταστήσει κάποια απομίμηση της ακροβυστίας ώστε να μη γίνονται στόχος περιφρόνησης και χλευασμού. Ο Παύλος μπορεί να είχε υπόψη του αυτή τη συνήθεια όταν συμβούλεψε τους Χριστιανούς: «Κλήθηκε κανείς ενώ ήταν περιτμημένος; Ας μη γίνεται απερίτμητος». (1Κο 7:18) Το ρήμα ἐπισπάομαι του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, το οποίο εδώ αποδίδεται «γίνομαι απερίτμητος», σημαίνει κατά κυριολεξία «τραβώ πάνω», πράγμα που αναφέρεται προφανώς στο τράβηγμα της ακροποσθίας προς τα εμπρός ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι το άτομο ήταν απερίτμητο.

Δεν Αποτελεί Απαίτηση για τους Χριστιανούς. Όταν ο Ιεχωβά κατέδειξε ότι δεχόταν τους Εθνικούς στη Χριστιανική εκκλησία, και εφόσον πολλοί από τα έθνη ανταποκρίνονταν στο κήρυγμα των καλών νέων, το κυβερνών σώμα στην Ιερουσαλήμ έπρεπε να λάβει μια απόφαση σχετικά με το ερώτημα: Χρειάζεται να περιτέμνονται στη σάρκα οι Εθνικοί Χριστιανοί; Η κατάληξη του ζητήματος ήταν: Τα «αναγκαία» τόσο για τους Εθνικούς όσο και για τους Ιουδαίους δεν περιλάμβαναν την περιτομή.—Πρ 15:6-29.

Ο Παύλος έκανε περιτομή στον Τιμόθεο λίγο μετά την έκδοση αυτού του διατάγματος, όχι για λόγους πίστης, αλλά για να μην προκαλέσει την προκατάληψη των Ιουδαίων στους οποίους επρόκειτο να κηρύξουν. (Πρ 16:1-3· 1Κο 9:20) Ο απόστολος ασχολήθηκε με αυτό το θέμα σε αρκετές επιστολές. (Ρω 2:25-29· Γα 2:11-14· 5:2-6· 6:12-15· Κολ 2:11· 3:11) «Εμείς είμαστε αυτοί με την πραγματική περιτομή [της καρδιάς], που αποδίδουμε ιερή υπηρεσία με το πνεύμα του Θεού», έγραψε ο Παύλος στους Εθνικούς Χριστιανούς των Φιλίππων. (Φλπ 3:3) Στους δε Κορινθίους έγραψε: «Η περιτομή δεν σημαίνει τίποτα και η μη περιτομή δεν σημαίνει τίποτα, αλλά η τήρηση των εντολών του Θεού έχει σημασία».—1Κο 7:19.

Μεταφορική Χρήση. Η λέξη «περιτομή» χρησιμοποιείται μεταφορικά με αρκετούς τρόπους. Για παράδειγμα, όταν φύτευαν ένα δέντρο στην Υποσχεμένη Γη, έλεγαν ότι “παρέμενε απερίτμητο” τρία χρόνια. Ο καρπός του θεωρούνταν ότι είναι η «ακροβυστία» του και δεν έπρεπε να φαγωθεί. (Λευ 19:23) Ο Μωυσής είπε στον Ιεχωβά: «Δες! Εγώ είμαι απερίτμητος στα χείλη, και πώς είναι δυνατόν να με ακούσει ο Φαραώ;» (Εξ 6:12, 30) Μεταφορικά η λέξη «απερίτμητοι» περιγράφει με αποκρουστική περιφρόνηση όσους άξιζαν να ταφούν μόνο σε κοινό τόπο μαζί με θανατωμένους του χειρίστου είδους.—Ιεζ 32:18-32.

Η περιτομή της καρδιάς αποτελούσε θεϊκή απαίτηση ακόμη και για τους Ισραηλίτες που ήταν ήδη περιτμημένοι στη σάρκα. Ο Μωυσής είπε στον Ισραήλ: «Πρέπει να περιτμήσετε την ακροβυστία της καρδιάς σας και να μη σκληρύνετε πια τον τράχηλό σας». «Ο Ιεχωβά ο Θεός σου θα περιτμήσει την καρδιά σου και την καρδιά των απογόνων σου, ώστε να αγαπάς τον Ιεχωβά τον Θεό σου με όλη σου την καρδιά και με όλη σου την ψυχή για χάρη της ζωής σου». (Δευ 10:16· 30:6) Ο Ιερεμίας υπενθύμισε το ίδιο πράγμα σε εκείνο το αχαλίνωτο έθνος των ημερών του. (Ιερ 4:4) “Περιτομή της καρδιάς” σημαίνει το να αποβάλει κανείς από τις σκέψεις, τα αισθήματα ή τα κίνητρά του οτιδήποτε είναι δυσάρεστο και ακάθαρτο στα μάτια του Ιεχωβά και κάνει την καρδιά μη δεκτική. Παρόμοια, τα αφτιά που δεν είναι ευαίσθητα ή δεκτικά χαρακτηρίζονται “απερίτμητα”.—Ιερ 6:10· Πρ 7:51.

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ

Η λέξη «περιφέρεια» υποδηλώνει μια εδαφική έκταση υπό τη δικαιοδοσία κάποιας αρχής, την περιοχή γύρω από μια πόλη ή κάποια περιοχή μέσα σε συγκεκριμένα όρια.

Όταν ο Νεεμίας οργάνωσε την ανοικοδόμηση του τείχους της Ιερουσαλήμ, ανέθεσε διάφορα τμήματά του στους αρχηγούς, ή αλλιώς “άρχοντες”, και στους κατοίκους ορισμένων “περιφερειών”. Αυτές οι περιφέρειες είχαν πάρει το όνομα της κυριότερης πόλης τους, και κάποιες (της Ιερουσαλήμ, της Βαιθ-σουρ, της Κεϊλά) ήταν διπλές. (Νε 3:9, 12, 14-18) Επρόκειτο προφανώς για υποδιαιρέσεις της περσικής “διοικητικής περιφέρειας”, ή αλλιώς “επαρχίας”, του Ιούδα. (Νε 1:3· KJ, ΒΑΜ, ΛΧ) Η εβραϊκή λέξη η οποία προσδιορίζει αυτές τις περιφέρειες (πέλεχ) λέγεται ότι παράγεται από την ακκαδική λέξη πίλκου, πράγμα που ίσως υποδηλώνει ότι οι περιφέρειες καθιερώθηκαν από τους Βαβυλωνίους μετά την πτώση της Ιερουσαλήμ.—Βλέπε ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ.

Η εβραϊκή λέξη κικκάρ μεταδίδει την ιδέα ενός στρογγυλού πράγματος. Χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει ένα «στρογγυλό» ψωμί (Εξ 29:23), ένα μολύβδινο «κυκλικό καπάκι» (Ζαχ 5:7), ένα «τάλαντο» χρυσάφι ή ασήμι (Εξ 25:39· 1Βα 20:39) και μια σχεδόν κυκλική «περιφέρεια» ή «λεκάνη».—Γε 13:10, υποσ.· Νε 12:28.

Στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, η λέξη ὅριον (πάντα στον πληθυντικό) υποδηλώνει κατά κυριολεξία τα «όρια» ή τα «σύνορα» μιας γεωγραφικής περιοχής, αλλά μπορεί να υποδηλώνει και αυτό που εμπερικλείεται, δηλαδή μια «περιφέρεια» ή «περιοχή». (Πρ 13:50· Ματ 19:1· 2:16· 15:22) Η λέξη μερίς, η οποία χρησιμοποιείται αναφορικά με την “περιφέρεια” της Μακεδονίας στο εδάφιο Πράξεις 16:12, σημαίνει κατά κυριολεξία «μερίδιο· μέρος».—Παράβαλε Πρ 8:21.

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΤΟΥ ΙΟΡΔΑΝΗ

Η περίπου κυκλική λεκάνη, ή ελλειψοειδής περιοχή, μέσα στην οποία ρέει ο Ιορδάνης Ποταμός. Περιλαμβάνει το κάτω τμήμα της Κοιλάδας του Ιορδάνη, όπως μπορεί να φανεί από τη μνεία της “Περιφέρειας του Ιορδάνη” σε σχέση με τη χύτευση χάλκινων αντικειμένων στα χυτήρια του Σολομώντα ανάμεσα στη Σοκχώθ και στη Ζαρετάν. (1Βα 7:46· 2Χρ 4:17· παράβαλε 2Σα 18:23.) Ωστόσο, “η Περιφέρεια” φαίνεται επίσης ότι εκτείνεται μέχρι κάτω, στο νότιο άκρο της Νεκράς Θαλάσσης, όπου βρίσκονταν προφανώς οι «πόλεις της Περιφέρειας». (Γε 13:10-12) Έτσι λοιπόν, όχι μόνο συμπεριλάμβανε το λεκανοπέδιο της Ιεριχώς, αλλά και έφτανε μέχρι τη Σηγώρ, την πόλη όπου κατέφυγαν ο Λωτ και οι κόρες του.—Γε 19:17-25· Δευ 34:3.

Οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί στο νότιο άκρο της Νεκράς Θαλάσσης υποδεικνύουν ότι ένα μεγάλο κομμάτι ξηράς κάτω από τη στενή λωρίδα γης που ονομάζεται Λισάν έχει καλυφτεί από τα νερά της Νεκράς Θαλάσσης. Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι οι «πόλεις της Περιφέρειας» βρίσκονται καταποντισμένες εκεί. Κάποτε επρόκειτο για περιοχή «με άφθονα νερά», σαν «τον κήπο του Ιεχωβά». (Γε 13:10) Αυτό δεν ίσχυε μόνο για την περιοχή Β της Νεκράς Θαλάσσης, όπου σήμερα εξακολουθούν να είναι πολύ εύφορες μόνο οι Πεδιάδες του Μωάβ και η όαση της Ιεριχώς, αλλά και για το νότιο τμήμα της Περιφέρειας. Ακόμη και σήμερα η πεδιάδα που βρίσκεται παραπλεύρως της Λισάν περιγράφεται ως «εκτεταμένη όαση», και εκεί ευδοκιμούν το κριθάρι, το σιτάρι, οι χουρμαδιές και τα αμπέλια. Το δέλτα του ποταμού Ζαρέδ, ο οποίος εκβάλλει στο νότιο άκρο της Νεκράς Θαλάσσης, χαρακτηρίζεται και αυτό ως «πλούσια όαση».

ΠΕΡΣΙΑ, ΠΕΡΣΕΣ

Χώρα και λαός που αναφέρονται συχνά μαζί με τους Μήδους, τόσο στην Αγία Γραφή όσο και στην ιστορία. Οι Μήδοι και οι Πέρσες προφανώς ήταν συγγενικοί λαοί οι οποίοι ανήκαν σε αρχαίες άριες (ινδοϊρανικές) φυλές, πράγμα που σημαίνει ότι οι Πέρσες ήταν απόγονοι του Ιάφεθ, ίσως μέσω του Μαδαΐ, του κοινού προγόνου των Μήδων. (Γε 10:2) Σε μια επιγραφή, ο Δαρείος ο Μέγας αυτοπροσδιορίζεται ως «Πέρσης, γιος Πέρση, Άριος, από Άρια γενιά».—Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας, του Ά. Όλμστεντ, 2002, Εκδόσεις «Οδυσσέας», σ. 210.

Ασσυριακές επιγραφές οι οποίες συσχετίζονται με την εποχή του Σαλμανασάρ Γ΄ (προφανώς συγχρόνου του Ιηού του Ισραήλ) κάνουν λόγο για μια εισβολή στη Μηδία και για την απόσπαση φόρου υποτελείας από τους βασιλιάδες της «Παρσουά», μιας περιοχής που βρισκόταν προφανώς Δ της λίμνης Ουρμίας και συνόρευε με την Ασσυρία. Πολλοί λόγιοι πιστεύουν ότι «Παρσουά» ήταν τότε το όνομα της χώρας των Περσών, αν και κάποιοι άλλοι το συσχετίζουν με τους Πάρθους. Πάντως, σε μεταγενέστερες επιγραφές οι Πέρσες εμφανίζονται εγκατεστημένοι αρκετά νοτιότερα, στην «Πάρσα», ΝΑ του Ελάμ, στην επαρχία Φαρς του σημερινού Ιράν. Το Ανσάν, μια επαρχία ή πόλη στα σύνορα του Ελάμ, και εντός της επικράτειας του Ελάμ σε κάποια εποχή, βρισκόταν και αυτό υπό περσική κυριαρχία.

Φαίνεται, λοιπόν, ότι κατά την αρχική περίοδο της ιστορίας τους οι Πέρσες κατείχαν μόνο το νοτιοδυτικό τμήμα του εκτεταμένου ιρανικού υψιπέδου και συνόρευαν με το Ελάμ και τη Μηδία ΒΔ, την Παρθία στο Β, την Καρμανία στην Α και τον Περσικό Κόλπο Ν και ΝΔ. Με εξαίρεση τα παράλια του Περσικού Κόλπου, όπου το κλίμα είναι ζεστό και υγρό, το μεγαλύτερο μέρος της χώρας αποτελούνταν από το νότιο τμήμα της βραχώδους οροσειράς του Ζάγρου, την οποία διέκοπταν μεγάλες, εξαιρετικά εύφορες κοιλάδες με κατάφυτες πλαγιές. Το κλίμα στις κοιλάδες είναι εύκρατο, αλλά στις ψηλότερες περιοχές του υψιπέδου, κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών, τα άνυδρα, ανεμοδαρμένα εδάφη είναι εκτεθειμένα σε δριμύ κρύο. Όπως οι Μήδοι, έτσι και οι Πέρσες φαίνεται ότι ασχολούνταν πολύ με την κτηνοτροφία, καθώς και με τις απαραίτητες γεωργικές εργασίες, ενώ ο Πέρσης Βασιλιάς Δαρείος ο Μέγας περιέγραψε με καμάρι την πατρίδα του ως «όμορφη χώρα με πολλά άλογα και πολυάριθμους άντρες».—Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (Encyclopædia Britannica), 1959, Τόμ. 17, σ. 603.

Αν και αρχικά οι Πέρσες ζούσαν κάπως ασκητική και συνήθως νομαδική ζωή, επέδειξαν μεγάλη αγάπη για τη χλιδή και τις πολυτέλειες κατά την περίοδο της αυτοκρατορίας. (Παράβαλε Εσθ 1:3-7· επίσης, βλέπε το είδος των ρούχων που δόθηκαν στον Μαροδοχαίο, 8:15.) Γλυπτά στην Περσέπολη απεικονίζουν τους Πέρσες ντυμένους με κυματιστούς χιτώνες ως τον αστράγαλο, περίζωμα στη μέση και παπούτσια που έδεναν χαμηλά. Αντίθετα, οι Μήδοι απεικονίζονται με στενά, μακρυμάνικα πανωφόρια που έφταναν ως το γόνατο περίπου. (ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 2, σ. 328) Τόσο οι Πέρσες όσο και οι Μήδοι προφανώς φορούσαν παντελόνια, και μάλιστα οι Πέρσες στρατιώτες εικονίζονται να φορούν παντελόνια και χιτώνια με μανίκι πάνω από τις σιδηρένδυτες πανοπλίες τους. Ήταν έμπειροι ιππείς, το δε ιππικό έπαιζε σημαντικό ρόλο στην πολεμική στρατηγική τους.

Η περσική γλώσσα κατατάσσεται στην οικογένεια των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών και περιέχει στοιχεία που μαρτυρούν ότι συνδέεται με τη σανσκριτική της Ινδίας. Σε κάποια φάση της ιστορίας τους οι Πέρσες άρχισαν να χρησιμοποιούν σφηνοειδή γραφή, η οποία όμως περιλάμβανε πολύ λιγότερα σύμβολα από τα εκατοντάδες σύμβολα της βαβυλωνιακής και της ασσυριακής σφηνοειδούς γραφής. Παρότι μερικές επιγραφές από την περίοδο διακυβέρνησης της Περσικής Αυτοκρατορίας είναι γραμμένες στην αρχαία περσική και μεταφρασμένες στην ακκαδική και σε μια γλώσσα αποκαλούμενη γενικώς «ελαμιτική» ή «σουσιανική», τα επίσημα έγγραφα που χρησιμοποιούνταν στη διοίκηση των αυτοκρατορικών επαρχιών γράφονταν κατά κύριο λόγο στην αραμαϊκή η οποία χρησιμοποιούνταν ως διεθνής γλώσσα.—Εσδ 4:7.

Ανάδυση της Μηδοπερσικής Αυτοκρατορίας. (ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 2, σ. 327) Όπως οι Μήδοι, έτσι και οι Πέρσες φαίνεται ότι κυβερνιούνταν από διάφορες οικογένειες ευγενών. Από μια τέτοια οικογένεια προήλθε η δυναστεία των Αχαιμενιδών βασιλιάδων, η βασιλική γραμμή στην οποία ανήκε ο ιδρυτής της Περσικής Αυτοκρατορίας, ο Κύρος ο Μέγας. Ο Κύρος, του οποίου ο πατέρας, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο και τον Ξενοφώντα, ήταν από την Περσία και η μητέρα από τη Μηδία, συνένωσε τους Πέρσες υπό την ηγεσία του. (Ηρόδοτος, Α΄, 107, 108· Κύρου Παιδεία, Α΄, 2, 1) Μέχρι τότε οι Μήδοι κυριαρχούσαν επί των Περσών, αλλά ο Κύρος πέτυχε γρήγορη νίκη επί του Μήδου Βασιλιά Αστυάγη και κατέλαβε την πρωτεύουσά του, τα Εκβάτανα (550 Π.Κ.Χ.). (Παράβαλε Δα 8:3, 20.) Έτσι λοιπόν, η Μηδική Αυτοκρατορία περιήλθε υπό τον έλεγχο των Περσών.

Παρότι οι Μήδοι παρέμειναν υποτελείς των Περσών όλη την υπόλοιπη περίοδο της δυναστείας των Αχαιμενιδών, δεν υπάρχει αμφιβολία ως προς το δυαδικό χαρακτήρα της αυτοκρατορίας που προέκυψε. Ως εκ τούτου, το βιβλίο Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας (σ. 90) αναφέρει: «Η στενή συγγένεια μεταξύ Περσών και Μήδων δεν ξεχάστηκε ποτέ. Τα λεηλατημένα Εκβάτανα θα παρέμεναν αγαπημένος τόπος διαμονής των περσών βασιλέων. Στην περσική αυτοκρατορία οι Μήδοι απολάμβαναν τα ίδια προνόμια με τους Πέρσες· τοποθετούνταν σε υψηλά αξιώματα και επιλέγονταν ως διοικητές των περσικών στρατευμάτων. Οι ξένοι συχνά ανέφεραν μαζί τους δύο λαούς, “Μήδους και Πέρσες”, χωρίς να τους ξεχωρίζουν ενώ όταν χρησιμοποιούσαν μία μόνο λέξη, συνήθως προτιμούσαν τον όρο “Μήδοι”».

Υπό τον Κύρο, η Μηδοπερσική Αυτοκρατορία επεκτάθηκε περαιτέρω προς τη Δ, φτάνοντας μέχρι το Αιγαίο Πέλαγος μετά τη νίκη των Περσών επί του Κροίσου, του βασιλιά της Λυδίας, και την καθυπόταξη ορισμένων ελληνικών πόλεων στα παράλια. Ωστόσο, η σημαντικότερη κατάκτηση του Κύρου σημειώθηκε το 539 Π.Κ.Χ., όταν ως επικεφαλής μιας συνδυασμένης δύναμης Μήδων, Περσών και Ελαμιτών κατέλαβε την κραταιά Βαβυλώνα, σε εκπλήρωση των Βιβλικών προφητειών. (Ησ 21:2, 9· 44:26–45:7· Δα 5:28) Με την πτώση της Βαβυλώνας τερματίστηκε μια μακρά περίοδος σημιτικής κυριαρχίας, η οποία εκτοπίστηκε από την πρώτη κυρίαρχη παγκόσμια δύναμη άριας (ιαφεθιτικής) καταγωγής. Επίσης, η γη του Ιούδα (καθώς και η Συρία και η Φοινίκη) προσαρτήθηκε στη μηδοπερσική επικράτεια. Με διάταγμα του Κύρου, το 537 Π.Κ.Χ. επιτράπηκε στους εξόριστους Ιουδαίους να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, η οποία κειτόταν έρημη ακριβώς 70 χρόνια.—2Χρ 36:20-23· βλέπε ΚΥΡΟΣ.

Οι περσικές πρωτεύουσες. Σε αρμονία με το δυαδικό χαρακτήρα της αυτοκρατορίας, ένας Μήδος ονόματι Δαρείος έγινε ο κυβερνήτης του ηττημένου χαλδαϊκού βασιλείου, αν και είναι πιθανό ότι δεν ήταν ανεξάρτητος από την επικυριαρχία του Κύρου. (Δα 5:31· 9:1· βλέπε ΔΑΡΕΙΟΣ Αρ. 1.) Η Βαβυλώνα παρέμεινε βασιλική πόλη της Μηδοπερσικής Αυτοκρατορίας, καθώς και κέντρο των θρησκευτικών και εμπορικών δραστηριοτήτων. Ωστόσο, γενικά φαίνεται ότι τα καλοκαίρια εκεί ήταν πιο ζεστά από όσο ήταν διατεθειμένοι να ανεχτούν οι Πέρσες αυτοκράτορες, γι’ αυτό και η Βαβυλώνα σπάνια αποτελούσε κάτι περισσότερο από χειμερινή κατοικία για αυτούς. Σύμφωνα με αρχαιολογικά στοιχεία, λίγο μετά την κατάκτηση της Βαβυλώνας ο Κύρος επέστρεψε στα Εκβάτανα (το σημερινό Χαμαντάν), τα οποία βρίσκονταν 1.900 μ. πάνω από το επίπεδο της θάλασσας, στους πρόποδες του όρους Αλβάντ, όπου οι χειμώνες που συνοδεύονται από σφοδρές χιονοπτώσεις και τσουχτερό κρύο εξισορροπούνται από ευχάριστα καλοκαίρια. Εκεί, στα Εκβάτανα, ανακαλύφτηκε αρκετά χρόνια μετά την έκδοσή του το υπόμνημα του Κύρου για την ανοικοδόμηση του ναού της Ιερουσαλήμ. (Εσδ 6:2-5) Η παλαιότερη περσική πρωτεύουσα ήταν οι Πασαργάδες, περίπου 650 χλμ. ΝΑ από τα Εκβάτανα, αλλά στο ίδιο περίπου υψόμετρο. Κοντά στις Πασαργάδες, οι Πέρσες αυτοκράτορες Δαρείος, Ξέρξης και Αρταξέρξης ο Μακρόχειρας έχτισαν αργότερα την Περσέπολη, μια βασιλική πόλη στην οποία κατασκεύασαν μεγάλο δίκτυο υπόγειων αγωγών, προφανώς για να έχουν παροχή φρέσκου νερού. Μια άλλη πρωτεύουσα ήταν τα Σούσα κοντά στον ποταμό Χοάσπη (Καρχέχ), στο αρχαίο Ελάμ, τα οποία βρίσκονταν σε κεντρικό, στρατηγικό σημείο ανάμεσα στη Βαβυλώνα, στα Εκβάτανα και στην Περσέπολη. Εκεί ο Δαρείος ο Μέγας οικοδόμησε ένα μεγαλοπρεπές ανάκτορο το οποίο γενικά χρησίμευε ως χειμερινή κατοικία, διότι όπως και στη Βαβυλώνα έτσι και στα Σούσα η ζέστη το καλοκαίρι ήταν αφόρητη. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, τα Σούσα γίνονταν ολοένα και περισσότερο το πραγματικό διοικητικό κέντρο της αυτοκρατορίας.—Βλέπε ΕΚΒΑΤΑΝΑ· ΣΟΥΣΑ.

Θρησκεία και Νόμοι. Οι Πέρσες ηγεμόνες, παρότι ήταν ικανοί να επιδεικνύουν την ίδια σκληρότητα που επιδείκνυαν οι Σημίτες βασιλιάδες της Ασσυρίας και της Βαβυλωνίας, φαίνεται ότι τουλάχιστον στην αρχή προσπαθούσαν να εκδηλώνουν ως έναν βαθμό δικαιοσύνη και νομιμότητα στις σχέσεις τους με τους κατακτημένους λαούς. Η θρησκεία τους φαίνεται πως εμπεριείχε την έννοια της ηθικής σε κάποιον βαθμό. Μετά τον κύριο θεό τους τον Αχούρα Μάζντα, εξέχουσα θεότητα ήταν και ο Μίθρας, γνωστός όχι μόνο ως θεός του πολέμου αλλά και ως ο θεός των συμβολαίων, τα μάτια και τα αφτιά του οποίου ήταν πάντοτε άγρυπνα να εντοπίσουν όποιον θα παραβίαζε κάποια συμφωνία. (Βλέπε ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΘΕΕΣ.) Ο ιστορικός Ηρόδοτος (Α΄, 136, 138) έγραψε σχετικά με τους Πέρσες: «Εκπαιδεύουν τα αγόρια τους από την ηλικία των πέντε μέχρι την ηλικία των είκοσι ετών και τα διδάσκουν τρία πράγματα μόνο: να ιππεύουν, να τοξεύουν και να λένε την αλήθεια. . . . Θεωρούν το ψέμα το αισχρότερο πράγμα». Παρότι η ιστορία των Περσών ηγεμόνων αποκαλύπτει ότι αυτοί δεν ήταν υπεράνω της υποκρισίας και των ραδιουργιών, ωστόσο διακρίνουμε κάποια στοιχειώδη προσκόλληση σε ένα είδος φυλετικού δόγματος περί “τήρησης του λόγου” τους, μια προσκόλληση η οποία και αντανακλάται στην εμμονή τους για το απαραβίαστο “του νόμου των Μήδων και των Περσών”. (Δα 6:8, 15· Εσθ 1:19· 8:8) Κατά συνέπεια, όταν ανακαλύφτηκε το διάταγμα του Κύρου, 18 περίπου χρόνια μετά τη χρονολογία έκδοσής του, ο Βασιλιάς Δαρείος αναγνώρισε ότι το έργο οικοδόμησης του ναού από τους Ιουδαίους ήταν νόμιμο και έδωσε εντολή να υπάρξει πλήρης συνεργασία μαζί τους.—Εσδ 6:1-12.

Η οργάνωση της Περσικής Αυτοκρατορίας αποκαλύπτει αξιοσημείωτες διοικητικές ικανότητες. Εκτός από το ιδιαίτερο συμβούλιο του βασιλιά—το επιτελείο των συμβούλων του, το οποίο αποτελούνταν από «εφτά άρχοντες της Περσίας και της Μηδίας» (Εσθ 1:14· Εσδ 7:14)—υπήρχαν σατράπες διορισμένοι σε μεγάλες περιοχές ή χώρες όπως η Μηδία, το Ελάμ, η Παρθία, η Βαβυλωνία, η Ασσυρία, η Αραβία, η Αρμενία, η Καππαδοκία, η Λυδία, η Ιωνία και, καθώς η αυτοκρατορία επεκτεινόταν, η Αίγυπτος, η Αιθιοπία και η Λιβύη. Στους σατράπες αυτούς είχε παραχωρηθεί μερική αυτονομία όσον αφορά τη διοίκηση της σατραπείας, η οποία συμπεριλάμβανε το χειρισμό δικαστικών και οικονομικών υποθέσεων στην επικράτειά τους. (Βλέπε ΣΑΤΡΑΠΗΣ.) Στη σατραπεία φαίνεται ότι υπήρχαν κατώτεροι κυβερνήτες διοικητικών περιφερειών (στις ημέρες του Βασιλιά Ασσουήρη αυτές ήταν 127), και στις διοικητικές περιφέρειες υπήρχαν άρχοντες από τους λαούς που συνέθεταν τον πληθυσμό της περιφέρειας. (Εσδ 8:36· Εσθ 3:12· 8:9) Πιθανώς για να αντισταθμιστεί το μειονέκτημα ότι η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας βρισκόταν σε ακραίο σχετικά σημείο της αχανούς επικράτειάς της, αναπτύχθηκε ένα γρήγορο σύστημα επικοινωνίας μέσω ενός βασιλικού ταχυδρομείου με αγγελιοφόρους που ίππευαν ταχυδρομικά άλογα—σύστημα το οποίο συνέδεε το θρόνο με όλες τις διοικητικές περιφέρειες. (Εσθ 8:10, 14) Επίσης γινόταν συντήρηση του βασιλικού οδικού δικτύου, μία από τις οδούς του οποίου εκτεινόταν από τα Σούσα μέχρι τις Σάρδεις στη Μικρά Ασία.

Από το Θάνατο του Κύρου ως το Θάνατο του Δαρείου. Η βασιλεία του Κύρου του Μεγάλου τερματίστηκε το 530 Π.Κ.Χ., όταν ο Κύρος πέθανε σε μια πολεμική εκστρατεία. Ο γιος του ο Καμβύσης τον διαδέχθηκε στο θρόνο και κατάφερε να κατακτήσει την Αίγυπτο. Αν και η Αγία Γραφή δεν τον κατονομάζει ως Καμβύση, αυτός είναι προφανώς ο “Ασσουήρης” στον οποίο κατηγόρησαν ψευδώς τους Ιουδαίους οι ενάντιοι του έργου του ναού, όπως αναφέρεται στο εδάφιο Έσδρας 4:6.

Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες τερματίστηκε η βασιλεία του Καμβύση είναι συγκεχυμένες. Σύμφωνα με μια αφήγηση, την οποία παρουσιάζει ο Δαρείος ο Μέγας στην Επιγραφή της Μπεχιστούν και την οποία παραθέτει ο Ηρόδοτος και άλλοι με κάποιες παραλλαγές, ο Καμβύσης έβαλε να σκοτώσουν μυστικά τον αδελφό του τον Βαρδίγια (τον οποίο ο Ηρόδοτος ονομάζει Σμέρδι). Αργότερα, ενώ ο Καμβύσης απουσίαζε στην Αίγυπτο, ένας μάγος ονόματι Γαυμάτης (Σμέρδις και αυτός κατά τον Ηρόδοτο), παριστάνοντας τον Βαρδίγια (Σμέρδι), σφετερίστηκε το θρόνο και κατάφερε να γίνει δεκτός ως βασιλιάς. Κατά την επιστροφή από την Αίγυπτο, ο Καμβύσης πέθανε και ο σφετεριστής εδραιώθηκε στο θρόνο. (Ηρόδοτος, Γ΄, 61-67) Η άλλη εκδοχή την οποία υποστηρίζουν μερικοί ιστορικοί είναι ότι ο Βαρδίγιας δεν είχε σκοτωθεί και ότι αυτός, όχι κάποιος απατεώνας, σφετερίστηκε το θρόνο κατά την απουσία του Καμβύση.

Όπως και αν έχουν τα πράγματα, η βασιλεία του Καμβύση τερματίστηκε το 522 Π.Κ.Χ., ενώ η επόμενη περίοδος βασιλείας διήρκεσε εφτά μήνες και τερματίστηκε και αυτή το 522 Π.Κ.Χ. με τη δολοφονία του σφετεριστή (είτε αυτός ήταν ο Βαρδίγιας είτε ο Γαυμάτης ο ψευδο-Σμέρδις). Ωστόσο, στη διάρκεια αυτής της σύντομης διακυβέρνησης, προφανώς έγινε και δεύτερη καταγγελία στο θρόνο της Περσίας εναντίον των Ιουδαίων—ο τότε βασιλιάς αναφέρεται στην Αγία Γραφή ως «Αρταξέρξης» (πρόκειται πιθανώς για επωνυμία του ανάσσοντος βασιλιά ή για τίτλο)—και αυτή τη φορά οι κατηγορίες πέτυχαν την έκδοση ενός βασιλικού διατάγματος που απαγόρευε να συνεχιστούν οι οικοδομικές εργασίες στο ναό. (Εσδ 4:7-23) Το έργο του ναού, λοιπόν, περιέπεσε σε αδράνεια «μέχρι το δεύτερο έτος της βασιλείας του Δαρείου, του βασιλιά της Περσίας».—Εσδ 4:24.

Ο Δαρείος Α΄ (ο αποκαλούμενος Δαρείος Υστάσπης ή Δαρείος ο Μέγας) προφανώς σχεδίασε ή υποκίνησε τη δολοφονία εκείνου που βρισκόταν τότε στον περσικό θρόνο και κατέλαβε ο ίδιος το θρόνο. Κατά τη διακυβέρνησή του οι εργασίες στο ναό της Ιερουσαλήμ ξανάρχισαν με βασιλική έγκριση, και ο ναός αποπερατώθηκε το έκτο έτος της βασιλείας του (αρχές του 515 Π.Κ.Χ.). (Εσδ 6:1-15) Η βασιλεία του χαρακτηρίστηκε από εξάπλωση της αυτοκρατορίας. Ο Δαρείος επέκτεινε την κυριαρχία της Περσίας Α ως την Ινδία και Δ ως τη Θράκη και τη Μακεδονία.

Τουλάχιστον εκείνη την εποχή οι Πέρσες ηγεμόνες είχαν πια εκπληρώσει τους προφητικούς συμβολισμούς των εδαφίων Δανιήλ 7:5 και 8:4 όπου η Μηδοπερσική Αυτοκρατορία, η οποία συμβολίζεται από μια αρκούδα και ένα κριάρι, παρουσιάζεται να καταλαμβάνει εδάφη προς τρεις κύριες κατευθύνσεις, προς το Β, τη Δ και το Ν. Ωστόσο, σε μια εκστρατεία του Δαρείου εναντίον της Ελλάδας, οι δυνάμεις του ηττήθηκαν στον Μαραθώνα το 490 Π.Κ.Χ. Ο Δαρείος πέθανε το 486 Π.Κ.Χ.—Βλέπε ΔΑΡΕΙΟΣ Αρ. 2.

Η Βασιλεία του Ξέρξη και του Αρταξέρξη. Ο Ξέρξης, ο γιος του Δαρείου, είναι προφανώς ο Βασιλιάς Ασσουήρης του βιβλίου της Εσθήρ. Οι ενέργειές του ταιριάζουν επίσης με την περιγραφή του τέταρτου Πέρση βασιλιά, ο οποίος θα “εξήγειρε τα πάντα εναντίον του βασιλείου της Ελλάδας”. (Δα 11:2) Προσπαθώντας να εκδικηθεί για την ήττα των Περσών στον Μαραθώνα, ο Ξέρξης επιτέθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα με μια τεράστια στρατιωτική δύναμη το 480 Π.Κ.Χ. Έπειτα από μια επώδυνη νίκη στις Θερμοπύλες και την καταστροφή της Αθήνας, οι δυνάμεις του ηττήθηκαν στη Σαλαμίνα και αργότερα στις Πλαταιές, πράγμα που έκανε τον Ξέρξη να επιστρέψει στην Περσία.

Η βασιλεία του Ξέρξη χαρακτηρίζεται από ορισμένες διοικητικές μεταρρυθμίσεις και από την ολοκλήρωση μεγάλου μέρους του οικοδομικού έργου που είχε ξεκινήσει ο πατέρας του στην Περσέπολη. (Παράβαλε Εσθ 10:1, 2.) Οι αφηγήσεις των αρχαίων Ελλήνων γύρω από την τελική περίοδο της βασιλείας του Ξέρξη κάνουν λόγο για προβλήματα στο γάμο του, για αναστάτωση στο χαρέμι του και για κάποιους αυλικούς του οι οποίοι υποτίθεται ότι τον κηδεμόνευαν. Αυτές οι αφηγήσεις πιθανόν να αντικατοπτρίζουν, αν και πολύ συγκεχυμένα και διαστρεβλωμένα, μερικά από τα βασικά γεγονότα του βιβλίου της Εσθήρ, όπως μεταξύ άλλων την αποπομπή της Βασίλισσας Αστίν και την αντικατάστασή της από την Εσθήρ, καθώς και την άνοδο του Μαροδοχαίου σε μια θέση με μεγάλη εξουσία στο βασίλειο. (Εσθ 2:17· 10:3) Σύμφωνα με ιστορικές πηγές ο Ξέρξης δολοφονήθηκε από έναν αυλικό του.

Ο Αρταξέρξης ο Μακρόχειρας, ο διάδοχος του Ξέρξη, είναι γνωστός για το ότι έδωσε άδεια στον Έσδρα να επιστρέψει στην Ιερουσαλήμ παίρνοντας μαζί του μια μεγάλη συνεισφορά για την υποστήριξη του ναού εκεί. Αυτό έλαβε χώρα το έβδομο έτος του Αρταξέρξη (468 Π.Κ.Χ.). (Εσδ 7:1-26· 8:24-36) Το 20ό έτος του Αρταξέρξη (455 Π.Κ.Χ.), δόθηκε άδεια στον Νεεμία να πάει στην Ιερουσαλήμ για να ανοικοδομήσει την πόλη. (Νε 1:3· 2:1, 5-8) Αργότερα, ο Νεεμίας επέστρεψε για κάποιο διάστημα στην αυλή του Αρταξέρξη, το 32ο έτος του βασιλιά (443 Π.Κ.Χ.).—Νε 13:6.

Υπάρχει κάποια ασυμφωνία στα ιστορικά κείμενα αναφορικά με τη βασιλεία του Ξέρξη και του Αρταξέρξη. Διάφορα εγκυκλοπαιδικά συγγράμματα τοποθετούν το έτος ανάρρησης του Αρταξέρξη στο 465 Π.Κ.Χ. Σύμφωνα με ορισμένα έγγραφα η βασιλεία του πατέρα του, του Ξέρξη, συνεχίστηκε μέχρι και το 21ο έτος. Η βασιλεία του Ξέρξη υπολογίζεται συνήθως από το 486 Π.Κ.Χ., το έτος κατά το οποίο πέθανε ο πατέρας του, ο Δαρείος. Το πρώτο βασιλικό του έτος θεωρείται ότι ξεκίνησε το 485 Π.Κ.Χ., ενώ το 21ο έτος του και το έτος ανάρρησης του Αρταξέρξη τοποθετούνται συχνά στο 465 Π.Κ.Χ. Όσο για τον Αρταξέρξη, οι λόγιοι συνήθως λένε ότι το τελευταίο έτος της βασιλείας του άρχισε το 424 Π.Κ.Χ. Μερικά έγγραφα παρουσιάζουν αυτό το έτος ως το 41ο έτος της βασιλείας του Αρταξέρξη. Αν αυτό ήταν σωστό, τότε θα σήμαινε ότι το έτος ανάρρησής του ήταν το 465 Π.Κ.Χ. και ότι το πρώτο βασιλικό του έτος άρχισε το 464 Π.Κ.Χ.

Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν σημαντικά στοιχεία από τα οποία υπολογίζουμε ότι το τελευταίο έτος του Ξέρξη και το έτος ανάρρησης του Αρταξέρξη ήταν το 475 Π.Κ.Χ. Τα στοιχεία αυτά συνιστούν ένα τρίπτυχο από ελληνικές, περσικές και βαβυλωνιακές πηγές.

Στοιχεία από ελληνικές πηγές. Ένα γεγονός της αρχαίας ελληνικής ιστορίας μπορεί να μας βοηθήσει να προσδιορίσουμε πότε άρχισε η βασιλεία του Αρταξέρξη. Ο Θεμιστοκλής, πολιτικός και ήρωας πολέμου, έπεσε στη δυσμένεια των συμπατριωτών του και κατέφυγε στην Περσία όπου θα ήταν ασφαλής. Τότε, σύμφωνα με τον ιστορικό Θουκυδίδη (Α΄, 137, 3) ο οποίος φημίζεται για την ακρίβειά του, ο Θεμιστοκλής «έστειλε μια επιστολή προς τον Βασιλιά Αρταξέρξη, το γιο του Ξέρξη, ο οποίος είχε ανέλθει πρόσφατα στο θρόνο». Το σύγγραμμα Πλουτάρχου Βίοι (Θεμιστοκλής, 27, 1) μας πληροφορεί πως «ο Θουκυδίδης και ο Χάρων ο Λαμψακηνός αναφέρουν ότι ο Ξέρξης είχε πεθάνει και ότι ο Θεμιστοκλής παρουσιάστηκε στο γιο του», τον Αρταξέρξη. Ο Χάρων ήταν Πέρσης υπήκοος ο οποίος βρισκόταν εν ζωή κατά τη μετάβαση της εξουσίας από τον Ξέρξη στον Αρταξέρξη. Από τις μαρτυρίες του Θουκυδίδη και του Χάρωνα του Λαμψακηνού βλέπουμε πως, όταν ο Θεμιστοκλής έφτασε στην Περσία, ο Αρταξέρξης είχε αρχίσει πρόσφατα να βασιλεύει.

Μπορούμε να προσδιορίσουμε το χρόνο κατά τον οποίο άρχισε να βασιλεύει ο Αρταξέρξης υπολογίζοντας από το θάνατο του Θεμιστοκλή προς τα πίσω. Δεν δίνουν όλα τα εγκυκλοπαιδικά συγγράμματα την ίδια χρονολογία για το θάνατο του Θεμιστοκλή. Ωστόσο, ο ιστορικός Διόδωρος ο Σικελιώτης (Βιβλιοθήκη Ιστορική, ΙΑ΄, 54, 1· ΙΑ΄, 58, 3) αναφέρει το θάνατό του σε συσχετισμό με κάποια άλλα γεγονότα που συνέβησαν «όταν ο Πραξίεργος ήταν άρχων στην Αθήνα». Ο Πραξίεργος ήταν «άρχων» στην Αθήνα το 471/470 Π.Κ.Χ. (Ελληνική και Ρωμαϊκή Χρονολόγηση [Greek and Roman Chronology], του Άλαν Ε. Σάμιουελ, Μόναχο, 1972, σ. 206) Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, ο Θεμιστοκλής, μετά την άφιξή του στην Περσία, διέθεσε έναν χρόνο για την εκμάθηση της γλώσσας προετοιμαζόμενος να παρουσιαστεί ενώπιον του Αρταξέρξη. Στη συνέχεια ο βασιλιάς τού παραχώρησε την άδεια να εγκατασταθεί στην Περσία με μεγάλες τιμές. Αν ο Θεμιστοκλής πέθανε το 471/470 Π.Κ.Χ., τότε πρέπει να εγκαταστάθηκε στην Περσία το αργότερο μέχρι το 472 Π.Κ.Χ. και να έφτασε εκεί έναν χρόνο νωρίτερα, το 473 Π.Κ.Χ. Εκείνη την εποχή, ο Αρταξέρξης «είχε ανέλθει πρόσφατα στο θρόνο».

Όσον αφορά το χρόνο κατά τον οποίο πέθανε ο Ξέρξης και ενθρονίστηκε ο Αρταξέρξης, ο Μ. ντε Κουτοργκά έγραψε: «Έχουμε διαπιστώσει ότι, σύμφωνα με τη χρονολόγηση του Θουκυδίδη, ο Ξέρξης πέθανε γύρω στα τέλη του 475 Π.Κ.Χ. και ότι, σύμφωνα με τον ίδιο ιστορικό, ο Θεμιστοκλής έφτασε στη Μικρά Ασία λίγο μετά την ενθρόνιση του Αρταξέρξη του Μακρόχειρα».—Υπομνήματα Διαφόρων Ειδημόνων προς την Ακαδημία Επιγραφών και Λογοτεχνίας του Αυτοκρατορικού Ινστιτούτου της Γαλλίας (Mémoires présentés par divers savants à l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres de l’Institut Impérial de France), σειρά Α΄, Τόμ. 6, μέρος δεύτερο, Παρίσι, 1864, σ. 147.

Ο Ε. Λεβέσκ παραθέτει ένα επιπρόσθετο στοιχείο υπέρ αυτού, επισημαίνοντας: «Επομένως, σύμφωνα με το Πασχάλιον Χρονικόν, ο θάνατος του Ξέρξη πρέπει να τοποθετηθεί στο 475 Π.Κ.Χ., έπειτα από έντεκα χρόνια διακυβέρνησης. Ο ιστορικός Ιουστίνος (III, 1) επιβεβαιώνει αυτό το χρονικό καθώς και τις δηλώσεις του Θουκυδίδη. Κατά τον Ιουστίνο, τον καιρό που δολοφονήθηκε ο Ξέρξης, ο γιος του ο Αρταξέρξης δεν ήταν παρά παιδί, πούερ [αγόρι], πράγμα που ισχύει αν ο Ξέρξης πέθανε το 475. Ο Αρταξέρξης ήταν τότε 16 χρονών, ενώ το 465 θα ήταν είκοσι έξι χρονών—ηλικία που δεν θα δικαιολογούσε πλέον την έκφραση του Ιουστίνου. Σύμφωνα με αυτή τη χρονολόγηση, εφόσον ο Αρταξέρξης άρχισε να βασιλεύει το 475, το 20ό έτος της βασιλείας του είναι το 455 και όχι το 445, όπως υποστηρίζεται ευρύτατα».—Απολογητική Επιθεώρηση (Revue apologétique), Παρίσι, Τόμ. 68, 1939, σ. 94.

Αν ο Δαρείος πέθανε το 486 Π.Κ.Χ. και ο Ξέρξης πέθανε το 475 Π.Κ.Χ., πώς εξηγείται το γεγονός ότι μερικά αρχαία κείμενα αποδίδουν στον Ξέρξη 21 έτη βασιλείας; Είναι ευρέως γνωστό ότι ένας βασιλιάς θα μπορούσε να κυβερνάει μαζί με το γιο του στα πλαίσια μιας δυαδικής βασιλείας, ή αλλιώς συμβασιλείας. Αν αυτό ίσχυε στην περίπτωση του Δαρείου και του Ξέρξη, οι ιστορικοί θα μπορούσαν να υπολογίζουν τα έτη βασιλείας του Ξέρξη είτε από την αρχή της συμβασιλείας του με τον πατέρα του είτε από το θάνατο του πατέρα του. Αν ο Ξέρξης κυβέρνησε 10 χρόνια με τον πατέρα του και 11 χρόνια μόνος του, κάποιες πηγές θα μπορούσαν να του αποδίδουν 21 χρόνια βασιλείας ενώ άλλες 11 χρόνια.

Υπάρχουν βάσιμα στοιχεία που μαρτυρούν ότι ο Ξέρξης ήταν συμβασιλιάς με τον πατέρα του τον Δαρείο. Ο ιστορικός Ηρόδοτος (Ζ΄, 3) αναφέρει: «Ο Δαρείος έκρινε δίκαιο το αίτημά του [του Ξέρξη, για τη βασιλεία] και τον ανακήρυξε βασιλιά. Αλλά κατά τη γνώμη μου ο Ξέρξης θα γινόταν βασιλιάς ακόμη και χωρίς αυτή τη συμβουλή». Αυτό υποδηλώνει ότι ο Ξέρξης έγινε βασιλιάς στη διάρκεια της βασιλείας του πατέρα του, του Δαρείου.

Στοιχεία από περσικές πηγές. Το ότι ο Ξέρξης και ο Δαρείος ήταν συμβασιλείς φαίνεται ιδιαίτερα σε κάποια περσικά ανάγλυφα που έχουν ανακαλυφτεί. Στην Περσέπολη βρέθηκαν αρκετά πρόστυπα ανάγλυφα που απεικονίζουν τον Ξέρξη όρθιο πίσω από το θρόνο του πατέρα του, με ενδυμασία ίδια με αυτήν του πατέρα του και με το κεφάλι του στο ίδιο ύψος με το κεφάλι του πατέρα του. Αυτό είναι ασυνήθιστο, εφόσον κανονικά το κεφάλι του βασιλιά εικονιζόταν ψηλότερα από τα κεφάλια όλων των άλλων. Στο σύγγραμμα Μια Νέα Επιγραφή του Ξέρξη από την Περσέπολη ([A New Inscription of Xerxes From Persepolis] του Ερνστ Ε. Χέρτσφελντ, 1932), επισημαίνεται ότι επιγραφές αλλά και οικοδομήματα που ανακαλύφτηκαν στην Περσέπολη υποδηλώνουν πως ο Ξέρξης ήταν συμβασιλιάς με τον πατέρα του τον Δαρείο. Στη σελίδα 8 του έργου του, ο Χέρτσφελντ έγραψε: «Το ιδιόμορφο ύφος των επιγραφών του Ξέρξη στην Περσέπολη, οι περισσότερες από τις οποίες δεν κάνουν διάκριση ανάμεσα στις δραστηριότητες του ίδιου και σε αυτές του πατέρα του, και η εξίσου ιδιόμορφη συνάφεια των οικοδομημάτων τους, τα οποία είναι αδύνατον να αποδώσουμε είτε στον Δαρείο προσωπικά είτε στον Ξέρξη, ανέκαθεν υποδήλωναν κάποια μορφή συμβασιλείας με τον Ξέρξη. Επιπλέον, δύο γλυπτά στην Περσέπολη δείχνουν παραστατικά αυτή τη σχέση». Αναφορικά με ένα από αυτά τα γλυπτά, ο Χέρτσφελντ επισήμανε: «Ο Δαρείος απεικονίζεται με όλα τα βασιλικά διακριτικά, ενθρονισμένος σε ένα ψηλό ανάκλιντρο με βάθρο, το οποίο υποβαστάζεται από εκπροσώπους των διαφόρων εθνών της αυτοκρατορίας του. Πίσω του στο ανάγλυφο, στην πραγματικότητα δεξιά του, στέκεται ο Ξέρξης φορώντας τα ίδια βασιλικά διακριτικά και έχοντας το αριστερό του χέρι ακουμπισμένο στην ψηλή ράχη του θρόνου. Αυτή είναι μια χειρονομία που εκφράζει καθαρά κάτι περισσότερο από απλή διαδοχή—δηλώνει συμβασιλεία».

Όσο για το πότε φιλοτεχνήθηκαν τα ανάγλυφα που παρουσιάζουν με αυτόν τον τρόπο τον Δαρείο και τον Ξέρξη, η Αν Φάρκας δηλώνει στο έργο Γλυπτική των Αχαιμενιδών ([Achaemenid Sculpture] Κωνσταντινούπολη, 1974, σ. 53) ότι «τα ανάγλυφα πιθανόν να τοποθετήθηκαν στο Θησαυροφυλάκιο κάποια στιγμή κατά την οικοδόμηση της πρώτης προσθήκης, 494/493-492/491 π.Χ. Τότε ήταν οπωσδήποτε ο καταλληλότερος καιρός για να μεταφέρουν τέτοιες ογκώδεις πέτρες. Ανεξάρτητα, όμως, από το πότε τα μετέφεραν στο Θησαυροφυλάκιο, αυτά τα γλυπτά ενδεχομένως φιλοτεχνήθηκαν τη δεκαετία του 490».

Στοιχεία από βαβυλωνιακές πηγές. Στοιχεία που μαρτυρούν ότι ο Ξέρξης άρχισε να συμβασιλεύει με τον πατέρα του τη δεκαετία του 490 Π.Κ.Χ. έχουν βρεθεί στη Βαβυλώνα. Ανασκαφές που έγιναν εκεί έχουν φέρει στο φως ένα ανάκτορο που προοριζόταν για τον Ξέρξη και το οποίο ολοκληρώθηκε το 496 Π.Κ.Χ. Σχετικά με αυτό, ο Ά. Τ. Όλμστεντ έγραψε στο έργο Ιστορία της Περσικής Αυτοκρατορίας (σ. 338): «Στις 23 Οκτωβρίου 498 πληροφορούμαστε πως βρίσκονταν εν εξελίξει οι εργασίες για την ολοκλήρωση της κατοικίας του “Βασιλικού Υιού” [δηλαδή του γιου του Δαρείου, του Ξέρξη] στη Βαβυλώνα· δεν υπάρχει αμφιβολία πως πρόκειται για το παλάτι του Δαρείου στον κεντρικό τομέα της πόλης, που περιγράψαμε ήδη. Δύο χρόνια αργότερα [το 496 Π.Κ.Χ.], σε ένα οικονομικό έγγραφο από την πόλη Βορσίππα συναντάμε μια αναφορά στο ολοκληρωμένο πλέον “νέο παλάτι”».

Δύο ασυνήθιστες πήλινες πινακίδες ίσως αποτελούν επιπρόσθετη μαρτυρία υπέρ της συμβασιλείας του Ξέρξη με τον Δαρείο. Η μία περιέχει ένα εμπορικό κείμενο σχετικά με το μίσθωμα κάποιου κτιρίου κατά το έτος ανάρρησης του Ξέρξη. Η πινακίδα φέρει ως χρονολογία της τον πρώτο μήνα του έτους, το μήνα Νισάν. (Κατάλογος των Πινακίδων της Ύστερης Βαβυλωνιακής Εποχής στη Βοδληιανή Βιβλιοθήκη της Οξφόρδης [A Catalogue of the Late Babylonian Tablets in the Bodleian Library, Oxford], του Ρ. Κάμπελ Τόμπσον, Λονδίνο, 1927, σ. 13, πινακίδα Α. 124) Μια άλλη πινακίδα φέρει τη χρονολογία «μήνας Αβ(;), έτος ανάρρησης του Ξέρξη». Αξίζει να σημειωθεί ότι η δεύτερη αυτή πινακίδα δεν αποδίδει στον Ξέρξη τον τίτλο «βασιλιάς της Βαβυλώνας, βασιλιάς των χωρών», όπως συνηθιζόταν τότε.—Νεοβαβυλωνιακά Νομικά και Διοικητικά Έγγραφα μεταφρασμένα και σχολιασμένα (Neubabylonische Rechts- und Verwaltungsurkunden übersetzt und erläutert), των Μ. Σαν Νικολό και Α. Ούνγκναντ, Λειψία, 1934, Τόμ. 1, μέρος 4ο, σ. 544, πινακίδα Αρ. 634, VAT 4397.

Αυτές οι δύο πινακίδες γεννούν ερωτηματικά. Κανονικά, το έτος ανάρρησης ενός βασιλιά αρχίζει μετά το θάνατο του προκατόχου του. Ωστόσο, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι ο προκάτοχος του Ξέρξη (ο Δαρείος) έζησε μέχρι τον έβδομο μήνα του τελευταίου έτους του, ενώ αυτά τα δύο έγγραφα από το έτος ανάρρησης του Ξέρξη έχουν ημερομηνία πριν από τον έβδομο μήνα (το ένα είναι από τον πρώτο μήνα, το άλλο από τον πέμπτο). Συνεπώς, αυτά τα έγγραφα δεν αναφέρονται σε περίοδο ανάρρησης του Ξέρξη μεταγενέστερη του θανάτου του πατέρα του, αλλά υποδεικνύουν ένα έτος ανάρρησης στη διάρκεια της συμβασιλείας του με τον Δαρείο. Αν αυτό το έτος ανάρρησης ήταν το 496 Π.Κ.Χ., όταν είχε αποπερατωθεί στη Βαβυλώνα το ανάκτορο που προοριζόταν για τον Ξέρξη, το πρώτο έτος της συμβασιλείας του άρχισε τον επόμενο Νισάν, το 495 Π.Κ.Χ., και το 21ο και τελευταίο έτος του άρχισε το 475 Π.Κ.Χ. Σε αυτή την περίπτωση, η βασιλεία του Ξέρξη περιλάμβανε 10 χρόνια συγκυβέρνησης με τον Δαρείο (από το 496 ως το 486 Π.Κ.Χ.) και 11 χρόνια ανεξάρτητης βασιλείας (από το 486 ως το 475 Π.Κ.Χ.).

Από την άλλη μεριά, υπάρχει ομοφωνία μεταξύ των ιστορικών ότι το πρώτο βασιλικό έτος του Δαρείου Β΄ άρχισε την άνοιξη του 423 Π.Κ.Χ. Μια βαβυλωνιακή πινακίδα μαρτυρεί ότι κατά το έτος της ανάρρησής του ο Δαρείος Β΄ βρισκόταν ήδη στο θρόνο την 4η ημέρα του 11ου μήνα, δηλαδή στις 13 Φεβρουαρίου του 423 Π.Κ.Χ. (Βαβυλωνιακή Χρονολόγηση, 626 π.Χ.–75 μ.Χ. [Babylonian Chronology, 626 B.C.–A.D. 75], των Ρ. Πάρκερ και Γ. Χ. Ντάμπερσταϊν, 1971, σ. 18) Ωστόσο, δύο πινακίδες δείχνουν ότι η διακυβέρνηση του Αρταξέρξη συνεχίστηκε και μετά την 4η ημέρα του 11ου μήνα του 41ου έτους του. Η μία φέρει ως ημερομηνία τη 17η ημέρα του 11ου μήνα του 41ου έτους του (σ. 18), ενώ η άλλη το 12ο μήνα του 41ου έτους του. (Παλαιά Διαθήκη και Σημιτικές Σπουδές [Old Testament and Semitic Studies], επιμέλεια Χάρπερ, Μπράουν και Μουρ, 1908, Τόμ. 1, σ. 304, πινακίδα Αρ. 12, CBM, 5505) Επομένως, ο Αρταξέρξης δεν αντικαταστάθηκε κατά τη διάρκεια του 41ου βασιλικού του έτους αλλά βασίλεψε ολόκληρο το έτος. Αυτό μαρτυρεί ότι ο Αρταξέρξης πρέπει να κυβέρνησε περισσότερο από 41 χρόνια, άρα δεν πρέπει να θεωρήσουμε ότι το πρώτο βασιλικό του έτος άρχισε το 464 Π.Κ.Χ.

Στοιχεία για το ότι ο Αρταξέρξης ο Μακρόχειρας κυβέρνησε πέραν του 41ου έτους του υπάρχουν σε ένα εμπορικό έγγραφο από τη Βορσίππα το οποίο φέρει ως χρονολογία το 50ό έτος του Αρταξέρξη. (Κατάλογος των Βαβυλωνιακών Πινακίδων του Βρετανικού Μουσείου [Catalogue of the Babylonian Tablets in the British Museum], Τόμ. 7: Πινακίδες από τη Σιπάρ 2, των Ε. Λίτι και Α. Κ. Γκρέισον, 1987, σ. 153· πινακίδα Β. Μ. 65494) Μία από τις πινακίδες που συνδέουν το τέλος της βασιλείας του Αρταξέρξη με την αρχή της βασιλείας του Δαρείου Β΄ φέρει την ακόλουθη ημερομηνία: «51ο έτος, έτος ανάρρησης, 12ος μήνας, 20ή ημέρα, Δαρείος, βασιλιάς των χωρών». (Η Αποστολή του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας στη Βαβυλώνα, Σειρά Α: Κείμενα Σφηνοειδούς Γραφής [The Babylonian Expedition of the University of Pennsylvania, Series A: Cuneiform Texts], Τόμ. 8, Μέρος 1ο, του Άλμπερτ Τ. Κλέι, 1908, σ. 34, 83, και Ένθετο 57, Πινακίδα Αρ. 127, CBM 12803) Εφόσον το πρώτο βασιλικό έτος του Δαρείου Β΄ ήταν το 423 Π.Κ.Χ., αυτό σημαίνει ότι το 51ο έτος του Αρταξέρξη ήταν το 424 Π.Κ.Χ. και το πρώτο βασιλικό του έτος το 474 Π.Κ.Χ.

Επομένως, μαρτυρίες από ελληνικές, περσικές και βαβυλωνιακές πηγές συμφωνούν ότι το έτος ανάρρησης του Αρταξέρξη ήταν το 475 Π.Κ.Χ. και το πρώτο βασιλικό του έτος ήταν το 474 Π.Κ.Χ. Αυτό συνεπάγεται ότι το 20ό έτος του Αρταξέρξη, το έτος κατά το οποίο άρχισαν οι 70 εβδομάδες του εδαφίου Δανιήλ 9:24, ήταν το 455 Π.Κ.Χ. Αν, με βάση το εδάφιο Δανιήλ 9:25, υπολογίσουμε 69 εβδομάδες ετών (483 χρόνια) από το 455 Π.Κ.Χ., φτάνουμε στο μνημειώδες έτος της έλευσης του Μεσσία του Ηγέτη.

Το διάστημα από το 455 Π.Κ.Χ. ως το 1 Κ.Χ. είναι 455 πλήρη έτη. Προσθέτοντας σε αυτόν τον αριθμό τα 28 χρόνια που απομένουν (για να συμπληρώσουμε τα 483 χρόνια) φτάνουμε στο 29 Κ.Χ., ακριβώς το έτος κατά το οποίο ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ βαφτίστηκε στο νερό, χρίστηκε με άγιο πνεύμα και άρχισε τη δημόσια διακονία του ως Μεσσίας, δηλαδή Χριστός.—Λου 3:1, 2, 21, 22.

Μέχρι την Πτώση και τη Διαίρεση της Αυτοκρατορίας. Αναφορικά με τους διαδόχους του Αρταξέρξη του Μακρόχειρα στο θρόνο της Περσίας, ο Διόδωρος ο Σικελιώτης δίνει την ακόλουθη πληροφορία: «Στην Ασία, ο Βασιλιάς Ξέρξης πέθανε έχοντας βασιλέψει ένα έτος ή, όπως αναφέρουν μερικοί, δύο μήνες, και ο αδελφός του ο Σογδιανός τον διαδέχθηκε στο θρόνο και βασίλεψε εφτά μήνες. Αυτός δολοφονήθηκε από τον Δαρείο ο οποίος βασίλεψε δεκαεννιά χρόνια». (Βιβλιοθήκη Ιστορική, ΙΒ΄, 71, 1) Το αρχικό όνομα του εν λόγω Δαρείου (ο οποίος είναι γνωστός ως Δαρείος Β΄) ήταν Ώχος, αλλά όταν έγινε βασιλιάς έλαβε το όνομα Δαρείος. Αυτός φαίνεται ότι είναι ο «Δαρείος» του εδαφίου Νεεμίας 12:22.

Τον Δαρείο Β΄ διαδέχθηκε ο Αρταξέρξης Β΄ (ο αποκαλούμενος Μνήμων), κατά τη βασιλεία του οποίου επαναστάτησε η Αίγυπτος και εκτραχύνθηκαν οι σχέσεις με την Ελλάδα. Τη βασιλεία του (η οποία χρονολογείται από το 404 μέχρι το 359 Π.Κ.Χ.) ακολούθησε η βασιλεία του γιου του, Αρταξέρξη Γ΄ (αποκαλούμενου και Ώχου), στον οποίο αποδίδονται περίπου 21 χρόνια διακυβέρνησης (358-338 Π.Κ.Χ.). Για αυτόν λέγεται ότι ήταν ο πιο αιμοδιψής από όλους τους Πέρσες ηγεμόνες. Το μεγαλύτερο κατόρθωμά του ήταν η επανάκτηση της Αιγύπτου. Σύμφωνα με την ιστορία, ακολούθησε η διετής βασιλεία του Άρση και η πενταετής βασιλεία του Δαρείου Γ΄ (Κοδομανού), στη διάρκεια της οποίας δολοφονήθηκε ο Φίλιππος της Μακεδονίας (336 Π.Κ.Χ.) και τον διαδέχθηκε ο γιος του ο Αλέξανδρος. Το 334 Π.Κ.Χ. ο Αλέξανδρος ξεκίνησε την επίθεσή του εναντίον της Περσικής Αυτοκρατορίας, νικώντας τις περσικές δυνάμεις πρώτα στον Γρανικό, στη βορειοδυτική γωνία της Μικράς Ασίας, και κατόπιν στην Ισσό στο άλλο άκρο της Μικράς Ασίας (333 Π.Κ.Χ.). Τελικά, μετά την κατάκτηση της Φοινίκης και της Αιγύπτου από τους Έλληνες, συντρίφτηκε και η τελευταία αντίσταση των Περσών στα Γαυγάμηλα το 331 Π.Κ.Χ., και η Περσική Αυτοκρατορία έφτασε στο τέλος της.

Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου και την επακόλουθη διαίρεση της αυτοκρατορίας, ο Σέλευκος ο Νικάτωρ ανέλαβε τον έλεγχο του μεγαλύτερου τμήματος των ασιατικών κτήσεων, επίκεντρο του οποίου αποτελούσε η Περσία. Έτσι άρχισε η δυναστεία των Σελευκιδών βασιλιάδων η οποία συνεχίστηκε μέχρι το 64 Π.Κ.Χ. Με τον Σέλευκο τον Νικάτορα φαίνεται ότι αρχίζει να πρωτοεμφανίζεται ένα προφητικό σύμβολο της προφητείας του Δανιήλ, ο “βασιλιάς του βορρά”, ο οποίος εναντιώνεται στη γραμμή των Πτολεμαίων βασιλιάδων της Αιγύπτου που φαίνεται ότι εκπληρώνουν αρχικά το ρόλο του συμβολικού «βασιλιά του νότου».—Δα 11:4-6.

Οι Σελευκίδες βασιλιάδες περιορίστηκαν στο δυτικό τμήμα της επικράτειάς τους εξαιτίας των εισβολών των Πάρθων, οι οποίοι κατέκτησαν την καθαυτό Περσία στη διάρκεια του τρίτου και του δεύτερου αιώνα Π.Κ.Χ. Ηττήθηκαν από τους Σασσανίδες τον τρίτο αιώνα Κ.Χ., και η διακυβέρνηση των Σασσανιδών συνεχίστηκε μέχρις ότου τους υπέταξαν οι Άραβες τον έβδομο αιώνα.

Στην προφητεία του Ιεζεκιήλ (27:10), οι Πέρσες συγκαταλέγονται μεταξύ των πολεμιστών που υπηρετούσαν στη στρατιωτική δύναμη της εύπορης Τύρου και οι οποίοι συνέβαλαν στη λαμπρότητά της. Η Περσία περιλαμβάνεται επίσης στα έθνη που συναποτελούν τις ορδές τις οποίες κατευθύνει ο συμβολικός «Γωγ της γης του Μαγώγ» εναντίον του λαού με τον οποίο έχει συνάψει διαθήκη ο Ιεχωβά.—Ιεζ 38:2, 4, 5, 8, 9.

[Εικόνα στη σελίδα 646]

Ανθρωπόμορφοι ταύροι κοντά στην είσοδο της Περσέπολης

ΠΕΡΣΙΣ

(Περσίς) [Γυναίκα από την Περσία].

Μια αγαπητή Χριστιανή στη Ρώμη στην οποία ο Παύλος στέλνει χαιρετισμούς και την επαινεί για τα πολλά Χριστιανικά της έργα.—Ρω 16:12.

ΠΕΤΕΙΝΟΣ

[ελλ. κείμενο, ἀλέκτωρ].

Ο κόκορας, το αρσενικό της κότας. Επειδή η κότα (όρνις η κατοικίδιος [Gallus domesticus]) είναι ως είδος ένα ευρέως διαδεδομένο κατοικίδιο πτηνό, η καμαρωτή φιγούρα του πετεινού αποτελεί γενικά οικείο θέαμα. Έχει ζωηρόχρωμο φτέρωμα, ουρά με μακριά πούπουλα που σχηματίζουν καμάρα και κόκκινο, κυματοειδές, σαρκώδες λειρί πάνω στο κεφάλι, καθώς και δύο παρόμοιες αποφύσεις οι οποίες κρέμονται κάτω από το ράμφος και το λαιμό του.

Ο πετεινός δεν αναφέρεται στις Εβραϊκές Γραφές, στις δε Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές εμφανίζεται μόνο σε σχέση με το λάλημά του. (Βλέπε ΛΑΛΗΜΑ ΤΟΥ ΠΕΤΕΙΝΟΥ.) Οι πιο συχνές αναφορές σχετίζονται με την περίπτωση στην οποία ο Ιησούς προφήτευσε ότι ο Πέτρος θα τον αρνούνταν τρεις φορές, πράγμα που εκπληρώθηκε τη νύχτα πριν από το θάνατο του Ιησού και το αναφέρουν και οι τέσσερις Ευαγγελιστές.—Ματ 26:34, 74, 75· Μαρ 14:30, 72· Λου 22:34, 60, 61· Ιωα 13:38· 18:27.

Μολονότι το Ιουδαϊκό Μισνά (Μπαβά Καμά 7:7) περιλαμβάνει μια διάταξη που απαγορεύει στους Ιουδαίους να έχουν κατοικίδια πτηνά επειδή είναι πιθανό να τους μολύνουν τελετουργικά, ραβινικές πηγές δείχνουν ότι οι Ιουδαίοι είχαν τέτοιου είδους πτηνά, ακριβώς όπως και οι Ρωμαίοι. Μια σφραγίδα από όνυχα που φέρει τη μορφή ενός πετεινού βρέθηκε κοντά στη Μισπά και έχει την επιγραφή «του Ιααζανία, υπηρέτη του βασιλιά». Αν αυτός ο Ιααζανίας (Ιεζανίας), όπως υποστηρίζουν ορισμένοι, είναι εκείνος που αναφέρεται στα εδάφια 2 Βασιλέων 25:23 και Ιερεμίας 40:8, αυτό δείχνει ότι στον Ισραήλ εκτρέφονταν πετεινοί από τον έβδομο αιώνα Π.Κ.Χ. Η μορφή ενός πετεινού βρέθηκε και σε θραύσμα χύτρας, σε ανασκαφές στην αρχαία Γαβαών.

Ο Ιησούς χρησιμοποίησε στις παραβολές του τόσο την κότα, με τα κλωσόπουλά της, όσο και το αβγό, πράγμα που υποδηλώνει ότι το κατοικίδιο αυτό πτηνό ήταν πολύ γνωστό στους ακροατές του.—Ματ 23:37· Λου 11:12· 13:34· βλέπε ΚΟΤΑ.

ΠΕΤΕΦΡΗΣ

(Πετεφρής) [αιγυπτιακής προέλευσης· άλλος τύπος του Ποτιφερά].

Αιγύπτιος αυλικός και αρχηγός της σωματοφυλακής του Φαραώ. Υπήρξε κύριος του Ιωσήφ για κάποιο διάστημα και, όπως φαίνεται, ήταν πλούσιος άνθρωπος. (Γε 37:36· 39:4) Ο Πετεφρής αγόρασε τον Ιωσήφ από τους περιοδεύοντες Μαδιανίτες εμπόρους και, παρατηρώντας πόσο καλός υπηρέτης ήταν, τελικά τον διόρισε επιστάτη όλου του σπιτικού και του αγρού του, τα οποία ο Ιεχωβά ευλόγησε χάρη στον Ιωσήφ.—Γε 37:36· 39:1-6.

Η σύζυγος του Πετεφρή δεν ήταν τόσο πιστή σε αυτόν όσο ο υπηρέτης του ο Ιωσήφ. Αυτή επανειλημμένα επιδίωξε να δελεάσει τον Ιωσήφ και, κάποια ημέρα που δεν βρίσκονταν άλλοι γύρω, «τον άρπαξε από το ένδυμά του», όμως ο Ιωσήφ αρνήθηκε και πάλι και βγήκε έξω τρέχοντας. Όταν γύρισε σπίτι ο Πετεφρής, άκουσε μόνο τον καταιγισμό των ψεύτικων κατηγοριών που εξαπέλυε η απογοητευμένη σύζυγός του. Θυμωμένος, ο Πετεφρής έριξε τον Ιωσήφ στη φυλακή.—Γε 39:7-20.

Αυτή η φυλακή φαίνεται ότι συνδεόταν με το σπίτι του Πετεφρή ή, τουλάχιστον, ότι βρισκόταν στη δική του δικαιοδοσία ως «αρχηγού της σωματοφυλακής». Γι’ αυτό, το υπόμνημα αναφέρει ότι ο αρχιοινοχόος και ο αρχιαρτοποιός του Φαραώ ρίχτηκαν στο ίδιο δεσμωτήριο, «στο δεσμωτήριο του σπιτιού του αρχηγού της σωματοφυλακής», «στο δεσμωτήριο του σπιτιού του κυρίου του [Ιωσήφ]». (Γε 39:1· 40:1-7) Ωστόσο, φαίνεται απίθανο να ήταν ο Πετεφρής το ίδιο πρόσωπο με “τον ανώτατο αξιωματικό της φυλακής” ο οποίος «παρέδωσε στα χέρια του Ιωσήφ όλους τους φυλακισμένους που βρίσκονταν στη φυλακή». (Γε 39:21-23) Αυτός ο αξιωματικός ήταν προφανώς υφιστάμενος του Πετεφρή.

Ο τίτλος «αυλικός» που προσδίδεται στον Πετεφρή αποδίδει την εβραϊκή λέξη σαρίς, «ευνούχος», η οποία στην ευρύτερη έννοιά της σήμαινε έναν θαλαμηπόλο, αυλικό ή έμπιστο αξιωματούχο του θρόνου. Ο “αυλικός [σαρίς] που είχε εξουσία πάνω στους άντρες τους πολεμιστές” όταν έπεσε η Ιερουσαλήμ το 607 Π.Κ.Χ. ήταν αναμφίβολα ένας ανώτερος κυβερνητικός αξιωματούχος, όχι ένα ευνουχισμένο άτομο με ελλιπή ανδρισμό. (2Βα 25:19) Έτσι και ο Πετεφρής ήταν στρατιωτικός, αρχηγός της σωματοφυλακής, καθώς και έγγαμος άντρας—στοιχεία που δείχνουν ότι δεν ήταν ευνούχος με την πιο συνηθισμένη έννοια.

ΠΕΤΟΥΜΕΝΑ ΠΛΑΣΜΑΤΑ

Βλέπε ΠΟΥΛΙΑ.

ΠΕΤΡΑ

Υλικό που χρησιμοποιούνταν ευρέως στην οικοδομική. Η ανθεκτική φύση του έχει βοηθήσει πολύ τους αρχαιολόγους να αποκτήσουν κάποιες γνώσεις για το παρελθόν. Οι Αιγύπτιοι, οι Ασσύριοι και άλλα έθνη ανήγειραν ναούς, ανάκτορα, μνημεία και άλλα οικοδομήματα χρησιμοποιώντας πέτρα. Σε πολλά από αυτά υπάρχουν αναπαραστάσεις και επιγραφές που αφηγούνται γεγονότα, περιγράφουν νίκες και απεικονίζουν έθιμα, και όλα αυτά φωτίζουν την ιστορία των συγκεκριμένων εθνών καθώς και την καθημερινή ζωή τους. Οι Εβραίοι χρησιμοποιούσαν πολύ την πέτρα σε οικοδομήματα (Λευ 14:40, 41), τείχη και τοίχους (Νε 4:3· Παρ 24:31), θυσιαστήρια (Εξ 20:25), μυλόπετρες (Κρ 9:53), σκεύη νερού (Ιωα 2:6), ζύγια (Παρ 16:11), για να σκεπάζουν πηγάδια, σπηλιές και μνήματα (Γε 29:8· Ιη 10:18· Ιωα 11:38), καθώς και για πολλούς άλλους σκοπούς. Ωστόσο, οι Εβραίοι δεν ανήγειραν μνημεία με πρόστυπες ανάγλυφες παραστάσεις, όπως έκαναν τα ειδωλολατρικά έθνη, και γι’ αυτό δεν γνωρίζουμε πολλά για την εμφάνισή τους, το πώς ακριβώς ντύνονταν, και ούτω καθεξής. Αλλά το υπόμνημα της Αγίας Γραφής παρέχει πολύ περισσότερες πληροφορίες για τους Ισραηλίτες, τον τρόπο ζωής τους και την προσωπικότητά τους από ό,τι αποκαλύπτουν τα πέτρινα ερείπια οποιωνδήποτε άλλων εθνών.

Η κοπή λίθων ήταν εξαιρετικά αναπτυγμένη τέχνη. (2Σα 5:11· 1Βα 5:18) Οι πέτρες για το ναό του Σολομώντα στην Ιερουσαλήμ κόβονταν στο λατομείο με τέτοιον τρόπο ώστε να έχουν καλή συναρμογή μεταξύ τους κατά την τοποθέτησή τους στο ναό χωρίς να χρειάζονται περαιτέρω διαμόρφωση.—1Βα 6:7.

Μεταφορική Χρήση. Οι χρισμένοι Χριστιανοί στη γη παρομοιάζονται με ναό του οποίου «θεμέλια ακρογωνιαία πέτρα» είναι ο Ιησούς Χριστός. (Βλέπε ΑΚΡΟΓΩΝΙΑΙΑ ΠΕΤΡΑ.) Πάνω σε αυτή τη «θεμέλια ακρογωνιαία πέτρα», οι γεννημένοι από το πνεύμα ακόλουθοι του Χριστού “ως ζωντανές πέτρες οικοδομούνται και γίνονται πνευματικός οίκος”. Οι Ιουδαίοι θρησκευτικοί ηγέτες, ως «οικοδόμοι» του έθνους, απέρριψαν τον Ιησού ως την «κορυφαία ακρογωνιαία πέτρα», προσκόπτοντας σε αυτή την πέτρα επειδή ήταν ανυπάκουοι στο Λόγο του Θεού.—Εφ 2:19-22· 1Πε 2:4-8· Ματ 21:42· Μαρ 12:10· Λου 20:17· Ρω 9:32, 33.

Η Βασιλεία του Θεού παρομοιάζεται με πέτρα που «κόπηκε χωρίς την ενέργεια χεριών», μια πέτρα που θα βάλει τέλος στις βασιλείες τις οποίες συμβολίζουν τα διάφορα τμήματα της εικόνας. Η ίδια αυτή Βασιλεία θα παραμένει «στους αιώνες».—Δα 2:34, 44, 45.

Στο εδάφιο Αποκάλυψη 2:17, ο δοξασμένος Χριστός Ιησούς υπόσχεται σχετικά με όποιον Χριστιανό βγαίνει νικητής: «Θα του δώσω ένα λευκό βότσαλο [«πέτρα», KJ· ΚΔΤΚ], και πάνω στο βότσαλο ένα νέο όνομα γραμμένο το οποίο κανείς δεν γνωρίζει εκτός από εκείνον που το λαβαίνει». Η λέξη «βότσαλο» εδώ αποδίδει τη λέξη ψῆφον του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου. Ο απόστολος Παύλος χρησιμοποιεί αυτή τη λέξη όταν εξιστορεί το πώς δίωκε στο παρελθόν τους Χριστιανούς, λέγοντας: «Έριξα την ψήφο μου [ψῆφον· κατά κυριολεξία, βότσαλο (για ψηφοφορία)] εναντίον τους». (Πρ 26:10) Τα βότσαλα χρησιμοποιούνταν στα δικαστήρια για την έκδοση απόφασης ή τη γνωμοδότηση σχετικά με την αθωότητα ή την ενοχή κάποιου. Τα λευκά βότσαλα δήλωναν αθώωση, απαλλαγή, ενώ τα μαύρα δήλωναν ενοχή, καταδίκη. Επομένως, το λευκό βότσαλο που δίνεται στο νικητή φαίνεται να σημαίνει ότι ο Ιησούς τον κρίνει αθώο, αγνό και καθαρό, και ότι αυτός έχει την επιδοκιμασία του Χριστού ως μαθητής.

Βλέπε ΒΡΑΧΟΣ· ΠΟΛΥΤΙΜΕΣ ΠΕΤΡΕΣ.

ΠΕΤΡΑΔΙΑ

Βλέπε ΠΟΛΥΤΙΜΕΣ ΠΕΤΡΕΣ.

ΠΕΤΡΟΣ

(Πέτρος) [Κομμάτι Βράχου].

Αυτός ο απόστολος του Ιησού Χριστού κατονομάζεται με πέντε διαφορετικούς τρόπους στις Γραφές: με το εβραϊκό όνομα «Συμεών», τον εξελληνισμένο τύπο «Σίμων» (από μια ρίζα της εβρ. που σημαίνει «ακούω»), το όνομα «Πέτρος» (ένα ελλ. όνομα που μόνο αυτός φέρει στις Γραφές), το σημιτικό αντίστοιχό του «Κηφάς» (που ενδεχομένως είναι συγγενικό της εβρ. λέξης κεφίμ [βράχοι] η οποία χρησιμοποιείται στα εδ. Ιωβ 30:6· Ιερ 4:29) και το συνδυασμό «Σίμων Πέτρος».—Πρ 15:14· Ματ 10:2· 16:16· Ιωα 1:42.

Ο Πέτρος ήταν γιος του Ιωάννη, ή αλλιώς Ιωνά. (Ματ 16:17· Ιωα 1:42) Αρχικά εμφανίζεται ως κάτοικος της Βηθσαϊδά (Ιωα 1:44), ενώ αργότερα ως κάτοικος της Καπερναούμ (Λου 4:31, 38)—και οι δύο αυτές τοποθεσίες βρίσκονταν στη βόρεια όχθη της Θάλασσας της Γαλιλαίας. Ο Πέτρος και ο αδελφός του ο Ανδρέας ασχολούνταν με την αλιεία, προφανώς σε συνεργασία με τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη, τους γιους του Ζεβεδαίου, «οι οποίοι ήταν συνέταιροι με τον Σίμωνα». (Λου 5:7, 10· Ματ 4:18-22· Μαρ 1:16-21) Ο Πέτρος, λοιπόν, δεν εργαζόταν ανεξάρτητα ως ψαράς αλλά ανήκε σε μια αρκετά μεγάλη επιχείρηση. Αν και οι Ιουδαίοι ηγέτες θεωρούσαν τον Πέτρο και τον Ιωάννη “ανθρώπους αγράμματους και συνηθισμένους”, αυτό δεν σημαίνει ότι ήταν αναλφάβητοι ή αμόρφωτοι. Σχετικά με τη λέξη ἀγράμματος που χρησιμοποιείται για αυτούς, το Λεξικό της Αγίας Γραφής του Χάστινγκς ([Dictionary of the Bible] 1905, Τόμ. 3, σ. 757) λέει ότι για έναν Ιουδαίο η λέξη αυτή «σήμαινε κάποιον που δεν είχε κάνει Ραβινικές σπουδές για τη μελέτη των Γραφών».—Παράβαλε Ιωα 7:14, 15· Πρ 4:13.

Ο Πέτρος παρουσιάζεται ως έγγαμος, και τουλάχιστον σε μεταγενέστερα χρόνια, φαίνεται ότι η σύζυγός του τον συνόδευε στις αποστολές του (ή σε κάποιες από αυτές), όπως και οι σύζυγοι άλλων αποστόλων. (1Κο 9:5) Η πεθερά του έμενε στο σπίτι του, το οποίο ο Πέτρος είχε από κοινού μαζί με τον αδελφό του τον Ανδρέα.—Μαρ 1:29-31.

Διακονία με τον Ιησού. Ο Πέτρος ήταν ένας από τους πρώτους μαθητές του Ιησού, τον έφερε δε στον Ιησού ο Ανδρέας, που ήταν μαθητής του Ιωάννη του Βαφτιστή. (Ιωα 1:35-42) Σε εκείνη την περίπτωση ο Ιησούς τού έδωσε το όνομα Κηφάς (Πέτρος) (Ιωα 1:42· Μαρ 3:16), πιθανότατα ένα όνομα προφητικό. Ο Ιησούς, που ήταν σε θέση να διακρίνει ότι ο Ναθαναήλ ήταν ένας άνθρωπος «στον οποίο δεν υπάρχει δόλος», μπορούσε επίσης να διακρίνει την ιδιοσυγκρασία του Πέτρου. Ο Πέτρος στάθηκε όντως πραγματικός βράχος, ειδικά μετά το θάνατο του Ιησού και την ανάστασή του, αποτελώντας ενισχυτική επιρροή για τους συγχριστιανούς του.—Ιωα 1:47, 48· 2:25· Λου 22:32.

Λίγο καιρό αργότερα, εκεί στη Γαλιλαία, ο Ιησούς κάλεσε τον Πέτρο, τον αδελφό του τον Ανδρέα και τους συνεταίρους τους Ιάκωβο και Ιωάννη να τον ακολουθήσουν και να γίνουν «ψαράδες ανθρώπων». (Ιωα 1:35-42· Ματ 4:18-22· Μαρ 1:16-18) Ο Ιησούς είχε διαλέξει το πλοιάριο του Πέτρου για να μιλήσει από αυτό στο πλήθος που βρισκόταν στην όχθη. Έπειτα ο Ιησούς τούς βοήθησε θαυματουργικά να πιάσουν μια τόσο μεγάλη ψαριά ώστε ο Πέτρος, αν και δύσπιστος στην αρχή, παρακινήθηκε να πέσει φοβισμένος στα πόδια του Ιησού. Χωρίς δισταγμό αυτός και οι τρεις συνέταιροί του εγκατέλειψαν την επιχείρησή τους για να ακολουθήσουν τον Ιησού. (Λου 5:1-11) Έπειτα από έναν περίπου χρόνο κατά τον οποίο ο Πέτρος ήταν μαθητής, συμπεριλήφθηκε στους 12 που εκλέχθηκαν να είναι «απόστολοι», δηλαδή “απεσταλμένοι”.—Μαρ 3:13-19.

Ο Ιησούς διάλεξε αρκετές φορές τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη ανάμεσα από τους αποστόλους για να τον συνοδεύσουν σε κάποιες ειδικές περιπτώσεις, όπως στη σκηνή της μεταμόρφωσης (Ματ 17:1, 2· Μαρ 9:2· Λου 9:28, 29), στην ανάσταση της κόρης του Ιαείρου (Μαρ 5:22-24, 35-42) και στην προσωπική δοκιμασία που πέρασε στον κήπο της Γεθσημανή (Ματ 26:36-46· Μαρ 14:32-42). Αυτοί οι τρεις μαζί με τον Ανδρέα ήταν συγκεκριμένα εκείνοι που ρώτησαν τον Ιησού σχετικά με την καταστροφή της Ιερουσαλήμ, τη μελλοντική παρουσία του Ιησού και την τελική περίοδο του συστήματος πραγμάτων. (Μαρ 13:1-3· Ματ 24:3) Παρ’ όλο που στις περιπτώσεις όπου κατονομάζονται όλοι οι απόστολοι ο Πέτρος εμφανίζεται μαζί με τον αδελφό του τον Ανδρέα, στις αφηγήσεις εμφανίζεται συχνότερα μαζί με τον Ιωάννη, τόσο πριν όσο και μετά το θάνατο του Ιησού και την ανάστασή του. (Λου 22:8· Ιωα 13:24· 20:2· 21:7· Πρ 3:1· 8:14· παράβαλε Πρ 1:13· Γα 2:9.) Το αν αυτό οφειλόταν σε φιλία και αμοιβαία συμπάθεια ή αν τους είχε διορίσει ο Ιησούς να είναι συνεργάτες (παράβαλε Μαρ 6:7) δεν αναφέρεται.

Στα Ευαγγέλια είναι καταγραμμένες περισσότερες δηλώσεις του Πέτρου από ό,τι οποιουδήποτε άλλου από τους υπόλοιπους 11. Επρόκειτο σαφώς για έναν δυναμικό χαρακτήρα—δεν ήταν άτολμος ούτε διστακτικός. Οπωσδήποτε, αυτό τον έκανε να μιλάει πρώτος ή να εκφράζεται όταν οι άλλοι σιωπούσαν. Έκανε ερωτήσεις που υποκίνησαν τον Ιησού να εξηγήσει και να αναλύσει παραβολές. (Ματ 15:15· 18:21· 19:27-29· Λου 12:41· Ιωα 13:36-38· παράβαλε Μαρ 11:21-25.) Μερικές φορές μιλούσε αυθόρμητα, ακόμη δε και παρορμητικά. Ήταν αυτός που ένιωσε ότι έπρεπε να πει κάτι όταν είδε το όραμα της μεταμόρφωσης. (Μαρ 9:1-6· Λου 9:33) Με το κάπως αμήχανο σχόλιο που έκανε για το πόσο καλό ήταν που βρίσκονταν εκεί και με την πρότασή του να στήσει τρεις σκηνές, προφανώς ήθελε να πει ότι το όραμα (στο οποίο ο Μωυσής και ο Ηλίας είχαν αρχίσει ήδη να χωρίζονται από τον Ιησού) δεν έπρεπε να τελειώσει αλλά να συνεχιστεί. Τη νύχτα του τελευταίου Πάσχα, ο Πέτρος αρχικά αντέδρασε έντονα όταν ο Ιησούς πήγε να του πλύνει τα πόδια, αλλά όταν στη συνέχεια επιπλήχθηκε για αυτό, ήθελε να του πλύνει ο Ιησούς και το κεφάλι και τα χέρια. (Ιωα 13:5-10) Μπορούμε να διακρίνουμε, ωστόσο, ότι τα λόγια του Πέτρου προέρχονταν κατά βάση από ενεργό ενδιαφέρον και σκέψη, σε συνδυασμό με έντονα αισθήματα. Το γεγονός ότι περιλήφθηκαν στο Βιβλικό υπόμνημα αποδεικνύει ότι έχουν αξία, παρότι μερικές φορές αποκαλύπτουν κάποιες ανθρώπινες αδυναμίες του ατόμου που τα είπε.

Έτσι λοιπόν, όταν πολλοί μαθητές σκανδαλίστηκαν με τη διδασκαλία του Ιησού και τον εγκατέλειψαν, ο Πέτρος μίλησε για λογαριασμό όλων των αποστόλων και δήλωσε ότι ήταν αποφασισμένοι να παραμείνουν με τον Κύριό τους, Εκείνον που έχει “λόγια αιώνιας ζωής . . . τον Άγιο του Θεού”. (Ιωα 6:66-69) Όταν ο Ιησούς ρώτησε τους αποστόλους τι έλεγαν οι άνθρωποι για το ποιος ήταν, και οι απόστολοι γενικά έδωσαν μια απάντηση, ο Πέτρος ήταν και πάλι αυτός που εξέφρασε τη σταθερή πεποίθηση: «Εσύ είσαι ο Χριστός, ο Γιος του ζωντανού Θεού», γι’ αυτό και ο Ιησούς τον χαρακτήρισε ευλογημένο, ή αλλιώς “ευτυχισμένο”.—Ματ 16:13-17.

Εφόσον ο Πέτρος αναλάμβανε τη μεγαλύτερη πρωτοβουλία στο λόγο, ως επακόλουθο, δεχόταν συχνότερα διόρθωση, έλεγχο ή επίπληξη. Αν και το κίνητρό του ήταν η συμπόνια, έκανε το σφάλμα να τολμήσει να πάρει παράμερα τον Ιησού και στην ουσία να τον επιπλήξει για το ότι προείπε τα μελλοντικά παθήματα και το θάνατο που θα υφίστατο ως Μεσσίας. Ο Ιησούς γύρισε την πλάτη του στον Πέτρο και τον αποκάλεσε εναντιούμενο, ή Σατανά, επειδή αντιπαρέθετε την ανθρώπινη λογίκευση στις σκέψεις του Θεού που αναφέρονταν στις προφητείες. (Ματ 16:21-23) Μπορούμε να σημειώσουμε, ωστόσο, ότι ο Ιησούς “κοίταξε τους άλλους μαθητές” όταν το έκανε αυτό, δείχνοντας πιθανότατα ότι γνώριζε πως ο Πέτρος εξέφραζε και τα συναισθήματα των υπολοίπων. (Μαρ 8:32, 33) Όταν ο Πέτρος βιάστηκε να μιλήσει για λογαριασμό του Ιησού σχετικά με την πληρωμή ενός συγκεκριμένου φόρου, ο Ιησούς τον βοήθησε με καλοσύνη να καταλάβει ότι χρειαζόταν να σκέφτεται πιο προσεκτικά προτού μιλήσει. (Ματ 17:24-27) Ο Πέτρος έδωσε δείγματα υπερβολικής αυτοπεποίθησης, καθώς και ενός αισθήματος ανωτερότητας απέναντι στους άλλους 11, όταν δήλωσε ότι, ακόμη και αν εκείνοι σκανδαλίζονταν σε σχέση με τον Ιησού, αυτός ποτέ δεν θα σκανδαλιζόταν και θα ήταν πρόθυμος να πάει στη φυλακή ή ακόμη και να πεθάνει μαζί με τον Ιησού. Η αλήθεια είναι ότι και όλοι οι άλλοι προέβησαν σε τέτοιες δηλώσεις, αλλά ο Πέτρος το έκανε αυτό πρώτος και «ασυγκράτητα». Ο Ιησούς τότε προείπε ότι ο Πέτρος θα αρνούνταν τρεις φορές τον Κύριό του.—Ματ 26:31-35· Μαρ 14:30, 31· Λου 22:33, 34.

Ο Πέτρος δεν έλεγε μόνο λόγια αλλά έκανε και έργα, δεδομένου ότι επιδείκνυε πρωτοβουλία και θάρρος αλλά και μεγάλη αφοσίωση στον Κύριό του. Όταν κάποια φορά ο Ιησούς βγήκε πριν από την αυγή ψάχνοντας έναν ερημικό τόπο για να προσευχηθεί, ο Σίμων δεν άργησε να βγει και αυτός συνοδευόμενος από μερικούς άλλους για να “τον αναζητήσουν”. (Μαρ 1:35-37) Επίσης, ο Πέτρος ήταν αυτός που ζήτησε από τον Ιησού να του δώσει εντολή να περπατήσει πάνω στα μανιασμένα νερά για να πάει κοντά του, και μάλιστα περπάτησε κάποια απόσταση προτού ενδώσει στην αμφιβολία και αρχίσει να βουλιάζει.—Ματ 14:25-32.

Στον κήπο της Γεθσημανή, την τελευταία νύχτα της επίγειας ζωής του Ιησού, ο Πέτρος, μαζί με τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη, είχε το προνόμιο να συνοδεύσει τον Ιησού στην τοποθεσία όπου εκείνος άρχισε να προσεύχεται με θέρμη. Ο Πέτρος, όπως και οι άλλοι απόστολοι, αποκοιμήθηκε από την κούραση και τη θλίψη. Αναμφίβολα επειδή ο Πέτρος είχε εκφράσει τόσο ασυγκράτητα την αποφασιστικότητά του να μείνει στο πλευρό του Ιησού, ο Ιησούς απευθύνθηκε ιδιαίτερα σε αυτόν όταν είπε: «Δεν μπορούσατε ούτε μία ώρα να είστε σε εγρήγορση μαζί μου;» (Ματ 26:36-45· Λου 22:39-46) Ο Πέτρος δεν ενέμεινε στην προσευχή και υπέστη τις συνέπειες.

Όταν οι μαθητές είδαν τον όχλο που επρόκειτο να πάρει τον Ιησού, ρώτησαν αν έπρεπε να αντισταθούν, αλλά ο Πέτρος δεν περίμενε την απάντηση—ανέλαβε δράση κόβοντας το αφτί κάποιου με το σπαθί (αν και αυτός ο ψαράς πιθανότατα είχε την πρόθεση να προκαλέσει μεγαλύτερη βλάβη), οπότε ο Ιησούς τον επέπληξε. (Ματ 26:51, 52· Λου 22:49-51· Ιωα 18:10, 11) Μολονότι ο Πέτρος εγκατέλειψε τον Ιησού, όπως οι άλλοι μαθητές, μετά ακολούθησε «από αρκετή απόσταση» τον όχλο που τον είχε συλλάβει, παλεύοντας προφανώς από τη μια με το φόβο για τη ζωή του και από την άλλη με τη μεγάλη του ανησυχία για το τι θα γινόταν με τον Ιησού.—Ματ 26:57, 58.

Με τη βοήθεια ενός άλλου μαθητή που προφανώς τον ακολούθησε ή και τον συνόδευσε στην κατοικία του αρχιερέα, ο Πέτρος μπήκε μέχρι μέσα στην αυλή. (Ιωα 18:15, 16) Δεν κάθησε ήσυχα και διακριτικά σε κάποια σκοτεινή γωνιά αλλά πήγε να ζεσταθεί κοντά στη φωτιά. Στο φως της φωτιάς οι άλλοι τον αναγνώρισαν ως σύντροφο του Ιησού, και η προφορά του, που ήταν προφορά Γαλιλαίου, ενίσχυσε τις υποψίες τους. Όταν τον κατηγόρησαν, ο Πέτρος αρνήθηκε τρεις φορές ακόμη και ότι γνώριζε τον Ιησού, και τελικά, στο αποκορύφωμα της άρνησής του, άρχισε να καταριέται. Κάπου μέσα στην πόλη λάλησε ένας πετεινός δεύτερη φορά, και ο Ιησούς “στράφηκε και κοίταξε τον Πέτρο”. Τότε ο Πέτρος βγήκε έξω, κατέρρευσε και έκλαψε πικρά. (Ματ 26:69-75· Μαρ 14:66-72· Λου 22:54-62· Ιωα 18:17, 18· βλέπε ΛΑΛΗΜΑ ΤΟΥ ΠΕΤΕΙΝΟΥ· ΟΡΚΟΣ.) Ωστόσο, η δέηση που έκανε ο Ιησούς νωρίτερα για χάρη του Πέτρου απαντήθηκε, και η πίστη του Πέτρου δεν εξαντλήθηκε ολοκληρωτικά.—Λου 22:31, 32.

Μετά το θάνατο και την ανάσταση του Ιησού, ο άγγελος είπε στις γυναίκες που πήγαν στον τάφο να δώσουν ένα μήνυμα στους «μαθητές του και στον Πέτρο». (Μαρ 16:1-7· Ματ 28:1-10) Η Μαρία η Μαγδαληνή έδωσε το μήνυμα στον Πέτρο και στον Ιωάννη οι οποίοι έφυγαν τρέχοντας για τον τάφο—ο Ιωάννης μάλιστα πέρασε στο δρόμο τον Πέτρο. Αν και ο Ιωάννης σταμάτησε μπροστά στον τάφο και απλώς κοίταξε μέσα, ο Πέτρος μπήκε κατευθείαν, και τότε ακολούθησε και ο Ιωάννης. (Ιωα 20:1-8) Λίγο προτού εμφανιστεί σε όλους μαζί τους μαθητές, ο Ιησούς εμφανίστηκε στον Πέτρο. Αυτό, σε συνδυασμό με το ότι ο άγγελος είχε μνημονεύσει συγκεκριμένα τον Πέτρο, θα πρέπει να διαβεβαίωσε τον μετανοημένο Πέτρο ότι η τριπλή άρνησή του δεν τον απέκλεισε διαπαντός από την επικοινωνία του με τον Κύριο.—Λου 24:34· 1Κο 15:5.

Προτού φανερωθεί ο Ιησούς στους μαθητές στη Θάλασσα της Γαλιλαίας (Τιβεριάδα), ο υπερδραστήριος Πέτρος δήλωσε ότι θα πήγαινε για ψάρεμα, και οι άλλοι τον ακολούθησαν. Αργότερα, όταν ο Ιωάννης αντιλήφθηκε ότι ο Ιησούς ήταν στην ακρογιαλιά, ο Πέτρος αυθόρμητα βούτηξε και κολύμπησε ως τη στεριά, αφήνοντας τους άλλους να φέρουν το πλοιάριο, και μετά, όταν ο Ιησούς ζήτησε ψάρια, ο Πέτρος ανταποκρίθηκε τραβώντας το δίχτυ στη στεριά. (Ιωα 21:1-13) Σε αυτή την περίπτωση ήταν που ο Ιησούς ρώτησε τρεις φορές τον Πέτρο (ο οποίος είχε αρνηθεί τον Κύριό του τρεις φορές) αν τον αγαπούσε, και του ανέθεσε την αποστολή να “ποιμαίνει τα πρόβατά του”. Ο Ιησούς προείπε επίσης τον τρόπο με τον οποίο θα πέθαινε ο Πέτρος, πράγμα που έκανε τον Πέτρο, μόλις είδε τον απόστολο Ιωάννη, να ρωτήσει: «Κύριε, αυτός τι θα κάνει;» Ο Ιησούς διόρθωσε άλλη μια φορά την άποψη του Πέτρου, τονίζοντας ότι έπρεπε να “είναι ακόλουθός του” χωρίς να τον ενδιαφέρει τι μπορεί να κάνουν οι άλλοι.—Ιωα 21:15-22.

Μετέπειτα Διακονία. Έχοντας “επιστρέψει” από την πτώση του στην παγίδα του φόβου, η οποία κατά κύριο λόγο οφειλόταν στην υπερβολική αυτοπεποίθησή του (παράβαλε Παρ 29:25), ο Πέτρος έπρεπε τώρα να “ενισχύσει τους αδελφούς του”, εφαρμόζοντας έτσι την προτροπή του Χριστού (Λου 22:32), και να κάνει ποιμαντικό έργο ανάμεσα στα πρόβατά Του. (Ιωα 21:15-17) Σε αρμονία με αυτό, βλέπουμε τον Πέτρο να αναλαμβάνει εξέχοντα ρόλο στη δράση των μαθητών μετά την ανάληψη του Ιησού στον ουρανό. Πριν από την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ., ο Πέτρος έθεσε το ζήτημα της αντικατάστασης του άπιστου Ιούδα, παρουσιάζοντας Γραφικές αποδείξεις που συνηγορούσαν υπέρ αυτής της ενέργειας. Η σύναξη εφάρμοσε την εισήγησή του. (Πρ 1:15-26) Κατόπιν, την Πεντηκοστή, υπό την καθοδήγηση του αγίου πνεύματος, ο Πέτρος ενήργησε ως εκπρόσωπος των αποστόλων και χρησιμοποίησε το πρώτο από τα «κλειδιά» που του έδωσε ο Ιησούς, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για να γίνουν οι Ιουδαίοι μέλη της Βασιλείας.—Πρ 2:1-41· βλέπε ΚΛΕΙΔΙ.

Ο εξέχων ρόλος του μέσα στην πρώτη Χριστιανική εκκλησία δεν τελείωσε την Πεντηκοστή. Αυτός και ο Ιωάννης είναι οι μόνοι από τους αρχικούς αποστόλους που κατονομάζονται από τότε και έπειτα στο βιβλίο των Πράξεων, με εξαίρεση τη σύντομη αναφορά στην εκτέλεση του “Ιακώβου, του αδελφού του Ιωάννη”, ο οποίος ήταν το άλλο μέλος της ομάδας των τριών αποστόλων που είχε στενότερη συναναστροφή με τον Ιησού. (Πρ 12:2) Ο Πέτρος φαίνεται ότι ήταν ιδιαίτερα γνωστός για τα θαύματα που εκτελούσε. (Πρ 3:1-26· 5:12-16· παράβαλε Γα 2:8.) Με τη βοήθεια του αγίου πνεύματος, μίλησε θαρραλέα στους Ιουδαίους άρχοντες που είχαν συλλάβει αυτόν και τον Ιωάννη (Πρ 4:1-21), και σε μια δεύτερη περίπτωση εκπροσώπησε όλους τους αποστόλους ενώπιον του Σάνχεδριν, δηλώνοντας σταθερά ότι ήταν αποφασισμένοι να “υπακούν στον Θεό ως άρχοντα” μάλλον παρά σε ανθρώπους που εναντιώνονταν στο θέλημα του Θεού. (Πρ 5:17-31) Ο Πέτρος θα πρέπει να ένιωθε ιδιαίτερα ικανοποιημένος που μπόρεσε να εκδηλώσει τέτοια αλλαγή στη στάση του από εκείνη τη νύχτα κατά την οποία αρνήθηκε τον Ιησού και που μπόρεσε επίσης να υπομείνει τον ξυλοδαρμό που τους επέβαλαν οι άρχοντες. (Πρ 5:40-42) Προτού συλληφθεί για δεύτερη φορά, ο Πέτρος εξέθεσε υπό θεϊκή έμπνευση την υποκρισία του Ανανία και της Σαπφείρας και εξήγγειλε την κρίση του Θεού εναντίον τους.—Πρ 5:1-11.

Λίγο καιρό μετά το μαρτυρικό θάνατο του Στεφάνου, όταν ο Φίλιππος (ο ευαγγελιστής) βοήθησε και βάφτισε αρκετούς πιστούς στη Σαμάρεια, ο Πέτρος και ο Ιωάννης ταξίδεψαν ως εκεί για να μπορέσουν αυτοί οι πιστοί να λάβουν το άγιο πνεύμα. Εκεί ο Πέτρος χρησιμοποίησε το δεύτερο “κλειδί της βασιλείας”. Στη συνέχεια, επιστρέφοντας στην Ιερουσαλήμ, οι δύο απόστολοι “διακήρυξαν τα καλά νέα” σε πολλά χωριά των Σαμαρειτών. (Πρ 8:5-25) Προφανώς, ο Πέτρος έφυγε και πάλι σε μια αποστολή, στη διάρκεια της οποίας θεράπευσε στη Λύδδα τον Αινέα, ο οποίος ήταν οχτώ χρόνια παράλυτος, και ανέστησε τη Δορκάδα, μια γυναίκα από την Ιόππη. (Πρ 9:32-43) Από την Ιόππη, ο Πέτρος καθοδηγήθηκε να χρησιμοποιήσει το τρίτο “κλειδί της βασιλείας”, ταξιδεύοντας στην Καισάρεια για να κηρύξει στον Κορνήλιο καθώς και στους συγγενείς του και στους φίλους του, με αποτέλεσμα να γίνουν αυτοί οι πρώτοι απερίτμητοι Εθνικοί πιστοί που έλαβαν το άγιο πνεύμα ως κληρονόμοι της Βασιλείας. Όταν επέστρεψε στην Ιερουσαλήμ, ο Πέτρος χρειάστηκε να αντιμετωπίσει την αντίδραση ορισμένων που διαφώνησαν με αυτή την ενέργεια, αλλά τους καθησύχασε παρουσιάζοντας αποδείξεις ότι είχε ενεργήσει κατόπιν ουράνιας κατεύθυνσης.—Πρ 10:1–11:18· παράβαλε Ματ 16:19.

Πιθανώς γύρω στο ίδιο έτος (36 Κ.Χ.), ο Παύλος έκανε την πρώτη του επίσκεψη στην Ιερουσαλήμ ως άτομο που είχε μεταστραφεί στη Χριστιανοσύνη και απόστολος. Πήγε να “επισκεφτεί τον Κηφά [Πέτρο]” και έμεινε μαζί του 15 ημέρες, κατά τις οποίες είδε και τον Ιάκωβο (τον ετεροθαλή αδελφό του Ιησού), αλλά κανέναν άλλον από τους αρχικούς αποστόλους.—Γα 1:18, 19· βλέπε ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ (Απόστολοι Εκκλησιών).

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, το 44 Κ.Χ. ο Ηρώδης Αγρίππας Α΄ εκτέλεσε τον απόστολο Ιάκωβο και, όταν είδε ότι αυτό ευχαρίστησε τους Ιουδαίους ηγέτες, συνέλαβε και τον Πέτρο. (Πρ 12:1-4) Η εκκλησία έκανε “εντατικά προσευχή” για τον Πέτρο και ο άγγελος του Ιεχωβά τον απελευθέρωσε από τη φυλακή (και από σχεδόν βέβαιο θάνατο). Αφού εξιστόρησε τη θαυματουργική απελευθέρωσή του σε όσους βρίσκονταν στο σπίτι του Ιωάννη Μάρκου, ο Πέτρος τούς ζήτησε να αναφέρουν τα γεγονότα στον «Ιάκωβο και στους αδελφούς», και έπειτα «ταξίδεψε σε άλλον τόπο».—Πρ 12:5-17· παράβαλε Ιωα 7:1· 11:53, 54.

Αργότερα εμφανίζεται στην αφήγηση των Πράξεων παρευρισκόμενος στη σύναξη των “αποστόλων και των πρεσβυτέρων” στην Ιερουσαλήμ η οποία εξέταζε το ζήτημα της περιτομής των Εθνικών που μεταστρέφονταν στη Χριστιανοσύνη, και η οποία έλαβε χώρα πιθανώς το έτος 49 Κ.Χ. Έπειτα από αρκετή αντιλογία, ο Πέτρος σηκώθηκε και έδωσε μαρτυρία για την πολιτεία του Θεού με τους Εθνικούς πιστούς. Το γεγονός ότι «ολόκληρο το πλήθος σώπασε» αποδεικνύει πόσο ισχυρή ήταν η επιχειρηματολογία του και, πιθανώς, με πόσο σεβασμό επίσης τον αντιμετώπιζαν. Ο Πέτρος, όπως ο Παύλος και ο Βαρνάβας που μίλησαν κατόπιν, στην ουσία κατέθεσε ως μάρτυρας ενώπιον της σύναξης. (Πρ 15:1-29) Αναφερόμενος προφανώς σε αυτό το γεγονός, ο Παύλος χαρακτήρισε τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τον Ιωάννη «εξέχοντες άντρες», «οι οποίοι φαίνονταν ότι είναι στύλοι» στην εκκλησία.—Γα 2:1, 2, 6-9.

Από το όλο υπόμνημα είναι φανερό ότι ο Πέτρος, αν και ήταν σαφώς πολύ επιφανής και αξιοσέβαστος, δεν είχε τα πρωτεία έναντι των υπόλοιπων αποστόλων με την έννοια ότι—ή με βάση το ότι—είχε διοριστεί σε ανώτερο αξίωμα ή θέση. Ως εκ τούτου, όταν το έργο του Φιλίππου στη Σαμάρεια καρποφόρησε, η αφήγηση αναφέρει ότι οι απόστολοι, ενεργώντας προφανώς σαν ένα σώμα, “απέστειλαν τον Πέτρο και τον Ιωάννη” στη Σαμάρεια. (Πρ 8:14) Ο Πέτρος δεν έμενε μόνιμα στην Ιερουσαλήμ, σαν να ήταν η παρουσία του ζωτικής σημασίας για την κατάλληλη διακυβέρνηση της Χριστιανικής εκκλησίας. (Πρ 8:25· 9:32· 12:17· βλέπε επίσης ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ· ΠΡΕΣΒΥΤΕΡΟΣ.) Υπηρετούσε δραστήρια στην Αντιόχεια της Συρίας το ίδιο διάστημα που ήταν εκεί ο Παύλος, και σε κάποια περίπτωση ο Παύλος έκρινε απαραίτητο να ελέγξει τον Πέτρο (Κηφά) «πρόσωπο με πρόσωπο . . . μπροστά σε όλους», επειδή ο Πέτρος ντρεπόταν να τρώει με Εθνικούς Χριστιανούς και να έχει άλλες παρόμοιες επαφές μαζί τους, λόγω της παρουσίας ορισμένων Ιουδαίων Χριστιανών που είχαν έρθει από τον Ιάκωβο, από την Ιερουσαλήμ.—Γα 2:11-14.

Περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με τη θέση του Πέτρου στη Χριστιανική εκκλησία υπάρχουν στο λήμμα ΒΡΑΧΟΣ. Η άποψη ότι ο Πέτρος βρισκόταν στη Ρώμη και ότι ήταν κεφαλή τής εκεί εκκλησίας δεν στηρίζεται παρά σε αμφίβολες παραδόσεις και δεν εναρμονίζεται με τις Γραφικές ενδείξεις. Σχετικά με αυτό, καθώς και με τη διαμονή του Πέτρου στη Βαβυλώνα και τη συγγραφή των δύο επιστολών του από εκεί, βλέπε ΠΕΤΡΟΥ (ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ).

ΠΕΤΡΟΥ (ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ)

Δύο θεόπνευστες επιστολές των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών, γραμμένες από τον απόστολο Πέτρο, ο οποίος συστήνεται ως ο συγγραφέας στην εισαγωγή της καθεμιάς. (1Πε 1:1· 2Πε 1:1· παράβαλε 2Πε 3:1.) Επιπρόσθετες εσωτερικές αποδείξεις πιστοποιούν με αδιαμφισβήτητο τρόπο ότι ο Πέτρος ήταν ο συγγραφέας. Ο ίδιος αναφέρει ότι υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της μεταμόρφωσης του Ιησού Χριστού, προνόμιο που είχαν αποκλειστικά ο Πέτρος, ο Ιάκωβος και ο Ιωάννης. (2Πε 1:16-18· Ματ 17:1-9) Επίσης, όπως γίνεται φανερό από τα εδάφια Ιωάννης 21:18, 19, μόνο ο Πέτρος θα μπορούσε να πει: «Η απέκδυση της σκηνής μου θα γίνει σύντομα, όπως μου υποδήλωσε και ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός». (2Πε 1:14) Η διαφορά στο ύφος των δύο επιστολών μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι ο Πέτρος χρησιμοποίησε τον Σιλουανό (Σίλα) για να γράψει την πρώτη επιστολή, αλλά, προφανώς, όχι και τη δεύτερη. (1Πε 5:12) Και οι δύο ήταν καθολικές επιστολές, που όπως φαίνεται απευθύνονταν τόσο στους Ιουδαίους όσο και στους μη Ιουδαίους Χριστιανούς. Η πρώτη επιστολή απευθύνεται συγκεκριμένα σε όσους ήταν στον Πόντο, στη Γαλατία, στην Καππαδοκία, στην Ασία και στη Βιθυνία—περιοχές της Μικράς Ασίας.—1Πε 1:1· 2:10· 2Πε 1:1· 3:1· παράβαλε Πρ 2:5, 9, 10.

Οι επιστολές του Πέτρου βρίσκονται σε πλήρη συμφωνία με άλλα βιβλία της Αγίας Γραφής, εξαίροντας την ορθή διαγωγή και τις ανταμοιβές της, και παραθέτοντας από αυτά ως τον αυθεντικό Λόγο του Θεού. Περιέχουν παραθέσεις από τη Γένεση (18:12· 1Πε 3:6), την Έξοδο (19:5, 6· 1Πε 2:9), το Λευιτικό (11:44· 1Πε 1:16), τους Ψαλμούς (34:12-16· 118:22· 1Πε 3:10-12· 2:7), τις Παροιμίες (11:31 [Ο΄]· 26:11· 1Πε 4:18· 2Πε 2:22) και τον Ησαΐα (8:14· 28:16· 40:6-8· 53:5· 1Πε 2:8· 2:6· 1:24, 25· 2:24). Καταδεικνύεται ότι οι Γραφικές προφητείες είναι προϊόν του πνεύματος του Θεού. (2Πε 1:20, 21· παράβαλε 2Τι 3:16.) Επαναλαμβάνεται η υπόσχεση του Θεού για νέους ουρανούς και νέα γη. (2Πε 3:13· Ησ 65:17· 66:22· Απ 21:1) Οι παράλληλες περικοπές ανάμεσα στη δεύτερη επιστολή του Πέτρου (2:4-18· 3:3) και στην επιστολή του Ιούδα (5-13, 17, 18) δείχνουν προφανώς ότι ο μαθητής Ιούδας αποδεχόταν τη δεύτερη επιστολή του Πέτρου ως θεόπνευστη. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, το γεγονός ότι ο Πέτρος συγκατατάσσει τις επιστολές του αποστόλου Παύλου στις «υπόλοιπες Γραφές».—2Πε 3:15, 16.

Χρόνος Συγγραφής. Από τον τόνο των επιστολών συνάγεται πως η συγγραφή τους έλαβε χώρα προτού ξεσπάσει ο διωγμός του Νέρωνα το 64 Κ.Χ. Το γεγονός ότι ο Μάρκος ήταν μαζί με τον Πέτρο φαίνεται να τοποθετεί το χρόνο συγγραφής της πρώτης επιστολής ανάμεσα στο 62 και στο 64 Κ.Χ. (1Πε 5:13) Νωρίτερα, κατά τη διάρκεια της πρώτης φυλάκισης του αποστόλου Παύλου στη Ρώμη (περ. 59-61 Κ.Χ.), ο Μάρκος ήταν εκεί, και όταν ο Παύλος φυλακίστηκε για δεύτερη φορά στη Ρώμη (περ. 65 Κ.Χ.), ζήτησε να έρθουν κοντά του ο Τιμόθεος και ο Μάρκος. (Κολ 4:10· 2Τι 4:11) Πιθανώς, ο Πέτρος έγραψε τη δεύτερη επιστολή του λίγο καιρό μετά την πρώτη, δηλαδή γύρω στο 64 Κ.Χ.

Γράφτηκαν από τη Βαβυλώνα. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του ίδιου του Πέτρου, την πρώτη του επιστολή την έγραψε όταν βρισκόταν στη Βαβυλώνα. (1Πε 5:13) Ενδέχεται να έγραψε από εκεί και τη δεύτερη επιστολή του. Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν σαφώς ότι το όνομα «Βαβυλώνα» αναφέρεται στην πόλη του Ευφράτη και όχι στη Ρώμη, όπως έχουν ισχυριστεί μερικοί. Εφόσον “τα καλά νέα για τους περιτμημένους” ήταν εμπιστευμένα στον Πέτρο, είναι αναμενόμενο ότι αυτός θα υπηρετούσε σε κάποιο κέντρο του Ιουδαϊσμού, όπως η Βαβυλώνα. (Γα 2:7-9) Στην αρχαία πόλη της Βαβυλώνας και στα περίχωρά της κατοικούσαν πολλοί Ιουδαίοι. Η Εγκυκλοπαίδεια Τζουντάικα ([Encyclopaedia Judaica] Ιερουσαλήμ, 1971, Τόμ. 15, στ. 755), πραγματευόμενη την εκπόνηση του Βαβυλωνιακού Ταλμούδ, αναφέρεται στις «μεγάλες Ιουδαϊκές ακαδημίες της Βαβυλώνας» οι οποίες υφίσταντο κατά τα χρόνια της Κοινής Χρονολογίας. Εφόσον ο Πέτρος έγραψε στους «προσωρινούς κατοίκους τους διασκορπισμένους [σε πραγματικές τοποθεσίες, παραδείγματος χάρη] στον Πόντο, στη Γαλατία, στην Καππαδοκία, στην Ασία και στη Βιθυνία» (1Πε 1:1), έπεται λογικά ότι και η «Βαβυλώνα», όπου γράφτηκε η επιστολή, ήταν η πραγματική τοποθεσία που φέρει αυτό το όνομα. Η Αγία Γραφή δεν περιέχει καμιά ένδειξη για το ότι με τη λέξη «Βαβυλώνα» εννοείται ειδικά η Ρώμη ούτε αναφέρει ότι ο Πέτρος βρέθηκε ποτέ στη Ρώμη.

Ο πρώτος που ισχυρίστηκε ότι ο Πέτρος υπέστη μαρτυρικό θάνατο στη Ρώμη ήταν ο Διονύσιος, επίσκοπος της Κορίνθου το δεύτερο ήμισυ του δεύτερου αιώνα. Νωρίτερα, ο Κλήμης της Ρώμης, αν και μνημονεύει μαζί τον Παύλο και τον Πέτρο, τονίζει ότι μόνο ο απόστολος Παύλος κήρυξε και στην Ανατολή και στη Δύση, αφήνοντας να εννοηθεί ότι ο Πέτρος ουδέποτε πήγε στη Δύση. Εφόσον, όπως φαίνεται, ο άγριος διωγμός των Χριστιανών από τη ρωμαϊκή κυβέρνηση (υπό τον Νέρωνα) δεν είχε αρχίσει ακόμη, ο Πέτρος δεν είχε κανέναν λόγο να συγκαλύψει την ταυτότητα της Ρώμης χρησιμοποιώντας άλλο όνομα. Όταν ο Παύλος έγραψε στους Ρωμαίους, στέλνοντας χαιρετισμούς σε πολλούς στη Ρώμη ονομαστικά, παρέλειψε τον Πέτρο. Αν ο Πέτρος ήταν εξέχων επίσκοπος εκεί, θα ήταν απίθανο να τον παραλείψει. Επίσης, το όνομα του Πέτρου δεν συμπεριλαμβάνεται στα ονόματα εκείνων που στέλνουν χαιρετισμούς μέσω των επιστολών τις οποίες έγραψε ο Παύλος από τη Ρώμη—Εφεσίους, Φιλιππησίους, Κολοσσαείς, 2 Τιμόθεο, Φιλήμονα, Εβραίους.

Πρώτη Επιστολή του Πέτρου. Οι Χριστιανοί στους οποίους απηύθυνε ο απόστολος Πέτρος την πρώτη του επιστολή αντιμετώπιζαν σοβαρές δοκιμασίες. (1Πε 1:6) Επιπρόσθετα, “το τέλος όλων των πραγμάτων” είχε πλησιάσει—προφανώς το τέλος του Ιουδαϊκού συστήματος πραγμάτων που είχε προείπει ο Ιησούς. (Παράβαλε Μαρ 13:1-4· 1Θε 2:14-16· Εβρ 9:26.) Επομένως, ήταν καιρός να “αγρυπνούν σε σχέση με τις προσευχές”. (1Πε 4:7· παράβαλε Ματ 26:40-45.) Χρειάζονταν επίσης ενθάρρυνση για να υπομείνουν πιστά—αυτήν ακριβώς την ενθάρρυνση που τους έδωσε ο απόστολος Πέτρος.

Επανειλημμένα, ο Πέτρος υπενθύμισε στους συγχριστιανούς του τις ευλογίες που απολάμβαναν. Χάρη στο έλεος του Θεού, τους είχε δοθεί μια νέα γέννηση σε μια ζωντανή ελπίδα, για την οποία μπορούσαν να ευφραίνονται. (1Πε 1:3-9) Είχαν αγοραστεί με το πολύτιμο αίμα του Χριστού. (1Πε 1:18, 19) Μέσω της διευθέτησης του βαφτίσματος, είχαν αποκτήσει αγαθή συνείδηση την οποία θα εξακολουθούσαν να απολαμβάνουν αν ζούσαν σε αρμονία με τα όσα συμβόλιζε το βάφτισμά τους στο νερό. (1Πε 3:21–4:6) Ως ζωντανές πέτρες, οικοδομούνταν πάνω στον Χριστό Ιησού για να γίνουν πνευματικός οίκος ή ναός. Ήταν «εκλεγμένο γένος, βασιλικό ιερατείο, άγιο έθνος, λαός για ειδική ιδιοκτησία».—1Πε 2:4-10.

Ο Πέτρος κατέδειξε ότι οι Χριστιανοί, λαμβανομένων υπόψη των όσων είχε κάνει ο Θεός και ο Γιος του για χάρη τους, είχαν βάσιμους λόγους να υπομένουν παθήματα και να διακρατούν καλή διαγωγή. Έπρεπε να αναμένουν ότι θα υφίσταντο παθήματα, διότι «ακόμη και ο Χριστός πέθανε μία φορά για πάντα σχετικά με αμαρτίες, ένας δίκαιος για αδίκους». (1Πε 3:17, 18) Αυτή καθαυτή η συμμετοχή στα παθήματα του Χριστού ήταν πηγή χαράς, καθώς το αποτέλεσμα θα ήταν αγαλλίαση κατά την αποκάλυψη της δόξας του Χριστού. Αν κάποιος ονειδιζόταν για το όνομα του Χριστού, αυτό αποτελούσε απόδειξη ότι είχε το πνεύμα του Θεού. (1Πε 4:12-14) Το αποτέλεσμα των ίδιων των δοκιμασιών ήταν πίστη δοκιμασμένης ποιότητας, η οποία ήταν απαραίτητη για τη σωτηρία. (1Πε 1:6-9) Επιπλέον, υπομένοντας πιστά, θα συνέχιζαν να γεύονται το ενδιαφέρον του Θεού. Αυτός θα τους έκανε σταθερούς και ισχυρούς.—1Πε 5:6-10.

Ωστόσο, όπως τόνισε ο Πέτρος, οι Χριστιανοί δεν θα έπρεπε να υποφέρουν ποτέ ως παραβάτες του νόμου. (1Πε 4:15-19) Θα έπρεπε να έχουν υποδειγματική διαγωγή, με την οποία θα κατασίγαζαν τα λόγια της άγνοιας εναντίον τους. (1Πε 2:12, 15, 16) Αυτό περιλάμβανε κάθε πτυχή της ζωής του Χριστιανού—τη σχέση του με τις κυβερνητικές εξουσίες, με τον κύριό του, με τα μέλη της οικογένειάς του και με τους Χριστιανούς αδελφούς του. (1Πε 2:13–3:9) Σήμαινε ότι θα έπρεπε να χρησιμοποιεί τα όργανα της ομιλίας με κατάλληλο τρόπο, διακρατώντας αγαθή συνείδηση (1Πε 3:10-22) και παραμένοντας αλώβητος από τις μολυσματικές συνήθειες των εθνών. (1Πε 4:1-3) Μέσα στην εκκλησία, οι πρεσβύτεροι που υπηρετούσαν ως ποιμένες δεν έπρεπε να καταδυναστεύουν τα πρόβατα, αλλά να επιτελούν το έργο τους με τη θέλησή τους και πρόθυμα. Οι νεότεροι έπρεπε να υποτάσσονται στους γεροντότερους. (1Πε 5:1-5) Όλοι οι Χριστιανοί έπρεπε να είναι φιλόξενοι, να επιδιώκουν να εποικοδομούν ο ένας τον άλλον, να έχουν έντονη αγάπη ο ένας για τον άλλον και να είναι περιζωσμένοι με ταπεινοφροσύνη.—1Πε 4:7-11· 5:5.

Δεύτερη Επιστολή του Πέτρου. Ο σκοπός για τον οποίο έγραψε ο Πέτρος τη δεύτερη επιστολή του ήταν να βοηθήσει τους Χριστιανούς να καταστήσουν βέβαιη την κλήση και την εκλογή τους, καθώς επίσης να μην παρασυρθούν από ψευδοδιδασκάλους και ασεβείς ανθρώπους μέσα στην ίδια την εκκλησία. (2Πε 1:10, 11· 3:14-18) Οι Χριστιανοί παροτρύνονται να έχουν πίστη, αρετή, γνώση, εγκράτεια, υπομονή, θεοσεβή αφοσίωση, αδελφική στοργή και αγάπη (2Πε 1:5-11), και νουθετούνται να δίνουν προσοχή στο θεόπνευστο «προφητικό λόγο». (2Πε 1:16-21) Στην επιστολή αναφέρονται παραδείγματα κρίσεων που εκτέλεσε ο Ιεχωβά στο παρελθόν εναντίον ασεβών ανθρώπων προκειμένου να καταδειχτεί ότι όσοι εγκαταλείπουν το δρόμο της δικαιοσύνης δεν θα ξεφύγουν από την οργή του Θεού. (2Πε 2:1-22) Παρά τα όσα μπορεί να λένε οι εμπαίκτες στις «τελευταίες ημέρες», η έλευση της ημέρας του Ιεχωβά—ημέρα κατά την οποία θα εκτελεστούν οι ασεβείς—είναι τόσο αναμφισβήτητη όσο και η τιμωρία που υπέστη ο κόσμος των ημερών του Νώε. Επίσης, η υπόσχεση του Θεού για νέους ουρανούς και νέα γη είναι βέβαιη και πρέπει να μας παρακινεί να καταβάλλουμε επιμελείς προσπάθειες προκειμένου να βρεθούμε άψογοι από την άποψη του Θεού.—2Πε 3:1-18.

[Πλαίσιο στη σελίδα 658]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ

Επιστολή που παροτρύνει τους Χριστιανούς να αγρυπνούν και να υπομένουν πιστά παρά τις δοκιμασίες

Γράφτηκε στη Βαβυλώνα από τον απόστολο Πέτρο, ο οποίος χρησιμοποίησε ως γραμματέα τον Σιλουανό, περίπου το 62-64 Κ.Χ.

Οι Χριστιανοί πρέπει να ενεργούν με τρόπο αντάξιο της υπέροχης ελπίδας τους

Στους «εκλεγμένους» έχει δοθεί μια ζωντανή ελπίδα, μια άφθαρτη κληρονομιά στον ουρανό (1:1-5)

Έχουν πίστη στον Ιησού Χριστό για τη σωτηρία των ψυχών τους—κάτι για το οποίο εκδήλωσαν έντονο ενδιαφέρον οι προφήτες της αρχαιότητας, ακόμη και οι άγγελοι (1:8-12)

Ως εκ τούτου, πρέπει να περιζώσουν τη διάνοιά τους για δραστηριότητα· πρέπει να απορρίψουν τις προηγούμενες επιθυμίες τους, να είναι άγιοι και να συμπεριφέρονται με θεοσεβή φόβο και αδελφική αγάπη (1:13-25)

Πρέπει να αναπτύξουν λαχτάρα για το «γάλα του λόγου» ώστε να αυξηθούν προς σωτηρία (2:1-3)

Αποτελούν πνευματικό οίκο, άγιο ιερατείο, οικοδομημένο πάνω στο θεμέλιο του Χριστού· ως εκ τούτου, πρέπει να προσφέρουν πνευματικές θυσίες ευπρόσδεκτες στον Θεό (2:4-8)

Ως λαός για ειδική ιδιοκτησία, διακηρύττουν εκτεταμένα τις αρετές του Θεού τους και συμπεριφέρονται με τρόπο που τον τιμάει (2:9-12)

Οι σχέσεις με τους συνανθρώπους πρέπει να βασίζονται σε θεϊκές αρχές

Να είστε υποτακτικοί στους ανθρώπινους άρχοντες· να αγαπάτε τους αδελφούς· να φοβάστε τον Θεό (2:13-17)

Οι οικιακοί υπηρέτες πρέπει να υποτάσσονται στους κυρίους τους ακόμη και αν εκείνοι είναι παράλογοι· ο Ιησούς έθεσε καλό παράδειγμα υπομονετικής εγκαρτέρησης στο κακό (2:18-25)

Οι γυναίκες πρέπει να υποτάσσονται στους συζύγους τους· αν ο σύζυγος δεν είναι ομόπιστος, η καλή διαγωγή της γυναίκας μπορεί να τον κερδίσει (3:1-6)

Οι άντρες πρέπει να αποδίδουν τιμή στις συζύγους τους «ως πιο αδύναμο σκεύος» (3:7)

Όλοι οι Χριστιανοί πρέπει να δείχνουν κατανόηση για τους άλλους, μη ανταποδίδοντας κακό αντί κακού, αλλά επιδιώκοντας ειρήνη (3:8-12)

Το τέλος όλων των πραγμάτων έχει πλησιάσει, γι’ αυτό και οι Χριστιανοί πρέπει να είναι σώφρονες και να αγρυπνούν σε σχέση με τις προσευχές, πρέπει να έχουν έντονη αγάπη ο ένας για τον άλλον και να χρησιμοποιούν τα χαρίσματά τους για να τιμούν τον Θεό (4:7-11)

Οι πρεσβύτεροι πρέπει να είναι πρόθυμοι να ποιμαίνουν το ποίμνιο του Θεού· οι νεαροί πρέπει να υποτάσσονται στους γεροντότερους· όλοι πρέπει να εκδηλώνουν ταπεινοφροσύνη (5:1-5)

Η πιστή εγκαρτέρηση στα παθήματα αποφέρει ευλογίες

Οι Χριστιανοί μπορούν να ευφραίνονται ακόμη και όταν αντιμετωπίζουν οδυνηρές δοκιμασίες, εφόσον θα γίνει φανερή η ποιότητα της πίστης τους (1:6, 7)

Δεν πρέπει να υποφέρουν λόγω αδικοπραγίας· αν υποφέρουν για χάρη της δικαιοσύνης, πρέπει να δοξάζουν τον Θεό και να μην ντρέπονται· αυτός είναι καιρός κρίσης (3:13-17· 4:15-19)

Ο Χριστός υπέφερε και πέθανε ως σάρκα για να μας οδηγήσει στον Θεό· ως εκ τούτου, δεν ζούμε πλέον σύμφωνα με σαρκικές επιθυμίες—ακόμη και αν οι σαρκικοί άνθρωποι μας κακομεταχειρίζονται επειδή είμαστε διαφορετικοί (3:18–4:6)

Αν ένας Χριστιανός υπομένει τις δοκιμασίες πιστά, θα συμμετάσχει στη μεγάλη αγαλλίαση κατά την αποκάλυψη του Ιησού, αλλά επίσης θα είναι βέβαιος ότι έχει το πνεύμα του Θεού τώρα (4:12-14)

Ο καθένας ας ταπεινωθεί κάτω από το χέρι του Θεού και ας ρίξει τις ανησυχίες του πάνω Του· ας ταχθεί εναντίον του Σατανά, με την πεποίθηση ότι ο ίδιος ο Θεός θα κάνει ισχυρούς τους υπηρέτες Του (5:6-10)

[Πλαίσιο στη σελίδα 659]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ

Επιστολή που παροτρύνει τους Χριστιανούς να αγωνίζονται και να προσκολλώνται στον προφητικό λόγο· περιέχει δυναμικές προειδοποιήσεις σχετικά με την αποστασία

Γράφτηκε πιθανώς από τη Βαβυλώνα γύρω στο 64 Κ.Χ.

Οι Χριστιανοί πρέπει να αγωνίζονται και να εμπιστεύονται στον προφητικό λόγο

Ο Θεός έχει χαρίσει όλα τα πράγματα που αφορούν τη ζωή και τη θεοσεβή αφοσίωση· οι Χριστιανοί πρέπει να ανταποκριθούν αγωνιζόμενοι να αναπτύξουν πίστη, αρετή, γνώση, εγκράτεια, υπομονή, θεοσεβή αφοσίωση, αδελφική στοργή και αγάπη—ιδιότητες που θα τους κάνουν δραστήριους και καρποφόρους (1:1-15)

Οι Χριστιανοί πρέπει να δίνουν προσοχή στο θεόπνευστο προφητικό λόγο· όταν ο Πέτρος είδε τον Ιησού να μεταμορφώνεται και άκουσε τον Θεό να μιλάει πάνω στο βουνό, ο προφητικός λόγος έγινε βεβαιότερος (1:16-21)

Να φυλάγεστε από τους ψευδοδιδασκάλους και από άλλα διεφθαρμένα άτομα· η ημέρα του Ιεχωβά έρχεται

Ψευδοδιδάσκαλοι θα παρεισφρήσουν στην εκκλησία, εισάγοντας καταστροφικές αιρέσεις (2:1-3)

Είναι βέβαιο ότι ο Ιεχωβά θα κρίνει αυτούς τους αποστάτες, ακριβώς όπως έκρινε τους ανυπάκουους αγγέλους, τον ασεβή κόσμο των ημερών του Νώε και τις πόλεις των Σοδόμων και των Γομόρρων (2:4-10)

Τέτοιου είδους ψευδοδιδάσκαλοι καταφρονούν την εξουσία, κηλιδώνουν το καλό όνομα των Χριστιανών με υπερβολές και ανηθικότητα, δελεάζουν τους αδύναμους και υπόσχονται ελευθερία ενώ οι ίδιοι είναι δούλοι της διαφθοράς (2:10-19)

Αυτοί είναι σε χειρότερη κατάσταση τώρα από ό,τι ήταν όταν δεν γνώριζαν για τον Ιησού Χριστό (2:20-22)

Να προσέχετε τους εμπαίκτες στις τελευταίες ημέρες οι οποίοι θα χλευάζουν το άγγελμα για την υποσχεμένη παρουσία του Ιησού· αυτοί ξεχνούν ότι ο Θεός που σκοπεύει να καταστρέψει αυτό το σύστημα πραγμάτων έχει ήδη καταστρέψει τον προκατακλυσμιαίο κόσμο (3:1-7)

Μην εκλαμβάνετε εσφαλμένα την υπομονή του Θεού ως αργοπορία—ο Θεός είναι υπομονετικός επειδή θέλει να μετανοήσουν οι άνθρωποι· εντούτοις, αυτό το σύστημα πραγμάτων εξάπαντος θα καταστραφεί στην ημέρα του Ιεχωβά και εξάπαντος θα αντικατασταθεί από δίκαιους νέους ουρανούς και δίκαιη νέα γη (3:8-13)

Οι Χριστιανοί πρέπει να κάνουν το καλύτερο που μπορούν για να είναι «ακηλίδωτοι και άψογοι και με ειρήνη»· τότε δεν θα παροδηγηθούν από ψευδοδιδασκάλους, αλλά θα αυξάνουν σε παρ’ αξία καλοσύνη και γνώση του Χριστού (3:14-18)

ΠΕΤΡΟΧΕΛΙΔΟΝΟ

[εβρ., σις].

Ένα από τα ταχύτερα ιπτάμενα πουλιά, που συνήθως επιτυγχάνει ταχύτητες μεγαλύτερες των 100 χλμ./ώ. και έχει την ικανότητα να επιταχύνει ξαφνικά φτάνοντας ή ξεπερνώντας ίσως και τα 200 χλμ./ώ. Χτυπάει με μεγάλη ένταση και φαινομενικά ακούραστα τις μακριές, λεπτές, δρεπανοειδείς φτερούγες του καθώς εφορμά και επιτίθεται στα έντομα, τα οποία καταβροχθίζει εν πτήσει. Από τις τέσσερις ποικιλίες πετροχελίδονου που συναντώνται στο Ισραήλ, το πετροχελίδονο των Άλπεων (κύψελος ο άλπειος [Apus melba]) είναι το μεγαλύτερο και ξεχωρίζει από το λευκό κάτω μέρος του. Είναι το πρώτο από τα αποδημητικά πετροχελίδονα που εμφανίζονται στην Παλαιστίνη μόλις μπαίνει η άνοιξη, ενώ λίγο αργότερα ακολουθούν τεράστια σμήνη κοινών πετροχελίδονων (κύψελος ο άπους [Apus apus]). Χτίζουν τις φωλιές τους σε σκοτεινά μέρη, συνήθως κάτω από το γείσο κάποιας σκεπής, και μερικές φορές μέσα σε κουφάλες δέντρων ή στις πλευρές των βράχων. Τις κατασκευάζουν με χόρτα και πούπουλα τα οποία μετατρέπουν σε συμπαγή μάζα με το κολλώδες σάλιο που παράγουν οι ειδικοί αδένες τους. Είναι φανερό ότι, λόγω του σχεδιασμού των ποδιών του, το πετροχελίδονο δεν μπορεί να περπατάει ή να κάθεται πάνω σε κλαδιά. Γι’ αυτό, συλλαμβάνει όλη την τροφή του και μαζεύει όλα τα υλικά για τη φωλιά του εν πτήσει, μάλιστα πίνει και νερό πετώντας ξυστά πάνω από την υδάτινη επιφάνεια. Για να αναπαυτεί, στηρίζεται σε κάθετες επιφάνειες. Η φωνή του πετροχελίδονου έχει κάπως λυπητερή, μελαγχολική χροιά.

Το ότι η εβραϊκή λέξη σις προσδιορίζει το πετροχελίδονο φαίνεται από το γεγονός ότι αυτό το πουλί έχει την ίδια ονομασία και στην αραβική γλώσσα. Μερικοί λόγιοι υποστηρίζουν ότι αυτή η ονομασία υποδηλώνει έναν ορμητικό ήχο, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι αποδίδει τη διαπεραστική κραυγή, σι-σι-σι, που βγάζει το πετροχελίδονο.

Όταν ο Εζεκίας ανέρρωσε από την ασθένειά του, είπε στα πλαίσια μιας στοχαστικής ποιητικής σύνθεσης ότι “τερέτιζε σαν το πετροχελίδονο”—προφανώς με μελαγχολικό ύφος. Επίσης, ο προφήτης Ιερεμίας χρησιμοποίησε το αποδημητικό πετροχελίδονο ως παράδειγμα όταν επέπληξε το λαό του Ιούδα επειδή δεν διέκριναν τον καιρό της κρίσης του Θεού.—Ησ 38:14· Ιερ 8:7.

ΠΗΓΑΔΙ

Η εβραϊκή λέξη μπε’έρ, η οποία μεταφράζεται «πηγάδι», υποδηλώνει συνήθως έναν λάκκο ή μια τρύπα που έχει ανοιχτεί στο έδαφος για να αντληθεί νερό από ένα φυσικό απόθεμα. Η λέξη μπε’έρ εμφανίζεται (με τη μορφή Βηρ-) σε διάφορα τοπωνύμια, όπως Βηρ-λαχαΐ-ροΐ (Γε 16:14), Βηρ-σαβεέ (Γε 21:14), Βηρ (Αρ 21:16-18) και Βηρ-αιλίμ (Ησ 15:8). Αυτή η λέξη μπορεί επίσης να σημαίνει «λάκκος» (Γε 14:10), ενώ στα εδάφια Ψαλμός 55:23 (“λάκκος”) και 69:15 («πηγάδι») φαίνεται ότι υποδηλώνει τον τάφο. Χρησιμοποιείται μεταφορικά αναφερόμενη σε μια σύζυγο ή μια αγαπημένη γυναίκα. (Παρ 5:15· Ασμ 4:15) Και στο εδάφιο Παροιμίες 23:27, όπου η αλλοεθνής γυναίκα παρομοιάζεται με στενό πηγάδι, μπορεί να υπονοείται ότι το να βγάλει κανείς νερό από ένα τέτοιο πηγάδι παρουσιάζει συχνά δυσκολίες, επειδή οι πήλινες στάμνες σπάζουν εύκολα προσκρούοντας στα τοιχώματά του.—Βλέπε ΠΗΓΗ.

Σε χώρες με μεγάλη περίοδο ξηρασίας, ιδιαίτερα στις ερημικές περιοχές, τα πηγάδια είχαν από πολύ παλιά μεγάλη σπουδαιότητα. Στην αρχαιότητα, η μη εξουσιοδοτημένη χρήση των πηγαδιών φαίνεται ότι θεωρούνταν καταπάτηση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. (Αρ 20:17, 19· 21:22) Η λειψυδρία και η κοπιαστική εργασία που απαιτούνταν για το σκάψιμο των πηγαδιών τα καθιστούσαν πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο. Δεν ήταν λίγες οι φορές που δημιουργούνταν βίαιες διαμάχες και έριδες για την κατοχή τους. Γι’ αυτόν το λόγο ο πατριάρχης Αβραάμ, σε κάποια περίπτωση, κατοχύρωσε επίσημα το γεγονός ότι ήταν ο ιδιοκτήτης ενός πηγαδιού στη Βηρ-σαβεέ. (Γε 21:25-31· 26:20, 21) Μετά το θάνατό του, όμως, οι Φιλισταίοι αψήφησαν τα δικαιώματα του γιου και κληρονόμου του, του Ισαάκ, και έφραξαν αυτά ακριβώς τα πηγάδια που είχαν σκάψει οι υπηρέτες του Αβραάμ.—Γε 26:15, 18.

Τα πηγάδια περιβάλλονταν συχνά από τοιχία και ήταν σκεπασμένα με μια μεγάλη πέτρα, ασφαλώς για να μην μπαίνει μέσα χώμα και για να μην πέφτουν σε αυτά ζώα και άνθρωποι. (Γε 29:2, 3· Εξ 2:15, 16) Κοντά σε μερικά πηγάδια υπήρχαν ποτίστρες ή αυλάκια για το πότισμα κατοικίδιων ζώων. (Γε 24:20· Εξ 2:16-19) Σε όλους τους λόφους της Παλαιστίνης έσκαβαν πηγάδια στον ασβεστόλιθο, και πολλές φορές λάξευαν στο βράχο σκαλοπάτια που οδηγούσαν κάτω στο νερό. Σε μερικά πηγάδια, αυτός που ήθελε να βγάλει νερό κατέβαινε και απλώς βουτούσε ένα σκεύος κατευθείαν μέσα στο νερό. Ωστόσο, από τις πολύ βαθιές πηγές συνήθως ανέβαζαν το νερό με δερμάτινο δοχείο (Αρ 24:7) ή με πήλινη στάμνα (Γε 24:16) δεμένη με σχοινί.—Βλέπε ΠΗΓΗ ΤΟΥ ΙΑΚΩΒ.

ΠΗΓΑΝΟ

[ελλ. κείμενο, πήγανον].

Η κοινή ποικιλία πήγανου (ρυτή η βαρύοσμος [Ruta graveolens]) είναι ένας πολυετής μικρός θάμνος με δυνατή οσμή, ο οποίος έχει τριχωτούς βλαστούς και φτάνει σε ύψος περίπου το 1 μ. Έχει γκριζοπράσινα φύλλα και κίτρινες ταξιανθίες. Στις ημέρες της επίγειας διακονίας του Ιησού, το πήγανο μπορεί να καλλιεργούνταν στην Παλαιστίνη για ιατρική χρήση και ως καρύκευμα.

Αυτό το φυτό μνημονεύεται μόνο στο εδάφιο Λουκάς 11:42 σε συσχετισμό με τη σχολαστική απόδοση των δεκάτων από τους Φαρισαίους. Αντί για «πήγανο», η παράλληλη αφήγηση του εδαφίου Ματθαίος 23:23 έχει τη λέξη «άνηθο», την οποία αναφέρει και ένα χειρόγραφο του τρίτου αιώνα (P⁴⁵) στο εδάφιο Λουκάς 11:42.

ΠΗΓΗ

Γενικά η λέξη αυτή αναφέρεται σε μια φυσική έξοδο νερού (Εξ 15:27), σε αντίθεση με τα πηγάδια και τις στέρνες τα οποία ήταν συνήθως αποτέλεσμα εκσκαφής. (Γε 26:15) Επίσης χρησιμοποιείται αναφορικά με την προέλευση και άλλων πραγμάτων εκτός από το νερό. Δύο εβραϊκές λέξεις που αποδίδονται «πηγή» είναι η λέξη ‛άγιν (κατά κυριολεξία, «μάτι») και η συγγενική λέξη μα‛γιάν. Στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο χρησιμοποιείται η αντίστοιχη λέξη πηγή. Εφόσον οι πηγές κατά καιρούς καθαρίζονταν και εκβαθύνονταν, αυτό ίσως εξηγεί γιατί οι λέξεις «πηγή» και «πηγάδι» εναλλάσσονται μερικές φορές για την ίδια παροχή νερού.—Γε 16:7, 14· 24:11, 13· Ιωα 4:6, 12· βλέπε ΠΗΓΑΔΙ· ΣΤΕΡΝΑ.

Ο Μωυσής περιέγραψε την Υποσχεμένη Γη στους Ισραηλίτες ως γη με «πηγές και υδάτινα βάθη που ξεχύνονται στο λεκανοπέδιο και στην ορεινή περιοχή». (Δευ 8:7) Οι πηγές αφθονούν στην Παλαιστίνη, καθώς κατά μέσο όρο υπάρχουν έξι ή εφτά πηγές για κάθε 100 τ. χλμ. περίπου. Επειδή τα βουνά του Ιούδα και του Εφραΐμ αποτελούνται κυρίως από πορώδεις βράχους, τα νερά των χειμωνιάτικων βροχών εισχωρούν με ευκολία σε μεγάλο βάθος. Τελικά, φτάνουν σε ένα αδιάβροχο στρώμα του υπεδάφους, ρέουν κατά μήκος του και στη συνέχεια επανεμφανίζονται ως πηγές στη δυτική πλευρά της Κοιλάδας του Ιορδάνη και στη δυτική όχθη της Νεκράς Θαλάσσης, ενώ ένα μέρος τους εισρέει και μέσα στη Νεκρά Θάλασσα υπογείως. Πολλές από τις πηγές που εκβάλλουν κατευθείαν μέσα στη Νεκρά Θάλασσα και στον κατώτερο ρου του Ιορδάνη είναι θερμές. Δυτικά της οροσειράς τα νερά ξεπροβάλλουν ως πηγές στην ανατολική πλευρά της επιμήκους παράκτιας πεδιάδας, μολονότι κάποιο μέρος των νερών καταλήγει υπογείως στη Μεσόγειο. Μερικές πηγές, όπως αυτές που περιβάλλουν την Ιερουσαλήμ και τη Χεβρών, αναβλύζουν ακόμη και στις κορυφές των βουνών της Παλαιστίνης ή κοντά σε αυτές. Οι πολυάριθμες πηγές που δημιουργούνται από το χιόνι το οποίο λιώνει στην οροσειρά του Λιβάνου και στο Όρος Αερμών τροφοδοτούν με νερό τον Λιτάνι, τον Ιορδάνη και τους ποταμούς της Δαμασκού.

Η σπουδαιότητα των πηγών γίνεται φανερή από τα πολλά τοπωνύμια που άρχιζαν με το συνθετικό «Εν», το οποίο σημαίνει «πηγή». (Ιη 15:62· 17:11· 1Βα 1:9· βλέπε ΑΕΙΝ.) Οι κωμοπόλεις και τα χωριά χτίζονταν συχνά κοντά σε πηγές, εφόσον οι περισσότεροι «ποταμοί» της Παλαιστίνης είναι στην πραγματικότητα χείμαρροι που ξεραίνονται τους καλοκαιρινούς μήνες. Για λόγους άμυνας, οι πόλεις χτίζονταν γενικά σε υψώματα, και ως εκ τούτου οι πηγές ήταν πολλές φορές έξω από τα τείχη των πόλεων, σε χαμηλότερες κοιλάδες. Αυτό το γεγονός καθιστούσε την προστασία του αποθέματος νερού ζωτικής σημασίας. Κατασκευάζονταν αγωγοί που μετέφεραν το νερό από την πηγή του κατευθείαν μέσα στην πόλη. Ο Βασιλιάς Εζεκίας έφτιαξε έναν τέτοιον αγωγό για να φέρει τα νερά της Γιών στην Πόλη του Δαβίδ. (2Βα 20:20· 2Χρ 32:30) Σε άλλες περιπτώσεις, μυστικές διαβάσεις ή σήραγγες οδηγούσαν στην πηγή, εξασφαλίζοντας άφθονη προμήθεια νερού στους κατοίκους της πόλης ακόμη και σε περίπτωση πολιορκίας. Όταν έγινε η εισβολή των Ασσυρίων στον Ιούδα, ο Εζεκίας έφραξε τις πηγές έξω από την Ιερουσαλήμ για να μην έχουν νερό οι εισβολείς.—2Χρ 32:2-4· βλέπε ΕΖΕΚΙΑΣ Αρ. 1 (Οικοδομικά Έργα και Επιτεύγματα Μηχανικής)· ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΑ ΕΡΓΑ.

Μεταφορική Χρήση. Ο Ιεχωβά εδραίωσε «τις πηγές των υδάτινων βαθών». (Παρ 8:28· Γε 7:11) Ο ίδιος προσδιορίζεται επίσης ως η Πηγή της ζωής, η Πηγή του ζωντανού νερού και η Πηγή του Ισραήλ. (Ψλ 36:9· Ιερ 2:13· Ψλ 68:26) Ο Γιος του ο Ιησούς Χριστός δίνει νερό που γίνεται μέσα στον αποδέκτη «πηγή νερού που θα αναβλύζει για να μεταδίδει αιώνια ζωή». (Ιωα 4:14) Ο Ιωήλ προείπε προφητικά ότι, αφού τα έθνη πατηθούν σαν σε πατητήρι στην Κοιλάδα του Ιωσαφάτ, θα αναβλύσει από τον οίκο του Ιεχωβά μια αναζωογονητική πηγή.—Ιωλ 3:12, 13, 18.

Τονίζοντας πόσο σπουδαία είναι η σωστή χρήση της γλώσσας, ο Ιάκωβος ρωτάει τους Χριστιανούς, οι οποίοι θα πρέπει να προσφέρουν το νερό της ζωής: «Μήπως μια πηγή κάνει το γλυκό και το πικρό να αναβλύζουν από το ίδιο άνοιγμα;»—Ιακ 3:11.

Ο Ιησούς σταμάτησε την «πηγή του αίματος» μιας γυναίκας που υπέφερε από ροή αίματος επί 12 χρόνια, γιατρεύοντάς την. (Μαρ 5:25-29) Η λέξη «πηγή» χρησιμοποιείται επίσης για να υποδηλώσει μια πηγή σεξουαλικής ικανοποίησης.—Παρ 5:18.

Για πληροφορίες σχετικά με την Πύλη της Πηγής, βλέπε ΠΥΛΗ.

ΠΗΓΗ ΤΟΥ ΙΑΚΩΒ

Το «πηγάδι» ή η «πηγή» όπου ο Ιησούς Χριστός, ενώ ξεκουραζόταν, συνομίλησε με μια Σαμαρείτισσα. (Ιωα 4:5-30) Πιστεύεται ότι πρόκειται για το Μπιρ Γιακούμπ (Μπεέρ Γιαακόβ), το οποίο βρίσκεται περίπου 2,5 χλμ. ΝΑ της σημερινής Ναμπλούς, όχι μακριά από το Τελλ Μπαλάτα—την τοποθεσία της Συχέμ. Η πηγή του Ιακώβ είναι ένα βαθύ πηγάδι, η στάθμη νερού του οποίου δεν ανεβαίνει ποτέ μέχρι την επιφάνεια. Μετρήσεις που έγιναν το 19ο αιώνα δείχνουν ότι το βάθος του πηγαδιού είναι περίπου 23 μ. Το πλάτος του είναι περίπου 2,5 μ., αν και στενεύει στην κορυφή. Επειδή το πηγάδι είναι συνήθως ξερό από τα τέλη Μαΐου περίπου μέχρι τις φθινοπωρινές βροχές, μερικοί προβάλλουν την άποψη ότι τα νερά του είναι προϊόν βροχών και κατείσδυσης. Άλλοι, όμως, πιστεύουν ότι το πηγάδι τροφοδοτείται παράλληλα από πηγές, γι’ αυτό και μπορούσε να ονομάζεται επίσης πηγή.

Η Αγία Γραφή δεν αναφέρει άμεσα ότι ο Ιακώβ ήταν αυτός που έσκαψε το πηγάδι. Ωστόσο, δείχνει ότι ο Ιακώβ είχε στην ιδιοκτησία του κάποια γη σε αυτή την περιοχή. (Γε 33:18-20· Ιη 24:32· Ιωα 4:5) Επίσης, η Σαμαρείτισσα είπε στον Ιησού ότι ο «Ιακώβ . . . μας έδωσε το πηγάδι και ήπιε από αυτό ο ίδιος και οι γιοι του και τα κοπάδια του». (Ιωα 4:12) Επομένως, ο Ιακώβ πιθανότατα έσκαψε ο ίδιος το πηγάδι ή έβαλε άλλους να το σκάψουν για λογαριασμό του, ίσως για να έχει αρκετό νερό το μεγάλο σπιτικό του και τα κοπάδια του, ώστε να αποτραπούν τα προβλήματα με τους γείτονές του οι οποίοι αναμφίβολα είχαν ήδη στην κατοχή τους τα άλλα αποθέματα νερού στην περιοχή. Ή ίσως να χρειαζόταν κάποιο καλύτερο και πιο σταθερό απόθεμα νερού όταν τα άλλα πηγάδια στην περιοχή στέρευαν.

ΠΗΓΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΦΙΔΙΟΥ

Η εβραϊκή έκφραση μεταδίδει την ιδέα μιας πηγής ή ενός πηγαδιού κάποιου χερσαίου ή θαλάσσιου τέρατος, και μεταφράζεται με διάφορους τρόπους: «πηγάδι του δράκοντα» (KJ, Le, ΒΑΜ, ΛΧ), «Πηγάδι του Φιδιού» (AT), «πηγή του φιδιού» (Ro), «Πηγή του Μεγάλου Φιδιού» (ΜΝΚ). Ωστόσο, η Μετάφραση των Εβδομήκοντα λέει πηγή τῶν συκῶν.

Αυτή η πηγή νερού βρισκόταν στη διαδρομή που ακολούθησε ο Νεεμίας την πρώτη φορά κατά την οποία επιθεώρησε τα γκρεμισμένα τείχη της Ιερουσαλήμ. (Νε 2:12, 13) Εφόσον αυτό το όνομα δεν εμφανίζεται ξανά στις Γραφές, η εν λόγω πηγή ή πηγάδι—αν αναφέρεται αλλού—πρέπει να μνημονεύεται με διαφορετική ονομασία. Συνήθως υποστηρίζεται ότι η εναλλακτική ονομασία ήταν Εν-ρογήλ. Αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να ισχύει, διότι αν και η Εν-ρογήλ βρίσκεται αρκετά πιο χαμηλά στην Κοιλάδα Κιδρόν, η αφήγηση λέει απλώς ότι ο Νεεμίας πέρασε «μπροστά από την Πηγή», πράγμα που θα μπορούσε να σημαίνει ότι πέρασε από τη γωνία του τείχους η οποία ήταν αντίκρυ στην Εν-ρογήλ, από όπου μπορούσε να δει την πηγή ενώ ταυτόχρονα βρισκόταν αρκετά μακριά της.—Βλέπε ΕΝ-ΡΟΓΗΛ.

ΠΗΔΑΛΙΟ

Βασικό εξάρτημα του συστήματος διεύθυνσης ενός πλοίου. Τα πηδάλια των αρχαίων ιστιοφόρων ποίκιλλαν σε τύπο και αριθμό. Μερικά ιστιοφόρα είχαν ένα μόνο κουπί πηδαλιουχίας. Συνήθως, όμως, τα ελληνικά και τα ρωμαϊκά πλοία είχαν δύο κωπήρη πηδάλια στην πρύμνη, καθένα από τα οποία μπορούσαν πιθανότατα να το χειρίζονται ανεξάρτητα από το άλλο μέσω ενός σκαρμού (ενός ανοίγματος στην κουπαστή του πλοίου). Όταν το σκάφος αγκυροβολούσε, κρατούσαν τα πηδάλια έξω από το νερό δένοντάς τα με σχοινιά ή με ιμάντες.

Με «πηδάλια» («κωπήρη πηδάλια», NE) διηύθυναν το πλοίο στο οποίο επέβαινε ο Παύλος ταξιδεύοντας προς τη Ρώμη και το οποίο ναυάγησε στη Μάλτα. Έκοψαν τις άγκυρες, και προτού σηκώσουν το πανί της πλώρης, έλυσαν τα σχοινιά, ελευθερώνοντας τα πηδάλια ώστε να μπορέσουν οι ναύτες να κατευθύνουν το πλοίο προς την ακρογιαλιά.—Πρ 27:40.

Ο Ιάκωβος (3:4, 5) δείχνει την τεράστια δύναμη που έχει η γλώσσα να ελέγχει την κατεύθυνση που ακολουθεί ολόκληρο το σώμα κάποιου, παραβάλλοντάς την με το συγκριτικά μικρό πηδάλιο ενός μεγάλου πλοίου.

ΠΗΛΙΝΟ ΘΡΑΥΣΜΑ

Κομμάτι σπασμένου κεραμικού σκεύους. Η εβραϊκή λέξη χέρες, μολονότι μερικές φορές προσδιορίζει ένα πήλινο σκεύος ή μια πήλινη φιάλη που δεν έχει σπάσει (Αρ 5:17· Ιερ 19:1), ίσως είναι συγγενική μιας αραβικής λέξης που σημαίνει «ξύνω» ή «γρατζουνάω», οπότε μπορεί να υποδηλώνει κάτι τραχύ, όπως ένα πήλινο θραύσμα. Όταν ο Σατανάς πάταξε τον Ιώβ με «μεγάλα κακοήθη σπυριά» από την κορυφή του κεφαλιού του μέχρι τα πέλματα των ποδιών του, εκείνος «πήρε ένα κομμάτι από πήλινο αγγείο για να ξύνεται». (Ιωβ 2:7, 8) Επίσης, σχετικά με τον Λευιάθαν αναφέρεται: «Σαν αιχμηρά κομμάτια από πήλινο αγγείο είναι τα κάτω μέρη του».—Ιωβ 41:1, 30.

Οι αρχαίοι Έλληνες περιέγραφαν με τη λέξη ὄστρακον (την οποία χρησιμοποιεί η Μετάφραση των Εβδομήκοντα στο εδάφιο Ιώβ 2:8) τα θραύσματα των αγγείων πάνω στα οποία κατέγραφαν την ψήφο τους.

Αρχαιολογικές Ανακαλύψεις. Τα πήλινα θραύσματα είναι τα πολυπληθέστερα αρχαιολογικά ευρήματα των ανασκαφών σε αρχαίες τοποθεσίες. Στο παρελθόν μπορεί να χρησιμοποιούνταν, μεταξύ άλλων, για να μαζεύει κανείς τη στάχτη ή για να παίρνει νερό. (Ησ 30:14) Ωστόσο, χρησίμευαν ιδιαίτερα ως φτηνή γραφική ύλη στην Αίγυπτο, στη Μεσοποταμία και σε άλλα μέρη της αρχαίας Μέσης Ανατολής. Λόγου χάρη, θραύσματα αγγείων χρησιμοποιήθηκαν για τις πασίγνωστες Επιστολές της Λαχείς, οι οποίες περιέχουν επανειλημμένα το θεϊκό όνομα Ιεχωβά με τη μορφή του Τετραγράμματου (ΓΧΒΧ). Στην Αίγυπτο, οι αρχαιολόγοι έχουν βρει πολυάριθμα κομμάτια ασβεστόλιθου και θραύσματα αγγείων με ιχνογραφήματα και επιγραφές γραμμένες με μελάνι (συνήθως σε ρέουσα ιερογλυφική γραφή), τα οποία πολλοί τοποθετούν κατά προσέγγιση μεταξύ του 16ου και του 11ου αιώνα Π.Κ.Χ., πράγμα που σημαίνει ότι μερικά ίσως ανάγονται στις ημέρες του Μωυσή και της δουλείας των Ισραηλιτών στην Αίγυπτο. Ορισμένα από αυτά τα ενεπίγραφα θραύσματα περιέχουν ιστορίες, ποιήματα, ύμνους και τα παρόμοια, πιθανότατα δε κάποια από αυτά τα κείμενα γράφτηκαν ως σχολικά μαθήματα. Όπως φαίνεται, τα θραύσματα των αγγείων χρησίμευαν γενικότερα ως γραφική ύλη—όπως τα σημειωματάρια και άλλα φύλλα χαρτιού σήμερα—για να καταγράφονται λογαριασμοί, πωλήσεις, γαμήλια συμβόλαια, μηνύσεις και πολλά άλλα.

Εξήντα και πλέον όστρακα που έφεραν επιγραφές με μελάνι σε παλαιοεβραϊκή γραφή ανακαλύφτηκαν στα ερείπια του βασιλικού ανακτόρου στη Σαμάρεια. Φαίνεται ότι πρόκειται για αρχεία της παραγωγής των αμπελιών, και πολλά ίσως χρονολογούνται από την εποχή του Ιεροβοάμ Β΄. Περιέχουν τοπωνύμια και προσωπικά ονόματα, μερικά δε από τα τελευταία περιλαμβάνουν ως συνθετικό τους τα ονόματα Βάαλ, Ελ και Ιεχωβά.

Τα ελληνικά όστρακα που βρέθηκαν στην Αίγυπτο περιλαμβάνουν διαφόρων ειδών έγγραφα, κυρίως αποδείξεις είσπραξης φόρων. Τα όστρακα αυτά βοηθούν αρκετά στην κατανόηση της ελληνικής που μιλούσε εκεί ο κοινός λαός κατά την πτολεμαϊκή, τη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή εποχή, γι’ αυτό και έχουν κάποια αξία για τις μελέτες της Κοινής Ελληνικής την οποία χρησιμοποίησαν οι συγγραφείς των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών. Είκοσι ελληνικά όστρακα που βρέθηκαν στην Άνω Αίγυπτο φέρουν εγχάρακτα αποσπάσματα των τεσσάρων Ευαγγελίων και χρονολογούνται πιθανότατα από τον έβδομο αιώνα Κ.Χ.

Χρήση σε Παραβολές. Τα πήλινα θραύσματα χρησιμοποιούνται επίσης με μεταφορική χροιά στις Γραφές. Ο Δαβίδ, όντας στενοχωρημένος και περικυκλωμένος από εχθρούς, είπε σε έναν ψαλμό αναφερόμενο προφητικά στα παθήματα του Μεσσία: «Η δύναμή μου ξεράθηκε σαν κομμάτι από πήλινο αγγείο». (Ψλ 22:11-15) Τα πήλινα αντικείμενα ξεραίνονταν πολύ με το ψήσιμο, και όταν ένα τέτοιο σκεύος γινόταν κομμάτια, φαινόταν πόσο εύθρυπτο ήταν.

Προφανώς, οι μέθοδοι σμάλτωσης ήταν διαδεδομένες στις ημέρες του Βασιλιά Σολομώντα, διότι το εδάφιο Παροιμίες 26:23 αναφέρει: «Σαν ασημένιο σμάλτο που επικαλύπτει ένα κομμάτι από πήλινο αγγείο είναι χείλη ένθερμα με κακή καρδιά». Όπως το «ασημένιο σμάλτο» κρύβει το πήλινο αγγείο που καλύπτει, έτσι και τα «ένθερμα χείλη» μπορούν να αποκρύψουν την «κακή καρδιά» όταν η φιλία είναι μόνο προσποιητή.

Ο Ιεχωβά προειδοποίησε την Οολιβά (Ιερουσαλήμ) ότι θα γέμιζε από μέθη και λύπη, πίνοντας το ποτήρι που είχε πιει η αδελφή της, η Οολά (Σαμάρεια). Ο Ιούδας θα έπινε ολόκληρο αυτό το συμβολικό ποτήρι, καθώς οι κρίσεις του Θεού θα εκτελούνταν πλήρως πάνω του. Έτσι λοιπόν, μέσω του Ιεζεκιήλ, ο Θεός είπε: «Θα το πιεις και θα το στραγγίσεις, και τα σπασμένα πήλινα κομμάτια του θα τα μασήσεις».—Ιεζ 23:4, 32-34.

Το ότι είναι άκρως ανόητο να διατυπώνει ο άνθρωπος παράπονα εναντίον του Θεού και να βρίσκει λάθη στο θεϊκό τρόπο ενέργειας καταδεικνύεται με τα λόγια: «Αλίμονο σε εκείνον που έρχεται σε διαμάχη με τον Πλάστη του, όπως ένα πήλινο θραύσμα με τα άλλα πήλινα θραύσματα της γης! Θα πει ο πηλός σε αυτόν που τον πλάθει: “Τι φτιάχνεις;” Και το επίτευγμά σου θα πει: “Αυτός δεν έχει χέρια”;»—Ησ 45:9, 13.

ΠΗΛΟΣ

Λεπτόκοκκο, φυσικό υλικό της γης, μαλακό και εύπλαστο όταν είναι υγρό, αλλά σκληρό όταν είναι ξερό, ειδικά αν έχει ξεραθεί στη φωτιά. Αποτελείται κυρίως από ένυδρο πυριτικό αργίλιο. Η εβραϊκή λέξη χόμερ υποδηλώνει τον “πηλό” του αγγειοπλάστη (Ησ 41:25), τον “πηλό” κάτω από τη σφραγίδα (Ιωβ 38:14), τον “πηλό” των δρόμων (Ησ 10:6), το «κονίαμα» ανάμεσα στους πλίθους (Γε 11:3) και, μεταφορικά, τον άνθρωπο ως «πηλό» στα χέρια του Πλάστη του, του Ιεχωβά Θεού (Ησ 45:9· παράβαλε Ιωβ 10:9). Στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, η λέξη πηλός του πρωτότυπου κειμένου αναφέρεται στον «πηλό» του αγγειοπλάστη (Ρω 9:21) και στο νωπό «πηλό» με τον οποίο ο Ιησούς θεράπευσε έναν τυφλό (Ιωα 9:6, 11, 14, 15· βλέπε επίσης ΤΥΦΛΩΣΗ), ενώ η λέξη κεραμικός προσδιορίζει τα «πήλινα» σκεύη που φτιάχνει ο αγγειοπλάστης.—Απ 2:27.

Στους κάμπους του Ισραήλ υπάρχει άφθονος πηλός, ο οποίος στους Βιβλικούς χρόνους χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή αγγείων και πλίθων. (Ιερ 18:4, 6· Εξ 1:14· Να 3:14· βλέπε ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΗΣ.) Επειδή ο πηλός επιδέχεται αποτύπωση όταν είναι νωπός την οποία και διατηρεί αναλλοίωτη όταν ξεραθεί, χρησίμευε στην κατασκευή πήλινων πινακίδων και στη σφράγιση εγγράφων και επιστολών. Με πηλό σφραγίζονταν τα αγγεία του κρασιού, ενώ σε πήλινα σκεύη διαφυλάττονταν διάφορα πολύτιμα έγγραφα, όπως το συμβόλαιο του κτήματος του Ιερεμία. (Ιερ 32:14) Η διατήρηση των Ρόλων της Νεκράς Θαλάσσης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις πήλινες στάμνες μέσα στις οποίες βρέθηκαν αυτοί.

Νύξη στη γαιώδη σύσταση του πηλού γίνεται σε εκφράσεις όπως «ο πηλός των δρόμων», “ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος από πηλό” ή ο άνθρωπος “κατεβαίνει στον πηλό”. (Ιωβ 10:9· 30:19· 33:6· Ησ 10:6) Μια άλλη μεταφορική έννοια, συναφής με την έκφραση ότι ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος από πηλό, είναι το ότι ο Ιεχωβά είναι ο Αγγειοπλάστης. (Ησ 29:16· 45:9· 64:8· Ρω 9:21) Ο πηλός, ακόμη και όταν σκληραίνει με το ψήσιμο, δεν είναι δυνατό υλικό, και ένα μείγμα σίδερου και πηλού είναι άχρηστο. (Δα 2:33-35, 41-43, 45) Ο πηλός προσφέρει λίγη ή καθόλου προστασία. (Ιωβ 4:19· 13:12· Ησ 41:25) Όντας κοινότατο αγαθό, έχει μηδαμινή εμπορική αξία.—Ιωβ 27:16.

ΠΗΧΗΣ

Μονάδα μέτρησης μήκους που αντιστοιχεί χονδρικά στην απόσταση από τον αγκώνα μέχρι την άκρη του μεσαίου δαχτύλου. (Δευ 3:11) Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι Ισραηλίτες χρησιμοποιούσαν κατά κανόνα τον πήχη που αντιστοιχεί στα 44,5 εκ. περίπου, και οι υπολογισμοί σε αυτό το σύγγραμμα γίνονται με βάση αυτόν τον πήχη. Η Επιγραφή του Σιλωάμ, για παράδειγμα, αναφέρει ότι το μήκος της σήραγγας νερού που κατασκεύασε ο Βασιλιάς Εζεκίας ήταν 1.200 πήχεις. Σύμφωνα με σύγχρονες μετρήσεις, αυτή η σήραγγα έχει μήκος 533 μέτρα. Έτσι λοιπόν, υπολογίζοντας με βάση αυτούς τους αριθμούς, καταλήγουμε σε έναν πήχη 44,4 εκατοστών. Επίσης, πολλά κτίρια και κλειστοί χώροι που ανασκάφηκαν στην Παλαιστίνη μπορούν να μετρηθούν με ακέραια πολλαπλάσια αυτής της μονάδας, γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι ο πήχης ήταν γύρω στα 44,5 εκ.

Προφανώς οι Ισραηλίτες χρησιμοποιούσαν και έναν μεγαλύτερο πήχη, ο οποίος ήταν κατά μία παλάμη (7,4 εκ.) μακρύτερος από τον «κοινό» πήχη. Αυτός ο μεγαλύτερος πήχης, μήκους περίπου 51,8 εκ., χρησιμοποιήθηκε στις μετρήσεις του ναού που είδε σε όραμα ο Ιεζεκιήλ. (Ιεζ 40:5) Πιθανόν να υπήρχε και μικρός πήχης, του οποίου το μήκος υπολογιζόταν σε 38 εκ. περίπου, μετρώντας από τον αγκώνα μέχρι τις αρθρώσεις των δαχτύλων της κλειστής παλάμης.—Κρ 3:16, υποσ.

ΠΙΑΪΡΩΘ

(Πιαϊρώθ).

Η τελευταία τοποθεσία όπου στρατοπέδευσαν οι Ισραηλίτες προτού διασχίσουν την Ερυθρά Θάλασσα. (Αρ 33:7, 8) Αφού στρατοπέδευσαν «στην Εθάμ, στις παρυφές της ερήμου» (Εξ 13:20), ο Μωυσής έλαβε από τον Ιεχωβά Θεό την οδηγία να «γυρίσουν πίσω και να στρατοπεδεύσουν μπροστά στην Πιαϊρώθ, ανάμεσα στη Μιγδώλ και στη θάλασσα, απέναντι από τη Βάαλ-σεφών». (Εξ 14:1, 2) Αν γνωρίζαμε σήμερα πού βρισκόταν η Μιγδώλ και η Βάαλ-σεφών, δεν θα ήταν δύσκολο να προσδιορίσουμε τη θέση της Πιαϊρώθ. Ωστόσο, δεν το γνωρίζουμε αυτό, και οι απόπειρες που έχουν γίνει να συνδεθούν αυτά τα τοπωνύμια, καθώς και η ονομασία της Πιαϊρώθ, με ορισμένες τοποθεσίες κατά μήκος του αρχαίου ανατολικού συνόρου της Αιγύπτου είναι ποικίλες και αδιέξοδες. Γι’ αυτόν το λόγο, ορισμένα άλλα γεωγραφικά στοιχεία που περιέχει η ίδια η αφήγηση φαίνεται να είναι αυτά που παρέχουν την καλύτερη βάση για να πάρουμε κάποια ιδέα τού πού βρισκόταν η Πιαϊρώθ.

Η Πιαϊρώθ βρισκόταν κοντά στην Ερυθρά Θάλασσα, σε ένα σημείο όπου η μόνη οδός διαφυγής από τις προελαύνουσες αιγυπτιακές δυνάμεις περνούσε μέσα από την ίδια τη θάλασσα. Σε εκείνο το σημείο η θάλασσα πρέπει να είχε αρκετό βάθος, ώστε να είναι δυνατόν να “χωριστούν στα δύο” τα νερά, δημιουργώντας ένα πέρασμα στη «μέση της θάλασσας», και να σχηματίσουν «τείχος» και στις δύο πλευρές. (Εξ 14:16, 21, 22) Καμιά τοποθεσία Β του Κόλπου του Σουέζ δεν θα μπορούσε να πληροί επαρκώς αυτές τις προϋποθέσεις. Είναι αλήθεια ότι πολλοί σύγχρονοι λόγιοι υποστηρίζουν τη θεωρία ότι η διάβαση έγινε στην περιοχή των ρηχών Πικρών Λιμνών, η οποία αρχίζει περίπου 25 χλμ. Β του Σουέζ. Ωστόσο, αυτή η άποψη συνδυάζεται είτε με άρνηση του θαυματουργικού χαρακτήρα της διάβασης (προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι διάβηκαν απλώς ένα έλος ή βάλτο) είτε με την αντίληψη ότι στην αρχαιότητα το βόρειο άκρο της Ερυθράς Θάλασσας έφτανε μέχρι πάνω, στην περιοχή των Πικρών Λιμνών, και ότι τα νερά εκεί είχαν πολύ μεγαλύτερο βάθος τότε, ενώ τα αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι έχουν σημειωθεί ελάχιστες μεταβολές στο επίπεδο του νερού από τότε.

Γι’ αυτόν το λόγο, η εκδοχή που είχαν προωθήσει παλαιότεροι λόγιοι (του 19ου αιώνα) φαίνεται ότι εξακολουθεί να είναι αυτή που ταιριάζει καλύτερα με τα στοιχεία της Βιβλικής ιστορίας. Η Πιαϊρώθ βρίσκεται προφανώς στη στενή πεδιάδα που εκτείνεται στους νοτιοανατολικούς πρόποδες του Τζέμπελ Άτακα, περίπου 20 χλμ. ΝΔ του Σουέζ. Θεωρείται ότι η διάβαση ξεκίνησε από το ακρωτήριο Ρας Άτακα και συνεχίστηκε διαμέσου του πυθμένα της θάλασσας ως τα περίχωρα της όασης Αγιούν Μούσα στην απέναντι ακτή. Ο πυθμένας σε αυτό το σημείο βαθαίνει σταδιακά και από τις δύο όχθες επειδή υπάρχουν αμμώδη αβαθή που εκτείνονται σε απόσταση 3 χλμ. από την κάθε πλευρά. Το μέγιστο βάθος νερού κοντά στο μέσο αυτής της διαδρομής είναι περίπου 15 μ. Η απόσταση ανάμεσα στις δύο όχθες είναι περίπου 10 χλμ., απόσταση που άφηνε επαρκή χώρο για να διασχίσουν τον πυθμένα οι πιθανόν τρία εκατομμύρια Ισραηλίτες, και συγχρόνως να περάσουν από τη θαυματουργική διάβαση και οι στρατιωτικές δυνάμεις του Φαραώ, στην προσπάθειά τους να προφτάσουν το πλήθος των Ισραηλιτών.—Βλέπε ΕΞΟΔΟΣ (Η Πορεία της Εξόδου).

Αυτή η άποψη συμπίπτει γενικά με την παράδοση που αναφέρει ο Ιώσηπος—Ιουδαίος ιστορικός του πρώτου αιώνα Κ.Χ.—ότι οι Ισραηλίτες, προτού περάσουν απέναντι, ήταν “αποκλεισμένοι ανάμεσα σε απρόσιτους γκρεμούς και στη θάλασσα”. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Β΄, 324 [xv, 3]) Επίσης, το γεγονός ότι το έθνος των Ισραηλιτών “γύρισε πίσω”, πηγαίνοντας από την Εθάμ στην τοποθεσία που περιγράφεται πιο πάνω, εναρμονίζεται καλά με την πρόβλεψη του Ιεχωβά ότι ο Φαραώ θα έλεγε για αυτούς: «Περιπλανιούνται στον τόπο σε κατάσταση σύγχυσης. Η έρημος τους έχει περικλείσει». (Εξ 14:3) Αυτό δεν θα μπορούσε να ισχύει για τοποθεσίες Β του Σουέζ. Η θέση της Πιαϊρώθ κοντά στο Τζέμπελ Άτακα αφήνει επίσης το περιθώριο για μια γρήγορη προέλαση των δυνάμεων του Φαραώ εναντίον των Ισραηλιτών που προσπαθούσαν να διαφύγουν, μέσω μιας πολυσύχναστης οδού από τη Μέμφιδα (που πιθανώς ήταν η πρωτεύουσα της Αιγύπτου εκείνη την εποχή) ως τη Χερσόνησο του Σινά.—Εξ 14:4-9.

Παρ’ όλο που αυτή η θέση της Πιαϊρώθ εναρμονίζεται με τα γεωγραφικά στοιχεία πρέπει να θεωρείται υποθετική μόνο, εξαρτώμενη από τυχόν μελλοντική επιβεβαίωση.

ΠΙΒΕΣΕΘ

(Πιβεσέθ) [αιγυπτιακής προέλευσης· σημαίνει «Οίκος της [θεάς] Βαστίτ»].

Πόλη που αναφέρεται μαζί με την Ων (Ηλιούπολη) στο εδάφιο Ιεζεκιήλ 30:17, σε μια προφητεία εναντίον της Αιγύπτου. Η απόδοση της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα ταυτίζει την Πιβεσέθ με μια αρχαία πόλη της περιοχής του Δέλτα που ονομαζόταν Βούβαστις, τα ερείπια της οποίας βρίσκονται στο Τελλ Μπάστα, περίπου 70 χλμ. ΒΒΑ του Καΐρου, κοντά στη σημερινή πόλη Ζαγκαζίγκ. Το όνομα της αρχαίας πόλης, όπως εμφανίζεται σε αιγυπτιακές επιγραφές, παρουσιάζει σαφή ομοιότητα με την εβραϊκή ονομασία Πιβεσέθ.

Η Πιβεσέθ, ή αλλιώς Βούβαστις, ήταν το κέντρο λατρείας της θεάς Βαστίτ ή Βαστ, μιας αιλουρόμορφης θεάς που συχνά παριστάνεται με κεφάλι γάτας. Η ύπαρξη ενός μεγάλου νεκροταφείου για γάτες κοντά στην πόλη πιστοποιεί την εξέχουσα θέση που κατείχε η λατρεία της εκεί. Κάθε χρόνο γινόταν προς τιμήν της Βαστίτ μια γιορτή η οποία προσέλκυε χιλιάδες προσκυνητές από όλα τα μέρη της χώρας.

Μολονότι η Πιβεσέθ ήταν η πρωτεύουσα του 18ου νομού της Κάτω Αιγύπτου, έφτασε στο απόγειο της πολιτικής της ακμής την εποχή των Λίβυων ηγεμόνων της Αιγύπτου η οποία άρχισε με τον Φαραώ Σισάκ, σύγχρονο του Σολομώντα και του Ροβοάμ. (1Βα 11:40· 14:25, 26) Η Πιβεσέθ ήταν βασιλική πόλη του Σισάκ. Η προφητεία του Ιεζεκιήλ αναφέρεται στην κατάκτηση της Αιγύπτου από τη Βαβυλώνα, κατά την οποία η Πιβεσέθ επρόκειτο να καταληφθεί. Αργότερα οι Πέρσες κατέστρεψαν την πόλη, και σήμερα απομένουν μόνο τα ερείπια της αρχαίας τοποθεσίας.

ΠΙΘΗΚΟΣ

[εβρ., κωφ].

Οι πίθηκοι που εισήγαγε ο Βασιλιάς Σολομών ίσως ανήκαν σε ένα είδος μαϊμούδων με μακριά ουρά το οποίο, σύμφωνα με αρχαίους συγγραφείς, ήταν ιθαγενές της Αιθιοπίας. (1Βα 10:22· 2Χρ 9:21) Το ότι η εβραϊκή λέξη κωφ μπορεί να συγγενεύει με τη σανσκριτική λέξη κάπι, καθώς και το ότι τα παγώνια θεωρούνται ιθαγενή της νοτιοανατολικής Ασίας, έχει οδηγήσει κάποιους στο συμπέρασμα πως οι πίθηκοι μεταφέρονταν με το στόλο του Σολομώντα από την Ινδία ή τη Σρι Λάνκα. Εντούτοις, αυτά τα εισαγόμενα είδη δεν ήταν απαραίτητο να έρχονται απευθείας από τη χώρα προέλευσής τους ούτε από την ίδια περιοχή, αν λάβουμε υπόψη ότι, σύμφωνα με τις ενδείξεις, υπήρχαν εμπορικές συναλλαγές μεταξύ Ινδίας και Αφρικής ακόμη και πριν από την εποχή του Σολομώντα.—Βλέπε ΘΑΡΣΕΙΣ Αρ. 4· ΠΑΓΩΝΙ.

ΠΙΘΩΜ

(Πιθώμ) [αιγυπτιακής προέλευσης· σημαίνει «Οίκος [Ναός] του Ατούμ»].

Η μία από τις δύο πόλεις αποθήκευσης που οικοδόμησαν οι υποδουλωμένοι Ισραηλίτες στην Αίγυπτο. Η άλλη ήταν η Ρααμσής. (Εξ 1:11) Η τοποθεσία της Πιθώμ δεν έχει προσδιοριστεί επακριβώς. Οι αρχαιολόγοι καταλήγουν σε κάποια συμπεράσματα επηρεασμένοι προφανώς από την επικρατούσα άποψη ότι ο Φαραώ της καταδυνάστευσης των Ισραηλιτών ήταν ο Ραμσής Β΄, άποψη η οποία δεν έχει στερεά θεμέλια.—Βλέπε ΡΑΑΜΣΗΣ, ΡΑΜΕΣΣΗΣ.

ΠΙΚΡΑ ΧΟΡΤΑ

[εβρ., μερορίμ].

Μαζί με το ψητό αρνί και το άζυμο ψωμί, οι Ισραηλίτες έπρεπε να φάνε πικρά χόρτα τη νύχτα του Πάσχα (Εξ 12:8), και αυτή η διευθέτηση συνέχισε να ισχύει σε όλους τους μετέπειτα εορτασμούς του Πάσχα. (Αρ 9:11) Τίποτα το συγκεκριμένο δεν λέγεται για το είδος ή τα είδη των πικρών χόρτων. Προφανώς, ο σκοπός που εξυπηρετούσαν αυτά τα πικρά χόρτα ήταν να υπενθυμίζουν στους Ισραηλίτες την πικρή εμπειρία των δεσμών της Αιγύπτου.

Ο ίδιος εβραϊκός όρος (μερορίμ) εμφανίζεται στο εδάφιο Θρήνοι 3:15 και συνήθως αποδίδεται «πικρία» ή «πίκρες», μολονότι μερικοί διατείνονται ότι η ορθή μετάφραση θα ήταν «πικρά χόρτα» ώστε να υπάρχει αντιστοιχία με την αψιθιά που αναφέρεται στο ίδιο εδάφιο.

ΠΙΛΑΤΟΣ

(Πιλάτος).

Ρωμαίος κυβερνήτης της Ιουδαίας στη διάρκεια της επίγειας διακονίας του Ιησού. (Λου 3:1) Αφότου ο Αρχέλαος, ο γιος του Ηρώδη του Μεγάλου, καθαιρέθηκε από εθνάρχης της Ιουδαίας, ο αυτοκράτορας διόριζε επάρχους για τη διακυβέρνηση της επαρχίας, και ο Πιλάτος ήταν προφανώς ο πέμπτος από αυτούς. Ο Τιβέριος τον διόρισε το 26 Κ.Χ., και η διακυβέρνησή του διήρκεσε δέκα χρόνια.

Λίγα πράγματα είναι γνωστά γύρω από το πρόσωπο του Πόντιου Πιλάτου. Η μοναδική περίοδος της ζωής του για την οποία υπάρχουν ιστορικά στοιχεία είναι το διάστημα κατά το οποίο διατέλεσε κυβερνήτης της Ιουδαίας. Η μόνη γνωστή επιγραφή που φέρει το όνομά του βρέθηκε το 1961 στην Καισάρεια. Αυτή αναφέρει επίσης το “Tiberieum”, ένα κτίριο που αφιέρωσε ο Πιλάτος προς τιμήν του Τιβέριου.

Ως εκπρόσωπος του αυτοκράτορα, ο κυβερνήτης ασκούσε απόλυτο έλεγχο στην επαρχία. Είχε την εξουσία να επιβάλλει τη θανατική ποινή, και σύμφωνα με την άποψη όσων υποστηρίζουν ότι το Σάνχεδριν μπορούσε να απαγγείλει θανατική ποινή, αυτό το Ιουδαϊκό δικαστήριο έπρεπε να εξασφαλίσει την επικύρωση από τον κυβερνήτη ώστε να ισχύει μια τέτοια καταδίκη. (Παράβαλε Ματ 26:65, 66· Ιωα 18:31.) Εφόσον η επίσημη κατοικία του Ρωμαίου άρχοντα βρισκόταν στην Καισάρεια (παράβαλε Πρ 23:23, 24), το κύριο σώμα του ρωμαϊκού στρατεύματος στάθμευε εκεί, ενώ μια μικρότερη δύναμη ήταν τοποθετημένη στην Ιερουσαλήμ. Σύμφωνα με το έθιμο, όμως, ο κυβερνήτης διέμενε στην Ιερουσαλήμ κατά τις εορταστικές περιόδους (όπως το Πάσχα) και έφερνε μαζί του στρατιωτικές ενισχύσεις. Η σύζυγος του Πιλάτου ήταν μαζί του στην Ιουδαία (Ματ 27:19), και αυτό συνέβαινε λόγω μιας προγενέστερης αλλαγής στην κυβερνητική πολιτική της Ρώμης όσον αφορά τους κυβερνήτες που βρίσκονταν σε επικίνδυνους διορισμούς.

Η θητεία του Πιλάτου στο αξίωμά του δεν υπήρξε ειρηνική. Σύμφωνα με τον Ιουδαίο ιστορικό Ιώσηπο, ο Πιλάτος ξεκίνησε άσχημα τις σχέσεις του με τους Ιουδαίους υπηκόους του. Έστειλε νύχτα στην Ιερουσαλήμ Ρωμαίους στρατιώτες που μετέφεραν λάβαρα με παραστάσεις του αυτοκράτορα. Αυτή η κίνηση προκάλεσε έντονη δυσαρέσκεια. Μια αντιπροσωπεία Ιουδαίων πήγε στην Καισάρεια με σκοπό να διαμαρτυρηθεί για τα λάβαρα και να ζητήσει την απομάκρυνσή τους. Έπειτα από πέντε ημέρες διαπραγματεύσεων, ο Πιλάτος προσπάθησε να εκφοβίσει όσους πρόβαλλαν αυτό το αίτημα απειλώντας τους με εκτέλεση από τους στρατιώτες του, αλλά η αποφασιστικότητα με την οποία εκείνοι αρνήθηκαν να υποχωρήσουν τον ανάγκασε να ικανοποιήσει το αίτημά τους.—Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΗ΄, 55-59 (iii, 1).

Ο Φίλων, ένας Ιουδαίος συγγραφέας του πρώτου αιώνα Κ.Χ. από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, περιγράφει μια κάπως παρόμοια ενέργεια του Πιλάτου η οποία προκάλεσε διαμαρτυρίες. Αυτή τη φορά επρόκειτο για κάποιες χρυσές ασπίδες που έφεραν τα ονόματα του Πιλάτου και του Τιβέριου, τις οποίες τοποθέτησε ο Πιλάτος στα διαμερίσματά του στην Ιερουσαλήμ. Οι Ιουδαίοι προσέφυγαν στον αυτοκράτορα στη Ρώμη, και ο Πιλάτος διατάχθηκε να μεταφέρει τις ασπίδες στην Καισάρεια.—Πρεσβεία προς Γάιον, XXXVIII, 299-305.

Ο Ιώσηπος αναφέρει άλλη μια αναταραχή. Για την κατασκευή ενός υδραγωγείου που θα έφερνε νερό στην Ιερουσαλήμ από απόσταση περίπου 40 χλμ., ο Πιλάτος χρησιμοποίησε χρήματα από το θησαυροφυλάκιο του ναού της Ιερουσαλήμ. Μεγάλα πλήθη διαμαρτυρήθηκαν για αυτή την ενέργεια όταν ο Πιλάτος επισκέφτηκε την πόλη. Ο Πιλάτος έβαλε μεταμφιεσμένους στρατιώτες να αναμειχθούν με το πλήθος και, όταν τους δόθηκε το σύνθημα, αυτοί επιτέθηκαν στον κόσμο, με αποτέλεσμα τον τραυματισμό ορισμένων Ιουδαίων και το θάνατο άλλων. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΗ΄, 60-62 [iii, 2]· Ο Ιουδαϊκός Πόλεμος, Β΄, 175-177 [ix, 4]) Όπως φαίνεται, το έργο ολοκληρώθηκε. Έχει διατυπωθεί πολλές φορές η άποψη ότι η συγκεκριμένη σύγκρουση είναι η περίπτωση κατά την οποία ο Πιλάτος “ανέμειξε το αίμα των Γαλιλαίων με τις θυσίες τους”, όπως αναγράφεται στο εδάφιο Λουκάς 13:1. Από αυτή την έκφραση φαίνεται ότι εκείνοι οι Γαλιλαίοι σφαγιάστηκαν μέσα στην περιοχή του ναού. Δεν υπάρχει τρόπος να καθορίσουμε κατά πόσον αυτό το περιστατικό σχετίζεται με εκείνο που περιγράφει ο Ιώσηπος ή πρόκειται για ξεχωριστή περίπτωση. Εντούτοις, εφόσον οι Γαλιλαίοι ήταν υπήκοοι του Ηρώδη Αντίπα, του περιφερειακού διοικητή της Γαλιλαίας, αυτή η σφαγή μπορεί, αν μη τι άλλο, να συντέλεσε στην έχθρα που υπήρχε μεταξύ του Πιλάτου και του Ηρώδη μέχρι την εποχή της δίκης του Ιησού.—Λου 23:6-12.

Η Δίκη του Ιησού. Την αυγή της 14ης Νισάν του 33 Κ.Χ. οι Ιουδαίοι ηγέτες έφεραν στον Πιλάτο τον Ιησού. Επειδή εκείνοι δεν έμπαιναν στο χώρο του ανακτόρου του Εθνικού άρχοντα, βγήκε ο Πιλάτος έξω σε αυτούς και τους ρώτησε ποια ήταν η κατηγορία εναντίον του Ιησού. Σύμφωνα με τις κατηγορίες τους, ο Ιησούς ήταν υπονομευτής, υποστήριζε τη μη πληρωμή των φόρων και έλεγε ότι ήταν βασιλιάς, ανταγωνιζόμενος έτσι τον Καίσαρα. Όταν τους ειπώθηκε να πάρουν τον Ιησού και να τον δικάσουν μόνοι τους, οι κατήγοροί του απάντησαν ότι δεν ήταν νόμιμο να σκοτώσουν αυτοί κανέναν. Τότε ο Πιλάτος πήρε τον Ιησού μέσα στο ανάκτορο και τον ανέκρινε σχετικά με τις κατηγορίες. (ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 2, σ. 741) Επιστρέφοντας στους κατηγόρους, ο Πιλάτος ανακοίνωσε ότι δεν έβρισκε κανένα σφάλμα στον κατηγορούμενο. Οι κατηγορίες συνεχίστηκαν και, όταν ο Πιλάτος έμαθε ότι ο Ιησούς ήταν από τη Γαλιλαία, τον έστειλε στον Ηρώδη Αντίπα. Ο Ηρώδης, δυσαρεστημένος επειδή ο Ιησούς αρνήθηκε να εκτελέσει κάποιο σημείο, τον υπέβαλε σε κακομεταχείριση και χλευασμό και τον έστειλε πίσω στον Πιλάτο.

Οι Ιουδαίοι ηγέτες και ο λαός συγκεντρώθηκαν και πάλι, και ο Πιλάτος κατέβαλε νέες προσπάθειες για να μην καταδικάσει έναν αθώο σε θάνατο, ρωτώντας το πλήθος αν ήθελαν να απελευθερωθεί ο Ιησούς σύμφωνα με το έθιμο που υπήρχε να ελευθερώνεται ένας φυλακισμένος σε κάθε γιορτή του Πάσχα. Αντίθετα, το πλήθος, παρακινούμενο από τους θρησκευτικούς του ηγέτες, κραύγασε να απελευθερωθεί ο Βαραββάς—ένας ληστής, δολοφόνος και στασιαστής. Οι επανειλημμένες προσπάθειες που έκανε ο Πιλάτος για να ελευθερώσει τον κατηγορούμενο είχαν ως μοναδικό αποτέλεσμα να δυναμώσουν οι φωνές οι οποίες ζητούσαν να κρεμαστεί ο Ιησούς στο ξύλο. Φοβούμενος ότι θα ξεσπούσε οχλαγωγία και επιζητώντας να κατευνάσει το πλήθος, ο Πιλάτος ενέδωσε στις επιθυμίες τους, πλένοντας τα χέρια του με νερό σαν να τα καθάριζε από την ενοχή αίματος. Κάποια στιγμή πριν από αυτό, η σύζυγος του Πιλάτου τον είχε πληροφορήσει για το ανησυχητικό όνειρό της σχετικά «με εκείνον το δίκαιο άντρα».—Ματ 27:19.

Στη συνέχεια ο Πιλάτος έβαλε να μαστιγώσουν τον Ιησού. Επίσης οι στρατιώτες τοποθέτησαν στο κεφάλι του ένα αγκάθινο στεφάνι και τον έντυσαν με βασιλική στολή. Και πάλι ο Πιλάτος εμφανίστηκε ενώπιον του πλήθους, επανέλαβε την κατηγορηματική του δήλωση ότι δεν είχε βρει καμιά ενοχή στον Ιησού και έφερε τον Ιησού έξω, ενώπιόν τους, με τη στολή του και το αγκάθινο στεφάνι. Όταν ο Πιλάτος φώναξε: «Να ο άνθρωπος!» οι ηγέτες του λαού επανέλαβαν την αξίωσή τους να κρεμαστεί στο ξύλο, αποκαλύπτοντας τώρα για πρώτη φορά την κατηγορία τους περί βλασφημίας. Ακούγοντάς τους να αναφέρουν ότι ο Ιησούς έκανε τον εαυτό του γιο του Θεού, ο Πιλάτος ανησύχησε ακόμη περισσότερο και πήρε τον Ιησού μέσα για περαιτέρω ανάκριση. Οι τελευταίες προσπάθειες που κατέβαλε για να τον απελευθερώσει έκαναν τους Ιουδαίους εναντιουμένους να προειδοποιήσουν τον Πιλάτο πως κινδύνευε να κατηγορηθεί ότι στρεφόταν εναντίον του Καίσαρα. Ακούγοντας αυτή την απειλή, ο Πιλάτος έφερε έξω τον Ιησού και κάθησε στη δικαστική έδρα. Όταν ο Πιλάτος φώναξε: «Να ο βασιλιάς σας!» αυτοί απλώς ξανάρχισαν να κραυγάζουν ζητώντας να κρεμαστεί εκείνος στο ξύλο και διακήρυξαν: «Δεν έχουμε βασιλιά εκτός από τον Καίσαρα». Τότε ο Πιλάτος τούς παρέδωσε τον Ιησού για να κρεμαστεί στο ξύλο.—Ματ 27:1-31· Μαρ 15:1-15· Λου 23:1-25· Ιωα 18:28-40· 19:1-16.

Ιουδαίοι συγγραφείς, όπως ο Φίλων, περιγράφουν τον Πιλάτο ως άκαμπτο, πείσμονα άνθρωπο. (Πρεσβεία προς Γάιον, XXXVIII, 301) Ωστόσο, οι πράξεις των ίδιων των Ιουδαίων μπορεί να ευθύνονταν σε μεγάλο βαθμό για τα σκληρά μέτρα που είχε πάρει εναντίον τους ο κυβερνήτης. Όπως και να έχουν τα πράγματα, οι αφηγήσεις των Ευαγγελίων μάς παρέχουν επακριβή ενόραση όσον αφορά την ιδιοσυγκρασία αυτού του ανθρώπου. Ο τρόπος με τον οποίο προσέγγιζε τα πράγματα ήταν χαρακτηριστικός για έναν Ρωμαίο άρχοντα, ο δε λόγος του κοφτός και απερίφραστος. Ενώ εξωτερικά επιδείκνυε τη σκεπτικιστική στάση ενός κυνικού ατόμου, όπως στην περίπτωση που είπε: «Τι είναι αλήθεια;», εντούτοις εκδήλωσε φόβο, πιθανώς δεισιδαιμονικό φόβο, ακούγοντας ότι είχε να κάνει με κάποιον που ισχυριζόταν ότι ήταν γιος του Θεού. Αν και είναι φανερό ότι δεν ήταν υποχωρητικός χαρακτήρας, επέδειξε την έλλειψη ακεραιότητας που διακρίνει τους πολιτικούς. Ανησυχούσε πρωτίστως για τη θέση του, για το τι θα έλεγαν οι ανώτεροί του αν άκουγαν ότι συνέβησαν και άλλες ταραχές στην επαρχία του, και φοβόταν μήπως δώσει την εντύπωση ότι ήταν υπερβολικά ανεκτικός με εκείνους που κατηγορούνταν για στασιασμό. Ο Πιλάτος κατάλαβε ότι ο Ιησούς ήταν αθώος και ότι το κίνητρο των κατηγόρων του ήταν ο φθόνος. Παρ’ όλα αυτά, ενέδωσε στο πλήθος και τους παρέδωσε για σφαγή ένα αθώο θύμα αντί να διακινδυνεύσει κάποιο πλήγμα στην πολιτική του σταδιοδρομία.

Ως μέρος των “ανώτερων εξουσιών”, ο Πιλάτος ασκούσε εξουσία με την ανοχή του Θεού. (Ρω 13:1) Έφερε την ευθύνη της απόφασής του—ευθύνη που δεν μπορούσε να ξεπλύνει το νερό. Το όνειρο της συζύγου του είχε προφανώς θεϊκή προέλευση, όπως είχαν και ο σεισμός, το ασυνήθιστο σκοτάδι και το σκίσιμο της κουρτίνας που συνέβησαν εκείνη την ημέρα. (Ματ 27:19, 45, 51-54· Λου 23:44, 45) Το όνειρό της θα έπρεπε να είχε προειδοποιήσει τον Πιλάτο ότι δεν επρόκειτο για συνηθισμένη δίκη ούτε για συνηθισμένο κατηγορούμενο. Ωστόσο, όπως είπε ο Ιησούς, εκείνος που τον είχε παραδώσει στον Πιλάτο “είχε τη μεγαλύτερη ενοχή αμαρτίας”. (Ιωα 19:10, 11) Ο Ιούδας, ο οποίος πρωταρχικά πρόδωσε τον Ιησού, χαρακτηρίστηκε “γιος της καταστροφής”. (Ιωα 17:12) Όσοι Φαρισαίοι ήταν ένοχοι συνέργειας στην πλεκτάνη εναντίον της ζωής του Ιησού περιγράφηκαν ως “υποψήφιοι για τη Γέεννα”. (Ματ 23:15, 33· παράβαλε Ιωα 8:37-44.) Ιδιαίτερα ο αρχιερέας, ο οποίος ήταν επικεφαλής του Σάνχεδριν, ήταν υπεύθυνος ενώπιον του Θεού για το ότι παρέδωσε τον Γιο του Θεού σε αυτόν τον Εθνικό άρχοντα για να καταδικαστεί σε θάνατο. (Ματ 26:63-66) Η ενοχή του Πιλάτου δεν ήταν ίση με τη δική τους, αλλά η πράξη του ήταν άκρως αξιόμεμπτη.

Η αντιπάθεια του Πιλάτου για τους υποκινητές αυτού του εγκλήματος φάνηκε προφανώς από την επιγραφή που είπε να βάλουν πάνω από τον κρεμασμένο Ιησού, η οποία τον προσδιόριζε ως “τον Βασιλιά των Ιουδαίων”, καθώς και από τον απότομο τρόπο με τον οποίο αρνήθηκε να την αλλάξει, λέγοντας: «Ό,τι έγραψα έγραψα». (Ιωα 19:19-22) Όταν ο Ιωσήφ από την Αριμαθαία ζήτησε το νεκρό σώμα, ο Πιλάτος, αφού πρώτα επέδειξε επιμέλεια χαρακτηριστική Ρωμαίου αξιωματούχου με το να βεβαιωθεί ότι ο Ιησούς ήταν νεκρός, ικανοποίησε το αίτημα. (Μαρ 15:43-45) Στην ανησυχία που εξέφρασαν οι πρωθιερείς και οι Φαρισαίοι ότι το σώμα θα μπορούσε να κλαπεί, εκείνος απάντησε κοφτά: «Έχετε φρουρά. Πηγαίνετε, ασφαλίστε τον όπως ξέρετε».—Ματ 27:62-65.

Καθαίρεση και Θάνατος. Ο Ιώσηπος αναφέρει ότι μεταγενέστερα η καθαίρεση του Πιλάτου ήταν αποτέλεσμα των καταγγελιών που έκαναν οι Σαμαρείτες στον αμέσως ανώτερο του Πιλάτου τον Βιτέλλιο, κυβερνήτη της Συρίας. Η καταγγελία αφορούσε το ότι ο Πιλάτος είχε διατάξει τη σφαγή ορισμένων Σαμαρειτών οι οποίοι, παρασυρμένοι από κάποιον απατεώνα, συγκεντρώθηκαν στο Όρος Γαριζίν ελπίζοντας να ανακαλύψουν ιερούς θησαυρούς που υποτίθεται ότι είχε κρύψει εκεί ο Μωυσής. Ο Βιτέλλιος διέταξε τον Πιλάτο να πάει στη Ρώμη και να εμφανιστεί ενώπιον του Τιβέριου, και τοποθέτησε στη θέση του τον Μάρκελλο. Ο Τιβέριος πέθανε το 37 Κ.Χ. ενόσω ο Πιλάτος ταξίδευε ακόμη για τη Ρώμη. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΗ΄, 85-87 [iv, 1]· ΙΗ΄, 88, 89 [iv, 2]) Η ιστορία δεν παρέχει αξιόπιστα στοιχεία σχετικά με τα τελικά αποτελέσματα της δίκης του. Ο ιστορικός Ευσέβιος, που έζησε στα τέλη του τρίτου και στις αρχές του τέταρτου αιώνα, ισχυρίζεται ότι ο Πιλάτος υποχρεώθηκε να αυτοκτονήσει στη διάρκεια της διακυβέρνησης του Γάιου (Καλιγούλα), διαδόχου του Τιβέριου.—Η Εκκλησιαστική Ιστορία, 2, 7, 1.

[Εικόνα στη σελίδα 665]

Επιγραφή που ανακαλύφτηκε στην Καισάρεια το 1961 και κατονομάζει τον Πόντιο Πιλάτο

ΠΙΡΑΘΩΝ

(Πιραθών), ΠΙΡΑΘΩΝΙΤΗΣ (Πιραθωνίτης) [Της (Από την) Πιραθών].

Η Πιραθών ήταν κωμόπολη του Εφραΐμ «στο βουνό του Αμαληκίτη». Προφανώς όποιος κατοικούσε στην Πιραθών ήταν γνωστός ως «Πιραθωνίτης», όπως ο Χιλέλ και αργότερα ο Βεναΐας, ένας από τους κραταιούς άντρες του Δαβίδ. Ο γιος του Χιλέλ, ο Κριτής Αβδών, θάφτηκε εκεί. (Κρ 12:13, 15· 2Σα 23:8, 30· 1Χρ 11:31· 27:14) Η Φαράτα, η οποία βρίσκεται περίπου 10 χλμ. Δ της πιθανολογούμενης θέσης της Συχέμ, ταυτίζεται κατά μία πιθανή εκδοχή με την Πιραθών.

ΠΙΡΑΜ

(Πιράμ) [Ζέβρα].

Ο Αμορραίος βασιλιάς της Ιαρμούθ την εποχή που ο Ισραήλ μπήκε στην Υποσχεμένη Γη. Ο Πιράμ συμμάχησε με τέσσερις άλλους Αμορραίους βασιλιάδες συνωμοτώντας εναντίον των Γαβαωνιτών, οι οποίοι είχαν κάνει ειρήνη με τον Ιησού του Ναυή. Στη μάχη που ακολούθησε, ο Πιράμ και οι άλλοι βασιλιάδες κατέφυγαν σε μια σπηλιά στη Μακκηδά, την οποία οι Ισραηλίτες σφράγισαν μέχρι να τελειώσει η σύρραξη. Στη συνέχεια, ο Πιράμ και οι άλλοι θανατώθηκαν, κρεμάστηκαν πάνω σε ξύλα μέχρι το βράδυ και θάφτηκαν στην ίδια σπηλιά.—Ιη 10:1-27.

ΠΙΣΙΔΙΑ

(Πισιδία).

Περιοχή στην ενδοχώρα της νότιας Μικράς Ασίας. Επρόκειτο για ορεινή περιοχή που καταλάμβανε το δυτικό τμήμα της οροσειράς του Ταύρου και βρισκόταν Β της Παμφυλίας και Ν της Γαλατικής Φρυγίας, με την Καρία και τη Λυκία στα Δ και τη Λυκαονία στα Α. Η περιοχή πιστεύεται ότι είχε μήκος περίπου 190 χλμ. από τα Α στα Δ και πλάτος περίπου 80 χλμ. Είχε πολλά ψηλά βουνά που τα διέκοπταν κοιλάδες και ορεινοί ποταμοί. Είχε επίσης δάση και λιβάδια.

Ο λαός της Πισιδίας ήταν άγριος και πολεμοχαρής, και οι διάφορες φυλές του σχημάτιζαν ομάδες ληστών. Αυτοί οι ορεσίβιοι ήταν δύσκολο να τεθούν υπό έλεγχο, ενώ η επίδραση του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού πάνω τους ήταν πολύ βραδεία. Οι Ρωμαίοι ανέθεσαν στον Γαλάτη Βασιλιά Αμύντα το έργο της καθυπόταξής τους, αλλά αυτός πέθανε προτού το επιτελέσει. Η Πισιδία ενσωματώθηκε στη ρωμαϊκή επαρχία της Γαλατίας το 25 Π.Κ.Χ., και το 6 Π.Κ.Χ. τοποθετήθηκαν φρουρές σε αποικίες εκείνης της περιοχής προκειμένου να επιτηρούν το λαό. Αυτές οι αποικίες διοικούνταν από την Αντιόχεια, μια πόλη κοντά στα σύνορα Πισιδίας και Φρυγίας. (Βλέπε ΑΝΤΙΟΧΕΙΑ Αρ. 2.) Το 74 Κ.Χ., το νότιο τμήμα της Πισιδίας συνενώθηκε με την Παμφυλία και τη Λυκία σε μια ρωμαϊκή επαρχία. Η βόρεια περιοχή παρέμεινε μέρος της επαρχίας της Γαλατίας μέχρις ότου περιλήφθηκε, μετά την εποχή των αποστόλων, σε μια νέα επαρχία που ονομαζόταν Πισιδία.

Ο απόστολος Παύλος πέρασε από την Πισιδία στη διάρκεια της πρώτης ιεραποστολικής περιοδείας του, ταξιδεύοντας από τα παράλια της Παμφυλίας μέχρι την Αντιόχεια της Πισιδίας διαμέσου των βουνών. (Πρ 13:13, 14) Επίσης, πέρασε από την Πισιδία στο ταξίδι της επιστροφής. (Πρ 14:21, 24) Οι κακοποιοί και οι ορμητικοί ορεινοί ποταμοί αυτής της περιοχής θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι ο λόγος για τη δήλωση του Παύλου ότι είχε αντιμετωπίσει «κινδύνους από ποταμούς, κινδύνους από ληστές».—2Κο 11:26.

ΠΙΣΣΑ

Η κολλώδης, υγρή μορφή της ασφάλτου, ένα σκουρόχρωμο μείγμα υδρογονανθράκων. (Βλέπε ΑΣΦΑΛΤΟΣ.) Η λέξη «πίσσα» αποτελεί μετάφραση της εβραϊκής λέξης ζέφεθ.

Η ορυκτή πίσσα είναι εξαιρετικά εύφλεκτη και, αν δεν τροφοδοτείται επαρκώς με αέρα, αναδίδει μεγάλες ποσότητες καπνού όταν καίγεται. Το γέμισμα των χειμάρρων του Εδώμ με πίσσα και η μετατροπή της γης του σε «καιόμενη πίσσα», με καπνό που θα ανέβαινε στον αιώνα, συνθέτουν μια επιτυχημένη εικόνα ολοσχερούς καταστροφής. (Ησ 34:9, 10) Αυτή η περιγραφή συμβάλλει επίσης στον προσδιορισμό της εν λόγω ουσίας, διότι ο Εδώμ βρισκόταν κοντά στη Νεκρά Θάλασσα, στις όχθες της οποίας ξεβράζεται μερικές φορές άσφαλτος ακόμη και σήμερα, προερχόμενη προφανώς από υποθαλάσσια πλέον ιζήματα.

Σύμφωνα με το εδάφιο Έξοδος 2:3, το κιβώτιο από πάπυρο όπου έκρυψαν τον Μωυσή ήταν αλειμμένο και «με άσφαλτο και [με] πίσσα». Ο Ιουδαίος σχολιαστής Ρασί πιθανολογούσε ότι αυτό σήμαινε με άσφαλτο από μέσα και με πίσσα από έξω. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, θα μπορούσε να σημαίνει ένα μείγμα από δύο μέρη της ίδιας βασικής ουσίας τα οποία έχουν όμως διαφορετική πυκνότητα. Λόγου χάρη, στο σύγγραμμα Η Γη και το Βιβλίο (The Land and the Book), ο Γ. Μ. Τόμσον πιθανολογεί ότι το εδάφιο Έξοδος 2:3 «αποκαλύπτει τη διαδικασία με την οποία παρασκεύαζαν την άσφαλτο. Το ορυκτό, όπως βρίσκεται σε αυτή τη χώρα, λιώνει αρκετά εύκολα από μόνο του. Στη συνέχεια, όμως, όταν κρυώσει, είναι εύθρυπτο σαν το γυαλί. Πρέπει να αναμειχθεί με πίσσα ενόσω λιώνει, οπότε σχηματίζει ένα σκληρό, υαλώδες κερί, τελείως αδιαπέραστο από το νερό». (Αναθεώρηση Τζ. Γκραντ, 1910, σ. 200) Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα χρησιμοποιεί τη σύνθετη λέξη ἀσφαλτόπισσα, εννοώντας ένα μείγμα ασφάλτου και πίσσας. Σε κάποια μέρη της Μέσης Ανατολής, η ορυκτή πίσσα χρησιμοποιούνταν ακόμη και πρόσφατα ως επίχρισμα σε ορισμένα σκάφη.

ΠΙΣΤΗ

Η λέξη πίστις του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου μεταδίδει πρωτίστως την ιδέα της βεβαιότητας, της εμπιστοσύνης και της σταθερής πεποίθησης. Ανάλογα με τα συμφραζόμενα, μπορεί επίσης να θεωρηθεί ότι σημαίνει «πιστότητα».—1Θε 3:7· Τιτ 2:10.

Οι Γραφές μάς λένε: «Πίστη είναι η βεβαιωμένη προσδοκία πραγμάτων για τα οποία ελπίζει κανείς, η φανερή απόδειξη πραγματικοτήτων, τις οποίες όμως δεν βλέπουμε». (Εβρ 11:1) Η φράση «βεβαιωμένη προσδοκία» αποτελεί απόδοση της λέξης ὑπόστασις του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου. Αυτή η λέξη εμφανίζεται συνήθως σε αρχαία επαγγελματικά έγγραφα από πάπυρο. Υποδηλώνει κάτι που αποτελεί τη βάση μιας ορατής κατάστασης και εγγυάται τη μελλοντική κατοχή ενός πράγματος. Έχοντας υπόψη τα παραπάνω, οι Μούλτον και Μίλιγκαν προτείνουν την απόδοση: «Πίστη είναι ο τίτλος ιδιοκτησίας πραγμάτων για τα οποία ελπίζει κανείς». (Το Λεξιλόγιο της Ελληνικής Διαθήκης [Vocabulary of the Greek Testament], 1963, σ. 660) Η λέξη ἔλεγχος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, που αποδίδεται «φανερή απόδειξη», υποδηλώνει την παρουσίαση αποδείξεων οι οποίες πιστοποιούν κάτι—ιδιαίτερα κάτι που αντιβαίνει στη φαινομενική εικόνα των πραγμάτων. Επομένως, αυτές οι αποδείξεις αποσαφηνίζουν ό,τι δεν ήταν πριν ευδιάκριτο, ανατρέποντας τη φαινομενική εικόνα των πραγμάτων. «Η φανερή απόδειξη», ή αλλιώς απόδειξη που δημιουργεί πεποίθηση, είναι τόσο αδιαμφισβήτητη ή ισχυρή ώστε ορίζεται ως πίστη.

Η πίστη, λοιπόν, είναι η βάση που στηρίζει την ελπίδα και η απόδειξη που δημιουργεί πεποίθηση όσον αφορά αόρατες πραγματικότητες. Το σύνολο των αληθειών που μετέδωσαν ο Ιησούς Χριστός και οι θεόπνευστοι μαθητές του συνιστά την αληθινή Χριστιανική «πίστη». (Ιωα 18:37· Γα 1:7-9· Πρ 6:7· 1Τι 5:8) Η Χριστιανική πίστη βασίζεται σε ολόκληρο το Λόγο του Θεού, περιλαμβανομένων των Εβραϊκών Γραφών, στις οποίες ο Ιησούς και οι συγγραφείς των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών παρέπεμπαν συχνά για να στηρίξουν τις δηλώσεις τους.

Η πίστη βασίζεται σε αδιάσειστες αποδείξεις. Τα ορατά δημιουργικά έργα πιστοποιούν την ύπαρξη ενός αόρατου Δημιουργού. (Ρω 1:20) Τα πραγματικά γεγονότα που έλαβαν χώρα κατά τη διακονία και την επίγεια ζωή του Ιησού Χριστού τον προσδιορίζουν ως τον Γιο του Θεού. (Ματ 27:54· βλέπε ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ.) Το υπόμνημα του Θεού όσον αφορά τη φροντίδα του για τα επίγεια πλάσματά του αποτελεί στερεή βάση για να πιστεύουμε ότι θα φροντίσει οπωσδήποτε τους υπηρέτες του, το δε υπόμνημά του ως Εκείνου που δίνει και αποκαθιστά τη ζωή αποδεικνύει περίτρανα ότι η ελπίδα της ανάστασης είναι βάσιμη. (Ματ 6:26, 30, 33· Πρ 17:31· 1Κο 15:3-8, 20, 21) Επιπρόσθετα, η αξιοπιστία του Λόγου του Θεού και η ακριβής εκπλήρωση των προφητειών που περιέχει ενσταλάζουν εμπιστοσύνη στην πραγματοποίηση όλων των υποσχέσεών Του. (Ιη 23:14) Άρα, με αυτούς τους πολλούς τρόπους, “η πίστη έρχεται ως επακόλουθο αυτού που ακούει κανείς”.—Ρω 10:17· παράβαλε Ιωα 4:7-30, 39-42· Πρ 14:8-10.

Επομένως, η πίστη δεν είναι ευπιστία. Κάποιος ο οποίος ίσως χλευάζει την πίστη συνήθως έχει ο ίδιος πίστη σε δοκιμασμένους και έμπιστους φίλους. Ο επιστήμονας έχει πίστη στις αρχές του κλάδου της επιστήμης του. Βασίζει καινούρια πειράματα σε παλιότερες ανακαλύψεις και αναζητάει νέες ανακαλύψεις με βάση τα όσα έχουν επαληθευτεί. Παρόμοια, ο γεωργός προετοιμάζει το χώμα του και σπέρνει το σπόρο, αναμένοντας, όπως και τα προηγούμενα χρόνια, ότι ο σπόρος θα βλαστήσει και ότι τα φυτά θα αναπτυχθούν καθώς θα λαβαίνουν την υγρασία και το φως που χρειάζονται. Συνεπώς, η πίστη στη σταθερότητα των φυσικών νόμων που διέπουν το σύμπαν αποτελεί στην ουσία θεμέλιο των ανθρώπινων σχεδίων και δραστηριοτήτων. Αυτή τη σταθερότητα υπαινίχθηκε ο σοφός συγγραφέας του βιβλίου Εκκλησιαστής: «Ο ήλιος ανέτειλε και ο ήλιος έδυσε, και έρχεται ασθμαίνοντας στον τόπο του όπου πρόκειται να ανατείλει. Ο άνεμος πηγαίνει προς το νότο και στρέφεται προς το βορρά διαγράφοντας κύκλο. Γύρω γύρω κινείται διαγράφοντας συνεχώς κύκλους, και επιστρέφει στους κύκλους του ο άνεμος. Όλοι οι χείμαρροι χύνονται στη θάλασσα, όμως η θάλασσα δεν γεμίζει. Στον τόπο όπου χύνονται οι χείμαρροι, εκεί επιστρέφουν για να εκχυθούν».—Εκ 1:5-7.

Στις Εβραϊκές Γραφές, η λέξη ’αμάν και άλλες λέξεις που συγγενεύουν στενά με αυτήν μεταδίδουν την έννοια της αξιοπιστίας, της πιστότητας, της σταθερότητας, της εδραίωσης και της μακρόχρονης διάρκειας. (Εξ 17:12· Δευ 28:59· 1Σα 2:35· 2Σα 7:16· Ψλ 37:3) Ένα συγγενικό ουσιαστικό (’εμέθ) δηλώνει συνήθως την «αλήθεια», αλλά και την «πιστότητα» ή την «αξιοπιστία». (2Χρ 15:3, υποσ.· 2Σα 15:20· παράβαλε Νε 7:2, υποσ.) Ο γνωστός όρος «Αμήν» (εβρ., ’αμέν) προέρχεται και αυτός από τη λέξη ’αμάν.—Βλέπε ΑΜΗΝ.

Αρχαία Παραδείγματα Πίστης. Κάθε άτομο που περιλαμβάνεται στο «τόσο μεγάλο σύννεφο μαρτύρων» το οποίο αναφέρει ο Παύλος (Εβρ 12:1) είχε στερεή βάση για πίστη. Λόγου χάρη, είναι βέβαιο ότι ο Άβελ γνώριζε την υπόσχεση του Θεού σχετικά με ένα «σπέρμα» που θα έπληττε το «φίδι» στο κεφάλι. Έβλεπε επίσης απτές αποδείξεις για το ότι εκπληρωνόταν η ποινή που είχε απαγγείλει ο Ιεχωβά στους γονείς του στην Εδέμ. Έξω από την Εδέμ, ο Αδάμ και η οικογένειά του έτρωγαν ψωμί με τον ιδρώτα του προσώπου τους επειδή η γη ήταν καταραμένη και, ως εκ τούτου, παρήγε αγκάθια και τριβόλια. Πιθανότατα ο Άβελ παρατηρούσε ότι η λαχτάρα της Εύας ήταν για το σύζυγό της και ότι ο Αδάμ εξουσίαζε τη σύζυγό του. Αναμφίβολα η μητέρα του μιλούσε για τον πόνο που συνόδευε τις εγκυμοσύνες της. Επιπρόσθετα, η είσοδος του κήπου της Εδέμ φυλασσόταν από χερουβείμ και τη φλογερή λεπίδα ενός σπαθιού. (Γε 3:14-19, 24) Όλα αυτά αποτελούσαν «φανερή απόδειξη», από την οποία ο Άβελ αντλούσε τη διαβεβαίωση ότι η απελευθέρωση θα ερχόταν μέσω του “σπέρματος της υπόσχεσης”. Επομένως, υποκινούμενος από πίστη, «πρόσφερε στον Θεό μια θυσία» η οποία αποδείχτηκε μεγαλύτερης αξίας από τη θυσία του Κάιν.—Εβρ 11:1, 4.

Ο Αβραάμ είχε ακλόνητη βάση για πίστη στην ανάσταση, εφόσον ο ίδιος και η Σάρρα είχαν βιώσει τη θαυματουργική αποκατάσταση των αναπαραγωγικών τους δυνάμεων—κάτι ανάλογο, κατά μία έννοια, με ανάσταση—γεγονός που έκανε εφικτή τη συνέχιση της οικογενειακής γραμμής του Αβραάμ μέσω της Σάρρας. Χάρη σε αυτό το θαύμα γεννήθηκε ο Ισαάκ. Όταν ειπώθηκε στον Αβραάμ να προσφέρει τον Ισαάκ, εκείνος είχε πίστη ότι ο Θεός θα ανέσταινε το γιο του. Βάσιζε αυτή την πίστη στην υπόσχεση του Θεού: «Μέσω του Ισαάκ θα είναι αυτό που θα αποκληθεί σπέρμα σου».—Γε 21:12· Εβρ 11:11, 12, 17-19.

Αποδείξεις για γνήσια πεποίθηση υπήρχαν επίσης και στην περίπτωση εκείνων που πήγαιναν ή μεταφέρονταν στον Ιησού για να γιατρευτούν. Ακόμη και αν οι ίδιοι δεν ήταν αυτόπτες μάρτυρες των δυναμικών έργων του Ιησού, τουλάχιστον είχαν ακούσει για αυτά. Έπειτα, βασιζόμενοι σε ό,τι είχαν δει ή ακούσει, συμπέραιναν ότι ο Ιησούς μπορούσε να γιατρέψει και αυτούς. Επιπλέον, ήταν εξοικειωμένοι με το Λόγο του Θεού και έτσι γνώριζαν τα θαύματα που είχαν εκτελέσει οι προφήτες στο παρελθόν. Όταν άκουγαν τον Ιησού, μερικοί συμπέραιναν ότι ήταν «Ο Προφήτης», ενώ άλλοι ότι ήταν «ο Χριστός». Ως εκ τούτου, πολύ σωστά έλεγε μερικές φορές ο Ιησούς σε εκείνους που γιατρεύονταν: «Η πίστη σου σε έκανε καλά». Αν αυτά τα άτομα δεν είχαν ασκήσει πίστη στον Ιησού, δεν θα τον είχαν καν πλησιάσει, και επομένως δεν θα είχαν γιατρευτεί.—Ιωα 7:40, 41· Ματ 9:22· Λου 17:19.

Παρόμοια, η μεγάλη πίστη του αξιωματικού ο οποίος ικέτευσε τον Ιησού για λογαριασμό του υπηρέτη του στηριζόταν σε αποδείξεις, με βάση τις οποίες αυτός συμπέρανε ότι αρκούσε να “πει έναν λόγο” ο Ιησούς για να γιατρευτεί ο υπηρέτης του. (Ματ 8:5-10, 13) Ωστόσο, παρατηρούμε ότι ο Ιησούς γιάτρευε όλους όσους έρχονταν σε αυτόν και δεν απαιτούσε περισσότερη ή λιγότερη πίστη ανάλογα με την ασθένειά τους ούτε αποτύγχανε να γιατρέψει κάποιους από αυτούς με τη δικαιολογία ότι η πίστη τους δεν ήταν αρκετά ισχυρή. Ο Ιησούς εκτελούσε αυτές τις θεραπείες ως μαρτυρία, για να εδραιώσει την πίστη. Στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου εκδηλώθηκε μεγάλη απιστία, επέλεξε να μην εκτελέσει πολλά δυναμικά έργα, όχι λόγω δικής του ανικανότητας, αλλά επειδή οι άνθρωποι αρνήθηκαν να ακούσουν και ήταν ανάξιοι.—Ματ 13:58.

Η Χριστιανική Πίστη. Για να είναι κάποιος ευπρόσδεκτος στον Θεό, είναι πλέον απαραίτητο να ασκεί πίστη στον Ιησού Χριστό, πράγμα που καθιστά εφικτή τη δίκαιη υπόσταση ενώπιον του Θεού. (Γα 2:16) Όσοι δεν έχουν τέτοια πίστη απορρίπτονται από τον Ιεχωβά.—Ιωα 3:36· παράβαλε Εβρ 11:6.

Η πίστη δεν είναι κάτι που το έχουν όλοι, διότι είναι καρπός του πνεύματος του Θεού. (2Θε 3:2· Γα 5:22) Η πίστη δε του Χριστιανού δεν είναι στάσιμη, αλλά μεγαλώνει. (2Θε 1:3) Επομένως, το αίτημα των μαθητών του Ιησού: «Δώσε μας περισσότερη πίστη» ήταν πολύ κατάλληλο, και εκείνος όντως τους προμήθευσε το θεμέλιο για αυξημένη πίστη. Τους παρείχε περισσότερες αποδείξεις και μεγαλύτερη κατανόηση για να βασίσουν σε αυτά την πίστη τους.—Λου 17:5.

Στην πραγματικότητα, ολόκληρη η πορεία ζωής του Χριστιανού διέπεται από την πίστη, η οποία τον καθιστά ικανό να υπερπηδά εμπόδια όμοια με βουνά που θα μπορούσαν να παρακωλύσουν την υπηρεσία του προς τον Θεό. (2Κο 5:7· Ματ 21:21, 22) Επιπλέον, πρέπει να υπάρχουν έργα σε αρμονία με την πίστη τα οποία να την κάνουν φανερή, αλλά δεν απαιτούνται έργα του Μωσαϊκού Νόμου. (Ιακ 2:21-26· Ρω 3:20) Οι δοκιμασίες μπορούν να ενισχύσουν την πίστη. Η πίστη λειτουργεί ως προστατευτική ασπίδα στον πνευματικό πόλεμο που διεξάγει ο Χριστιανός, βοηθώντας τον να αντιμετωπίσει με επιτυχία τον Διάβολο και να νικήσει τον κόσμο.—1Πε 1:6, 7· Εφ 6:16· 1Πε 5:9· 1Ιω 5:4.

Η πίστη, όμως, δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένη, επειδή η απιστία είναι η «αμαρτία που μας μπλέκει εύκολα». Για να διατηρεί κάποιος σταθερή πίστη χρειάζεται να αγωνίζεται σκληρά για αυτήν, να αντιστέκεται σε όποιους θα μπορούσαν να τον βυθίσουν στην ανηθικότητα, να μάχεται τα έργα της σάρκας, να αποφεύγει την παγίδα του υλισμού, να απορρίπτει τις φιλοσοφίες και τις παραδόσεις των ανθρώπων που είναι καταστροφικές για την πίστη και, προπαντός, να προσηλώνει το βλέμμα του «στον Πρώτιστο Παράγοντα και Τελειοποιητή της πίστης μας, τον Ιησού».—Εβρ 12:1, 2· Ιου 3, 4· Γα 5:19-21· 1Τι 6:9, 10· Κολ 2:8.

ΠΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΦΡΟΝΙΜΟΣ ΔΟΥΛΟΣ

Όταν ο Ιησούς Χριστός απάντησε στο ερώτημα των αποστόλων σχετικά με τη μελλοντική παρουσία του και την τελική περίοδο του υπάρχοντος συστήματος πραγμάτων, ανέφερε και μια παραβολή σχετικά με κάποιον “πιστό και φρόνιμο δούλο”. Ο κύριος του πιστού δούλου τον διόρισε υπεύθυνο στο υπηρετικό του προσωπικό, δηλαδή στους υπηρέτες του σπιτικού του, για να τους προμηθεύει την τροφή τους. Αν ο δούλος αποδεικνυόταν επιδοκιμασμένος όταν θα ερχόταν ο κύριός του (προφανώς από κάποιο ταξίδι), θα ανταμειβόταν με το να διοριστεί υπεύθυνος σε όλα τα υπάρχοντα του κυρίου.—Ματ 24:3, 45-51.

Στην παράλληλη παραβολή των εδαφίων Λουκάς 12:42-48, ο δούλος αποκαλείται οικονόμος, δηλαδή διαχειριστής οίκου, κάποιος που έχει διοριστεί να επιβλέπει τους υπηρέτες, μολονότι είναι υπηρέτης και ο ίδιος. Στην αρχαιότητα, αυτή τη θέση κατείχε συνήθως ένας πιστός δούλος. (Παράβαλε Γε 24:2· επίσης η περίπτωση του Ιωσήφ στα εδ. Γε 39:1-6.) Στην παραβολή του Ιησού, αρχικά ο οικονόμος διορίζεται μόνο να επιβλέπει και να διανέμει έγκαιρα τα τρόφιμα στο σώμα των υπηρετών του κυρίου, ενώ αργότερα, επειδή έχει χειριστεί πιστά και φρόνιμα αυτή τη διακονία, ο διορισμός του διευρύνεται ώστε να περιλάβει την επίβλεψη όλων των υπαρχόντων του κυρίου. Όσον αφορά το ποιος είναι ο «κύριος», ο Ιησούς είχε δείξει ήδη ότι ο ίδιος κατείχε τέτοια θέση ως προς τους μαθητές του, και εκείνοι τον αποκαλούσαν ενίοτε με αυτόν τον τίτλο. (Ματ 10:24, 25· 18:21· 24:42· Ιωα 13:6, 13) Παραμένει, λοιπόν, το ερώτημα ποιον αντιπροσωπεύει ο συμβολισμός του πιστού και φρόνιμου δούλου, ή αλλιώς οικονόμου, και τι σημαίνει η διανομή τροφής στο υπηρετικό προσωπικό.

Η λέξη «δούλος» είναι στον ενικό αριθμό. Αυτό, ωστόσο, δεν απαιτεί κατ’ ανάγκην να προεικονίζει ο «δούλος» μόνο ένα συγκεκριμένο άτομο το οποίο θα είχε αυτό το προνόμιο. Οι Γραφές περιέχουν παραδείγματα στα οποία ένα ουσιαστικό ενικού αριθμού εφαρμόζεται σε κάποιο σύνολο ατόμων, όπως όταν ο Ιεχωβά απευθύνθηκε στο σύνολο του ισραηλιτικού έθνους λέγοντάς τους: «Εσείς είστε μάρτυρές μου [πληθυντικός], . . . ο υπηρέτης μου [ενικός] τον οποίο εξέλεξα». (Ησ 43:10) Ο «αντίχριστος» καταδεικνύεται ότι είναι ένα σύνολο ατόμων που αποτελείται από μεμονωμένους αντίχριστους. (1Ιω 2:18· 2Ιω 7) Παρόμοια, ο «δούλος» είναι μια σύνθετη ομάδα. Θα διοριζόταν στον καιρό του τέλους ως αγωγός για να δίνει πνευματική “τροφή στον κατάλληλο καιρό”. (Ματ 24:3, 45· Λου 12:42) Τον πρώτο αιώνα, ο Ιησούς έθεσε το πρότυπο για το πώς επρόκειτο να διανέμεται η πνευματική τροφή στη Χριστιανική εκκλησία. Ακριβώς όπως εκείνος είχε μοιράσει κατά γράμμα τροφή στα πλήθη μέσω των χεριών λίγων μαθητών, έτσι και η πνευματική τροφή θα δινόταν μέσω των χεριών λίγων. (Ματ 14:19· Μαρ 6:41· Λου 9:16) Ο Ιησούς εκπαίδευσε τους αποστόλους για το ρόλο που θα είχαν μετά την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ. ως αγωγός μέσω του οποίου θα γινόταν η διανομή της πνευματικής τροφής. Αργότερα ενώθηκαν με τους αποστόλους και άλλοι πρεσβύτεροι, και όλοι μαζί υπηρετούσαν ως κυβερνών σώμα με σκοπό να τακτοποιούν διάφορα ζητήματα και να κατευθύνουν το έργο κηρύγματος και διδασκαλίας των καλών νέων της Βασιλείας. (Πρ 2:42· 8:14· 15:1, 2, 6-29) Μετά το θάνατο των αποστόλων, επικράτησε μια μεγάλη αποστασία. Αλλά στον καιρό του τέλους, ο Ιησούς, σύμφωνα με το πρότυπο που έθεσε τον πρώτο αιώνα να τρέφει τους πολλούς μέσω των χεριών των λίγων, διάλεξε μια μικρή ομάδα χρισμένων με το πνεύμα αντρών για να υπηρετούν ως «ο πιστός και φρόνιμος δούλος», να προετοιμάζουν και να διανέμουν την πνευματική τροφή στη διάρκεια της παρουσίας του.

Το υπηρετικό προσωπικό είναι όλοι όσοι ανήκουν στη Χριστιανική εκκλησία, τόσο οι χρισμένοι όσο και τα «άλλα πρόβατα», οι οποίοι τρέφονται με την πνευματική τροφή. (Ιωα 10:16) Σε αυτό περιλαμβάνονται και τα μεμονωμένα μέλη που απαρτίζουν τον “πιστό και φρόνιμο δούλο”, εφόσον και αυτά επίσης είναι αποδέκτες της τροφής που διανέμεται. Σε όσους απαρτίζουν τον πιστό δούλο θα ανατεθούν διευρυμένες ευθύνες αν βρεθούν πιστοί κατά τον υποσχεμένο ερχομό του κυρίου. Όταν λάβουν την ουράνια ανταμοιβή τους και γίνουν συγκυβερνήτες του Χριστού, εκείνος θα τους διορίσει υπεύθυνους σε «όλα τα υπάρχοντά του». Μαζί με τους υπόλοιπους από τους 144.000, θα συμμετέχουν στην τεράστια ουράνια εξουσία του Χριστού.—Ματ 24:46, 47· Λου 12:43, 44.

.

ΠΙΤΑ

Οι Εβραίοι και άλλοι αρχαίοι λαοί της Ανατολής έδιναν πολλές φορές στο ψωμί που έφτιαχναν το σχήμα επίπεδου δίσκου, και δεν ήταν ασυνήθιστο να ονομάζουν αυτού του είδους το ψωμί «πίτα». Ωστόσο, οι πίτες είχαν διάφορα σχήματα. Για παράδειγμα, οι «κουλούρες» (εβρ., χαλλώθ), ή αλλιώς δακτυλιοειδείς πίτες, χρησιμοποιήθηκαν κατά την καθιέρωση του ιερατείου του Ισραήλ (Εξ 29:2, 23), η δε Θάμαρ ετοίμασε «πίτες που είχαν σχήμα καρδιάς». (Εβρ., λεβιβώθ· 2Σα 13:8, υποσ.· βλέπε ΨΩΜΙ.) Ο Αβραάμ είπε στη Σάρρα να φτιάξει «στρογγυλές πίτες» (εβρ., ‛ουγώθ) για να φάνε οι υλοποιημένοι άγγελοι που τον επισκέφτηκαν.—Γε 18:6· βλέπε επίσης Αρ 11:8· 1Βα 19:6· Ιεζ 4:12.

Μέσω του προφήτη Ωσηέ, ο Ιεχωβά είπε: «Ο Εφραΐμ έχει γίνει στρογγυλή πίτα που δεν τη γύρισαν από την άλλη πλευρά». (Ωσ 7:8) Ο Εφραΐμ (Ισραήλ) είχε αναμειχθεί με παγανιστικούς λαούς, υιοθετώντας τους τρόπους τους και επιδιώκοντας επίσης συμμαχίες με ειδωλολατρικά έθνη, και έτσι ήταν σαν πίτα που δεν την είχαν γυρίσει. Δεν ήταν ασυνήθιστο να ψήνουν αυτές τις πίτες στη χόβολη ή πάνω σε πυρωμένες πέτρες. Αν δεν τις γύριζαν, μπορεί να ψήνονταν ή και να καίγονταν από τη μία πλευρά, αλλά να έμεναν τελείως άψητες από την άλλη.

Κατά τον εορτασμό του Πάσχα στον Ισραήλ έπρεπε να τρώνε «άζυμους άρτους» (άζυμες πίτες· εβρ., ματσώθ), συνδεδεμένη δε με αυτόν τον εορτασμό ήταν η «γιορτή των άζυμων άρτων». (Εξ 12:8, 15, 17-20· 13:3-7· 23:15· 34:18· Δευ 16:3, 8, 16) Μεταξύ των προσφορών που έπρεπε να φέρνει ο Ισραήλ στον Ιεχωβά Θεό ήταν και άζυμες κουλούρες, ή αλλιώς δακτυλιοειδείς πίτες, μουσκεμένες με λάδι ή άζυμα λάγανα αλειμμένα με λάδι. (Λευ 2:4-7, 11, 12) Στο νόμο για τη θυσία συμμετοχής που έπρεπε να προσφέρεται στον Ιεχωβά, γινόταν επίσης πρόβλεψη να προσφέρονται κουλούρες ένζυμου ψωμιού.—Λευ 7:13.

Όταν η κιβωτός της διαθήκης μεταφέρθηκε στην Ιερουσαλήμ, ο Δαβίδ «μοίρασε σε όλο το λαό, σε ολόκληρο το πλήθος του Ισραήλ, άντρες και γυναίκες, στον καθένα από μια κουλούρα [εβρ., χαλλάθ] ψωμί και μια χουρμαδόπιτα [εβρ., ’εσπάρ] και μια σταφιδόπιτα [εβρ., ’ασισάχ]· και μετά έφυγε όλος ο λαός, ο καθένας για το σπίτι του». (2Σα 6:19) Η σταφιδόπιτα φτιαχνόταν από συμπιεσμένες σταφίδες. Πιθανόν, όμως, τουλάχιστον μερικές σταφιδόπιτες να φτιάχνονταν στην αρχαιότητα από σταφίδες και αλεύρι.

Στις ημέρες του Ιερεμία ο λαός του Ιούδα και της Ιερουσαλήμ επιδιδόταν στην ψεύτικη λατρεία, και οι γυναίκες τους “ζύμωναν ζυμάρι για να κάνουν πίτες για θυσία στη «βασίλισσα των ουρανών»”. (Ιερ 7:18) Η ψεύτικη αυτή θεότητα και οι «πίτες [που προσφέρονταν σε αυτήν] ως θυσία» (εβρ., καββανίμ) αναφέρονται επίσης στο εδάφιο Ιερεμίας 44:19. Από ποια ακριβώς υλικά φτιάχνονταν αυτές οι πίτες δεν είναι βέβαιο, αλλά προφανώς τις τοποθετούσαν στο θυσιαστήριο ως προσφορά.—Βλέπε ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ.

Άλλου είδους πίτες που αναφέρονται στην Αγία Γραφή είναι οι “συκόπιτες” (εβρ., ντεβελίμ [1Σα 30:12· Ησ 38:21]), η “γλυκιά πίτα” (εβρ., λασάδ· Αρ 11:8), οι «λεπτές πίτες» (εβρ., τσαππιχίθ· Εξ 16:31), το “στρογγυλό ψωμί” (εβρ., τσελούλ· Κρ 7:13) και οι «πασπαλισμένες πίτες» (εβρ., νικκουδίμ· 1Βα 14:3). Στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο χρησιμοποιείται ο πληθυντικός αριθμός του ουδέτερου γένους της λέξης ἄζυμος για να γίνει αναφορά στους «άζυμους άρτους» και στη «γιορτή των άζυμων άρτων».—1Κο 5:8· Μαρ 14:1.

ΠΛΑΤΑΝΟΣ

[εβρ., ‛ερμών].

Επιβλητικό δέντρο το οποίο φτάνει σε ύψος περίπου τα 20 μ., έχει δε πολύ απλωτά κλαδιά και πλατιά, βαθυπράσινα φύλλα που μοιάζουν με του αμπελιού και κάνουν εξαιρετικό ίσκιο. Η περίμετρος του κορμού φτάνει πολλές φορές τα 3 ως 4 μ. Ο εξωτερικός φλοιός του πλάτανου (πλάτανος η ανατολική [Platanus orientalis]) ξεφλουδίζει κάθε χρόνο κατά λωρίδες ή τμήματα, αφήνοντας εκτεθειμένο το λείο, υπόλευκο εσωτερικό φλοιό που βρίσκεται από κάτω.

Η ονομασία αυτού του δέντρου στην εβραϊκή πιθανώς προέρχεται από το ρήμα ‛αράχ, που σημαίνει «απογυμνώνω· ξεσκεπάζω». (Σοφ 2:14· Ησ 22:6) Στα εδάφια Γένεση 30:37, 38, λέγεται ότι ο Ιακώβ έβαζε βέργες από πλάτανο, μαζί με βέργες από άλλα δέντρα, μπροστά στα ποίμνια του Λάβαν στη Χαρράν της Συρίας. Με το να τις ξεφλουδίσει, «έκανε να φανεί το άσπρο από τις βέργες», απογυμνώνοντας αυτά τα σημεία.

Ο πλάτανος ήταν συγκρίσιμος, αλλά όχι πραγματικά εφάμιλλος, με το μεγαλοπρεπή κέδρο του Λιβάνου, τον οποίο ο Ιεζεκιήλ χρησιμοποίησε ως σύμβολο του Φαραώ και όλου του πλήθους του.—Ιεζ 31:8.

Οι πλάτανοι συναντώνται δίπλα σε ποταμούς και ρυάκια σε όλη τη Συρία και στην περιοχή της αρχαίας Ασσυρίας, καθώς επίσης, σε μικρότερο βαθμό, στην Παλαιστίνη και στον Λίβανο.

ΠΛΕΟΝΕΞΙΑ

Βλέπε ΑΠΛΗΣΤΙΑ.

ΠΛΕΥΡΟ

Στο ανθρώπινο σώμα υπάρχουν 24 από αυτά τα επιμήκη, λεπτά, κυρτά κόκαλα που περικλείουν τη θωρακική κοιλότητα. Διατεταγμένα σε 12 ζεύγη, σχηματίζουν έναν κλωβό που προστατεύει την καρδιά και τους πνεύμονες. Στο μυελό των πλευρικών οστών παράγεται αίμα.

Όταν ο Θεός δημιούργησε τη γυναίκα, δεν την έφτιαξε μεμονωμένα και ξέχωρα από τον άντρα πλάθοντάς την από το χώμα της γης, όπως είχε κάνει όταν δημιούργησε τον Αδάμ. Ο Θεός πήρε ένα πλευρό του Αδάμ και από αυτό κατασκεύασε για τον Αδάμ ένα τέλειο αντίστοιχο, τη γυναίκα Εύα. (Γε 2:21, 22) Ωστόσο, ο Αδάμ παρέμεινε τέλειος άνθρωπος, ενωμένος τώρα ως “οστό από οστό και σάρκα από σάρκα” με τη σύζυγό του. (Γε 2:23· Δευ 32:4) Επιπρόσθετα, αυτό το γεγονός δεν έβλαψε τα αναπαραγωγικά κύτταρα του Αδάμ ώστε να επηρεαστεί η σκελετική δομή των πλευρών στα παιδιά του, αγόρια ή κορίτσια. Οι άνθρωποι, άντρες και γυναίκες, έχουν 24 πλευρά.

Είναι αξιοσημείωτο ότι ένα πλευρό που έχει αφαιρεθεί αναπτύσσεται και πάλι και αυτοαντικαθίσταται, αν διατηρηθεί το περιόστεο (η μεμβράνη του συνδετικού ιστού που καλύπτει το κόκαλο). Το υπόμνημα δεν αναφέρει αν ο Ιεχωβά Θεός ακολούθησε αυτή τη διαδικασία ή όχι, αλλά, ως Δημιουργός του ανθρώπου, ο Θεός οπωσδήποτε γνώριζε αυτή την ασυνήθιστη ιδιότητα των πλευρικών οστών.

Η λέξη «πλευρό» εμφανίζεται και πάλι στην Αγία Γραφή στην αφήγηση του Δανιήλ σχετικά με ένα όραμα που του έδωσε ο Θεός κατά τη βασιλεία του Βαλτάσαρ, βασιλιά της Βαβυλώνας. Στο όραμα αυτό παρουσιάστηκε ένα πρώτο θηρίο που συμβόλιζε τη δυναστική γραμμή των ηγεμόνων της Βαβυλώνας, και στη συνέχεια ένα θηρίο σαν αρκούδα, το οποίο εξεικόνιζε τον επόμενο “βασιλιά”, ή αλλιώς την επόμενη γραμμή παγκόσμιων ηγεμόνων, δηλαδή τους ηγεμόνες της Μηδοπερσίας. Το αρκτοειδές θηρίο είχε στο στόμα του τρία πλευρά. Τα πλευρά αυτά μπορεί να υποδηλώνουν ότι ο “βασιλιάς” που συμβολίζεται από την αρκούδα στράφηκε προς τρεις κατευθύνσεις για να κάνει κατακτήσεις, όπως συνέβη με τη Μηδοπερσία. Εφόσον ο αριθμός τρία χρησιμοποιείται στις Γραφές για να υποδηλώσει ένταση ή έμφαση, τα τρία πλευρά μπορεί επίσης να τονίζουν την απληστία για εδαφικές κατακτήσεις η οποία χαρακτήριζε αυτή τη συμβολική αρκούδα.—Δα 7:5, 17· βλέπε ΘΗΡΙΑ, ΣΥΜΒΟΛΙΚΑ.

ΠΛΗΓΗ, ΠΛΗΓΜΑ

Οι εβραϊκές λέξεις που αποδίδονται «πληγή» ή «μάστιγα» σημαίνουν κατά κυριολεξία «άγγιγμα», «πάταξη», «πλήγμα», «ήττα» και «θάνατος». Ο Ιεχωβά Θεός επέφερε πλήγματα ως τιμωρία για το στασιαστικό γογγυσμό (Αρ 16:41-50), για την άρνηση συμμόρφωσης με το θέλημά του (Ζαχ 14:12, 15, 18), για τη βέβηλη χρήση ενός ιερού πράγματος (1Σα 5:1–6:4), για το ότι κάποιοι άγγιξαν τους χρισμένους του (Γε 12:17· Ψλ 105:15) και για την απιστία ή τις παραβιάσεις του νόμου του (Λευ 26:21· Αρ 14:36, 37· 31:16· Δευ 28:59-61· 1Χρ 21:17, 22· 2Χρ 21:12-15). Αυτά τα πλήγματα μπορούσαν να επέλθουν με αγγελικά ή με ανθρώπινα μέσα. (2Σα 24:17· Ιερ 19:1-8· 25:8, 9· 49:17· 50:13, 14) Για να απομακρυνθούν οι θεόσταλτες πληγές απαιτούνταν μεσολαβητικές προσευχές από υπηρέτες του Ιεχωβά ή ειλικρινείς προσευχές από όσους μετανοούσαν.—Γε 20:17, 18· 1Βα 8:37, 38· 2Χρ 6:28, 29.

Μια πληγή μπορούσε επίσης να προκύψει ως φυσική συνέπεια της αμαρτίας κάποιου. (Παρ 6:32, 33) Μπορεί να επρόκειτο για μια πάθηση, όπως η «πληγή λέπρας» (Λευ 13:2), ή για κάποια αντιξοότητα που οφειλόταν στον καιρό και στην περίσταση.—Ψλ 38:11· 73:5, 14.

Οι πληγές που έφερε ο Ιεχωβά στην Αίγυπτο τον καιρό του Μωυσή αποτέλεσαν εκδηλώσεις της μεγάλης του δύναμης και έκαναν το όνομά του να διακηρυχτεί ανάμεσα στα έθνη. (Εξ 9:14, 16) Οι συνέπειές τους ήταν αντικείμενο συζήτησης άλλων λαών επί πολλές γενιές αργότερα. (Ιη 2:9-11· 9:9· 1Σα 4:8· 6:6) Επίσης, αυτές οι πληγές απέδειξαν ότι οι θεοί της Αιγύπτου ήταν ανίσχυροι.—Εξ 12:12· Αρ 33:4· βλέπε ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΘΕΕΣ (Οι Δέκα Πληγές)· ΜΩΥΣΗΣ (Μπροστά στον Φαραώ της Αιγύπτου).

Οι πληγές (πληγαί, Κείμενο, κατά κυριολεξία, «πλήγματα ή χτυπήματα») που αναφέρονται στο βιβλίο της Αποκάλυψης είναι προφανώς εκδηλώσεις του θυμού του Θεού και υποδηλώνουν συμβολικά το αποτέλεσμα ή τη συνέπεια των δικαστικών του αποφάσεων.—Απ 9:18, 20· 11:6· 15:1, 6, 8· 16:9, 21· 18:4, 8· 21:9· 22:18.

ΠΛΗΣΙΟΝ, ΓΕΙΤΟΝΑΣ

Άτομο που ζει κοντά, είτε φίλος είτε εχθρός· ή, από πνευματική άποψη, όποιος εκδηλώνει στους άλλους την αγάπη και την καλοσύνη που παραγγέλλουν οι Γραφές, έστω και αν ζει μακριά ή δεν είναι συγγενής ή στενός φίλος. Η εβραϊκή λέξη σαχέν αποδίδεται «γείτονας· γειτονικός» και έχει ως σημείο αναφοράς τη γεωγραφική θέση, είτε πόλεων είτε ατόμων, περιλαμβάνει δε φίλους και εχθρούς.—Ιερ 49:18· Ρθ 4:17· Ψλ 79:4, 12.

Άλλοι συναφείς εβραϊκοί όροι με ελαφρώς διαφορετική χροιά μάς δίνουν μια ευρύτερη εικόνα των σχέσεων που εκτίθενται στις Εβραϊκές Γραφές. Η λέξη ρέα‛ σημαίνει «συνάνθρωπος, σύντροφος, πλησίον, φίλος» και μπορεί να υποδηλώνει στενή σχέση, αλλά γενικά σημαίνει το συνάνθρωπο ή το συμπατριώτη κάποιου, είτε αυτός είναι στενός φίλος είτε μένει κοντά είτε όχι. Στις περισσότερες περιπτώσεις στις οποίες χρησιμοποιείται στις Γραφές εφαρμόζεται σε έναν ομοεθνή, εντός της κοινοπολιτείας του Ισραήλ, ή σε κάποιον που κατοικούσε στον Ισραήλ. (Εξ 20:16· 22:11· Δευ 4:42· Παρ 11:9) Η λέξη ‛αμίθ αποδίδεται «πλησίον» και εννοεί συνήθως το άτομο με το οποίο έχει κανείς μερικές δοσοληψίες. (Λευ 6:2· 19:15, 17· 25:14, 15) Η λέξη καρώβ, που σημαίνει «κοντά, σύντομα, συγγενής», χρησιμοποιείται για τόπο, χρόνο ή πρόσωπα. Μπορεί να υποδηλώνει στενότερη σχέση από ό,τι η λέξη «πλησίον» και, ως εκ τούτου, αποδίδεται «στενός γνώριμος». (Εξ 32:27· Ιη 9:16· Ψλ 15:3· 38:11· Ιεζ 23:5) Δεν υπάρχει μία και μόνη ελληνική λέξη που να εκφράζει πλήρως όλες αυτές τις νοηματικές αποχρώσεις.

Παρόμοια με το πρωτότυπο εβραϊκό κείμενο, στο πρωτότυπο κείμενο των Ελληνικών Γραφών υπάρχουν τρεις λέξεις με ελαφρώς διαφορετική χροιά οι οποίες αποδίδονται «γείτονας» ή «πλησίον»: η λέξη γείτων, «αυτός που ζει στην ίδια γη» (Λου 14:12· Ιωα 9:8)· η λέξη περίοικος, «ο πέριξ κατοικών», που χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό (πληθυντικού αριθμού) στο εδάφιο Λουκάς 1:58· τέλος, η λέξη πλησίον, «κοντά», που χρησιμοποιείται με το άρθρο ὁ, εννοώντας κατά κυριολεξία «ο κοντινός». (Ρω 13:10· Εφ 4:25) Το Ερμηνευτικό Λεξικό των Λέξεων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, του Βάιν (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words), λέει για τις εν λόγω λέξεις του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου: «[Αυτές οι λέξεις] καλύπτουν ευρύ εννοιολογικό φάσμα. Στην ύπαιθρο της Παλαιστίνης δεν υπήρχαν διεσπαρμένες αγροικίες. Οι πληθυσμοί ήταν συγκεντρωμένοι σε χωριά, και από εκεί πηγαινοέρχονταν στη σκληρή εργασία τους. Επομένως, η διευρυμένη αυτή γειτνίαση επηρέαζε κάθε πτυχή της οικογενειακής ζωής. Γι’ αυτό, οι όροι που δήλωναν το γείτονα ή τον πλησίον ήταν πολύ περιεκτικοί. Αυτό διαφαίνεται από τα κύρια χαρακτηριστικά των προνομίων και των καθηκόντων που περιλαμβάνονταν στη γειτνίαση, όπως αυτά εκτίθενται στις Γραφές: (α) η αρωγή, π.χ., . . . Λουκ. 10:36· (β) η οικειότητα, π.χ., Λουκ. 15:6, 9 . . . Εβρ. 8:11· (γ) η ειλικρίνεια και η ιερότητα αυτής της σχέσης, π.χ., . . . Ρωμ. 13:10· 15:2· Εφεσ. 4:25· Ιακ. 4:12».—1981, Τόμ. 3, σ. 107.

Κακοί Γείτονες. Ωστόσο, ορισμένοι από όσους ζουν κοντά μπορεί να είναι κακοί γείτονες, όπως ήταν τα γειτονικά έθνη γύρω από τον Ισραήλ. Όταν καταστράφηκε ο ναός της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλωνίους το 607 Π.Κ.Χ., εκείνα τα έθνη, για παράδειγμα ο Εδώμ, χάρηκαν και μάλιστα παρέδωσαν φυγάδες Ιουδαίους στους εχθρούς τους. (Ψλ 137:7· Αβδ 8-14· Μιχ 4:11) Ο ψαλμωδός υποκινήθηκε να γράψει: «Γίναμε όνειδος στους γείτονές μας [πληθυντικός της λέξης σαχέν], χλευασμός και κοροϊδία στους γύρω μας», και προσευχήθηκε: «Ανταπόδωσε στους γείτονές μας [πληθυντικός της λέξης σαχέν] εφταπλάσια μέσα στον κόρφο τους τον ονειδισμό τους με τον οποίο σε ονείδισαν». Επειδή ο Ιεχωβά «κατοικούσε» ανάμεσα στον Ισραήλ, χαρακτήρισε τα έθνη που εναντιώνονταν στο λαό του ως “όλους τους κακούς γείτονές του, που άγγιζαν την κληρονομική ιδιοκτησία την οποία είχε δώσει στην κατοχή του λαού του τού Ισραήλ”.—Ψλ 79:4, 12· Ιερ 12:14· παράβαλε Ψλ 68:16.

Η Αγάπη για τον Πλησίον Αποτελεί Εντολή. Η Αγία Γραφή, από την αρχή ως το τέλος, διδάσκει την αγάπη, την καλοσύνη, τη γενναιοδωρία και την αρωγή προς τον πλησίον, ανεξάρτητα από το αν ο πλησίον είναι γείτονας, σύντροφος, συνάνθρωπος, στενός γνώριμος ή φίλος. Ο Νόμος έδινε την εξής εντολή: «Με δικαιοσύνη πρέπει να κρίνεις τον πλησίον σου [τύπος της λέξης ‛αμίθ]. . . . Δεν πρέπει να μισείς τον αδελφό σου μέσα στην καρδιά σου. Πρέπει εξάπαντος να ελέγξεις τον πλησίον σου, ώστε να μη βαστάξεις αμαρτία μαζί με αυτόν . . . και πρέπει να αγαπάς το συνάνθρωπό σου [τύπος της λέξης ρέα‛] όπως τον εαυτό σου». (Λευ 19:15-18) (Στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα η λέξη ρέα‛ μεταφράζεται εδώ με τη φράση ὁ πλησίον.) Ο Δαβίδ επαινεί τον άνθρωπο που «δεν έχει συκοφαντήσει με τη γλώσσα του. Στο συνάνθρωπό του [τύπος της λέξης ρέα‛] δεν έχει κάνει τίποτα κακό, και με ονειδισμό ενάντια σε στενό του γνώριμο [τύπος της λέξης καρώβ] δεν έχει ασχοληθεί». (Ψλ 15:3) Νουθετούμαστε επανειλημμένα να μην κάνουμε κακό στο συνάνθρωπό μας (ρέα‛), ούτε και να τον καταφρονούμε ή να επιθυμούμε οτιδήποτε ανήκει σε εκείνον.—Εξ 20:16· Δευ 5:21· 27:24· Παρ 14:21.

Ο απόστολος Παύλος είπε: «Αυτός που αγαπάει το συνάνθρωπό του έχει εκπληρώσει το νόμο». Έπειτα παραθέτει μερικές από τις εντολές του Νόμου, καταλήγοντας: «Και οποιαδήποτε άλλη εντολή υπάρχει, συνοψίζεται σε αυτόν το λόγο, δηλαδή στο “Πρέπει να αγαπάς τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου”. Η αγάπη δεν εργάζεται το κακό στον πλησίον· άρα η αγάπη αποτελεί εκπλήρωση του νόμου». (Ρω 13:8-10· παράβαλε Γα 5:14.) Ο Ιάκωβος αποκαλεί «βασιλικό νόμο» την εντολή σύμφωνα με την οποία πρέπει να αγαπάει κάποιος τον πλησίον του όπως τον εαυτό του.—Ιακ 2:8.

Η δεύτερη σε σπουδαιότητα εντολή. Απαντώντας σε έναν Ιουδαίο που ρώτησε: «Τι αγαθό πρέπει να κάνω για να αποκτήσω αιώνια ζωή;» και ο οποίος ήθελε να μάθει ποιες εντολές έπρεπε να ακολουθεί, ο Ιησούς κατονόμασε πέντε από τις Δέκα Εντολές και πρόσθεσε αυτήν που αναφέρεται στο εδάφιο Λευιτικό 19:18, λέγοντας: «Πρέπει να αγαπάς τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου». (Ματ 19:16-19) Επίσης, κατέταξε αυτή την εντολή ως τη δεύτερη σε σπουδαιότητα στο Νόμο—μία από τις δύο στις οποίες κρεμόταν όλος ο Νόμος και οι Προφήτες.—Ματ 22:35-40· Μαρ 12:28-31· Λου 10:25-28.

Ποιος είναι ο πλησίον μου; Ο Ιησούς έκανε επίσης βαθύτερη την κατανόηση των ακροατών του ως προς τη σημασία της λέξης πλησίον όταν ένας άλλος άνθρωπος, επιζητώντας να αποδειχτεί δίκαιος, ρώτησε: «Ποιος είναι, όμως, ο πλησίον μου;» Ο Ιησούς, στην παραβολή του για τον ελεήμονα Σαμαρείτη, τόνισε ότι, έστω και αν κάποιος ζει μακριά ή δεν είναι συγγενής ή στενός φίλος, μπορεί να είναι πραγματικός πλησίον αν εκδηλώνει στον άλλον την αγάπη και την καλοσύνη που προστάζουν οι Γραφές.—Λου 10:29-37.

Στην Κοινοπολιτεία του Ισραήλ. Στο εδάφιο Εβραίους 8:11 εμφανίζεται στα περισσότερα πρωτότυπα ελληνικά κείμενα η λέξη πολίτης στην αιτιατική πτώση, ενώ μερικά μεταγενέστερα χειρόγραφα έχουν τη λέξη πλησίον. Εδώ, ο Παύλος παραθέτει από την προφητεία αποκατάστασης που αναφέρεται στο εδάφιο Ιερεμίας 31:34, η οποία απευθύνθηκε σε όσους ανήκαν στην κοινοπολιτεία του Ισραήλ: «“Και δεν θα διδάσκουν πια ο καθένας το σύντροφό του [τύπος της λέξης ρέα‛] και ο καθένας τον αδελφό του, λέγοντας: «Γνωρίστε τον Ιεχωβά!» γιατί όλοι τους θα με γνωρίζουν, από τον μικρότερό τους ως και τον μεγαλύτερό τους”, λέει ο Ιεχωβά». Ο Παύλος το εφαρμόζει αυτό στο πνευματικό «άγιο έθνος», τον «Ισραήλ του Θεού», λέγοντας: «Και δεν πρόκειται να διδάσκουν ο καθένας το συμπολίτη του και ο καθένας τον αδελφό του . . . ». Σε αυτή την περίπτωση, η χροιά των πρωτότυπων γλωσσών μεταφέρεται καλύτερα με τις λέξεις σύντροφος (για τη λέξη ρέα‛) και συμπολίτης, παρά με τη λέξη πλησίον.—1Πε 2:9· Γα 6:16.

Συμβουλή από τις Παροιμίες. Μολονότι κάποιος πρέπει να βοηθάει και να αγαπάει τον πλησίον του, εντούτοις πρέπει να είναι προσεκτικός ώστε να μην προσπαθεί να γίνει ο πιο στενός γνώριμος του πλησίον του ή του συνανθρώπου του—να μην επιβάλλεται στον πλησίον του ή να μην τον εκμεταλλεύεται. Η παροιμία διατυπώνει αυτή τη σκέψη ως εξής: «Βάζε σπάνια το πόδι σου στο σπίτι του συνανθρώπου σου [τύπος της λέξης ρέα‛], για να μη σε βαρεθεί και σε μισήσει».—Παρ 25:17.

Εντούτοις, οι Παροιμίες συμβουλεύουν να έχει κάποιος πίστη και εμπιστοσύνη σε έναν φίλο και να στρέφεται σε αυτόν σε περίπτωση ανάγκης: «Μην εγκαταλείπεις το φίλο σου ούτε το φίλο του πατέρα σου, και μην μπεις στο σπίτι του αδελφού σου την ημέρα της συμφοράς σου. Είναι καλύτερος ο γείτονας [σαχέν] που βρίσκεται κοντά παρά ο αδελφός που βρίσκεται μακριά». (Παρ 27:10) Εδώ ο συγγραφέας φαίνεται να λέει ότι ένας στενός οικογενειακός φίλος είναι πολύτιμος, και πρέπει να προστρέχει κανείς σε αυτόν για βοήθεια μάλλον παρά σε κάποιον τόσο κοντινό συγγενή όσο είναι ένας αδελφός, αν αυτός βρίσκεται μακριά, επειδή ο αδελφός μπορεί να μην είναι τόσο διαθέσιμος ή τουλάχιστον σε τόσο πλεονεκτική θέση να προσφέρει βοήθεια όσο ο οικογενειακός φίλος.

ΠΛΙΘΟΣ

Γενικά, δομική μονάδα φτιαγμένη από σκληρυμένη λάσπη ή πηλό. Ο πλίθος (εβρ., λεβενάχ) χρησιμοποιείται ευρύτατα στις Βιβλικές χώρες από αρχαιοτάτων χρόνων. Οι οικοδόμοι της αρχαίας Βαβυλώνας δεν βρήκαν πέτρες κοντά στην τοποθεσία που επέλεξαν για την πόλη τους, γι’ αυτό και χρησιμοποίησαν πλίθους αντί για πέτρες, ενώ η άσφαλτος τους χρησίμευσε ως κονίαμα. Προφανώς, επρόκειτο για πλίθους ψημένους στο καμίνι, με άλλα λόγια, σκληρυμένους «στη φωτιά». (Γε 11:3) Στην αρχαία Αίγυπτο, οι υποδουλωμένοι Ισραηλίτες εργάζονταν στην κατασκευή πλίθων. Η θέση τους έγινε δυσκολότερη όταν υποχρεώθηκαν να μαζεύουν μόνοι τους το άχυρο, και παρ’ όλα αυτά να παράγουν τον ίδιο αριθμό πλίθων. (Εξ 5:7-19) Στην Υποσχεμένη Γη, οι Ισραηλίτες εξακολούθησαν να χρησιμοποιούν πλίθους στην οικοδόμηση, μολονότι φαίνεται ότι προτιμούσαν την πέτρα. (Ησ 9:10) Αν και οι οικοδομικές πέτρες καλής ποιότητας αφθονούν στους λόφους της Παλαιστίνης, σε μερικές περιοχές υπάρχουν λίγες μόνο. Γι’ αυτό στους κάμπους, σε πόλεις όπως η Ιεριχώ και η Εσιών-γεβέρ, χρησιμοποιούσαν πλίθους όχι μόνο για τα τείχη των πόλεων, αλλά και για τις κατοικίες. Στη σύγχρονη εποχή, σε ορισμένα μέρη της Συρίας και της Παλαιστίνης, έχουν χτιστεί σπίτια στα οποία εκτός από πελεκημένη πέτρα χρησιμοποιήθηκαν και πλίθοι ξεραμένοι στον ήλιο—με την πελεκημένη πέτρα κατασκευάστηκαν οι τοίχοι που είναι πιο εκτεθειμένοι στις χειμερινές καταιγίδες.

Κατά την κατασκευή των πλίθων, αφού αφαιρούσαν τις ξένες ουσίες από τη λάσπη ή τον πηλό, συνήθως αναμείγνυαν το εν λόγω υλικό με ψιλοκομμένο άχυρο ή άλλες φυτικές ύλες. Αυτό επιβεβαιώνεται από την εξής δήλωση στους Παπύρους Αναστάση, από την αρχαία Αίγυπτο: «Δεν υπήρχε κανείς να πλάσει πλίθους, και δεν υπήρχε άχυρο στα περίχωρα». (Αίγυπτος και Αιγυπτιακός Βίος στην Αρχαιότητα [Aegypten und Aegyptisches Leben im Altertum], του Ά. Έρμαν, 1885, Τόμ. 1, σ. 171) Παρότι έχουν βρεθεί στην Αίγυπτο πλίθοι φτιαγμένοι χωρίς άχυρο, πρόκειται προφανώς για εξαίρεση η οποία δεν παρέχει ισχυρή βάση για να συμπεράνει κανείς ότι οι Ισραηλίτες κατέφυγαν στην κατασκευή τέτοιων πλίθων όταν τους υποχρέωσαν να προμηθεύονται το άχυρο μόνοι τους. Πειράματα στα πρόσφατα χρόνια δείχνουν ότι με την προσθήκη άχυρου ο πηλός δουλεύεται ευκολότερα και τριπλασιάζεται η ανθεκτικότητα των παραγόμενων πλίθων.

Το μείγμα λάσπης ή πηλού με άχυρο το ύγραιναν με νερό, το πατούσαν με τα πόδια και ύστερα το έπλαθαν με τα χέρια ή το συμπίεζαν μέσα στο τετράπλευρο ξύλινο «καλούπι των πλίθων». (Εβρ., μαλμπέν· Να 3:14) Ίσως πασπάλιζαν τις πλευρές του καλουπιού με στεγνό χώμα έτσι ώστε να βγαίνει εύκολα το περιεχόμενο. Πολλές φορές, ενόσω ο πλίθος ήταν ακόμη υγρός, αποτύπωναν πάνω του το έμβλημα του ανάσσοντος μονάρχη. Κατόπιν άφηναν τους πλίθους να στεγνώσουν στον ήλιο (ωμόπλινθοι) ή τους έψηναν στο καμίνι (οπτόπλινθοι).

Στη Βαβυλωνία, χρησιμοποιούσαν συνήθως οπτόπλινθους. Τέτοιου είδους πλίθους τοποθετούσαν γενικά στα τείχη των πόλεων, αλλά και στους τοίχους και στα δάπεδα των ανακτόρων. Μερικές φορές, χρησιμοποιούσαν ωμόπλινθους στο εσωτερικό των κτιρίων ή τους τοποθετούσαν μαζί με οπτόπλινθους σε εναλλασσόμενες στρώσεις πάχους ενός μέτρου ή περισσότερο. Στην Αίγυπτο, στην Ασσυρία και στην Παλαιστίνη, φαίνεται ότι χρησιμοποιούνταν κυρίως οι ωμόπλινθοι. Οι οπτόπλινθοι υπερέχουν σε ποιότητα από τους ωμόπλινθους, οι οποίοι τείνουν να διαλύονται όταν εκτίθενται σε πλημμύρες και να συστέλλονται από την έντονη ζέστη του καλοκαιρινού ήλιου. Ωστόσο, κάποιοι ωμόπλινθοι έχουν αποδειχτεί πολύ ανθεκτικοί, όπως εκείνοι στην Εσιών-γεβέρ, οι οποίοι διατηρούνται επί αιώνες.—Βλέπε ΚΑΜΙΝΙ.

Η εκτεταμένη χρήση ωμόπλινθων εξηγεί γιατί οι θέσεις ορισμένων αρχαίων πόλεων παρέμειναν άγνωστες επί αιώνες. Οι θρυμματισμένοι πλίθοι πόλεων του παρελθόντος σχημάτισαν γήλοφους που έμοιαζαν πολύ με το έδαφος της γύρω περιοχής. Στην Παλαιστίνη και στη Συρία τέτοιοι γήλοφοι κρύβουν συχνά τα ερείπια αρκετών πόλεων.

Οι πλίθοι ποίκιλλαν σημαντικά ως προς το μέγεθος και το σχήμα. Στην Αίγυπτο ήταν συνηθισμένο το ορθογώνιο σχήμα, ενώ στην κατασκευή των αψίδων χρησιμοποιούνταν σφηνοειδείς πλίθοι. Οι αιγυπτιακοί πλίθοι είχαν κατά προσέγγιση 36 ως 51 εκ. μήκος, 15 ως 23 εκ. πλάτος και 10 ως 18 εκ. πάχος. Στη Βαβυλωνία, έχουν βρεθεί τετράγωνοι, επιμήκεις, τριγωνικοί και σφηνοειδείς πλίθοι. Εντούτοις, οι πλίθοι των μεταγενέστερων περιόδων, όπως της εποχής του Ναβουχοδονόσορα, ήταν συνήθως τετράγωνοι, με πλευρά περίπου 30 εκ.

Την εποχή του Ησαΐα, λέγεται ότι ο Ισραήλ “ύψωνε καπνό θυσίας πάνω στους πλίθους”. Εδώ η λέξη “πλίθοι” ίσως αναφέρεται στο πλακόστρωτο του τόπου όπου πρόσφεραν τις θυσίες ή στους πλίθους με τους οποίους ήταν στρωμένες οι ταράτσες των σπιτιών.—Ησ 65:3.

ΠΛΟΙΟ

Σχετικά μεγάλο ποντοπόρο σκάφος. Η Αγία Γραφή γενικά αναφέρεται μόνο παρεμπιπτόντως στα πλοία, στη ναυτιλία και στα εξαρτήματα των πλοίων, αλλά παρ’ όλα αυτά δίνει μερικά στοιχεία για τα πλοία στους Βιβλικούς χρόνους. Άλλες περιγραφές αρχαίων πλοίων αντλούμε από τα ιστορικά χρονικά διαφόρων εθνών ή από απεικονίσεις εμπορικών πλοίων, ναυμαχιών, και ούτω καθεξής.

Αιγυπτιακά. Καλάμια από πάπυρο, πλεγμένα και δεμένα μεταξύ τους, ήταν τα υλικά ναυπήγησης των αιγυπτιακών πλοίων που υπήρχαν σε ευρεία ποικιλία τύπων και μεγεθών—από μικρές βάρκες ποταμοπλοΐας που μετέφεραν μόλις έναν ή λίγους κυνηγούς ή ψαράδες, και με τις οποίες μπορούσε κανείς να κωπηλατήσει γρήγορα κατά μήκος του Νείλου, μέχρι μεγάλα ιστιοφόρα με ανασηκωμένη πλώρη τα οποία ήταν αρκετά ανθεκτικά ώστε να πλέουν στο ανοιχτό πέλαγος. Οι Αιθίοπες και οι Βαβυλώνιοι χρησιμοποιούσαν και αυτοί καλαμένια σκάφη. Η Βαβυλώνα επίσης διέθετε μεγάλο στόλο από γαλέρες.

Ένα ανάγλυφο στο Μεντινέτ Χαμπού απεικονίζει αιγυπτιακά ιστιοφόρα με μονό κατάρτι, στην κορυφή του οποίου υπήρχε μια φωλιά κορακιού. Τα σκάφη αυτά κινούνταν και με κουπιά, ενώ στην πρύμνη είχαν ένα μεγάλο κουπί πηδαλιουχίας. Η πλώρη ήταν διαμορφωμένη σε σχήμα κεφαλής λέαινας που είχε στο στόμα της το σώμα ενός Ασιάτη.

Μεγάλα πλοία με ορθογώνια πανιά και περισσότερα από 20 κουπιά, που πιθανώς είχαν καρίνα στο κέντρο, διέπλεαν τη Μεσόγειο. Το γεγονός ότι τον καιρό του Μωυσή υπήρχαν ήδη πλοία που διέσχιζαν τις θάλασσες καταδεικνύεται από την προειδοποίηση του Ιεχωβά προς τους Ισραηλίτες, στις Πεδιάδες του Μωάβ, ότι αν δεν υπάκουαν θα μεταφέρονταν «πίσω στην Αίγυπτο με πλοία», για να πουληθούν εκεί στο σκλαβοπάζαρο.—Δευ 28:68.

Φοινικικά. Ο προφήτης Ιεζεκιήλ (27:3-7), παριστάνοντας την πόλη της Τύρου σαν ένα όμορφο πλοίο, έδωσε λεπτομέρειες οι οποίες προφανώς συνιστούν την περιγραφή φοινικικού πλοίου. Το πλοίο αυτό είχε σανίδες από ανθεκτική άρκευθο, μονό κατάρτι από κέδρο του Λιβάνου και κουπιά από «πελώρια δέντρα» της Βασάν, πιθανώς βελανιδιές. Η πλώρη, μάλλον ψηλή και καμπυλωτή, ήταν φτιαγμένη από κυπαρισσόξυλο και διακοσμημένη με ένθετο ελεφαντόδοντο. Το πανί ήταν από χρωματιστό αιγυπτιακό λινό, και το σκέπαστρο του καταστρώματος (ίσως κάποιο σκίαστρο για το κατάστρωμα) ήταν από βαμμένο μαλλί. Οι αρμοί του πλοίου ήταν καλαφατισμένοι. (Ιεζ 27:27) Οι Φοίνικες ήταν δεινοί ναυτικοί, οι οποίοι διεξήγαν ευρείας κλίμακας εμπόριο στην περιοχή της Μεσογείου, φτάνοντας ακόμη και μέχρι τη Θαρσείς (πιθανώς την Ισπανία). Μερικοί πιστεύουν ότι με την πάροδο του χρόνου ο όρος «πλοία της Θαρσείς» κατέληξε να σημαίνει τον τύπο πλοίου που χρησιμοποιούσαν οι Φοίνικες όταν έκαναν εμπόριο με εκείνο το απομακρυσμένο μέρος, δηλαδή ένα αξιόπλοο σκάφος, ικανό για μεγάλα ταξίδια. (1Βα 22:48· Ψλ 48:7· Ησ 2:16· Ιεζ 27:25) Ο Ιωνάς ενδέχεται να έφυγε με πλοίο τέτοιου τύπου. Το πλοίο αυτό διέθετε κατάστρωμα, αφήνοντας έτσι χώρο στο αμπάρι για τα εμπορεύματα και τους επιβάτες.—Ιων 1:3, 5.

Κάποιο από τα γλυπτά του Σενναχειρείμ απεικονίζει ένα φοινικικό πλοίο με κατάστρωμα που διέθετε υπερκατασκευή, καθώς και με διπλή σειρά κουπιών, πανί και παραπέτασμα το οποίο περιέβαλλε το πάνω κατάστρωμα και από το οποίο κρέμονταν ασπίδες. Η πλώρη αυτού του πολεμικού πλοίου ήταν μακριά και αιχμηρή.

Εβραϊκά Πλοία. Όταν ο Δαν είχε πλέον εγκατασταθεί στην Υποσχεμένη Γη, αναφέρθηκε ότι για κάποιο διάστημα έμενε σε πλοία (Κρ 5:17), δήλωση με την οποία ενδεχομένως εννοούνταν η περιοχή που του είχε παραχωρηθεί στα παράλια της Φιλιστίας. (Ιη 19:40, 41, 46) Η περιοχή του Ασήρ ήταν παράκτια και περιλάμβανε τις πόλεις της Τύρου και της Σιδώνας (αν και δεν υπάρχουν στοιχεία ότι ο Ασήρ κατέλαβε ποτέ αυτές τις πόλεις). Οι φυλές του Μανασσή, του Εφραΐμ και του Ιούδα κατείχαν εδάφη κατά μήκος της ακτής της Μεσογείου, οπότε ήταν και αυτές αρκετά εξοικειωμένες με τα πλοία. (Ιη 15:1, 4· 16:8· 17:7, 10) Ο Μανασσής, ο Ισσάχαρ και ο Νεφθαλί είχαν επίσης εδάφη δίπλα ή κοντά στη Θάλασσα της Γαλιλαίας.

Παρ’ όλο που, από ό,τι φαίνεται, ο Ισραήλ χρησιμοποιούσε πλοία από τους αρχαίους χρόνους, ο Σολομών ήταν προφανώς ο πρώτος ηγεμόνας του Ισραήλ ο οποίος έδωσε έμφαση στην εμπορική ναυτιλία. Με τη βοήθεια του Χιράμ, κατασκεύασε έναν στόλο από φορτηγά πλοία τα οποία απέπλεαν από την Εσιών-γεβέρ με προορισμό το Οφείρ. (1Βα 9:26-28· 10:22· 2Χρ 8:17, 18· 9:21) Αυτά τα σκάφη ήταν επανδρωμένα με μεικτά πληρώματα Ισραηλιτών και έμπειρων ναυτικών από την Τύρο. Κάθε τρία χρόνια τα πλοία επέστρεφαν μεταφέροντας φορτία από χρυσάφι, ασήμι, ελεφαντόδοντο, πιθήκους και παγώνια.—1Βα 9:27· 10:22.

Μεταγενέστερα, ο Βασιλιάς Ιωσαφάτ του Ιούδα συνεταιρίστηκε με τον πονηρό Βασιλιά Οχοζία του Ισραήλ για τη ναυπήγηση πλοίων στην Εσιών-γεβέρ που θα τα έστελναν στο Οφείρ για χρυσάφι. Ο Ιεχωβά, όμως, τον προειδοποίησε ότι αποδοκίμαζε αυτή τη συμμαχία. Ως αποτέλεσμα, τα πλοία ναυάγησαν στην Εσιών-γεβέρ, και ο Ιωσαφάτ προφανώς απέρριψε το αίτημα του Οχοζία να επαναλάβουν το εγχείρημα.—1Βα 22:48, 49· 2Χρ 20:36, 37.

Στη Διάρκεια του Πρώτου Αιώνα Κ.Χ. Τον πρώτο αιώνα Κ.Χ., πολυάριθμα εμπορικά πλοία διαφόρων τύπων έπλεαν στα νερά της Μεσογείου. Μερικά από αυτά τα σκάφη παρέπλεαν τις ακτές, όπως ήταν το πλοίο από το Αδραμύττιο με το οποίο απέπλευσε από την Καισάρεια ο Παύλος, ως κρατούμενος, με προορισμό τα Μύρα. (Πρ 21:1-6· 27:2-5) Ωστόσο, το εμπορικό πλοίο στο οποίο επιβιβάστηκε ο Παύλος στα Μύρα ήταν ένα μεγάλο σιταγωγό, με πλήρωμα και επιβάτες που αριθμούσαν συνολικά 276 άτομα. (Πρ 27:37, 38) Ο Ιώσηπος αναφέρει ότι κάποτε ταξίδεψε με πλοίο που μετέφερε 600 άτομα.—Βίος, 15 (3).

Ο Παύλος είχε ταξιδέψει πολλές φορές με πλοίο. Είχε ναυαγήσει ήδη τρεις φορές προτού κάνει το παραπάνω ταξίδι. (2Κο 11:25) Το πλοίο στο οποίο επέβαινε αυτή τη φορά ήταν ιστιοφόρο με μαΐστρα και πανί στην πλώρη, και με δύο μεγάλα κωπήρη πηδάλια στην πρύμνη με τα οποία διηύθυναν το σκάφος. Αυτού του είδους τα πλοία έφεραν συνήθως ως ακρόπρωρο παραστάσεις θεοτήτων. (Το πλοίο στο οποίο επιβιβάστηκε έπειτα ο Παύλος είχε για ακρόπρωρο τους «Διόσκουρους».) (Πρ 28:11) Το πλοίο ρυμουλκούσε μια μικρή λέμβο, μια βάρκα, με την οποία έβγαιναν στην ακρογιαλιά όταν αγκυροβολούσαν κοντά στην ακτή. Σε περίπτωση θύελλας, ανέβαζαν τη βάρκα στο σκάφος για να μη βουλιάξει ή συντριφτεί. Σε αυτό το ταξίδι του Παύλου, η θύελλα ήταν τόσο σφοδρή ώστε ανάγκασε τους ναύτες να ζώσουν από κάτω το πλοίο (προφανώς περνώντας σχοινιά ή αλυσίδες κάτω από το κύτος, από τη μια μεριά ως την άλλη, για να μη διαλυθεί το πλοίο), να κατεβάσουν τα άρμενα (προφανώς τον εξαρτισμό), να ρίξουν το φορτίο του σιταριού στη θάλασσα, να πετάξουν τα ξάρτια και να λύσουν τα σχοινιά που συγκρατούσαν τα πηδάλια (για να μην υποστούν βλάβη).—Πρ 27:6-19, 40.

Η Θάλασσα της Γαλιλαίας. Τα Ευαγγέλια κάνουν συχνά λόγο για πλοιάρια στη Θάλασσα της Γαλιλαίας. Από ό,τι φαίνεται, αυτά χρησιμοποιούνταν κυρίως για ψάρεμα με δίχτυα (Ματ 4:18-22· Λου 5:2· Ιωα 21:2-6), παρότι το ψάρεμα γινόταν και με αγκίστρια. (Ματ 17:27) Ο Ιησούς χρησιμοποίησε σε μερικές περιπτώσεις πλοιάρια για να κηρύξει σε πλήθη που βρίσκονταν σε κάποια κοντινή ακρογιαλιά, κάτι που ήταν αρκετά βολικό (Ματ 13:2· Λου 5:3), και τόσο αυτός όσο και οι απόστολοί του τα χρησιμοποιούσαν συχνά ως μεταφορικό μέσο. (Ματ 9:1· 15:39· Μαρ 5:21) Αυτού του είδους τα πλοιάρια κινούνταν με κουπιά ή με ένα μικρό ιστίο. (Μαρ 6:48· Λου 8:22) Μολονότι η Αγία Γραφή δεν περιγράφει πώς ήταν αυτά τα αλιευτικά πλοιάρια, μερικά ήταν αρκετά μεγάλα ώστε να χωρούν 13 και πλέον άτομα.—Μαρ 8:10· Ιωα 21:2, 3· βλέπε ΓΑΛΕΡΑ· ΝΑΥΤΙΚΟΣ.

Άγκυρες. Από όσα γνωρίζουμε, οι πρώτες άγκυρες ήταν πέτρινες και ποντίζονταν από την πλώρη του πλοίου. Αργότερα, στη Μεσόγειο, χρησιμοποιούσαν ξύλινες άγκυρες με τη μορφή άγκιστρου, που έφεραν βάρος από πέτρα ή μέταλλο. Μερικές είχαν μολύβδινους βραχίονες. Ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα που ανακαλύφτηκε κοντά στην Κυρήνη ζυγίζει περίπου 545 κιλά. Με τον καιρό άρχισαν να χρησιμοποιούνται εξ ολοκλήρου μεταλλικές άγκυρες, μερικές εκ των οποίων είχαν τη γνώριμη μορφή και άλλες διπλούς όνυχες. Οι ναύτες του πλοίου στο οποίο επέβαινε ο Παύλος έριξαν τέσσερις άγκυρες από την πρύμνη του καραβιού (τακτική που ακολουθούσαν μερικές φορές όταν έπεφταν σε ανεμοθύελλα). (Πρ 27:29, 30, 40) Για τον υπολογισμό του βάθους του νερού χρησιμοποιούσαν τη βολίδα.—Πρ 27:28.

Ο απόστολος Παύλος χρησιμοποιεί τον όρο «άγκυρα» συμβολικά όταν απευθύνεται στους Χριστιανούς πνευματικούς αδελφούς του, αποκαλώντας την ελπίδα που τέθηκε ενώπιόν τους «άγκυρα για την ψυχή».—Εβρ 6:19· παράβαλε Εφ 4:13, 14· Ιακ 1:6-8.

ΠΛΟΥΤΟΣ

Αφθονία υλικών αποκτημάτων· επίσης, πνευματικές ιδιότητες, προνόμια υπηρεσίας και θεϊκή επιδοκιμασία.

Από την αρχή ως το τέλος, οι Γραφές δίνουν έμφαση, όχι στην κατοχή υλικού πλούτου, αλλά στην καλή υπόσταση ενώπιον του Ιεχωβά Θεού, υπόσταση την οποία διατηρεί κάποιος συνεχίζοντας να εκτελεί το θεϊκό θέλημα με πίστη. Ο Χριστός Ιησούς παρότρυνε τους ανθρώπους να είναι “πλούσιοι ως προς τον Θεό” (Λου 12:21) και να συσσωρεύουν «θησαυρούς στον ουρανό». (Ματ 6:20· Λου 12:33) Το υπόμνημα των καλών έργων κάποιου θα ήταν σαν πλούτος που κατατίθεται ενώπιον του Δημιουργού στους ουρανούς και εξασφαλίζει διαρκείς ευλογίες για το εν λόγω άτομο. Οι ακόλουθοι του Ιησού Χριστού που χρίστηκαν με το πνεύμα μπορούσαν να αποβλέπουν στον “ένδοξο πλούτο” της ουράνιας κληρονομιάς (Εφ 1:18), ενώ κατά τη διάρκεια της παροίκησής τους στη γη θα ήταν πλούσιοι, δηλαδή θα αφθονούσαν, σε πίστη, αγάπη, αγαθότητα και άλλες θεοειδείς ιδιότητες.—Παράβαλε Γα 5:22, 23· Ιακ 2:5· 1Πε 2:11, 12· 2Πε 1:5-8.

Οι Πλούσιοι Πατριάρχες. Πιστοί υπηρέτες του Ιεχωβά Θεού όπως οι πατριάρχες Αβραάμ και Ιώβ δεν είχαν λάβει την αποστολή να βοηθούν άτομα εκτός του σπιτικού τους να ενστερνιστούν την αληθινή λατρεία. Γι’ αυτό, φαίνεται ότι δαπανούσαν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους φροντίζοντας για τις υλικές και τις πνευματικές ανάγκες του σπιτικού τους. Ο Ιεχωβά ευλογούσε τις επιμελείς προσπάθειες αυτών των υπηρετών του, με αποτέλεσμα να αποκτήσουν πολλά ζωντανά, πολλούς υπηρέτες και άφθονο χρυσάφι και ασήμι.—Γε 12:16· 13:2· 14:14· 30:43· 32:10· Ιωβ 1:2, 3· 42:10-12.

Αν και πλούσιοι, αυτοί οι άνθρωποι δεν ήταν υλιστές. Καταλάβαιναν ότι η υλική τους ευημερία οφειλόταν στο ότι τους ευλογούσε ο Ιεχωβά, και δεν επιδίωκαν άπληστα τον πλούτο. Ο Αβραάμ, αφού νίκησε τέσσερις συνασπισμένους βασιλιάδες και ανέκτησε όλα τα αγαθά που είχαν αρπάξει αυτοί από τα Σόδομα, θα μπορούσε να είχε αυξήσει κατά πολύ τα πλούτη του. Εντούτοις, απέρριψε την προσφορά που του έκανε ο βασιλιάς των Σοδόμων να πάρει τα ανακτημένα αγαθά, λέγοντας: «Σηκώνω το χέρι μου για να ορκιστώ στον Ιεχωβά τον Ύψιστο Θεό, Αυτόν που έκανε τον ουρανό και τη γη, ότι, από κλωστή μέχρι λουρί σανδαλιού, όχι, δεν θα πάρω τίποτα από οτιδήποτε είναι δικό σου, για να μην πεις: “Εγώ ήμουν που έκανα πλούσιο τον Άβραμ”. Τίποτα για εμένα!» (Γε 14:22-24) Όταν ο Ιώβ έχασε όλα του τα ζωντανά και όλα του τα παιδιά, αναφώνησε: «Ο Ιεχωβά έδωσε και ο Ιεχωβά αφαίρεσε. Ας συνεχίσει να είναι ευλογημένο το όνομα του Ιεχωβά».—Ιωβ 1:21.

Ο Αβραάμ, ο Ιώβ και άλλοι έδειξαν ότι ήταν άτομα αξιόπιστα όσον αφορά τα πλούτη. Ήταν εργατικοί και χρησιμοποιούσαν τα υλικά τους αποκτήματα κατάλληλα. Ο Ιώβ, για παράδειγμα, ήταν πάντα πρόθυμος να βοηθήσει τους φτωχούς και τους ταλαιπωρημένους. (Ιωβ 29:12-16) Εφόσον οι υπηρέτες του εκδήλωναν τέτοια σωστή στάση, ο Ιεχωβά Θεός είχε βάσιμους λόγους να τους προστατεύει από ιδιοτελείς και άπληστους ανθρώπους που ήθελαν να τους εξαπατήσουν.—Γε 31:5-12· Ιωβ 1:10· Ψλ 105:14.

Αν ο Ισραήλ Παρέμενε Υπάκουος, θα Ευημερούσε. Όπως συνέβαινε με τους πιστούς πατριάρχες, έτσι και η υλική ευημερία των Ισραηλιτών εξαρτόταν από το αν θα διατηρούσαν κατάλληλη σχέση με τον Ιεχωβά Θεό. Ο Μωυσής τούς παρήγγειλε αυστηρά να θυμούνται ότι ο Ιεχωβά ο Θεός τους ήταν Αυτός που τους έδινε τη δύναμη να δημιουργούν πλούτο. (Δευ 8:18) Ναι, ο Ιεχωβά ήταν Αυτός που έδωσε κληρονομιά γης σε εκείνο το έθνος, το οποίο βρισκόταν σε σχέση διαθήκης μαζί του. (Αρ 34:2-12) Ήταν επίσης σε θέση να φροντίζει να λαβαίνουν τις βροχές στον καιρό τους και να μην υφίστανται απώλειες λόγω αποτυχημένης σοδειάς ή εισβολής εχθρικών δυνάμεων.—Λευ 26:4-7.

Ο Θεός είχε σκοπό να είναι ο Ισραήλ—αν παρέμενε υπάκουος—ένα έθνος που ευημερούσε. Ο Μωυσής είπε: «Ο Ιεχωβά θα σου ανοίξει την καλή του αποθήκη, τους ουρανούς, για να δώσει στη γη σου τη βροχή στον καιρό της και για να ευλογήσει κάθε έργο των χεριών σου· και θα δανείζεις σε πολλά έθνη, ενώ εσύ δεν θα δανείζεσαι. Και ο Ιεχωβά θα σε βάλει στο κεφάλι και όχι στην ουρά· και θα βρίσκεσαι μόνο στην κορυφή, και δεν θα βρίσκεσαι κάτω, επειδή υπακούς στις εντολές του Ιεχωβά του Θεού σου». (Δευ 28:12, 13) Η ευμάρεια του έθνους θα έφερνε τιμή στον Ιεχωβά και θα αποδείκνυε περίτρανα στα γύρω έθνη ότι Αυτός “έδινε πλούτη” (1Σα 2:7) στο λαό του και ότι ο Νόμος που τους είχε προμηθεύσει εξασφάλιζε καλύτερα από οτιδήποτε άλλο την ευημερία όλων όσων περιλαμβάνονταν.

Το ότι η ευημερία του Ισραήλ υποκίνησε και άλλους λαούς να δοξάσουν τον Ιεχωβά φαίνεται παραστατικά από την περίπτωση του Βασιλιά Σολομώντα. Στην αρχή της βασιλείας του, όταν του δόθηκε η ευκαιρία να ζητήσει ό,τι ήθελε από τον Ιεχωβά, αυτός δεν ζήτησε μεγάλα πλούτη, αλλά απεναντίας σοφία και γνώση για να κρίνει το έθνος. Ο Ιεχωβά ικανοποίησε το αίτημα του Σολομώντα και επίσης του έδωσε «υλική ευημερία και πλούτη και τιμή». (2Χρ 1:7-12· 9:22-27) Ως αποτέλεσμα, οι αναφορές για τη σοφία και τον πλούτο του συνδέθηκαν με το όνομα του Ιεχωβά. Για παράδειγμα, έχοντας ακούσει για τον Σολομώντα σε σχέση με τον Ιεχωβά, η βασίλισσα της Σεβά ήρθε από μακρινή γη για να διαπιστώσει αν οι αναφορές για τη σοφία και την ευημερία του ευσταθούσαν. (1Βα 10:1, 2) Τα όσα είδε την υποκίνησαν να αναγνωρίσει την αγάπη του Ιεχωβά για τον Ισραήλ και να πει: «Αληθινός αποδείχτηκε ο λόγος που άκουσα στη γη μου για τα όσα αφορούν εσένα και για τη σοφία σου. Και εγώ δεν πίστευα αυτά τα λόγια ώσπου ήρθα για να δουν τα ίδια μου τα μάτια· και βλέπω ότι δεν μου είχαν πει ούτε τα μισά. Έχεις υπερβεί σε σοφία και ευημερία τις φήμες που άκουσα. Ευτυχισμένοι είναι οι άντρες σου· ευτυχισμένοι είναι αυτοί οι υπηρέτες σου που στέκονται ενώπιόν σου διαρκώς και ακούν τη σοφία σου! Είθε ο Ιεχωβά ο Θεός σου να είναι ευλογημένος, αυτός ο οποίος βρήκε ευχαρίστηση σε εσένα, ώστε σε έβαλε στο θρόνο του Ισραήλ· επειδή ο Ιεχωβά αγαπάει τον Ισραήλ στον αιώνα, γι’ αυτό και σε διόρισε βασιλιά για να παρέχεις δικαστικές αποφάσεις και δικαιοσύνη».—1Βα 10:6-9.

Ως έθνος που ευημερούσε, οι Ισραηλίτες είχαν τη δυνατότητα να απολαμβάνουν την τροφή και το ποτό (1Βα 4:20· Εκ 5:18, 19), ο δε πλούτος τους τούς προστάτευε από τα προβλήματα της φτώχειας. (Παρ 10:15· Εκ 7:12) Ωστόσο, αν και το να απολαμβάνουν ευημερία χάρη στη σκληρή τους εργασία ήταν σε αρμονία με το σκοπό του Ιεχωβά (παράβαλε Παρ 6:6-11· 20:13· 24:33, 34), εκείνος φρόντισε επίσης να λάβουν προειδοποίηση για τον κίνδυνο που υπήρχε να ξεχάσουν πως ο ίδιος ήταν η Πηγή της ευμάρειάς τους και να αρχίσουν να εμπιστεύονται στον πλούτο τους. (Δευ 8:7-17· Ψλ 49:6-9· Παρ 11:4· 18:10, 11· Ιερ 9:23, 24) Τους έγινε η υπενθύμιση ότι τα πλούτη ήταν εφήμερα (Παρ 23:4, 5), ότι δεν μπορούσαν να δοθούν στον Θεό ως λύτρο ώστε να απελευθερωθεί κάποιος από το θάνατο (Ψλ 49:6, 7) και ότι δεν είχαν αξία για τους νεκρούς (Ψλ 49:16, 17· Εκ 5:15). Τους υποδείχτηκε ότι το να αποδίδει κανείς υπερβολική σπουδαιότητα στα πλούτη μπορούσε να οδηγήσει σε απάτες και στη δυσμένεια του Ιεχωβά. (Παρ 28:20· παράβαλε Ιερ 5:26-28· 17:9-11.) Τους δόθηκε επίσης η παρότρυνση να “τιμούν τον Ιεχωβά με τα πολύτιμα πράγματά τους”.—Παρ 3:9.

Ασφαλώς, η ευημερία του έθνους δεν σήμαινε ότι κάθε άτομο ήταν πλούσιο ή ότι όσοι είχαν λίγα υφίσταντο κατ’ ανάγκην τη θεϊκή αποδοκιμασία. Απρόβλεπτες περιστάσεις ίσως έκαναν μερικούς να περιέλθουν σε φτώχεια. (Εκ 9:11, 12) Ο θάνατος μπορεί να άφηνε πίσω ορφανά και χήρες. Τα ατυχήματα και οι αρρώστιες θα μπορούσαν, προσωρινά ή μόνιμα, να στερήσουν από κάποιον τη δυνατότητα να εργάζεται όσο ήταν απαραίτητο. Ως εκ τούτου, οι Ισραηλίτες παροτρύνονταν να χρησιμοποιούν γενναιόδωρα τον πλούτο τους βοηθώντας τους φτωχούς και τους ταλαιπωρημένους ανάμεσά τους.—Λευ 25:35· Δευ 15:7, 8· Ψλ 112:5, 9· Παρ 19:17· βλέπε ΔΩΡΑ ΕΛΕΟΥΣ· ΦΤΩΧΟΣ.

Ο Πλούτος Μεταξύ των Ακολούθων του Χριστού Ιησού. Ανόμοια με τους πατριάρχες και το έθνος του Ισραήλ, οι ακόλουθοι του Ιησού Χριστού είχαν την αποστολή να “κάνουν μαθητές από όλα τα έθνη”. (Ματ 28:19, 20) Η εκπλήρωση αυτής της αποστολής απαιτούσε χρόνο και κόπο που σε άλλη περίπτωση θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν κατάλληλα σε κοσμικές επιδιώξεις. Επομένως, το άτομο που συνέχιζε να προσκολλάται στον πλούτο του, αντί να ελαφρύνει τον εαυτό του επαρκώς ώστε να είναι σε θέση να χρησιμοποιεί το χρόνο του και τους πόρους του για να εκπληρώσει αυτή την αποστολή, δεν μπορούσε να είναι μαθητής του Ιησού, με την προοπτική να αποκτήσει ζωή στους ουρανούς. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Γιος του Θεού είπε: «Πόσο δύσκολο θα είναι να μπουν στη βασιλεία του Θεού εκείνοι που έχουν χρήματα! Ευκολότερο μάλιστα είναι να περάσει καμήλα μέσα από την τρύπα μιας βελόνας ραψίματος παρά να μπει πλούσιος στη βασιλεία του Θεού». (Λου 18:24, 25) Αφορμή για αυτά τα λόγια στάθηκε η αντίδραση ενός πλούσιου νεαρού άρχοντα όταν ο Ιησούς τού είπε: «Πούλησε όλα όσα έχεις και μοίρασέ τα σε φτωχούς, και θα έχεις θησαυρό στους ουρανούς· και έλα να γίνεις ακόλουθός μου». (Λου 18:22, 23) Αυτός ο πλούσιος νεαρός άρχοντας είχε την υποχρέωση να βοηθάει τους άπορους ομοεθνείς του. (Παρ 14:21· 28:27· Ησ 58:6, 7· Ιεζ 18:7-9) Ωστόσο, η απροθυμία του να αποχωριστεί τα υλικά του αποκτήματα—χρησιμοποιώντας τα για να βοηθήσει άλλους—και να είναι αφοσιωμένος ακόλουθος του Ιησού Χριστού τού απέκλεισε την είσοδο στη Βασιλεία των ουρανών.

Εντούτοις, οι ακόλουθοι του Χριστού δεν έπρεπε να αφήσουν τον εαυτό τους να περιέλθει σε φτώχεια και κατόπιν να εξαρτώνται από άλλους για τη συντήρησή τους. Τουναντίον, έπρεπε να εργάζονται σκληρά ώστε να είναι σε θέση να φροντίζουν για τις οικογένειές τους και επίσης να έχουν “να δίνουν σε εκείνον που έχει ανάγκη”. (Εφ 4:28· 1Θε 4:10-12· 2Θε 3:10-12· 1Τι 5:8) Έπρεπε να είναι ικανοποιημένοι έχοντας διατροφή, ενδύματα και στέγη, και να μην αγωνίζονται να πλουτίσουν. Όποιοι έκαναν τις υλιστικές επιδιώξεις πρώτο τους μέλημα κινδύνευαν να εμπλακούν σε ανέντιμες πράξεις και να χάσουν την πίστη τους λόγω του ότι παραμελούσαν τα πνευματικά πράγματα. Αυτό συνέβη όντως σε μερικούς, όπως δείχνουν τα λόγια του Παύλου προς τον Τιμόθεο: «Εκείνοι που είναι αποφασισμένοι να πλουτίσουν πέφτουν σε πειρασμό και παγίδα και πολλές ανόητες και βλαβερές επιθυμίες, οι οποίες βυθίζουν τους ανθρώπους σε καταστροφή και απώλεια. Διότι η φιλαργυρία είναι ρίζα κάθε είδους κακών πραγμάτων, και επιδιώκοντάς την μερικοί έχουν παροδηγηθεί από την πίστη και έχουν μαχαιρώσει παντού τον εαυτό τους με πολλούς πόνους».—1Τι 6:9, 10.

Φυσικά, αυτό που είπε ο Ιησούς στον πλούσιο νεαρό άρχοντα δεν σημαίνει ότι ο Χριστιανός δεν μπορεί να έχει υλικό πλούτο. Για παράδειγμα, τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. κάποιοι εύποροι Χριστιανοί ήταν συνταυτισμένοι με την εκκλησία της Εφέσου. Ο απόστολος Παύλος δεν έδωσε εντολή στον Τιμόθεο να συμβουλέψει συγκεκριμένα εκείνους τους πλούσιους αδελφούς να αποστερηθούν όλα τα υλικά πράγματα, αλλά έγραψε: «Να παραγγέλλεις σε εκείνους που είναι πλούσιοι στο παρόν σύστημα πραγμάτων να μην είναι υψηλόφρονες, και να στηρίζουν την ελπίδα τους, όχι σε αβέβαιο πλούτο, αλλά στον Θεό, ο οποίος χορηγεί τα πάντα πλουσιοπάροχα για την απόλαυσή μας· να εργάζονται ό,τι είναι αγαθό, να είναι πλούσιοι σε καλά έργα, να είναι γενναιόδωροι, πρόθυμοι να δίνουν, θησαυρίζοντας για τον εαυτό τους με ασφάλεια ένα καλό θεμέλιο για το μέλλον, ώστε να κρατήσουν γερά την πραγματική ζωή». (1Τι 6:17-19) Έτσι λοιπόν, αυτοί οι εύποροι Χριστιανοί έπρεπε να προσέχουν τη στάση τους, κρατώντας τον πλούτο στην κατάλληλη θέση και χρησιμοποιώντας τον γενναιόδωρα για να βοηθούν άλλους.

Μαμωνάς. Η λέξη μαμωνᾶς του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου θεωρείται γενικά ότι υποδηλώνει τα χρήματα ή τον πλούτο. (Ματ 6:24· Λου 16:9, 11, 13· παράβαλε AS, ΜΝΚ, ΒΑΜ, ΚΔΤΚ.) Δεν υπάρχει κάτι που να αποδεικνύει ότι αυτή η έκφραση ήταν ποτέ το όνομα κάποιας θεότητας. Ο Ιησούς τη χρησιμοποίησε όταν έδειξε ότι δεν μπορεί ένα άτομο να είναι δούλος του Θεού αν κύριός του είναι ο Πλούτος. (Ματ 6:24) Έδωσε την εξής παρότρυνση στους ακροατές του: «Κάντε φίλους για τον εαυτό σας μέσω του άδικου πλούτου ώστε, όταν αυτός χαθεί, να σας δεχτούν στις αιώνιες κατοικίες». (Λου 16:9) Εφόσον η κατοχή υλικού πλούτου ή η επιθυμία για αυτόν μπορεί να οδηγήσει σε άνομες πράξεις, ίσως γι’ αυτό προσδιορίστηκε ως “άδικος πλούτος”, σε αντίθεση με τον πνευματικό πλούτο. Επιπλέον, τα υλικά πλούτη, ιδιαίτερα τα χρήματα, στην πραγματικότητα ανήκουν και υπόκεινται στον “Καίσαρα”, ο οποίος εκδίδει χρήματα και ορίζει μια συγκεκριμένη αξία για αυτά. Τέτοιος πλούτος είναι εφήμερος και μπορεί να χαθεί εξαιτίας οικονομικών συγκυριών ή άλλων καταστάσεων. Επομένως, το άτομο που έχει τέτοιον πλούτο δεν πρέπει να θέτει την εμπιστοσύνη του σε αυτόν ούτε να τον χρησιμοποιεί όπως τον χρησιμοποιεί κατά κανόνα ο κόσμος για ιδιοτελείς σκοπούς, παραδείγματος χάρη για τη συσσώρευση ακόμη μεγαλύτερου πλούτου. (1Κο 7:31) Αντίθετα, πρέπει να είναι άγρυπνος ώστε να προσπαθεί επιμελώς να κάνει φίλους του τους κατόχους των αιώνιων κατοικιών.

Οι κάτοχοι “των αιώνιων κατοικιών” είναι ο Ιεχωβά Θεός και ο Γιος του ο Χριστός Ιησούς. (Παράβαλε Ιωα 6:37-40, 44.) Όποιοι δεν χρησιμοποιούν τον “άδικο πλούτο” τους κατάλληλα (όπως για να βοηθούν τους απόρους και να προωθούν τα “καλά νέα”· Γα 2:10· Φλπ 4:15), δεν θα μπορούσαν ποτέ να είναι φίλοι του Θεού και του Γιου του, του Χριστού Ιησού. Η απιστία τους όσον αφορά τη χρήση του άδικου πλούτου θα έδειχνε ότι είναι ακατάλληλοι για να τους ανατεθεί πνευματικός πλούτος. (Λου 16:10-12) Τέτοια άτομα δεν θα μπορούσαν ποτέ να είναι καλοί οικονόμοι της παρ’ αξία καλοσύνης του Θεού, μοιράζοντας πνευματικό πλούτο σε άλλους.—1Πε 4:10, 11.

ΠΛΥΣΙΜΟ ΠΟΔΙΩΝ

Πράξη υποδοχής και φιλοξενίας που συνήθως προηγούνταν του γεύματος στο εν γένει θερμό κλίμα της αρχαίας Μέσης Ανατολής, όπου οι άνθρωποι φορούσαν κατά κανόνα ανοιχτά σανδάλια, περπατούσαν σε ξερό έδαφος και οδοιπορούσαν σε σκονισμένους δρόμους. Στο μέσο σπίτι του κοινού λαού, ο οικοδεσπότης έφερνε τα απαραίτητα σκεύη και το νερό, και οι επισκέπτες έπλεναν μόνοι τους τα πόδια τους. (Κρ 19:21) Ένας πλουσιότερος οικοδεσπότης έβαζε συνήθως κάποιον δούλο του να κάνει το πλύσιμο των ποδιών, κάτι που θεωρούνταν ταπεινή εργασία. Η Αβιγαία έδειξε ότι ήταν πρόθυμη να συμμορφωθεί με την επιθυμία του Δαβίδ να γίνει σύζυγός του, λέγοντας: «Να η δούλη σου! Ας είναι υπηρέτρια για να πλένει τα πόδια των υπηρετών του κυρίου μου». (1Σα 25:40-42) Το να πλύνει ο ίδιος ο οικοδεσπότης ή η οικοδέσποινα τα πόδια των επισκεπτών αποτελούσε ιδιαίτερη εκδήλωση ταπεινοφροσύνης και στοργικού ενδιαφέροντος προς τους φιλοξενουμένους.

Το πλύσιμο των ποδιών δεν ήταν μόνο χειρονομία φιλοξενίας από έναν οικοδεσπότη προς τον φιλοξενούμενό του, αλλά και κάτι που συνήθιζαν να κάνουν προτού πέσουν στο κρεβάτι. (Ασμ 5:3) Ιδιαίτερα αξιοσημείωτο είναι ότι οι Λευίτες ιερείς απαιτούνταν να πλένουν τα πόδια και τα χέρια τους προτού μπουν στη σκηνή της μαρτυρίας ή προτού υπηρετήσουν στο θυσιαστήριο.—Εξ 30:17-21· 40:30-32.

Όταν ο Ιησούς Χριστός ήταν στη γη, ο οικοδεσπότης μπορεί να πρόσφερε στον φιλοξενούμενό του νερό για πλύσιμο των ποδιών του, να τον φιλούσε και να άλειβε το κεφάλι του με λάδι. Ο Σίμων ο Φαρισαίος παραμέλησε αυτές τις τρεις εκδηλώσεις φιλοξενίας ενόσω είχε στο σπίτι του τον Ιησού. Γι’ αυτό, όταν μια αμαρτωλή γυναίκα κλαίγοντας έβρεξε με τα δάκρυά της τα πόδια του Ιησού, τα σκούπισε με τα μαλλιά της, τα φίλησε και μετά τα άλειψε με αρωματικό λάδι, ο Χριστός επισήμανε την αμέλεια του Σίμωνα και έπειτα είπε στη γυναίκα: «Σου συγχωρούνται οι αμαρτίες».—Λου 7:36-50.

Ο Ιησούς Χριστός έπλυνε τα πόδια των αποστόλων του την τελευταία νύχτα της επίγειας ζωής του, στις 14 Νισάν του 33 Κ.Χ., με σκοπό να τους διδάξει κάτι και “να θέσει το υπόδειγμα”, και όχι για να καθιερώσει μια τελετή. (Ιωα 13:1-16) Είχαν υπάρξει αντιλογίες μεταξύ των αποστόλων σχετικά με το ποιος ήταν ο μεγαλύτερος. Ακόμη και αργότερα το ίδιο βράδυ, αφού εκείνος τους είχε ήδη πλύνει τα πόδια, αυτοί λογομάχησαν έντονα και πάλι για το ποιος φαινόταν να είναι ο μεγαλύτερος. (Λου 22:24-27) Αλλά δεν θα ξεχνούσαν εύκολα αυτό που είχε κάνει ο Ιησούς. Εκείνη τη νύχτα ο Ιησούς και οι απόστολοι χρησιμοποιούσαν απλώς ένα δωμάτιο, δεν ήταν φιλοξενούμενοι κάποιου. Άρα, δεν υπήρχαν διαθέσιμοι υπηρέτες για να τους πλύνουν τα πόδια, κάτι που αναμφίβολα θα συνέβαινε αν ήταν φιλοξενούμενοι. Κανένας από τους αποστόλους δεν πήρε την πρωτοβουλία να εκτελέσει αυτή την ταπεινή υπηρεσία για τους άλλους. Ωστόσο, σε κάποια κατάλληλη στιγμή στη διάρκεια του γεύματος, ο Ιησούς σηκώθηκε, έβαλε στην άκρη τα εξωτερικά του ενδύματα, περιζώστηκε με μια πετσέτα, έβαλε νερό σε μια λεκάνη και τους έπλυνε τα πόδια. Με αυτόν τον τρόπο έδειξε ότι, ενεργώντας ταπεινά, ο καθένας πρέπει να είναι υπηρέτης των άλλων και να τους δείχνει αγάπη με πρακτικούς τρόπους, εξυπηρετώντας τους. Οι Χριστιανές οικοδέσποινες το έκαναν αυτό, όπως αποδεικνύεται από το ότι ο απόστολος Παύλος συμπεριέλαβε τη φιλόξενη πράξη του πλυσίματος των ποδιών στα καλά έργα που έκαναν οι Χριστιανές χήρες. (1Τι 5:9, 10) Οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές δεν αναφέρουν το επίσημο πλύσιμο των ποδιών ως απαραίτητη Χριστιανική τελετή. Ωστόσο, το παράδειγμα που έθεσε ο Ιησούς Χριστός με αυτή την πράξη υπενθυμίζει στους Χριστιανούς ότι πρέπει να υπηρετούν τους αδελφούς τους με αγάπη, κάνοντας για αυτούς ακόμη και μικρά πράγματα, καθώς και ταπεινές εργασίες.—Ιωα 13:34, 35· βλέπε ΛΟΥΤΡΟ, ΛΟΥΣΙΜΟ.

ΠΛΥΣΙΜΟ ΧΕΡΙΩΝ

Στα αρχαία χρόνια, αντί να βουτούν τα χέρια μέσα σε κάποιο δοχείο γεμάτο νερό, τα έπλεναν συνήθως με νερό που χυνόταν πάνω σε αυτά. Κατόπιν, το βρώμικο νερό έτρεχε μέσα στο δοχείο ή στη λεκάνη που είχαν τοποθετήσει κάτω από τα χέρια τους.—Παράβαλε 2Βα 3:11.

Ο Νόμος όριζε ότι οι ιερείς έπρεπε να πλένουν τα χέρια και τα πόδια τους στη χάλκινη λεκάνη που βρισκόταν ανάμεσα στο αγιαστήριο και στο θυσιαστήριο προτού διακονήσουν στο θυσιαστήριο ή μπουν στη σκηνή της συνάντησης. (Εξ 30:18-21) Ο Νόμος δήλωνε επίσης ότι, σε περίπτωση που βρισκόταν κάποιος σκοτωμένος και ήταν αδύνατον να εξακριβωθεί η ταυτότητα του δολοφόνου, οι πρεσβύτεροι της πόλης η οποία βρισκόταν πλησιέστερα στον σκοτωμένο έπρεπε να οδηγήσουν μια νεαρή αγελάδα, με την οποία δεν είχε γίνει καμιά εργασία και η οποία δεν είχε σύρει ζυγό, στην κοιλάδα ενός χειμάρρου όπου έτρεχε νερό και εκεί να σπάσουν τον τράχηλό της. Στη συνέχεια, οι πρεσβύτεροι έπρεπε να πλύνουν τα χέρια τους πάνω από τη νεαρή αγελάδα, δηλώνοντας την αθωότητά τους όσον αφορά το φόνο. (Δευ 21:1-8) Επίσης, σύμφωνα με το Νόμο, ένα άτομο θεωρούνταν ακάθαρτο αν το άγγιζε κάποιος που είχε εκκρίσεις και δεν είχε ξεπλύνει τα χέρια του.—Λευ 15:11.

Ο Δαβίδ επιθυμούσε να έχει καθαρά χέρια από ηθική άποψη ώστε να μπορεί να προσφέρει λατρεία ενώπιον του θυσιαστηρίου του Ιεχωβά. (Ψλ 26:6) Από την άλλη πλευρά, ο Πιλάτος προσπάθησε μάταια να απαλλαχτεί από την ενοχή αίματος σε σχέση με το θάνατο του Ιησού πλένοντας τα χέρια του ενώπιον του λαού. Με αυτόν, όμως, τον τρόπο δεν μπορούσε να αποποιηθεί πραγματικά την ευθύνη για το θάνατο του Ιησού, αφού ο ίδιος, και όχι ο ωρυόμενος όχλος, είχε την εξουσία να εκφέρει κρίση.—Ματ 27:24.

Οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι του πρώτου αιώνα Κ.Χ. έδιναν μεγάλη σημασία στο πλύσιμο των χεριών και ήρθαν σε αντιπαράθεση με τον Ιησού Χριστό λέγοντας ότι οι μαθητές του παρέβαιναν την παράδοση των παλαιοτέρων με το να μην πλένουν τα χέρια τους όταν επρόκειτο να γευματίσουν. Εδώ δεν εννοείται το συνηθισμένο πλύσιμο των χεριών για λόγους υγιεινής, αλλά μια εθιμοτυπική τελετουργία. «Οι Φαρισαίοι και όλοι οι Ιουδαίοι δεν τρώνε αν δεν πλύνουν τα χέρια τους μέχρι τον αγκώνα». (Μαρ 7:2-5· Ματ 15:2) Το Βαβυλωνιακό Ταλμούδ (Σοτά 4β) εξισώνει όποιον τρώει με άπλυτα χέρια με εκείνον που έχει σχέσεις με πόρνη και δηλώνει ότι όποιος παίρνει στα ελαφρά το πλύσιμο των χεριών θα «ξεριζωθεί από τον κόσμο».—Βλέπε ΛΟΥΤΡΟ, ΛΟΥΣΙΜΟ.

ΠΝΕΥΜΑ

Η λέξη πνεῦμα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου προέρχεται από το ρήμα πνέω, που σημαίνει «αναπνέω» ή «φυσώ», η δε εβραϊκή λέξη ρούαχ (πνεύμα) πιστεύεται ότι προέρχεται από μια ρίζα με την ίδια σημασία. Έτσι λοιπόν, οι λέξεις ρούαχ και πνεῦμα βασικά σημαίνουν «πνοή», αλλά διαθέτουν και άλλες επιπρόσθετες σημασίες πέρα από τη βασική. (Παράβαλε Αββ 2:19· Απ 13:15.) Είναι δυνατόν να σημαίνουν επίσης τον άνεμο, τη ζωτική δύναμη στα ζωντανά πλάσματα, το πνεύμα κάποιου, τα πνευματικά πρόσωπα, περιλαμβανομένου του Θεού και των αγγελικών πλασμάτων του, και τέλος την ενεργό δύναμη του Θεού, δηλαδή το άγιο πνεύμα. (Παράβαλε Λεξικό των Βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης [Lexicon in Veteris Testamenti Libros], των Κέλερ και Μπαουμγκάρτνερ, Λέιντεν, 1958, σ. 877-879· Εβραϊκό και Αγγλικό Λεξικό της Παλαιάς Διαθήκης [Hebrew and English Lexicon of the Old Testament], των Μπράουν, Ντράιβερ και Μπριγκς, 1980, σ. 924-926· Θεολογικό Λεξικό της Καινής Διαθήκης [Theologisches Wörterbuch zum Neuen Testament], επιμέλεια Γκ. Φρίντριχ, 1959, Τόμ. 6, σ. 330-450.) Όλες αυτές οι έννοιες έχουν κάτι κοινό: Αναφέρονται σε κάτι αόρατο στα ανθρώπινα μάτια το οποίο μαρτυρεί την ύπαρξη μιας δύναμης εν κινήσει. Μια τέτοια αόρατη δύναμη είναι σε θέση να παράγει ορατά αποτελέσματα.

Μια άλλη εβραϊκή λέξη, η λέξη νεσαμάχ (Γε 2:7), σημαίνει επίσης «πνοή», αλλά έχει πιο περιορισμένο σημασιολογικό εύρος από τη λέξη ρούαχ. Η λέξη πνοή του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου φαίνεται πως έχει ανάλογη, περιορισμένη έννοια (Πρ 17:25) και χρησιμοποιήθηκε από τους μεταφραστές της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα για την απόδοση της λέξης νεσαμάχ.

Άνεμος. Ας ασχοληθούμε πρώτα με την έννοια που ίσως είναι ευκολότερο να συλλάβουμε. Τα συμφραζόμενα σε πολλές περιπτώσεις δείχνουν ότι η λέξη ρούαχ σημαίνει «άνεμος», όπως όταν γίνεται λόγος για τον “ανατολικό άνεμο” (Εξ 10:13) και τους «τέσσερις ανέμους». (Ζαχ 2:6) Το γεγονός ότι αναφέρονται στα συμφραζόμενα πράγματα όπως τα σύννεφα, η θύελλα, άχυρα που τα παίρνει ο αέρας ή παρεμφερή πράγματα συχνά καθιστά προφανή αυτή την έννοια. (Αρ 11:31· 1Βα 18:45· 19:11· Ιωβ 21:18) Εφόσον οι τέσσερις άνεμοι χρησιμοποιούνται με την έννοια των τεσσάρων κατευθύνσεων—ανατολή, δύση, βορράς και νότος—σε κάποιες περιπτώσεις η λέξη ρούαχ είναι δυνατόν να αποδίδεται “κατεύθυνση” ή «πλευρά».—1Χρ 9:24· Ιερ 49:36· 52:23· Ιεζ 42:16-20.

Τα εδάφια Ιώβ 41:15, 16 λένε για τις φολίδες του Λευιάθαν, οι οποίες είναι απόλυτα συναρμοσμένες μεταξύ τους, ότι «ούτε ο αέρας [βερούαχ] δεν μπορεί να περάσει ανάμεσά τους». Και σε αυτή την περίπτωση η λέξη ρούαχ αναφέρεται σε αέρα εν κινήσει, όχι απλώς σε αέρα που βρίσκεται σε ήρεμη ή αδρανή κατάσταση. Άρα, υπάρχει το στοιχείο της αόρατης ενεργού δύναμης, κάτι που αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό της εβραϊκής λέξης ρούαχ.

Προφανώς η μόνη περίπτωση στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές όπου η λέξη πνεῦμα χρησιμοποιείται με την έννοια του ανέμου είναι το εδάφιο Ιωάννης 3:8.

Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ελέγξει τον άνεμο, να τον καθοδηγήσει, να τον κατευθύνει, να τον αναχαιτίσει ή να τον κατακτήσει. Λόγω αυτού, ο «άνεμος [ρούαχ]» συχνά αντιπροσωπεύει κάτι το ανεξέλεγκτο ή το ανέφικτο για τον άνθρωπο—κάτι άπιαστο, φευγαλέο, μάταιο, που δεν μπορεί να ωφελήσει ουσιαστικά. (Παράβαλε Ιωβ 6:26· 7:7· 8:2· 16:3· Παρ 11:29· 27:15, 16· 30:4· Εκ 1:14, 17· 2:11· Ησ 26:18· 41:29.) Για μια διεξοδική εξέταση αυτής της πτυχής του θέματος, βλέπε ΑΝΕΜΟΣ.

Πνευματικά Πρόσωπα. Ο Θεός είναι αόρατος στα ανθρώπινα μάτια (Εξ 33:20· Ιωα 1:18· 1Τι 1:17), είναι ζωντανός και η δύναμη που ασκεί σε ολόκληρο το σύμπαν είναι ανυπέρβλητη. (2Κο 3:3· Ησ 40:25-31) Ο Χριστός Ιησούς δηλώνει: «Ο Θεός είναι Πνεύμα». Ο απόστολος Παύλος γράφει: «Ο δε Ιεχωβά είναι το Πνεύμα». (Ιωα 4:24· 2Κο 3:17, 18) Ο ναός που οικοδομήθηκε πάνω στον Χριστό, με τον Χριστό ως θεμέλια ακρογωνιαία πέτρα, είναι «τόπος για να κατοικεί ο Θεός μέσω πνεύματος».—Εφ 2:22.

Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Θεός είναι μια απρόσωπη, ασώματη δύναμη όπως ο άνεμος. Οι Γραφές βεβαιώνουν σαφώς ότι αποτελεί προσωπικότητα. Επιπλέον κατοικεί σε ορισμένο τόπο, γι’ αυτό και ο Χριστός μπορούσε εύλογα να πει ότι “πηγαίνει στον Πατέρα του”, προκειμένου “να εμφανιστεί μπροστά στο πρόσωπο του Θεού για εμάς”.—Ιωα 16:28· Εβρ 9:24· παράβαλε 1Βα 8:43· Ψλ 11:4· 113:5, 6· βλέπε ΙΕΧΩΒΑ (Το Πρόσωπο που Προσδιορίζεται από το Όνομα).

Η έκφραση «το πνεύμα μου» (ρουχί), την οποία χρησιμοποιεί ο Θεός στο εδάφιο Γένεση 6:3, ενδεχομένως σημαίνει «Εγώ, το Πνεύμα», όπως αντίστοιχα η έκφραση «η ψυχή μου» (ναφσί) την οποία χρησιμοποιεί έχει την έννοια «Εγώ, το άτομο» ή «το άτομό μου». (Ησ 1:14· βλέπε ΨΥΧΗ [Με Ποια Έννοια Έχει ο Θεός Ψυχή].) Με αυτόν τον τρόπο αντιπαραβάλλει την ουράνια πνευματική θέση του με τη θέση του γήινου, σαρκικού ανθρώπου.

Ο Γιος του Θεού. Ο «μονογενής γιος» του Θεού, ο Λόγος, ήταν πνευματικό πρόσωπο όπως ο Πατέρας του και συνεπώς «υπήρχε με μορφή Θεού» (Φλπ 2:5-8), αλλά αργότερα «έγινε σάρκα» και κατοίκησε ανάμεσα στους ανθρώπους ως ο άνθρωπος Ιησούς. (Ιωα 1:1, 14) Τερματίζοντας την επίγεια πορεία του, «θανατώθηκε ως σάρκα, αλλά ζωοποιήθηκε ως πνεύμα». (1Πε 3:18) Ο Πατέρας του τον ανέστησε, έκανε δεκτό το αίτημα που του υπέβαλε ο Γιος του να δοξαστεί δίπλα στον Πατέρα του με τη δόξα που είχε στην προανθρώπινη κατάστασή του (Ιωα 17:4, 5) και τον κατέστησε «πνεύμα που δίνει ζωή». (1Κο 15:45) Έτσι λοιπόν, ο Γιος έγινε και πάλι αόρατος στα ανθρώπινα μάτια, κατοικώντας «σε απρόσιτο φως . . . [όπου] κανείς από τους ανθρώπους δεν [τον] έχει δει ούτε μπορεί να [τον] δει».—1Τι 6:14-16.

Άλλα πνευματικά πλάσματα. Σε αρκετά εδάφια οι λέξεις ρούαχ και πνεῦμα αναφέρονται σε αγγέλους. (1Βα 22:21, 22· Ιεζ 3:12, 14· 8:3· 11:1, 24· 43:5· Πρ 23:8, 9· 1Πε 3:19, 20) Στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές η πλειονότητα αυτών των περιπτώσεων αφορά πονηρά πνευματικά πλάσματα, δαίμονες.—Ματ 8:16· 10:1· 12:43-45· Μαρ 1:23-27· 3:11, 12, 30.

Το εδάφιο Ψαλμός 104:4 δηλώνει ότι ο Θεός κάνει “τους αγγέλους του πνεύματα, τους διακόνους του φωτιά που κατατρώει”. Μερικές μεταφράσεις έχουν την απόδοση: «Κάνεις τους ανέμους αγγελιοφόρους σου, και υπηρέτες σου τις φλόγες της φωτιάς» ή κάτι παρόμοιο. (ΜΠΚ, υποσ.· ΛΧ, RS, JP, AT, JB) Μια τέτοια απόδοση του εβραϊκού κειμένου δεν είναι απαράδεκτη (παράβαλε Ψλ 148:8), αλλά η παράθεση αυτού του εδαφίου από τον απόστολο Παύλο (Εβρ 1:7) συμφωνεί με τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα και εναρμονίζεται με την απόδοση που αναφέρεται πρώτη. (Στο πρωτότυπο κείμενο του εδαφίου Εβραίους 1:7 το οριστικό άρθρο χρησιμοποιείται πριν από τη λέξη «αγγέλους» [τούς ἀγγέλους], και όχι πριν από τη λέξη «πνεύματα», πράγμα που σημαίνει ότι το αντικείμενο της συζήτησης είναι οι άγγελοι.) Το βιβλίο Παρατηρήσεις του Μπαρνς για την Καινή Διαθήκη ([Barnes’ Notes on the New Testament] 1974) λέει: «Εννοείται ότι [ο Παύλος], ο οποίος είχε διδαχτεί την εβραϊκή γλώσσα, θα ήταν σε καλύτερη θέση από εμάς να γνωρίζει τη σωστή δομή της πρότασης [του εδαφίου Ψαλμός 104:4]. Εξάλλου, είναι βέβαιο από ηθική άποψη ότι στην επιχειρηματολογία του θα χρησιμοποιούσε το εν λόγω εδάφιο σύμφωνα με την κοινή κατανόηση που θα είχαν για αυτό εκείνοι προς τους οποίους έγραφε—οι οποίοι ήταν εξοικειωμένοι με την εβραϊκή γλώσσα και γραμματεία».—Παράβαλε Εβρ 1:14.

Οι άγγελοι του Θεού, παρότι έχουν την ικανότητα να υλοποιούνται προσλαμβάνοντας ανθρώπινη μορφή και να εμφανίζονται σε ανθρώπους, δεν είναι εκ φύσεως υλικοί ή σάρκινοι, οπότε είναι αόρατοι. Είναι ενεργά ζωντανοί, ικανοί να ασκούν μεγάλη δύναμη, γι’ αυτό και οι όροι ρούαχ και πνεῦμα τούς περιγράφουν κατάλληλα.

Το εδάφιο Εφεσίους 6:12 αναφέρει ότι οι Χριστιανοί διεξάγουν πάλη, «όχι ενάντια σε αίμα και σάρκα, αλλά ενάντια στις κυβερνήσεις, ενάντια στις εξουσίες, ενάντια στους κοσμοκράτορες αυτού του σκοταδιού, ενάντια στις πονηρές πνευματικές δυνάμεις στους ουράνιους τόπους». Στο πρωτότυπο κείμενο, το τελευταίο μέρος του εδαφίου λέει κατά γράμμα: Πρὸς τὰ πνευματικὰ τῆς πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις. Οι περισσότερες σύγχρονες μεταφράσεις αναγνωρίζουν ότι εδώ δεν έχουμε απλώς μια αναφορά σε κάτι αφηρημένο, στην «πνευματική πονηρία» (KJ), αλλά στην πονηρία την οποία εκδηλώνουν πνευματικά πρόσωπα. Γι’ αυτό και συναντάμε αποδόσεις όπως: «στις πνευματικές δυνάμεις του κακού στα ύψη» (AT), «στις πνευματικές στρατιές της πονηρίας στους ουράνιους τόπους» (RS), «στο πνευματικό στράτευμα του κακού στους ουρανούς» (JB), «στις υπερανθρώπινες δυνάμεις του κακού στους ουρανούς» (NE)· βλέπε επίσης ΚΔΒ.

Η Ενεργός Δύναμη του Θεού—Το Άγιο Πνεύμα. Οι λέξεις ρούαχ και πνεῦμα, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων όπου χρησιμοποιούνται, συνδέονται με το πνεύμα του Θεού, την ενεργό Του δύναμη, το άγιο πνεύμα Του.

Δεν είναι πρόσωπο. Η διδασκαλία ότι το άγιο πνεύμα είναι πρόσωπο και μέρος του «Τριαδικού Θεού» έγινε επίσημο εκκλησιαστικό δόγμα μόλις τον τέταρτο αιώνα Κ.Χ. Οι πρώτοι εκκλησιαστικοί «πατέρες» δεν δίδασκαν κάτι τέτοιο. Ο Ιουστίνος ο Μάρτυρας του δεύτερου αιώνα Κ.Χ. δίδαξε ότι το άγιο πνεύμα είναι “επενέργεια του Θεού ή τρόπος με τον οποίο δρα ο Θεός”. Αντίστοιχα, ο Ιππόλυτος δεν θεωρούσε το άγιο πνεύμα προσωπικότητα. Οι ίδιες οι Γραφές υποστηρίζουν ομόφωνα ότι το άγιο πνεύμα του Θεού δεν είναι πρόσωπο, αλλά η ενεργός δύναμη του Θεού, μέσω της οποίας Αυτός εκπληρώνει το σκοπό Του και εκτελεί το θέλημά Του.

Ας σημειωθεί πρώτα από όλα ότι τα λόγια «εν τω ουρανώ, ο Πατήρ, ο Λόγος και το Άγιον Πνεύμα, και ούτοι οι τρεις είναι εν» (ΒΑΜ), τα οποία υπάρχουν σε παλιότερες μεταφράσεις στο εδάφιο 1 Ιωάννη 5:7, είναι στην πραγματικότητα νόθα προσθήκη στο πρωτότυπο κείμενο. Μια υποσημείωση στη Βίβλο της Ιερουσαλήμ—μια Καθολική μετάφραση—αναφέρει ότι αυτά τα λόγια δεν υπάρχουν «σε κανένα από τα παλαιότερα ελληνικά χειρόγραφα, σε καμία από τις παλαιότερες μεταφράσεις και σε κανένα από τα καλύτερα χειρόγραφα της ίδιας της Βουλγάτας». Το Σχολιολόγιο του Κειμένου της Ελληνικής Καινής Διαθήκης ([A Textual Commentary on the Greek New Testament] 1975, σ. 716-718), του Μπρους Μέτζερ, αναπλάθει με λεπτομέρειες το ιστορικό αυτού του νόθου χωρίου. Δηλώνει ότι το χωρίο απαντάται για πρώτη φορά σε μια πραγματεία του τέταρτου αιώνα με τίτλο Βιβλίον Απολογητικόν (Liber Apologeticus) και πρωτοεμφανίζεται σε χειρόγραφα των Γραφών της Παλαιάς Λατινικής καθώς και σε χειρόγραφα της Βουλγάτας από τον έκτο αιώνα και μετά. Στο σύνολό τους, οι σύγχρονες μεταφράσεις, Καθολικές και Προτεσταντικές, δεν περιλαμβάνουν αυτά τα λόγια στο κύριο σώμα του κειμένου, επειδή αναγνωρίζουν ότι είναι νόθα.—RS, NE, NAB, ΚΔΒ.

Η προσωποποίησή του δεν αποδεικνύει ότι είναι πρόσωπο. Είναι αλήθεια ότι ο Ιησούς περιέγραψε το άγιο πνεύμα ως «βοηθό» που “διδάσκει”, “δίνει μαρτυρία”, “δίνει αποδείξεις”, “οδηγεί”, “μιλάει”, “ακούει” και “λαβαίνει”. Σε αυτές τις περιπτώσεις, όπως φαίνεται από το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο, ο Ιησούς χρησιμοποιεί μερικές φορές αντωνυμίες αρσενικού γένους όταν αναφέρεται σε αυτόν το «βοηθό» (παράκλητον, Κείμενο). (Παράβαλε Ιωα 14:16, 17, 26· 15:26· 16:7-15.) Ωστόσο, δεν είναι ασυνήθιστο στις Γραφές να προσωποποιείται κάτι που στην πραγματικότητα δεν είναι πρόσωπο. Η σοφία προσωποποιείται στο βιβλίο των Παροιμιών (1:20-33· 8:1-36), και στο πρωτότυπο εβραϊκό κείμενο χρησιμοποιούνται για αυτήν αντωνυμικοί τύποι θηλυκού γένους. Η σοφία προσωποποιείται επίσης στα εδάφια Ματθαίος 11:19 και Λουκάς 7:35, όπου της αποδίδονται «έργα» και «παιδιά». Ο απόστολος Παύλος προσωποποίησε την αμαρτία και το θάνατο, καθώς και την παρ’ αξία καλοσύνη, ως “βασιλιάδες”. (Ρω 5:14, 17, 21· 6:12) Λέει για την αμαρτία ότι “λαβαίνει αφορμή”, “απεργάζεται πλεονεξία”, “παραπλανά” και “θανατώνει”. (Ρω 7:8-11) Ωστόσο, είναι προφανές ότι ο Παύλος δεν εννοούσε πως η αμαρτία είναι στην πραγματικότητα πρόσωπο.

Το ίδιο συμβαίνει και με τα λόγια του Ιησού για το άγιο πνεύμα τα οποία κατέγραψε ο Ιωάννης—τα όσα αναφέρει ο Ιωάννης θα πρέπει να εξεταστούν με βάση τα συμφραζόμενα. Ο Ιησούς προσωποποίησε το άγιο πνεύμα όταν το χαρακτήρισε «βοηθό» (παράκλητον, Κείμενο), χρησιμοποιώντας ουσιαστικό αρσενικού γένους. Εύλογα, λοιπόν, στην αφήγηση του Ιωάννη, τα λόγια του Ιησού σχετικά με το ρόλο που θα είχε αυτό το πνεύμα ως «βοηθός» περιλαμβάνουν αντωνυμίες αρσενικού γένους. Από την άλλη πλευρά, στα ίδια συμφραζόμενα, όταν υπάρχει η λέξη πνεῦμα, ο Ιωάννης χρησιμοποιεί αντωνυμία ουδέτερου γένους για να αναφερθεί στο άγιο πνεύμα, εφόσον η λέξη πνεῦμα είναι ουδέτερου γένους. Επομένως, το γεγονός ότι ο Ιωάννης χρησιμοποιεί αντωνυμία αρσενικού γένους σε συνάρτηση με τη λέξη παράκλητος αποτελεί παράδειγμα συμμόρφωσης με τους γραμματικούς κανόνες, όχι έκφραση δόγματος.—Ιωα 14:16, 17· 16:7, 8.

Δεν προσδιορίζεται ως πρόσωπο. Εφόσον ο ίδιος ο Θεός είναι Πνεύμα και είναι άγιος, και εφόσον όλοι οι πιστοί αγγελικοί γιοι του είναι πνεύματα και είναι άγιοι, είναι προφανές ότι αν το «άγιο πνεύμα» ήταν πρόσωπο, θα έπρεπε λογικά να υπάρχει στις Γραφές κάποιος τρόπος για να διαχωρίζεται αυτό το πνευματικό πρόσωπο από όλα τα άλλα “άγια πνεύματα” και να προσδιορίζεται η ταυτότητά του. Θα περίμενε δε κανείς τουλάχιστον να συνοδεύεται από το οριστικό άρθρο σε όλες τις περιπτώσεις που δεν αποκαλείται “άγιο πνεύμα του Θεού” ή δεν προσδιορίζεται από κάποια ανάλογη έκφραση. Αυτό θα το έκανε τουλάχιστον να ξεχωρίζει ως ΤΟ Άγιο Πνεύμα. Αντ’ αυτού, όμως, σε πολυάριθμες περιπτώσεις η έκφραση «άγιο πνεύμα» εμφανίζεται στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο χωρίς το άρθρο, κάτι που υποδηλώνει ότι το άγιο πνεύμα δεν αποτελεί προσωπικότητα.—Παράβαλε Πρ 6:3, 5· 7:55· 8:15, 17, 19· 9:17· 11:24· 13:9, 52· 19:2· Ρω 9:1· 14:17· 15:13, 16· 1Κο 12:3· Εβρ 2:4· 6:4· 2Πε 1:21· Ιου 20. Βλέπε επίσης Κείμενο.

Πώς βαφτίζεται κάποιος στο «όνομά» του. Στο εδάφιο Ματθαίος 28:19 γίνεται αναφορά στο «όνομα του Πατέρα και του Γιου και του αγίου πνεύματος». Η λέξη «όνομα» μπορεί να σημαίνει κάτι διαφορετικό από το προσωπικό όνομα κάποιου. Όταν λέμε «εν ονόματι του νόμου» ή «εν ονόματι της θρησκείας», δεν έχουμε υπόψη μας κάποιο τέτοιο πρόσωπο. Με τη λέξη «όνομα» σε αυτές τις εκφράσεις εννοούμε “τα όσα αντιπροσωπεύει ο νόμος ή την εξουσία του νόμου” και “τα όσα αντιπροσωπεύει ή επιτάσσει η θρησκεία”. Η λέξη ὄνομα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου μπορεί επίσης να έχει αυτή την έννοια. Έτσι λοιπόν, ενώ μερικές μεταφράσεις (ΒΑΜ, KJ, AS) ακολουθούν το πρωτότυπο κείμενο του εδαφίου Ματθαίος 10:41 κατά γράμμα, λέγοντας: «Ο δεχόμενος προφήτην εις όνομα προφήτου μισθόν προφήτου θέλει λάβει, και ο δεχόμενος δίκαιον εις όνομα δικαίου, μισθόν δικαίου θέλει λάβει», κάποιες πιο σύγχρονες μεταφράσεις λένε: «Όποιος δέχεται προφήτη, γιατί είναι προφήτης» και «όποιος δέχεται δίκαιο, γιατί είναι δίκαιος» ή κάτι παρεμφερές. (RS, JB, ΜΝΚ, ΚΔΒ, ΚΔΤΚ, ΔΕΛ) Το σύγγραμμα Λεκτικές Εικόνες της Καινής Διαθήκης ([Word Pictures in the New Testament] 1930, Τόμ. 1, σ. 245), του Ρόμπερτσον, λέει σχετικά με το εδάφιο Ματθαίος 28:19: «Η έννοια της λέξης ὄνομα που χρησιμοποιείται εδώ είναι κοινή στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα και στους παπύρους, και εκφράζει δύναμη ή εξουσία». Επομένως, το βάφτισμα στο “όνομα του αγίου πνεύματος” υποδηλώνει αναγνώριση του γεγονότος ότι αυτό το πνεύμα πηγάζει από τον Θεό και δρα σύμφωνα με το θεϊκό θέλημα.

Άλλες αποδείξεις της απρόσωπης φύσης του. Κάτι ακόμη που καταρρίπτει την αντίληψη ότι το άγιο πνεύμα αποτελεί προσωπικότητα είναι το ότι χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με άλλα απρόσωπα στοιχεία, όπως το νερό και η φωτιά. (Ματ 3:11· Μαρ 1:8) Επίσης, αναφέρεται για τους Χριστιανούς ότι βαφτίζονται «σε άγιο πνεύμα». (Πρ 1:5· 11:16) Παροτρύνονται δε να “γεμίζουν με πνεύμα” αντί με κρασί. (Εφ 5:18) Με παρόμοιο τρόπο, γίνεται επίσης λόγος για άτομα “γεμάτα” από πνεύμα και από ιδιότητες όπως η σοφία και η πίστη (Πρ 6:3, 5· 11:24) ή η χαρά (Πρ 13:52). Μάλιστα στο εδάφιο 2 Κορινθίους 6:6 το άγιο πνεύμα παρεμβάλλεται ανάμεσα σε αρκετές τέτοιες ιδιότητες. Θα ήταν εξαιρετικά απίθανο να χρησιμοποιηθούν τέτοιες εκφράσεις αν το άγιο πνεύμα ήταν θεϊκό πρόσωπο. Όσο για το ότι το πνεύμα “δίνει μαρτυρία” (Πρ 5:32· 20:23), ας σημειωθεί ότι το ίδιο λέγεται αναφορικά με το νερό και το αίμα στα εδάφια 1 Ιωάννη 5:6-8. Μολονότι μερικά εδάφια λένε ότι το πνεύμα «μαρτυρεί», “μιλάει” ή «έχει πει» πράγματα, άλλα εδάφια καθιστούν σαφές ότι μιλούσε μέσω ατόμων, μη έχοντας δική του προσωπική φωνή. (Παράβαλε Εβρ 3:7· 10:15-17· Ψλ 95:7· Ιερ 31:33, 34· Πρ 19:2-6· 21:4· 28:25.) Το πνεύμα, λοιπόν, θα μπορούσε να παραβληθεί με τα ραδιοκύματα, τα οποία μπορούν να μεταδώσουν ένα μήνυμα από κάποιο άτομο που μιλάει σε μικρόφωνο και να κάνουν τη φωνή του να ακουστεί σε άτομα που βρίσκονται σε μακρινή απόσταση, σαν να μιλούν τα ίδια τα ραδιοκύματα «αναγγέλλοντας» το μήνυμα από το ηχείο του ραδιοφώνου. Ο Θεός, μέσω του πνεύματός του, μεταδίδει τα μηνύματά του και γνωστοποιεί το θέλημά του στις διάνοιες και στις καρδιές των υπηρετών του στη γη, οι οποίοι, με τη σειρά τους, μπορούν να μεταφέρουν αυτό το μήνυμα και σε άλλους.

Δεν είναι απλώς «δύναμη». Επομένως, οι λέξεις ρούαχ και πνεῦμα, όταν χρησιμοποιούνται για το άγιο πνεύμα του Θεού, αναφέρονται στην αόρατη ενεργό δύναμη του Θεού, μέσω της οποίας εκείνος εκπληρώνει το θεϊκό σκοπό του και το θέλημά του. Πρόκειται για κάτι το «άγιο» διότι προέρχεται από Αυτόν, όχι από επίγεια πηγή, και δεν υπάρχει σε αυτό ίχνος διαφθοράς, επειδή είναι «το πνεύμα της αγιότητας». (Ρω 1:4) Δεν είναι απλώς η «δύναμη» του Ιεχωβά, επειδή αυτή η λέξη αποδίδει ορθότερα άλλες λέξεις των πρωτότυπων γλωσσών (εβρ., κόαχ· ελλ., δύναμις). Οι λέξεις ρούαχ και πνεῦμα χρησιμοποιούνται σε συνάρτηση, ακόμη δε και εκ παραλλήλου, με αυτές τις λέξεις που σημαίνουν «δύναμη», πράγμα που δείχνει ότι μεταξύ τους υπάρχει μεν εγγενής σχέση αλλά και σαφής διάκριση. (Μιχ 3:8· Ζαχ 4:6· Λου 1:17, 35· Πρ 10:38) Ο όρος «ενεργός δύναμη» δεν αναφέρεται στην ικανότητα ή στη δυνατότητα που έχει κάποιος ή κάτι να δρα ή να κάνει πράγματα, και η οποία μπορεί να υπάρχει σε λανθάνουσα, αδρανή ή ανενεργό κατάσταση. Η «ενεργός δύναμη» περιγράφει πιο συγκεκριμένα την ενέργεια που διοχετεύεται και ασκείται σε πρόσωπα ή πράγματα, και μπορεί να οριστεί ως «ο επιδρών παράγοντας που παράγει ή τείνει να παράγει κίνηση ή μεταβολή της κίνησης». Η «δύναμη» μπορεί να παρομοιαστεί με την ενέργεια που είναι αποθηκευμένη σε μια μπαταρία, ενώ η «ενεργός δύναμη» θα μπορούσε να παραβληθεί με το ηλεκτρικό ρεύμα που ρέει από αυτή την μπαταρία. Ο όρος «ενεργός δύναμη», λοιπόν, αντανακλά ακριβέστερα την έννοια των λέξεων του πρωτότυπου εβραϊκού και ελληνικού κειμένου που χρησιμοποιούνται για το πνεύμα του Θεού, πράγμα που επιβεβαιώνεται από την εξέταση των Γραφών.

Πώς Χρησιμοποιήθηκε στη Δημιουργία. Ο Ιεχωβά Θεός επιτέλεσε τη δημιουργία του υλικού σύμπαντος μέσω του πνεύματός του ή της ενεργού του δύναμης. Αναφορικά με τον πλανήτη Γη κατά τα αρχικά στάδια της διαμόρφωσής του, το Γραφικό υπόμνημα δηλώνει ότι «η ενεργός δύναμη του Θεού [ή αλλιώς «πνεύμα» (ρούαχ)] περιφερόταν πάνω από την επιφάνεια των νερών». (Γε 1:2) Το εδάφιο Ψαλμός 33:6 αναφέρει: «Με το λόγο του Ιεχωβά έγιναν οι ουρανοί, και με το πνεύμα του στόματός του όλο το στράτευμά τους». Σαν ισχυρή πνοή, το πνεύμα του Θεού μπορεί να αποστέλλεται κάπου για να ασκήσει δύναμη, αν και δεν υπάρχει φυσική επαφή με το αντικείμενο επί του οποίου επενεργεί. (Παράβαλε Εξ 15:8, 10.) Όπως ένας ανθρώπινος τεχνίτης χρησιμοποιεί τη δύναμη που έχει στα χέρια του και στα δάχτυλά του για να κατασκευάσει διάφορα πράγματα, έτσι και ο Θεός χρησιμοποιεί το πνεύμα του. Γι’ αυτό και το άγιο πνεύμα χαρακτηρίζεται επίσης “χέρι” ή “δάχτυλο” του Θεού.—Παράβαλε Ψλ 8:3· 19:1· Ματ 12:28 με Λου 11:20.

Η σύγχρονη επιστήμη περιγράφει την ύλη ως οργανωμένη ενέργεια, ως δέσμες ενέργειας, και αναγνωρίζει ότι «η ύλη μπορεί να μετατραπεί σε ενέργεια και η ενέργεια σε ύλη». (Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου [The World Book Encyclopedia], 1987, Τόμ. 13, σ. 246) Η απεραντοσύνη του σύμπαντος, όσο μπορεί μέχρι στιγμής να την αντιληφθεί ο άνθρωπος με τα τηλεσκόπιά του, μας δίνει μια απειροελάχιστη εικόνα της ανεξάντλητης πηγής ενέργειας που διαθέτει ο Ιεχωβά Θεός. Όπως έγραψε ο προφήτης: «Ποιος υπολόγισε τις διαστάσεις του πνεύματος του Ιεχωβά;»—Ησ 40:12, 13, 25, 26.

Πηγή της έμψυχης ζωής και των αναπαραγωγικών δυνάμεων. Όχι μόνο η άψυχη, αλλά και όλη η έμψυχη δημιουργία οφείλει την ύπαρξή της και τη ζωή της στη λειτουργία του πνεύματος του Ιεχωβά, με την επενέργεια του οποίου ήρθαν σε ύπαρξη τα πρώτα ζωντανά πλάσματα, από τα οποία έχουν έρθει σε ύπαρξη όλα τα πλάσματα που ζουν σήμερα. (Παράβαλε Ιωβ 33:4· βλέπε υπότιτλο «Πνοή· Πνοή Ζωής· Δύναμη της Ζωής» σε αυτό το λήμμα.) Ο Ιεχωβά χρησιμοποίησε το άγιο πνεύμα του για να αναζωογονήσει τις αναπαραγωγικές δυνάμεις του Αβραάμ και της Σάρρας, γι’ αυτό και λέγεται δικαιολογημένα για τον Ισαάκ ότι «γεννήθηκε με τον τρόπο του πνεύματος». (Γα 4:28, 29) Μέσω του πνεύματός του επίσης, ο Θεός μετέφερε τη ζωή του Γιου του από τον ουρανό στη γη, κάνοντας τη μήτρα της Ιουδαίας παρθένας Μαρίας να συλλάβει.—Ματ 1:18, 20· Λου 1:35.

Το Πνεύμα Χρησιμοποιείται προς Όφελος των Υπηρετών του Θεού. Μια κύρια λειτουργία του πνεύματος του Θεού περιλαμβάνει την ικανότητα που έχει αυτό να πληροφορεί, να διαφωτίζει, να αποκαλύπτει. Γι’ αυτό και ο Δαβίδ εύλογα προσευχήθηκε: «Δίδαξέ με να κάνω το θέλημά σου, γιατί εσύ είσαι ο Θεός μου. Το πνεύμα σου είναι αγαθό· ας με οδηγήσει στη γη της ευθύτητας». (Ψλ 143:10) Πολύ νωρίτερα, ο Ιωσήφ είχε ερμηνεύσει τα προφητικά όνειρα του Φαραώ χάρη στη βοήθεια του Θεού που του έδωσε αυτή την ικανότητα. Ο Αιγύπτιος ηγεμόνας αναγνώρισε ότι το πνεύμα του Θεού επενεργούσε σε αυτόν. (Γε 41:16, 25-39) Αυτή η διαφωτιστική δύναμη του πνεύματος είναι ιδιαίτερα εμφανής στις προφητείες. Οι προφητείες, όπως δείχνει ο απόστολος Πέτρος, δεν προήλθαν από ανθρώπινη ερμηνεία των καταστάσεων και των γεγονότων. Δεν ήταν προϊόν κάποιας έμφυτης ικανότητας των προφητών να εξηγούν το νόημα και τη σημασία αυτών των καταστάσεων ή να προλέγουν τη μορφή των επερχόμενων γεγονότων. Αντίθετα, αυτοί οι άνθρωποι «κατευθύνονταν από άγιο πνεύμα»—φέρονταν, υποκινούνταν και καθοδηγούνταν από την ενεργό δύναμη του Θεού. (2Πε 1:20, 21· 2Σα 23:2· Ζαχ 7:12· Λου 1:67· 2:25-35· Πρ 1:16· 28:25· βλέπε ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ· ΠΡΟΦΗΤΗΣ.) Αντίστοιχα, επίσης, όλη η Γραφή είναι θεόπνευστη, δηλαδή γράφτηκε υπό την έμπνευση του Θεού ή, κατά κυριολεξία, «με την πνοή του Θεού». (2Τι 3:16) Το πνεύμα επενεργούσε με διάφορους τρόπους καθώς επικοινωνούσε με αυτούς τους άντρες και τους καθοδηγούσε, εμπνέοντάς τους σε μερικές περιπτώσεις οράματα ή όνειρα (Ιεζ 37:1· Ιωλ 2:28, 29· Απ 4:1, 2· 17:3· 21:10), αλλά σε όλες αυτές τις περιπτώσεις επενεργούσε στη διάνοιά τους και στην καρδιά τους υποκινώντας τους και καθοδηγώντας τους σε αρμονία με το σκοπό του Θεού.—Δα 7:1· Πρ 16:9, 10· Απ 1:10, 11· βλέπε ΘΕΟΠΝΕΥΣΤΙΑ.

Επομένως, το πνεύμα του Θεού δεν οδηγεί μόνο σε αποκάλυψη και κατανόηση του θελήματος του Θεού, αλλά επίσης οπλίζει με δύναμη τους υπηρέτες Του προκειμένου να επιτελούν πράγματα που εναρμονίζονται με αυτό το θέλημα. Αυτό το πνεύμα δρα ως υποκινούσα δύναμη που τους παρακινεί και τους ωθεί, παρόμοια με αυτό που αναφέρει ο Μάρκος για τον Ιησού, ότι δηλαδή το πνεύμα τον «ώθησε» να πάει στην έρημο μετά το βάφτισμά του. (Μαρ 1:12· παράβαλε Λου 4:1.) Μπορεί να είναι σαν «φωτιά» μέσα τους, κάνοντάς τους να “φλέγονται” από αυτή τη δύναμη (1Θε 5:19· Πρ 18:25· Ρω 12:11), με την έννοια ότι εντείνεται μέσα τους η επιθυμία ή η πίεση να επιτελέσουν κάποιο συγκεκριμένο έργο. (Παράβαλε Ιωβ 32:8, 18-20· 2Τι 1:6, 7.) Γίνονται αποδέκτες “της επίδρασης του πνεύματος” ή της “δύναμης μέσω του πνεύματός του”. (Λου 2:27· Εφ 3:16· παράβαλε Μιχ 3:8.) Ωστόσο, δεν πρόκειται απλώς για κάποια ασυνείδητη, τυφλή παρόρμηση, επειδή παράλληλα επηρεάζεται η διάνοια και η καρδιά τους, οι οποίες ως αποτέλεσμα συνεργάζονται συνειδητά με την ενεργό δύναμη που τους δόθηκε. Εύλογα, λοιπόν, ο απόστολος Παύλος είπε για εκείνους που είχαν λάβει το χάρισμα της προφητείας στη Χριστιανική εκκλησία ότι «τα χαρίσματα του πνεύματος των προφητών πρέπει να βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο των προφητών», ώστε να διατηρείται η ευταξία.—1Κο 14:31-33.

Ποικιλία ενεργειών. Όπως ακριβώς το ηλεκτρικό ρεύμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να επιτελέσει μια τεράστια ποικιλία λειτουργιών, έτσι και το πνεύμα του Θεού χρησιμοποιείται για να εξουσιοδοτήσει και να ικανώσει άτομα προκειμένου να εκτελέσουν ευρεία ποικιλία πραγμάτων. (Ησ 48:16· 61:1-3) Ο Παύλος έγραψε σχετικά με τα θαυματουργικά χαρίσματα του πνεύματος που υπήρχαν στις ημέρες του: «Υπάρχουν ποικιλίες χαρισμάτων, αλλά το πνεύμα είναι το ίδιο· και υπάρχουν ποικιλίες διακονιών, εντούτοις ο Κύριος είναι ο ίδιος· και υπάρχουν ποικιλίες ενεργειών, εντούτοις ο Θεός είναι ο ίδιος, ο οποίος εκτελεί όλες τις ενέργειες σε όλους τους ανθρώπους. Η φανέρωση όμως του πνεύματος δίνεται στον καθένα για ωφέλιμο σκοπό».—1Κο 12:4-7.

Το πνεύμα έχει τη δύναμη ή την ικανότητα να βοηθάει άτομα να αποκτήσουν τα απαιτούμενα προσόντα ή ικανότητες για μια ορισμένη εργασία ή θέση. Μολονότι ο Βεσελεήλ και ο Οολιάβ μπορεί να είχαν ήδη τεχνικές γνώσεις προτού αναλάβουν το διορισμό να φτιάξουν τον εξοπλισμό της σκηνής της μαρτυρίας και τα ιερατικά ενδύματα, το πνεύμα του Θεού “τούς γέμισε με σοφία, κατανόηση και γνώση”, ώστε το έργο να γίνει όπως είχε σχεδιαστεί. Το πνεύμα αύξησε τις όποιες φυσικές ικανότητες και γνώσεις ήδη κατείχαν και τους κατέστησε ικανούς να διδάξουν και άλλους. (Εξ 31:1-11· 35:30-35) Τα αρχιτεκτονικά σχέδια για το ναό που οικοδομήθηκε μετέπειτα δόθηκαν στον Δαβίδ μέσω θεϊκής έμπνευσης, δηλαδή μέσω της επενέργειας του πνεύματος του Θεού, κάτι που κατέστησε τον Δαβίδ ικανό να κάνει μεγάλη προετοιμασία για αυτό το έργο.—1Χρ 28:12.

Το πνεύμα του Θεού επενεργούσε πάνω στον Μωυσή και μέσω αυτού, καθώς ο Μωυσής προφήτευε και έκανε θαυματουργικές πράξεις, ενώ παράλληλα οδηγούσε το έθνος και εκτελούσε χρέη κριτή για χάρη του, προσκιάζοντας έτσι το μελλοντικό ρόλο του Χριστού Ιησού. (Ησ 63:11-13· Πρ 3:20-23) Ωστόσο, ο Μωυσής, ως ατελής άνθρωπος, ένιωσε ότι το φορτίο της ευθύνης ήταν βαρύ, και ο Θεός “πήρε ένα μέρος από το πνεύμα που ήταν πάνω του και το έβαλε πάνω σε 70 πρεσβυτέρους”, για να μπορέσουν να τον βοηθήσουν να σηκώσει το φορτίο. (Αρ 11:11-17, 24-30) Το πνεύμα άρχισε επίσης να επενεργεί στον Δαβίδ αφότου τον έχρισε ο Σαμουήλ, καθοδηγώντας τον και προετοιμάζοντάς τον για τη μελλοντική βασιλεία του.—1Σα 16:13.

Ο Ιησούς του Ναυή γέμισε «πνεύμα σοφίας» ως ο διάδοχος του Μωυσή. Αλλά το πνεύμα δεν του έδωσε την ικανότητα να προφητεύει και να εκτελεί θαυματουργικά έργα στο βαθμό στον οποίο είχε δώσει αυτή την ικανότητα στον Μωυσή. (Δευ 34:9-12) Ωστόσο, τον κατέστησε ικανό να οδηγήσει τον Ισραήλ στην εκστρατεία με την οποία επιτεύχθηκε η κατάκτηση της Χαναάν. Παρόμοια, το πνεύμα του Ιεχωβά «περικάλυψε» άλλους άντρες, “ωθώντας” τους ως μαχητές υπέρ του λαού του Θεού—όπως συνέβη με τον Γοθονιήλ, τον Γεδεών, τον Ιεφθάε και τον Σαμψών.—Κρ 3:9, 10· 6:34· 11:29· 13:24, 25· 14:5, 6, 19· 15:14.

Το πνεύμα του Θεού όπλισε κάποιους άντρες με τη δύναμη να αναγγείλουν το μήνυμα της αλήθειας με τόλμη και θάρρος ενώπιον των εναντιουμένων και με κίνδυνο της ζωής τους.—Μιχ 3:8.

Το γεγονός ότι ο Θεός “εκχέει” το πνεύμα του πάνω στο λαό του αποτελεί απόδειξη της εύνοιάς του και καταλήγει σε ευλογίες και σε ευημερία για αυτούς.—Ιεζ 39:29· Ησ 44:3, 4.

Κρίνει και εκτελεί κρίση. Μέσω του πνεύματός του ο Θεός κρίνει ανθρώπους και έθνη. Εκτελεί επίσης τις δικαστικές του αποφάσεις, τιμωρώντας ή καταστρέφοντας. (Ησ 30:27, 28· 59:18, 19) Σε αυτές τις περιπτώσεις, η λέξη ρούαχ μπορεί να αποδοθεί ορθά «φύσημα», λόγου χάρη όταν ο Ιεχωβά λέει ότι θα κάνει «να ξεσπάσει φύσημα [ρούαχ] ανεμοθύελλας» μέσα στην οργή του. (Ιεζ 13:11, 13· παράβαλε Ησ 25:4· 27:8.) Το πνεύμα του Θεού μπορεί να φτάσει παντού, ενεργώντας υπέρ ή κατά εκείνων που γίνονται αντικείμενο της προσοχής του.—Ψλ 139:7-12.

Στο εδάφιο Αποκάλυψη 1:4 αναφέρεται ότι «τα εφτά πνεύματα» του Θεού στέκονται ενώπιον του θρόνου του. Στη συνέχεια δίνονται εφτά αγγέλματα, καθένα από τα οποία ολοκληρώνεται με τη νουθεσία να “ακούμε τι λέει το πνεύμα στις εκκλησίες”. (Απ 2:7, 11, 17, 29· 3:6, 13, 22) Τα αγγέλματα αυτά περιέχουν εξαγγελίες κρίσης που ασκούν διερευνητική επίδραση στην καρδιά, καθώς και υποσχέσεις για ανταμοιβή της πιστότητας. Ο Γιος του Θεού παρουσιάζεται να έχει αυτά «τα εφτά πνεύματα του Θεού» (Απ 3:1), τα οποία και περιγράφονται ως «εφτά λυχνάρια με φωτιά» (Απ 4:5) και επίσης ως τα εφτά μάτια του σφαγμένου αρνιού, «τα οποία μάτια σημαίνουν τα εφτά πνεύματα του Θεού που έχουν αποσταλεί σε ολόκληρη τη γη». (Απ 5:6) Εφόσον ο αριθμός εφτά χρησιμοποιείται ως σύμβολο πληρότητας σε άλλα προφητικά κείμενα (βλέπε ΑΡΙΘΜΟΣ), φαίνεται ότι αυτά τα εφτά πνεύματα συμβολίζουν την πλήρη έκταση της ενεργού ικανότητας που διαθέτει ο ενδοξασμένος Ιησούς Χριστός, το Αρνί του Θεού, να παρατηρεί, να διακρίνει ή να εντοπίζει, και η οποία τον καθιστά ικανό να επιθεωρεί ολόκληρη τη γη.

Ο Λόγος του Θεού είναι το «σπαθί» του πνεύματος (Εφ 6:17), δεδομένου ότι φανερώνει το πραγματικό ποιόν κάποιου, εκθέτει κρυφές ιδιότητες ή διαθέσεις της καρδιάς και κάνει το άτομο είτε να μαλακώσει την καρδιά του και να συμμορφωθεί με το θέλημα του Θεού, το οποίο εκφράζεται μέσω αυτού του Λόγου, είτε να σκληρύνει την καρδιά του στασιάζοντας. (Παράβαλε Εβρ 4:11-13· Ησ 6:9, 10· 66:2, 5.) Ο Λόγος του Θεού, λοιπόν, παίζει δυναμικό ρόλο στην πρόρρηση κάποιας δυσμενούς κρίσης, και, εφόσον ο λόγος ή το άγγελμα του Θεού πρέπει να εκπληρωθεί, η εκπλήρωση αυτού του λόγου πυροδοτεί μια ενέργεια που μοιάζει με φωτιά σε άχυρα και με σφύρα που συντρίβει το βράχο. (Ιερ 23:28, 29) Ο Χριστός Ιησούς, ως ο κύριος Εκπρόσωπος του Θεού, ως «Ο Λόγος του Θεού», εξαγγέλλει τα θεϊκά αγγέλματα κρίσης και έχει την εξουσία να διατάζει την εκτέλεση αυτών των κρίσεων σε βάρος εκείνων που έχουν κριθεί. Αυτό είναι, αναμφίβολα, το νόημα της έκφρασης ότι θα εξοντώσει τους εχθρούς του Θεού «με το πνεύμα [την ενεργό δύναμη] του στόματός του».—Παράβαλε 2Θε 2:8· Ησ 11:3, 4· Απ 19:13-16, 21.

Το πνεύμα του Θεού ενεργεί ως «βοηθός» για την εκκλησία. Όταν ο Ιησούς αναλήφθηκε στον ουρανό, ζήτησε από τον Πατέρα του, όπως είχε υποσχεθεί, το άγιο πνεύμα, δηλαδή την ενεργό δύναμη του Θεού, και του δόθηκε η εξουσία να χρησιμοποιεί αυτό το πνεύμα. Την ημέρα της Πεντηκοστής το «εξέχυσε» στους πιστούς μαθητές του, και έκτοτε συνέχισε να το εκχέει σε όσους στρέφονταν προς τον Θεό μέσω του Γιου του. (Ιωα 14:16, 17, 26· 15:26· 16:7· Πρ 1:4, 5· 2:1-4, 14-18, 32, 33, 38) Όπως είχαν βαφτιστεί στο νερό, τώρα “βαφτίστηκαν όλοι σε ένα σώμα” μέσω εκείνου του ενός πνεύματος σαν να βυθίστηκαν μέσα σε αυτό—κάτι ανάλογο με αυτό που συμβαίνει όταν ένα κομμάτι σίδερο «βυθίζεται» μέσα σε κάποιο μαγνητικό πεδίο και ακολούθως εμποτίζεται με μαγνητική ισχύ. (1Κο 12:12, 13· παράβαλε Μαρ 1:8· Πρ 1:5.) Αν και το πνεύμα του Θεού επενεργούσε στους μαθητές και προηγουμένως, όπως αποδεικνύει το γεγονός ότι ήταν σε θέση να εκβάλλουν δαίμονες (παράβαλε Ματ 12:28· Μαρ 3:14, 15), τώρα επενεργούσε πάνω τους εντονότερα, πληρέστερα και με νέους τρόπους τους οποίους μέχρι τότε δεν είχαν βιώσει.—Παράβαλε Ιωα 7:39.

Ως ο Μεσσιανικός Βασιλιάς, ο Χριστός Ιησούς έχει «το πνεύμα της σοφίας και της κατανόησης, το πνεύμα της συμβουλής και της κραταιότητας, το πνεύμα της γνώσης και του φόβου του Ιεχωβά». (Ησ 11:1, 2· 42:1-4· Ματ 12:18-21) Αυτή η δύναμη που δρα υπέρ της δικαιοσύνης είναι έκδηλη στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποίησε ο Ιησούς την ενεργό δύναμη, δηλαδή το πνεύμα, του Θεού για να κατευθύνει τη Χριστιανική εκκλησία πάνω στη γη, καθώς αυτός έχει διοριστεί από τον Θεό να είναι η Κεφαλή, ο Ιδιοκτήτης και ο Κύριος της εκκλησίας. (Κολ 1:18· Ιου 4) Ως «βοηθός», το πνεύμα τούς έδωσε αυξημένη πλέον κατανόηση του θελήματος και του σκοπού του Θεού, και τους αποκάλυψε τον προφητικό του Λόγο. (1Κο 2:10-16· Κολ 1:9, 10· Εβρ 9:8-10) Τους όπλισε με δύναμη έτσι ώστε να υπηρετούν ως μάρτυρες σε ολόκληρη τη γη. (Λου 24:49· Πρ 1:8· Εφ 3:5, 6) Τους έδωσε θαυματουργικά «χαρίσματα του πνεύματος», τα οποία τους κατέστησαν ικανούς να μιλούν ξένες γλώσσες, να προφητεύουν, να θεραπεύουν και να φέρνουν σε πέρας άλλες δραστηριότητες οι οποίες αφενός θα τους διευκόλυναν στη διακήρυξη των καλών νέων και αφετέρου θα αποτελούσαν απόδειξη του ότι είχαν θεϊκή αποστολή και υποστήριξη.—Ρω 15:18, 19· 1Κο 12:4-11· 14:1, 2, 12-16· παράβαλε Ησ 59:21· βλέπε ΔΩΡΑ ΚΑΙ ΧΑΡΙΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΕΟ (Χαρίσματα του Πνεύματος).

Ως ο Επίσκοπος της εκκλησίας, ο Ιησούς χρησιμοποίησε το πνεύμα για τη διακυβέρνηση της εκκλησίας—παρέχοντας καθοδήγηση για την επιλογή αντρών που θα υπηρετούσαν σε ειδικές αποστολές, καθώς και στην επίβλεψη, στη διδασκαλία και στη «διόρθωση» της εκκλησίας. (Πρ 13:2-4· 20:28· Εφ 4:11, 12) Εκείνος τους υποκινούσε αλλά και τους περιόριζε, υποδεικνύοντάς τους πού έπρεπε να συγκεντρώσουν τις προσπάθειες της διακονίας τους (Πρ 16:6-10· 20:22), και επίσης τους καθιστούσε αποτελεσματικούς στη συγγραφή “επιστολών του Χριστού, χαραγμένων με το πνεύμα του Θεού σε σάρκινες πλάκες, σε ανθρώπινες καρδιές”. (2Κο 3:2, 3· 1Θε 1:5) Σύμφωνα με την υπόσχεση που τους είχε δοθεί, το πνεύμα αναζωογονούσε τη μνήμη τους, τόνωνε τις διανοητικές τους δυνάμεις και τους όπλιζε με τόλμη, έτσι ώστε να δίνουν μαρτυρία ακόμη και ενώπιον αρχόντων.—Παράβαλε Ματ 10:18-20· Ιωα 14:26· Πρ 4:5-8, 13, 31· 6:8-10.

Ως «ζωντανές πέτρες», αυτοί σχημάτισαν έναν πνευματικό ναό με θεμέλιο τον Χριστό, μέσω του οποίου ναού θα προσφέρονταν «πνευματικές θυσίες» (1Πε 2:4-6· Ρω 15:15, 16) και θα ψάλλονταν πνευματικοί ύμνοι (Εφ 5:18, 19), και στον οποίο θα κατοικούσε ο Θεός μέσω πνεύματος. (1Κο 3:16· 6:19, 20· Εφ 2:20-22· παράβαλε Αγγ 2:5.) Το πνεύμα του Θεού είναι ενοποιητική δύναμη με τεράστια ισχύ, και, εφόσον αυτοί οι Χριστιανοί θα επέτρεπαν στο πνεύμα να ρέει ελεύθερα ανάμεσά τους, αυτό θα τους ένωνε ειρηνικά με τον Θεό, τον Γιο του και μεταξύ τους, με δεσμούς αγάπης και αφοσίωσης. (Εφ 4:3-6· 1Ιω 3:23, 24· 4:12, 13· παράβαλε 1Χρ 12:18.) Το δώρο του πνεύματος δεν τους έδωσε τα προσόντα για δραστηριότητες τεχνικής φύσης, όπως είχε κάνει με τον Βεσελεήλ και άλλους οι οποίοι έφτιαξαν υλικές κατασκευές και εξοπλισμό, αλλά τους εξάρτισε για τα πνευματικά έργα της διδασκαλίας, της καθοδήγησης, της ποίμανσης και της νουθεσίας. Ο πνευματικός ναός τον οποίο σχημάτισαν επρόκειτο να στολιστεί με τους όμορφους καρπούς του πνεύματος του Θεού, και αυτοί οι καρποί “αγάπης, χαράς, ειρήνης, μακροθυμίας, καλοσύνης, αγαθότητας, πίστης”, καθώς και άλλες παρόμοιες ιδιότητες, αποδείκνυαν περίτρανα ότι το πνεύμα του Θεού δρούσε μέσα τους και ανάμεσά τους. (Γα 5:22, 23· παράβαλε Λου 10:21· Ρω 14:17.) Αυτός ήταν ο βασικός και κύριος παράγοντας που προήγε την ευταξία και την αποτελεσματική καθοδήγηση στις τάξεις τους. (Γα 5:24-26· 6:1· Πρ 6:1-7· παράβαλε Ιεζ 36:26, 27.) Εκείνοι υποτάχθηκαν στο “νόμο του πνεύματος”, στην αποτελεσματική αυτή δύναμη που δρα υπέρ της δικαιοσύνης και επενεργεί προκειμένου να αποτρέπει τις πράξεις της εγγενώς αμαρτωλής σάρκας. (Ρω 8:2· Γα 5:16-21· Ιου 19-21) Η πεποίθησή τους βασιζόταν στο γεγονός ότι το πνεύμα του Θεού επενεργούσε πάνω τους, όχι σε σαρκικές ικανότητες ή στην προέλευσή τους.—1Κο 2:1-5· Εφ 3:14-17· Φλπ 3:1-8.

Όταν ανέκυπταν διάφορα ζητήματα, το άγιο πνεύμα ήταν βοηθός τους, καθώς τους οδηγούσε στη λήψη απόφασης, όπως συνέβη με το ζήτημα της περιτομής, για το οποίο αποφάσισε το σώμα, ή η σύνοδος, των αποστόλων και των πρεσβυτέρων της Ιερουσαλήμ. Ο Πέτρος είπε ότι το πνεύμα είχε χορηγηθεί σε απερίτμητους ανθρώπους από τα έθνη. Ο Παύλος και ο Βαρνάβας αφηγήθηκαν πώς επενεργούσε το πνεύμα καθώς εκτελούσαν τη διακονία τους ανάμεσα σε τέτοια άτομα. Και τέλος, ο Ιάκωβος, τον οποίο δίχως άλλο βοήθησε το άγιο πνεύμα να θυμηθεί κάποια πράγματα από τις Γραφές, έστρεψε την προσοχή στη θεόπνευστη προφητεία του Αμώς που προέλεγε ότι άνθρωποι από τα έθνη θα καλούνταν με το όνομα του Θεού. Έτσι λοιπόν, το άγιο πνεύμα του Θεού ωθούσε ενιαία προς μία κατεύθυνση, κάτι που αναγνώρισε αυτό το σώμα, ή η σύνοδος, γι’ αυτό και στην επιστολή που έγραψαν για να κοινοποιήσουν την απόφασή τους ανέφεραν τα εξής: «Διότι το άγιο πνεύμα και εμείς θεωρήσαμε καλό να μη σας προσθέσουμε παραπάνω βάρος, εκτός από αυτά τα αναγκαία».—Πρ 15:1-29.

Χρίει, γεννάει, δίνει “πνευματική ζωή”. Όπως ο Θεός έχρισε τον Ιησού με το άγιο πνεύμα του όταν εκείνος βαφτίστηκε (Μαρ 1:10· Λου 3:22· 4:18· Πρ 10:38), αντίστοιχα έχρισε και τους μαθητές του Ιησού. Η χρίση με το πνεύμα αποτελούσε για αυτούς «εγγύηση» της ουράνιας κληρονομιάς στην οποία είχαν τώρα κληθεί (2Κο 1:21, 22· 5:1, 5· Εφ 1:13, 14), και τους έδινε μαρτυρία ότι είχαν «γεννηθεί», ή φερθεί σε ύπαρξη, από τον Θεό για να είναι γιοι του με την υπόσχεση να λάβουν πνευματική ζωή στους ουρανούς. (Ιωα 3:5-8· Ρω 8:14-17, 23· Τιτ 3:5· Εβρ 6:4, 5) Είχαν καθαριστεί, αγιαστεί και ανακηρυχτεί δίκαιοι «στο όνομα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και με το πνεύμα του Θεού μας», μέσω του οποίου πνεύματος ο Ιησούς είχε αποκτήσει τα προσόντα που απαιτούνταν για να παράσχει τη λυτρωτική θυσία και να γίνει ο αρχιερέας του Θεού.—1Κο 6:11· 2Θε 2:13· Εβρ 9:14· 1Πε 1:1, 2.

Λόγω αυτής της ουράνιας κλήσης και κληρονομιάς, οι χρισμένοι με το πνεύμα ακόλουθοι του Ιησού είχαν πνευματική ζωή, παρότι συνέχιζαν να ζουν ως ατελή, σάρκινα πλάσματα. Σε αυτό αναφέρεται προφανώς ο απόστολος Παύλος όταν αντιπαραβάλλει τους επίγειους πατέρες με τον Ιεχωβά Θεό, τον «Πατέρα της πνευματικής μας ζωής [πατρί τῶν πνευμάτων, Κείμενο]». (Εβρ 12:9· παράβαλε εδάφιο 23.) Ως συγκληρονόμοι του Χριστού οι οποίοι πρόκειται να αναστηθούν από τους νεκρούς με πνευματικό σώμα «φορώντας» την ουράνια εικόνα του, οφείλουν να ζουν πάνω στη γη ως «ένα πνεύμα» σε ενότητα με εκείνον ως την Κεφαλή τους, μη αφήνοντας τις επιθυμίες ή τις ανήθικες τάσεις της σάρκας τους να γίνουν η κυρίαρχη δύναμη πάνω τους, πράγμα το οποίο θα μπορούσε ίσως να καταλήξει ακόμη και στο να γίνουν «μία σάρκα» με μια πόρνη.—1Κο 6:15-18· 15:44-49· Ρω 8:5-17.

Απόκτηση και διατήρηση του πνεύματος του Θεού. Το άγιο πνεύμα είναι «δωρεά» του Θεού, την οποία εκείνος χορηγεί ευχαρίστως σε όσους την επιδιώκουν και τη ζητούν με ειλικρίνεια. (Πρ 2:38· Λου 11:9-13) Σε σχέση με αυτό, ο κυριότερος παράγοντας είναι το να έχει κάποιος σωστή καρδιά (Πρ 15:8), αλλά η γνώση και η συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του Θεού είναι επίσης ουσιώδεις παράγοντες. (Παράβαλε Πρ 5:32· 19:2-6.) Άπαξ και ένας Χριστιανός λάβει το πνεύμα του Θεού, δεν θα πρέπει να το “λυπεί” αδιαφορώντας για αυτό (Εφ 4:30· παράβαλε Ησ 63:10), με το να ακολουθεί μια πορεία αντίθετη με την καθοδηγία του, με το να προσηλώνει την καρδιά σε στόχους διαφορετικούς από εκείνους στους οποίους αυτό κατευθύνει και ωθεί ή με το να απορρίπτει τον εμπνευσμένο Λόγο του Θεού και τις συμβουλές του, καθώς και την εφαρμογή αυτών των συμβουλών στον εαυτό του. (Πρ 7:51-53· 1Θε 4:8· παράβαλε Ησ 30:1, 2.) Αν κάποιος υποκρίνεται, μπορεί να “φερθεί απατηλά” σε αυτό το άγιο πνεύμα μέσω του οποίου ο Χριστός καθοδηγεί την εκκλησία, και όσοι “θέτουν σε δοκιμή” τη δύναμη του πνεύματος κατ’ αυτόν τον τρόπο ακολουθούν καταστροφική πορεία. (Πρ 5:1-11· αντιπαράβαλε Ρω 9:1.) Η εσκεμμένη εναντίωση και ο στασιασμός κατά της έκδηλης φανέρωσης του πνεύματος του Θεού μπορεί να σημαίνουν βλασφημία εναντίον αυτού του πνεύματος—αμαρτία που είναι ασυγχώρητη.—Ματ 12:31, 32· Μαρ 3:29, 30· παράβαλε Εβρ 10:26-31.

Πνοή· Πνοή Ζωής· Δύναμη της Ζωής. Η αφήγηση της δημιουργίας του ανθρώπου δηλώνει ότι ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο από το χώμα της γης και κατόπιν «φύσηξε [τύπος της λέξης ναφάχ] στα ρουθούνια του την πνοή [τύπος της λέξης νεσαμάχ] της ζωής, και ο άνθρωπος έγινε ζωντανή ψυχή [νέφες]». (Γε 2:7· βλέπε ΨΥΧΗ.) Η λέξη νέφες μπορεί να μεταφραστεί κατά κυριολεξία «κάτι που αναπνέει», δηλαδή «πλάσμα που αναπνέει», είτε πρόκειται για άνθρωπο είτε για ζώο. Η λέξη νεσαμάχ στην πραγματικότητα χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει «αυτό [ή το πλάσμα] που αναπνέει, ή έχει πνοή», και υπό αυτή την έννοια χρησιμοποιείται στην ουσία ως συνώνυμο της λέξης νέφες που σημαίνει «ψυχή». (Παράβαλε Δευ 20:16· Ιη 10:39, 40· 11:11· 1Βα 15:29.) Στο εδάφιο Γένεση 2:7 το υπόμνημα χρησιμοποιεί τη λέξη νεσαμάχ για να περιγράψει πώς ο Θεός έκανε το σώμα του Αδάμ να έχει ζωή, με αποτέλεσμα να γίνει ο άνθρωπος «ζωντανή ψυχή». Άλλα εδάφια, ωστόσο, δείχνουν ότι σε αυτό περιλαμβανόταν κάτι περισσότερο από την απλή αναπνοή, δηλαδή την απλή εισαγωγή αέρα στους πνεύμονες και την αποβολή του από αυτούς. Για παράδειγμα, το εδάφιο Γένεση 7:22, περιγράφοντας την καταστροφή των ανθρώπων και των ζώων έξω από την κιβωτό κατά τον Κατακλυσμό, αναφέρει: «Καθετί στο οποίο η πνοή [τύπος της λέξης νεσαμάχ] της δύναμης [ή του «πνεύματος» (ρούαχ)] της ζωής ήταν ενεργός στα ρουθούνια του, δηλαδή ό,τι υπήρχε στην ξηρά, πέθανε». Συνεπώς, η λέξη νεσαμάχ, «πνοή», σχετίζεται ή συνδέεται άμεσα με τη λέξη ρούαχ που περιγράφει εδώ το πνεύμα, δηλαδή τη δύναμη της ζωής, η οποία είναι ενεργός σε όλα τα ζωντανά πλάσματα—τόσο στις ψυχές των ανθρώπων όσο και στις ψυχές των ζώων.

Το Θεολογικό Λεξικό της Καινής Διαθήκης (Τόμ. 6, σ. 334) δηλώνει: «Η αναπνοή ή πνοή γίνεται φανερή μόνο με την κίνηση [για παράδειγμα, με την κίνηση του στήθους ή τη διαστολή των ρουθουνιών] και αποτελεί επίσης σημάδι, προϋπόθεση και παράγοντα της ζωής, η οποία φαίνεται να είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένη με την αναπνοή». Έτσι λοιπόν, η νεσαμάχ, δηλαδή η «πνοή», είναι αφενός προϊόν του ρούαχ, δηλαδή της δύναμης της ζωής, και αφετέρου κύριο μέσο συντήρησης της εν λόγω δύναμης της ζωής στα ζωντανά πλάσματα. Είναι γνωστό από επιστημονικές μελέτες, για παράδειγμα, ότι στο καθένα από τα εκατό τρισεκατομμύρια κύτταρα του σώματος υπάρχει ζωή και ότι, ενώ πεθαίνουν κάθε λεπτό δισεκατομμύρια κύτταρα, συνεχίζεται διαρκώς η αναπαραγωγή νέων ζωντανών κυττάρων. Η δύναμη της ζωής, η οποία είναι ενεργός σε όλα τα ζωντανά κύτταρα, εξαρτάται από το οξυγόνο που εισάγεται στο σώμα με την αναπνοή, το οποίο μεταφέρεται σε όλα τα κύτταρα μέσω της κυκλοφορίας του αίματος. Χωρίς οξυγόνο κάποια κύτταρα αρχίζουν να πεθαίνουν έπειτα από μερικά λεπτά και άλλα έπειτα από μεγαλύτερο διάστημα. Μολονότι κάποιος μπορεί να μείνει μερικά λεπτά χωρίς αναπνοή και παρ’ όλα αυτά να επιζήσει, χωρίς τη δύναμη της ζωής στα κύτταρά του πεθαίνει και ανθρωπίνως δεν έχει καμιά προοπτική ανάνηψης. Οι θεόπνευστες Εβραϊκές Γραφές, οι οποίες προέρχονται από τον Σχεδιαστή και Δημιουργό του ανθρώπου, προφανώς χρησιμοποιούν τη λέξη ρούαχ για να υποδηλώσουν αυτή τη ζωτική δύναμη, που αποτελεί αυτό καθαυτό το στοιχείο της ζωής, και τη λέξη νεσαμάχ για να δηλώσουν την αναπνοή ή πνοή που τη συντηρεί.

Επειδή η πνοή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ζωή, οι λέξεις νεσαμάχ και ρούαχ χρησιμοποιούνται με σαφώς παράλληλη έννοια σε διάφορα εδάφια. Ο Ιώβ δήλωσε αποφασισμένος να αποφύγει την αδικία λέγοντας: «Ενόσω η πνοή [τύπος της λέξης νεσαμάχ] μου είναι ακόμη ολόκληρη μέσα μου και το πνεύμα [βερούαχ] του Θεού είναι στα ρουθούνια μου». (Ιωβ 27:3-5) Ο Ελιού είπε: «Αν [ο Θεός] μαζέψει κοντά του το πνεύμα [τύπος της λέξης ρούαχ] και την πνοή [τύπος της λέξης νεσαμάχ] εκείνου, κάθε σάρκα θα εκπνεύσει μαζί και ο χωματένιος άνθρωπος θα επιστρέψει στο χώμα». (Ιωβ 34:14, 15) Ομοίως, το εδάφιο Ψαλμός 104:29 λέει σχετικά με τα επίγεια πλάσματα, ανθρώπους και ζώα: «Αν αφαιρέσεις [Θεέ] το πνεύμα τους, εκπνέουν, και στο χώμα τους επιστρέφουν». Στο εδάφιο Ησαΐας 42:5 ο Ιεχωβά περιγράφεται ως «Εκείνος που απλώνει τη γη και τα προϊόντα της, Εκείνος που δίνει πνοή στο λαό ο οποίος βρίσκεται σε αυτήν, και πνεύμα σε όσους περπατούν σε αυτήν». Η αναπνοή ή πνοή (νεσαμάχ) συντηρεί την ύπαρξή τους. Το πνεύμα (ρούαχ) ενεργοποιεί, αποτελεί τη δύναμη της ζωής, η οποία καθιστά τον άνθρωπο έμψυχο πλάσμα, ικανό να κινείται, να περπατάει και να είναι ενεργά ζωντανός (παράβαλε Πρ 17:28)—όχι σαν τα άζωα, άπνοα, άψυχα είδωλα ανθρώπινης κατασκευής.—Ψλ 135:15, 17· Ιερ 10:14· 51:17· Αββ 2:19.

Αν και οι λέξεις νεσαμάχ (πνοή) και ρούαχ (πνεύμα· ενεργός δύναμη· δύναμη της ζωής) χρησιμοποιούνται μερικές φορές με παράλληλη έννοια, δεν είναι ταυτόσημες. Όντως, το «πνεύμα», ή ρούαχ, χρησιμοποιείται σε κάποιες περιπτώσεις σαν να ήταν αυτή καθαυτή η αναπνοή ή πνοή (νεσαμάχ), αλλά αυτό φαίνεται να συμβαίνει απλώς και μόνο επειδή η αναπνοή είναι η κυριότερη ορατή απόδειξη που πιστοποιεί ότι η δύναμη της ζωής υπάρχει στο σώμα κάποιου.—Ιωβ 9:18· 19:17· 27:3.

Έτσι λοιπόν, στα εδάφια Ιεζεκιήλ 37:1-10 όπου παρουσιάζεται το συμβολικό όραμα της κοιλάδας με τα ξερά κόκαλα, τα κόκαλα πλησίασαν το ένα στο άλλο, καλύφτηκαν με τένοντες, σάρκα και δέρμα, αλλά «πνοή [βερούαχ] . . . δεν υπήρχε μέσα τους». Στον Ιεζεκιήλ ειπώθηκε να προφητεύσει προς «τον άνεμο [χαρούαχ]», λέγοντας: «Από τους τέσσερις ανέμους [τύπος της λέξης ρούαχ] έλα, άνεμε, και φύσηξε πάνω σε αυτούς τους σκοτωμένους ανθρώπους, ώστε να έρθουν στη ζωή». Η αναφορά στους τέσσερις ανέμους δείχνει ότι η κατάλληλη απόδοση της λέξης ρούαχ σε αυτή την περίπτωση είναι «άνεμος». Ωστόσο, όταν αυτός ο «άνεμος», ο οποίος είναι απλώς αέρας εν κινήσει, εισήλθε στα ρουθούνια των νεκρών ανθρώπων του οράματος, έγινε «πνοή» η οποία είναι επίσης αέρας εν κινήσει. Επομένως, η απόδοση της λέξης ρούαχ ως «πνοή» σε αυτό το σημείο της αφήγησης (εδ. 10) είναι καταλληλότερη από τις αποδόσεις «πνεύμα» ή «δύναμη της ζωής». Εξάλλου, ο Ιεζεκιήλ θα ήταν σε θέση να δει τα σώματα να αρχίζουν να αναπνέουν, παρ’ όλο που δεν μπορούσε να δει τη δύναμη της ζωής, ή το πνεύμα, που τα ενεργοποιούσε. Όπως δείχνουν τα εδάφια 11-14, αυτό το όραμα συμβόλιζε μια πνευματική (όχι φυσική) αναζωογόνηση του λαού του Ισραήλ, οι οποίοι για κάποιο διάστημα ήταν σε πνευματικά νεκρή κατάσταση λόγω της βαβυλωνιακής εξορίας. Εφόσον ήταν ήδη ζωντανοί από φυσική άποψη και ανέπνεαν, είναι λογικό να αποδοθεί η λέξη ρούαχ «πνεύμα» στο εδάφιο 14, όπου ο Θεός δηλώνει ότι θα βάλει το «πνεύμα» του μέσα στο λαό του, ώστε να ζωοποιηθούν με πνευματική έννοια.

Ένα παρόμοιο συμβολικό όραμα δίνεται στο 11ο κεφάλαιο της Αποκάλυψης. Εκεί παρουσιάζεται η εικόνα “δύο μαρτύρων”, οι οποίοι θανατώθηκαν και τα πτώματά τους έμειναν στο δρόμο επί τρεισήμισι ημέρες. Κατόπιν «πνεύμα (βλέπε επίσης Κείμενο) [ή πνοή] ζωής από τον Θεό μπήκε μέσα τους, και στάθηκαν στα πόδια τους». (Απ 11:1-11) Και αυτό το όραμα χρησιμοποιεί ένα φυσικό γεγονός για να παραστήσει μια πνευματική αναζωογόνηση. Επίσης, δείχνει ότι η λέξη πνεῦμα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, όπως και η λέξη ρούαχ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου, είναι δυνατόν να αντιπροσωπεύει τη ζωογόνα δύναμη από τον Θεό η οποία ζωοποιεί την ανθρώπινη ψυχή, δηλαδή το άτομο. Όπως δηλώνει το εδάφιο Ιακώβου 2:26: «Το σώμα χωρίς πνεύμα είναι νεκρό».

Συνεπώς, όταν ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο στην Εδέμ και φύσηξε στα ρουθούνια του «την πνοή [τύπος της λέξης νεσαμάχ] της ζωής», είναι προφανές ότι δεν γέμισε απλώς τους πνεύμονες του ανθρώπου με αέρα, αλλά επιπλέον φρόντισε ώστε η δύναμη της ζωής, ή πνεύμα (ρούαχ), να ζωοποιήσει όλα τα κύτταρα του σώματος του Αδάμ.—Γε 2:7· παράβαλε Ψλ 104:30· Πρ 17:25.

Αυτή η δύναμη της ζωής μεταβιβάζεται από τους γονείς στα παιδιά μέσω της σύλληψης. Εφόσον ο Ιεχωβά ήταν η αρχική Πηγή αυτής της δύναμης της ζωής για τον άνθρωπο και ο Δημιουργός της αναπαραγωγικής διαδικασίας, η ζωή κάποιου μπορεί εύλογα να αποδίδεται σε Εκείνον, μολονότι αυτός δεν τη λαβαίνει άμεσα, αλλά έμμεσα, από τους γονείς του.—Παράβαλε Ιωβ 10:9-12· Ψλ 139:13-16· Εκ 11:5.

Η δύναμη της ζωής, δηλαδή το πνεύμα, είναι κάτι το απρόσωπο. Όπως έχουμε επισημάνει, οι Γραφές αναφέρουν ότι το ρούαχ, δηλαδή η δύναμη της ζωής, υπάρχει όχι μόνο στους ανθρώπους αλλά και στα ζώα. (Γε 6:17· 7:15, 22) Τα εδάφια Εκκλησιαστής 3:18-22 δείχνουν ότι ο άνθρωπος πεθαίνει με τον ίδιο τρόπο όπως και τα ζώα, επειδή «όλα έχουν ένα και το αυτό πνεύμα [βερούαχ], ώστε δεν υπάρχει ανωτερότητα του ανθρώπου σε σχέση με το ζώο», δηλαδή αναφορικά με τη δύναμη της ζωής που είναι κοινή στον άνθρωπο και στο ζώο. Με βάση αυτό, είναι σαφές ότι το «πνεύμα», δηλαδή η δύναμη της ζωής (ρούαχ), όταν χρησιμοποιείται με αυτή την έννοια, είναι απρόσωπο. Για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να το συγκρίνουμε με μια άλλη αόρατη δύναμη, τον ηλεκτρισμό, ο οποίος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να θέσει σε λειτουργία διάφορες συσκευές—σόμπες για την παραγωγή θερμότητας, ανεμιστήρες για τη δημιουργία αέρα, ηλεκτρονικούς υπολογιστές για την επίλυση προβλημάτων, τηλεοράσεις για την παραγωγή εικόνας, φωνής και άλλων ήχων—αλλά δεν προσλαμβάνει ποτέ κάποιο από τα χαρακτηριστικά των συσκευών μέσα στις οποίες δρα ή είναι ενεργός.

Γι’ αυτό και τα εδάφια Ψαλμός 146:3, 4 λένε πως όταν «το πνεύμα [τύπος της λέξης ρούαχ] του [ανθρώπου] βγαίνει, αυτός επιστρέφει στη γη του· εκείνη την ημέρα οι σκέψεις του αφανίζονται». Το πνεύμα, δηλαδή η δύναμη της ζωής, που ήταν ενεργό στα κύτταρα του σώματος του ανθρώπου δεν διατηρεί κανένα από τα χαρακτηριστικά εκείνων των κυττάρων, όπως είναι για παράδειγμα τα εγκεφαλικά κύτταρα και ο ρόλος που παίζουν στη διαδικασία της σκέψης. Αν το πνεύμα, δηλαδή η δύναμη της ζωής (ρούαχ· πνεῦμα), δεν ήταν απρόσωπο, αυτό θα σήμαινε ότι τα παιδιά των γυναικών τα οποία ανέστησαν οι προφήτες Ηλίας και Ελισαιέ βρίσκονταν σε κατάσταση συνειδητότητας κάπου, ενόσω ήταν νεκρά. Το ίδιο θα ίσχυε και για τον Λάζαρο, ο οποίος αναστήθηκε περίπου τέσσερις ημέρες μετά το θάνατό του. (1Βα 17:17-23· 2Βα 4:32-37· Ιωα 11:38-44) Αν είχε συμβεί κάτι τέτοιο, είναι λογικό ότι αυτά τα άτομα θα θυμούνταν εκείνη τη φάση συνειδητότητας που είχαν βιώσει και θα την περιέγραφαν όταν αναστήθηκαν, θα μιλούσαν για αυτήν. Δεν υπάρχει τίποτα που να υποδηλώνει ότι κάποιος από αυτούς έκανε κάτι τέτοιο. Επομένως, η προσωπικότητα του κάθε νεκρού δεν διαιωνίζεται στη δύναμη της ζωής, δηλαδή στο πνεύμα, η οποία παύει να ενεργεί στα κύτταρα του σώματος του νεκρού.

Το εδάφιο Εκκλησιαστής 12:7 δηλώνει ότι στο θάνατο το σώμα του ατόμου επιστρέφει στο χώμα, «και το πνεύμα επιστρέφει στον αληθινό Θεό ο οποίος το έδωσε». Αυτό καθαυτό το άτομο δεν υπήρχε ποτέ στον ουρανό μαζί με τον Θεό. Άρα αυτό που «επιστρέφει» στον Θεό είναι η ζωτική δύναμη, η οποία έδωσε τη δυνατότητα στο άτομο να ζήσει.

Με δεδομένη την απρόσωπη φύση της δύναμης της ζωής, δηλαδή του πνεύματος, η οποία βρίσκεται στον άνθρωπο (όπως και στη ζωική δημιουργία), είναι προφανές ότι η δήλωση του Δαβίδ στο εδάφιο Ψαλμός 31:5, την οποία παρέθεσε ο Ιησούς την ώρα του θανάτου του (Λου 23:46), «Στα χέρια σου εμπιστεύομαι το πνεύμα μου», είχε την έννοια της επίκλησης στον Θεό να περιφρουρήσει ή να φροντίσει τη δύναμη της ζωής του. (Παράβαλε Πρ 7:59.) Αυτό δεν προϋποθέτει κατ’ ανάγκην μια πραγματική και κυριολεκτική μεταβίβαση κάποιας δύναμης από αυτόν τον πλανήτη στην ουράνια παρουσία του Θεού. Όπως ακριβώς λέγεται ότι ο Θεός “μύριζε” το ευωδιαστό άρωμα από τις θυσίες των ζώων (Γε 8:20, 21), ενώ αυτό το άρωμα παρέμενε βέβαια στην ατμόσφαιρα της γης, με τον ίδιο τρόπο, ο Θεός μπορούσε να «μαζέψει», ή να δεχτεί ως κάτι εμπιστευμένο σε αυτόν, το πνεύμα ή τη δύναμη της ζωής με συμβολική έννοια, δηλαδή χωρίς κάποια κατά γράμμα μεταβίβαση ζωτικής δύναμης από τη γη. (Ιωβ 34:14· Λου 23:46) Συνεπώς, το ότι κάποιος εμπιστεύεται το πνεύμα του στον Θεό προφανώς σημαίνει ότι εναποθέτει την ελπίδα του στον Θεό για να αποκαταστήσει Εκείνος μελλοντικά σε αυτό το άτομο τη δύναμη της ζωής μέσω της ανάστασης.—Παράβαλε Αρ 16:22· 27:16· Ιωβ 12:10· Ψλ 104:29, 30.

Υποκινούσα Διανοητική Τάση. Τόσο η λέξη ρούαχ όσο και η λέξη πνεῦμα χρησιμοποιούνται για να υποδηλώσουν τη δύναμη η οποία υποκινεί κάποιο άτομο είτε να εκδηλώνει μια συγκεκριμένη στάση, διάθεση ή συναίσθημα είτε να προβαίνει σε συγκεκριμένη ενέργεια ή να ακολουθεί ορισμένη πορεία. Αν και η δύναμη που επενεργεί μέσα στο άτομο είναι αόρατη αυτή καθαυτή, εντούτοις παράγει ορατά αποτελέσματα. Αυτός ο τρόπος χρήσης της λέξης ρούαχ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και της λέξης πνεῦμα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, οι οποίες συνδέονται κατά βάση με την πνοή ή με τον αέρα που βρίσκεται εν κινήσει, παρουσιάζει αξιοσημείωτα παράλληλα με ορισμένες εκφράσεις της σύγχρονης ελληνικής. Έτσι λοιπόν, λέμε για κάποιον ότι «έχει πάρει αέρα» ή ότι «έχει έναν αέρα σιγουριάς» ή ότι «έχει άσχημο πνεύμα». Λέμε ότι «κόβουμε τον αέρα κάποιου» με την έννοια ότι τον αποθαρρύνουμε. Αναφερόμενοι σε μια ομάδα ανθρώπων και στην κυρίαρχη δύναμη που τους υποκινεί, ίσως λέμε ότι «μπαίνουμε στο πνεύμα της ομάδας» ή ίσως περιγράφουμε το πνεύμα που την επηρεάζει ως «εχθρικό πνεύμα». Μεταφορικά μπορεί να κάνουμε λόγο για «ατμόσφαιρα δυσαρέσκειας» ή για «ανέμους αλλαγής και επανάστασης που πνέουν μέσα σε ένα έθνος». Με όλες αυτές τις εκφράσεις αναφερόμαστε στην αόρατη υποκινούσα δύναμη που επενεργεί στα άτομα, ωθώντας τα να μιλούν και να ενεργούν με συγκεκριμένο τρόπο.

Παρόμοια, διαβάζουμε για την «πίκρα στο πνεύμα» του Ισαάκ και της Ρεβέκκας, ως επακόλουθο του γάμου του Ησαύ με Χετταίες (Γε 26:34, 35), καθώς και για τη λύπη πνεύματος που είχε καταλάβει τον Αχαάβ, κόβοντάς του την όρεξη για φαγητό. (1Βα 21:5) Το «πνεύμα της ζήλιας» μπορούσε να υποκινήσει κάποιον άντρα να βλέπει τη σύζυγό του με καχυποψία, ακόμη δε και να την κατηγορήσει για μοιχεία.—Αρ 5:14, 30.

Η βασική έννοια της δύναμης η οποία υποκινεί και σπρώχνει ή ωθεί κάποιον σε ορισμένες πράξεις και λόγια διαφαίνεται επίσης στο χαρακτηρισμό του Ιησού του Ναυή ως «άντρα στον οποίο υπάρχει πνεύμα» (Αρ 27:18), καθώς και στην αναφορά στον Χάλεβ ως κάποιον που επέδειξε «διαφορετικό πνεύμα» από αυτό των περισσότερων Ισραηλιτών, οι οποίοι αποθαρρύνθηκαν εξαιτίας της κακής αναφοράς των δέκα κατασκόπων. (Αρ 14:24) Ο Ηλίας ένιωθε μέσα του μια έντονη ώθηση, μια δύναμη που τον υποκινούσε, καθώς υπηρετούσε με ζήλο τον Θεό, ο δε Ελισαιέ, ως ο διάδοχός του, ζήτησε δύο μέρη από το πνεύμα του Ηλία. (2Βα 2:9, 15) Ο Ιωάννης ο Βαφτιστής έδειξε ότι υποκινούνταν και αυτός από την ίδια σφοδρή ώθηση και τον ίδιο σθεναρό ζήλο που ένιωθε ο Ηλίας, γι’ αυτό και ασκούσε δυναμική επίδραση στους ακροατές του. Εύλογα, λοιπόν, είχε ειπωθεί σχετικά με αυτόν ότι θα εξερχόταν «με το πνεύμα και τη δύναμη του Ηλία». (Λου 1:17) Σε αντίθεση, ο πλούτος και η σοφία του Σολομώντα είχαν τέτοια καταλυτική και συγκλονιστική επίδραση στη βασίλισσα της Σεβά, ώστε «δεν έμεινε πια πνοή [ρούαχ] μέσα της». (1Βα 10:4, 5) Με αυτή την ίδια θεμελιώδη έννοια, το πνεύμα κάποιου μπορεί να “υποκινηθεί” ή να “διεγερθεί” (1Χρ 5:26· Εσδ 1:1, 5· Αγγ 1:14· παράβαλε Εκ 10:4), να “ταραχτεί” ή να “παροξυνθεί” (Γε 41:8· Δα 2:1, 3· Πρ 17:16), να “ηρεμήσει” (Κρ 8:3), να είναι “στενοχωρημένο”, να “σβήνει” (Ιωβ 7:11· Ψλ 142:2, 3· παράβαλε Ιωα 11:33· 13:21), να «αναζωογονηθεί» ή να νιώσει «ανακούφιση» (Γε 45:27, 28· Ησ 57:15, 16· 1Κο 16:17, 18· 2Κο 7:13· παράβαλε 2Κο 2:13).

Η καρδιά και το πνεύμα. Η καρδιά συνδέεται συχνά με το πνεύμα, γεγονός που μαρτυρεί μια σαφή σχέση μεταξύ τους. Εφόσον η εικόνα που δίνεται για τη συμβολική καρδιά είναι ότι η καρδιά μπορεί να σκέφτεται και να υποκινεί, ενώ παράλληλα συνδέεται στενά με τα συναισθήματα και τις αρέσκειες κάποιου (βλέπε ΚΑΡΔΙΑ), αναμφίβολα αυτή έχει μείζονα συμβολή στην ανάπτυξη του πνεύματος (της κυρίαρχης διανοητικής τάσης) που εκδηλώνει κάποιος. Το εδάφιο Έξοδος 35:21 παραλληλίζει την καρδιά και το πνεύμα λέγοντας ότι «ο καθένας που τον ωθούσε η καρδιά του, . . . ο καθένας που τον παρακινούσε το πνεύμα του» συνεισέφερε για την κατασκευή της σκηνής της μαρτυρίας. Αντίστροφα, όταν οι Χαναναίοι έμαθαν για τα δυναμικά έργα που είχε επιτελέσει ο Ιεχωβά για χάρη του Ισραήλ, “οι καρδιές τους άρχισαν να λιώνουν και δεν ανέβηκε πνοή [ρούαχ] σε κανέναν τους”, δηλαδή δεν είχαν την παρόρμηση να αναλάβουν δράση εναντίον των ισραηλιτικών δυνάμεων. (Ιη 2:11· 5:1· παράβαλε Ιεζ 21:7.) Υπάρχει επίσης η έκφραση “πόνος της καρδιάς και συντριβή του πνεύματος” (Ησ 65:14) ή παρόμοιες εκφράσεις. (Παράβαλε Ψλ 34:18· 143:4, 7· Παρ 15:13.) Προφανώς λόγω της ισχυρής επίδρασης την οποία ασκεί η δύναμη που ενεργοποιεί το νου, ο Παύλος νουθετεί: «Πρέπει να ανανεώνεστε στη δύναμη που ενεργοποιεί [ἀνανεοῦσθαι δὲ τῷ πνεύματι, Κείμενο] το νου σας, και πρέπει να ντυθείτε τη νέα προσωπικότητα που δημιουργήθηκε σύμφωνα με το θέλημα του Θεού με αληθινή δικαιοσύνη και οσιότητα».—Εφ 4:23, 24.

Το να ελέγχει κάποιος το πνεύμα του τονίζεται ιδιαίτερα, ως κάτι απόλυτα αναγκαίο. «Σαν πόλη διανοιγμένη από ρήγματα, χωρίς τείχος, έτσι είναι ο άνθρωπος που δεν συγκρατεί το πνεύμα του». (Παρ 25:28) Όταν κάποιος προκαλείται, μπορεί να ενεργήσει όπως ο άφρονας, ο οποίος ανυπόμονα «αφήνει να εκδηλωθεί όλο του το πνεύμα», ενώ ο σοφός «το διατηρεί ήρεμο ως το τέλος». (Παρ 29:11· παράβαλε 14:29, 30.) Ο Μωυσής, σε κάποια περίπτωση που οι Ισραηλίτες «πίκραναν το πνεύμα του», επέτρεψε στον εαυτό του να εξαφθεί υπερβολικά και «μίλησε απερίσκεπτα με τα χείλη του», με αποτέλεσμα να βλάψει τον εαυτό του. (Ψλ 106:32, 33) Άρα, «ο μακρόθυμος είναι καλύτερος από τον κραταιό, και αυτός που ελέγχει το πνεύμα του από εκείνον που καταλαμβάνει πόλη». (Παρ 16:32) Η ταπεινοφροσύνη είναι ουσιώδης για να το καταφέρνει κανείς αυτό (Παρ 16:18, 19· Εκ 7:8, 9), και όποιος «έχει ταπεινό πνεύμα θα απολαύσει δόξα». (Παρ 29:23) Η γνώση και η διάκριση κάνουν κάποιον να είναι «ψύχραιμος στο πνεύμα» και να κρατάει τη γλώσσα του υπό έλεγχο. (Παρ 17:27· 15:4) Ο Ιεχωβά «κάνει εκτίμηση των πνευμάτων» και κρίνει όσους δεν “φυλάγονται όσον αφορά το πνεύμα τους”.—Παρ 16:2· Μαλ 2:14-16.

Το πνεύμα που εκδηλώνει ένα σύνολο ανθρώπων. Όπως ένα άτομο μπορεί να εκδηλώνει ένα ορισμένο πνεύμα, έτσι και μια ομάδα ή ένα σύνολο ανθρώπων μπορεί να εκδηλώνει ένα ορισμένο πνεύμα, μια κυρίαρχη διανοητική τάση. (Γα 6:18· 1Θε 5:23) Η Χριστιανική εκκλησία έπρεπε να είναι ενωμένη στο πνεύμα, αντανακλώντας το πνεύμα της Κεφαλής της, του Χριστού Ιησού.—2Κο 11:4· Φλπ 1:27· παράβαλε 2Κο 12:18· Φλπ 2:19-21.

Ο Παύλος αναφέρεται στο «πνεύμα του κόσμου» σε αντιδιαστολή με το πνεύμα του Θεού. (1Κο 2:12) Όντας υπό τον έλεγχο του Αντιδίκου του Θεού (1Ιω 5:19), ο κόσμος εκδηλώνει ένα πνεύμα ικανοποίησης των επιθυμιών της ξεπεσμένης σάρκας, ένα πνεύμα ιδιοτέλειας, το οποίο δημιουργεί έχθρα με τον Θεό. (Εφ 2:1-3· Ιακ 4:5) Όπως συνέβαινε και στον άπιστο λαό του Ισραήλ, τα ακάθαρτα κίνητρα του κόσμου προωθούν την πορνεία, σωματική και πνευματική, και την ειδωλολατρία.—Ωσ 4:12, 13· 5:4· Ζαχ 13:2· παράβαλε 2Κο 7:1.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΣΜΟΣ

Η πεποίθηση ή η δοξασία ότι τα πνεύματα των νεκρών ανθρώπων, καθώς εξακολουθούν να ζουν μετά το θάνατο του υλικού σώματος, μπορούν να επικοινωνούν με τους ζωντανούς και ότι όντως επικοινωνούν, ιδίως μέσω ενός ατόμου (ενός μεσάζοντα, ή αλλιώς μέντιουμ) που είναι ιδιαίτερα επιδεκτικό στην επιρροή τους. Και η Αγία Γραφή και η ιστορία αποκαλύπτουν ότι ο πνευματισμός υπήρχε από αρχαιοτάτων χρόνων. Η θρησκεία της Αιγύπτου ήταν εμποτισμένη με αυτόν. (Ησ 19:3) Πνευματιστική ήταν και η θρησκεία της Βαβυλώνας (μιας πόλης που ήταν επίσης το κύριο θρησκευτικό κέντρο της Ασσυρίας).—Ησ 47:12, 13.

Η λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου που αποδίδεται «πνευματισμός» είναι φαρμακία. Το Ερμηνευτικό Λεξικό των Λέξεων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, του Βάιν ([Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words] 1981, Τόμ. 4, σ. 51, 52), λέει για αυτή τη λέξη: «Πρωταρχικά σήμαινε χρήση φαρμάκων, γιατρικών, μαγικών ρήσεων· κατόπιν, δηλητηρίαση· κατόπιν, μαγγανεία, Γαλ. 5:20, RV, τη “μαγγανεία” (AV, “μαγεία”) που αναφερόταν ως ένα από “τα έργα της σάρκας”. Βλέπε επίσης Αποκ. 9:21· 18:23. Στην Εβδ[ομήκοντα], Εξ. 7:11, 22· 8:7, 18· Ησ. 47:9, 12. Στη μαγγανεία, η χρήση φαρμάκων, απλών και ισχυρών, συνοδευόταν γενικά από επωδές και εκκλήσεις σε απόκρυφες δυνάμεις, καθώς και από την προμήθεια διαφόρων φυλαχτών, περίαπτων, κτλ., με υποτιθέμενο σκοπό να προφυλαχτεί ο αιτών ή ο ασθενής από την προσοχή και τη δύναμη των δαιμόνων, αλλά στην ουσία ο σκοπός ήταν να εντυπωσιαστεί από τις μυστηριώδεις ικανότητες και δυνάμεις του μαγγανευτή».

Η Πηγή Του. Ένα κύριο χαρακτηριστικό του πνευματισμού είναι η υποτιθέμενη επικοινωνία με τους νεκρούς. Εφόσον οι νεκροί «δεν γνωρίζουν τίποτα απολύτως», η επικοινωνία με τους νεκρούς είναι στην πραγματικότητα αδύνατη. (Εκ 9:5) Ο νόμος που έδωσε ο Θεός στον Ισραήλ απαγόρευε σε οποιονδήποτε να ζητάει πληροφορίες από τους νεκρούς και θεωρούσε την άσκηση πνευματισμού αδίκημα που επέσυρε το θάνατο. (Λευ 19:31· 20:6, 27· Δευ 18:9-12· παράβαλε Ησ 8:19.) Και στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές δηλώνεται ότι όσοι ασκούν πνευματισμό «δεν θα κληρονομήσουν τη βασιλεία του Θεού». (Γα 5:20, 21· Απ 21:8) Συνάγεται, λοιπόν, λογικά ότι οποιαδήποτε υποτιθέμενη επικοινωνία με νεκρούς, αν δεν πρόκειται για εσκεμμένο ψέμα από μέρους εκείνου που αξιώνει κάτι τέτοιο, προέρχεται οπωσδήποτε από κακή πηγή, μια πηγή που εναντιώνεται στον Ιεχωβά Θεό.

Η Αγία Γραφή δείχνει καθαρά ότι αυτή η κακή πηγή είναι τα πονηρά πνεύματα, οι δαίμονες. (Βλέπε ΔΑΙΜΟΝΑΣ· ΔΑΙΜΟΝΙΣΜΟΣ.) Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί «κάποια υπηρέτρια» στην πόλη των Φιλίππων. Αυτή παρείχε στους κυρίους της πολύ κέρδος ασκώντας «τη μαντική τέχνη», ένα από τα πράγματα που συνδέονται με τον πνευματισμό. (Δευ 18:11) Η αφήγηση λέει σαφέστατα ότι η πηγή της μαντείας της δεν ήταν ο Θεός, αλλά “ένας δαίμονας μαντείας”, ένα πονηρό πνεύμα. Συνεπώς, όταν ο απόστολος Παύλος εξέβαλε το πονηρό πνεύμα, αυτό το κορίτσι έχασε τις μαντικές δυνάμεις. (Πρ 16:16-19) Σχετικά με τη λέξη πύθωνα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, που εδώ αποδίδεται «δαίμονα μαντείας», Το Ερμηνευτικό Λεξικό των Λέξεων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, του Βάιν (Τόμ. 1, σ. 328), λέει: «Πύθων στην ελληνική μυθολογία ήταν το όνομα ενός φιδιού, ή δράκοντα, που κατοικούσε στην Πυθώ, στους πρόποδες του όρους Παρνασσός, φύλαγε το μαντείο των Δελφών και φονεύτηκε από τον Απόλλωνα. Ακολούθως το όνομα μεταφέρθηκε στον ίδιο τον Απόλλωνα. Αργότερα η λέξη εφαρμόστηκε σε μάντεις, τους οποίους, όπως πιστευόταν, ενέπνεε ο Απόλλων. Εφόσον οι δαίμονες είναι οι υποκινητές της ειδωλολατρίας, 1 Κορ. 10:20, η νεαρή του εδαφίου Πράξ. 16:16 κατεχόταν από έναν δαίμονα που προωθούσε τη λατρεία του Απόλλωνα—επομένως αυτή είχε “πνεύμα μαντείας”».

Στον Ισραήλ. Μολονότι ο Θεός είχε θεσπίσει αυστηρούς νόμους εναντίον του πνευματισμού, κατά καιρούς εμφανίζονταν πνευματιστικοί μεσάζοντες στη γη του Ισραήλ. Προφανώς αυτοί ήταν αλλοεθνείς που είχαν έρθει στη χώρα ή κάποιοι από εκείνους τους οποίους είχαν αφήσει ζωντανούς οι Ισραηλίτες. Ο Βασιλιάς Σαούλ τους απομάκρυνε από τη χώρα στη διάρκεια της βασιλείας του, αλλά φαίνεται πως, προς το τέλος της διακυβέρνησής του, ορισμένοι πνευματιστικοί μεσάζοντες άρχισαν ξανά τη δράση τους. Ο Σαούλ κατέδειξε πόσο πολύ είχε απομακρυνθεί από τον Θεό όταν πήγε να συμβουλευτεί εκείνη “τη γυναίκα στην Εν-δωρ που ήταν επιτήδεια στην πνευματιστική μεσολάβηση”.—1Σα 28:3, 7-10.

Η επίσκεψη του Βασιλιά Σαούλ σε πνευματιστική μεσάζουσα. Όταν ο Σαούλ πήγε στη γυναίκα που ασκούσε πνευματιστική μεσολάβηση, το πνεύμα του Ιεχωβά είχε προ πολλού απομακρυνθεί από αυτόν. Στην πραγματικότητα, ο Θεός δεν απαντούσε στις ερωτήσεις του ούτε μέσω ονείρων ούτε μέσω του Ουρίμ (που το χρησιμοποιούσε ο αρχιερέας) ούτε μέσω των προφητών. (1Σα 28:6) Ο Θεός δεν ήθελε πια να έχει σχέσεις μαζί του, ο δε Σαμουήλ, ο προφήτης του Θεού, δεν είχε δει τον Σαούλ επί πολύ καιρό, προτού ακόμη χριστεί βασιλιάς ο Δαβίδ. Θα ήταν παράλογο, λοιπόν, να σκεφτούμε ότι ο Σαμουήλ, ακόμη και αν ήταν ζωντανός, θα ερχόταν τώρα να συμβουλέψει τον Σαούλ. Και ασφαλώς ο Θεός δεν θα έβαζε τον Σαμουήλ, τον οποίο δεν είχε στείλει στον Σαούλ πριν από το θάνατό του, να επιστρέψει από τους νεκρούς για να μιλήσει στον Σαούλ.—1Σα 15:35.

Το ότι ο Ιεχωβά δεν ήταν δυνατόν να επιδοκιμάσει την ενέργεια του Σαούλ ή να συνεργαστεί με αυτήν φαίνεται από τη μεταγενέστερη δήλωσή του μέσω του Ησαΐα: «Και αν σας πουν: “Απευθυνθείτε στους πνευματιστικούς μεσάζοντες ή σε εκείνους που έχουν πνεύμα πρόγνωσης, οι οποίοι τερετίζουν και μουρμουρίζουν”, στον Θεό του δεν πρέπει να απευθύνεται κάθε λαός; Πρέπει να απευθύνονται στους νεκρούς για χάρη των ζωντανών; Στο νόμο και στην πιστοποίηση!»—Ησ 8:19, 20.

Άρα λοιπόν, όταν η αφήγηση λέει: «Όταν η γυναίκα είδε τον “Σαμουήλ”, άρχισε να φωνάζει με όλη τη δύναμη της φωνής της», προφανώς εξιστορεί το γεγονός όπως το είδε εκείνη, η οποία εξαπατήθηκε από το πνεύμα που υποδύθηκε τον Σαμουήλ. (1Σα 28:12) Όσο για τον ίδιο τον Σαούλ, ίσχυε η αρχή που διατυπώθηκε από τον απόστολο Παύλο: «Καθώς δεν επιδοκίμασαν το να έχουν ακριβή γνώση για τον Θεό, ο Θεός τούς παρέδωσε σε μια αποδοκιμασμένη διανοητική κατάσταση, για να κάνουν τα πράγματα που δεν αρμόζουν . . . Μολονότι αυτοί γνωρίζουν πάρα πολύ καλά το δίκαιο διάταγμα του Θεού, ότι εκείνοι που πράττουν τέτοια πράγματα είναι άξιοι θανάτου, όχι μόνο κάνουν αυτά τα πράγματα αλλά και συναινούν με εκείνους που τα πράττουν».—Ρω 1:28-32.

Το Σχολιολόγιο της Παλαιάς Διαθήκης ([Commentary on the Old Testament] 1973, Τόμ. 2, Πρώτο Σαμουήλ, σ. 265) των Κ. Φ. Κάιλ και Φ. Ντέλιτς αναφέρεται στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα, εδάφιο 1 Χρονικών 10:13, όπου προστίθενται τα λόγια και ἀπεκρίνατο αὐτῷ Σαμουήλ ὁ προφήτης. Το Σχολιολόγιο υποστηρίζει την άποψη την οποία απηχούν αυτά τα μη θεόπνευστα λόγια στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα, αλλά προσθέτει: «Εντούτοις οι πατέρες, οι μεταρρυθμιστές και οι παλαιότεροι Χριστιανοί θεολόγοι, με ελάχιστες εξαιρέσεις, θεωρούν ότι δεν υπήρξε πραγματική εμφάνιση του Σαμουήλ, αλλά μόνο πλασματική. Σύμφωνα με την εξήγηση που έδωσε ο Εφραίμ ο Σύρος, στα μάτια του Σαούλ παρουσιάστηκε μια φαινομενική εικόνα του Σαμουήλ μέσω δαιμονικών τεχνών. Ο Λούθηρος και ο Καλβίνος υιοθέτησαν την ίδια άποψη, οι δε πρώτοι Προτεστάντες θεολόγοι τούς μιμήθηκαν εκλαμβάνοντας το φαινόμενο ως διαβολική οπτασία και μόνο—ένα φάντασμα, ή διαβολική οπτασία με τη μορφή του Σαμουήλ—τη δε αναγγελία του Σαμουήλ ως διαβολική αποκάλυψη και μόνο, η οποία αποκάλυψη έγινε υπό θεϊκή ανοχή και στην οποία η αλήθεια είναι συγκεχυμένη με το ψέμα».

Σε μια υποσημείωση (Πρώτο Σαμουήλ, σ. 265, 266), αυτό το Σχολιολόγιο αναφέρει: «Ο Λούθηρος, λοιπόν, λέει . . . “Η έγερση του Σαμουήλ με τη μεσολάβηση μιας μάντισσας ή μάγισσας, στο 1 Σαμ. 28:11, 12, ασφαλώς δεν ήταν παρά οπτασία από τον διάβολο· όχι μόνο επειδή οι Γραφές δηλώνουν ότι την πραγματοποίησε μια γυναίκα που ήταν γεμάτη διαβόλους (διότι ποιος θα μπορούσε να πιστέψει ότι οι ψυχές των πιστών, οι οποίες βρίσκονται στα χέρια του Θεού, . . . υπόκειντο στην εξουσία του διαβόλου, καθώς και απλών ανθρώπων;), αλλά και επειδή προφανέστατα ήταν σε αντίθεση με την εντολή του Θεού το ότι ο Σαούλ και η γυναίκα ζήτησαν πληροφορίες από τον νεκρό. Το Άγιο Πνεύμα δεν μπορεί να κάνει τίποτα ενάντια σε αυτήν ούτε μπορεί να βοηθήσει όσους ενεργούν σε αντίθεση με αυτήν”. Και ο Καλβίνος επίσης θεωρεί το φαινόμενο απλή οπτασία . . . : “Είναι βέβαιο”, λέει, “ότι δεν επρόκειτο πράγματι για τον Σαμουήλ, γιατί ο Θεός δεν θα επέτρεπε ποτέ στους προφήτες Του να υποταχθούν σε μια τέτοια διαβολική επίκληση. Διότι εδώ έχουμε μια μάγισσα που καλεί τον νεκρό από τον τάφο. Μήπως φαντάζεται κανείς ότι ο Θεός ήθελε να υποστεί ο προφήτης Του τέτοιον εξευτελισμό, λες και έχει ο διάβολος εξουσία πάνω στα σώματα και στις ψυχές των αγίων οι οποίοι βρίσκονται στη φροντίδα Εκείνου; Οι ψυχές των αγίων μάς λέγεται ότι αναπαύονται . . . στον Θεό, αναμένοντας την ευτυχή ανάστασή τους. Εξάλλου, μήπως πρέπει να πιστέψουμε ότι ο Σαμουήλ πήρε μαζί του στον τάφο το μανδύα του; Για όλους αυτούς τους λόγους, είναι ευνόητο ότι το φαινόμενο δεν ήταν παρά οπτασία, και ότι οι αισθήσεις της ίδιας της γυναίκας εξαπατήθηκαν τόσο πολύ ώστε νόμισε ότι είδε τον Σαμουήλ, ενώ στην πραγματικότητα δεν ήταν εκείνος”. Οι παλαιότεροι ορθόδοξοι θεολόγοι αμφισβητούσαν και αυτοί, με βάση τους ίδιους λόγους, το κατά πόσον ήταν πραγματική η εμφάνιση του αποθανόντος Σαμουήλ».

Η Εξουσία του Ιησού Πάνω στους Δαίμονες. Όταν ο Ιησούς ήταν στη γη, απέδειξε ότι ήταν ο Μεσσίας, ο Χρισμένος του Θεού, εκβάλλοντας τους δαίμονες από δαιμονισμένα άτομα. Αυτό το έκανε χωρίς ειδικές τελετουργίες, πνευματιστικές συγκεντρώσεις ή οποιαδήποτε μορφή μαγείας. Απλούστατα πρόσταζε τους δαίμονες να βγουν, και αυτοί υπάκουαν στη φωνή του. Αν και απρόθυμα, οι δαίμονες αναγκάζονταν να αναγνωρίσουν την εξουσία του (Ματ 8:29-34· Μαρ 5:7-13· Λου 8:28-33), όπως και ο Σατανάς αναγνώρισε την εξουσία του Ιεχωβά όταν ο Ιεχωβά τού επέτρεψε να πλήξει τον Ιώβ για να τον δοκιμάσει αλλά πρόσταξε τον Σατανά να μην τον σκοτώσει. (Ιωβ 2:6, 7) Επίσης, ο Ιησούς εκτελούσε αυτό το έργο αμισθί.—Ματ 8:16, 28-32· Μαρ 1:34· 3:11, 12· Λου 4:41.

Ανασκευάζει την ψευδή κατηγορία των Φαρισαίων. Ύστερα από μια τέτοια θεραπεία που έκανε ο Ιησούς, οι εχθροί του, οι Φαρισαίοι, πρόβαλαν την κατηγορία: «Αυτός ο άνθρωπος δεν εκβάλλει τους δαίμονες παρά μόνο μέσω του Βεελζεβούλ, του άρχοντα των δαιμόνων». Αλλά η αφήγηση συνεχίζει: «Γνωρίζοντας τις σκέψεις τους, τους είπε: “Κάθε βασίλειο που διαιρείται εναντίον του εαυτού του ερημώνεται, και κάθε πόλη ή σπίτι που διαιρείται εναντίον του εαυτού του δεν θα σταθεί. Με τον ίδιο τρόπο, αν ο Σατανάς εκβάλλει τον Σατανά, έχει διαιρεθεί εναντίον του εαυτού του· πώς, λοιπόν, θα σταθεί το βασίλειό του; Εξάλλου, αν εγώ εκβάλλω τους δαίμονες μέσω του Βεελζεβούλ, οι γιοι σας μέσω τίνος τους εκβάλλουν; Να γιατί αυτοί θα είναι κριτές σας”».—Ματ 12:22-27.

Οι Φαρισαίοι ήταν αναγκασμένοι να παραδεχτούν ότι χρειαζόταν να έχει κανείς υπερανθρώπινη δύναμη για να εκβάλλει δαίμονες. Ήθελαν, όμως, να αποτρέψουν το λαό από το να πιστέψει στον Ιησού. Γι’ αυτό, απέδωσαν τη δύναμή του στον Διάβολο. Τότε ο Ιησούς επισήμανε τις συνέπειες του επιχειρήματός τους δείχνοντας το λογικό συμπέρασμα στο οποίο οδηγούσε αυτό. Απάντησε ότι, αν ο ίδιος ήταν υποχείριο του Διαβόλου και εξουδετέρωνε ό,τι είχε κάνει ο Σατανάς, τότε ο Σατανάς στην πραγματικότητα ενεργούσε εναντίον του εαυτού του (κάτι που δεν θα έκανε κανένας ανθρώπινος βασιλιάς) και επομένως σύντομα θα έπεφτε. Επιπλέον, έστρεψε την προσοχή στους “γιους” τους, δηλαδή στους μαθητές τους, που και αυτοί ισχυρίζονταν ότι εξέβαλλαν δαίμονες. Αν το επιχείρημα των Φαρισαίων ήταν αληθινό, ότι δηλαδή όποιος εξέβαλλε δαίμονες το έκανε αυτό με τη δύναμη του Σατανά, τότε και οι δικοί τους μαθητές ενεργούσαν υπό την επιρροή αυτής της δύναμης, πράγμα που οι Φαρισαίοι δεν ήθελαν βέβαια να παραδεχτούν. Συνεπώς, όπως είπε ο Ιησούς, οι «γιοι» τους ήταν κριτές που καταδίκαζαν και τους ίδιους και το επιχείρημά τους. Κατόπιν ο Ιησούς είπε: «Αλλά αν μέσω του πνεύματος του Θεού εγώ εκβάλλω τους δαίμονες, η βασιλεία του Θεού σάς έχει πράγματι καταφθάσει».—Ματ 12:28.

Ο Ιησούς συνέχισε την επιχειρηματολογία του λέγοντας ότι κανείς δεν θα μπορούσε να μπει στο σπίτι ενός ισχυρού άντρα (του Σατανά) και να αρπάξει τα αγαθά του αν δεν είχε τη δύναμη να δέσει τον ισχυρό άντρα. Η ψευδής κατηγορία των Φαρισαίων αποτέλεσε το έναυσμα για να δοθεί η προειδοποίηση σχετικά με την αμαρτία εναντίον του αγίου πνεύματος, εφόσον μέσω του πνεύματος του Θεού ο Ιησούς εξέβαλλε τους δαίμονες, και έτσι οι Φαρισαίοι, καταφερόμενοι εναντίον αυτού του έργου, δεν εξέφραζαν απλώς μίσος για τον Ιησού αλλά καταφέρονταν εναντίον της ολοφάνερης εκδήλωσης του αγίου πνεύματος του Θεού.—Ματ 12:29-32.

Αυτό που είπε ο Ιησούς Χριστός για την εκβολή δαιμόνων δεν πρέπει να θεωρήσουμε ότι σημαίνει πως οι «γιοι» των Φαρισαίων και όλοι οι άλλοι που ισχυρίζονταν ότι έβγαζαν δαίμονες ήταν οπωσδήποτε όργανα του Θεού. Ο Ιησούς ανέφερε ότι θα υπήρχαν διάφορα άτομα που θα ρωτούσαν: «Κύριε, Κύριε, δεν προφητεύσαμε στο όνομά σου, και δεν εκβάλαμε δαίμονες στο όνομά σου, και δεν εκτελέσαμε πολλά δυναμικά έργα στο όνομά σου;» Αλλά η απάντησή του σε αυτούς θα ήταν: «Ποτέ δεν σας γνώρισα! Φύγετε από εμένα, εργάτες της ανομίας». (Ματ 7:22, 23) Εφόσον δεν θα ήταν αληθινοί μαθητές του Ιησού Χριστού, αυτοί οι εργάτες της ανομίας θα ήταν παιδιά του Διαβόλου. (Παράβαλε Ιωα 8:44· 1Ιω 3:10.) Επομένως, οποιαδήποτε εκβολή δαιμόνων και αν ισχυρίζονταν ότι επιτελούσαν θα οφειλόταν, όχι στο ότι ήταν όργανα του Θεού, αλλά στο ότι ήταν υποχείρια του Διαβόλου. Χρησιμοποιώντας ανθρώπους ως εξορκιστές, που μάλιστα θα ενεργούσαν εν ονόματι του Ιησού (παράβαλε την προσπάθεια των εφτά γιων του Σκευά στα εδ. Πρ 19:13-16), ο Σατανάς δεν θα διαιρούνταν εναντίον του εαυτού του. Απεναντίας, με αυτό το φαινομενικά καλό έργο απαλλαγής από το δαιμονισμό, ο Σατανάς θα μετασχηματιζόταν σε «άγγελο φωτός», αυξάνοντας έτσι τη δύναμη και την επιρροή του πάνω στους εξαπατημένους ανθρώπους.—2Κο 11:14.

«Αυτός που δεν είναι εναντίον μας είναι με το μέρος μας». Σε κάποια περίπτωση ο απόστολος Ιωάννης είπε στον Ιησού: «Δάσκαλε, είδαμε κάποιον να εκβάλλει δαίμονες χρησιμοποιώντας το όνομά σου και προσπαθήσαμε να τον εμποδίσουμε, επειδή δεν μας ακολουθούσε». Προφανώς αυτός ο άνθρωπος είχε επιτυχία στο να εκβάλλει δαίμονες, γιατί ο Ιησούς είπε: «Δεν υπάρχει κανείς που θα κάνει κάποιο δυναμικό έργο με βάση το όνομά μου και θα μπορέσει γρήγορα να με εξυβρίσει». Γι’ αυτό, ο Ιησούς διέταξε να μην προσπαθούν να τον εμποδίσουν, «διότι», όπως είπε, «αυτός που δεν είναι εναντίον μας είναι με το μέρος μας». (Μαρ 9:38-40) Δεν ακολουθούσαν κυριολεκτικά τον Ιησού και τους αποστόλους του στη διακονία τους όλοι όσοι πίστευαν στον Ιησού. Εκείνον τον καιρό η διαθήκη του Νόμου ήταν σε ισχύ, σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, και ο Θεός δεν είχε ακόμη εγκαινιάσει μέσω του Ιησού Χριστού τη νέα διαθήκη και το ξεκίνημα της Χριστιανικής εκκλησίας των καλεσμένων. Μόνο από την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ. και μετά, αφού ο Ιησούς μέσω της θυσίας του επέφερε την κατάργηση του Νόμου, κατέστη απαραίτητο για όποιον υπηρετούσε στο όνομα του Χριστού να συνταυτιστεί με αυτή την εκκλησία, τα μέλη της οποίας βαφτίζονταν στον Χριστό. (Πρ 2:38-42, 47· Ρω 6:3) Μετέπειτα, αντί να πολιτεύεται ο Θεός με το σαρκικό έθνος του Ισραήλ όπως είχε κάνει ως τότε, αναγνώριζε τη Χριστιανική εκκλησία ως το «άγιο έθνος» του.—1Πε 2:9· 1Κο 12:13.

Έργο της Σάρκας. Μολονότι εκείνοι που ασκούν πνευματισμό μπορεί να νομίζουν ότι επιδίδονται σε “πνευματική ενασχόληση”, ο Λόγος του Θεού τον αποκαλεί, όχι έργο του πνεύματος ή μέρος του καρπού του, αλλά έργο της σάρκας. Παρατηρήστε με ποια απεχθή πράγματα συγκαταλέγεται αυτός: «πορνεία, ακαθαρσία, έκλυτη διαγωγή, ειδωλολατρία, άσκηση πνευματισμού [φαρμακία, Κείμενο], έχθρες, έριδα, ζήλια, ξεσπάσματα θυμού, φιλονικίες, διαιρέσεις, αιρέσεις, φθόνοι, μεθύσια, ξέφρενα γλέντια και παρόμοια πράγματα». Κάνει έκκληση στις επιθυμίες της αμαρτωλής σάρκας, όχι στα πράγματα του πνεύματος, και ο απόστολος Παύλος προειδοποιεί ότι «αυτοί που πράττουν τέτοια πράγματα δεν θα κληρονομήσουν τη βασιλεία του Θεού».—Γα 5:19-21.

Θα φέρει αιώνια καταστροφή σε όσους τον ασκούν. Αναφορικά με τη Βαβυλώνα τη Μεγάλη, η οποία πρόκειται να ριχτεί στη θάλασσα και να μην ξαναβρεθεί ποτέ, ένα από τα αμαρτήματα τα οποία της καταμαρτυρούνται αναφέρεται στην Αποκάλυψη: «Με τον πνευματισμό που ασκούσες παροδηγήθηκαν όλα τα έθνη». (Απ 18:23) Σχετικά με την αιώνια καταστροφή εκείνων που ασκούν πνευματισμό, η Αποκάλυψη λέει: «Όσο για τους δειλούς . . . και εκείνους που δεν έχουν πίστη και εκείνους που είναι αηδιαστικοί εξαιτίας της ακαθαρσίας τους και τους φονιάδες και τους πόρνους και εκείνους που ασκούν πνευματισμό [φαρμακοῖς, Κείμενο] και τους ειδωλολάτρες και όλους τους ψεύτες, η μερίδα τους θα είναι στη λίμνη που καίει με φωτιά και θειάφι. Αυτός είναι ο δεύτερος θάνατος».—Απ 21:8.

Μαγική Τέχνη, μια Συναφής Ενασχόληση. Συναφής με τον πνευματισμό είναι η μαγική τέχνη. Στην Έφεσο πολλοί πίστεψαν στο κήρυγμα του Παύλου, και «αρκετοί . . . από εκείνους που ασκούσαν μαγικές τέχνες μάζεψαν τα βιβλία τους και τα έκαψαν ενώπιον όλων». (Πρ 19:19) Η φράση «μαγικές τέχνες» αποδίδει τη λέξη περίεργα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, κατά κυριολεξία «τα περί το έργον» και κατά συνέπεια πλεονάζοντα, δηλαδή αναφέρεται στις τέχνες εκείνων που εμπλέκονται σε απαγορευμένα πράγματα, με τη βοήθεια πονηρών πνευμάτων.—Το Ερμηνευτικό Λεξικό των Λέξεων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, του Βάιν, Τόμ. 1, σ. 261.

Προφητεία Εναντίον της Ιερουσαλήμ. Σε μια εξαγγελία που έκανε ο Ιεχωβά εναντίον της Ιερουσαλήμ εξαιτίας της απιστίας της, είπε: «Και θα πέσεις χαμηλά, ώστε θα μιλάς από το έδαφος, και σαν να έρχεται από το χώμα θα ακούγεται χαμηλά η λαλιά σου. Και σαν του πνευματιστικού μεσάζοντα θα είναι η φωνή σου από το έδαφος, και από το χώμα θα τερετίζει η λαλιά σου». (Ησ 29:4) Αυτή η δήλωση αναφερόταν στον καιρό κατά τον οποίο θα έρχονταν εχθροί εναντίον της Ιερουσαλήμ και θα την υποβίβαζαν πάρα πολύ σαν να τη συνέτριβαν μέχρις εδάφους. Επομένως, οποιαδήποτε λόγια θα έλεγαν οι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ θα έρχονταν από χαμηλά, από την υποβιβασμένη θέση τους. Θα ήταν σαν να μιλούσε ένας πνευματιστικός μεσάζων με τέτοιον τρόπο ώστε να δίνει την εντύπωση ότι έβγαινε από το χώμα της γης ένας ήχος απαλός, υπόκωφος, χαμηλός, πνιχτός και εξασθενημένος. Ωστόσο, όπως δείχνουν τα εδάφια Ησαΐας 29:5-8, η Ιερουσαλήμ θα απελευθερωνόταν.

ΠΝΟΗ

Βλέπε ΠΝΕΥΜΑ.

ΠΟΔΙ

Η λέξη ρέγελ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και η λέξη πούς του πρωτότυπου ελληνικού αναφέρονται βασικά στο τελευταίο τμήμα των κάτω άκρων. Και οι δύο αυτές λέξεις χρησιμοποιούνται τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά. Δύο άλλες λέξεις, η λέξη σωκ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και η λέξη σκέλος του πρωτότυπου ελληνικού, αναφέρονται στο άκρο ανθρώπου ή ζώου που χρησιμοποιείται για τη στήριξη του σώματος και το βάδισμα. Η εβραϊκή λέξη κερα‛άγιμ αναφέρεται στην κνήμη, και σε κάθε περίπτωση όπου εμφανίζεται αυτή η λέξη στη Γραφή, γίνεται λόγος για το μέλος ενός ζώου, συνήθως όσον αφορά ζώα τα οποία ετοίμαζαν για θυσία.—Λευ 1:9, 13· 4:11, 12· 8:21· 9:14.

Στα πλαίσια της καθιέρωσης του ιερατείου, το δεξί πόδι “του κριαριού της καθιέρωσης” αποτέλεσε μέρος της “κινητής προσφοράς”. (Λευ 8:22, 25-27) Σε ορισμένες θυσίες, το δεξί πίσω πόδι—προφανώς το εκλεκτό άνω τμήμα του—δινόταν και αυτό ως ιερή μερίδα στον εν υπηρεσία ιερέα. (Λευ 7:32-34· 10:12, 14, 15) Επίσης, στα εδάφια Αριθμοί 6:19 και Δευτερονόμιο 18:3 αναφέρεται ότι και το μπροστινό πόδι—ο “ώμος” ή η «ωμοπλάτη» (κατά κυριολεξία, «βραχίονας»)—αποτελούσε μερίδα για τους ιερείς. Στο εδάφιο Αμώς 3:12, ο προφήτης του Ιεχωβά χρησιμοποιεί την εικόνα ενός ποιμένα που αρπάζει δύο πόδια από το στόμα ενός λιονταριού (προφανώς για να απαλλάξει τον εαυτό του από την ευθύνη για την απώλεια ενός προβάτου από το ποίμνιό του). Εδώ ο προφήτης περιγράφει παραστατικά την καταστροφή που επρόκειτο να έρθει στη Σαμάρεια, ιδιαίτερα στους ηγέτες της. Πολύ λίγοι θα γλίτωναν από τους εχθρούς της Σαμάρειας, οι οποίοι θα τους κατασπάραζαν σαν λιοντάρια. Αυτή η εβραϊκή λέξη, κερα‛άγιμ, χρησιμοποιείται μία φορά σε σχέση με τα «σκέλη για άλματα» των φτερωτών πολυπληθών πλασμάτων, των μόνων τέτοιων πλασμάτων που ο Νόμος προσδιόριζε ως καθαρή τροφή.—Λευ 11:21.

Στην αρχαιότητα—όπως και σε πολλά μέρη της γης σήμερα—τα πόδια ήταν το κυριότερο μέσο μεταφοράς. Ορισμένοι από τον κοινό λαό περπατούσαν ξυπόλητοι, αλλά συνήθως οι άνθρωποι φορούσαν σανδάλια αποτελούμενα κυρίως από μια σόλα. (Βλέπε ΣΑΝΔΑΛΙ.) Όταν κάποιος έμπαινε σε ένα σπίτι, έβγαζε τα σανδάλια του. Ένα ζωτικό—στην ουσία υποχρεωτικό—σημάδι φιλοξενίας ήταν το πλύσιμο των ποδιών του φιλοξενούμενου. Την υπηρεσία αυτή την πρόσφερε είτε ο οικοδεσπότης είτε κάποιος υπηρέτης ή τουλάχιστον έφερναν νερό γι’ αυτόν το σκοπό.—Γε 18:4· 24:32· 1Σα 25:41· Λου 7:37, 38, 44.

Εφόσον όσοι πατούσαν σε άγιο έδαφος έβγαζαν τα σανδάλια τους, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ιερείς υπηρετούσαν ξυπόλητοι όταν εκτελούσαν τα καθήκοντά τους στη σκηνή της μαρτυρίας ή στο ναό. (Εξ 3:5· Ιη 5:15) Στις οδηγίες για την κατασκευή της ιερατικής ενδυμασίας δεν έγινε πρόβλεψη για σανδάλια.—Εξ κεφ. 28· βλέπε ΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΧΕΙΡΟΝΟΜΙΕΣ.

Ο Χριστός Πλένει τα Πόδια των Μαθητών. Ο Ιησούς Χριστός δίδαξε στους μαθητές του την ταπεινοφροσύνη και ότι θα έπρεπε να υπηρετούν ο ένας τον άλλον όταν εκείνος, ο Κύριός τους, έπλυνε τα πόδια τους. (Ιωα 13:5-14· παράβαλε 1Τι 5:9, 10.) Σε αυτή την περίπτωση ο Ιησούς είπε: «Αυτός που έχει λουστεί δεν έχει ανάγκη παρά να του πλύνουν τα πόδια, αλλά είναι ολόκληρος καθαρός», αναφερόμενος αναμφίβολα στο γεγονός ότι, έστω και αν κάποιος είχε λουστεί, τα πόδια του θα σκονίζονταν ακόμη και ύστερα από λίγο περπάτημα και θα χρειάζονταν συχνό πλύσιμο. Στις ημέρες της επίγειας διακονίας του Ιησού, οι ιερείς και οι Λευίτες που εκτελούσαν χρέη φρουρού στο ναό, αφού έμπαιναν ολόκληροι στο νερό νωρίς το πρωί, δεν απαιτούνταν να λουστούν ξανά εκείνη την ημέρα, παρά μόνο να πλένουν τα χέρια τους και τα πόδια τους. (Βλέπε επίσης Εξ 30:19-21.) Όταν είπε: «Εσείς είστε καθαροί, αλλά όχι όλοι [εννοώντας τον Ιούδα]», ο Ιησούς προφανώς προσέδωσε σε όσα έκανε τότε μια επιπρόσθετη πνευματική σημασία. (Ιωα 13:10, 11) Στα εδάφια Εφεσίους 5:25, 26 λέγεται για τον Ιησού ότι καθάρισε τη Χριστιανική εκκλησία με «το λουτρό του νερού μέσω του λόγου» της αλήθειας. Όπως είναι επόμενο, οι πιστοί ακόλουθοι του Ιησού θα έπρεπε παρόμοια να εκδηλώνουν ταπεινό ενδιαφέρον, όχι μόνο για τις υλικές ανάγκες των αδελφών τους, αλλά ακόμη περισσότερο για τις πνευματικές. Με αυτόν τον τρόπο θα αλληλοβοηθούνταν ώστε να διατηρούνται καθαροί από τους καθημερινούς πειρασμούς και τις παγίδες που μπορεί να μολύνουν κάποιον Χριστιανό καθώς βαδίζει σε αυτόν τον κόσμο.—Εβρ 10:22· Γα 6:1· Εβρ 12:13· βλέπε ΠΛΥΣΙΜΟ ΠΟΔΙΩΝ.

“Περπάτημα”. Πολλές φορές οι λέξεις «πόδι» και «πόδια» χρησιμοποιούνται για να υποδηλώσουν την τάση ενός ατόμου ή την πορεία που ακολουθεί—καλή ή κακή. (Ψλ 119:59, 101· Παρ 1:16· 4:26· 5:5· 19:2· Ρω 3:15) Το ρήμα «περπατώ» χρησιμοποιείται με παρόμοια έννοια, όπως στη δήλωση: «Ο Νώε περπάτησε με τον αληθινό Θεό», η οποία σημαίνει ότι η πορεία του εναρμονιζόταν με το θέλημα και τις εντολές του Θεού. (Γε 6:9· παράβαλε Εφ 2:1, 2.) Ο Θεός κατευθύνει τα πόδια των πιστών υπηρετών του στο σωστό δρόμο, με μεταφορική έννοια, και τους δείχνει ποια πορεία να ακολουθήσουν ώστε να μη σκοντάψουν και πέσουν πνευματικά ή να μην παγιδευτούν στο κακό, ενώ μερικές φορές μάλιστα τους φυλάει ώστε να μην τους πιάσει ο εχθρός. (1Σα 2:9· Ψλ 25:15· 119:105· 121:3· Λου 1:78, 79) Από την άλλη μεριά, θα κάνει τους πονηρούς να χάσουν το βηματισμό τους και να πέσουν νικημένοι. (Δευ 32:35· Ψλ 9:15) Ο Ιεχωβά προειδοποιεί να μη συμβαδίζει κανείς με τους κακούς και να μην ακολουθεί κακό δρόμο. (Παρ 1:10, 15· 4:27) Λέει ότι χρειάζεται να φυλάει κανείς τα πόδια του όταν πηγαίνει στον οίκο του Θεού. Θα πρέπει να πλησιάζει με ειλικρινή καρδιά για να ακούει και να μαθαίνει.—Εκ 5:1.

Άλλες Μεταφορικές Χρήσεις. Ο Ιεχωβά είπε προφητικά στη Βαβυλώνα: «Αφαίρεσε το κάτω μέρος του μακριού φορέματος. Ξεσκέπασε το πόδι. Πέρασε τους ποταμούς». (Ησ 47:1, 2) Αντί να είναι μια χαϊδεμένη βασίλισσα η οποία υπηρετείται από άλλους, έπρεπε με μεταφορική έννοια να ξεσκεπάσει τα πόδια της ως τους γοφούς και να διασχίσει ξυπόλητη, ως αιχμάλωτη, τους ποταμούς μέσα από τους οποίους θα την τραβούσαν οι κατακτητές της.

Επίσης, τα πόδια χρησιμοποιούνταν μεταφορικά για να συμβολίσουν την κραταιότητα ή την ανθρώπινη ταχύτητα και δύναμη. Στο εδάφιο Ψαλμός 147:10 διαβάζουμε: «[Ο Ιεχωβά] δεν βρίσκει ευχαρίστηση στην κραταιότητα του αλόγου ούτε ευαρεστείται στα πόδια του άντρα». Στο εδάφιο Παροιμίες 26:7 τα κουτσά πόδια αναφέρονται ως σύμβολο αχρηστίας ή ανικανότητας.

Άλλες μεταφορικές εκφράσεις είναι οι εξής: «τόπος ανάπαυσης για το πέλμα του ποδιού», με άλλα λόγια τόπος κατοικίας ή ιδιοκτησίας (Γε 8:9· Δευ 28:65), «μια πατημασιά», δηλαδή το μικρότερο κομμάτι γης που θα μπορούσε να έχει κάποιος (Πρ 7:5· Δευ 2:5· παράβαλε Ιη 1:3), “σηκώνω το πόδι”, ακολουθώντας ή αρχίζοντας μια πορεία ενέργειας (Γε 41:44), «βάζε σπάνια το πόδι σου στο σπίτι του συνανθρώπου σου», ώστε να μην κάνεις κατάχρηση της φιλοξενίας του (Παρ 25:17), “περπατώ ξυπόλητος”, εκφράζοντας ταπείνωση ή πένθος (πολλές φορές οι αιχμάλωτοι μεταφέρονταν ξυπόλητοι) (Ησ 20:2), “βάζω κάτι στα πόδια” ενός ατόμου, ως δώρο ή προσφορά (Πρ 5:1, 2), “πέφτω στα πόδια κάποιου”, προσκυνώντας τον (Μαρ 5:22), “βάζω κάτι κάτω από τα πόδια” κάποιου, υποτάσσοντάς το σε αυτόν (1Κο 15:27· Εβρ 2:8), “ποδοπατώ ή συντρίβω κάτω από τα πόδια”, κερδίζοντας τη νίκη (Μαλ 4:3· Ρω 16:20), “βάζω τα πόδια πάνω στον αυχένα ενός εχθρού”, συμβολίζοντας την καθυπόταξη ή την ήττα του (Ιη 10:24), “πλένω το πόδι στο αίμα”, εκτελώντας τους εχθρούς (Ψλ 68:22, 23), και “καλύπτω τα πόδια”, υπονοώντας τη φυσική ανάγκη (κατά κυριολεξία, “κρατώ τα πόδια κρυμμένα”· Κρ 3:24· 1Σα 24:3). Η φράση «βουτάει το πόδι του στο λάδι» χρησιμοποιήθηκε προφητικά προλέγοντας το παχυλό, ή αλλιώς πλούσιο, μερίδιο που θα είχε η φυλή του Ασήρ ανάμεσα στις άλλες φυλές του Ισραήλ. (Δευ 33:24) Η Ρουθ ξεσκέπασε τα πόδια του Βοόζ και πλάγιασε στα πόδια του για να τον ενημερώσει ότι έπρεπε να αναλάβει νομική δράση στο θέμα του ανδραδελφικού γάμου.—Ρθ 3:4, 7, 8.

«Ωραία» πόδια. Ο Ιεχωβά τρέφει ιδιαίτερη εκτίμηση για τα πόδια όσων διαγγέλλουν τα καλά νέα της Βασιλείας και τα αποκαλεί «ωραία». (Ησ 52:7· Ρω 10:15) Ο Χριστιανός πρέπει να φοράει στα πόδια του «τον εξοπλισμό των καλών νέων της ειρήνης» ώστε να είναι κατάλληλος φορέας των καλών νέων. (Εφ 6:15) Ο Ιησούς παρήγγειλε στους μαθητές του να τινάξουν τη σκόνη από τα πόδια τους όταν οι άνθρωποι σε ένα σπίτι ή μια πόλη αρνούνταν να τους δεχτούν ή να ακούσουν τα λόγια τους, δείχνοντας έτσι ότι άφηναν το μη δεκτικό σπίτι ή πόλη να υποστεί τις συνέπειες που θα έρχονταν από μια ανώτερη πηγή, από τον ουρανό.—Ματ 10:14.

“Κόψε το πόδι σου”. Ο Ιησούς επισήμανε ότι θα έπρεπε “να κόψει κανείς το πόδι του”, όχι κυριολεκτικά αλλά μεταφορικά, λέγοντας: «Αν, λοιπόν, το χέρι σου ή το πόδι σου σε σκανδαλίζει, κόψε το και πέταξέ το μακριά σου». Αυτό που εννοούσε ήταν ότι, αντί να επιτρέψει κανείς σε ένα μέλος του σώματός του—όπως το χέρι ή το πόδι—να τον κάνει να διαπράξει ασυγχώρητη αμαρτία, θα έπρεπε να νεκρώσει αυτό το μέλος εντελώς, σαν να κοβόταν αυτό από το σώμα.—Ματ 18:8· Μαρ 9:45· παράβαλε Κολ 3:5.

Στο Χριστιανικό «σώμα». Παρομοιάζοντας τη Χριστιανική εκκλησία με ανθρώπινο σώμα, ο απόστολος Παύλος τονίζει την αλληλεξάρτηση των μελών της, λέγοντας: «Αν το πόδι πει: “Επειδή δεν είμαι χέρι, δεν είμαι μέρος του σώματος”, δεν σημαίνει ότι γι’ αυτόν το λόγο δεν είναι μέρος του σώματος».—1Κο 12:15.

Το Υποπόδιο του Θεού. Ο Ιεχωβά παρουσιάζει τον εαυτό του να κάθεται σε έναν ουράνιο θρόνο και να έχει τη γη ως υποπόδιό του για να δείξει τη θέση κυριαρχίας την οποία κατέχει. (Ησ 66:1) Λέει στη Σιών ότι θα προσδώσει ωραιότητα στον τόπο του αγιαστηρίου του, και προσθέτει: «Θα δοξάσω τον τόπο των ποδιών μου».—Ησ 60:13, 14.

Σπάσιμο των Ποδιών. Φαίνεται ότι ήταν έθιμο των Ρωμαίων να δίνουν τη χαριστική βολή σπάζοντας τα πόδια των εγκληματιών που είχαν καταδικαστεί να πεθάνουν στο ξύλο ώστε να συντομεύσουν τα βάσανά τους. Ύστερα από αίτημα των Ιουδαίων, οι στρατιώτες έσπασαν τα πόδια των αντρών που ήταν κρεμασμένοι σε ξύλα δίπλα στον Ιησού Χριστό, αλλά όταν διαπίστωσαν ότι ο Ιησούς ήταν ήδη νεκρός, δεν έσπασαν τα δικά του πόδια. Ως εκ τούτου, εκπληρώθηκε η προφητεία του εδαφίου Ψαλμός 34:20.—Ιωα 19:31-36· παράβαλε Εξ 12:46· Αρ 9:12.

Βλέπε επίσης ΔΑΧΤΥΛΟ· ΦΤΕΡΝΑ.

ΠΟΔΙΑ

(Ποδιά).

Η λέξη σιμικίνθιον του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου υποδηλώνει κάτι που ζώνει κάποιος γύρω από το μισό σώμα του, ημιζώνιο, στενό κάλυμμα. (Πρ 19:12) Φαίνεται ότι το έδεναν γύρω από τη μέση με σκοπό να καλύψουν ένα μέρος του σώματος για κάποιο μήκος από τη μέση και κάτω. Ποδιά μπορεί να φορούσαν διάφοροι εργαζόμενοι όπως ψαράδες, αγγειοπλάστες, νεροκουβαλητές, παντοπώλες, αρτοποιοί και ξυλουργοί για να προστατέψουν άλλα ενδύματα. Το εφόδ των ιερέων ήταν αρκετά διαφορετικό ένδυμα, καθώς έμοιαζε με ποδιά που κρεμόταν από τους ώμους και αποτελούνταν από κομμάτια μπρος και πίσω.—Εξ 28:6-8· βλέπε ΑΡΧΙΕΡΕΑΣ.

Στο εδάφιο Λουκάς 17:8 το ρήμα περιζώννυμαι του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου μεταφράζεται “βάζω μια ποδιά”.—Παράβαλε Εφ 6:14.

ΠΟΔΟΔΕΣΜΑ

Βλέπε ΔΕΣΜΟΣ, ΔΕΣΜΑ.

ΠΟΙΜΕΝΑΣ

Άτομο που εκτρέφει, βόσκει και φυλάει πρόβατα ή ποίμνια από γιδοπρόβατα. (Γε 30:35, 36· Ματ 25:32· βλέπε ΠΡΟΒΑΤΟ.) Το επάγγελμα του ποιμένα ανάγεται στην εποχή του γιου του Αδάμ, του Άβελ. (Γε 4:2) Παρότι σε άλλα μέρη οι ποιμένες έχαιραν εκτίμησης, στην αγροτική κοινωνία της Αιγύπτου θεωρούνταν αξιοκαταφρόνητοι.—Γε 46:34.

Συνήθως το ποίμνιο το φρόντιζαν ο ιδιοκτήτης, τα παιδιά του (γιοι και κόρες) ή κάποιος άλλος συγγενής. (Γε 29:9· 30:31· 1Σα 16:11) Μεταξύ των πλουσίων, όπως στην περίπτωση του Νάβαλ, μερικοί υπηρέτες εργάζονταν ως ποιμένες, και ίσως υπήρχε κάποιος αρχιποιμένας ή επικεφαλής των ποιμένων ο οποίος επόπτευε τους άλλους. (1Σα 21:7· 25:7, 14-17) Όταν ποίμαινε τα ζώα ο ίδιος ο ιδιοκτήτης ή μέλη της οικογένειάς του, το ποίμνιο συνήθως ευημερούσε. Αλλά ένας μισθωτός δεν έδειχνε πάντα το ίδιο προσωπικό ενδιαφέρον για το ποίμνιο, με αποτέλεσμα να υποφέρει αυτό μερικές φορές.—Ιωα 10:12, 13.

Ο εξοπλισμός του ποιμένα μπορεί να περιλάμβανε μια σκηνή (Ησ 38:12), ένα ένδυμα με το οποίο μπορούσε να τυλιχτεί (Ιερ 43:12), ένα ραβδί και μια σφεντόνα για άμυνα, ένα σακίδιο για τα τρόφιμα (1Σα 17:40· Ψλ 23:4) και ένα μεγάλο μπαστούνι καμπυλωτό στο πάνω μέρος, τη λεγόμενη γκλίτσα, που χρησιμοποιούσε για να οδηγεί το ποίμνιο (Λευ 27:32· Μιχ 7:14).

Οι νομάδες ποιμένες, όπως ο Αβραάμ, κατοικούσαν σε σκηνές και περιφέρονταν από τη μία τοποθεσία στην άλλη για να βρίσκουν βοσκή για τα ποίμνιά τους. (Γε 13:2, 3, 18) Ωστόσο, μερικές φορές ο ιδιοκτήτης των ζώων παρέμενε σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία, στο σπίτι του ή στον καταυλισμό που χρησιμοποιούσε ως βάση, ενώ οι υπηρέτες του ή κάποια μέλη της οικογένειας μετακινούνταν με το ποίμνιο.—Γε 37:12-17· 1Σα 25:2, 3, 7, 15, 16.

Γνωρίζουν πράγματι τα πρόβατα τη φωνή του δικού τους ποιμένα;

Μερικές φορές τα ποίμνια αρκετών ποιμένων συγκεντρώνονταν για διανυκτέρευση στην ίδια μάντρα, όπου υπήρχε και κάποιος θυρωρός για να τα προσέχει. Όταν οι ποιμένες έφταναν το πρωί, φώναζαν τα ποίμνιά τους, τα δε πρόβατα ανταποκρίνονταν στον ποιμένα τους και μόνο σε αυτόν. Ο ποιμένας προπορευόταν του ποιμνίου και το οδηγούσε στη βοσκή. (Ιωα 10:1-5) Ο Γ. Μ. Τόμσον, βασιζόμενος σε όσα παρατήρησε ο ίδιος στη Συρία και στην Παλαιστίνη το δέκατο ένατο αιώνα, έγραψε: «[Τα πρόβατα] είναι τόσο ήμερα και τόσο εκπαιδευμένα ώστε ακολουθούν το φύλακά τους με απόλυτη ευπείθεια. Εκείνος τα οδηγεί από τη μάντρα, ή από τις στάνες τους στα χωριά, οπουδήποτε επιθυμεί. Εφόσον υπάρχουν πολλά ποίμνια σε ένα τέτοιο μέρος, ο κάθε ποιμένας ακολουθεί διαφορετικό δρόμο, και είναι μέλημά του να βρει βοσκή για το ποίμνιο. Επομένως, είναι απαραίτητο να διδαχτούν τα πρόβατα να τον ακολουθούν, και όχι να παρεκκλίνουν μπαίνοντας στους απερίφρακτους σιταγρούς, οι οποίοι εκτείνονται τόσο δελεαστικά εκατέρωθεν του δρόμου. Όποιο ζώο παραστρατήσει με αυτόν τον τρόπο είναι βέβαιο ότι θα έχει προβλήματα. Ο ποιμένας φωνάζει δυνατά πότε πότε για να τους υπενθυμίσει την παρουσία του. Εκείνα γνωρίζουν τη φωνή του και τον ακολουθούν. Αλλά αν φωνάξει ένας ξένος, κοντοστέκονται, σηκώνουν το κεφάλι τους ανήσυχα και, αν αυτό επαναληφθεί, κάνουν μεταβολή και φεύγουν, επειδή δεν γνωρίζουν τη φωνή του ξένου. Δεν πρόκειται για το ευφάνταστο σκηνικό κάποιας παραβολής, αλλά για πραγματικό γεγονός. Εγώ ο ίδιος έκανα το πείραμα επανειλημμένα. Ο ποιμένας προπορεύεται, όχι μόνο για να δείχνει το δρόμο, αλλά για να βεβαιώνεται ότι είναι βατός και ασφαλής».—Η Γη και το Βιβλίο (The Land and the Book), αναθεώρηση Τζ. Γκραντ, 1910, σ. 179.

Παρόμοια, ο Τζ. Λ. Πόρτερ, στο βιβλίο Οι Πόλεις των Γιγάντων της Βασάν και οι Άγιοι Τόποι της Συρίας (The Giant Cities of Bashan and Syria’s Holy Places), παρατηρεί: «Οι ποιμένες έβγαζαν τα ποίμνιά τους από τις πύλες της πόλης. Μπορούσε να τους δει κανείς ολοκάθαρα, και εμείς τους παρακολουθούσαμε και τους ακούγαμε με μεγάλο ενδιαφέρον. Χιλιάδες γιδοπρόβατα υπήρχαν εκεί, συγκεντρωμένα σε πυκνές, συγκεχυμένες μάζες. Οι ποιμένες στέκονταν μαζί ώσπου να βγουν όλα έξω. Κατόπιν χώριζαν, και ο κάθε ποιμένας ακολουθούσε διαφορετικό δρόμο, βγάζοντας καθώς προχωρούσε μια διαπεραστική, ιδιόμορφη κραυγή. Τα πρόβατα τους άκουγαν. Στην αρχή οι μάζες βρίσκονταν σε αναβρασμό, σαν να πάλλονταν από κάποια εσωτερική αιτία. Ύστερα, άρχιζαν να ξεχωρίζουν κάποιες αιχμές στην κατεύθυνση που είχαν πάρει οι ποιμένες. Αυτές γίνονταν όλο και μεγαλύτερες, ώσπου οι συγκεχυμένες μάζες διαλύονταν και σχηματίζονταν μακριά, ζωντανά ποτάμια πίσω από τους οδηγούς των ζώων».—1868, σ. 45.

Το βράδυ, ο ποιμένας έφερνε τα ζώα πίσω στη μάντρα, όπου στεκόταν στην πόρτα και τα μετρούσε, καθώς αυτά περνούσαν κάτω από την γκλίτσα του ή τα χέρια του.—Λευ 27:32· Ιερ 33:13· βλέπε ΜΑΝΤΡΑ ΤΩΝ ΠΡΟΒΑΤΩΝ.

Κοπιαστική Ζωή. Η ζωή του ποιμένα δεν ήταν εύκολη. Ήταν εκτεθειμένος στη ζέστη αλλά και στο κρύο, και περνούσε νύχτες αγρύπνιας. (Γε 31:40· Λου 2:8) Με κίνδυνο της ζωής του προστάτευε το ποίμνιο από αρπακτικά ζώα, όπως λιοντάρια, λύκους και αρκούδες, καθώς και από κλέφτες. (Γε 31:39· 1Σα 17:34-36· Ησ 31:4· Αμ 3:12· Ιωα 10:10-12) Ο ποιμένας έπρεπε να προσέχει το ποίμνιο ώστε να μη σκορπίσει (1Βα 22:17), να ψάχνει τα χαμένα πρόβατα (Λου 15:4), να βαστάζει στην αγκαλιά του τα αδύναμα ή κουρασμένα αρνιά (Ησ 40:11) και να φροντίζει τα άρρωστα και τραυματισμένα ζώα—επιδένοντας τα σπασμένα μέλη και αλείβοντας τα τραύματα με ελαιόλαδο. (Ψλ 23:5· Ιεζ 34:3, 4· Ζαχ 11:16) Έπρεπε να είναι προσεκτικός όταν ποίμαινε προβατίνες που θήλαζαν. (Γε 33:13) Κάθε ημέρα, συνήθως γύρω στο μεσημέρι, ο ποιμένας πότιζε το ποίμνιο. (Γε 29:3, 7, 8) Αν τα ζώα ποτίζονταν σε πηγάδια, οι ποιμένες έπρεπε να γεμίσουν τα αυλάκια που ήταν σκαμμένα στο έδαφος ή τις ποτίστρες. (Εξ 2:16-19· παράβαλε Γε 24:20.) Στα πηγάδια διαδραματίζονταν μερικές φορές δυσάρεστες συναντήσεις με άλλους ποιμένες.—Γε 26:20, 21.

Ο ποιμένας δικαιούνταν μερίδιο από την παραγωγή του ποιμνίου (1Κο 9:7), και συνήθως του πλήρωναν το μισθό του σε ζώα (Γε 30:28, 31-33· 31:41), μολονότι μερικές φορές τον πλήρωναν και με χρήματα. (Ζαχ 11:7, 12) Μπορεί να ήταν υποχρεωμένος να καταβάλλει αποζημίωση για τυχόν απώλειες (Γε 31:39), αλλά υπό τη διαθήκη του Νόμου δεν απαιτούνταν αποζημίωση για ζώο κατασπαραγμένο από θηρίο.—Εξ 22:13.

Ό,τι ειπώθηκε για τους ποιμένες ισχύει γενικά και για τους βοσκούς που δεν φύλαγαν γιδοπρόβατα αλλά βοοειδή, γαϊδούρια, καμήλες και γουρούνια.—Γε 12:16· 13:7, 8· Ματ 8:32, 33.

Μεταφορικοί και Αλληγορικοί. Ο Ιεχωβά είναι Ποιμένας που φροντίζει με αγάπη τα πρόβατά του, δηλαδή το λαό του. (Ψλ 23:1-6· 80:1· Ιερ 31:10· Ιεζ 34:11-16· 1Πε 2:25) Ο Γιος του, ο Ιησούς Χριστός, είναι “ο μεγάλος ποιμένας” (Εβρ 13:20) και «ο αρχιποιμένας», υπό την κατεύθυνση του οποίου οι επίσκοποι στις Χριστιανικές εκκλησίες ποιμαίνουν το ποίμνιο του Θεού με τη θέλησή τους, ανιδιοτελώς και πρόθυμα. (1Πε 5:2-4) Ο Ιησούς αναφέρθηκε στον εαυτό του ως “τον καλό ποιμένα”, αυτόν ο οποίος πράγματι σπλαχνίζεται τα «πρόβατα», κάτι που κατέδειξε παραδίδοντας την ψυχή του για χάρη τους. (Ιωα 10:11· βλέπε Ματ 9:36.) Αλλά όπως είχε προειπωθεί, η πάταξη “του καλού ποιμένα” επέφερε το διασκορπισμό του ποιμνίου.—Ζαχ 13:7· Ματ 26:31.

Στην Αγία Γραφή, η λέξη «ποιμένες» δηλώνει μερικές φορές τους άρχοντες και τους ηγέτες των Ισραηλιτών, τόσο τους πιστούς όσο και τους άπιστους. (Ησ 63:11· Ιερ 23:1-4· 50:6· Ιεζ 34:2-10· παράβαλε Αρ 27:16-18· Ψλ 78:70-72.) Παρόμοια, η λέξη «ποιμένες» εφαρμόζεται και σε ηγέτες άλλων εθνών. (Ιερ 25:34-36· 49:19· Να 3:18· παράβαλε Ησ 44:28.) Στο εδάφιο Ιερεμίας 6:3, «οι ποιμένες» φαίνεται να αντιπροσωπεύουν διοικητές στρατευμάτων εισβολής. Ποιμένες με τα ποίμνιά τους εμφανίζονται σε μια εικόνα αποκατάστασης (Ιερ 33:12), ενώ προειπώθηκε ότι η ερήμωση της Βαβυλώνας θα ήταν τόσο πλήρης ώστε “ούτε ποιμένας δεν θα έβαζε το ποίμνιό του να ξαπλώσει εκεί”.—Ησ 13:20.

Στο εδάφιο Αποκάλυψη 12:5, η “ποίμανση” των εθνών με σιδερένιο ραβδί σημαίνει την καταστροφή τους.—Παράβαλε Ψλ 2:9.

ΠΟΙΜΕΝΙΚΟ ΣΑΚΙΔΙΟ

Βλέπε ΣΑΚΙΔΙΟ ΤΡΟΦΙΜΩΝ· ΣΑΚΟΣ, ΣΑΚΙ.

ΠΟΛΕΙΣ ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΗΣ

Πόλεις ειδικά σχεδιασμένες ως κυβερνητικά κέντρα αποθήκευσης. Αποθέματα προμηθειών όπως σιτηρά, καθώς και άλλα είδη, διατηρούνταν σε αποθήκες και σιταποθήκες που είχαν χτιστεί σε εκείνες τις τοποθεσίες.

Υπό την αιγυπτιακή καταδυνάστευση, οι Ισραηλίτες αναγκάστηκαν να οικοδομήσουν «πόλεις ως τόπους αποθήκευσης για τον Φαραώ, συγκεκριμένα, την Πιθώμ και τη Ρααμσής». (Εξ 1:11) Πόλεις αποθήκευσης οικοδόμησε και ο Σολομών. (1Βα 9:17-19· 2Χρ 8:4-6) Αργότερα, καθώς ο Βασιλιάς Ιωσαφάτ ευημερούσε, «έχτισε οχυρώματα και πόλεις αποθήκευσης στον Ιούδα».—2Χρ 17:12· βλέπε ΑΠΟΘΗΚΗ.

ΠΟΛΕΙΣ ΑΡΜΑΤΩΝ

Πόλεις των αρχαίων καιρών που είχαν ξεχωριστεί ως τόποι στάθμευσης αρμάτων, ιδιαίτερα πολεμικών αρμάτων. (2Χρ 1:14· 9:25) Ο Σολομών είχε τέτοιες πόλεις.—1Βα 9:17-19· 10:26· 2Χρ 8:5, 6.

ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ

Ο νόμος του Ιεχωβά για την ιερότητα του αίματος ήταν κατηγορηματικός. Η έκχυση ανθρώπινου αίματος μίαινε τη γη στην οποία ζούσαν οι γιοι του Ισραήλ και στης οποίας το μέσο κατοικούσε ο Ιεχωβά, εξιλέωση δε για αυτό το αίμα μπορούσε να γίνει μόνο με το αίμα εκείνου που το έχυσε. (Γε 9:5, 6· Αρ 35:33, 34) Έτσι λοιπόν, στην περίπτωση κάποιου δολοφόνου, λαμβανόταν εκδίκηση για το αίμα του θύματός του, και η νομική απαίτηση “ζωή αντί ζωής” ικανοποιούνταν όταν ο εκδικητής του αίματος θανάτωνε «εξάπαντος» το δολοφόνο. (Εξ 21:23· Αρ 35:21) Ωστόσο, τι θα συνέβαινε με τον ακούσιο ανθρωποκτόνο, κάποιον για παράδειγμα που σκότωσε τον αδελφό του όταν έφυγε κατά τύχη η κεφαλή του τσεκουριού, ενώ αυτός έκοβε ξύλα; (Δευ 19:4, 5) Για τα άτομα που περιέρχονταν σε τέτοια δυσχερή θέση ο Ιεχωβά προμήθευσε στοργικά έξι πόλεις καταφυγίου, όπου μπορούσε να βρει προστασία και άσυλο από τον εκδικητή του αίματος όποιος είχε χύσει αίμα ακούσια.—Αρ 35:6-32· Ιη 20:2-9.

Τοποθεσίες. Ο Μωυσής όρισε πριν από το θάνατό του τρεις τέτοιες πόλεις Α του Ιορδάνη. Η πρώτη, η Βοσόρ, βρισκόταν στα Ν, στο υψίπεδο της περιοχής που ανήκε στη φυλή του Ρουβήν, Α του βόρειου άκρου της Νεκράς Θαλάσσης. Η δεύτερη, η Ραμώθ της Γαλαάδ, ανήκε στη φυλή του Γαδ και βρισκόταν περίπου στο μέσο του ανατολικού τμήματος των εδαφών που κατείχε ο Ισραήλ. Η τρίτη, η Γκολάν της Βασάν, βρισκόταν στα Β, στην περιοχή της φυλής του Μανασσή. (Δευ 4:43· Ιη 21:27, 36, 38) Όταν οι Ισραηλίτες πέρασαν στη δυτική πλευρά του Ιορδάνη, ο Ιησούς του Ναυή όρισε τρεις ακόμη πόλεις καταφυγίου: τη Χεβρών στα Ν, στην περιοχή του Ιούδα, τη Συχέμ στην κεντρική ορεινή περιοχή του Εφραΐμ και την Κέδες στα Β, στην περιοχή του Νεφθαλί, η οποία έγινε αργότερα γνωστή ως Γαλιλαία. (Ιη 21:13, 21, 32) Όλες αυτές οι πόλεις ήταν Λευιτικές και μάλιστα μία, η Χεβρών, ήταν ιερατική. Επιπλέον, εφόσον ορίστηκαν ως πόλεις καταφυγίου, χαρακτηρίστηκαν ιερές.—Ιη 20:7.

Νομική Διαδικασία. Με την άφιξή του στην πόλη του καταφυγίου, ο φυγάς όφειλε να εκθέσει την υπόθεσή του στους πρεσβυτέρους, στην πύλη της πόλης, και έπρεπε να τύχει φιλοξενίας. Για να αποφευχθεί τυχόν κατάχρηση αυτής της ειδικής μέριμνας από εκούσιους ανθρωποκτόνους, ο φυγάς έπρεπε, αφού εισερχόταν στην πόλη του καταφυγίου, να δικαστεί στις πύλες της πόλης στης οποίας τη δικαιοδοσία ανήκε ο τόπος του εγκλήματος, ώστε να αποδείξει την αθωότητά του. Αν αθωωνόταν, επέστρεφε στην πόλη του καταφυγίου. Ωστόσο, η ασφάλειά του ήταν εγγυημένη μόνο εφόσον παρέμενε στην πόλη για το υπόλοιπο της ζωής του ή μέχρι το θάνατο του αρχιερέα. Κανένα λύτρο δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτό ώστε να αλλάξουν αυτοί οι όροι. (Αρ 35:22-29, 32· Ιη 20:4-6) Ακόμη και το ιερό θυσιαστήριο του Ιεχωβά δεν πρόσφερε προστασία στους δολοφόνους, όπως καταδεικνύει η περίπτωση του Ιωάβ.—Εξ 21:14· 1Βα 1:50· 2:28-34· βλέπε ΕΚΔΙΚΗΤΗΣ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣ.

Πόσο διαφορετική ήταν, λοιπόν, η διευθέτηση του Ιεχωβά για την προστασία των ακούσιων ανθρωποκτόνων από το άσυλο που πρόσφεραν τα αρχαία ειδωλολατρικά έθνη καθώς και οι ναοί του Χριστιανικού κόσμου ανά τους αιώνες! Ενώ αυτά τα άσυλα παρείχαν καταφύγιο τόσο σε εγκληματίες όσο και σε αθώους, οι πόλεις του καταφυγίου στον Ισραήλ προστάτευαν αποκλειστικά τον ακούσιο ανθρωποκτόνο και μάλιστα μόνο υπό όρους, προάγοντας έτσι το σεβασμό για την ιερότητα της ζωής.

[Χάρτης στη σελίδα 700]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ

Μεγάλη Θάλασσα

Κέδες

Γκολάν

Συχέμ

Ραμώθ

Ποταμός Ιορδάνης

Βοσόρ

Χεβρών

Αλμυρή Θάλασσα

ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΡΟΠΑΛΟ

Βλέπε ΟΠΛΑ, ΠΑΝΟΠΛΙΑ.

ΠΟΛΕΜΟΣ

Κατάσταση εχθρότητας συνοδευόμενη από ενέργειες που αποσκοπούν στην καθυπόταξη ή στην καταστροφή των θεωρούμενων εχθρών. Αρκετές εβραϊκές λέξεις προσδιορίζουν τη διεξαγωγή πολέμου. Μία εξ αυτών, που προέρχεται από τη ρίζα καράβ, σημαίνει βασικά «πλησιάζω», δηλαδή για μάχη. Στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο χρησιμοποιείται το ουσιαστικό πόλεμος και το ρήμα στρατεύω το οποίο προέρχεται από το ουσιαστικό στρατός.

Η Αγία Γραφή λέει ότι ο Νεβρώδ «πήγε στην Ασσυρία», κάτι που συνιστούσε προφανώς επιδρομή στην περιοχή του Ασσούρ, του γιου του Σημ. Εκεί ο Νεβρώδ έχτισε πόλεις. (Γε 10:11) Στις ημέρες του Αβραάμ, ο Χοδολλογομόρ, ο βασιλιάς του Ελάμ, υπέταξε αρκετές πόλεις (οι οποίες βρίσκονταν προφανώς γύρω από το νότιο άκρο της Νεκράς Θαλάσσης), αναγκάζοντάς τες να τον υπηρετούν επί 12 χρόνια. Όταν αυτές στασίασαν, ο Χοδολλογομόρ και οι σύμμαχοί του πολέμησαν εναντίον τους, κατατροπώνοντας τις δυνάμεις των Σοδόμων και των Γομόρρων, αρπάζοντας τα υπάρχοντά τους και αιχμαλωτίζοντας τον ανιψιό του Αβραάμ, τον Λωτ, και το σπιτικό του. Τότε ο Αβραάμ συγκέντρωσε 318 εκπαιδευμένους υπηρέτες και, μαζί με τρεις άλλους που είχαν συνθήκη μαζί του, καταδίωξε τον Χοδολλογομόρ και ανέκτησε τους αιχμαλώτους και τα λάφυρα. Ωστόσο, ο Αβραάμ δεν πήρε τίποτα από τα λάφυρα για τον εαυτό του. Αυτή είναι η πρώτη καταγραμμένη περίπτωση πολέμου που διεξήγαγε κάποιος υπηρέτης του Θεού. Ο συγκεκριμένος πόλεμος που έκανε ο Αβραάμ για να απελευθερώσει έναν άλλον υπηρέτη του Ιεχωβά είχε την επιδοκιμασία Εκείνου διότι, κατά την επιστροφή του, τον ευλόγησε ο Μελχισεδέκ, ιερέας του Υψίστου Θεού.—Γε 14:1-24.

Πόλεμοι Κατ’ Εντολήν του Θεού. Ο Ιεχωβά είναι «ανδρείος πολεμιστής», «ο Θεός των στρατευμάτων» και «κραταιός στη μάχη». (Εξ 15:3· 2Σα 5:10· Ψλ 24:8, 10· Ησ 42:13) Ως Δημιουργός και Υπέρτατος Κυρίαρχος του σύμπαντος δεν δικαιούται μόνο, αλλά και υποχρεούται από τη δικαιοσύνη να εκτελεί ή να εξουσιοδοτεί άλλους να εκτελούν τους ανόμους, να πολεμάει εναντίον όλων όσων αρνούνται πεισματικά να υπακούν στους δίκαιους νόμους του. Συνεπώς, ο Ιεχωβά ενήργησε δίκαια όταν εξάλειψε τους πονηρούς την εποχή του Κατακλυσμού, όταν κατέστρεψε τα Σόδομα και τα Γόμορρα και όταν εξολόθρευσε τις δυνάμεις του Φαραώ.—Γε 6:5-7, 13, 17· 19:24· Εξ 15:4, 5· παράβαλε 2Πε 2:5-10· Ιου 7.

Ο Ισραήλ χρησιμοποιείται ως εκτελεστής εντεταλμένος από τον Θεό. Ο Ιεχωβά ανέθεσε στους Ισραηλίτες να εκτελέσουν αυτό το ιερό καθήκον στην Υποσχεμένη Γη στην οποία τους έφερε. Πριν από την απελευθέρωση του Ισραήλ από την Αίγυπτο, το έθνος δεν είχε γνωρίσει τον πόλεμο. (Εξ 13:17) Ο Θεός, κατευθύνοντας νικηφόρα τον Ισραήλ ενάντια σε «εφτά έθνη πολυπληθέστερα και κραταιότερα» από εκείνους, μεγάλυνε το όνομά του ως “ο Ιεχωβά των στρατευμάτων, ο Θεός των στρατευμάτων του Ισραήλ”. Αυτό απέδειξε ότι «ούτε με σπαθί ούτε με δόρυ σώζει ο Ιεχωβά, επειδή του Ιεχωβά είναι η μάχη». (Δευ 7:1· 1Σα 17:45, 47· παράβαλε 2Χρ 13:12.) Έδωσε επίσης την ευκαιρία στους Ισραηλίτες να εκδηλώσουν υπακοή στις εντολές του Θεού μέχρι του σημείου να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους σε πολέμους που γίνονταν κατ’ εντολήν του Θεού.—Δευ 20:1-4.

Όχι επεκτατισμός πέραν των θεόδοτων ορίων. Ωστόσο, ο Θεός διέταξε ρητά τον Ισραήλ να μην κάνει επεκτατικούς ή κατακτητικούς πολέμους πέρα από την περιοχή που τους είχε χορηγήσει και να μην πολεμήσουν με άλλα έθνη εκτός από εκείνα με τα οποία τους πρόσταξε ο ίδιος να πολεμήσουν. Δεν έπρεπε να εμπλακούν σε συγκρούσεις με τα έθνη του Εδώμ, του Μωάβ και του Αμμών. (Δευ 2:4, 5, 9, 19) Μεταγενέστερα, όμως, αυτά τα έθνη τούς επιτέθηκαν και εκείνοι αναγκάστηκαν να αμυνθούν πολεμώντας εναντίον τους. Σε αυτή την περίπτωση είχαν τη βοήθεια του Θεού.—Κρ 3:12-30· 11:32, 33· 1Σα 14:47.

Όταν, κατά την περίοδο των Κριτών, ο βασιλιάς του Αμμών προσπάθησε να δικαιολογήσει τις επιθετικές του κινήσεις εναντίον του Ισραήλ κατηγορώντας τον ψευδώς ότι είχε καταλάβει αμμωνιτικά εδάφη, ο Ιεφθάε τον αντέκρουσε κάνοντας αναδρομή στα ιστορικά γεγονότα. Κατόπιν ο Ιεφθάε πολέμησε εναντίον αυτών των επιτιθέμενων, βάσει της αρχής ότι “όποιον εκδιώκει από μπροστά μας ο Ιεχωβά, αυτόν θα εκδιώξουμε”. Ο Ιεφθάε δεν ήταν διατεθειμένος να παραδώσει ούτε σπιθαμή από τη θεόδοτη γη του Ισραήλ σε οποιονδήποτε εισβολέα.—Κρ 11:12-27· βλέπε ΙΕΦΘΑΕ.

Αγιασμένος πόλεμος. Στην αρχαιότητα υπήρχε το έθιμο να αγιάζονται οι πολεμικές δυνάμεις προτού μπουν στη μάχη. (Ιη 3:5· Ιερ 6:4· 51:27, 28) Στη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων, οι άντρες των δυνάμεων του Ισραήλ, μεταξύ των οποίων και οι μη Ιουδαίοι (για παράδειγμα, ο Ουρίας ο Χετταίος, που ήταν κατά πάσα πιθανότητα περιτμημένος προσήλυτος), έπρεπε να παραμένουν τελετουργικά καθαροί. Δεν μπορούσαν να έχουν σεξουαλικές σχέσεις ούτε καν με τη σύζυγό τους ενόσω βρισκόταν σε εξέλιξη μια στρατιωτική εκστρατεία. Γι’ αυτό, το στρατό του Ισραήλ δεν τον ακολουθούσαν πόρνες. Επιπλέον, το ίδιο το στρατόπεδο έπρεπε να διατηρείται καθαρό από κάθε μόλυσμα.—Λευ 15:16, 18· Δευ 23:9-14· 2Σα 11:11, 13.

Όταν ήταν αναγκαίο να τιμωρηθεί ο άπιστος Ισραήλ, τα ξένα στρατεύματα που επέφεραν την καταστροφή θεωρούνταν “αγιασμένα”, με την έννοια ότι ο Ιεχωβά τα “ξεχώριζε” για την εκτέλεση των δίκαιων κρίσεών του. (Ιερ 22:6-9· Αββ 1:6) Παρόμοια, οι στρατιωτικές δυνάμεις (κυρίως των Μηδοπερσών) που κατέστρεψαν τη Βαβυλώνα αποκλήθηκαν από τον Ιεχωβά “οι αγιασμένοι μου”.—Ησ 13:1-3.

Σχετικά με τους ψευδοπροφήτες στον Ισραήλ λέγεται ότι, λόγω της απληστίας τους, “αγίαζαν πόλεμο” εναντίον όποιου δεν έβαζε κάτι στο στόμα τους. Αναμφίβολα, αυτοί ισχυρίζονταν με ευσεβοφάνεια ότι ο Θεός ενέκρινε τις καταπιεστικές τους πράξεις, όπως ήταν η συνέργεια στο διωγμό, ακόμη και στο θάνατο, αληθινών προφητών και υπηρετών του Θεού.—Μιχ 3:5· Ιερ 2:8· Θρ 4:13.

Στρατολόγηση. Κατ’ εντολήν του Ιεχωβά, οι ακμαίοι άρρενες στον Ισραήλ από 20 χρονών και πάνω καλούνταν σε στρατιωτική υπηρεσία. Σύμφωνα με τον Ιώσηπο, υπηρετούσαν ως την ηλικία των 50 ετών. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Γ΄, 288 [xii, 4]) Όποιοι φοβούνταν και είχαν άτολμη καρδιά απορρίπτονταν, επειδή οι πόλεμοι του Ισραήλ ήταν πόλεμοι του Ιεχωβά, και όσοι εκδήλωναν με το φόβο τους αδύναμη πίστη θα εξασθένιζαν το ηθικό του στρατεύματος. Απαλλάσσονταν οι άντρες που μόλις είχαν τελειώσει ένα καινούριο σπίτι, καθώς και όσοι είχαν φυτέψει αμπέλι και δεν είχαν χρησιμοποιήσει τον καρπό του. Αυτές οι απαλλαγές βασίζονταν στο δικαίωμα που είχε κάποιος να απολαύσει τον καρπό της εργασίας του. Οι νιόπαντροι απαλλάσσονταν για έναν χρόνο. Σε αυτό το διάστημα θα μπορούσαν να αποκτήσουν και να δουν κληρονόμο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Ιεχωβά φανέρωσε το ενδιαφέρον και τη στοχαστικότητά του για την οικογένεια. (Αρ 1:1-3, 44-46· Δευ 20:5-8· 24:5) Οι Λευίτες, που επιλαμβάνονταν της υπηρεσίας του αγιαστηρίου, απαλλάσσονταν, πράγμα που έδειχνε ότι ο Ιεχωβά θεωρούσε την πνευματική ευημερία του λαού σπουδαιότερη από τη στρατιωτική άμυνα.—Αρ 1:47-49· 2:32, 33.

Νόμοι για την επίθεση εναντίον πόλεων και την πολιορκία τους. Ο Ιεχωβά έδωσε οδηγίες στον Ισραήλ για την πολεμική τακτική που έπρεπε να ακολουθήσουν κατά την κατάκτηση της Χαναάν. Τα εφτά έθνη της Χαναάν, που κατονομάζονται στα εδάφια Δευτερονόμιο 7:1, 2, έπρεπε να τα αφανίσουν, μαζί με τα γυναικόπαιδα. Τις πόλεις τους έπρεπε να τις αφιερώσουν στην καταστροφή. (Δευ 20:15-17) Σύμφωνα με τα εδάφια Δευτερονόμιο 20:10-15, τις άλλες πόλεις έπρεπε πρώτα να τις προειδοποιήσουν και να τους προτείνουν όρους για σύναψη ειρήνης. Αν η πόλη παραδινόταν, οι κάτοικοι δεν θανατώνονταν αλλά υποβάλλονταν σε καταναγκαστική εργασία. Η ευκαιρία που είχαν οι κάτοικοι αυτών των πόλεων να παραδοθούν, σε συνδυασμό με τη διαβεβαίωση ότι δεν θα θανατώνονταν και ότι οι γυναίκες τους δεν θα βιάζονταν ούτε θα κακοποιούνταν, αποτελούσε για αυτούς κίνητρο ώστε να συνθηκολογήσουν με το στρατό του Ισραήλ και να αποφευχθεί πολλή αιματοχυσία. Αν η πόλη δεν παραδινόταν, θανατώνονταν όλοι οι άρρενες. Η θανάτωση των αντρών αποσοβούσε τον κίνδυνο μεταγενέστερου στασιασμού της πόλης. Οι «γυναίκες και τα μικρά παιδιά» δεν θανατώνονταν. Με τη λέξη «γυναίκες» εννοούνται εδώ αναμφίβολα οι παρθένες, όπως φαίνεται από τα εδάφια Δευτερονόμιο 21:10-14, όπου οι υποψήφιες νύφες που αιχμαλωτίζονταν κατά τον πόλεμο παρουσιάζονται να πενθούν για γονείς, όχι για συζύγους. Επίσης, νωρίτερα, όταν ο Ισραήλ νίκησε τον Μαδιάμ, αναφέρεται συγκεκριμένα ότι διασώθηκαν μόνο οι παρθένες. Αυτή η τακτική, να μένουν ζωντανές μόνο οι παρθένες, θα συνέβαλλε στην προστασία του Ισραήλ από την ψεύτικη λατρεία και οπωσδήποτε από σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες. (Αρ 31:7, 17, 18) (Όσον αφορά το γιατί το διάταγμα του Θεού εναντίον των χαναανιτικών εθνών ήταν δίκαιο, βλέπε ΧΑΝΑΑΝ, ΧΑΝΑΝΑΙΟΙ [Η Κατάκτηση της Χαναάν από τον Ισραήλ].)

Δεν έπρεπε να κόβουν καρποφόρα δέντρα για να φτιάχνουν πολιορκητικά έργα. (Δευ 20:19, 20) Ενώ η μάχη μαινόταν, έκοβαν τους τένοντες των αλόγων του εχθρού για να τα αχρηστέψουν, μετά δε τη μάχη προφανώς τα σκότωναν.—Ιη 11:6.

Δεν Ήταν Ορθοί Όλοι οι Πόλεμοι του Ισραήλ. Το κατρακύλισμα του Ισραήλ στην απιστία έφερε και συγκρούσεις στις οποίες τα δύο μέρη απλώς πάλευαν για εξουσία. Σχετικά παραδείγματα είναι ο πόλεμος του Αβιμέλεχ εναντίον της Συχέμ και της Θεβές στην εποχή των Κριτών (Κρ 9:1-57), καθώς και ο πόλεμος του Αμρί εναντίον του Ζιμβρί και του Θιβνί, που οδήγησε στην επικράτησή του ως βασιλιά του δεκάφυλου βασιλείου. (1Βα 16:16-22) Επιπλέον, οι Ισραηλίτες, αντί να στηρίζονται στον Ιεχωβά για προστασία από τους εχθρούς τους, άρχισαν να εμπιστεύονται στη στρατιωτική ισχύ, στα άλογα και στα άρματα. Γι’ αυτό, στην εποχή του Ησαΐα, η γη του Ιούδα “ήταν γεμάτη άλογα, και τα άρματά τους ήταν ατέλειωτα”.—Ησ 2:1, 7.

Στρατηγικά Σχέδια και Μέθοδοι Πολέμου στην Αρχαιότητα. Ενίοτε στέλνονταν πριν από την επίθεση κατάσκοποι για να εξακριβώσουν τις επικρατούσες συνθήκες στον τόπο, αλλά όχι για να προκαλέσουν ταραχές, στασιασμό ή ανατρεπτικά μυστικά κινήματα. (Αρ 13:1, 2, 17-19· Ιη 2:1· Κρ 18:2· 1Σα 26:4) Υπήρχαν ειδικά σαλπίσματα για τη συγκέντρωση των δυνάμεων, για το πολεμικό κάλεσμα και για το σύνθημα ενωμένης δράσης. (Αρ 10:9· 2Χρ 13:12· παράβαλε Κρ 3:27· 6:34· 7:19, 20.) Περιστασιακά οι δυνάμεις χωρίζονταν έτσι ώστε να προχωρήσουν σε πλευροκόπηση ή σε ενέδρες και επιχειρήσεις παραπλάνησης. (Γε 14:15· Ιη 8:2-8· Κρ 7:16· 2Σα 5:23, 24· 2Χρ 13:13) Σε μία τουλάχιστον περίπτωση, με την κατεύθυνση του Ιεχωβά, τοποθετήθηκαν υμνωδοί που αινούσαν τον Θεό στην εμπροσθοφυλακή, μπροστά από τις ένοπλες δυνάμεις. Ο Θεός πολέμησε εκείνη την ημέρα για τον Ισραήλ, επιφέροντας σύγχυση στο εχθρικό στρατόπεδο, έτσι ώστε οι στρατιώτες του εχθρού αλληλοσκοτώθηκαν.—2Χρ 20:20-23.

Η μάχη γινόταν κυρίως εκ του συστάδην, σώμα με σώμα. Χρησιμοποιούνταν διάφορα όπλα—σπαθιά, δόρατα, ακόντια, βέλη, σφεντόνες και άλλα. Κατά την κατάκτηση της Υποσχεμένης Γης, ο Ισραήλ δεν βασίστηκε σε άλογα και άρματα, αλλά έθεσε την εμπιστοσύνη του στη σωτήρια δύναμη του Ιεχωβά. (Δευ 17:16· Ψλ 20:7· 33:17· Παρ 21:31) Μόνο σε μεταγενέστερες εποχές χρησιμοποίησαν τα στρατεύματα του Ισραήλ άλογα και άρματα, όπως έκαναν οι Αιγύπτιοι και άλλοι. (1Βα 4:26· 20:23-25· Εξ 14:6, 7· Δευ 11:4) Τα ξένα στρατεύματα διέθεταν ενίοτε πολεμικά άρματα με σιδερένια δρεπάνια που εξείχαν από τους άξονές τους.—Ιη 17:16· Κρ 4:3, 13.

Οι μέθοδοι του πολέμου άλλαξαν στο πέρασμα των αιώνων. Γενικά μιλώντας, ο Ισραήλ δεν επικεντρώθηκε στην ανάπτυξη μέσων για επιθετικό πόλεμο, μολονότι δόθηκε ιδιαίτερη προσοχή στα οχυρωματικά έργα. Ο Βασιλιάς Οζίας του Ιούδα έγινε γνωστός για το ότι έφτιαξε «πολεμικές μηχανές, εφευρέσεις μηχανικών», αλλά αυτές εξυπηρετούσαν πρωτίστως την άμυνα της Ιερουσαλήμ. (2Χρ 26:14, 15) Ειδικά τα στρατεύματα των Ασσυρίων και των Βαβυλωνίων φημίζονταν για τα πολιορκητικά τείχη και τα πολιορκητικά προχώματα που χρησιμοποιούσαν προκειμένου να μπορούν να επιτίθενται στο ψηλότερο και ασθενέστερο τμήμα του τείχους μιας πόλης. Αυτά τα προχώματα ήταν ράμπες πάνω στις οποίες έφερναν πύργους με πολιορκητικούς κριούς, από αυτούς δε τους πύργους πολεμούσαν οι τοξότες και οι σφενδονιστές. Υπήρχαν και άλλες πολιορκητικές μηχανές, όπως γιγάντιοι καταπέλτες. (2Βα 19:32· Ιερ 32:24· Ιεζ 4:2· Λου 19:43) Ταυτόχρονα, οι υπερασπιστές της πόλης προσπαθούσαν να αναχαιτίσουν την επίθεση με τοξότες, σφενδονιστές, καθώς επίσης με στρατιώτες που έριχναν αναμμένα δαδιά από τα τείχη, τους πύργους και από βαλλιστικές μηχανές εντός της πόλης. (2Σα 11:21, 24· 2Χρ 26:15· 32:5) Ένα από τα πρώτα πράγματα που επιχειρούνταν κατά την επίθεση σε περιτειχισμένες πόλεις ήταν η διακοπή της ύδρευσης, ενώ η πόλη που ετοιμαζόταν να αντιμετωπίσει πολιορκία έφραζε συνήθως τις γύρω πηγές νερού για να μην μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν οι επιτιθέμενοι.—2Χρ 32:2-4, 30.

Όταν κατατρόπωναν τον εχθρό, οι νικητές έφραζαν μερικές φορές τα πηγάδια και τις πηγές της περιοχής και σκόρπιζαν πέτρες στο έδαφος, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις έσπερναν το έδαφος με αλάτι.—Κρ 9:45· 2Βα 3:24, 25· βλέπε ΟΠΛΑ, ΠΑΝΟΠΛΙΑ· ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΑ ΕΡΓΑ.

Ο Ιησούς Προλέγει Πόλεμο. Ο Ιησούς, ο άνθρωπος της ειρήνης, επισήμανε ότι «εκείνοι που παίρνουν σπαθί θα αφανιστούν από σπαθί». (Ματ 26:52) Δήλωσε στον Πιλάτο ότι, αν η Βασιλεία του ήταν από αυτόν τον κόσμο, οι υπηρέτες του θα είχαν αγωνιστεί για να μην παραδοθεί αυτός στους Ιουδαίους. (Ιωα 18:36) Ωστόσο, προείπε ότι, επειδή η Ιερουσαλήμ τον απέρριψε ως τον Μεσσία, επρόκειτο να υποστεί πολιορκία και ερήμωση, κατά την οποία τα «παιδιά» της (οι κάτοικοι) θα ρίχνονταν στο έδαφος.—Λου 19:41-44· 21:24.

Λίγο προτού πεθάνει, ο Ιησούς είπε κάποιες προφητείες που εφαρμόζονταν σε εκείνη τη γενιά καθώς και στον καιρό κατά τον οποίο θα άρχιζε η παρουσία του με βασιλική εξουσία: «Πρόκειται να ακούσετε πολέμους και ειδήσεις για πολέμους· κοιτάξτε να μην τρομοκρατηθείτε. Διότι αυτά πρέπει να γίνουν, αλλά δεν είναι ακόμη το τέλος. Διότι θα σηκωθεί έθνος εναντίον έθνους και βασιλεία εναντίον βασιλείας».—Ματ 24:6, 7· Μαρ 13:7, 8· Λου 21:9, 10.

Ο Χριστός Διεξάγει Πόλεμο ως «Βασιλιάς Βασιλιάδων». Η Αγία Γραφή αποκαλύπτει ότι ο αναστημένος Κύριος Ιησούς Χριστός, με “όλη την εξουσία στον ουρανό και στη γη” που του έχει δώσει ο Πατέρας του, θα διεξαγάγει πόλεμο ο οποίος θα καταστρέψει όλους τους εχθρούς του Θεού και θα εγκαθιδρύσει αιώνια ειρήνη, όπως υποδηλώνει και ο τίτλος του: «Άρχοντας Ειρήνης».—Ματ 28:18· 2Θε 1:7-10· Ησ 9:6.

Ο απόστολος Ιωάννης είδε σε όραμα γεγονότα που επρόκειτο να συμβούν μετά την ενθρόνιση του Χριστού στον ουρανό. Τα εδάφια Ψαλμός 2:7, 8 και 110:1, 2 είχαν προείπει ότι ο Γιος του Θεού θα καλούνταν να “ζητήσει από τον Ιεχωβά τα έθνη ως κληρονομιά του” και ότι ο Ιεχωβά θα ανταποκρινόταν στέλνοντάς τον να “κατακυριεύει ανάμεσα στους εχθρούς του”. (Εβρ 10:12, 13) Το όραμα του Ιωάννη περιγράφει έναν πόλεμο στον ουρανό, στον οποίο ο Μιχαήλ, δηλαδή ο Ιησούς Χριστός (βλέπε ΜΙΧΑΗΛ Αρ. 1), οδήγησε τα ουράνια στρατεύματα σε πόλεμο εναντίον του Δράκοντα, του Σατανά του Διαβόλου, και ο οποίος πόλεμος τελείωσε με το ρίξιμο του Διαβόλου και των αγγέλων του στη γη. Αυτός ο πόλεμος ξέσπασε αμέσως μετά τη “γέννηση του αρσενικού παιδιού” που επρόκειτο να κυβερνήσει τα έθνη με σιδερένιο ραβδί. (Απ 12:7-9) Τότε μια δυνατή φωνή στον ουρανό ανήγγειλε: «Τώρα πραγματοποιήθηκε η σωτηρία και η δύναμη και η βασιλεία του Θεού μας και η εξουσία του Χριστού του». Αυτό έφερε ανακούφιση και χαρά στους αγγέλους, αλλά προμήνυε προβλήματα, μεταξύ των οποίων και πολέμους, για τη γη, όπως έλεγε στη συνέχεια η διακήρυξη: «Αλίμονο στη γη και στη θάλασσα, επειδή ο Διάβολος κατέβηκε σε εσάς, έχοντας μεγάλο θυμό, καθώς γνωρίζει ότι έχει μικρό χρονικό διάστημα».—Απ 12:10, 12.

Όταν ο Σατανάς ρίχτηκε στη γη, έθεσε ως κύριο στόχο του τους υπηρέτες του Θεού σε αυτήν, τους υπόλοιπους από το “σπέρμα της γυναίκας”, «οι οποίοι τηρούν τις εντολές του Θεού και έχουν το έργο της επίδοσης μαρτυρίας για τον Ιησού». Ο Σατανάς άρχισε πόλεμο εναντίον τους, που περιλάμβανε τόσο πνευματική μάχη όσο και κατά γράμμα διωγμό, ο οποίος μάλιστα κατέληξε στο θάνατο ορισμένων. (Απ 12:13, 17) Τα επόμενα κεφάλαια της Αποκάλυψης (13, 17-19) περιγράφουν τα υποχείρια και τα όργανα που χρησιμοποιεί ο Σατανάς εναντίον τους, καθώς και το νικηφόρο αποτέλεσμα για τους αγίους του Θεού υπό τον Ηγέτη τους, τον Ιησού Χριστό.

“Ο πόλεμος της μεγάλης ημέρας του Θεού του Παντοδύναμου”. Το 19ο κεφάλαιο της Αποκάλυψης δίνει μια εικόνα του μεγαλύτερου πολέμου ολόκληρης της ανθρώπινης ιστορίας, που ξεπερνάει οτιδήποτε έχουν ζήσει ποτέ οι άνθρωποι. Σε προηγούμενο σημείο του οράματος ο πόλεμος αυτός αποκαλείται “πόλεμος της μεγάλης ημέρας του Θεού του Παντοδύναμου”. Εναντίον του Ιεχωβά και του Κυρίου Ιησού Χριστού—του Διοικητή των στρατευμάτων του Θεού, των ουράνιων στρατιών—παρατάσσονται το συμβολικό “θηρίο και οι βασιλιάδες της γης και τα στρατεύματά τους”, τους οποίους έχουν συγκεντρώσει στο πεδίο αυτού του πολέμου «εκφράσεις εμπνευσμένες από δαίμονες». (Απ 16:14· 19:19) Κανένας από τους επίγειους υπηρέτες του Θεού δεν παρουσιάζεται να λαβαίνει μέρος σε αυτή τη μάχη. Οι επίγειοι βασιλιάδες «θα πολεμήσουν με το Αρνί, αλλά το Αρνί θα τους νικήσει, επειδή είναι Κύριος κυρίων και Βασιλιάς βασιλιάδων». (Απ 17:14· 19:19-21· βλέπε ΑΡ-ΜΑΓΕΔΩΝ.) Ύστερα από αυτή τη μάχη, ο ίδιος ο Σατανάς ο Διάβολος θα δεθεί για χίλια χρόνια, «για να μην παροδηγήσει πια αυτός τα έθνη μέχρι να τελειώσουν τα χίλια χρόνια».—Απ 20:1-3.

Μετά το τέλος αυτού του πολέμου, η γη θα απολαύσει ειρήνη για χίλια χρόνια. Ο ψαλμός που διακηρύττει ότι “ο Ιεχωβά καταπαύει τους πολέμους ως την άκρη της γης· συντρίβει το τόξο και κομματιάζει το δόρυ· καίει τις άμαξες στη φωτιά” εκπληρώθηκε αρχικά όταν ο Θεός έφερε ειρήνη στη γη του Ισραήλ καταστρέφοντας τα πολεμικά όργανα του εχθρού. Όταν ο Χριστός νικήσει όσους προωθούν τον πόλεμο στον Αρμαγεδδώνα, η υδρόγειος θα απολαμβάνει πλήρη και ικανοποιητική ειρήνη από άκρη σε άκρη. (Ψλ 46:8-10) Αυτοί οι οποίοι θα ευνοηθούν με αιώνια ζωή θα είναι όσοι έχουν σφυρηλατήσει «τα σπαθιά τους σε υνιά και τα δόρατά τους σε δρεπάνια» και δεν “μαθαίνουν πια τον πόλεμο”. «Διότι το στόμα του Ιεχωβά των στρατευμάτων το είπε».—Ησ 2:4· Μιχ 4:3, 4.

Απαλείφεται παντοτινά η απειλή του πολέμου. Το όραμα της Αποκάλυψης δείχνει στη συνέχεια ότι στο τέλος των χιλίων χρόνων ο Σατανάς ο Διάβολος θα ελευθερωθεί από το δέσιμό του στην άβυσσο και θα δελεάσει ξανά πολλούς να ανεβούν και να πολεμήσουν εναντίον όσων παραμένουν όσιοι στον Θεό. Αλλά δεν θα συμβεί κακό, επειδή “θα πέσει φωτιά από τον ουρανό” και θα καταβροχθίσει αυτούς τους εχθρούς, απομακρύνοντας έτσι για πάντα κάθε απειλή πολέμου.—Απ 20:7-10.

Ο Πόλεμος του Χριστιανού. Αν και ο Χριστιανός δεν εμπλέκεται σε φυσικό πόλεμο ενάντια σε αίμα και σάρκα (Εφ 6:12), εμπλέκεται παρ’ όλα αυτά σε πόλεμο, σε πνευματική μάχη. Ο απόστολος Παύλος περιγράφει τον πόλεμο που διεξάγεται μέσα στον Χριστιανό ανάμεσα «στο νόμο της αμαρτίας» και «στο νόμο του Θεού», ή αλλιώς «στο νόμο της διάνοιας» (της Χριστιανικής διάνοιας που είναι εναρμονισμένη με τον Θεό).—Ρω 7:15-25.

Αυτός ο πόλεμος του Χριστιανού είναι βασανιστικός, απαιτείται δε να καταβάλλει κάθε προσπάθεια για να βγει νικητής. Αλλά μπορεί να είναι βέβαιος ότι θα νικήσει χάρη στην παρ’ αξία καλοσύνη του Θεού μέσω του Χριστού και χάρη στη βοήθεια του πνεύματος του Θεού. (Ρω 8:35-39) Ο Ιησούς είπε για αυτή τη μάχη: «Να κάνετε σθεναρό αγώνα για να μπείτε από τη στενή πόρτα» (Λου 13:24), και ο απόστολος Πέτρος συμβούλεψε: «Να απέχετε από σαρκικές επιθυμίες, οι οποίες είναι αυτές που συγκρούονται με την ψυχή [ή αλλιώς, «εκτελούν στρατιωτική υπηρεσία (στρατεύονται, Κείμενο) κατά της ψυχής»]».—1Πε 2:11· παράβαλε Ιακ 4:1, 2.

Ενάντια στα πονηρά πνεύματα. Εκτός από τον πόλεμο που πρέπει να διεξάγει ενάντια στο νόμο της αμαρτίας, ο Χριστιανός πρέπει να μάχεται και ενάντια στους δαίμονες, οι οποίοι εκμεταλλεύονται τις τάσεις της σάρκας βάζοντάς τον σε πειρασμό να αμαρτήσει. (Εφ 6:12) Σε αυτόν τον πόλεμο, οι δαίμονες βάζουν επίσης αυτούς που έχουν υπό την επιρροή τους να δελεάζουν τους Χριστιανούς ή να τους εναντιώνονται και να τους διώκουν προσπαθώντας να τους κάνουν να διαρρήξουν την ακεραιότητά τους στον Θεό.—1Κο 7:5· 2Κο 2:11· 12:7· παράβαλε Λου 4:1-13.

Ενάντια στις ψεύτικες διδασκαλίες. Ο απόστολος Παύλος μίλησε και για έναν πόλεμο που διεξήγε ο ίδιος και οι σύντροφοί του καθώς εκπλήρωναν την αποστολή τους ως διορισμένοι να φροντίζουν τη Χριστιανική εκκλησία. (2Κο 10:3) Η εκκλησία της Κορίνθου είχε επηρεαστεί άσχημα από αυθάδεις άντρες, τους οποίους ο Παύλος αποκαλεί “ψευδαποστόλους” και οι οποίοι, δίνοντας ακατάλληλη προσοχή σε προσωπικότητες, είχαν προκαλέσει διαιρέσεις και αιρέσεις μέσα στην εκκλησία. (2Κο 11:13-15) Αυτοί έγιναν ουσιαστικά ακόλουθοι ανθρώπων όπως ο Απολλώς, ο Παύλος και ο Κηφάς. (1Κο 1:11, 12) Τα μέλη της εκκλησίας έχασαν την πνευματική θεώρηση των πραγμάτων, δηλαδή ότι αυτοί οι άνθρωποι ήταν απλώς εκπρόσωποι του Χριστού που υπηρετούσαν ενωμένα τον ίδιο σκοπό. Έγιναν σαρκικοί. (1Κο 3:1-9) Έβλεπαν τους άλλους μέσα στην εκκλησία “σύμφωνα με αυτό που ήταν στη σάρκα”—την εμφάνιση, τις φυσικές ικανότητες, την προσωπικότητά τους, και ούτω καθεξής—αντί να τους βλέπουν ως πνευματικούς ανθρώπους. Δεν αναγνώριζαν ότι στην εκκλησία επενεργούσε το πνεύμα του Θεού και ότι άνθρωποι σαν τον Παύλο, τον Πέτρο και τον Απολλώ έκαναν ό,τι έκαναν με το πνεύμα του Θεού, προς δόξα Του.

Γι’ αυτό, ο Παύλος αισθάνθηκε υποχρεωμένος να τους γράψει: «Παρακαλώ δε, όταν θα είμαι παρών, να μη χρησιμοποιήσω τόλμη με την πεποίθηση με την οποία υπολογίζω να πάρω τολμηρά μέτρα εναντίον μερικών που θεωρούν ότι περπατάμε σύμφωνα με αυτό που είμαστε στη σάρκα. Διότι, αν και περπατάμε με σάρκα, δεν διεξάγουμε πόλεμο σύμφωνα με αυτό που είμαστε στη σάρκα. Διότι τα όπλα του πολέμου μας δεν είναι σαρκικά, αλλά δυνατά από τον Θεό για ανατροπή ισχυρά οχυρωμένων πραγμάτων. Διότι ανατρέπουμε διαλογισμούς και κάθε υψηλό πράγμα που υψώνεται εναντίον της γνώσης του Θεού· και αιχμαλωτίζουμε κάθε σκέψη για να την κάνουμε υπάκουη στον Χριστό».—2Κο 10:2-5.

Ο Παύλος έγραψε στον Τιμόθεο, τον οποίο είχε αφήσει στην Έφεσο για να φροντίζει την τοπική εκκλησία: «Αυτή την εντολή εμπιστεύομαι σε εσένα, παιδί μου Τιμόθεε, σε αρμονία με τις προρρήσεις που οδηγούσαν κατευθείαν σε εσένα, ώστε σύμφωνα με αυτές να διεξάγεις τον καλό πόλεμο· διακρατώντας πίστη και αγαθή συνείδηση». (1Τι 1:18, 19) Ο Τιμόθεος δεν είχε να αντιμετωπίσει μόνο τις συγκρούσεις που οφείλονταν στην αμαρτωλή σάρκα και στην εναντίωση των εχθρών της αλήθειας, αλλά είχε και να πολεμήσει εναντίον της διείσδυσης ψεύτικων δογμάτων και ανθρώπων που θα ήθελαν να διαφθείρουν την εκκλησία. (1Τι 1:3-7· 4:6, 11-16) Οι ενέργειές του θα ενδυνάμωναν την εκκλησία ενάντια στην αποστασία η οποία, όπως ήξερε ο Παύλος, θα συντελούνταν μετά το θάνατο των αποστόλων. (2Τι 4:3-5) Συνεπώς, ο Τιμόθεος είχε να δώσει πραγματική μάχη.

Ο Παύλος ήταν σε θέση να πει στον Τιμόθεο: «Έχω αγωνιστεί τον καλό αγώνα, έχω τρέξει τη διαδρομή μέχρι το τέρμα, έχω τηρήσει την πίστη». (2Τι 4:7) Ο Παύλος είχε διακρατήσει την πιστότητά του στον Ιεχωβά και στον Ιησού Χριστό μέσω ορθής διαγωγής και υπηρεσίας όταν αντιμετώπισε εναντίωση, παθήματα και διωγμό. (2Κο 11:23-28) Επίσης, είχε ανταποκριθεί στην ευθύνη που συνεπαγόταν η θέση του ως αποστόλου του Κυρίου Ιησού Χριστού, διεξάγοντας πόλεμο για να κρατηθεί η Χριστιανική εκκλησία καθαρή και ακηλίδωτη, ως αγνή παρθένα και ως «στύλος και στήριγμα της αλήθειας».—1Τι 3:15· 1Κο 4:1, 2· 2Κο 11:2, 29· παράβαλε 2Τι 2:3, 4.

Υλική υποστήριξη του Θεού προς τον Χριστιανό. Στον πόλεμο που διεξάγει ο Χριστιανός, ο Θεός τον βλέπει ως δικό Του στρατιώτη και επομένως του παρέχει τα αναγκαία υλικά πράγματα. Ο απόστολος Παύλος προβάλλει το εξής επιχείρημα σε σχέση με την εξουσία που έχει όποιος υπηρετεί ως διάκονος τους άλλους: «Ποιος υπηρετεί ποτέ ως στρατιώτης με δική του δαπάνη;»—1Κο 9:7.

Οι Χριστιανοί και οι Πόλεμοι των Εθνών. Οι Χριστιανοί διακρατούσαν ανέκαθεν αυστηρή ουδετερότητα ως προς τους σαρκικούς πολέμους μεταξύ εθνών, ομάδων ή φατριών κάθε είδους. (Ιωα 18:36· Εφ 6:12) Για παραδείγματα της στάσης των πρώτων Χριστιανών σε αυτό το θέμα, βλέπε ΣΤΡΑΤΟΣ (Οι Αποκαλούμενοι Πρώτοι Χριστιανοί).

Άλλες Χρήσεις. Στον ύμνο του Βαράκ και της Δεββώρας, μετά τη νίκη επί του στρατού του Ιαβίν, βασιλιά της Χαναάν, αναφέρεται ένα γεγονός που θέτει μια αρχή: «Αυτοί [ο Ισραήλ] διάλεξαν καινούριους θεούς. Τότε ήταν που ξέσπασε πόλεμος στις πύλες». (Κρ 5:8) Μόλις εγκατέλειψαν τον Ιεχωβά για χάρη της ψεύτικης λατρείας, άρχισαν τα προβλήματα, μάλιστα ο εχθρός βρισκόταν ακριβώς έξω από τις πύλες των πόλεών τους. Αυτό εναρμονίζεται με τη δήλωση του ψαλμωδού: «Αν ο Ιεχωβά δεν φυλάξει την πόλη, άδικα έμεινε άγρυπνος ο φύλακας».—Ψλ 127:1.

Στο εδάφιο Εκκλησιαστής 8:8, ο Σολομών έγραψε: «Δεν υπάρχει άνθρωπος που να έχει εξουσία πάνω στο πνεύμα, ώστε να εμποδίσει το πνεύμα· . . . ούτε υπάρχει απαλλαγή κατά τον πόλεμο». Την ημέρα του θανάτου, ο ετοιμοθάνατος δεν μπορεί να εμποδίσει το πνεύμα, δηλαδή τη δύναμη της ζωής, να επιστρέψει στον Θεό, τον Δοτήρα και την Πηγή της, ώστε να ζήσει περισσότερο. Οι θνήσκοντες άνθρωποι δεν έχουν υπό τον έλεγχό τους την ημέρα του θανάτου ούτε μπορούν να την εμποδίσουν να φτάσει κάποτε για αυτούς. Δεν μπορούν, με οποιαδήποτε ανθρώπινη προσπάθεια, να απαλλαχτούν από τον πόλεμο που διεξάγει ο εχθρός Θάνατος εναντίον όλων των ανθρώπων, μηδενός εξαιρουμένου. Ο αμαρτωλός άνθρωπος δεν μπορεί να βάλει κάποιον άλλον αμαρτωλό να πεθάνει στη θέση του, παίρνοντας ο ίδιος άδεια από το θάνατο. (Ψλ 49:6-9) Μόνο με την παρ’ αξία καλοσύνη του Ιεχωβά μέσω του Ιησού Χριστού είναι εφικτή η ανακούφιση. «Όπως η αμαρτία βασίλεψε με το θάνατο, παρόμοια και η παρ’ αξία καλοσύνη να βασιλέψει μέσω δικαιοσύνης με προοπτική την αιώνια ζωή μέσω του Ιησού Χριστού του Κυρίου μας».—Ρω 5:21.

ΠΟΛΗ

Ενιαία, κατοικημένη περιοχή, μεγαλύτερη σε μέγεθος, πληθυσμό ή σπουδαιότητα από κωμόπολη ή χωριό. Η εβραϊκή λέξη ‛ιρ, που μεταφράζεται «πόλη», εμφανίζεται σχεδόν 1.100 φορές στις Γραφές. Μερικές φορές η λέξη κιργιάχ (πόλη) χρησιμοποιείται ως συνώνυμο ή σε παραλληλισμό—παραδείγματος χάρη: «Έπειτα από αυτό, θα αποκληθείς Πόλη [‛ιρ] Δικαιοσύνης, Πιστή Πόλη [κιργιάχ]» ή «Πώς έγινε και δεν εγκαταλείφθηκε η πόλη [‛ιρ] του αίνου, η πόλη [κιργιάθ] της αγαλλίασης;»—Ησ 1:26· Ιερ 49:25.

Οι «οικισμοί» (εβρ., χατσερίμ), οι «εξαρτώμενες κωμοπόλεις» (εβρ., μπανόθ) και τα «χωριά» (εβρ., κεφαρίμ), που επίσης αναφέρονται στις Εβραϊκές Γραφές, διαχωρίζονταν από τις «πόλεις» κατά το ότι δεν αποτελούσαν περιτειχισμένες κοινότητες αλλά συσχετίζονταν με την ύπαιθρο. (1Σα 6:18) Αν αυτές οι κοινότητες βρίσκονταν στα προάστια ή στα περίχωρα οχυρωμένης πόλης, χαρακτηρίζονταν «εξαρτώμενες κωμοπόλεις», κατά κυριολεξία «κόρες» της περιτειχισμένης πόλης. (Αρ 21:25· βλέπε ΕΞΑΡΤΩΜΕΝΕΣ ΚΩΜΟΠΟΛΕΙΣ.) Ο Νόμος του Μωυσή επίσης έκανε νομική διάκριση ανάμεσα στις περιτειχισμένες πόλεις και στους ατείχιστους οικισμούς και χωριά. Αν κάποιος που ζούσε σε ατείχιστο οικισμό πουλούσε το σπίτι του, διατηρούσε για πάντα το δικαίωμα να το ξαναγοράσει, αλλά αν δεν ήταν σε θέση να το κάνει αυτό, το σπίτι τού επιστρεφόταν στη διάρκεια του Ιωβηλαίου έτους. Όταν, από την άλλη μεριά, πουλιόταν ένα σπίτι σε περιτειχισμένη πόλη, αυτός που το πουλούσε έπρεπε να το εξαγοράσει μέσα στο επόμενο έτος, διαφορετικά το ακίνητο έμενε οριστικά στον αγοραστή, εκτός αν επρόκειτο για Λευιτική πόλη. (Λευ 25:29-34) Ο ίδιος διαχωρισμός ακολουθείται και στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, όπου η λέξη πόλις υποδηλώνει συνήθως περιτειχισμένη «πόλη» ενώ η λέξη κώμη αναφέρεται συνήθως σε ατείχιστο «χωριό». Στο εδάφιο Μάρκος 1:38 το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο περιέχει τη λέξη κωμόπολις η οποία αποτελείται από τις λέξεις κώμη και πόλις. Ο Ιωάννης αποκάλεσε τη Βηθλεέμ «το χωριό όπου ήταν ο Δαβίδ», και ο Λουκάς (γνωρίζοντας ότι ο Ροβοάμ είχε οχυρώσει αυτό το χωριό) τη χαρακτήρισε πόλη.—Ιωα 7:42· Λου 2:4· 2Χρ 11:5, 6.

Ο πρώτος που έχτισε ποτέ πόλη ήταν ο Κάιν, ο οποίος της έδωσε το όνομα του γιου του, του Ενώχ. (Γε 4:17) Αν υπήρξαν άλλες προκατακλυσμιαίες πόλεις, τα ονόματά τους χάθηκαν μαζί με τις ίδιες στον Κατακλυσμό το 2370 Π.Κ.Χ. Μετά τον Κατακλυσμό, οι πόλεις Βαβέλ, Ερέχ, Ακκάδ και Καλνέ στη γη Σεναάρ αποτέλεσαν τον αρχικό πυρήνα του βασιλείου του Νεβρώδ. Αργότερα, ο Νεβρώδ επέκτεινε το βασίλειό του χτίζοντας τη Νινευή, τη Ρεχωβώθ-Ιρ, τη Χαλάχ και τη Ρεσέν (οι οποίες περιγράφονται συλλογικά ως «η μεγάλη πόλη») προς τα Β, στην Πεδιάδα της Μεσοποταμίας. (Γε 10:10-12) Από την άλλη μεριά, οι πατριάρχες Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ δεν έχτισαν πόλεις αλλά έζησαν ως πάροικοι σε σκηνές, ακόμη και όταν βρέθηκαν σε πόλεις και χωριά της Χαναάν και της Αιγύπτου. (Εβρ 11:9) Ωστόσο, πολύ αργότερα οι κατάσκοποι που μπήκαν στη Χαναάν ανέφεραν ότι υπήρχαν πολλές ισχυρά οχυρωμένες πόλεις σε εκείνη τη γη.—Αρ 13:28· Δευ 9:1.

Ο Σκοπός της Οικοδόμησής Τους. Οι άνθρωποι άρχισαν να χτίζουν πόλεις για διάφορους λόγους: για προστασία ή για βιοτεχνικούς, εμπορικούς και θρησκευτικούς σκοπούς. Κρίνοντας από τον αριθμό και το μέγεθος των ναών που έχουν ανασκάψει οι αρχαιολόγοι, η θρησκεία ήταν αναμφίβολα ένα από τα κύρια κίνητρα πίσω από την οικοδόμηση πολλών αρχαίων πόλεων. Η πόλη της Βαβέλ με το θρησκευτικό της πύργο είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. «Εμπρός!» είπαν ο ένας στον άλλον οι οικοδόμοι της. «Ας χτίσουμε μια πόλη, καθώς και έναν πύργο με την κορυφή του στους ουρανούς, και ας κάνουμε ξακουστό όνομα για τον εαυτό μας, μη τυχόν και διασκορπιστούμε σε όλη την επιφάνεια της γης». (Γε 11:4-9) Ο κίνδυνος της υποδούλωσης σε πολεμοχαρείς κατακτητές ήταν άλλος ένας επιτακτικός λόγος που έκανε τους φοβισμένους ανθρώπους να συγκεντρωθούν σε πόλεις. Όλες αυτές τις πόλεις τις περιέκλειαν και τις περιτείχιζαν, ενώ σφράγιζαν τις πύλες τη νύχτα, καθώς και όταν υπήρχε κίνδυνος.—Ιη 2:5· 2Χρ 26:6.

Οι κάτοικοι των πόλεων ασχολούνταν συνήθως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, δραστηριότητες οι οποίες λάβαιναν χώρα έξω από τα τείχη της πόλης. Παρ’ όλα αυτά, ο μέσος γεωργός κατοικούσε στην πόλη παρά στο αγρόκτημά του. Άλλοι ήταν τεχνίτες. Οι πόλεις χρησίμευαν ως αποθηκευτικοί χώροι, κέντρα εμπορίου και αγορές για τη διανομή αγαθών. Πόλεις όπως η Τύρος, η Σιδώνα και η Ιόππη εξελίχθηκαν κατά κύριο λόγο σε κέντρα ναυτιλίας και ανταλλακτικού εμπορίου, εκεί όπου οι θαλάσσιες οδοί διασταυρώνονταν με τις χερσαίες οδούς των καραβανιών.—Ιεζ 27.

Πολλές πόλεις ξεκίνησαν ως απλά χωριά, εξελίχθηκαν σε κωμοπόλεις ή πόλεις και μερικές φορές έγιναν μεγάλες πόλεις-κράτη που έλεγχαν τη ζωή εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Αυτή η ανάπτυξη οδήγησε στη συγκέντρωση της εξουσίας—κυβερνητικής και δικαστικής—στα χέρια λίγων πολιτικών και στρατιωτικών ηγετών, ενώ πολύ συχνά η ανώτερη εξουσία που ρύθμιζε τον αστικό τρόπο ζωής ανήκε σε μια ιεραρχία δεσποτικών ιερέων. Η αντίθεση, λοιπόν, ήταν έντονη όταν άρχισαν να εμφανίζονται στο παγκόσμιο προσκήνιο οι πόλεις των Ισραηλιτών, και αυτό επειδή η διακυβέρνησή τους ήταν στα χέρια θεοκρατικά διορισμένων διοικητών οι οποίοι είχαν το καθήκον να επιβάλλουν θεόδοτους συνταγματικούς νόμους. Ο Ιεχωβά ήταν ο Βασιλιάς, ο Νομοθέτης και ο Κριτής εκείνου του έθνους, και όταν οι ορατοί εκπρόσωποί του εκτελούσαν πιστά τα καθήκοντά τους, ο λαός χαιρόταν.—Ησ 33:22· Εσδ 7:25, 26· Παρ 29:2.

Επιλογή Τοποθεσίας. Η επιλογή της τοποθεσίας μιας πόλης εξαρτόταν από αρκετούς παράγοντες. Εφόσον η άμυνα ήταν γενικά ζήτημα πρωταρχικής σημασίας, οι αρχαίες πόλεις χτίζονταν συνήθως σε υψώματα. Παρότι με αυτόν τον τρόπο οι πόλεις ήταν ορατές από παντού, ήταν δυσπρόσιτες. (Ματ 5:14) Οι παράκτιες και οι παρόχθιες πόλεις αποτελούσαν εξαίρεση. Εκτός από τους υπάρχοντες φυσικούς φραγμούς, συχνά έχτιζαν ογκώδη τείχη ή κάποιο συγκρότημα τειχών και πύργων, ενώ σε μερικές περιπτώσεις έφτιαχναν τάφρους γύρω από την πόλη. (2Βα 9:17· Νε 3:1–4:23· 6:1-15· Δα 9:25) Καθώς οι πόλεις μεγάλωναν, μερικές φορές ήταν απαραίτητο να γίνει επέκταση των τειχών ώστε να περικλείεται ευρύτερη περιοχή. Οι είσοδοι των τειχών ασφαλίζονταν με ισχυρές πύλες, ανθεκτικές σε παρατεταμένη πολιορκία. (Βλέπε ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΑ ΕΡΓΑ· ΠΥΛΗ· ΤΟΙΧΟΙ, ΤΕΙΧΗ.) Έξω και πέρα από τα τείχη βρίσκονταν οι αγροί, τα βοσκοτόπια και τα περίχωρα τα οποία ήταν συνήθως απροστάτευτα κατά τη διάρκεια επίθεσης.—Αρ 35:1-8· Ιη 21:41, 42.

Μια καλή παροχή νερού σε κοντινή απόσταση ήταν απολύτως ουσιώδης και δεν έπρεπε να παραβλέπεται κατά την επιλογή της τοποθεσίας μιας πόλης. Γι’ αυτόν το λόγο, το ιδεώδες ήταν να έχουν οι πόλεις πηγές ή πηγάδια μέσα από τα τείχη τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, παραδείγματος χάρη στη Μεγιδδώ, στη Γαβαών και στην Ιερουσαλήμ, υπήρχαν υπόγειες σήραγγες νερού και αγωγοί, μέσω των οποίων το νερό μεταφερόταν από τις εξωτερικές πηγές στην εσωτερική πλευρά των τειχών. (2Σα 5:8· 2Βα 20:20· 2Χρ 32:30) Συχνά κατασκεύαζαν δεξαμενές και στέρνες προκειμένου να συλλέγουν και να αποταμιεύουν το νερό στη διάρκεια της περιόδου των βροχών για μελλοντική χρήση. Μερικές φορές το έδαφος ήταν διάτρητο από στέρνες, καθώς κάθε σπιτικό προσπαθούσε να έχει δικό του απόθεμα νερού.—2Χρ 26:10.

Εφόσον οι στόχοι και οι σκοποί που εξυπηρετούνταν με την οικοδόμηση των αρχαίων πόλεων ήταν κοινοί, υπήρχαν μεγάλες ομοιότητες στο σχεδιασμό και στη ρυμοτομία τους. Επιπλέον, οι αιώνες που μεσολάβησαν επέφεραν μικρές μόνο αλλαγές, οπότε ορισμένες πόλεις σήμερα είναι σχεδόν όπως ήταν πριν από δύο ή τρεις χιλιετίες. Μπαίνοντας από τις πύλες, βρισκόταν κανείς σε έναν μεγάλο ανοιχτό χώρο, την αγορά της πόλης, την πλατεία, όπου λάβαιναν χώρα κάθε είδους αγοραπωλησίες. Εκεί επίσης συντάσσονταν τα συμβόλαια και σφραγίζονταν ενώπιον μαρτύρων. (Γε 23:10-18· 2Βα 7:1· Να 2:4) Αυτή ήταν η αγορά όπου έφταναν και κατόπιν διαδίδονταν τα νέα (Νε 8:1, 3· Ιερ 17:19), όπου οι πρεσβύτεροι εκδίκαζαν υποθέσεις (Ρθ 4:1-10) και όπου μπορούσε να διανυκτερεύσει ο ταξιδιώτης αν τυχόν δεν του πρόσφερε κανείς φιλοξενία. (Κρ 19:15-21) Μερικές φορές η πόλη διέθετε και άλλα καταλύματα για τον επισκέπτη.—Ιη 2:1· Κρ 16:1· Λου 2:4-7· 10:35· βλέπε ΠΑΝΔΟΧΕΙΟ.

Ορισμένες πόλεις χτίζονταν για να εξυπηρετήσουν ειδικούς σκοπούς, όπως για παράδειγμα η Πιθώμ και η Ρααμσής, που χτίστηκαν από τους υπόδουλους Ισραηλίτες ως τόποι αποθήκευσης για τον Φαραώ (Εξ 1:11), καθώς και οι πόλεις αποθήκευσης του Σολομώντα, οι πόλεις των αρμάτων και οι πόλεις για τους ιππείς του (1Βα 9:17-19), όπως επίσης οι πόλεις αποθήκευσης του Ιωσαφάτ. (2Χρ 17:12) Σαράντα οχτώ πόλεις είχαν ξεχωριστεί για τους Λευίτες—13 προορίζονταν για τους ιερείς και 6 ήταν πόλεις καταφυγίου για τον ακούσιο ανθρωποκτόνο.—Αρ 35:6-8· Ιη 21:19, 41, 42· βλέπε ΙΕΡΑΤΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ· ΠΟΛΕΙΣ ΑΡΜΑΤΩΝ· ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ.

Το μέγεθος πολλών αρχαίων πόλεων μπορεί να υπολογιστεί με βάση ό,τι έχει απομείνει από τα τείχη τους, αλλά δεν μπορεί να γίνει κανένας θετικός υπολογισμός του πληθυσμού τους. Σχετικά με τη Νινευή, μας λέγεται ότι ήταν μεγαλούπολη: “Η Νινευή, η μεγάλη πόλη, στην οποία υπάρχουν περισσότεροι από εκατόν είκοσι χιλιάδες άνθρωποι που δεν ξέρουν καθόλου τη διαφορά ανάμεσα στο δεξί τους χέρι και στο αριστερό”.—Ιων 4:11· 3:3.

Τα ονόματα των πόλεων που αναφέρονται στην Αγία Γραφή είχαν συνήθως νόημα και σκοπό—πολλά ονόματα μαρτυρούσαν την τοποθεσία της πόλης, το χαρακτήρα της, την καταγωγή των κατοίκων, ακόμη και κάποιο προφητικό νόημα. (Γε 11:9· 21:31· Κρ 18:29) Μερικές φορές για να ξεχωρίσουν μια πόλη από κάποια ομώνυμή της, διευκρίνιζαν σε ποια φυλή ανήκε η συγκεκριμένη τοποθεσία, όπως στην περίπτωση της «Βηθλεέμ του Ιούδα», επειδή υπήρχε και η Βηθλεέμ του Ζαβουλών. (Κρ 17:7· Ιη 19:10, 15) Οι παρεμβαλλόμενες πόλεις ανήκαν σε φυλή της οποίας η περιοχή βρισκόταν μέσα στα όρια άλλης φυλής.—Ιη 16:9· βλέπε ΠΑΡΕΜΒΑΛΛΟΜΕΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ.

Μεταφορική Χρήση. Στις Εβραϊκές Γραφές, οι πόλεις χρησιμοποιούνται μεταφορικά. (Παρ 21:22· Ιερ 1:18) Ο Ιησούς αναφέρθηκε σε πόλεις στις παραβολές του (Ματ 12:25· Λου 19:17, 19), και το ίδιο έκανε και ο Παύλος μιλώντας συμβολικά. (Εβρ 11:10, 16· 12:22· 13:14) Στην Αποκάλυψη οι πόλεις χρησιμοποιούνται με συμβολική έννοια για διάφορα πράγματα: “η άγια πόλη” που καταπατείται από τα έθνη (Απ 11:2), “η μεγάλη πόλη” η οποία αποκαλείται με πνευματική έννοια Σόδομα και Αίγυπτος (Απ 11:8), η «μεγάλη πόλη, Βαβυλώνα» (Απ 18:10-21· 17:18) και “η άγια πόλη, η Νέα Ιερουσαλήμ, που κατεβαίνει από τον ουρανό, από τον Θεό, και είναι ετοιμασμένη σαν νύφη στολισμένη για το σύζυγό της”.—Απ 21:2-27· 22:14, 19· 3:12.

Βλέπε επίσης ΑΡΧΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ· ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ.

ΠΟΛΗ ΤΟΥ ΔΑΒΙΔ

Το όνομα που δόθηκε στο «οχυρό της Σιών» όταν οι Ισραηλίτες το πήραν από τους Ιεβουσαίους. (2Σα 5:6-9) Αυτό το τμήμα θεωρείται ότι είναι το ύψωμα ή η ράχη που εκτείνεται Ν του Όρους Μοριά. Επομένως, βρισκόταν Ν της τοποθεσίας του ναού τον οποίο έχτισε αργότερα ο Σολομών. Σήμερα είναι ένα στενό νότιο υψίπεδο, σημαντικά χαμηλότερο από το Όρος Μοριά. Σε αυτή την περιοχή έγινε εκτεταμένη λατόμηση, ιδιαίτερα κατά τη διακυβέρνηση του Αυτοκράτορα Αδριανού και την οικοδόμηση της ρωμαϊκής πόλης Αιλία Καπιτωλίνα, γύρω στο 135 Κ.Χ. Άρα, είναι προφανές ότι στην αρχαιότητα αυτή η ράχη πλησίαζε περισσότερο σε ύψος το Όρος Μοριά, αλλά πάντως βρισκόταν χαμηλότερα από την τοποθεσία του ναού.—ΕΙΚΟΝΕΣ, Τόμ. 1, σ. 747, και Τόμ. 2, σ. 947.

Η θέση αυτή προσφερόταν πολύ για «οχυρό», δεδομένου ότι την προστάτευαν βαθιές κοιλάδες από τρεις πλευρές: από τα Δ η Κοιλάδα των Τυροποιών και από τα Α η Κοιλάδα Κιδρόν, η οποία ενώνεται με την Κοιλάδα του Εννόμ στη νότια άκρη του υψώματος. (1Χρ 11:7) Η πόλη χρειαζόταν ουσιαστική προστασία μόνο από τα Β, και σε αυτό το σημείο η ράχη γινόταν ακόμη πιο στενή, καθιστώντας οποιαδήποτε επίθεση εξαιρετικά δύσκολη. Το βόρειο όριο αυτής της “Πόλης του Δαβίδ” δεν έχει καθοριστεί ακόμη με βεβαιότητα, αν και μερικοί λόγιοι πιθανολογούν ότι ήταν το προαναφερόμενο στενό μέρος. Με την πάροδο των αιώνων, οι κοιλάδες γέμισαν σε μεγάλο βαθμό από άχρηστα υλικά, με αποτέλεσμα να μη διακρίνεται τόσο καλά η στρατηγική και οχυρή θέση αυτής της τοποθεσίας. Η αρχαία Πόλη του Δαβίδ υπολογίζεται ότι καταλάμβανε συνολικά έκταση 40 ως 60 στρ.

Στην Κοιλάδα Κιδρόν, κοντά στους πρόποδες της ανατολικής πλευράς του υψώματος στο οποίο βρισκόταν το οχυρό, υπάρχει μια πηγή που λέγεται Γιών. (1Βα 1:33) Αρχαιολογικές ανασκαφές υποδεικνύουν ότι στην αρχαιότητα είχε λαξευτεί στο βράχο μια σήραγγα που συνδεόταν με ένα φρεάτιο, από όπου μπορούσε κανείς να φτάσει στην πηγή χωρίς να βγει από τα τείχη της πόλης. Μερικοί ισχυρίζονται ότι ο Ιωάβ και οι άντρες του κατάφεραν να διεισδύσουν στο οχυρό και να το καταλάβουν ανεβαίνοντας μέσα από αυτό το φρεάτιο.—2Σα 5:8· 1Χρ 11:5, 6.

Το όνομα «Πόλη του Δαβίδ» προέκυψε από το γεγονός ότι ο Δαβίδ έφτιαξε εκεί τη βασιλική κατοικία του, αφού προηγουμένως είχε κυβερνήσει εφτάμισι χρόνια στη Χεβρών. Εδώ, με τη συμβολή του Χιράμ της Τύρου, χτίστηκε η “κέδρινη κατοικία” του Δαβίδ. (2Σα 5:5, 9, 11· 7:2) Ο Δαβίδ έβαλε να ανεβάσουν την κιβωτό της διαθήκης από το σπίτι του Ωβήδ-εδώμ στην Πόλη του Δαβίδ, ενώ η σύζυγός του η Μιχάλ παρακολουθούσε την πομπή να πλησιάζει από ένα παράθυρο της κατοικίας του Δαβίδ. (2Σα 6:10-16· 1Χρ 15:1, 29) Όταν ο βασιλιάς πέθανε, θάφτηκε στην πόλη, έθιμο που ακολουθήθηκε για πολλούς άλλους μονάρχες της Δαβιδικής γραμμής.—1Βα 2:10.

Από τη Βασιλεία του Σολομώντα και Έπειτα. Ο Σολομών μετέφερε την Κιβωτό στο ναό που μόλις είχε οικοδομηθεί πάνω στο υψίπεδο που υπήρχε Β της Πόλης του Δαβίδ, το οποίο ήταν πιο ευρύχωρο. Η έκφραση “ανέβασαν την κιβωτό από την Πόλη του Δαβίδ” δείχνει ότι η περιοχή του ναού βρισκόταν ψηλότερα, καθώς το Όρος Μοριά υπερείχε του νότιου υψώματος. (1Βα 8:1) Μετά το γάμο του με την κόρη του Φαραώ, ο Σολομών εγκατέστησε τη σύζυγό του στην Πόλη του Δαβίδ. (1Βα 3:1) Αλλά όταν ολοκληρώθηκε μια καινούρια κατοικία πιο κοντά στην περιοχή του ναού, πήρε τη σύζυγό του από την Πόλη του Δαβίδ επειδή αυτή θεωρούνταν άγια, εφόσον είχε παραμείνει εκεί η Κιβωτός. (1Βα 9:24· 2Χρ 8:11) Ο Σολομών έκανε περαιτέρω οικοδομικές εργασίες στην Πόλη του Δαβίδ, ο δε Εζεκίας έκανε εκεί επισκευές προετοιμαζόμενος για την επίθεση του Ασσύριου Σενναχειρείμ. (1Βα 11:27· 2Χρ 32:5) Επίσης, ο Εζεκίας εξέτρεψε τα νερά της πηγής Γιών, κατευθύνοντάς τα στη δυτική πλευρά της Πόλης του Δαβίδ, προφανώς μέσω της λαξευμένης στο βράχο σήραγγας η οποία έχει ανακαλυφτεί και συνδέει αυτή την πηγή με τη Δεξαμενή του Σιλωάμ στη νοτιοδυτική πλαγιά του υψώματος. (2Χρ 32:30) Ο γιος και διάδοχός του, ο Μανασσής, έχτισε ένα εξωτερικό τείχος κατά μήκος της ανατολικής πλαγιάς που βλέπει προς την Κοιλάδα Κιδρόν.—2Χρ 33:14.

Από τα παραπάνω εδάφια γίνεται σαφές ότι, αν και η Ιερουσαλήμ επεκτάθηκε με την πάροδο του χρόνου, η Πόλη του Δαβίδ παρέμεινε ξεχωριστός τομέας. Αυτό ίσχυε ακόμη και μετά την επιστροφή από τη βαβυλωνιακή εξορία, καθώς ορισμένα χαρακτηριστικά της πόλης αναφέρονται σε σχέση με τα συνεργεία που επισκεύαζαν τα τείχη της. (Νε 3:15, 16) «Τα Σκαλιά της Πόλης του Δαβίδ» προφανώς οδηγούσαν από τη νότια άκρη της πόλης προς τα κάτω. (Νε 12:37) Ανασκαφές που έχουν γίνει εδώ έχουν φέρει στο φως κάποια τέτοια σκαλιά, ενώ μια σειρά από σκαλοπάτια που έχουν λαξευτεί άτεχνα στο βράχο εξακολουθεί να οδηγεί από αυτό το σημείο του λόφου προς τα κάτω.

Στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές ο όρος «πόλη του Δαβίδ» εφαρμόζεται στη Βηθλεέμ, τη γενέτειρα του Δαβίδ και του Ιησού.—Λου 2:4, 11· Ιωα 7:42· βλέπε ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ.

ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΙΚΟΣ ΚΡΙΟΣ

Πολεμικό όργανο το οποίο χρησιμοποιούσαν οι πολιορκητές για να διαρρήξουν τις πύλες και τα τείχη μιας πόλης ή ενός φρουρίου ή για να τα γκρεμίσουν. Στην απλούστερη μορφή του, ήταν ένα βαρύ ξύλινο δοκάρι το οποίο είχε στην άκρη του έναν σιδερένιο όγκο που έμοιαζε με κεφάλι κριού. Ίσως λόγω αυτού του γεγονότος ή ίσως επειδή όταν το χρησιμοποιούσαν η κίνησή του έμοιαζε με την κίνηση ενός ζώου που σπρώχνει με τα κέρατα, το συγκεκριμένο όργανο ορίζεται από την ίδια εβραϊκή λέξη (καρ) που σημαίνει «κριάρι».—Ιεζ 4:1, 2· 21:22.

Οι πολιορκητές έφτιαχναν ένα ανάχωμα, ή αλλιώς πολιορκητικό πρόχωμα, μπροστά στα τείχη της πόλης, που χρησίμευε ως ράμπα πάνω στην οποία μπορούσαν να φέρουν πολιορκητικούς κριούς και άλλες πολεμικές μηχανές. Ενίοτε ανέβαζαν πάνω στο πρόχωμα αυτό πύργους που είχαν το ίδιο ύψος με τα τείχη της πόλης, με αποτέλεσμα να βρίσκονται οι επιτιθέμενοι στο ίδιο επίπεδο με τους αμυνόμενους. Οι αμυνόμενοι στρατιώτες προσπαθούσαν να εξουδετερώσουν τους πολιορκητικούς κριούς ρίχνοντας πάνω τους αναμμένα δαδιά ή αρπάζοντάς τους με αλυσίδες ή γάντζους.

[Εικόνα στη σελίδα 709]

Ασσυριακός πολιορκητικός κριός και κινητός πύργος επίθεσης

ΠΟΛΙΤΗΣ, ΥΠΗΚΟΟΤΗΤΑ

Πολίτης είναι ο αυτόχθων ή πολιτογραφημένος κάτοικος πόλης ή κράτους ο οποίος έχει δικαιώματα και προνόμια που στερούνται οι άλλοι, και αναλαμβάνει από την πλευρά του τις συνεπαγόμενες ευθύνες που ορίζουν οι εξουσίες οι οποίες του έχουν χορηγήσει την υπηκοότητα. Στην Αγία Γραφή οι όροι «πολίτης» και «υπηκοότητα» εμφανίζονται μόνο στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές. Στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο οι λέξεις πολίτης, πολιτεία (τα δικαιώματα ή η ιδιότητα του πολίτη· το κράτος), πολίτευμα (η ιδιότητα ή ο βίος του πολίτη), συνπολίτης (συμπολίτης) και πολιτεύομαι (συμπεριφέρομαι ως πολίτης) είναι όλες συγγενικές της λέξης πόλις.

Μολονότι οι όροι «πολίτης» και «υπηκοότητα» δεν εμφανίζονται στις Εβραϊκές Γραφές, η έννοια του πολίτη και του μη πολίτη ενυπάρχει σε όρους όπως ο «αυτόχθων» και ο «πάροικος». (Λευ 24:22) Υπό τη διευθέτηση του Μωσαϊκού Νόμου, η εκκλησία αποτελούσε στην ουσία την κοινοπολιτεία στην οποία μπορούσαν να γίνουν δεκτοί οι ξένοι, με ορισμένους περιορισμούς, ώστε να απολαμβάνουν πολλά οφέλη κοινά στους φυσικούς Ισραηλίτες. Θα μπορούσε να λεχθεί ότι η πολιτογράφηση γινόταν όταν ο άρρενας πάροικος έκανε περιτομή, πράγμα που του έδινε την ευκαιρία να αποκτήσει πλήρως τα μεγαλύτερα προνόμια στη λατρεία του Ιεχωβά, μάλιστα μέχρι του σημείου να συμμετέχει στον ετήσιο εορτασμό του Πάσχα.—Εξ 12:43-49· Αρ 9:14· βλέπε ΑΛΛΟΕΘΝΗΣ· ΠΑΡΟΙΚΟΣ.

Ρωμαϊκή Υπηκοότητα. Η ρωμαϊκή υπηκοότητα εξασφάλιζε σε κάποιον ειδικά δικαιώματα και ασυλίες που αναγνωρίζονταν και γίνονταν σεβαστά σε όλη την αυτοκρατορία. Για παράδειγμα, ήταν παράνομο να βασανίσουν ή να μαστιγώσουν έναν Ρωμαίο πολίτη για να του αποσπάσουν ομολογία, επειδή αυτές οι μορφές τιμωρίας θεωρούνταν πολύ ταπεινωτικές και κατάλληλες μόνο για δούλους. Στην Ιερουσαλήμ, Ρωμαίοι στρατιώτες έσωσαν τον Παύλο από έναν όχλο Ιουδαίων. Στην αρχή ο Παύλος δεν αποκάλυψε ότι ήταν Ρωμαίος πολίτης, αλλά όταν επρόκειτο να μαστιγωθεί, είπε σε έναν αξιωματικό που στεκόταν εκεί: «Είναι νόμιμο να μαστιγώνετε άνθρωπο που είναι Ρωμαίος και δεν έχει καταδικαστεί;» Η αφήγηση συνεχίζει: «Όταν ο αξιωματικός το άκουσε αυτό, πήγε στο στρατιωτικό διοικητή και έδωσε αναφορά, λέγοντας: “Τι σκοπεύεις να κάνεις; Αυτός ο άνθρωπος είναι Ρωμαίος”». Όταν αυτό επαληθεύτηκε, αμέσως «οι άντρες που επρόκειτο να τον εξετάσουν με βασανιστήρια αποσύρθηκαν από αυτόν· και ο στρατιωτικός διοικητής φοβήθηκε όταν εξακρίβωσε ότι ήταν Ρωμαίος και αυτός τον είχε δέσει».—Πρ 21:27-39· 22:25-29· βλέπε επίσης Πρ 16:37-40.

Ένα άλλο πλεονέκτημα και προνόμιο που είχε ο κάτοχος της ρωμαϊκής υπηκοότητας ήταν το δικαίωμα να προσφύγει στον αυτοκράτορα της Ρώμης εφεσιβάλλοντας την απόφαση ενός επάρχου. Σε περίπτωση αδικήματος που επέσυρε το θάνατο, ο Ρωμαίος πολίτης είχε το δικαίωμα να σταλεί στη Ρώμη για να δικαστεί ενώπιον του ίδιου του αυτοκράτορα. Γι’ αυτό και ο Παύλος έκανε την εξής δήλωση υπερασπιζόμενος την υπόθεσή του ενώπιον του Φήστου: «Στέκομαι ενώπιον της δικαστικής έδρας του Καίσαρα, εκεί που πρέπει να δικάζομαι. . . . κανείς δεν μπορεί να με παραδώσει [στους Ιουδαίους] ως χάρη. Τον Καίσαρα επικαλούμαι!» (Πρ 25:10-12) Άπαξ και γινόταν χρήση του δικαιώματος προσφυγής στη Ρώμη, η προσφυγή αυτή δεν μπορούσε να ανακληθεί. Έτσι λοιπόν, αφού ο Βασιλιάς Αγρίππας Β΄ εξέτασε την υπόθεση του Παύλου, είπε στον Φήστο: «Αυτός ο άνθρωπος θα μπορούσε να έχει αφεθεί ελεύθερος αν δεν είχε επικαλεστεί τον Καίσαρα».—Πρ 26:32.

Η ρωμαϊκή υπηκοότητα μπορούσε να αποκτηθεί με διάφορους τρόπους. Μερικές φορές οι αυτοκράτορες παραχωρούσαν αυτή την ιδιαίτερη εύνοια σε ολόκληρες πόλεις ή περιφέρειες, ή ακόμη και σε άτομα, για υπηρεσίες που είχαν προσφέρει. Ενίοτε ήταν επίσης δυνατόν να αγοράσει κάποιος κανονικά την υπηκοότητα έναντι χρηματικού ποσού, όπως ο στρατιωτικός διοικητής Κλαύδιος Λυσίας, ο οποίος είπε στον Παύλο: «Εγώ έδωσα μεγάλο χρηματικό ποσό για να αγοράσω αυτά τα δικαιώματα του πολίτη». Ωστόσο, ο Παύλος αντέτεινε σε αυτή του την απάντηση: «Εγώ, όμως, γεννήθηκα με αυτά».—Πρ 22:28.

Πνευματική Υπηκοότητα. Στις επιστολές του ο Παύλος αναφέρεται επίσης στην πνευματική υπηκοότητα. Περιγράφει τους απερίτμητους Εθνικούς οι οποίοι έγιναν πνευματικοί Ισραηλίτες ως άτομα που ήταν κάποτε χωρίς Χριστό, αποξενωμένα από τον Ισραήλ και ξένα ως προς τις διαθήκες, χωρίς ελπίδα, χωρίς Θεό, αλλά τα οποία είναι «τώρα σε ενότητα με τον Χριστό Ιησού». «Σίγουρα, λοιπόν», συνεχίζει στο ίδιο πνεύμα, «δεν είστε πια ξένοι και πάροικοι, αλλά είστε συμπολίτες των αγίων». (Εφ 2:12, 13, 19) Αυτό είχε ιδιαίτερη σημασία όταν ο Παύλος έγραψε στους Χριστιανούς των Φιλίππων, μιας από τις πόλεις στις οποίες είχε χορηγηθεί η ρωμαϊκή υπηκοότητα, και στην οποία δέκα χρόνια νωρίτερα η δική του ρωμαϊκή υπηκοότητα είχε καταπατηθεί: «Όσο για εμάς, η υπηκοότητά μας υπάρχει στους ουρανούς». (Φλπ 3:20) Στην ίδια επιστολή του πρότρεψε τους ομοπίστους του να “συμπεριφέρονται με τρόπο αντάξιο προς τα καλά νέα”. Η λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου που αποδίδεται «συμπεριφέρομαι» (πολιτεύομαι) σημαίνει κατά κυριολεξία «συμπεριφέρομαι ως πολίτης».—Φλπ 1:27.

ΠΟΛΥΓΑΜΙΑ

Βλέπε ΓΑΜΟΣ.

ΠΟΛΥΠΛΗΘΕΣ ΠΛΑΣΜΑ

[εβρ., σέρετς].

Η ρίζα από την οποία προέρχεται αυτός ο όρος αποδίδεται «είμαι πολυπληθής», «αφθονώ», «πολλαπλασιάζομαι» ή «γεμίζω». (Λευ 11:46· Γε 8:17· Εξ 1:7· 8:3) Το ουσιαστικό φαίνεται ότι εφαρμόζεται σε μικρά πλάσματα που είναι πολυάριθμα. (Εξ 8:3· Ψλ 105:30· παράβαλε Εξ 1:7.) Η εβραϊκή ρίζα χρησιμοποιείται για πρώτη φορά στο εδάφιο Γένεση 1:20, όπου αναφέρεται η αρχική εμφάνιση ζωντανών ψυχών την πέμπτη δημιουργική ημέρα, όταν τα νερά άρχισαν να “βγάζουν πλήθος” ζωντανών ψυχών. Ο Κατακλυσμός κατέστρεψε τα «πολυπληθή πλάσματα» της γης που βρίσκονταν έξω από την κιβωτό.—Γε 7:21.

Ο νόμος σχετικά με τα καθαρά και τα ακάθαρτα πλάσματα δείχνει ότι ο εν λόγω όρος μπορεί να εφαρμοστεί σε υδρόβια πλάσματα (Λευ 11:10), σε φτερωτά πλάσματα, μεταξύ των οποίων νυχτερίδες και έντομα (Λευ 11:19-23· Δευ 14:19), σε χερσαία πλάσματα, μεταξύ των οποίων τρωκτικά, σαύρες και χαμαιλέοντες (Λευ 11:29-31), καθώς και σε πλάσματα που κινούνται με την «κοιλιά» τους και σε πολύποδα πλάσματα (Λευ 11:41-44). Πολλά από αυτά, αλλά όχι όλα, ήταν «ακάθαρτα» για τροφή, σύμφωνα με το Νόμο.

ΠΟΛΥΣ ΟΧΛΟΣ

Βλέπε ΜΕΓΑΛΟ ΠΛΗΘΟΣ.

ΠΟΛΥΤΙΜΕΣ ΠΕΤΡΕΣ

Πετράδια που κόβονται και στιλβώνονται για να χρησιμοποιηθούν στην κοσμηματοποιία ή στη διακόσμηση αντικειμένων. Τα κοσμήματα από πολύτιμο μέταλλο (κυρίως χρυσάφι ή ασήμι) μπορεί να φέρουν ένθετες πέτρες αυτού του είδους. Τέτοια πετράδια χρησιμοποιούσαν για τον καλλωπισμό τους τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες από την αρχαία Βιβλική εποχή. Σήμερα, πολύτιμες πέτρες με την αυστηρή έννοια του όρου θεωρούνται το διαμάντι, το ζαφείρι, το ρουμπίνι και το σμαράγδι, ενώ άλλες σπάνιες και ωραίες πέτρες θεωρούνται ημιπολύτιμες. Ωστόσο, η εβραϊκή έκφραση που αποδίδεται «πολύτιμη πέτρα» έχει ευρύτερη εφαρμογή, όπως φαίνεται από τα εδάφια Ιεζεκιήλ 28:12, 13. Αυτές οι πολύτιμες πέτρες διακρίνονται από άλλα ορυκτά κυρίως επειδή είναι σπάνιες, ωραίες και ανθεκτικές.

Η πρώτη Βιβλική αναφορά σε πολύτιμη πέτρα γίνεται στα εδάφια Γένεση 2:11, 12, όπου η Αβιλά προσδιορίζεται ως γη στην οποία υπήρχε καλό χρυσάφι, «βδέλλιο και η πέτρα του όνυχα».

Ένα από τα στοιχεία βάσει των οποίων υπολογιζόταν ο πλούτος ήταν οι πολύτιμες πέτρες. Βασιλιάδες όπως ο Σολομών και ο Εζεκίας διέθεταν προφανώς μεγάλες ποσότητες τέτοιων λίθων. (1Βα 10:11· 2Χρ 9:10· 32:27) Οι πολύτιμες πέτρες δίνονταν ως δώρα (1Βα 10:2, 10· 2Χρ 9:1, 9), μπορεί να αποτελούσαν μέρος της πολεμικής λείας (2Σα 12:29, 30· 1Χρ 20:2) και χρησιμοποιούνταν ως εμπορεύσιμο είδος, όπως για παράδειγμα μεταξύ των αρχαίων Τυρίων (Ιεζ 27:16, 22). Σε μια θεόπνευστη θρηνωδία σχετικά με «το βασιλιά της Τύρου», ο Ιεζεκιήλ δήλωσε: «Κάθε πολύτιμη πέτρα ήταν περικάλυμμά σου—ρουμπίνι, τοπάζι και ίασπης· χρυσόλιθος, όνυχας και νεφρίτης· ζαφείρι, καλλαΐτης και σμαράγδι· και από χρυσάφι ήταν η κατασκευή των πλαισίων σου και των υποδοχών σου σε εσένα». (Ιεζ 28:12, 13) Η συμβολική Βαβυλώνα η Μεγάλη παρουσιάζεται πλούσια στολισμένη με πολύτιμες πέτρες.—Απ 17:3-5· 18:11-17.

Μολονότι οι αρχαίοι στρογγύλευαν και στίλβωναν τις πολύτιμες πέτρες, γενικά δεν φαίνεται να τις έκοβαν έτσι ώστε να δημιουργήσουν έδρες, όπως κάνουν οι σύγχρονοι τεχνίτες. Οι Εβραίοι και οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν τη σμύριδα (κορούνδιο) ή τη σμυριδόσκονη για να στιλβώνουν τις πολύτιμες πέτρες. Συνήθως αυτές τις πέτρες τις λάξευαν και τις σκάλιζαν. Κατά τα φαινόμενα, οι Εβραίοι ήξεραν να σκαλίζουν πολύτιμες πέτρες πολύ προτού βρεθούν υπόδουλοι στην Αίγυπτο, όπου το σκάλισμα των πολύτιμων λίθων θεωρούνταν επίσης τέχνη. Το σφραγιδοφόρο δαχτυλίδι του Ιούδα ήταν προφανώς σκαλισμένο. (Γε 38:18) Για περαιτέρω αναλύσεις γύρω από τα αρχαία κοσμήματα και στολίδια, βλέπε ΒΡΑΧΙΟΛΙ· ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ· ΚΡΙΚΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΥΤΗ· ΠΕΡΙΔΕΡΑΙΟ· ΠΕΡΙΣΦΥΡΙΟ· ΠΟΡΠΗ· ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΙ· ΣΤΟΛΙΔΙΑ· ΧΑΝΤΡΕΣ.

Χρήσεις Σχετικές με τη Λατρεία. Οι Ισραηλίτες στην έρημο είχαν το προνόμιο να συνεισφέρουν διάφορα πολύτιμα πράγματα για τη σκηνή της μαρτυρίας, καθώς και για το εφόδ και για το περιστήθιο του αρχιερέα, προσφέροντας αναμφίβολα αντικείμενα που τους είχαν δώσει οι Αιγύπτιοι όταν τους πίεζαν να φύγουν. (Εξ 12:35, 36) Σε αυτά περιλαμβάνονταν «πέτρες όνυχα και πέτρες ένθεσης για το εφόδ και για το περιστήθιο». (Εξ 25:1-7· 35:5, 9, 27) Το εφόδ του αρχιερέα είχε δύο πέτρες όνυχα στα κομμάτια που ξεκινούσαν από τους ώμους, και στην κάθε πέτρα ήταν χαραγμένα τα ονόματα των 6 από τις 12 φυλές του Ισραήλ. «Το περιστήθιο της κρίσης» ήταν διακοσμημένο με τέσσερις σειρές από πολύτιμες πέτρες, σχετικά με τις οποίες η αφήγηση λέει: «Σειρά από ρουμπίνι, τοπάζι και σμαράγδι ήταν η πρώτη σειρά. Και η δεύτερη σειρά ήταν καλλαΐτης, ζαφείρι και ίασπης. Και η τρίτη σειρά ήταν λίθος λέσεμ, αχάτης και αμέθυστος. Και η τέταρτη σειρά ήταν χρυσόλιθος και όνυχας και νεφρίτης. Ήταν στερεωμένες στις θέσεις τους με χρυσά πλαίσια». Σε καθεμιά από αυτές τις πέτρες ήταν χαραγμένο το όνομα μιας από τις 12 φυλές του Ισραήλ.—Εξ 39:6-14· 28:9-21· βλέπε ΠΕΡΙΣΤΗΘΙΟ.

Μολονότι ο Ιεχωβά δεν επέτρεψε στον Δαβίδ να χτίσει το ναό στην Ιερουσαλήμ (1Χρ 22:6-10), ο ηλικιωμένος βασιλιάς ετοίμασε με χαρά πολύτιμα υλικά για την κατασκευή του, μεταξύ των οποίων «πέτρες όνυχα και πέτρες για να στερεωθούν με σκληρό κονίαμα και ψηφίδες μωσαϊκού και κάθε πολύτιμη πέτρα και πέτρες αλάβαστρου σε μεγάλη ποσότητα». Ο ίδιος έκανε σημαντικότατες προσφορές υλικών, συνεισέφερε δε και ο λαός γενικά. (1Χρ 29:2-9) Όταν ο Σολομών έχτισε το ναό, «επικάλυψε τον οίκο με πολύτιμη πέτρα για ομορφιά», δηλαδή τον διακόσμησε με πολύτιμες πέτρες.—2Χρ 3:6.

Μεταφορική Χρήση. Ο απόστολος Παύλος, αφού προσδιόρισε τον Ιησού Χριστό ως το θεμέλιο πάνω στο οποίο πρέπει να χτίζουν οι Χριστιανοί, ανέφερε διαφόρων ειδών οικοδομικά υλικά σε σχέση με τη Χριστιανική διακονία. Έδειξε ότι στα εκλεκτά υλικά θα περιλαμβάνονταν μεταφορικές «πολύτιμες πέτρες», ικανές να αντέξουν τη δύναμη της «φωτιάς».—1Κο 3:10-15.

Οι πολύτιμες πέτρες χρησιμοποιούνται μερικές φορές στην Αγία Γραφή για να συμβολίσουν ιδιότητες ουράνιων ή πνευματικών πραγμάτων ή προσώπων. Οι ουρανοί ανοίχτηκαν στον Ιεζεκιήλ, και σε δύο οράματα αυτός είδε τέσσερα φτερωτά ζωντανά πλάσματα συνοδευόμενα από τέσσερις τροχούς, η θέα δε του κάθε τροχού ήταν όμοια με «τη λάμψη χρυσόλιθου», δηλαδή είχε κίτρινη ή πιθανόν πράσινη απόχρωση. (Ιεζ 1:1-6, 15, 16· 10:9) Μεταγενέστερα, ο Δανιήλ είδε έναν άγγελο, «κάποιον άντρα ντυμένο στα λινά», του οποίου “το σώμα ήταν σαν χρυσόλιθος”.—Δα 10:1, 4-6.

Επίσης ο Ιεζεκιήλ, σε όραμα της δόξας του Ιεχωβά, είδε “κάτι του οποίου η θέα ήταν σαν πέτρα ζαφειριού [με βαθυγάλαζο χρώμα], τη μορφή θρόνου”. (Ιεζ 1:25-28· 10:1) Η δόξα του ίδιου του Ιεχωβά Θεού παρομοιάζεται με την εκθαμβωτική ομορφιά των πετραδιών, διότι όταν ο απόστολος Ιωάννης είδε τον ουράνιο θρόνο του Θεού, είπε: «Αυτός που κάθεται είναι στην εμφάνιση όμοιος με πέτρα ίασπη και με πολύτιμη κοκκινόχρωμη πέτρα, και ολόγυρα από το θρόνο υπάρχει ένα ουράνιο τόξο όμοιο με σμαράγδι στην εμφάνιση».—Απ 4:1-3, 9-11.

“Η άγια πόλη, η Νέα Ιερουσαλήμ”, δηλαδή “η σύζυγος του Αρνιού”, παρουσιάζεται να ακτινοβολεί σαν «μια πολυτιμότατη πέτρα, σαν πέτρα ίασπη που λάμπει καθαρά σαν κρύσταλλο». Τα 12 θεμέλια του τείχους της «ήταν στολισμένα με κάθε είδους πολύτιμη πέτρα», μια διαφορετική πέτρα για κάθε θεμέλιο: ίασπης, ζαφείρι, χαλκηδόνιος, σμαράγδι, σαρδόνυχας, σάρδιο, χρυσόλιθος, βήρυλλος, τοπάζι, χρυσοπράσιο, υάκινθος και αμέθυστος. Οι 12 πύλες της πόλης ήταν 12 μαργαριτάρια.—Απ 21:2, 9-21· βλέπε ΚΟΡΑΛΛΙ και ξεχωριστά λήμματα για κάθε είδος πολύτιμης πέτρας.

ΠΟΜΠΗ

Βλέπε ΘΡΙΑΜΒΕΥΤΙΚΗ ΠΟΜΠΗ.

ΠΟΝΗΡΙΑ

(Πονηρία).

Ό,τι δεν συμμορφώνεται με τα κριτήρια ηθικής αρτιότητας που έχει καθορίσει ο Θεός είναι πονηρό, κακό, φαύλο ή άχρηστο. Όπως η λέξη πονηρία του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου (Ματ 22:18· Μαρ 7:22· Λου 11:39· Πρ 3:26· Ρω 1:29· 1Κο 5:8· Εφ 6:12), έτσι και το ρήμα ρασά‛ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και συγγενικές του λέξεις προσδιορίζουν επίσης κάτι πονηρό. (Γε 18:23· 2Σα 22:22· 2Χρ 20:35· Ιωβ 34:8· Ψλ 37:10· Ησ 26:10) Το επίθετο πονηρός δηλώνει συνήθως κάτι φαύλο από ηθική άποψη (Λου 6:45), μπορεί δε να εφαρμοστεί και σε κάτι που είναι κακό ή άχρηστο από φυσική άποψη, όπως όταν ο Ιησούς Χριστός μίλησε για «άχρηστους καρπούς». (Ματ 7:17, 18) Αυτή η λέξη μπορεί επίσης να προσδιορίζει κάτι βλαβερό, και στο εδάφιο Αποκάλυψη 16:2, έχει αποδοθεί με τα επίθετα “επώδυνος” (AT, TEV, ΔΕΛ, ΚΔΒ) και “κακοήθης”.—NE, ΜΝΚ, ΜΠΚ.

Γιατί έχει επιτρέψει ο Θεός την πονηρία;

Ο Σατανάς ο Διάβολος, ο οποίος υποκίνησε τον πρώτο άντρα και την πρώτη γυναίκα, τον Αδάμ και την Εύα, να στασιάσουν κατά του Θεού, εναντιώνεται στο πρότυπο του Θεού περί δικαιοσύνης και αποκαλείται εύλογα «ο πονηρός». (Ματ 6:13· 13:19, 38· 1Ιω 2:13, 14· 5:19) Ο στασιασμός που ξεκίνησε ο Σατανάς έθεσε υπό αμφισβήτηση το κατά πόσον είναι δικαιωματική και δίκαιη η κυριαρχία του Θεού, δηλαδή το κατά πόσον η εξουσία του Θεού επί των πλασμάτων του ασκείται δίκαια και με γνώμονα τα καλύτερα συμφέροντά τους. Το γεγονός ότι ο Αδάμ και η Εύα στασίασαν ήγειρε και άλλο ένα ζήτημα: Θα αποδεικνύονταν και όλα τα άλλα νοήμονα πλάσματα άπιστα και ανόσια στον Θεό όταν η υπακοή θα φαινόταν να μην αποφέρει υλικά οφέλη; Ο ισχυρισμός που πρόβαλε ο Σατανάς σχετικά με τον πιστό Ιώβ υπονοούσε ότι αυτό θα έκαναν. Ο Σατανάς είπε: «Δέρμα για χάρη δέρματος, και όλα όσα έχει ο άνθρωπος θα τα δώσει για χάρη της ψυχής του. Άπλωσε, όμως, τώρα το χέρι σου, παρακαλώ, και άγγιξε τα κόκαλά του και τη σάρκα του και δες αν δεν σε καταραστεί κατά πρόσωπο».—Ιωβ 2:4, 5· βλέπε ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ.

Για να τακτοποιηθούν τα ζητήματα που είχαν εγερθεί απαιτούνταν χρόνος. Έτσι λοιπόν, ο Ιεχωβά Θεός επέτρεψε στους πονηρούς να συνεχίσουν να ζουν, πράγμα που έδωσε και σε άλλους τη δυνατότητα να συμμετάσχουν στο να αποδειχτεί ψευδής ο ισχυρισμός του Σατανά με το να υπηρετήσουν τον Θεό πιστά, υπό δυσμενείς και αντίξοες συνθήκες. Η ανοχή αυτή της πονηρίας από μέρους του Θεού έχει δώσει επίσης την ευκαιρία σε κάποια άτομα να εγκαταλείψουν την εσφαλμένη πορεία τους και να υποταχθούν πρόθυμα στους δίκαιους νόμους του. (Ησ 55:7· Ιεζ 33:11) Άρα, το ότι για κάποιο χρονικό διάστημα ο Θεός δεν προβαίνει στην καταστροφή των πονηρών συμβάλλει στη σωτηρία εκείνων που έχουν δίκαιη διάθεση, δίνοντάς τους χρόνο να αποδείξουν την αγάπη και την αφοσίωσή τους στον Ιεχωβά.—Ρω 9:17-26.

Επιπρόσθετα, ο Ιεχωβά Θεός χρησιμοποιεί τις περιστάσεις με τέτοιον τρόπο ώστε ακόμη και οι πονηροί να εξυπηρετούν εν αγνοία τους το σκοπό του. Παρότι εναντιώνονται στον Θεό, αυτός μπορεί να τους περιορίσει στο βαθμό στον οποίο χρειάζεται, ώστε οι υπηρέτες του να διακρατούν την ακεραιότητά τους, και μπορεί να κάνει τις πράξεις ακόμη και τέτοιων ανθρώπων να αναδεικνύουν τη δικαιοσύνη του. (Ρω 3:3-5, 23-26· 8:35-39· Ψλ 76:10) Αυτή τη σκέψη εκφράζει το εδάφιο Παροιμίες 16:4: «Τα πάντα ο Ιεχωβά τα έκανε για το σκοπό του, ναι, ακόμη και τον πονηρό για την κακή ημέρα».

Ενδεικτική περίπτωση αποτελεί ο Φαραώ στον οποίο ο Ιεχωβά γνωστοποίησε, μέσω του Μωυσή και του Ααρών, ότι έπρεπε να απελευθερώσει τους υπόδουλους Ισραηλίτες. Ο Θεός δεν έκανε αυτόν τον Αιγύπτιο ηγέτη πονηρό, αλλά του επέτρεψε να συνεχίσει να ζει, και παράλληλα δημιούργησε κάποιες καταστάσεις που έκαναν τον Φαραώ να εκδηλωθεί, δείχνοντας ότι είναι πονηρός και άξιος θανάτου. Ο σκοπός για τον οποίο το έκανε αυτό ο Ιεχωβά αποκαλύπτεται στο εδάφιο Έξοδος 9:16: «Γι’ αυτόν το λόγο σε κράτησα στη ζωή, για να σου δείξω τη δύναμή μου και για να κάνω το όνομά μου να διακηρυχτεί σε όλη τη γη».

Οι Δέκα Πληγές που επήλθαν στην Αίγυπτο, και οι οποίες αποκορυφώθηκαν με την καταστροφή του Φαραώ και των στρατιωτικών του δυνάμεων στην Ερυθρά Θάλασσα, αποτέλεσαν εντυπωσιακή επίδειξη της δύναμης του Ιεχωβά. (Εξ 7:14–12:30· Ψλ 78:43-51· 136:15) Χρόνια αργότερα, τα γύρω έθνη εξακολουθούσαν να μιλούν για αυτή την επίδειξη δύναμης, και έτσι το όνομα του Θεού διακηρυσσόταν σε όλη τη γη. (Ιη 2:10, 11· 1Σα 4:8) Αν ο Ιεχωβά είχε θανατώσει αμέσως τον Φαραώ, αυτή η μεγαλειώδης επίδειξη της δύναμης του Θεού που αποσκοπούσε στην ενδόξασή Του και στην απελευθέρωση του λαού Του δεν θα ήταν εφικτή.

Οι Γραφές διαβεβαιώνουν ότι κάποια ημέρα δεν θα υπάρχει πια πονηρία, και αυτό διότι όλοι όσοι εναντιώνονται στον Δημιουργό θα καταστραφούν όταν η από μέρους του ανοχή της πονηρίας θα έχει πλέον εξυπηρετήσει το σκοπό της.—2Πε 3:9-13· Απ 18:20-24· 19:11–20:3, 7-10.

ΠΟΝΟΙ ΤΟΚΕΤΟΥ

Οι ωδίνες που συνοδεύουν τη γέννα. Ο Θεός δήλωσε στην πρώτη γυναίκα, την Εύα, όταν αυτή αμάρτησε, ποιες θα ήταν οι συνέπειες για την τεκνοποίηση. Αν είχε παραμείνει υπάκουη, η ευλογία του Θεού θα συνέχιζε να είναι πάνω της και η τεκνοποίηση θα της έφερνε μόνο χαρά, διότι «η ευλογία του Ιεχωβά πλουτίζει, και εκείνος δεν προσθέτει πόνο σε αυτήν». (Παρ 10:22) Τώρα όμως, κατά κανόνα, η ατελής λειτουργία του σώματος θα έφερνε πόνο. Γι’ αυτό και ο Θεός είπε (καθώς πολλές φορές τα πράγματα που επιτρέπει να συμβαίνουν λέγεται ότι γίνονται από τον ίδιο): «Θα αυξήσω πολύ τον πόνο της εγκυμοσύνης σου· με πόνους θα γεννάς παιδιά».—Γε 3:16.

Η εβραϊκή έκφραση σε αυτό το Γραφικό εδάφιο είναι κατά κυριολεξία «τον πόνο σου και την εγκυμοσύνη σου», και από ορισμένες μεταφράσεις αποδίδεται «τη λύπη σου και τη σύλληψή σου». (KJ· Yg) Αλλά εδώ χρησιμοποιείται το σχήμα λόγου ἕν διά δυοῖν, στο οποίο δύο λέξεις συνδέονται με το «και» μολονότι εννοείται ένα πράγμα. Διάφορες σύγχρονες μεταφράσεις αποδίδουν την έκφραση ανάλογα. (AT· Mo· RS· ΛΧ) Αυτό που λέγεται εδώ, λοιπόν, δεν είναι ότι η Εύα θα συλλάμβανε κατ’ ανάγκην περισσότερα παιδιά, αλλά ότι θα είχε περισσότερους πόνους.

Είναι αλήθεια ότι ο πόνος της εγκυμοσύνης και της τεκνοποίησης μπορεί να μετριαστεί με ιατρική αγωγή και μπορεί ακόμη και να προληφθεί μέχρις ενός βαθμού με φροντίδα και προπαρασκευαστικές μεθόδους. Αλλά, γενικά, ο τοκετός εξακολουθεί να είναι επώδυνη εμπειρία για το σώμα.—Γε 35:16-20· Ησ 26:17.

Συμβολική Χρήση. Παρά τους πόνους του τοκετού που συνδέονται με την τεκνοποίηση, η γέννηση ενός παιδιού συνοδεύεται από ευτυχία. Στην ιδιαίτερη συνομιλία που είχε ο Ιησούς Χριστός με τους αποστόλους του το βράδυ πριν από το θάνατό του, χρησιμοποίησε το γεγονός του τοκετού ως παράδειγμα. Τους εξήγησε ότι επρόκειτο να τους αφήσει και μετά είπε: «Αληθινά, αληθινά σας λέω: Εσείς θα κλάψετε και θα θρηνήσετε, αλλά ο κόσμος θα χαρεί· εσείς θα λυπηθείτε, αλλά η λύπη σας θα μετατραπεί σε χαρά. Η γυναίκα όταν γεννάει έχει λύπη, επειδή έχει έρθει η ώρα της· όταν, όμως, γεννήσει το παιδάκι, δεν θυμάται πια τη θλίψη λόγω της χαράς ότι γεννήθηκε ένας άνθρωπος στον κόσμο. Και εσείς, λοιπόν, τώρα μεν έχετε λύπη· αλλά θα σας δω ξανά και η καρδιά σας θα χαρεί, και τη χαρά σας κανείς δεν θα σας την αφαιρέσει».—Ιωα 16:20-22.

Αυτή η οδυνηρή περίοδος, που διήρκεσε μέρη τριών ημερών, ήρθε πράγματι και αυτοί αναμφίβολα έκλαψαν και “ταλαιπώρησαν την ψυχή τους” νηστεύοντας. (Λου 5:35· παράβαλε Ψλ 35:13.) Αλλά νωρίς το πρωί της τρίτης ημέρας, στις 16 Νισάν, και στη συνέχεια επί 40 ημέρες, ο αναστημένος Ιησούς παρουσιαζόταν σε ορισμένους από τους μαθητές. Φανταστείτε τη χαρά τους! Την ημέρα της Πεντηκοστής, την 50ή ημέρα από την ανάσταση του Ιησού, το άγιο πνεύμα του Θεού εκχύθηκε πάνω τους, και αυτοί έγιναν χαρωποί μάρτυρες της ανάστασής του, πρώτα στην Ιερουσαλήμ και αργότερα σε απομακρυσμένα μέρη της γης. (Πρ 1:3, 8) Κανείς δεν μπορούσε να τους αφαιρέσει τη χαρά τους.—Ιωα 16:22.

Ο ψαλμωδός περιέγραψε μια σύναξη βασιλιάδων οι οποίοι ατένιζαν τη λαμπρότητα και τη μεγαλοπρέπεια της Σιών, της άγιας πόλης του Θεού, με τους πύργους της και τα δυνατά της προχώματα, λέγοντας: «Αυτοί είδαν, γι’ αυτό και ένιωσαν κατάπληξη. Αναστατώθηκαν, τράπηκαν σε φυγή πανικόβλητοι. Τρόμος τούς έπιασε εκεί, πόνοι γέννας σαν της γυναίκας που γεννάει». (Ψλ 48:1-6) Προφανώς ο ψαλμός περιγράφει κάποιο πραγματικό περιστατικό κατά το οποίο οι βασιλιάδες των εχθρών πανικοβλήθηκαν ενώ σχεδίαζαν να επιτεθούν στην Ιερουσαλήμ.

Ο Ιερεμίας, προφητεύοντας ότι η ισχυρή Βαβυλώνα θα γνώριζε την ήττα, αναφέρθηκε σε έναν λαό από το βορρά, λέγοντας ότι η είδηση σχετικά με αυτόν θα έκανε το βασιλιά της Βαβυλώνας να νιώσει δυνατούς πόνους, σαν γυναίκα που γεννάει. Αυτό εκπληρώθηκε όταν ο Κύρος ήρθε εναντίον της Βαβυλώνας και ειδικά όταν εμφανίστηκε η μυστηριώδης γραφή στον τοίχο κατά το συμπόσιο του Βαβυλώνιου Βασιλιά Βαλτάσαρ. Ο προφήτης Δανιήλ εξήγησε στον Βαλτάσαρ ότι αυτή η γραφή προανάγγελλε την άμεση πτώση της Βαβυλώνας στους Μηδοπέρσες.—Ιερ 50:41-43· Δα 5:5, 6, 28.

Σχετικά με την έλευση της “ημέρας του Ιεχωβά”, ο απόστολος Παύλος εξήγησε ότι θα λάβει χώρα όταν θα ακούγεται η κραυγή «Ειρήνη και ασφάλεια!» Τότε «ξαφνική καταστροφή θα έρθει αμέσως πάνω τους όπως ο βασανιστικός πόνος σε μια έγκυο γυναίκα· και δεν πρόκειται να διαφύγουν». (1Θε 5:2, 3) Οι πόνοι του τοκετού έρχονται ξαφνικά, χωρίς να είναι γνωστή εκ των προτέρων η ακριβής ημέρα και ώρα. Αρχικά οι πόνοι εμφανίζονται περίπου κάθε 15 ως 20 λεπτά, και γίνονται συχνότεροι καθώς προχωρεί ο τοκετός. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο τοκετός έχει σχετικά σύντομη διάρκεια, ιδιαίτερα στη δεύτερη φάση του, αλλά από τη στιγμή που αρχίζουν οι πόνοι, η γυναίκα ξέρει ότι πλησιάζει η γέννα και ότι πρέπει να υποστεί αυτή την ταλαιπωρία. Δεν υπάρχει “διαφυγή”.

Στο όραμα του αποστόλου Ιωάννη, το οποίο περιγράφεται στην Αποκάλυψη, εκείνος είδε μια ουράνια γυναίκα να κραυγάζει «από τους πόνους της και από την αγωνία της να γεννήσει». Το παιδί που γεννήθηκε ήταν “γιος, αρσενικό, ο οποίος θα ποιμάνει όλα τα έθνη με σιδερένιο ραβδί”. Παρά τις προσπάθειες του δράκοντα να το καταβροχθίσει, «το παιδί της αρπάχθηκε προς τον Θεό και το θρόνο του». (Απ 12:1, 2, 4-6) Το γεγονός ότι αυτός ο γιος αρπάχθηκε από τον Θεό δείχνει ότι ο Θεός αναγνώρισε ότι το παιδί ήταν δικό του, ακριβώς όπως στους αρχαίους καιρούς συνήθιζαν να παρουσιάζουν το νεογέννητο στον πατέρα του για να το αναγνωρίσει ως δικό του. (Βλέπε ΓΕΝΝΗΣΗ.) Έπεται ότι η «γυναίκα» είναι η «σύζυγος» του Θεού, η «άνω Ιερουσαλήμ», η «μητέρα» του Χριστού και των πνευματικών αδελφών του.—Γα 4:26· Εβρ 2:11, 12, 17.

Φυσικά, η ουράνια «γυναίκα» του Θεού είναι τέλεια, και η γέννα γίνεται χωρίς κατά γράμμα πόνο. Επομένως, οι πόνοι του τοκετού δείχνουν συμβολικά ότι η «γυναίκα» θα καταλάβαινε πως η γέννα επρόκειτο να λάβει χώρα εντός ολίγου. Την περίμενε από στιγμή σε στιγμή.—Απ 12:2.

Ποιος μπορεί να είναι αυτός “ο γιος, το αρσενικό”; Αυτός επρόκειτο να «ποιμάνει όλα τα έθνη με σιδερένιο ραβδί». Κάτι τέτοιο προφητεύτηκε για τον Μεσσιανικό Βασιλιά του Θεού στα εδάφια Ψαλμός 2:6-9. Αλλά ο Ιωάννης είδε αυτό το όραμα πολύ καιρό μετά τη γέννηση του Χριστού στη γη, το θάνατό του και την ανάστασή του. Άρα, το όραμα φαίνεται ότι αναφέρεται στη γέννηση της Μεσσιανικής Βασιλείας την οποία θα αναλάμβανε ο Γιος του Θεού, ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος, όταν εγέρθηκε από τους νεκρούς, «κάθησε στα δεξιά του Θεού, περιμένοντας από τότε και έπειτα μέχρι να τεθούν οι εχθροί του υποπόδιο για τα πόδια του».—Εβρ 10:12, 13· Ψλ 110:1· Απ 12:10.

Αυτό το γεγονός ήταν αναμενόμενο, και καθώς θα πλησίαζε ο καιρός, η αναμονή για αυτό στον ουρανό και στη γη θα μεγάλωνε, διότι οι εκπληρωμένες προφητείες θα αποτελούσαν βέβαιη ένδειξη για την εγγύτητά του. Το ίδιο θα συνέβαινε, όπως τόνισε ο απόστολος Παύλος στους Χριστιανούς, με την έλευση της “ημέρας του Ιεχωβά”: «Όσο δε για τους χρόνους και τους καιρούς, αδελφοί, δεν έχετε ανάγκη να γράφεται τίποτα σε εσάς». «Εσείς, αδελφοί, δεν είστε στο σκοτάδι, ώστε εκείνη η ημέρα να σας αιφνιδιάσει όπως τους κλέφτες».—1Θε 5:1, 4.

ΠΟΝΟΣ

Αίσθημα σωματικής δυσφορίας, είτε μέτριας είτε έντονης. Επίσης, οξεία ψυχική ή συναισθηματική στενοχώρια.

Η εξουθενωτική εργασία για την καλλιέργεια της γης που ήταν υπό κατάρα (Γε 3:17-19· 5:29), τα προσβλητικά λόγια (Παρ 15:1), η έλλειψη ανταπόκρισης των άλλων στο καλό (Ρω 9:2), οι ασθένειες και άλλες αντιξοότητες (Ιωβ 2:13· 16:6) έχουν προκαλέσει στους ανθρώπους ψυχικό, συναισθηματικό και σωματικό πόνο. Παρόμοια, διάφορες τρομακτικές ή φοβερές καταστάσεις, που εκτυλίχθηκαν είτε στην πραγματικότητα είτε σε κάποιο όραμα, έχουν προξενήσει πόνο.—Ψλ 55:3, 4· Ησ 21:1-3· Ιερ 4:19, 20· Ιεζ 30:4, 9· βλέπε επίσης ΠΟΝΟΙ ΤΟΚΕΤΟΥ.

“Όχι Πια Πόνος”. Αν και δυσάρεστο, το σωματικό αίσθημα του πόνου εξυπηρετεί έναν ωφέλιμο σκοπό, εφόσον προειδοποιεί το άτομο για τον κίνδυνο σωματικής κάκωσης και έτσι του δίνει τη δυνατότητα να λάβει μέτρα για να αποφύγει τυχόν σοβαρή βλάβη. Επομένως, η εκπλήρωση της υπόσχεσης του Θεού πως “ούτε πόνος δεν θα υπάρχει πια” (Απ 21:4) δεν θα μπορούσε να σημαίνει ότι οι άνθρωποι θα γίνουν αναίσθητοι στον πόνο ή ότι θα χάσουν την ικανότητα να τον νιώθουν. Απεναντίας, ο ψυχικός, συναισθηματικός και σωματικός πόνος που έχει προκληθεί από την αμαρτία και την ατέλεια (Ρω 8:21, 22) “δεν θα υπάρχει πια” με την έννοια ότι τα αίτιά του (όπως οι ασθένειες και ο θάνατος) θα εξαλειφθούν. Το ότι η σωματική τελειότητα δεν προϋποθέτει απόλυτη αναλγησία πιστοποιείται από το γεγονός ότι ακόμη και ο τέλειος άνθρωπος Ιησούς δοκίμασε σωματικό και συναισθηματικό πόνο αναφορικά με το θάνατό του και με την έλλειψη ανταπόκρισης από μέρους εκείνων που διακονούσε. (Ματ 26:37· Λου 19:41) Μάλιστα είχε προειπωθεί ότι θα ήταν «άνθρωπος προορισμένος για πόνους». (Ησ 53:3) Θεραπεύοντας τους «τυραννισμένους από διάφορες ασθένειες και βάσανα» (Ματ 4:24), ο Ιησούς επιφορτίστηκε τους πόνους άλλων.—Ησ 53:4.

Μεταφορική Χρήση. Συχνά οι Γραφές αναφέρονται στον πόνο με μεταφορική έννοια. Ανάλογα με τα συμφραζόμενα, ο πόνος μπορεί να υποδηλώνει σκληρή εργασία (Παρ 5:10) ή υγιή φόβο και γεμάτο δέος σεβασμό για τον Ιεχωβά Θεό. (1Χρ 16:30· Ψλ 96:9· 114:7) Τα νερά, τα βουνά και η γη, όταν ταράζονται, λέγεται ότι νιώθουν πόνο. (Ψλ 77:16· 97:4· Ιερ 51:29· Αββ 3:10) Ο Ιεχωβά θεωρούσε ότι ο άπιστος Ιούδας είχε έναν αθεράπευτο πόνο, έναν πόνο θανάσιμο.—Ιερ 30:15.

Οι πόνοι, ή οι οδύνες, μπορούν επίσης να υποδηλώσουν μια βασανιστική κατάσταση. Σχετικά με τον Ιησού Χριστό, ο απόστολος Πέτρος δήλωσε: «Ο Θεός τον ανέστησε λύνοντας τις οδύνες του θανάτου, επειδή δεν ήταν δυνατόν να συνεχίσει να κρατείται από το θάνατο». (Πρ 2:24) Μολονότι οι νεκροί δεν συναισθάνονται τίποτα, ο θάνατος είναι μια πικρή και βασανιστική κατάσταση, τόσο με τον πόνο που συχνά προηγείται από αυτόν όσο και με την απώλεια κάθε δραστηριότητας και ελευθερίας που επιφέρει η παραλυτική λαβή του.—Παράβαλε Ψλ 116:3.

ΠΟΝΤΙΟΣ ΠΙΛΑΤΟΣ

Βλέπε ΠΙΛΑΤΟΣ.

ΠΟΝΤΟΣ

(Πόντος) [Θάλασσα].

Περιοχή της βόρειας Μικράς Ασίας κατά μήκος του Εύξεινου Πόντου (Μαύρης Θάλασσας). Το όνομα στους προχριστιανικούς χρόνους προφανώς εφαρμοζόταν στο τμήμα εκείνο της βόρειας Μικράς Ασίας που βρεχόταν από τον Εύξεινο Πόντο, όπως λεγόταν μερικές φορές αυτή η θάλασσα. Ο Πόντος άρχιζε από τον κατώτερο ρου του ποταμού Άλυος στα Δ (κοντά στη Βιθυνία) και εκτεινόταν Α, κατά μήκος της ακτής, προς το νοτιοανατολικό άκρο της θάλασσας. Κατά μήκος των εύφορων ακτών το κλίμα είναι ζεστό το καλοκαίρι και ήπιο το χειμώνα. Η ενδοχώρα σχηματίζει τη βορειοανατολική γωνία του κεντρικού υψιπέδου, το οποίο διακόπτουν πολλές κοιλάδες ποταμών όπου καλλιεργούσαν σιτάρι. Οι βουνοπλαγιές ήταν δασοσκεπείς και παρήγαν ξυλεία για τη ναυπήγηση πλοίων. Κατά μήκος της ακτής ήταν αισθητή η επιρροή των ελληνικών αποικιών, αλλά ο λαός της ενδοχώρας είχε στενούς δεσμούς με την Αρμενία προς τα Α.

Η περιοχή διατέλεσε για ένα διάστημα υπό περσική επιρροή, και τον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ. ιδρύθηκε το ανεξάρτητο βασίλειο του Πόντου. Το βασίλειο κυβερνήθηκε από μια σειρά βασιλιάδων με το όνομα Μιθριδάτης και αναπτύχθηκαν στενοί δεσμοί με τη Ρώμη. Ωστόσο, ο Μιθριδάτης ΣΤ΄ ο Ευπάτωρ αμφισβήτησε τη ρωμαϊκή ισχύ και επέκτεινε πολύ το βασίλειό του. Έπειτα από αλλεπάλληλους πολέμους, οι Ρωμαίοι υπό τον Πομπήιο τον νίκησαν γύρω στο 66 Π.Κ.Χ. Μεγάλο μέρος του Πόντου ενώθηκε τότε με τη Βιθυνία προς τα Δ σχηματίζοντας μια ενιαία επαρχία που ονομάστηκε Βιθυνία και Πόντος. Ωστόσο, το ανατολικό τμήμα προστέθηκε στην επαρχία της Γαλατίας (Γαλατικός Πόντος). Αργότερα, μέρος αυτού του ανατολικού τμήματος δόθηκε στον Πολέμωνα (περ. 36 Π.Κ.Χ.) ως τμήμα του Βασιλείου του Πολέμωνα. (ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 1, σ. 373) Γι’ αυτό και τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. η ονομασία «Πόντος» αναφερόταν είτε σε ολόκληρη τη γεωγραφική περιοχή κατά μήκος της ακτής είτε στο τμήμα που ανήκε στην ενιαία επαρχία της Βιθυνίας και του Πόντου είτε ακόμη και στο ανατολικό τμήμα που είχε περιέλθει στη Γαλατία και στο Βασίλειο του Πολέμωνα.

Ο Ιουδαίος συγγραφέας του πρώτου αιώνα Φίλων ανέφερε ότι οι Ιουδαίοι είχαν εξαπλωθεί σε κάθε σημείο του Πόντου. Ιουδαίοι από τον Πόντο ήταν παρόντες στην Ιερουσαλήμ την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ. (Πρ 2:9) Κάποιοι από αυτούς τους Ιουδαίους του Πόντου που άκουσαν την ομιλία του Πέτρου ενδέχεται να έγιναν Χριστιανοί και να επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Περίπου 30 χρόνια αργότερα, ο Πέτρος απηύθυνε την πρώτη κανονική επιστολή του (περ. 62-64 Κ.Χ.) στους «προσωρινούς κατοίκους τους διασκορπισμένους στον Πόντο» και σε άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας. (1Πε 1:1) Εφόσον έκανε λόγο για «πρεσβυτέρους», ο ρόλος των οποίων ήταν να ποιμαίνουν το ποίμνιο, πιθανώς υπήρχαν Χριστιανικές εκκλησίες στον Πόντο. (1Πε 5:1, 2) Ο Ιουδαίος ονόματι Ακύλας που καταγόταν από τον Πόντο ταξίδεψε στη Ρώμη και μετά στην Κόρινθο, όπου συνάντησε τον απόστολο Παύλο.—Πρ 18:1, 2.

ΠΟΠΛΙΟΣ

(Πόπλιος) [από το λατ. Publius· σημαίνει «Δημώδης»].

Πλούσιος κτηματίας, κάτοικος της Μάλτας, ο οποίος περιποιήθηκε με καλοσύνη τον Παύλο και όσους ήταν μαζί του επί τρεις ημέρες αφότου ναυάγησαν στο νησί. Ο Παύλος, από την πλευρά του, γιάτρεψε τον πατέρα του Πόπλιου ο οποίος έπασχε από πυρετό και δυσεντερία.—Πρ 28:7, 8.

Ο Πόπλιος ήταν «ο πρώτος του νησιού». Στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτός ο προσδιορισμός φαίνεται να υποδηλώνει έναν επίσημο τίτλο ανάλογο του κυβερνήτη, εννοώντας κατά πάσα πιθανότητα τον ανώτατο Ρωμαίο αξιωματούχο του νησιού.

ΠΟΡΑΘΑ

(Ποραθά).

Ένας από τους δέκα γιους του Αμάν.—Εσθ 9:8, 10.

ΠΟΡΚΙΟΣ ΦΗΣΤΟΣ

Βλέπε ΦΗΣΤΟΣ.

ΠΟΡΝΕΙΑ

Αθέμιτες σεξουαλικές σχέσεις έξω από τα πλαίσια του Γραφικού γάμου. Το εβραϊκό ρήμα ζανάχ και οι συγγενικοί του τύποι μεταδίδουν την ιδέα της πορνείας με την έννοια είτε του αγοραίου έρωτα είτε των ανήθικων σεξουαλικών σχέσεων. (Γε 38:24· Εξ 34:16· Ωσ 1:2· Λευ 19:29) Η αντίστοιχη λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου είναι η λέξη πορνεία. Σχετικά με τις έννοιες της πορνείας, ο Μπ. Φ. Γουέστκοτ λέει τα εξής στο βιβλίο του Η Επιστολή του Αγίου Παύλου προς τους Εφεσίους ([Saint Paul’s Epistle to the Ephesians] 1906, σ. 76): «Πρόκειται για γενικό όρο που αναφέρεται σε όλες τις αθέμιτες σεξουαλικές σχέσεις, (1) τη μοιχεία: Ωσ. 2:2, 4 (Ο΄)· Ματθ. 5:32· 19:9· (2) τον παράνομο γάμο, 1 Κορ. 5:1· (3) τη συνουσία μεταξύ άγαμων ατόμων, όπως εδώ [Εφ 5:3]». Το Ελληνοαγγλικό Λεξικό της Καινής Διαθήκης ([Greek-English Lexicon of the New Testament] αναθεώρηση Φ. Γ. Γκίνγκριχ και Φ. Ντάνκερ, 1979, σ. 693), του Μπάουερ, ορίζει την πορνεία ως «ιεροδουλία, έλλειψη αγνότητας, συνουσία μεταξύ άγαμων ατόμων, κάθε είδους αθέμιτη σεξουαλική σχέση». Η πορνεία θεωρείται ότι περιλαμβάνει χονδροειδώς ανήθικη χρήση του γεννητικού οργάνου ή οργάνων τουλάχιστον ενός ανθρώπου και προϋποθέτει την ύπαρξη δύο ή περισσότερων μερών (περιλαμβανομένου ενός ακόμη συναινετικού ανθρώπου ή ενός ζώου), είτε του ιδίου είτε του αντίθετου φύλου. (Ιου 7) Η παράνομη πράξη ενός βιαστή αποτελεί πορνεία, αλλά, φυσικά, δεν καθιστά πόρνο και το άτομο που βιάζεται παρά τη θέλησή του.

Όταν ο Θεός τέλεσε τον πρώτο γάμο, είπε: «Γι’ αυτό, ο άνθρωπος θα αφήσει τον πατέρα του και τη μητέρα του και θα προσκολληθεί στη σύζυγό του και θα γίνουν μία σάρκα». (Γε 2:24) Το πρότυπο που τέθηκε εδώ για τον άντρα και τη γυναίκα ήταν η μονογαμία, κάτι που απέκλειε τη σεξουαλική ελευθεριότητα. Επίσης, δεν υπήρχε πρόβλεψη για διαζύγιο και νέο γάμο με άλλον σύντροφο.—Βλέπε ΔΙΑΖΥΓΙΟ.

Στην πατριαρχική κοινωνία, οι πιστοί υπηρέτες του Θεού μισούσαν την πορνεία, είτε μεταξύ άγαμων ή αρραβωνιασμένων είτε μεταξύ έγγαμων ατόμων, και τη θεωρούσαν αμαρτία εναντίον του Θεού.—Γε 34:1, 2, 6, 7, 31· 38:24-26· 39:7-9.

Υπό το Νόμο. Υπό το Μωσαϊκό Νόμο, αν ένας άντρας διέπραττε πορνεία με μια κοπέλα η οποία δεν ήταν αρραβωνιασμένη, ήταν υποχρεωμένος να την παντρευτεί και να καταβάλει στον πατέρα της το αντίτιμο αγοράς για τις νύφες (50 σίκλους ασήμι· $110), δεν μπορούσε δε να τη διαζευχθεί όλες τις ημέρες της ζωής του. Ακόμη και αν ο πατέρας της αρνούνταν να του τη δώσει σε γάμο, αυτός έπρεπε να καταβάλει το αντίτιμο αγοράς στον πατέρα. (Εξ 22:16, 17· Δευ 22:28, 29) Ωστόσο, αν η κοπέλα ήταν αρραβωνιασμένη, ο άντρας έπρεπε να λιθοβοληθεί μέχρι θανάτου. Αν η αρραβωνιασμένη κοπέλα είχε φωνάξει όταν δέχτηκε την επίθεση, δεν έπρεπε να τιμωρηθεί, αλλά αν δεν είχε φωνάξει (κάτι που υποδήλωνε συναίνεση), έπρεπε και εκείνη να θανατωθεί.—Δευ 22:23-27.

Η ιερότητα του γάμου υπογραμμιζόταν από το νόμο που τιμωρούσε με θάνατο μια κοπέλα αν αυτή παντρευόταν προσποιούμενη ότι ήταν παρθένα ενώ είχε διαπράξει πορνεία κρυφά. Αν ο σύζυγός της την κατηγορούσε ψευδώς για ένα τέτοιο αδίκημα, θεωρούνταν ότι επέσυρε μεγάλο όνειδος στο σπίτι του πατέρα της. Για αυτή τη συκοφαντική πράξη του, έπρεπε να “διαπαιδαγωγηθεί” από τους κριτές, ίσως με χτυπήματα, και να καταβάλει πρόστιμο 100 σίκλων ασημιού ($220), το οποίο ακολούθως έπρεπε να δοθεί στον πατέρα. (Δευ 22:13-21) Αν πόρνευε η κόρη ενός ιερέα, κατήσχυνε το ιερό του αξίωμα. Έπρεπε να θανατωθεί και στη συνέχεια να καεί ως κάτι το απεχθές. (Λευ 21:9· βλέπε επίσης Λευ 19:29.) Η πορνεία μεταξύ εγγάμων (μοιχεία) συνιστούσε παραβίαση της έβδομης εντολής και επέσυρε τη θανατική ποινή και για τα δύο μέρη.—Εξ 20:14· Δευ 5:18· 22:22.

Αν κάποιος άντρας διέπραττε πορνεία με μια υπηρέτρια η οποία είχε οριστεί για άλλον άντρα αλλά δεν είχε απολυτρωθεί ή ελευθερωθεί, έπρεπε μεν να υπάρξει τιμωρία, αλλά δεν έπρεπε να θανατωθούν. (Λευ 19:20-22) Προφανώς αυτό γινόταν επειδή η γυναίκα δεν είχε ακόμη αφεθεί ελεύθερη και δεν είχε τον πλήρη έλεγχο των πράξεών της, όπως μια αρραβωνιασμένη κοπέλα που είχε την ελευθερία της. Το απολυτρωτικό αντίτιμο δεν είχε καταβληθεί ακόμη, ή τουλάχιστον δεν είχε εξοφληθεί πλήρως, οπότε αυτή παρέμενε υπόδουλη στον κύριό της.

Όταν ο μισθωτός προφήτης Βαλαάμ δεν κατόρθωσε να φέρει κατάρα πάνω στον Ισραήλ μετερχόμενος μαντικά μέσα, βρήκε τρόπο να επισύρει εναντίον του Ισραήλ τη δυσαρέσκεια του Θεού κάνοντας έκκληση στην εσφαλμένη επιθυμία για σεξουαλικές σχέσεις. Χρησιμοποιώντας τις γυναίκες του Μωάβ, παρέσυρε τους Ισραηλίτες να επιδοθούν στη ρυπαρή, φαλλική λατρεία του Βάαλ του Φεγώρ, εξαιτίας της οποίας πέθαναν 24.000 γιοι του Ισραήλ.—Αρ 25:1-9· 1Κο 10:8 (πιθανότατα 1.000 επικεφαλής του λαού θανατώθηκαν και κρεμάστηκαν σε ξύλο [Αρ 25:4] και οι υπόλοιποι αφανίστηκαν είτε από σπαθί είτε από τη μάστιγα).

Απαγορεύεται για τους Χριστιανούς. Ο Ιησούς Χριστός αποκατέστησε το αρχικό πρότυπο της μονογαμίας που είχε θέσει ο Θεός (Ματ 5:32· 19:9) και έδειξε τον πονηρό χαρακτήρα της πορνείας συγκατατάσσοντάς την με το φόνο, την κλοπή, τους πονηρούς διαλογισμούς, την ψευδομαρτυρία και τη βλασφημία. Τόνισε ότι αυτά βγαίνουν μέσα από τον άνθρωπο, από την καρδιά του, και τον μολύνουν. (Ματ 15:19, 20· Μαρ 7:21-23) Μεταγενέστερα, το κυβερνών σώμα της Χριστιανικής εκκλησίας, το οποίο αποτελούνταν από τους αποστόλους και τους πρεσβυτέρους της Ιερουσαλήμ, έγραψε στους Χριστιανούς γύρω στο 49 Κ.Χ., προειδοποιώντας τους για την πορνεία και συγκαταριθμώντας την με την ειδωλολατρία και τη βρώση αίματος.—Πρ 15:20, 29· 21:25.

Ο απόστολος Παύλος επισημαίνει ότι η πορνεία συγκαταλέγεται στα έργα της σάρκας, τα οποία είναι το αντίθετο του καρπού του πνεύματος του Θεού, και προειδοποιεί ότι αν κάποιος επιδίδεται σε σαρκικά έργα δεν θα κληρονομήσει τη Βασιλεία. (Γα 5:19-21) Συμβουλεύει τον Χριστιανό να νεκρώσει το σώμα του «όσον αφορά την πορνεία». (Κολ 3:5) Μάλιστα, προειδοποιεί ότι η πορνεία δεν πρέπει να είναι ούτε καν θέμα συζήτησης μεταξύ των Χριστιανών, οι οποίοι πρέπει να είναι άγιοι. Παρόμοια, οι Ισραηλίτες δεν έπρεπε να αναφέρουν τα ονόματα των ειδωλολατρικών θεών—όχι με την έννοια ότι δεν θα προειδοποιούσαν τα παιδιά τους σχετικά με αυτούς, αλλά με την έννοια ότι δεν θα τους ανέφεραν με εκτίμηση.—Εφ 5:3· Εξ 23:13.

Η πορνεία αποτελεί αδίκημα για το οποίο μπορεί να αποβληθεί (να αποκοπεί) κάποιος από τη Χριστιανική εκκλησία. (1Κο 5:9-13· Εβρ 12:15, 16) Ο απόστολος εξηγεί ότι ο Χριστιανός που διαπράττει πορνεία αμαρτάνει ενάντια στο ίδιο του το σώμα, χρησιμοποιώντας τα αναπαραγωγικά του μέλη για διεστραμμένο σκοπό. Ένα τέτοιο άτομο επηρεάζεται δυσμενώς από πνευματική άποψη σε μεγάλο βαθμό, μολύνει την εκκλησία του Θεού και εκθέτει τον εαυτό του στον κίνδυνο θανατηφόρων σεξουαλικά μεταδιδόμενων ασθενειών. (1Κο 6:18, 19) Καταπατεί τα δικαιώματα των Χριστιανών αδελφών του (1Θε 4:3-7) (1) επιφέροντας ακαθαρσία και προσάπτοντας επαίσχυντη ανοησία και όνειδος στην εκκλησία (Εβρ 12:15, 16), (2) στερώντας από το άτομο με το οποίο διαπράττει πορνεία την καθαρή ηθική του υπόσταση και, αν αυτό το άτομο είναι άγαμο, τη δυνατότητα να είναι καθαρό όταν συνάψει γάμο, (3) στερώντας από τη δική του οικογένεια ένα καθαρό ηθικό υπόμνημα και (4) αδικώντας τους γονείς, το σύζυγο ή το μνηστήρα του ατόμου με το οποίο διαπράττει πορνεία. Δείχνει αδιαφορία όχι προς κάποιον άνθρωπο, του οποίου οι νόμοι μπορεί να κάνουν ανεκτή ή όχι την πορνεία, αλλά προς τον Θεό, ο οποίος θα επιβάλει τιμωρία για την αμαρτία του.—1Θε 4:8.

Συμβολική Χρήση. Ο Ιεχωβά Θεός χαρακτήρισε το έθνος του Ισραήλ, με το οποίο είχε συνάψει σχέση διαθήκης, ως τη “σύζυγό” του. (Ησ 54:5, 6) Όταν το έθνος έγινε άπιστο απέναντί του—αγνοώντας τον, στρεφόμενο για βοήθεια σε άλλα έθνη όπως η Αίγυπτος και η Ασσυρία και συνάπτοντας συμμαχίες μαζί τους—ο Ισραήλ ήταν σαν άπιστη σύζυγος, μοιχαλίδα, πόρνη, η οποία επιδιδόταν σε αχαλίνωτη πορνεία. (Ιεζ 16:15, 25-29) Παρόμοια, αν οι Χριστιανοί που έχουν σχέση αφιέρωσης με τον Θεό, ή που ισχυρίζονται ότι έχουν τέτοια σχέση, είναι άπιστοι συμμετέχοντας στην ψεύτικη λατρεία ή όντας φίλοι του κόσμου, τότε χαρακτηρίζονται μοιχαλίδες.—Ιακ 4:4.

Σχετικά με τη συμβολική έννοια της λέξης πορνεία σε μερικά εδάφια, ο Φ. Θορέλ (Ελληνικό Λεξικό της Καινής Διαθήκης [Lexicon Graecum Novi Testamenti], Παρίσι, 1961, στ. 1106) λέει: «Αποστασία από την αληθινή πίστη, είτε ολοκληρωτική είτε μερική, αποσκίρτηση από τον έναν αληθινό Θεό, τον Γιαχβέ, σε ξένους θεούς [4Βα 9:22· Ιερ 3:2, 9· Ωσ 6:10 κτλ.· διότι ο δεσμός του Θεού με το λαό του θεωρούνταν ένα είδος πνευματικού γάμου]: Απ 14:8· 17:2, 4· 18:3· 19:2».—Οι αγκύλες δικές του· το βιβλίο 4Βα της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα αντιστοιχεί στο 2Βα του Μασοριτικού κειμένου.

Η Βαβυλώνα η Μεγάλη, που περιγράφεται στο Γραφικό βιβλίο της Αποκάλυψης ως πόρνη, συμβολίζει κάτι το θρησκευτικό. Οι διάφορες αιρέσεις της, «Χριστιανικές» και παγανιστικές, ισχυρίζονται ότι είναι οργανώσεις αληθινής λατρείας. Αλλά η ίδια έχει συμπράξει με τους άρχοντες αυτού του κόσμου χάριν δύναμης και υλικών απολαβών, και μαζί της «πόρνευσαν οι βασιλιάδες της γης». Η ακάθαρτη, ρυπαρή, πορνική πορεία της είναι απεχθής ενώπιον του Θεού και έχει προξενήσει μεγάλη αιματοχυσία και δυστυχία στη γη. (Απ 17:1-6· 18:3) Εξαιτίας της πορείας της θα υποστεί την κρίση που επιφυλάσσει ο Θεός για όσους πορνεύουν, δηλαδή καταστροφή.—Απ 17:16· 18:8, 9.

ΠΟΡΝΗ

Η λέξη αυτή προσδιορίζει ως επί το πλείστον τη γυναίκα που επιδίδεται σε σεξουαλικές σχέσεις εκτός του γαμήλιου δεσμού, ιδιαίτερα αν το κάνει αυτό κατά συνήθεια έναντι κάποιου είδους αμοιβής. Μάλιστα η λέξη πόρνη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου προέρχεται από το ρήμα πέρνημι, που σημαίνει «πουλώ». (Απ 17:1) Η λέξη ζωνάχ (πόρνη) του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου προέρχεται από τη ρίζα ζανάχ, που σημαίνει «κάνω την πόρνη· έχω ανήθικες σχέσεις· διαπράττω πορνεία· πορνεύω».

Εξαρχής ο Θεός καταδίκασε την πορνεία. Ο ίδιος έθεσε στην Εδέμ το τέλειο γαμήλιο πρότυπο, στο γάμο του Αδάμ και της Εύας, λέγοντας: «Ο άνθρωπος θα αφήσει τον πατέρα του και τη μητέρα του και θα προσκολληθεί στη σύζυγό του και θα γίνουν μία σάρκα». (Γε 2:24) Μολονότι ο Θεός καταδίκασε την πορνεία, επέτρεψε να υφίσταται ο θεσμός της παλλακείας και η πολυγαμία, ακόμη και ανάμεσα στους υπηρέτες του, ώσπου έφτασε ο ορισμένος του καιρός να επαναφέρει το τέλειο γαμήλιο πρότυπο μέσω του Ιησού Χριστού. Ο Ιησούς παρέθεσε τα παραπάνω λόγια του Πατέρα του, ο δε απόστολος Παύλος επισήμανε ότι αυτός ο κανόνας ήταν δεσμευτικός για τη Χριστιανική εκκλησία. Έδειξε ότι ο Χριστιανός που παραβιάζει αυτόν τον κανόνα προσκολλάται σε πόρνη και γίνεται «ένα σώμα» μαζί της.—Ματ 19:4-9· 1Κο 6:16.

Η άποψη που είχαν για την πορνεία οι αρχαίοι υπηρέτες του Θεού καταδεικνύεται στην περίπτωση του Ιούδα, του δισέγγονου του Αβραάμ. Όταν αυτός ο πατριάρχης κατοικούσε ως πάροικος στη Χαναάν, όπου η πορνεία γινόταν ανεκτή, είχε σχέσεις με τη Θάμαρ, τη χήρα του Ηρ, του γιου του, η οποία είχε μεταμφιεστεί σε πόρνη. Όταν αποκαλύφτηκε ότι η Θάμαρ είχε μείνει έγκυος από αυτή την πράξη, ειπώθηκε στον Ιούδα: «Η Θάμαρ η νύφη σου έκανε την πόρνη, και ορίστε! είναι και έγκυος από την πορνεία της». Τότε ο Ιούδας διέταξε να την κάψουν (δηλαδή πρώτα να τη θανατώσουν και έπειτα να την κάψουν ως απεχθές άτομο) επειδή θεωρούνταν μνηστευμένη με το γιο του τον Σηλά. Μόλις όμως εξακρίβωσε πλήρως πώς είχαν τα πράγματα, δεν δικαιολογήθηκε για την πράξη του με την υποτιθέμενη πόρνη, αλλά είπε σχετικά με τη Θάμαρ: «Εκείνη είναι πιο δίκαιη από εμένα, επειδή δεν την έδωσα στον Σηλά το γιο μου». Δικαιολόγησε τη Θάμαρ για τον τρόπο με τον οποίο ενήργησε προκειμένου να αποκτήσει απόγονο από εκείνον, εφόσον δεν την είχε δώσει στο γιο του τον Σηλά ώστε να συνάψει αυτός ανδραδελφικό γάμο μαζί της.—Γε 38:6-26.

Υπό το Νόμο. Ο νόμος που έδωσε ο Θεός στον Ισραήλ πρόσταζε: «Μη βεβηλώσεις την κόρη σου κάνοντάς την πόρνη, για να μην πορνεύσει ο τόπος και γεμίσει ο τόπος έκλυτα ήθη». (Λευ 19:29) Η μοιχεία απαγορευόταν από την έβδομη εντολή (Εξ 20:14· Δευ 5:18), η δε ποινή ήταν θάνατος και για τα δύο μέρη. (Λευ 20:10) Η κοπέλα που βρισκόταν ένοχη για το ότι είχε παντρευτεί προσποιούμενη ότι ήταν παρθένα έπρεπε να θανατωθεί. (Δευ 22:13-21) Η αρραβωνιασμένη κοπέλα που πόρνευε με άλλον άντρα θεωρούνταν το ίδιο όπως η μοιχαλίδα σύζυγος και θανατωνόταν. (Δευ 22:23, 24) Η άγαμη κοπέλα που πόρνευε έπρεπε να παντρευτεί τον άντρα που την είχε αποπλανήσει εκτός αν ο πατέρας αρνούνταν να επιτρέψει το γάμο.—Εξ 22:16, 17· Δευ 22:28, 29.

Για αυτούς και για άλλους λόγους, οι πόρνες στον Ισραήλ ήταν, αναμφίβολα με λίγες εξαιρέσεις, αλλοεθνείς γυναίκες. Οι Παροιμίες προειδοποιούν επανειλημμένα για την «ξένη γυναίκα» και την «αλλοεθνή» η οποία θα μπορούσε να δελεάσει έναν άντρα για να διαπράξει ανηθικότητα.—Παρ 2:16· 5:20· 7:5· 22:14· 23:27.

Ο Νόμος απαγόρευε σε έναν ιερέα να παντρευτεί πόρνη, και αν η κόρη ενός ιερέα πόρνευε, έπρεπε να θανατωθεί και κατόπιν να καεί στη φωτιά. (Λευ 21:7, 9, 14) Το «μίσθωμα πόρνης» δεν έπρεπε να γίνεται δεκτό ως συνεισφορά στο αγιαστήριο του Ιεχωβά, διότι οι πόρνες ήταν απεχθείς ενώπιον του Ιεχωβά.—Δευ 23:18.

Κάποια υπόθεση που αφορούσε δύο πόρνες, την οποία ο Σολομών χειρίστηκε με σοφία και κατανόηση, ήταν αυτή που ενίσχυσε πολύ την πίστη του λαού σε εκείνον ως τον επάξιο διάδοχο του Δαβίδ στο θρόνο του Ισραήλ. Πιθανότατα επρόκειτο για υπόθεση την οποία δεν μπόρεσαν να εκδικάσουν οι κριτές του κατώτερου δικαστηρίου, γι’ αυτό και την παρέπεμψαν στο βασιλιά. (Δευ 1:17· 17:8-11· 1Σα 8:20) Αυτές οι γυναίκες μπορεί να μην ήταν πόρνες με την έννοια ότι εκδίδονταν, αλλά να ήταν γυναίκες που είχαν πορνεύσει—είτε Ιουδαίες είτε, κατά πάσα πιθανότητα, αλλοεθνείς στην καταγωγή.—1Βα 3:16-28.

Ιεροδουλία. Η ιεροδουλία αποτελούσε εξέχον χαρακτηριστικό της ψεύτικης θρησκείας. Ο ιστορικός Ηρόδοτος (Α΄, 199) αναφέρει ότι «το αισχρότερο έθιμο των Βαβυλωνίων είναι το εξής: Κάθε ντόπια γυναίκα οφείλει μία φορά στη ζωή της να καθήσει στο ναό της Αφροδίτης και να συνευρεθεί με κάποιον ξένο». Η ιεροδουλία συνδεόταν επίσης με τη λατρεία του Βάαλ, της Αστορέθ, καθώς και άλλων θεοτήτων που λατρεύονταν στη Χαναάν και αλλού.

Στοιχείο εκφυλισμένης λατρείας αποτελούσαν επίσης οι άντρες που εκδίδονταν στους ναούς ως ιερόδουλοι.—1Βα 14:23, 24· 15:12· 22:46.

“Ο Δρόμος Προς το Θάνατο”. Ο Βασιλιάς Σολομών, στο έβδομο κεφάλαιο των Παροιμιών, περιγράφει μια σκηνή που παρακολούθησε, καταδεικνύοντας τις μεθοδεύσεις της πόρνης και τις συνέπειες που υφίστανται όσοι παγιδεύονται από αυτήν. Μιλάει για κάποιον νεαρό που προχωρεί στο δρόμο κοντά στο σπίτι μιας πόρνης, ενώ πλησιάζει η νύχτα. Ο Σολομών λέει ότι ο νεαρός “στερείται καρδιάς”, δηλαδή δεν διαθέτει διάκριση ή φρόνηση. (Βλέπε ΚΑΡΔΙΑ.) Η γυναίκα, με άσεμνη αμφίεση πόρνης, παραμονεύει και τον πλησιάζει. Έχει μελιστάλακτα χείλη και μιλάει ωραία, αλλά στην πραγματικότητα η ιδιοσυγκρασία της είναι θορυβώδης και πεισματική. Έχει πανούργα καρδιά. Αυτή η πόρνη προσποιείται τη δίκαιη λέγοντας ότι την ίδια εκείνη ημέρα είχε κάνει θυσίες συμμετοχής (αφήνοντας να εννοηθεί πως θα υπήρχε τροφή προς κατανάλωση, εφόσον το άτομο που έκανε μια τέτοια προσφορά έπαιρνε κατά κανόνα τμήμα της θυσίας συμμετοχής για τον εαυτό του και την οικογένειά του).—Παρ 7:6-21.

Τώρα που ο νεαρός έχει δελεαστεί μέχρι αυτού του σημείου, όπως εξηγεί ο Σολομών, δεν μπορεί να αντισταθεί στον πειρασμό να αμαρτήσει μαζί της, απορρίπτοντας κάθε φρόνηση, προχωρώντας “σαν βόδι για σφάξιμο”, σαν κάποιον που είναι δεμένος με ποδόδεσμα και δεν μπορεί να αποφύγει την επικείμενη διαπαιδαγώγηση. «Ώσπου», λέει ο Σολομών, «ένα βέλος ανοίγει στα δύο το συκώτι του», δηλαδή δέχεται το μοιραίο πλήγμα, τόσο από πνευματική όσο και από σωματική άποψη, διότι όχι μόνο έχει εκθέσει το σώμα του σε θανατηφόρες, σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες (σε προχωρημένες περιπτώσεις σύφιλης, τα βακτήρια κατακλύζουν το συκώτι), αλλά και «δεν έχει καταλάβει ότι περιλαμβάνεται η ίδια του η ψυχή». Ολόκληρη η ύπαρξή του και η ζωή του επηρεάζονται καταλυτικά, και ο ίδιος έχει αμαρτήσει σοβαρά εναντίον του Θεού. Ο Σολομών ολοκληρώνει την αφήγησή του λέγοντας: «Το σπίτι της είναι δρόμοι που φέρνουν στον Σιεόλ, που κατεβαίνουν στα εσωτερικά δωμάτια του θανάτου».—Παρ 7:22, 23, 27· παράβαλε Παρ 2:16-19· 5:3-14.

«Καταστρέφει πολύτιμα πράγματα». Η παροιμία λέει: «Ο άνθρωπος που αγαπάει τη σοφία κάνει τον πατέρα του να χαίρεται, αλλά όποιος κάνει συντροφιά με πόρνες καταστρέφει πολύτιμα πράγματα». (Παρ 29:3) Κατ’ αρχάς, καταστρέφει τη σχέση του με τον Θεό—το πολυτιμότερο απόκτημα. Εκτός αυτού, επιφέρει όνειδος στην οικογένειά του και καταστρέφει τις οικογενειακές σχέσεις. Όπως προειδοποιεί μια άλλη παροιμία, ένας τέτοιος άνθρωπος “δίνει σε άλλους την αξιοπρέπειά του και τα χρόνια του σε κάτι αμείλικτο· ξένοι χορταίνουν με τη δύναμή του, και τα πράγματα που απέκτησε με πόνο καταλήγουν στο σπίτι του αλλοεθνή”.—Παρ 5:9, 10.

Γι’ αυτό, ο σοφός άντρας συμβουλεύει: «Μην επιθυμήσεις την ομορφιά της [αλλοεθνούς γυναίκας] μέσα στην καρδιά σου . . . , επειδή εξαιτίας γυναίκας πόρνης ξεπέφτει κανείς σε ένα καρβέλι ψωμί· εκείνη δε που είναι γυναίκα άλλου άντρα κυνηγάει κάποια πολύτιμη ψυχή». (Παρ 6:24-26) Αυτό ενδέχεται να σημαίνει ότι στον Ισραήλ, όποιος άντρας συναναστρεφόταν με πόρνη, κατασπαταλούσε την περιουσία του και περιερχόταν σε ένδεια (παράβαλε 1Σα 2:36· Λου 15:30), αλλά ο άντρας που μοίχευε με τη σύζυγο ενός άλλου έχανε την ψυχή του (υπό το Νόμο η ποινή για τη μοιχεία ήταν θάνατος). Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ολόκληρο αυτό το απόσπασμα μπορεί να αναφέρεται στη μοιχαλίδα σύζυγο ως πόρνη.

Τα τελευταία εδάφια του κεφαλαίου (Παρ 6:29-35) λένε: «[Όσο για εκείνον] που έχει σχέσεις με τη γυναίκα του συνανθρώπου του: όποιος την αγγίζει δεν θα μείνει ατιμώρητος. Τον κλέφτη δεν τον καταφρονούν, αν κλέβει για να χορτάσει την ψυχή του όταν πεινάει. Αν όμως πιαστεί, θα επανορθώσει δίνοντας εφταπλάσια· όλα τα πολύτιμα πράγματα του σπιτιού του θα δώσει. Όποιος μοιχεύει με γυναίκα στερείται καρδιάς· όποιος κάνει κάτι τέτοιο φέρνει καταστροφή στην ίδια του την ψυχή. Πληγή και ατίμωση θα βρει, και το όνειδός του δεν θα εξαλειφθεί. Διότι η οργή του ακμαίου άντρα είναι ζήλια, και δεν θα δείξει συμπόνια την ημέρα της εκδίκησης. Δεν θα λάβει υπόψη του κανένα λύτρο ούτε θα δείξει συγκατάβαση, όσο μεγάλο και αν κάνεις το δώρο».

Το νόημα των εδαφίων Παροιμίες 6:30-35 ίσως είναι ότι οι άνθρωποι δεν περιφρονούν τόσο πολύ τον κλέφτη που κλέβει για να ικανοποιήσει την πείνα του. Μέχρις ενός βαθμού κατανοούν την πράξη του. Αν τον πιάσουν, όμως, τον υποχρεώνουν να αποδώσει τα κλοπιμαία με “τόκο” (αυτό ίσχυε ιδιαίτερα υπό το Νόμο [Εξ 22:1, 3, 4]· η λέξη «εφταπλάσια» μπορεί να χρησιμοποιείται στην παροιμία για να υποδηλώσει ότι υποχρεώνεται να πληρώσει στο έπακρο το τίμημα που του επιβλήθηκε). Ο μοιχός, όμως, δεν μπορεί να κάνει τίποτα προκειμένου να επανορθώσει για την αμαρτία του. Το όνειδός του, που είναι μεγάλο, παραμένει, και με κανέναν τρόπο δεν μπορεί αυτός να λυτρώσει ή να εξαγοράσει τον εαυτό του ώστε να μην υποστεί την τιμωρία που του αξίζει.

Αν ένας Χριστιανός που είναι μέλος του πνευματικού σώματος του Χριστού έχει σχέσεις με πόρνη ή διαπράττει πορνεία, τότε παίρνει ένα μέλος του Χριστού και το κάνει μέλος πόρνης, εφόσον προσκολλάται σε αυτήν και γίνεται ένα σώμα μαζί της. Με αυτόν τον τρόπο αμαρτάνει ενάντια στο ίδιο του το σώμα, δεδομένου ότι αυτό είναι “μέλος του Χριστού”.—1Κο 6:15-18.

Για να Σωθούν Πρέπει να Εγκαταλείψουν Αυτή την Πορεία. Υπάρχει ελπίδα για άτομα που πορνεύουν αν εγκαταλείψουν αυτή την απεχθή πορεία και ασκήσουν πίστη στη λυτρωτική θυσία του Ιησού Χριστού, διότι τα άτομα που συνεχίζουν να πράττουν τέτοια ανηθικότητα δεν μπορούν να κληρονομήσουν τη Βασιλεία. (Γα 5:19-21· Εφ 5:5) Γράφοντας στους Χριστιανούς της Κορίνθου, ο απόστολος Παύλος τούς υπενθύμισε ότι μερικοί από αυτούς ήταν πόρνοι και μοιχοί αλλά είχαν εγκαταλείψει αυτή την πορεία και είχαν καθαριστεί και ανακηρυχτεί δίκαιοι στο όνομα του Κυρίου Ιησού Χριστού. (1Κο 6:9-11) Πολλές πόρνες στον Ισραήλ αποδείχτηκε ότι είχαν καλύτερη καρδιά από τους θρησκευτικούς ηγέτες. Αυτές οι γυναίκες, τις οποίες περιφρονούσαν οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι, δέχτηκαν ταπεινά το κήρυγμα του Ιωάννη του Βαφτιστή, ο δε Ιησούς τις χρησιμοποίησε ως παράδειγμα απευθυνόμενος στους θρησκευτικούς ηγέτες και λέγοντας: «Αληθινά σας λέω ότι οι εισπράκτορες φόρων και οι πόρνες πηγαίνουν μπροστά από εσάς στη βασιλεία του Θεού».—Ματ 21:31, 32.

Ραάβ. Η Ραάβ, από την ειδωλολατρική πόλη Ιεριχώ, αποτελεί παράδειγμα πόρνης που εκδήλωσε πίστη στον Θεό και υπολογίστηκε δίκαιη. (Ιακ 2:25) Οι άντρες που είχε στείλει ο Ιησούς του Ναυή να κατασκοπεύσουν την Ιεριχώ κατέλυσαν στο σπίτι της Ραάβ. (Ιη 2:1) Δεν θα ήταν λογικό να συμπεράνει κανείς ότι το έκαναν αυτό για ανήθικους σκοπούς. Όσον αφορά το κίνητρο αυτών των αντρών, οι καθηγητές Κ. Φ. Κάιλ και Φ. Ντέλιτς, στο Σχολιολόγιο της Παλαιάς Διαθήκης (Commentary on the Old Testament), δηλώνουν: «Μπαίνοντας στο σπίτι μιας τέτοιας γυναίκας δεν κινούσαν τόσο πολλές υποψίες. Επιπλέον, η θέση στην οποία βρισκόταν το σπίτι της—συνεχόμενο με το τείχος της πόλης ή πάνω σε αυτό—διευκόλυνε τη διαφυγή. Ο Κύριος, όμως, κατηύθυνε τα βήματα των κατασκόπων έτσι ώστε να βρουν σε αυτή την αμαρτωλή το πλέον ενδεδειγμένο άτομο για το σκοπό τους, ένα άτομο στην καρδιά του οποίου είχαν κάνει τόση εντύπωση οι ειδήσεις για τα θαύματα που είχε επιτελέσει ο ζωντανός Θεός υπέρ του Ισραήλ, ώστε όχι μόνο πληροφόρησε τους κατασκόπους για την απελπισία των Χαναναίων αλλά, θέτοντας την εμπιστοσύνη της με πίστη στη δύναμη του Θεού του Ισραήλ, απέκρυψε την παρουσία τους παρά τις όποιες ερωτήσεις των συμπατριωτών της, αν και η ίδια διέτρεχε μέγιστο κίνδυνο». (1973, Τόμ. 2, Ιησούς του Ναυή, σ. 34) Εφόσον ο Θεός είχε δηλώσει ότι ο Ισραήλ έπρεπε να εκδιώξει τους Χαναναίους λόγω των ανήθικων συνηθειών τους, και εφόσον επίσης ο Θεός ευλόγησε την κατάκτηση της Ιεριχώς και την ίδια τη Ραάβ, θα ήταν εντελώς παράλογο να συμπεράνει κανείς ότι οι κατάσκοποι διέπραξαν ανηθικότητα με τη Ραάβ ή ότι εκείνη παρέμεινε έκτοτε πόρνη. Χάρη στην πίστη της και στα έργα που έκανε σε αρμονία με αυτήν, η ζωή της διαφυλάχτηκε. Αργότερα σύναψε έντιμο γάμο με τον Σαλμών, από τη φυλή του Ιούδα, και έγινε πρόγονος του Ιησού Χριστού.—Λευ 18:24-30· Ιη κεφ. 2· 6:22-25· Ματ 1:1, 5.

Όσον αφορά το ότι ο Ιεφθάε ήταν γιος γυναίκας πόρνης (Κρ 11:1) και το ότι ο Σαμψών κατέλυσε στο σπίτι κάποιας πόρνης στη Γάζα (Κρ 16:1), βλέπε ΙΕΦΘΑΕ· ΣΑΜΨΩΝ.

Μεταφορική Χρήση. Το άτομο, το έθνος ή η εκκλησία ατόμων που, αν και αφιερωμένοι στον Θεό, συνάπτουν συμμαχίες με τον κόσμο ή στρέφονται στη λατρεία ψεύτικων θεών αποκαλούνται «πόρνες» στην Αγία Γραφή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα υπήρξε το έθνος του Ισραήλ. Ο Ισραήλ παρασύρθηκε σε «ανήθικες σχέσεις» με θεούς αλλοεθνών, και όπως μια άπιστη σύζυγος αναζητούσε άλλους άντρες, έτσι και αυτός απέβλεπε σε ξένα έθνη για ασφάλεια και σωτηρία από τους εχθρούς του αντί να αποβλέπει στον “συζυγικό ιδιοκτήτη” του, τον Ιεχωβά Θεό. (Ησ 54:5, 6) Επιπλέον, η Ιερουσαλήμ εξαχρειώθηκε τόσο πολύ όσον αφορά την απιστία της ώστε προχώρησε πέρα από την πάγια τακτική των πορνών, όπως είπε υπό θεϊκή έμπνευση ο προφήτης Ιεζεκιήλ: «Σε όλες τις πόρνες συνηθίζουν να δίνουν δώρο, αλλά εσύ—εσύ έδωσες τα δώρα σου σε όλους τους φλογερούς εραστές σου, και τους δωροδοκείς για να έρχονται προς εσένα από παντού στις πορνικές σου πράξεις». (Ιεζ 16:33, 34) Τόσο το δεκάφυλο βασίλειο του Ισραήλ όσο και το δίφυλο βασίλειο του Ιούδα κατακρίθηκαν ως πόρνες με αυτόν το συμβολικό τρόπο.—Ιεζ 23:1-49.

Το πιο διαβόητο παράδειγμα πνευματικής πορνείας παρουσιάζεται συμβολικά στην Αποκάλυψη και αφορά μια πόρνη που ιππεύει ένα κατακόκκινο θηρίο και έχει στο μέτωπό της το όνομα «Βαβυλώνα η Μεγάλη, η μητέρα των πορνών και των αηδιαστικών πραγμάτων της γης». Μαζί της «πόρνευσαν οι βασιλιάδες της γης».—Απ 17:1-5· βλέπε ΒΑΒΥΛΩΝΑ Η ΜΕΓΑΛΗ.

ΠΟΡΠΗ

Διακοσμητική μεταλλική αγκράφα με καρφίδα ή γλωσσίδιο μέσω των οποίων μπορεί να στερεωθεί στα ρούχα. Κατά την αρχαιότητα, πόρπες φορούσαν και οι άντρες και οι γυναίκες, Έλληνες και Ρωμαίοι. Η ρωμαϊκή πόρπη (fibula) αποτελούνταν σε κάποιες περιπτώσεις από ένα καμπυλωτό μεταλλικό εξάρτημα, στο ένα άκρο του οποίου υπήρχε άγκιστρο και στο άλλο καρφίδα, όπως είναι οι παραμάνες. Οι πόρπες, που δεν είχαν μόνο διακοσμητικό αλλά και χρηστικό ρόλο, χρησιμοποιούνταν για να ενώνουν τις δύο άκρες του πέπλου ή του μανδύα. Οι πόρπες της αρχαιότητας ήταν φτιαγμένες από μπρούντζο, σίδερο, χρυσάφι ή ασήμι. Η χρήση τους στην αρχαία Παλαιστίνη πιστοποιείται από αρχαιολογικά ευρήματα, όπως είναι οι τοξωτές πόρπες που έχουν ανακαλυφτεί στο Τελλ εν-Νάσμπε.

Όταν δόθηκε στους Ισραηλίτες το προνόμιο να συνεισφέρουν για την κατασκευή της σκηνής της μαρτυρίας, άντρες και γυναίκες έφεραν διάφορα στολίδια, μεταξύ των οποίων και «πόρπες» ή «αγκράφες». (Εξ 35:21, 22, υποσ.) Αυτές οι πόρπες ήταν προφανώς στολίδια εν είδει άγκιστρου, δεδομένου ότι η εβραϊκή λέξη (χαχ) που χρησιμοποιείται για αυτές αποδίδεται αλλού «άγκιστρο». (2Βα 19:28) Ωστόσο, οι Γραφές δεν περιγράφουν πώς ήταν αυτές οι πόρπες.—Βλέπε ΣΤΟΛΙΔΙΑ.

ΠΟΡΤΑ

Η «είσοδος» (εβρ., πέθαχ· Γε 19:11) δωματίου, σπιτιού ή άλλου κτίσματος η οποία αποτελείται από: (1) το «ανώφλι της πόρτας» (εβρ., μασκώφ· Εξ 12:7), ή αλλιώς υπέρθυρο, δηλαδή μια οριζόντια ξύλινη ή πέτρινη δοκό που ενώνει το πάνω μέρος του θυρώματος και σηκώνει το βάρος της τοιχοποιίας πάνω από την πόρτα, (2) τους δύο κατακόρυφους «παραστάτες» (εβρ., μεζουζόθ· Εξ 12:7, υποσ.), εκατέρωθεν της πόρτας, πάνω στους οποίους εδράζεται το υπέρθυρο, (3) αυτή καθαυτή την πόρτα (εβρ. κείμενο, ντέλεθ· ελλ. κείμενο, θύρα) και (4) το «κατώφλι» (εβρ., σαφ [Κρ 19:27]) που βρίσκεται κάτω από την πόρτα.

Οι Ισραηλίτες τίναξαν υπάκουα πάνω στο ανώφλι και στους παραστάτες των εισόδων των σπιτιών τους στην Αίγυπτο το αίμα της πασχαλινής θυσίας, ως σημείο για να προσπεράσει ο άγγελος του Θεού τα σπίτια αυτά και να μην αφανίσει το πρωτότοκό τους. (Εξ 12:7, 22, 23) Σύμφωνα με το Νόμο, αν κάποιος δούλος (ή δούλη) επιθυμούσε να παραμείνει μόνιμα στην υπηρεσία του κυρίου του, τότε ο κύριος έστηνε το δούλο στην πόρτα ή στον παραστάτη και του τρυπούσε το αφτί με ένα σουβλί. (Εξ 21:5, 6· Δευ 15:16, 17) Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται παραστάτης (μεζουζάχ) κατέληξε να προσδιορίζει μια μικρή θήκη, το λεγόμενο μεζουζάχ. Η θήκη αυτή, την οποία οι Ορθόδοξοι Ιουδαίοι καρφώνουν στον παραστάτη της πόρτας τους, περιέχει μια περγαμηνή με τα λόγια των εδαφίων Δευτερονόμιο 6:4-9· 11:13-21.—Βλέπε ΜΕΖΟΥΖΑΧ.

Συνήθως, η πόρτα ήταν ξύλινη. Πολλές πόρτες στρέφονταν σε στρόφιγγες που ήταν στερεωμένες σε υποδοχές στο ανώφλι και στο κατώφλι. (Παρ 26:14) Αυτές οι στρόφιγγες ήταν συχνά ξύλινες, αλλά οι Αιγύπτιοι, σε κάποιες περιπτώσεις, τοποθετούσαν στο πάνω και στο κάτω άκρο της πόρτας μεταλλικούς μεντεσέδες με προεξοχές που στερεώνονταν σε υποδοχές, οπότε οι συγκεκριμένες πόρτες γύριζαν ανάλογα. Οι υποδοχές για τις πόρτες του ναού που ανήγειρε ο Σολομών ήταν από χρυσάφι.—1Βα 7:48, 50.

Οι πόρτες των συνηθισμένων σπιτιών ήταν μικρές και όχι περίτεχνες. Η είσοδος του ναού του Σολομώντα, όμως, αποτελούνταν από δύο δίφυλλες πόρτες φτιαγμένες από ξύλο αρκεύθου, ενώ οι δύο πόρτες που οδηγούσαν στα Άγια των Αγίων ήταν από ξύλο ελαιώδους δέντρου. Όλες διέθεταν λαξευτές παραστάσεις με χερουβείμ, φοίνικες και άνθη και ήταν επικαλυμμένες με χρυσάφι. (1Βα 6:31-35) Μεγάλες πόρτες που είχαν πτυσσόμενα μέρη ή φύλλα χρησιμοποιούνταν και αλλού. Για παράδειγμα, ο Ιεχωβά φρόντισε να ανοιχτούν για τον Βασιλιά Κύρο οι χάλκινες «δίφυλλες πόρτες» της Βαβυλώνας.—Ησ 45:1, 2.

Για το κατώφλι χρησιμοποιούσαν συνήθως ξύλο ή πέτρα. Εντούτοις, τα κατώφλια στον «οίκο του Ιεχωβά» που ανήγειρε ο Σολομών ήταν επικαλυμμένα με χρυσάφι.—2Χρ 3:1, 7.

Οι πόρτες των σπιτιών ή οι πύλες ασφαλίζονταν ενίοτε με αμπάρες ή οριζόντιες δοκούς από ξύλο ή σίδερο (Ησ 45:2· Δευ 3:5· 2Χρ 8:5· 14:7), οι οποίες ήταν συνήθως τοποθετημένες με τέτοιον τρόπο ώστε να μπορούν να μπαίνουν μέσα σε υποδοχές στους παραστάτες της πύλης ή της πόρτας. Μερικές φορές, οι πύλες των πόλεων είχαν και αμπάρες και σύρτες. (Νε 3:3) Ο σύρτης μπορεί να ήταν ράβδος ή κοντάρι που έμπαινε σε υποδοχή στο κατώφλι από την εσωτερική πλευρά της πύλης. Κάποιες πύλες στις πόλεις είχαν κλειδαριές (Δευ 33:25), όπως είχαν και οι πόρτες των σπιτιών.—2Σα 13:17, 18· Λου 11:7· βλέπε ΚΛΕΙΔΑΡΙΑ· ΠΥΛΗ.

Τα μεταλλικά ρόπτρα ήταν γνωστά σε κάποιον βαθμό, αλλά η Αγία Γραφή δεν αναφέρει συγκεκριμένα αν τα χρησιμοποιούσαν οι Εβραίοι. Για να ειδοποιήσει κάποιος τους ενοίκους, έπρεπε να χτυπήσει την πόρτα του σπιτιού ή της εισόδου.—Ασμ 5:2· Πρ 12:13.

Μεταφορική Χρήση. Ο Ιησούς Χριστός μάς παρότρυνε να δείχνουμε επιμονή, λέγοντας: «Εξακολουθήστε να χτυπάτε και θα σας ανοιχτεί». (Ματ 7:7) Στο εδάφιο Αποκάλυψη 3:20, ο Χριστός δηλώνει ότι “στέκεται στην πόρτα και χτυπάει”, και διαβεβαιώνει ότι όποιος του ανοίξει την πόρτα και τον δεχτεί θα απολαύσει πνευματική συναναστροφή και οφέλη.

Σε περίπτωση που η Σουλαμίτισσα ήταν ασταθής ως προς την αγάπη και την αρετή, σαν πόρτα που στρέφεται στις στρόφιγγές της, οι αδελφοί της ήταν αποφασισμένοι να “τη σφαλίσουν με κέδρινη σανίδα”, αμπαρώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την «πόρτα» και εμποδίζοντάς την να ανοίξει σε οποιοδήποτε κακό άτομο.—Ασμ 8:8, 9.

Ο Λευιάθαν, με το διπλό σαγόνι του, παρουσιάζεται να έχει «πόρτες» στο πρόσωπό του. (Ιωβ 41:1, 13, 14) Ο συναθροιστής παρατήρησε ότι για τον ηλικιωμένο “οι πόρτες στο δρόμο έχουν κλείσει”, θέλοντας πιθανώς να δείξει ότι οι δύο πόρτες του στόματος δεν ανοίγουν πια τόσο πολύ, αν όχι καθόλου, για να εκφράσουν αυτό που βρίσκεται μέσα στο «σπίτι» του σώματος.—Εκ 12:1, 4.

Ο Ιησούς Χριστός είπε ότι πρέπει να κάνει κάποιος σθεναρό αγώνα για να σωθεί και “να μπει από τη στενή πόρτα”. (Λου 13:23, 24· Φλπ 3:13, 14· παράβαλε Ματ 7:13, 14.) Σε κάποια άλλη περίπτωση παρομοίασε τον εαυτό του με την πόρτα μιας συμβολικής μάντρας προβάτων, εφόσον εκείνος είναι το σωστό είδος ποιμένα που οδηγεί το δικό του «μικρό ποίμνιο» σε μια σχέση με τον Ιεχωβά βάσει της νέας διαθήκης η οποία σφραγίστηκε με το ίδιο το αίμα του Ιησού. (Λου 12:32· Ιωα 10:7-11) Το ότι ο Ιησούς παρομοιάζει τον εαυτό του με μια τέτοια πόρτα εναρμονίζεται με το γεγονός ότι μέσω αυτού, χάρη στη λυτρωτική θυσία του, τα προβατοειδή άτομα μπορούν να πλησιάσουν τον Θεό, να σωθούν και να αποκτήσουν ζωή.—Ιωα 14:6.

Ο Ιεχωβά ήταν εκείνος ο οποίος άνοιξε στα έθνη «την πόρτα για την πίστη». (Πρ 14:27) Ο Παύλος παρέμεινε στην Έφεσο για κάποιο διάστημα επειδή εκεί του είχε ανοιχτεί «μεγάλη πόρτα που οδηγεί σε δραστηριότητα» σε σχέση με τη διακήρυξη των καλών νέων.—1Κο 16:8, 9· Πρ 19:1-20· παράβαλε 2Κο 2:12, 13· Κολ 4:3, 4.

Ο Ιωάννης είδε σε όραμα «μια ανοιγμένη πόρτα στον ουρανό» η οποία του επέτρεψε να δει μελλοντικά πράγματα και να εισέλθει, όπως θα λέγαμε, στην παρουσία του Ιεχωβά.—Απ 4:1-3.

ΠΟΡΦΥΡΑ, ΠΟΡΦΥΡΟ

Βλέπε ΒΑΦΕΣ, ΒΑΦΙΚΗ· ΧΡΩΜΑΤΑ.

ΠΟΡΦΥΡΙΤΗΣ

Είδος πέτρας η οποία έχει συνήθως βαθυκόκκινο, πορφυρό ή, μερικές φορές, πράσινο χρώμα και περιέχει κρυστάλλους αστρίου. Στις ημέρες του Βασιλιά Ασσουήρη, χρησιμοποιήθηκε μαζί με μάρμαρο και μαργαριτάρια για το στρώσιμο του δαπέδου του περσικού ανακτόρου στα Σούσα.—Εσθ 1:6.

ΠΟΤΑΜΟΣ

Η εβραϊκή λέξη ναχάρ αναφέρεται στον ποταμό, δηλαδή μια αρκετά μεγάλη υδάτινη μάζα που ρέει σχεδόν μονίμως σε μια φυσική κοίτη. Αντίθετα, ένα ουάντι, δηλαδή η κοίτη ενός χειμάρρου (εβρ., νάχαλ), είναι συχνά ξερό, αλλά μερικές φορές κατεβάζει ένα ορμητικό ρεύμα νερού. Μεταξύ των κυριότερων ποταμών που αναφέρονται στην Αγία Γραφή είναι ο Χιδδέκελ (Τίγρης), ο Ευφράτης, ο Ιορδάνης, ο Αβανά και ο Φαρφάρ. (Γε 2:14· 2Βα 5:10, 12) Ο Νείλος, μολονότι δεν προσδιορίζεται με αυτό το όνομα, αναφέρεται ως γε’όρ (μερικές φορές ως γε’ώρ), λέξη που θεωρείται ότι υποδηλώνει επίσης ένα ρεύμα ή κανάλι (Ησ 33:21) ή μια υδροφόρα σήραγγα ή στοά. (Ιωβ 28:10) Τα συμφραζόμενα καταδεικνύουν πότε οι λέξεις γε’όρ ή γε’ώρ αναφέρονται στον Νείλο, γι’ αυτό και σε μεταφράσεις της Αγίας Γραφής εμφανίζεται το όνομα Νείλος.—Γε 41:17, 18.

“Ο ποταμός της Αιγύπτου” (Γε 15:18) ίσως ταυτίζεται με «την κοιλάδα του χειμάρρου της Αιγύπτου».—Αρ 34:5· βλέπε ΣΙΧΩΡ.

Συχνά, ο Ευφράτης αποκαλείται απλώς “ο Ποταμός”. (Ιη 24:2, 3· Εσδ 8:36· Ησ 7:20· 27:12· Μιχ 7:12) Όντας ο μεγαλύτερος και σπουδαιότερος ποταμός της νοτιοδυτικής Ασίας, ο Ευφράτης ήταν “ο μεγάλος ποταμός” για τους Εβραίους. (Γε 15:18) Γι’ αυτό, όταν γινόταν λόγος για «τον Ποταμό», ήταν σαφές ποιος ποταμός εννοούνταν.

Με τη βοήθεια του Ιεχωβά, ο Βασιλιάς Δαβίδ κατάφερε να επεκτείνει τα όρια της Υποσχεμένης Γης μέχρι τον Ευφράτη. (1Χρ 18:3-8) Σχετικά με το γιο του τον Σολομώντα, ειπώθηκε: «Θα έχει υπηκόους από θάλασσα σε θάλασσα και από τον Ποταμό [Ευφράτη] ως τα πέρατα της γης». (Ψλ 72:8) Αυτά τα λόγια επαναλαμβάνονται στην προφητεία του Ζαχαρία και υποδεικνύουν την παγγήινη διακυβέρνηση του Μεσσία.—Ζαχ 9:9, 10· παράβαλε Δα 2:44· Ματ 21:4, 5.

Ο πρώτος ποταμός που αναφέρεται στην Αγία Γραφή είναι αυτός ο οποίος πήγαζε προφανώς από την Εδέμ και πότιζε τον κήπο που προμήθευσε ο Ιεχωβά ως κατοικία στον Αδάμ και στην Εύα. Αυτός ο ποταμός χωριζόταν σε τέσσερα παρακλάδια, τα οποία με τη σειρά τους σχημάτιζαν τους ποταμούς Φισών, Γιών, Χιδδέκελ και Ευφράτη. Οι περιοχές (Αβιλά, Χους και Ασσυρία) που αναφέρονται σε συνάρτηση με αυτούς τους τέσσερις ποταμούς υπήρχαν στη μετακατακλυσμιαία περίοδο. (Γε 2:10-14) Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο συγγραφέας της αφήγησης, ο Μωυσής, χρησιμοποίησε όρους που ήταν γνωστοί στις ημέρες του για να υποδείξει την τοποθεσία του κήπου της Εδέμ. Γι’ αυτόν το λόγο δεν μπορεί να είναι κανείς βέβαιος αν τα όσα λέγονται για το ρου του Φισών, του Γιών και του Χιδδέκελ αφορούν τη μετακατακλυσμιαία ή την προκατακλυσμιαία περίοδο. Αν η περιγραφή αναφέρεται στην εποχή πριν από τον Κατακλυσμό, ο ίδιος ο Κατακλυσμός μπορεί να συνέτεινε στην εκτροπή του ρου αυτών των ποταμών. Αν αναφέρεται στη μετακατακλυσμιαία περίοδο, άλλα φυσικά φαινόμενα, όπως σεισμοί, μπορεί έκτοτε να άλλαξαν το ρου των ποταμών, εμποδίζοντας τον προσδιορισμό κάποιων από αυτούς.

Μεταφορική Χρήση. Οι ποταμοί αναχαίτιζαν την προέλαση των εχθρικών δυνάμεων και έπαιζαν ζωτικό ρόλο στην άμυνα ορισμένων πόλεων, όπως της Βαβυλώνας. Ωστόσο, η Ιερουσαλήμ δεν είχε κάποιον ποταμό ως φυσικό αμυντικό μέσο. Εντούτοις, ο Ιεχωβά Θεός χαρακτηρίστηκε ως πηγή ενός ισχυρού ποταμού προστασίας για εκείνη την πόλη. Οι εχθροί που μπορεί να έρχονταν εναντίον της Ιερουσαλήμ σαν επιτιθέμενος στόλος από γαλέρες θα υφίσταντο καταστροφή.—Ησ 33:21, 22· βλέπε ΓΑΛΕΡΑ.

Η καταστροφική πλημμύρα ενός ποταμού χρησιμοποιείται για να συμβολίσει την εισβολή εχθρικών δυνάμεων.—Ησ 8:7.

Το νερό είναι απαραίτητο για τη ζωή, και ο Ιεχωβά αναφέρεται ως η Πηγή του ζωντανού νερού. (Ιερ 2:13) Αλλά οι αποστάτες Ισραηλίτες έστρεφαν την προσοχή τους στην Αίγυπτο και στην Ασσυρία. Γι’ αυτό, ο Ιεχωβά, μέσω του Ιερεμία του προφήτη του, είπε: «Γιατί να ενδιαφέρεσαι για την οδό της Αιγύπτου προκειμένου να πιεις τα νερά του Σιχώρ; Και γιατί να ενδιαφέρεσαι για την οδό της Ασσυρίας προκειμένου να πιεις τα νερά του Ποταμού; . . . Γνώρισε, λοιπόν, και δες πως το ότι εγκατέλειψες τον Ιεχωβά τον Θεό σου είναι κάτι κακό και πικρό». (Ιερ 2:18, 19) Προφανώς, και στα εδάφια Αποκάλυψη 8:10 και 16:4 εννοούνται τα νερά που απορρέουν από ανθρώπινες πηγές στα οποία αποβλέπουν διάφοροι για τη διατήρηση της ζωής τους.

Σχετικά με τον «ποταμό νερού ζωής» (Απ 22:1), βλέπε ΖΩΗ (Ποταμός Νερού Ζωής).

ΠΟΤΑΜΟΣ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ

Ο Ιεχωβά υποσχέθηκε ότι θα έδινε στο σπέρμα του Αβραάμ τη γη «από τον ποταμό της Αιγύπτου» μέχρι τον ποταμό Ευφράτη. (Γε 15:18) Οι σχολιαστές πιστεύουν γενικά ότι “ο ποταμός της Αιγύπτου” αναφέρεται στην «κοιλάδα του χειμάρρου της Αιγύπτου», που ταυτίζεται τώρα με το Ουάντι ελ-Αρίς το οποίο ξεκινάει από τη Χερσόνησο του Σινά και εκβάλλει στη Μεσόγειο Θάλασσα περίπου 150 χλμ. Α του Πορτ Σάιντ. (Βλέπε ΑΙΓΥΠΤΟΥ, ΚΟΙΛΑΔΑ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ.) Στο εδάφιο 1 Χρονικών 13:5 ορισμένες μεταφράσεις χρησιμοποιούν τη φράση «ποταμό [σιχώρ] της Αιγύπτου» (La, AT, ΜΝΚ, ΛΧ), κάτι που επίσης μπορεί να αναφέρεται στο Ουάντι ελ-Αρίς. Ωστόσο, μια άλλη πιθανή εκδοχή είναι να αναφέρονται και τα δύο εδάφια σε μια διακλάδωση του Νείλου.—Βλέπε ΣΙΧΩΡ.

ΠΟΤΗΡΙ

Βλέπε ΣΚΕΥΗ.

ΠΟΤΙΟΛΟΙ

(Ποτίολοι).

Σημαντικό λιμάνι του πρώτου αιώνα Κ.Χ. στα ΝΑ της Ρώμης. Ο Παύλος έφτασε στους Ποτιόλους όταν πήγαινε στη Ρώμη για να παρουσιαστεί ενώπιον του Καίσαρα, γύρω στο 59 Κ.Χ. (Πρ 28:13) Με τη βοήθεια ενός νότιου ανέμου, το πλοίο του έφτασε «τη δεύτερη ημέρα» στους Ποτιόλους από το Ρήγιο, ένα μέρος που βρίσκεται περίπου 320 χλμ. προς τα ΝΝΑ.

Οι Χριστιανοί αδελφοί στους Ποτιόλους ικέτευσαν τον Παύλο και εκείνους που τον συνόδευαν να περάσουν μια εβδομάδα μαζί τους. (Πρ 28:14) Αυτό αποτελεί ένδειξη του ότι ο Παύλος, αν και κρατούμενος, είχε κάποια ελευθερία. Νωρίτερα, ενόσω ήταν υπό κράτηση στην Καισάρεια και στη Σιδώνα, ο Παύλος είχε επωφεληθεί παρόμοια από την περιορισμένη ελευθερία του.—Πρ 24:23· 27:3.

Οι Ποτίολοι ταυτίζονται γενικά με το σημερινό Ποτσουόλι στον ομώνυμο κόλπο, περίπου 10 χλμ. ΔΝΔ της Νάπολης. Υπάρχουν ακόμη εκεί εκτεταμένα ερείπια ενός αρχαίου μόλου. Ο Ιώσηπος αναφέρει την τοποθεσία αυτή με το αρχαιότερο όνομά της, Δικαιάρχεια, και λέει ότι εκεί υπήρχε μια Ιουδαϊκή αποικία.—Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΖ΄, 328 (xii, 1).

ΠΟΤΙΦΕΡΑ

(Ποτιφερά) [αιγυπτιακής προέλευσης· σημαίνει «Αυτός τον Οποίο Έχει Δώσει ο Ρα»].

Ο πεθερός του Ιωσήφ, του οποίου η κόρη, η Ασενέθ, γέννησε τον Μανασσή και τον Εφραΐμ. (Γε 41:45, 50· 46:20) Ο Ποτιφερά ήταν ο ιερέας—πιθανώς του Ρα, του θεού του ήλιου—που ιερουργούσε στην Ων, η οποία ήταν κέντρο ηλιολατρίας στην Αίγυπτο. Στο Μουσείο του Καΐρου εκτίθεται μια επιτύμβια στήλη, εύρημα του 1935, η οποία περιέχει το όνομα «Πουτιφάρ».—Χρονικά της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας της Αιγύπτου (Annales du service des antiquités de l’Égypte), Κάιρο, 1939, Τόμ. 39, σ. 273-276.