ανάλογα με τη θυσία που προσφερόταν.—Λευ 4:7, 18, 25, 30, 34· 16:18.

Ο Ιεχωβά είπε ότι οι αμαρτίες του Ιούδα ήταν χαραγμένες «στα κέρατα των θυσιαστηρίων τους» (Ιερ 17:1), πράγμα που καθιστούσε τα θυσιαστήρια ακάθαρτα και τις θυσίες τους μη αποδεκτές. Επίσης, στο εδάφιο Αμώς 3:14 ο Ιεχωβά δηλώνει το σκοπό που είχε να βεβηλώσει τα θυσιαστήρια που χρησιμοποιούνταν για τη μοσχολατρία στη Βαιθήλ με το να κόψει τα κέρατά τους.

Η δήλωση του εδαφίου Έξοδος 21:14 ίσως σημαίνει ότι ακόμη και ένας ιερέας έπρεπε να εκτελείται για φόνο ή ότι κανένας εκούσιος δολοφόνος δεν θα ήταν προστατευμένος αν πιανόταν από τα κέρατα του θυσιαστηρίου.—Παράβαλε 1Βα 2:28-34.

Τα θυσιαστήρια που είδαν σε όραμα ο Ιεζεκιήλ και ο Ιωάννης είχαν κέρατα.—Ιεζ 43:15· Απ 9:13, 14.

Μεταφορική Χρήση. Το κέρατο ενός ζώου (εβρ. κείμενο, κέρεν· ελλ. κείμενο, κέρας) είναι φοβερό όπλο, και στην Αγία Γραφή χρησιμοποιήθηκε συχνά με μεταφορική έννοια, ιδιαίτερα στις Εβραϊκές Γραφές. Οι άρχοντες και όσοι αποτελούν τις άρχουσες δυναστείες—δίκαιοι και πονηροί—συμβολίζονται με κέρατα, ενώ η πραγματοποίηση των κατακτήσεών τους παρομοιάζεται με κεράτισμα.—Δευ 33:17· Δα 7:24· 8:2-10, 20-24· Ζαχ 1:18-21· Λου 1:69-71· Απ 13:1, 11· 17:3, 12· βλέπε ΘΗΡΙΑ, ΣΥΜΒΟΛΙΚΑ.

Προκειμένου να διαβεβαιώσει το λαό του για τη νίκη, ο Ιεχωβά είπε σε μια περίπτωση ότι θα “μετέτρεπε το κέρας της κόρης της Σιών σε σίδερο”. (Μιχ 4:13) Ενώ ο Ιεχωβά ύψωσε το κέρας του λαού του, δηλαδή το έκανε να εξυψωθεί, οι πονηροί προειδοποιούνται να μη σηκώνουν το κέρας τους με αλαζονεία, διότι τα κέρατα των πονηρών θα κοπούν. (1Σα 2:10· Ψλ 75:4, 5, 10· 89:17· Αμ 6:12-14) Νιώθοντας τελείως εγκαταλειμμένος, ο Ιώβ εκφράζει τη θλίψη του ως εξής: «Βύθισα το κέρας μου στο χώμα».—Ιωβ 16:15.

Η λέξη «κέρας» μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης για να περιγράψει αντικείμενα σε σχήμα κέρατος. Τα «κέρατα από ελεφαντόδοντο» του εδαφίου Ιεζεκιήλ 27:15 αναφέρονται κατά πάσα πιθανότητα σε χαυλιόδοντες ελέφαντα. Στο εδάφιο Ησαΐας 5:1, η εβραϊκή φράση «ένα κέρας, ο γιος του λαδιού [ή του πάχους]» σημαίνει προφανώς «μια εύφορη λοφοπλαγιά», καθώς η λέξη «κέρας» χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την ανηφορική πλαγιά ενός λόφου.—ΜΝΚ, υποσ.

ΚΕΡΕΝ-ΑΠΠΟΥΧ

(Κερέν-αππούχ) [πιθανώς, Κέρας της Μαύρης Βαφής (Ματιών) [δηλαδή σκεύος για μακιγιάζ]].

Η τρίτη και μικρότερη από τις κόρες που απέκτησε ο Ιώβ όταν η μεγάλη δοκιμασία και τα παθήματά του τερματίστηκαν και ευλογήθηκε από τον Ιεχωβά. (Ιωβ 42:12-14) Το όνομα πιθανόν να υποδηλώνει ότι η Κερέν-αππούχ είχε όμορφα μάτια ή πιθανόν να αναφέρεται στην εξαιρετική ομορφιά της γενικά, καθώς «δεν βρίσκονταν σε όλο τον τόπο ωραιότερες γυναίκες από τις κόρες του Ιώβ». (Ιωβ 42:15) Από το αντιμόνιο, μια υποκύανη μεταλλική ουσία, παράγεται ένα λαμπερό μαύρο χρώμα το οποίο χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες της Ανατολής κατά τους Βιβλικούς χρόνους για να βάφουν τις βλεφαρίδες τους, πιθανώς δε και τα φρύδια τους, ή για να τονίζουν το περίγραμμα των βλεφάρων τους, ώστε να δείχνουν τα μάτια τους μεγάλα και λαμπερά.—Βλέπε 2Βα 9:30· Ιερ 4:30.

ΚΕΡΙ

Οι Βιβλικές αναφορές στο κερί αφορούν προφανώς το κερί της μέλισσας, μια σκουροκίτρινη ουσία που χρησιμοποιούν οι μέλισσες για να σχηματίζουν τα τοιχώματα των κελιών της κηρήθρας, όπου εναποθέτουν μέλι ή προνύμφες. Το κερί παράγεται από τις εργάτριες μέλισσες οι οποίες, αφού καταναλώσουν μεγάλες ποσότητες μελιού, κατασκευάζουν κερί σε ειδικούς αδένες της κοιλιάς τους. Το κερί εκκρίνεται από μικροσκοπικούς πόρους και σχηματίζει μικρά λευκά λέπια στο εξωτερικό της κοιλιάς των μελισσών. Στη συνέχεια, η μέλισσα μεταφέρει τα λέπια του κεριού στο στόμα της, όπου τα μασάει προτού τα χρησιμοποιήσει στην κατασκευή της κηρήθρας. Η μέλισσα μπορεί να ρυθμίζει την παραγωγή κεριού, δηλαδή φτιάχνει κερί μόνο όταν υπάρχει ανάγκη για κάποια ποσότητα.—Βλέπε ΜΕΛΙΣΣΑ.

Το κερί διαχωρίζεται εύκολα από το μέλι όταν λιώνει σε ζεστό νερό. Τότε το κερί ανεβαίνει στην επιφάνεια, από όπου και μπορεί να αφαιρεθεί. Το λιώσιμο του κεριού χρησιμοποιείται σε ποιητικές Βιβλικές μεταφορές για να εκφράσει τη στενοχώρια της καρδιάς (Ψλ 22:14), τη διάλυση βουνών και κοιλάδων (Ψλ 97:5· Μιχ 1:4), καθώς και την καταστροφή των εχθρών του Θεού, σχετικά με τους οποίους ο ψαλμωδός αναφώνησε: «Όπως λιώνει το κερί από τη φωτιά, έτσι ας αφανιστούν οι πονηροί μπροστά από τον Θεό».—Ψλ 68:1, 2.

ΚΕΡΙΩΘ

(Κεριώθ) [Πόλεις].

Τοποθεσία που αναφέρεται σε δύο προφητείες κατά του Μωάβ. (Ιερ 48:24· Αμ 2:2) Η σημασία του ονόματος θα μπορούσε να υποδηλώνει ότι η πόλη αυτή αποτελούνταν από διάφορες μικρότερες πόλεις. Η ακριβής θέση της Κεριώθ δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα. Η τρέχουσα άποψη μερικών λογίων είναι ότι πρόκειται για τη Σαλίγια, μια τοποθεσία που βρίσκεται περίπου 16 χλμ. ΑΝΑ της Διβών και Β του Αρνών. Άλλοι πιστεύουν ότι η Κεριώθ ταυτίζεται πιθανώς με την Αρ, Ν του Αρνών. Αυτή η άποψη φαίνεται να υποστηρίζεται κάπως από το γεγονός ότι η Αρ και η Κεριώθ, παρότι παρουσιάζονται ως κύριες πόλεις (παράβαλε Αμ 2:1-3· Δευ 2:9, 18), δεν εμφανίζονται μαζί στις περιπτώσεις όπου αναφέρονται διάφορες πόλεις του Μωάβ.—Παράβαλε Ησ 15 και 16· Ιερ 48.

Η Μωαβιτική Λίθος, αν και δεν παρέχει καμιά ένδειξη για το πού βρισκόταν η Κεριώθ, υποδεικνύει ότι υπήρχε εκεί ένα ιερό του θεού Χεμώς.

ΚΕΡΙΩΘ-ΕΣΡΩΝ

(Κεριώθ-εσρών) [Πόλεις του Εσρών].

Άλλη ονομασία της Ασώρ (Αρ. 3), μιας κωμόπολης του Ιούδα η οποία κατά την τρέχουσα άποψη ορισμένων ταυτίζεται με το Χίρμπετ ελ-Καριατέιν (Τελ Κεριγιότ), περίπου 20 χλμ. Ν της Χεβρών.—Ιη 15:25.

ΚΕΣΕΔ

(Κεσέδ).

Ένας από τους οχτώ γιους τους οποίους γέννησε η Μελχά στον Ναχώρ, τον αδελφό του Αβραάμ.—Γε 22:20-22.

ΚΕΣΙΑ

(Κεσιά) [πιθανώς, Κασσία].

Η δεύτερη από τις τρεις κόρες του Ιώβ που γεννήθηκαν μετά τη σοβαρή δοκιμασία του και την επακόλουθη αποκατάσταση και ευλογία του από τον Ιεχωβά. (Ιωβ 42:14) Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «κασσία» χρησιμοποιούνταν ως γυναικείο όνομα, ίσως λόγω του αρώματος της κασσίας, και πιθανόν να δόθηκε σε αυτή την κοπέλα ως ενδεικτικό της ομορφιάς της.—Ιωβ 42:15.

ΚΕΣΙΛ, ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΣ

(Κεσίλ) [εβρ., κεσίλ, «άφρονας»].

Μολονότι αυτή η λέξη χρησιμοποιείται πολλές φορές με τη βασική της έννοια, την έννοια «άφρονας» (παράβαλε Ψλ 49:10· 92:6· Παρ 1:22), τα συμφραζόμενα σε τέσσερις περικοπές (Ιωβ 9:9· 38:31· Αμ 5:8 και Ησ 13:10 [εδώ στον πληθυντικό]) υποδηλώνουν ότι χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει ένα αστρικό σώμα ή σύμπλεγμα.

Αυτός ο όρος θεωρείται γενικά ότι εφαρμόζεται στον Ωρίωνα, έναν πολύ επιβλητικό αστερισμό που φέρει το όνομα κάποιου μυθικού κυνηγού και περιλαμβάνει τα γιγαντιαία άστρα Μπετελγκέζ και Ρίγκελ. Η λατινική Βουλγάτα αποδίδει τη λέξη κεσίλ ως «Ωρίων» στα εδάφια Ιώβ 9:9 και Αμώς 5:8. Οι περισσότερες μεταφράσεις μιμούνται τη λατινική Βουλγάτα θεωρώντας ότι ο όρος κεσίλ αναφέρεται στον Ωρίωνα. Τα αρχαία Ταργκούμ και οι συριακές μεταφράσεις έχουν την απόδοση «γίγαντας», ισοδύναμη της αραβικής ονομασίας του αστερισμού του Ωρίωνα, η οποία είναι γκαμπάρ και σημαίνει «δυνατός» (η αντίστοιχη εβραϊκή λέξη είναι γκιμπώρ).

Ο όρος χρησιμοποιείται στο εδάφιο Αμώς 5:8 στα πλαίσια του ελέγχου που δίνεται στον Ισραήλ επειδή δεν αναζητάει τον αληθινό Θεό, τον Ιεχωβά, τον Δημιουργό των ουράνιων αστερισμών. Στα εδάφια Ησαΐας 13:9, 10, όπου χρησιμοποιείται ο πληθυντικός κεσιλαιχέμ (οι αστερισμοί Κεσίλ που βρίσκονται σε αυτούς), περιγράφεται «η ημέρα του Ιεχωβά», στην οποία οι υπερήφανοι και υπερόπτες τύραννοι θα υποβιβαστούν και τα ουράνια σώματα θα πάψουν να δίνουν το φως τους.

ΚΕΦΑΛΙ, ΚΕΦΑΛΗ

Το άνω άκρο του ανθρώπινου σώματος, η έδρα του εγκεφάλου και των αισθήσεων της όρασης, της ακοής, της όσφρησης και της γεύσης. Ο ρόλος του κεφαλιού (εβρ. κείμενο, ρο’ς· ελλ. κείμενο, κεφαλή) εξαίρεται στην Αγία Γραφή τόσο με κυριολεκτική όσο και με μεταφορική έννοια.

Συντριβή ή Πλήγμα. Το βιβλίο του Εκκλησιαστή περιέχει μια μεταφορική περιγραφή των συνεπειών που έχουν τα γηρατειά, με κατάληξη το θάνατο. (Εκ 12:1-7) Η “συντριβή της χρυσής κούπας” αναφέρεται στην παύση των λειτουργιών του εγκεφάλου τη στιγμή του θανάτου μέσα στο όμοιο με κούπα κρανίο του κεφαλιού. Ο θάνατος ή η καταστροφή συμβολίζονται από την έκφραση “συντρίβω το κεφάλι”. (Ψλ 68:21· 74:13, 14) Η πρώτη προφητεία της Αγίας Γραφής (Γε 3:15) δηλώνει ότι το “σπέρμα της γυναίκας”, αφού πρώτα πληγεί στη φτέρνα, θα πλήξει το κεφάλι του φιδιού. Σε εκπλήρωση αυτής της προφητείας, άλλες περικοπές δείχνουν ότι το Φίδι, ο Σατανάς ο Διάβολος, θα ριχτεί σε κάποια άβυσσο όπου θα ακινητοποιηθεί για χίλια χρόνια και λίγο αργότερα θα εξαλειφθεί για πάντα στη «λίμνη της φωτιάς», “το δεύτερο θάνατο”.—Απ 20:1-3, 7, 10, 14· 12:9.

“Ύψωση του Κεφαλιού”. Ο Βασιλιάς Δαβίδ, έχοντας λυγίσει από την ταπείνωση και τα βάσανα, απέβλεπε στον Ιεχωβά ως την Ασπίδα του και ως Αυτόν “που θα ύψωνε το κεφάλι του”, καθιστώντας τον ικανό να κρατήσει και πάλι το κεφάλι του ψηλά. (Ψλ 3:3· παράβαλε Λου 21:28.) Σε επαλήθευση της ερμηνείας που έδωσε ο Ιωσήφ για ένα όνειρο, ο Φαραώ «ύψωσε το κεφάλι» του αρχιοινοχόου του επαναφέροντάς τον στο προηγούμενο αξίωμά του. Ωστόσο, ο Φαραώ “ύψωσε το κεφάλι [του αρχιαρτοποιού του] αφαιρώντας το από πάνω του”, δηλαδή θανατώνοντάς τον.—Γε 40:13, 19-22.

Ευλογία, Χρίσμα, Όρκος. Το κεφάλι ήταν το μέλος του σώματος όπου τίθεντο οι ευλογίες. (Γε 48:13-20· 49:26) Η εύνοια, η καθοδήγηση και η σοφία του Θεού παρομοιάζονται με λυχνάρι που λάμπει πάνω από το κεφάλι και με στεφάνι θελκτικότητας στο κεφάλι. (Ιωβ 29:3· Παρ 4:7-9) Το λάδι του χρίσματος χυνόταν πάνω στο κεφάλι. (Λευ 8:12· Ψλ 133:2) Στην Επί του Όρους Ομιλία του, ο Ιησούς συνέστησε να “αλείβει το κεφάλι του” κάποιος όταν νηστεύει, ώστε να είναι περιποιημένος και όχι να κάνει ευσεβοφανή επίδειξη αυταπάρνησης για να αποσπά το δημόσιο έπαινο. (Ματ 6:17, 18) Το άλειμμα του κεφαλιού ενός επισκέπτη με λάδι κατέληξε να είναι ένα από τα ουσιώδη γνωρίσματα της φιλοξενίας. (Λου 7:46) Οι Ιουδαίοι ανέπτυξαν το έθιμο να ορκίζονται στο κεφάλι τους (δηλαδή στη ζωή τους), μια συνήθεια που καταδίκασε ο Ιησούς.—Ματ 5:36, 37· βλέπε ΟΡΚΟΣ.

Συμβολίζει το Άτομο. Το κεφάλι, ως το μέλος που κυβερνάει το σώμα, χρησιμοποιούνταν επίσης ως σύμβολο του ίδιου του ατόμου. Το ότι ο Ιησούς Χριστός δεν είχε «πουθενά να γείρει το κεφάλι του» σήμαινε ότι δεν είχε δική του κατοικία. (Ματ 8:20) Το κεφάλι ενός Ναζηραίου υπόκειτο σε ευχή, και αυτό το πιστοποιούσαν τα μακριά μαλλιά του. (Αρ 6:5, 18-20) Οι αμαρτίες ή τα σφάλματα κάποιου λεγόταν ότι έφταναν πάνω από το κεφάλι του. (Εσδ 9:6· Ψλ 38:4· παράβαλε Δα 1:10.) Ο Δαβίδ έδειξε εκτίμηση για τον έλεγχο που παρέχει ο δίκαιος, αποκαλώντας αυτόν τον έλεγχο λάδι που το κεφάλι του δεν θα ήθελε να αρνηθεί. (Ψλ 141:5) Όταν η κρίση καταφθάνει τον πονηρό, λέγεται ότι του γίνεται ανταπόδοση καθώς το κακό που έκανε ή η τιμωρία του έρχεται πάνω στο κεφάλι του. (Κρ 9:57· 1Σα 25:39· Ιερ 23:19· 30:23· Ιωλ 3:4, 7· Αβδ 15· παράβαλε Νε 4:4.) Το ότι το αίμα κάποιου ήταν πάνω στο κεφάλι του σήμαινε ότι το άτομο που επιδίωκε μια εσφαλμένη πορεία ενέργειας άξια της ποινής του θανάτου ήταν προσωπικά υπεύθυνο για την απώλεια της ζωής του. (2Σα 1:16· 1Βα 2:37· Ιεζ 33:2-4· Πρ 18:6) Το να φερθεί στο κεφάλι ενός ατόμου το αίμα εκείνων που σκότωσε σήμαινε ότι αυτό το άτομο φερνόταν σε κρίση για ενοχή αίματος.—1Βα 2:32, 33.

Κάθε χρόνο, ο αρχιερέας του Ισραήλ ομολογούσε τις αμαρτίες του λαού βάζοντας τα χέρια του πάνω στο κεφάλι του κατσικιού για τον Αζαζήλ (προκειμένου να μεταθέσει τις αμαρτίες στο κατσίκι), ενώ στη συνέχεια το ζώο οδηγούνταν στην έρημο για να πάρει αυτά τα σφάλματα μακριά στη λησμονιά. (Λευ 16:7-10, 21, 22) Όπως δείχνουν άλλες περικοπές, ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός “βάσταξε τις αρρώστιες μας και επιφορτίστηκε τους πόνους μας” και “βάσταξε τις αμαρτίες πολλών”.—Ησ 53:4, 5· Εβρ 9:28· 1Πε 2:24.

Οι ιερείς και άλλοι για λογαριασμό των οποίων γίνονταν ορισμένες θυσίες έθεταν τα χέρια τους πάνω στο κεφάλι του ζώου αναγνωρίζοντας ότι η θυσία ήταν για αυτούς.—Λευ 1:2-4· 8:14· Αρ 8:12.

Εξύψωση, Ταπείνωση και Περιφρόνηση. Σε μερικά έθνη, οι στρατιώτες θάβονταν με τα σπαθιά τους κάτω από το κεφάλι τους, δηλαδή με στρατιωτικές τιμές. (Ιεζ 32:27) Τα “μάτια του σοφού βρίσκονται στο κεφάλι του”, δηλαδή αυτός βλέπει πού πηγαίνει. (Εκ 2:14) Το χώμα ή οι στάχτες στο κεφάλι συμβόλιζαν στενοχώρια, πένθος ή ταπείνωση. (Ιη 7:6· 1Σα 4:12· 2Σα 13:19) Ο ψαλμωδός, αφηγούμενος τις δοκιμασίες και τις δυσκολίες του λαού του Θεού, λέει ότι άνθρωποι είχαν ιππεύσει πάνω από το κεφάλι του Ισραήλ. Προφανώς αναφέρεται στην καθυπόταξη του λαού του Θεού από κοσμικούς ανθρώπους (η εβραϊκή λέξη που χρησιμοποιείται εδώ είναι ’ενώς, «θνητός άνθρωπος») που ήταν ισχυροί, σκληροί και υπερόπτες. (Ψλ 66:12· παράβαλε Ησ 51:23.) Το να γέρνει κάποιος το κεφάλι ήταν ένδειξη ταπεινοφροσύνης ή πένθους (Ησ 58:5) και το να κουνάει το κεφάλι εξέφραζε χλευασμό, περιφρόνηση ή κατάπληξη.—Ψλ 22:7· Ιερ 18:15, 16· Ματ 27:39, 40· Μαρ 15:29, 30.

Καλοσύνη στους Εχθρούς. Η Αγία Γραφή συστήνει να συμπεριφερόμαστε στον εχθρό μας με καλοσύνη, “διότι κάνοντάς το αυτό θα συσσωρεύσουμε πυρωμένα κάρβουνα στο κεφάλι του”. (Ρω 12:20· Παρ 25:21, 22) Αυτή η μεταφορά βασίζεται στην αρχαία μέθοδο τήξης των μεταλλευμάτων κατά την οποία συσσώρευαν κάρβουνα πάνω στο μετάλλευμα, καθώς και κάτω από αυτό. Άρα, η εκδήλωση καλοσύνης μαλακώνει το άτομο και λιώνει τη σκληρότητά του, απομακρύνοντας τις κακές προσμείξεις και φέρνοντας στην επιφάνεια ό,τι καλό έχει μέσα του.

Αρχηγική Θέση. Η λέξη «κεφαλή» αναφερόταν στο ηγετικό μέλος οικογένειας, φυλής, έθνους ή κυβέρνησης. (Κρ 11:8· 1Σα 15:17· 1Βα 8:1· 1Χρ 5:24) Ο όρος «επικεφαλής» χρησιμοποιούνταν με την έννοια της καθοδήγησης. (Μιχ 2:13) Ο ίδιος ο Ισραήλ, αν παρέμενε υπάκουος στον Θεό, επρόκειτο να είναι στο κεφάλι των εθνών, στην κορυφή, με την έννοια ότι το έθνος θα ήταν ελεύθερο και θα ευημερούσε, μέχρι του σημείου να είναι χρεωμένοι σε αυτούς άνθρωποι από άλλα έθνη. (Δευ 28:12, 13) Αν οι Ισραηλίτες ήταν ανυπάκουοι, θα τους δάνειζε ο πάροικος, ο οποίος θα γινόταν κεφάλι σε σχέση με αυτούς.—Δευ 28:43, 44.

Τα εφτά κεφάλια του δράκοντα. Ο «δράκοντας» που φάνηκε στον ουρανό στο όραμα του αποστόλου Ιωάννη είχε εφτά κεφάλια και προσδιορίζεται ως ο Διάβολος. (Απ 12:3, 9) Επιπλέον, το «θηρίο» στη γη, το οποίο λαβαίνει την εξουσία του από το δράκοντα, καθώς επίσης το «κατακόκκινο θηρίο» παρουσιάζονται και τα δύο να έχουν εφτά κεφάλια, και αυτά τα κεφάλια χρησιμοποιούνται σαφώς για να συμβολίσουν παγκόσμιες δυνάμεις. (Απ 13:1· 17:3, 9, 10· παράβαλε Δα 2:32, 37, 38, όπου η δυναστεία του Βασιλιά Ναβουχοδονόσορα αποκαλείται «κεφάλι».) Επομένως, τα εφτά κεφάλια του Δράκοντα που φέρουν διαδήματα υποδηλώνουν προφανώς ότι ο Σατανάς είναι επικεφαλής των εφτά παγκόσμιων δυνάμεων των Βιβλικών προφητειών.—Εφ 6:12· βλέπε ΘΗΡΙΑ, ΣΥΜΒΟΛΙΚΑ.

Κεφαλή της Χριστιανικής Εκκλησίας. Στη Χριστιανική εκκλησία ο Ιησούς Χριστός είναι η Κεφαλή της εκκλησίας, η οποία είναι το «σώμα» του και αποτελείται από 144.000 μέλη. (Εφ 1:22, 23· Κολ 1:18· Απ 14:1) Εφόσον αυτός έχει αθανασία, είναι το εσαεί ζωντανό συνδετικό μέλος του σώματος εκείνων των γεννημένων από το πνεύμα Χριστιανών που υπάρχουν στη γη σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή, παρέχοντάς τους όλα όσα χρειάζονται για να αναπτύσσονται πνευματικά και να λειτουργούν προς δόξα του Θεού. (1Κο 12:27· Εφ 4:15, 16· Κολ 2:18, 19) Όπως ο υλικός ναός είχε μια “πέτρα που είχε μπει ως κεφαλάρι” (Ζαχ 4:7), έτσι και ο Ιησούς είναι το κεφαλάρι ενός πνευματικού ναού (Πρ 4:8-11· 1Πε 2:7) και η κεφαλή κάθε κυβέρνησης και εξουσίας υπό τον Θεό, ο οποίος είναι η Κεφαλή όλων. (Κολ 2:10· 1Κο 11:3) Η Αγία Γραφή παρομοιάζει τη θέση του Χριστού ως κεφαλής της εκκλησίας με τη θέση ενός συζύγου προς τη σύζυγό του, για να εντυπώσει στα αντρόγυνα την κατεύθυνση, την αγάπη και τη φροντίδα που πρέπει να παρέχει ο σύζυγος και την υποταγή που πρέπει να εκδηλώνει η σύζυγος μέσα στη γαμήλια ένωση.—Εφ 5:22-33.

Ο απόστολος Παύλος, βασιζόμενος στην αρχή της πρώτιστης ηγεσίας του Θεού, που είναι η Κεφαλή του Χριστού, και της σχετικής ηγεσίας του άντρα επί της γυναίκας, παραθέτει την αρχή που διέπει τη Χριστιανική εκκλησία, δηλαδή ότι η γυναίκα πρέπει να αναγνωρίζει τη θεϊκά ορισμένη ηγεσία του άντρα φορώντας κάλυμμα του κεφαλιού, «ένα σημείο εξουσίας», πάνω στο κεφάλι της όταν προσεύχεται ή προφητεύει στην εκκλησία.—1Κο 11:3-16· βλέπε ΗΓΕΣΙΑ· ΚΑΛΥΜΜΑ ΚΕΦΑΛΙΟΥ· ΜΑΛΛΙΑ, ΤΡΙΧΩΜΑ.

Άλλες Χρήσεις. Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «κεφάλι» χρησιμοποιείται για τις κορυφές στύλων στη σκηνή της μαρτυρίας, στην αυλή και στο ναό (Εξ 36:37, 38· 38:17· 1Βα 7:16), καθώς επίσης για τις κορυφές βουνών (Γε 8:5), θάμνων ή δέντρων (1Χρ 14:15), την κορυφή μιας σκάλας (Γε 28:12) και την κορυφή ενός σκήπτρου (Εσθ 5:2), για να αναφέρουμε λίγα μόνο παραδείγματα. Εφαρμόζεται επίσης σε αυτό που αποτελεί την αφετηρία ή την αρχή κάποιου πράγματος, λόγου χάρη όσον αφορά ποταμούς και δρόμους («χωριζόταν σε τέσσερα παρακλάδια [κεφάλια]» [Γε 2:10]· «αρχή [κεφάλι] των δύο οδών» [Ιεζ 21:21]), καθώς και στον πρώτο μήνα («αρχή [κεφάλι] των μηνών» [Εξ 12:2]). Οι Ιουδαίοι ονομάζουν την πρωτοχρονιά τους Ρος Χασανά, που σημαίνει κατά κυριολεξία «Κεφαλή του Έτους».—Βλέπε ΣΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΧΕΙΡΟΝΟΜΙΕΣ.

ΚΕΦΑΛΟΔΕΣΜΟΣ

Βλέπε ΚΑΛΥΜΜΑ ΚΕΦΑΛΙΟΥ.

ΚΕΦΑΡ-ΑΜΜΩΝΙ

(Κεφάρ-αμμωνί) [Χωριό των Αμμωνιτών].

Πόλη στην κληρονομιά της φυλής του Βενιαμίν. (Ιη 18:21, 24) Η θέση της δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα. Μερικοί τη συνδέουν με το Χίρμπετ Κεφρ Άνα, μια τοποθεσία όπου σώζονται κάποια ερείπια, περίπου 5 χλμ. ΒΒΑ της Βαιθήλ.

ΚΕΦΙΡΑ

(Κεφιρά) [Χωριό].

Πόλη των Ευαίων (Ιη 9:7, 17) και μία από τις τέσσερις πόλεις που εκπροσώπησαν οι Γαβαωνίτες πρεσβευτές οι οποίοι ισχυρίστηκαν ψευδώς ότι ήταν από μακρινή γη και οι οποίοι, με αυτό το τέχνασμα, κατάφεραν να συνάψουν διαθήκη με τους Ισραηλίτες υπό τον Ιησού του Ναυή. (Ιη 9:3-27) Σήμερα μπορεί κανείς να ταυτίσει εύκολα την Κεφιρά με τα εντυπωσιακά, ακατοίκητα ερείπια στο Χίρμπετ Κεφίρε, 7 χλμ. ΔΝΔ του ελ-Τζιμπ (Γαβαών), στην κορυφή αυτού που ήταν κάποτε μια σειρά από υποστηριζόμενες αναβαθμίδες. Η στρατηγική θέση της Κεφιρά εμπόδιζε την προσέγγιση εχθρικών δυνάμεων στη Γαβαών από τη δύση. Όταν μοιράστηκε η γη, η Κεφιρά περιήλθε στην κληρονομιά του Βενιαμίν (Ιη 18:26), και μετά την εξορία ήταν μια από τις πόλεις που επανακατοικήθηκαν.—Εσδ 2:1, 25· Νε 7:29.

ΚΕΧΡΙ

[εβρ., ντόχαν].

Η εβραϊκή λέξη ντόχαν θεωρείται γενικά ότι αναφέρεται στο κοινό κεχρί (πανικόν το μιλιόμορφον [Panicum miliaceum]), αν όχι και σε άλλα συγγενικά ή παρόμοια αγρωστώδη όπως το σόργο. Το κοινό κεχρί ξεχωρίζει από τα πλατιά φύλλα του και τις τριχωτές, πολύ διακλαδισμένες φόβες του, δηλαδή τους θυσάνους των σπερμάτων του. Οι βλαστοί του αποτελούν κοινή ζωοτροφή, τα δε μικροσκοπικά σπέρματά του, από τα οποία υπάρχουν πολλά σε κάθε φόβη, εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται στη Μέση Ανατολή για την παρασκευή ψωμιού, συνήθως σε συνδυασμό με άλλα δημητριακά. (Ιεζ 4:9) Στο εδάφιο Ησαΐας 28:25, ο εβραϊκός όρος σωράχ μπορεί επίσης να υποδηλώνει το κεχρί.

ΚΗΔΑΡ

(Κηδάρ) [από μια ρίζα που σημαίνει «είμαι σκοτεινός»].

1. Ένας από τους 12 γιους του Ισμαήλ.—Γε 25:13-15· 1Χρ 1:29-31.

2. Αραβική φυλή που καταγόταν από τον Κηδάρ, γιο του Ισμαήλ, και συγκαταλεγόταν στους «γιους της Ανατολής». Η χώρα τους ονομάζεται επίσης Κηδάρ. (Ιερ 2:10· 49:28, 29) Οι Κηδάριοι, νομαδικός και ποιμενικός λαός με κοπάδια από πρόβατα, κατσίκια και καμήλες (Ησ 60:7· Ιερ 49:28, 29), κατοικούσαν προφανώς στη Συροαραβική Έρημο Α της Παλαιστίνης, στο βορειοδυτικό τμήμα της Αραβικής Χερσονήσου. Η φράση «οι οικισμοί στους οποίους κατοικεί ο Κηδάρ» (Ησ 42:11), αν και μπορεί να αναφέρεται σε προσωρινούς καταυλισμούς, από την άλλη μεριά ίσως αφήνει να εννοηθεί ότι ορισμένοι Κηδάριοι είχαν κατά κάποιον τρόπο μόνιμους οικισμούς. Ίσως λόγω της εξέχουσας θέσης που κατείχε ο Κηδάρ μεταξύ των αραβικών φυλών, το όνομα αυτό κατέληξε αργότερα να προσδιορίζει τις φυλές της ερήμου γενικά. Στα Ταργκούμ και στη ραβινική γραμματεία, η ίδια η Αραβία αποκαλείται μερικές φορές Κηδάρ.

Η Σουλαμίτισσα του Άσματος Ασμάτων παρομοίασε τη μελαμψή όψη της με «τις σκηνές του Κηδάρ» (Ασμ 1:5, 6· παράβαλε Ψλ 120:5), οι οποίες ίσως κατασκευάζονταν από μαύρες τρίχες κατσικιών, όπως και οι σκηνές πολλών σημερινών Βεδουίνων. Η προφητεία του Ιεζεκιήλ αναφέρει ότι «οι αρχηγοί της Κηδάρ» και οι Άραβες ήταν έμποροι αρσενικών αρνιών, κριαριών και τράγων για λογαριασμό της εμπορικής πόλης της Τύρου.—Ιεζ 27:21.

Την εποχή της ασσυριακής κυριαρχίας στη Μέση Ανατολή, ο προφήτης Ησαΐας προείπε ότι η δόξα της Κηδάρ θα παρήκμαζε αιφνίδια, καθώς οι κραταιοί τοξότες της θα λιγόστευαν και θα απέμενε μόνο ένα υπόλοιπο από αυτούς. (Ησ 21:16, 17) Οι Κηδάριοι είναι προφανώς οι Κιντρί ή Καντρί των ασσυριακών κειμένων τα οποία περιγράφουν διάφορες πολεμικές εκστρατείες. Ο Ασσύριος Βασιλιάς Ασσουρμπανιπάλ τούς αναφέρει μαζί με τους Αριμπί (Άραβες) και τους Νεβαϊώθ (παράβαλε Ησ 60:7) στην εξιστόρηση μιας εκστρατείας και καυχιέται για τα γαϊδούρια, τις καμήλες και τα πρόβατα που πήρε από αυτούς ως λάφυρα.

Σε μεταγενέστερη περίοδο, ο Ναβουχοδονόσορ, βασιλιάς της Βαβυλώνας, πάταξε την Κηδάρ. (Ιερ 49:28, 29) Η κατάκτηση της βόρειας Αραβίας από αυτόν το μονάρχη αναφέρεται από τον Βαβυλώνιο ιστορικό Βηρωσσό, τα λόγια του οποίου παραθέτει ο Ιώσηπος.—Κατ’ Απίωνος, Α΄, 129, 133 (19).

Μια ασημένια κούπα (θεωρείται ότι είναι του πέμπτου αιώνα Π.Κ.Χ.) που βρέθηκε στο Τελλ ελ-Μασχούτα της Αιγύπτου φέρει την αραμαϊκή επιγραφή: «Καϊνού μπαρ [γιος του] Γκεσέμ [Γησέμ], βασιλιάς της Κηδάρ». Ο συγκεκριμένος Γησέμ πιθανόν να είναι «ο Γησέμ ο Άραβας» που εναντιωνόταν στο έργο της ανοικοδόμησης του τείχους της Ιερουσαλήμ την εποχή του Νεεμία.—Νε 2:19· 6:1, 2, 6.

Τα ασσυριακά κείμενα δείχνουν ότι στο ιερό του Βασιλιά Αζαΐλ της Κηδάρ υπήρχαν ομοιώματα των εξής ψεύτικων θεοτήτων: Αταρσαμάιν (οι Ασσύριοι την ταύτιζαν με την Ιστάρ Ντιλμπάτ), Ντάι, Ναχάι, Ρουλντάιου, Αταρκουρούμα και Αμπιριλού. Ένα χρυσό άστρο στολισμένο με πολύτιμες πέτρες ήταν το σύμβολο της θεάς Αταρσαμάιν. Σύμφωνα με το Βαβυλωνιακό Ταλμούδ (Ταανίτ 5β), ο λαός της Κηδάρ λάτρευε επίσης το νερό.

ΚΗΔΕΙΑ

Βλέπε ΤΑΦΗ, ΤΑΦΟΣ.

ΚΗΠΟΣ

Η λέξη γκαν του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και η λέξη κῆπος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αναφέρονται σε μια καλλιεργημένη, πολλές φορές αρδευόμενη, έκταση γης. Οι κήποι των Βιβλικών χρόνων ήταν συνήθως χώροι περικλεισμένοι με αγκαθωτό φράχτη ή τοίχο φτιαγμένο με πέτρες ή λάσπη, πάνω από τον οποίο μπορεί να υπήρχαν αγκάθια.—Ασμ 4:12.

Μιλώντας γενικά, οι κήποι που αναφέρονται στην Αγία Γραφή διέφεραν πολύ από τους συνηθισμένους κήπους της Δύσης. Πολλοί έμοιαζαν περισσότερο με πάρκα στα οποία υπήρχαν διάφορα είδη καρποφόρων δέντρων, όπως καρυδιές (Εκ 2:5· Αμ 9:14· Ασμ 6:11), καθώς επίσης μυρωδικά και λουλούδια. (Ασμ 6:2) Οι κήποι ποτίζονταν καλά από ρυάκια ή μέσω άρδευσης, και πολλές φορές είχαν ελικοειδή μονοπάτια. Μικρότεροι κήποι μπορεί να καλλιεργούνταν από μεμονωμένες οικογένειες. Ο Βασιλιάς Αχαάβ ισχυρίστηκε ότι ήθελε να πάρει το αμπέλι του Ναβουθέ για να το κάνει λαχανόκηπο.—1Βα 21:2.

Τέτοιοι κήποι που έμοιαζαν με πάρκα βρίσκονταν συνήθως έξω από την πόλη, εκτός αν επρόκειτο για κήπους βασιλιάδων ή πολύ πλουσίων. Ο Κήπος του Βασιλιά, κοντά στο σημείο όπου ο Σεδεκίας και οι άντρες του προσπάθησαν να διαφύγουν από την Ιερουσαλήμ κατά την πολιορκία της από τους Χαλδαίους, βρισκόταν πιθανότατα ακριβώς έξω από το νοτιοανατολικό τείχος της πόλης. (2Βα 25:4· Νε 3:15) Ο Ιώσηπος μιλάει επίσης για έναν τόπο με το όνομα Ητάν, τον οποίο τοποθετεί 13 ως 16 χλμ. έξω από την Ιερουσαλήμ και τον οποίο περιγράφει ως «απολαυστικό και πλούσιο σε πάρκα και τρεχούμενα νερά». Εκεί, όπως ισχυρίζεται, συνήθιζε να πηγαίνει ο Σολομών με το άρμα του. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Η΄, 186 [vii, 3]) Ο κήπος στον οποίο ο Βασιλιάς Ασσουήρης έκανε ένα μεγάλο εφταήμερο συμπόσιο στα Σούσα, το τρίτο έτος της βασιλείας του, πρέπει να ήταν πολύ ευρύχωρος και ωραίος.—Εσθ 1:1-5.

Στη Βαβυλώνα. Οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας ήταν ένα από τα εφτά θαύματα του αρχαίου κόσμου. Ο Βασιλιάς Ναβουχοδονόσορ τούς έχτισε για να ευχαριστήσει τη σύζυγό του, μια πριγκίπισσα της Μηδίας, η οποία καταγόταν από ορεινή περιοχή και, απογοητευμένη από το μονότονο επίπεδο τοπίο της Βαβυλωνίας, νοσταλγούσε τα βουνά της πατρίδας της. Λέγεται ότι ο Ναβουχοδονόσορ έχτισε επάλληλες αψίδες—τη μία ψηλότερα από την άλλη, σαν σκαλοπάτια—και επικάλυψε αυτό το τεχνητό βουνό με αρκετό χώμα ώστε να ευδοκιμήσουν και τα μεγαλύτερα δέντρα. Στην κορυφή του κατασκεύασε έναν υδροταμιευτήρα που τροφοδοτούνταν από τον Ευφράτη με κάποιου είδους ελικοειδή αντλία.

Στην Αίγυπτο. Ενόσω οι Ισραηλίτες βρίσκονταν στην Αίγυπτο, καλλιεργούσαν λαχανόκηπους που φαίνεται πως είχαν μικρότερη έκταση. Το εδάφιο Δευτερονόμιο 11:10 λέει ότι πότιζαν αυτούς τους κήπους με το πόδι, ενδεχομένως είτε με ποδοκίνητους υδροτροχούς είτε διοχετεύοντας τα αρδευτικά νερά μέσω καναλιών, ανοίγοντας και ξανακλείνοντας με τα πόδια τα τοιχώματά τους, τα οποία ήταν από λάσπη, ώστε να ποτίζονται τα διάφορα τμήματα του κήπου.

Γεθσημανή. Ο κήπος της Γεθσημανή στο Όρος των Ελαιών, που βρισκόταν απέναντι από την Ιερουσαλήμ μετά την Κοιλάδα Κιδρόν, ήταν ένα από τα αγαπημένα μέρη του Ιησού Χριστού, όπου μπορούσε να βρει ησυχία μαζί με τους μαθητές του. Σε αυτόν τον κήπο αποσύρθηκε ο Ιησούς με τους μαθητές του αφού έφαγε το τελευταίο του Πάσχα και θέσπισε το Δείπνο του Κυρίου. Εκεί απομακρύνθηκε λίγο από τους μαθητές του και προσευχήθηκε θερμά, διακονούμενος από έναν άγγελο. Ο προδότης Ιούδας, γνωρίζοντας αυτή τη συνήθεια του Ιησού, οδήγησε έναν όχλο στη Γεθσημανή, όπου πρόδωσε τον Ιησού με φιλί.—Ματ 26:36, 46-49· Λου 22:39-48· Ιωα 18:1, 2.

Χώροι Ταφής. Οι κήποι χρησιμοποιούνταν ενίοτε ως χώροι ταφής. Ο Μανασσής και ο γιος του ο Αμών θάφτηκαν στον κήπο του Οζά. (2Βα 21:18, 25, 26) Ο Ιησούς θάφτηκε σε κήπο, σε ένα καινούριο μνημείο. (Ιωα 19:41, 42) Οι Ισραηλίτες απέκτησαν την κακή συνήθεια να θυσιάζουν σε ειδωλολατρικούς θεούς μέσα σε κήπους, καθισμένοι ανάμεσα στους τάφους και τρώγοντας σιχαμερά πράγματα σύμφωνα με τις επιταγές της ψεύτικης θρησκείας, κάτι για το οποίο ο Ιεχωβά διακήρυξε ότι θα απέδιδε κρίση.—Ησ 65:2-5· 66:16, 17.

Ο Κήπος της Εδέμ. Ο πιο φημισμένος κήπος στην ιστορία είναι ο κήπος της Εδέμ. Φαίνεται ότι επρόκειτο για μια περικλεισμένη περιοχή, περιβαλλόμενη, αναμφίβολα, από φυσικά όρια. Ο κήπος αυτός, ο οποίος βρισκόταν «στην Εδέμ, προς τα ανατολικά», είχε μια είσοδο στην ανατολική του πλευρά. Εδώ τοποθετήθηκαν τα χερουβείμ με τη φλογερή λεπίδα ενός σπαθιού, μετά την αμαρτία του Αδάμ, για να εμποδίζουν την πρόσβαση του ανθρώπου στο δέντρο της ζωής, που βρισκόταν στη μέση του κήπου. (Γε 2:8· 3:24) Τον κήπο πότιζε καλά ένας ποταμός που έρρεε από αυτόν και χωριζόταν σε τέσσερα παρακλάδια, τα οποία σχημάτιζαν μεγάλους ποταμούς. Αυτός ο «παράδεισος τέρψης» (Γε 2:8, Dy), που έμοιαζε με πάρκο, περιείχε κάθε δέντρο επιθυμητό στην όραση και καλό για τροφή, καθώς και άλλου είδους βλάστηση, και αποτελούσε το φυσικό περιβάλλον ζώων και πουλιών. Ο Αδάμ έπρεπε να τον καλλιεργεί, να τον συντηρεί και τελικά να τον επεκτείνει σε παγγήινη κλίμακα, εκτελώντας την εντολή του Θεού να “καθυποτάξει” τη γη. Επρόκειτο για αγιαστήριο, τόπο όπου ο Θεός επικοινωνούσε με τον Αδάμ και την Εύα. Ήταν ένα τέλειο σπίτι για αυτούς.—Γε 2:9, 10, 15-18, 21, 22· 1:28· 3:8-19· βλέπε ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ.

Μολονότι η Γραφή δεν αναφέρει πόσο καιρό φύλαγαν τα χερουβείμ το δρόμο προς το δέντρο της ζωής, αυτή η διευθέτηση μπορεί να παρέμεινε σε ισχύ μέχρι τον Κατακλυσμό, 1.656 χρόνια μετά τη δημιουργία του Αδάμ. Χωρίς τη φροντίδα του Αδάμ, ο οποίος εκδιώχθηκε μαζί με την Εύα επειδή, δείχνοντας ανυπακοή, έφαγαν από το απαγορευμένο δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού, ο κήπος πιθανότατα έπεσε σε μαρασμό. Ούτως ή άλλως, πρέπει να αφανίστηκε, το αργότερο, μέσω του Κατακλυσμού.—Βλέπε ΕΔΕΜ Αρ. 1.

Η ομορφιά του κήπου της Εδέμ μνημονεύτηκε αιώνες μετά τον Κατακλυσμό, όταν ο Λωτ κοίταξε όλη την Περιφέρεια του Ιορδάνη και παρατήρησε «ότι ήταν ολόκληρη μια περιοχή με άφθονα νερά . . . σαν τον κήπο του Ιεχωβά». (Γε 13:10) Ο Ιεχωβά κρατούσε τα μάτια του προσηλωμένα στην Υποσχεμένη Γη, διατηρώντας την ως κληρονομιά για τον Ισραήλ. Ο Μωυσής την αντιπαραβάλλει με την Αίγυπτο, όπου οι Ισραηλίτες ήταν αναγκασμένοι να ποτίζουν όπως σε λαχανόκηπο, περιγράφοντας την Υποσχεμένη Γη ως γη που ποτιζόταν από «τη βροχή των ουρανών».—Δευ 11:10-12.

Μεταφορικές Χρήσεις. Προειδοποιώντας τον Ιούδα μέσω του Ιωήλ, ο Ιεχωβά μιλάει για “έναν λαό πολυάριθμο και κραταιό” ο οποίος θα καταστρέψει τον τόπο, μετατρέποντάς τον από όμοιο με «τον κήπο της Εδέμ» σε έρημο. (Ιωλ 2:2, 3) Αντίθετα, όσοι κάνουν το θέλημα του Ιεχωβά και απολαμβάνουν την ευαρέστησή του παρομοιάζονται με καλοποτισμένο κήπο. (Ησ 58:8-11) Αυτή θα ήταν η κατάσταση του λαού με τον οποίο είχε συνάψει διαθήκη ο Ιεχωβά όταν θα αποκαθίστατο από τη βαβυλωνιακή εξορία.—Ησ 51:3, 11· Ιερ 31:10-12.

Στα εδάφια Ιεζεκιήλ 28:12-14 λέγεται για «το βασιλιά της Τύρου» ότι βρισκόταν στον κήπο της Εδέμ και «στο άγιο βουνό του Θεού». Ο βασιλιάς αυτός, στολισμένος με λαμπρή ενδυμασία και περιβεβλημένος με βασιλική μεγαλοπρέπεια, δίπλα στις πλαγιές του Όρους Λίβανος με τους περίφημους κέδρους του, ήταν σαν να βρισκόταν σε κήπο της Εδέμ και σε βουνό του Θεού.

Στο Άσμα Ασμάτων ο αγαπημένος ποιμένας της Σουλαμίτισσας παρομοιάζει τη συντρόφισσά του με κήπο που διαθέτει κάθε είδους τερπνότητα, ομορφιά, ευχαρίστηση και καλούς καρπούς.—Ασμ 4:12-16.

ΚΗΡΗΘΡΑ

Βλέπε ΜΕΛΙ.

ΚΗΡΥΓΜΑ, ΚΗΡΥΚΑΣ

Ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αντιληπτή η Βιβλική έννοια του «κηρύγματος» είναι η εξέταση της σημασίας των πρωτότυπων εβραϊκών και ελληνικών λέξεων. Το ρήμα κηρύσσω του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου σημαίνει βασικά “κάνω προκήρυξη ως κήρυκας, είμαι κήρυκας, εκτελώ το έργο του κήρυκα, ανακηρύσσω κάποιον ως νικητή”. Το παράγωγο ουσιαστικό κῆρυξ σημαίνει “διαλαλητής, δημόσιος αγγελιοφόρος με ρόλο παρόμοιο με αυτόν του πρέσβη, «κράχτης» (ο οποίος κήρυττε και τηρούσε την τάξη στις συνελεύσεις, κτλ.)”. Άλλο παράγωγο ουσιαστικό είναι η λέξη κήρυγμα, που σημαίνει “αυτό που αγγέλλει ο κήρυκας, δημόσια γνωστοποίηση, αναγγελία (νίκης σε αγώνες), κλήση, σύγκληση”. (Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, των Λίντελ και Σκοτ, Εκδόσεις «Ι. Σιδέρης», 1921, Τόμ. 2, σ. 715) Συνεπώς, το ρήμα κηρύσσω δεν μεταδίδει την ιδέα της εκφώνησης ομιλίας σε κλειστή ομάδα μαθητών αλλά, απεναντίας, της ανοιχτής, δημόσιας διακήρυξης. Αυτό φαίνεται παραστατικά από το ότι χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον «ισχυρό άγγελο [που] διαλαλεί [κηρύσσοντα] με δυνατή φωνή: “Ποιος είναι άξιος να ανοίξει το ρόλο και να λύσει τις σφραγίδες του;”»—Απ 5:2· παράβαλε επίσης Ματ 10:27.

Το ρήμα εὐαγγελίζομαι σημαίνει «διακηρύττω καλά νέα». (Ματ 11:5) Συγγενικό είναι το διαγγέλλω, δηλαδή «διακηρύττω εκτεταμένα· δηλώνω» (Λου 9:60· Πρ 21:26· Ρω 9:17), και το καταγγέλλω, δηλαδή «εξαγγέλλω· συζητώ· κάνω δημόσια γνωστό». (1Κο 11:26· Ρω 1:8· Κολ 1:28) Η βασική διαφορά μεταξύ των ρημάτων κηρύσσω και εὐαγγελίζομαι είναι ότι το πρώτο τονίζει τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η διακήρυξη, δηλαδή ότι πρόκειται για δημόσια, εξουσιοδοτημένη εξαγγελία, ενώ το δεύτερο τονίζει το περιεχόμενό της, δηλαδή τη γνωστοποίηση ή μετάδοση του εὐαγγελίου, των καλών νέων.

Το ρήμα κηρύσσω αντιστοιχεί μέχρις ενός σημείου στο ρήμα μπασάρ του εβραϊκού κειμένου, που σημαίνει «φέρνω νέα· αναγγέλλω· εκτελώ χρέη κομιστή νέων». (1Σα 4:17· 2Σα 1:20· 1Χρ 16:23) Το ρήμα μπασάρ, όμως, δεν υποδηλώνει εξίσου έντονα επίσημη ιδιότητα.

Το Κήρυγμα στις Εβραϊκές Γραφές. Ο Νώε είναι το πρώτο άτομο που χαρακτηρίστηκε “κήρυκας” (2Πε 2:5), μολονότι η προγενέστερη προφητεία του Ενώχ ίσως είχε επίσης επιδοθεί μέσω κηρύγματος. (Ιου 14, 15) Το κήρυγμα δικαιοσύνης που έκανε ο Νώε πριν από τον Κατακλυσμό περιλάμβανε προφανώς έκκληση για μετάνοια και προειδοποίηση για επικείμενη καταστροφή, όπως εξάγεται από τη δήλωση του Ιησού ότι οι άνθρωποι «δεν έδωσαν προσοχή». (Ματ 24:38, 39) Άρα, η δημόσια διακήρυξη που έκανε ο Νώε με θεϊκή εξουσιοδότηση δεν αποτελούσε πρωτίστως μετάδοση καλών νέων.

Μετά τον Κατακλυσμό πολλοί άνθρωποι, λόγου χάρη ο Αβραάμ, υπηρέτησαν ως προφήτες, εξαγγέλλοντας θεϊκές αποκαλύψεις. (Ψλ 105:9, 13-15) Ωστόσο, προτού εγκατασταθεί ο Ισραήλ στην Υποσχεμένη Γη, δεν φαίνεται να γινόταν κήρυγμα σε τακτική βάση ή στα πλαίσια ειδικής αποστολής δημόσια. Οι αρχαίοι πατριάρχες δεν είχαν λάβει οδηγίες να ενεργούν ως διαλαλητές. Την περίοδο της βασιλείας στον Ισραήλ, οι προφήτες ενεργούσαν όντως ως δημόσιοι εκπρόσωποι που διακήρυτταν σε δημόσιους χώρους τα διατάγματα, τις κρίσεις και τις κλήσεις του Θεού. (Ησ 58:1· Ιερ 26:2) Η εξαγγελία του Ιωνά στη Νινευή ταιριάζει πολύ στην ιδέα που μεταδίδει η λέξη κήρυγμα, γι’ αυτό και περιγράφεται ως κήρυγμα. (Παράβαλε Ιων 3:1-4· Ματ 12:41.) Ωστόσο, η διακονία των προφητών ήταν συνήθως πολύ ευρύτερη από ό,τι ενός διαλαλητή ή κήρυκα, σε μερικές δε περιπτώσεις οι προφήτες χρησιμοποιούσαν άλλους ως εκπροσώπους τους. (2Βα 5:10· 9:1-3· Ιερ 36:4-6) Ορισμένα από τα αγγέλματα και τα οράματά τους τα κατέγραφαν αντί να τα διακηρύττουν προφορικά. (Ιερ 29:1, 30, 31· 30:1, 2· Δα κεφ. 7-12) Πολλά τα επέδιδαν ενώπιον ιδιωτικού ακροατηρίου, ενώ χρησιμοποιούσαν και συμβολικές πράξεις για να μεταδώσουν κάποιες ιδέες.—Βλέπε ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ· ΠΡΟΦΗΤΗΣ.

Το περιεχόμενο των διακηρύξεων ήταν νουθεσίες, προειδοποιήσεις, κρίσεις, αλλά και καλά νέα—για νίκες, απελευθέρωση και ευλογίες—καθώς επίσης αίνοι προς τον Ιεχωβά Θεό. (1Χρ 16:23· Ησ 41:27· 52:7· στο εβραϊκό κείμενο αυτών των εδαφίων χρησιμοποιείται η λέξη μπασάρ.) Ενίοτε οι γυναίκες έλεγαν με δυνατή φωνή ή τραγουδούσαν τα νέα για νικηφόρες μάχες ή για επικείμενη ανακούφιση.—Ψλ 68:11· Ησ 40:9· παράβαλε 1Σα 18:6, 7.

Οι Εβραϊκές Γραφές προανήγγειλαν επίσης το έργο κηρύγματος που θα επιτελούσε ο Χριστός Ιησούς και η Χριστιανική εκκλησία. Ο Ιησούς παρέθεσε τα εδάφια Ησαΐας 61:1, 2, δείχνοντας ότι προέλεγαν τη θεϊκή αποστολή του και την εξουσιοδότηση που είχε να κηρύττει. (Λου 4:16-21) Σε εκπλήρωση του εδαφίου Ψαλμός 40:9 (στην περικοπή Εβρ 10:5-10 ο απόστολος Παύλος εφαρμόζει στον Ιησού τα εδάφια που προηγούνται), ο Ιησούς “είπε τα καλά νέα [τύπος της λέξης μπασάρ] της δικαιοσύνης μέσα στη μεγάλη εκκλησία”. Ο απόστολος Παύλος παρέθεσε το εδάφιο Ησαΐας 52:7 (αναφορικά με τον αγγελιοφόρο που φέρνει τα νέα για την απελευθέρωση της Σιών από την αιχμαλωσία της) και το συνέδεσε με το δημόσιο έργο κηρύγματος των Χριστιανών.—Ρω 10:11-15.

Στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές. Ο Ιωάννης ο Βαφτιστής, αν και έδρασε κυρίως στην έρημο, επιτέλεσε έργο κήρυκα, ή αλλιώς δημόσιου αγγελιοφόρου, διαλαλώντας στους Ιουδαίους που πήγαιναν σε αυτόν την επικείμενη έλευση του Μεσσία και της Βασιλείας του Θεού και καλώντας τους να μετανοήσουν. (Ματ 3:1-3, 11, 12· Μαρ 1:1-4· Λου 3:7-9) Ταυτόχρονα, ο Ιωάννης υπηρέτησε ως προφήτης, δάσκαλος (με μαθητές) και ευαγγελιστής. (Λου 1:76, 77· 3:18· 11:1· Ιωα 1:35) Ήταν «εκπρόσωπος του Θεού» και μάρτυράς Του.—Ιωα 1:6, 7.

Ο Ιησούς δεν παρέμεινε στην έρημο της Ιουδαίας μετά τις 40 ημέρες της νηστείας του εκεί ούτε απομονώθηκε κάνοντας μοναστική ζωή. Αναγνώρισε ότι η θεϊκή αποστολή του συνεπαγόταν έργο κηρύγματος—έργο το οποίο έκανε δημόσια, σε πόλεις και χωριά, στην περιοχή του ναού, σε συναγωγές, σε αγορές και δρόμους, καθώς και στην ύπαιθρο. (Μαρ 1:39· 6:56· Λου 8:1· 13:26· Ιωα 18:20) Όπως ο Ιωάννης, έτσι και αυτός δεν περιοριζόταν στο κήρυγμα. Η διδασκαλία του τονίζεται περισσότερο και από το κήρυγμά του. Η διδασκαλία διαφέρει από το κήρυγμα ως προς το ότι ο δάσκαλος δεν διακηρύττει μόνο, αλλά καθοδηγεί, εξηγεί, αναλύει με επιχειρήματα και παρέχει αποδείξεις. Γι’ αυτό, το έργο των μαθητών του Ιησού, τόσο πριν όσο και μετά το θάνατό του, έπρεπε να αποτελεί συνδυασμό κηρύγματος και διδασκαλίας.—Ματ 4:23· 11:1· 28:18-20.

Το θέμα του κηρύγματος του Ιησού ήταν: «Μετανοείτε, γιατί η βασιλεία των ουρανών έχει πλησιάσει». (Ματ 4:17) Παρόμοια με έναν επίσημο διαλαλητή, αφύπνιζε τους ακροατές του στρέφοντας την προσοχή τους στη δράση του Κυρίαρχου Θεού του, σε έναν καιρό ευκαιριών και αποφάσεων. (Μαρ 1:14, 15) Όπως είχε προείπει ο Ησαΐας, ο Ιησούς δεν έφερε απλώς καλά νέα και παρηγοριά στους πράους, σε όσους είχαν συντετριμμένη καρδιά και στους πενθούντες ούτε κήρυξε απλώς απελευθέρωση στους αιχμάλωτους, αλλά διακήρυξε επίσης «την ημέρα της εκδίκησης του Θεού μας». (Ησ 61:2) Ανήγγειλε με τόλμη τους σκοπούς, τα διατάγματα, τις εντολές και τις κρίσεις του Θεού ενώπιον των αρχόντων και του λαού.

Μετά το Θάνατο του Ιησού. Μετά το θάνατο του Ιησού, και ιδίως από την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ. και έπειτα, οι μαθητές του έκαναν το έργο κηρύγματος, αρχικά ανάμεσα στους Ιουδαίους και τελικά σε όλα τα έθνη. Έχοντας χριστεί από το άγιο πνεύμα, αναγνώριζαν και επανειλημμένα γνωστοποιούσαν στους ακροατές τους ότι ήταν εξουσιοδοτημένοι διαλαλητές (Πρ 2:14-18· 10:40-42· 13:47· 14:3· παράβαλε Ρω 10:15), όπως και ο Ιησούς είχε τονίσει ότι τον είχε “στείλει ο Θεός” (Λου 9:48· Ιωα 5:36, 37· 6:38· 8:18, 26, 42), ο οποίος του είχε δώσει “εντολή ως προς το τι να πει και σχετικά με τι να μιλήσει”. (Ιωα 12:49) Γι’ αυτό, όταν οι μαθητές διατάχθηκαν να σταματήσουν να κηρύττουν, απάντησαν: «Αν είναι δίκαιο στα μάτια του Θεού να ακούμε εσάς μάλλον παρά τον Θεό, κρίνετέ το μόνοι σας. Εμείς, όμως, δεν μπορούμε να σταματήσουμε να μιλάμε για αυτά που είδαμε και ακούσαμε». «Πρέπει να υπακούμε στον Θεό ως άρχοντα μάλλον παρά στους ανθρώπους». (Πρ 4:19, 20· 5:29, 32, 42) Αυτό το κήρυγμα αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της λατρείας τους, ήταν δε μέσο απόδοσης αίνου στον Θεό και προϋπόθεση για σωτηρία. (Ρω 10:9, 10· 1Κο 9:16· Εβρ 13:15· παράβαλε Λου 12:8.) Ως εκ τούτου, έπρεπε να συμμετέχουν σε αυτό όλοι οι μαθητές—άντρες και γυναίκες—μέχρι «την τελική περίοδο του συστήματος πραγμάτων».—Ματ 28:18-20· Λου 24:46-49· Πρ 2:17· παράβαλε Πρ 18:26· 21:9· Ρω 16:3.

Εκείνοι οι πρώτοι Χριστιανοί κήρυκες δεν διέθεταν ανώτερη μόρφωση σύμφωνα με τα κοσμικά πρότυπα. Το Σάνχεδριν θεωρούσε τους αποστόλους Πέτρο και Ιωάννη “ανθρώπους αγράμματους και συνηθισμένους”. (Πρ 4:13) Σχετικά με τον ίδιο τον Ιησού, «οι Ιουδαίοι . . . απορούσαν και έλεγαν: “Πώς ξέρει αυτός γράμματα, αφού δεν έχει σπουδάσει σε σχολεία;”» (Ιωα 7:15) Οι ιστορικοί έκαναν τις ίδιες παρατηρήσεις. «Ο Κέλσος, ο πρώτος συγγραφέας που υπήρξε πολέμιος της Χριστιανοσύνης, χλευάζει το γεγονός ότι εργάτες, τσαγκάρηδες και αγρότες, οι πιο αμαθείς και άξεστοι άνθρωποι, ήταν ζηλωτές κήρυκες του Ευαγγελίου». (Γενική Ιστορία της Χριστιανικής Θρησκείας και Εκκλησίας [Allgemeine Geschichte der christlichen Religion und Kirche], του Αύγουστου Νέανδρου, 1842, Τόμ. 1, σ. 120) Ο Παύλος εξήγησε αυτό το φαινόμενο ως εξής: «Διότι βλέπετε την κλήση που έχετε από αυτόν, αδελφοί, ότι δεν κλήθηκαν πολλοί σοφοί από σαρκική άποψη ούτε πολλοί δυνατοί ούτε πολλοί ευγενούς καταγωγής· αλλά ο Θεός εξέλεξε τα ανόητα του κόσμου για να ντροπιάσει τους σοφούς».—1Κο 1:26, 27.

Εντούτοις, αν και δεν είχαν λάβει ανώτερη μόρφωση σε κοσμικές σχολές, οι πρώτοι Χριστιανοί κήρυκες δεν ήταν ανεκπαίδευτοι. Ο Ιησούς εκπαίδευσε διεξοδικά τους 12 αποστόλους προτού τους στείλει να κηρύξουν. (Ματ 10) Αυτή η εκπαίδευση δεν συνίστατο μόνο στην επίδοση οδηγιών, αλλά ήταν εκπαίδευση στην πράξη.—Λου 8:1.

Το θέμα του Χριστιανικού κηρύγματος συνέχισε να είναι η «βασιλεία του Θεού». (Πρ 20:25· 28:31) Ωστόσο, η εξαγγελία των Χριστιανών περιλάμβανε επιπρόσθετα στοιχεία σε σύγκριση με την εξαγγελία που γινόταν πριν από το θάνατο του Χριστού. «Το ιερό μυστικό» του σκοπού του Θεού είχε αποκαλυφτεί μέσω του Χριστού, ο θυσιαστικός του θάνατος αποτελούσε πλέον ζωτικό παράγοντα της αληθινής πίστης (1Κο 15:12-14), ενώ όλοι όσοι ήθελαν να αποκτήσουν θεϊκή εύνοια και ζωή έπρεπε να μάθουν και να αναγνωρίσουν την εξυψωμένη θέση που κατείχε ο Ιησούς ως ο διορισμένος από τον Θεό Βασιλιάς και Κριτής και να υποταχθούν σε αυτήν. (2Κο 4:5) Ως εκ τούτου, λέγεται συχνά ότι οι μαθητές “κήρυτταν τον Χριστό Ιησού”. (Πρ 8:5· 9:20· 19:13· 1Κο 1:23) Μια εξέταση του κηρύγματός τους δείχνει καθαρά πως, όταν “κήρυτταν τον Χριστό”, δεν το έκαναν αυτό απομονώνοντάς τον στη διάνοια των ακροατών τους, δημιουργώντας την εντύπωση ότι ήταν κατά κάποιον τρόπο ανεξάρτητος ή ξεκομμένος από τη διευθέτηση της Βασιλείας του Θεού και το συνολικό σκοπό Του. Τουναντίον, διακήρυτταν τι είχε κάνει ο Ιεχωβά Θεός για τον Γιο του και μέσω αυτού, καθώς επίσης πώς οι σκοποί του Θεού εκπληρώνονταν και επρόκειτο να εκπληρωθούν στο πρόσωπο του Ιησού. (2Κο 1:19-21) Άρα, όλο εκείνο το κήρυγμα ήταν προς αίνο και δόξα του ίδιου του Θεού, «μέσω του Ιησού Χριστού».—Ρω 16:25-27.

Το κήρυγμά τους δεν επιτελούνταν σαν απλό καθήκον ούτε περιοριζόταν στην επίδοση ενός αγγέλματος με επίσημο τρόπο. Πήγαζε από εγκάρδια πίστη, το επιτελούσαν δε με την επιθυμία να τιμήσουν τον Θεό και με τη στοργική ελπίδα ότι θα έφερναν σωτηρία σε άλλους. (Ρω 10:9-14· 1Κο 9:27· 2Κο 4:13) Να γιατί ήταν οι κήρυκες διατεθειμένοι να τους θεωρούν ανόητους οι κατά κόσμον σοφοί ή να τους διώκουν οι Ιουδαίοι ως αιρετικούς. (1Κο 1:21-24· Γα 5:11) Γι’ αυτόν το λόγο, επίσης, κήρυτταν χρησιμοποιώντας λογικά και πειστικά επιχειρήματα, προκειμένου να βοηθήσουν τους ακροατές να πιστέψουν και να εκδηλώσουν την πίστη τους. (Πρ 17:2· 28:23· 1Κο 15:11) Ο Παύλος λέει ότι είχε διοριστεί «κήρυκας και απόστολος και δάσκαλος». (2Τι 1:11) Εκείνοι οι Χριστιανοί δεν ήταν έμμισθοι κήρυκες, αλλά αφιερωμένοι λάτρεις που δαπανούνταν, προσφέροντας το χρόνο και τις δυνάμεις τους στο κήρυγμα.—1Θε 2:9.

Εφόσον όλοι όσοι γίνονταν μαθητές γίνονταν επίσης κήρυκες του Λόγου, τα καλά νέα εξαπλώθηκαν ταχύτατα έτσι ώστε, όταν ο Παύλος έγραψε την επιστολή του προς τους Κολοσσαείς (περ. 60-61 Κ.Χ., δηλαδή κατά προσέγγιση 27 χρόνια μετά το θάνατο του Χριστού), μπορούσε να μιλήσει για τα καλά νέα «τα οποία κηρύχτηκαν σε όλη τη δημιουργία που είναι κάτω από τον ουρανό». (Κολ 1:23) Επομένως, η προφητεία του Χριστού, σύμφωνα με την οποία “τα καλά νέα θα κηρύττονταν σε όλα τα έθνη”, γνώρισε κάποια εκπλήρωση πριν από την καταστροφή της Ιερουσαλήμ και του ναού της το 70 Κ.Χ. (Ματ 24:14· Μαρ 13:10· ΧΑΡΤΗΣ, Τόμ. 2, σ. 744) Τα λόγια του ίδιου του Ιησού, καθώς και το βιβλίο της Αποκάλυψης, που γράφτηκε ύστερα από εκείνη την καταστροφή, υποδεικνύουν ότι θα λάβαινε χώρα μια μεγαλύτερη εκπλήρωση αυτής της προφητείας τον καιρό κατά τον οποίο ο Χριστός θα άρχιζε να ασκεί τη διακυβέρνηση της Βασιλείας και προτού καταστραφούν όλοι οι πολέμιοι αυτής της Βασιλείας—καιρό στον οποίο θα ήταν λογικό να επιτελεστεί ένα μεγάλο έργο διακήρυξης.—Απ 12:7-12, 17· 14:6, 7· 19:5, 6· 22:17.

Τι αποτελέσματα έπρεπε να αναμένουν οι Χριστιανοί κήρυκες από τις προσπάθειές τους; Ο Παύλος διαπίστωσε ότι «μερικοί άρχισαν να πιστεύουν τα όσα λέγονταν· άλλοι δεν πίστευαν». (Πρ 28:24) Το πραγματικό Χριστιανικό κήρυγμα, που βασίζεται στο Λόγο του Θεού, προκαλεί κάποιου είδους αντίδραση. Χαρακτηρίζεται από ζωτικότητα και δυναμισμό και, πάνω από όλα, θέτει ένα ζήτημα για το οποίο οι άνθρωποι οφείλουν να πάρουν θέση. Μερικοί εναντιώνονται ενεργά στο άγγελμα της Βασιλείας. (Πρ 13:50· 18:5, 6) Άλλοι ακούν για κάποιο διάστημα, αλλά τελικά οπισθοχωρούν για διάφορους λόγους. (Ιωα 6:65, 66) Κάποιοι άλλοι δέχονται τα καλά νέα και ενεργούν σε αρμονία με αυτά.—Πρ 17:11· Λου 8:15.

«Από Σπίτι σε Σπίτι». Ο Ιησούς μετέφερε απευθείας στους ανθρώπους το άγγελμα της Βασιλείας, διδάσκοντάς τους δημόσια και στα σπίτια τους. (Ματ 5:1· 9:10, 28, 35) Όταν απέστειλε τους πρώτους μαθητές του να κηρύξουν, τους έδωσε την εξής οδηγία: «Σε όποια πόλη ή χωριό μπείτε, ψάξτε να βρείτε ποιος μέσα σε αυτά είναι άξιος». (Ματ 10:7, 11-14) Λογικά, τέτοιου είδους “ψάξιμο” θα σήμαινε μεταξύ άλλων το να πάνε στα σπίτια των ανθρώπων, όπου τα “άξια” άτομα θα έδιναν προσοχή στο άγγελμα, οι δε μαθητές θα έβρισκαν κατάλυμα για τη νύχτα.—Λου 9:1-6.

Σε μεταγενέστερη περίπτωση, ο Ιησούς «όρισε εβδομήντα άλλους και τους απέστειλε δύο δύο πριν από αυτόν σε κάθε πόλη και τόπο όπου επρόκειτο να πάει ο ίδιος». Αυτοί δεν έπρεπε απλώς να κηρύξουν σε δημόσιους χώρους, αλλά επίσης να πλησιάσουν τους ανθρώπους στα σπίτια τους. Ο Ιησούς τούς παρήγγειλε: «Σε οποιοδήποτε σπίτι μπείτε, να λέτε πρώτα: “Είθε να έχει ειρήνη αυτό το σπίτι”».—Λου 10:1-7.

Μετά την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ., οι μαθητές του Ιησού εξακολούθησαν να φέρνουν τα καλά νέα απευθείας στα σπίτια των ανθρώπων. Αν και τους διέταξαν να «σταματήσουν να μιλούν», η θεόπνευστη αφήγηση λέει ότι «κάθε ημέρα στο ναό και από σπίτι σε σπίτι συνέχισαν αδιάκοπα να διδάσκουν και να διακηρύττουν τα καλά νέα για τον Χριστό, τον Ιησού». (Πρ 5:40-42· παράβαλε Dy, NIV, ΤΚΔ, ΛΧ.) Η έκφραση «από σπίτι σε σπίτι» αποτελεί απόδοση της φράσης κατ’ οἶκον του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου. Η πρόθεση κατά έχει επιμεριστική σημασία («από σπίτι σε σπίτι»), και όχι απλώς επιρρηματική (“στο σπίτι”). (Βλέπε ΜΝΚ, υποσ.) Αυτή η μέθοδος προσέγγισης των ανθρώπων—με επισκέψεις απευθείας στα σπίτια τους—απέφερε εξαιρετικά αποτελέσματα. «Ο αριθμός των μαθητών πλήθαινε στην Ιερουσαλήμ πάρα πολύ».—Πρ 6:7· παράβαλε 4:16, 17 και 5:28.

Ο απόστολος Παύλος είπε στους πρεσβυτέρους της Εφέσου: «Από την πρώτη ημέρα που πάτησα στην περιφέρεια της Ασίας . . . δεν δίστασα να σας πω οποιαδήποτε από τα πράγματα που ήταν επωφελή και να σας διδάξω δημόσια και από σπίτι σε σπίτι. Αλλά έδωσα πλήρως μαρτυρία σε Ιουδαίους και Έλληνες σχετικά με τη μετάνοια προς τον Θεό και την πίστη στον Κύριό μας Ιησού». (Πρ 20:18-21· παράβαλε KJ, Dy, AS, RS, Mo, NIV, La.) Εδώ ο Παύλος αναφερόταν στις προσπάθειες που είχε καταβάλει να κηρύξει σε εκείνους τους ανθρώπους ενόσω ήταν ακόμη άπιστοι, άτομα που έπρεπε να μάθουν για «τη μετάνοια προς τον Θεό και την πίστη στον Κύριό μας Ιησού». Άρα, από τότε που άρχισε την ιεραποστολική του υπηρεσία στην Ασία, ο Παύλος έψαχνε «από σπίτι σε σπίτι» για άτομα τα οποία είχαν κλίση στα πνευματικά πράγματα. Όταν έβρισκε τέτοια άτομα, αναμφίβολα ξαναπήγαινε στα σπίτια τους για να τους διδάξει περαιτέρω και, αφού γίνονταν πιστοί, για να τους ενισχύσει στην πίστη. Ο Δρ Ά. Τ. Ρόμπερτσον, στο έργο του Λεκτικές Εικόνες της Καινής Διαθήκης (Word Pictures in the New Testament), κάνει τα εξής σχόλια για το εδάφιο Πράξεις 20:20: «Κατ’ οἴκους. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτός, ο μεγαλύτερος από όλους τους κήρυκες, κήρυττε από σπίτι σε σπίτι και δεν έκανε απλώς κοινωνικές επισκέψεις».—1930, Τόμ. 3, σ. 349, 350.

Κήρυγμα Μέσα στην Εκκλησία. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου κηρύγματος που έχει καταγραφεί στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές σχετίζεται με τη διακήρυξη που γινόταν έξω από την εκκλησία. Εντούτοις, η προτροπή που έδωσε ο Παύλος στον Τιμόθεο να “κηρύξει το λόγο, να το κάνει αυτό με το αίσθημα του επείγοντος σε ευνοϊκό καιρό, σε δυσμενή καιρό”, περιλαμβάνει και κήρυγμα μέσα στην εκκλησία, όπως αυτό γίνεται από έναν γενικό επίσκοπο. (2Τι 4:2) Η επιστολή του Παύλου προς τον Τιμόθεο είναι ποιμαντική, δηλαδή απευθύνεται σε κάποιον που εκτελούσε ποιμαντικό έργο μεταξύ των Χριστιανών και παρέχει συμβουλές σχετικά με αυτή τη διακονία επίβλεψης. Προτού προτρέψει τον Τιμόθεο να “κηρύξει το λόγο”, ο Παύλος τον προειδοποίησε για την αποστασία που είχε αρχίσει να εμφανίζεται και επρόκειτο να πάρει σοβαρές διαστάσεις. (2Τι 2:16-19· 3:1-7) Αφού τον πρότρεψε να προσκολλάται στο «λόγο» και να μην εκτρέπεται από αυτόν όταν κήρυττε, ο Παύλος έδειξε γιατί η κατάσταση ήταν επείγουσα, λέγοντας: «Διότι θα υπάρξει μια χρονική περίοδος στην οποία δεν θα ανέχονται την υγιή διδασκαλία», αλλά αντιθέτως θα αναζητούν δασκάλους που θα διδάσκουν σύμφωνα με τις δικές τους επιθυμίες και έτσι «θα απομακρύνουν τα αφτιά τους από την αλήθεια», πράγμα που σημαίνει ότι δεν μιλούσε για τους έξω, αλλά για άτομα μέσα στην εκκλησία. (2Τι 4:3, 4) Ο Τιμόθεος, λοιπόν, δεν έπρεπε να χάσει την πνευματική του ισορροπία, αλλά διαρκώς να διακηρύττει θαρραλέα το Λόγο του Θεού (όχι ανθρώπινες φιλοσοφίες ή άχρηστες εικασίες) στους αδελφούς του, έστω και αν αυτό μπορεί να του προξενούσε προβλήματα και παθήματα από όσους είχαν εσφαλμένες τάσεις μέσα στις εκκλησίες. (Παράβαλε 1Τι 6:3-5, 20, 21· 2Τι 1:6-8, 13· 2:1-3, 14, 15, 23-26· 3:14-17· 4:5.) Κάνοντάς το αυτό, θα ενεργούσε ως αποτρεπτικός παράγοντας όσον αφορά την αποστασία και δεν θα ήταν ένοχος αίματος, όπως μπορούσε να πει και ο Παύλος για τον εαυτό του.—Πρ 20:25-32.

Ποιος ήταν ο σκοπός του κηρύγματος που έκανε ο Ιησούς «στα πνεύματα στη φυλακή»;

Στα εδάφια 1 Πέτρου 3:19, 20, αφού περιγράφει την ανάσταση του Ιησού σε πνευματική ζωή, ο απόστολος Πέτρος λέει: «Σε αυτή την κατάσταση επίσης πήγε και κήρυξε στα πνεύματα στη φυλακή, τα οποία κάποτε είχαν γίνει ανυπάκουα όταν η υπομονή του Θεού περίμενε στις ημέρες του Νώε, ενώ κατασκευαζόταν η κιβωτός». Σχολιάζοντας αυτή την περικοπή, Το Ερμηνευτικό Λεξικό των Λέξεων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, του Βάιν (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words), λέει: «Στο εδάφιο 1 Πέτρ. 3:19 γίνεται κατά πάσα πιθανότητα αναφορά, όχι σε χαρμόσυνες ειδήσεις (δεν υπάρχουν ουσιαστικές αποδείξεις ότι ο Νώε κήρυξε τέτοιες ειδήσεις ούτε ότι τα πνεύματα των ανθρώπων που έζησαν πριν από τον κατακλυσμό βρίσκονται πράγματι “σε φυλακή”), αλλά στο ότι ο Χριστός μετά την ανάστασή Του διακήρυξε τη νίκη Του σε εκπεσόντα αγγελικά πνεύματα». (1981, Τόμ. 3, σ. 201) Όπως επισημάνθηκε, το ρήμα κηρύσσω αναφέρεται στη διακήρυξη, όχι μόνο κάποιου καλού πράγματος, αλλά και κάποιου κακού, όπως όταν ο Ιωνάς διακήρυξε την επικείμενη καταστροφή της Νινευή. Τα μόνα φυλακισμένα πνεύματα που μνημονεύονται στις Γραφές είναι οι άγγελοι των ημερών του Νώε οι οποίοι “παραδόθηκαν σε λάκκους πυκνού σκοταδιού” (2Πε 2:4, 5) και “έχουν φυλαχτεί με αιώνια δεσμά σε πυκνό σκοτάδι για την κρίση της μεγάλης ημέρας”. (Ιου 6) Άρα, το κήρυγμα που έκανε ο αναστημένος Ιησούς σε αυτούς τους άδικους αγγέλους δεν θα μπορούσε παρά να είναι κήρυγμα κρίσης. Ας σημειωθεί ότι το βιβλίο της Αποκάλυψης, που μετέδωσε ο Χριστός Ιησούς στον Ιωάννη μέσω οράματος στα τέλη του πρώτου αιώνα Κ.Χ., περιέχει πολλά στοιχεία για τον Σατανά τον Διάβολο και τους δαίμονές του καθώς και για την τελική τους καταστροφή, στοιχεία που συνιστούν κήρυγμα κρίσης. (Απ 12-20) Το γεγονός ότι ο Πέτρος χρησιμοποιεί αόριστο χρόνο («κήρυξε») δείχνει ότι αυτό το κήρυγμα είχε γίνει πριν από τη συγγραφή της πρώτης του επιστολής.

ΚΗΡΩΣ

(Κηρώς) [πιθανώς, Σκυφτός].

Ιδρυτής μιας οικογένειας Νεθινίμ, μερικοί απόγονοι του οποίου ήταν ανάμεσα σε εκείνους που επέστρεψαν στην Ιερουσαλήμ και στον Ιούδα μαζί με τον Ζοροβάβελ, μετά τη βαβυλωνιακή εξορία.—Εσδ 2:1, 2, 43, 44· Νε 7:6, 7, 46, 47.

ΚΗΦΑΣ

Βλέπε ΠΕΤΡΟΣ.

ΚΙΒΡΩΘ-ΑΤΤΑΑΒΑ

(Κιβρώθ-αττααβά) [Τάφοι του Πόθου].

Τόπος στρατοπέδευσης των Ισραηλιτών στην έρημο, όπου το μεικτό πλήθος εξέφρασε ιδιοτελή επιθυμία για την τροφή που είχαν στην Αίγυπτο. (Αρ 11:4· 33:16, 17· Δευ 9:22) Ταυτίζεται γενικά με το Ρουέις ελ-Εμπερίτζ, το οποίο βρίσκεται σχεδόν στο μέσο της απόστασης μεταξύ του Τζέμπελ Μούσα, όπου σύμφωνα με την παράδοση βρισκόταν το Όρος Σινά, και της Ασηρώθ. Εκεί ο Ιεχωβά προμήθευσε με θαυματουργικό τρόπο ορτύκια σε ποσότητα που επαρκούσε για να τρώει ολόκληρο το στρατόπεδο έναν μήνα. (Αρ 11:19, 20, 31) Αλλά ο λαός ήταν τόσο άπληστος ώστε «αυτός που μάζεψε τα λιγότερα μάζεψε δέκα χομόρ» (2.200 λίτρα). Το υπόμνημα αναφέρει ότι ενώ «το κρέας ήταν ακόμη ανάμεσα στα δόντια τους, δεν είχαν προλάβει να το μασήσουν, . . . ο Ιεχωβά άρχισε να πατάσσει το λαό με πολύ μεγάλη σφαγή». Αυτό δεν υποδηλώνει ότι δεν πρόλαβαν στην κυριολεξία να μασήσουν την μπουκιά τους, αλλά απεναντίας ίσως σημαίνει ότι δεν πρόλαβε να «εξαντληθεί» ή να «καταναλωθεί» (AT, RS, ΛΧ) όλο το απόθεμα κρέατος που είχαν, δεδομένου ότι η εβραϊκή λέξη που μεταφράζεται «μασώ» βασικά σημαίνει «εκκόπτω», «αφαιρώ». (Παράβαλε Ιωλ 1:5.) Κατόπιν αυτού θάφτηκαν οι νεκροί, και έτσι το όνομα του τόπου κλήθηκε Κιβρώθ-αττααβά.—Αρ 11:32-35.

ΚΙΒΣΑΪΜ

(Κιβσαΐμ) [Διπλή Συγκέντρωση].

Πόλη των Εφραϊμιτών η οποία παραχωρήθηκε στους Κααθίτες Λευίτες. (Ιη 21:20-22) Στο εδάφιο 1 Χρονικών 6:68 αποκαλείται προφανώς Ιοκμεάμ.

ΚΙΒΩΤΟΣ

1. Η κιβωτός του Νώε ήταν η προμήθεια μέσω της οποίας οι προπάτορες όλης της ανθρωπότητας επιβίωσαν από τον παγγήινο Κατακλυσμό του 2370-2369 Π.Κ.Χ. (Βλέπε ΚΑΤΑΚΛΥΣΜΟΣ· ΝΩΕ.) Ο Ιεχωβά έδωσε στον Νώε λεπτομερείς οδηγίες σχετικά με το μέγεθος και το σχήμα της, το σχεδιασμό για φωτισμό και εξαερισμό, καθώς επίσης τα δομικά υλικά της.—Γε 6:14-16.

Σχέδιο και Μέγεθος. Η κιβωτός (εβρ. κείμενο, τεβάχ· ελλ. κείμενο, κιβωτός) ήταν ορθογώνιο σκάφος σαν κιβώτιο, το οποίο πιθανόν να είχε επίπεδο πυθμένα. Δεν χρειαζόταν στρογγυλεμένο πυθμένα ή μυτερή πλώρη ώστε να σκίζει γρήγορα το νερό. Δεν απαιτούνταν να έχει πηδάλιο. Έπρεπε μόνο να είναι υδατοστεγής και να επιπλέει. Ένα σκάφος τέτοιου σχήματος είναι πολύ ευσταθές, δεν αναποδογυρίζει εύκολα και ο αποθηκευτικός του χώρος είναι περίπου κατά ένα τρίτο μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο χώρο των πλοίων συμβατικού σχεδιασμού. Στο πλάι της κιβωτού είχε προβλεφθεί να υπάρχει πόρτα για φορτοεκφόρτωση.

Όσον αφορά το μέγεθός της, η κιβωτός είχε μήκος 300 πήχεις, πλάτος 50 πήχεις και ύψος 30 πήχεις. Υπολογίζοντας συντηρητικά τον πήχη στα 44,5 εκ. (μερικοί πιστεύουν ότι ο αρχαίος πήχης πλησίαζε τα 56 ή τα 61 εκ.), η κιβωτός είχε διαστάσεις 133,5 μ. επί 22,3 μ. επί 13,4 μ., δηλαδή το μήκος της ήταν λιγότερο από το μισό του υπερωκεάνιου Κουίν Ελίζαμπεθ 2. Η συγκεκριμένη αναλογία μήκους προς πλάτος (6 προς 1) χρησιμοποιείται από τους σύγχρονους ναυπηγούς. Ως αποτέλεσμα, ο μεικτός όγκος της κιβωτού έφτανε περίπου τα 40.000 κ. μ. Κανένα φορτηγό σκάφος της αρχαιότητας, από ό,τι είναι γνωστό μέχρι στιγμής, δεν προσέγγιζε έστω και στο ελάχιστο το κολοσσιαίο μέγεθος της κιβωτού. Η κιβωτός ήταν ενισχυμένη εσωτερικά με δύο πρόσθετους ορόφους, πράγμα που σημαίνει ότι με τα τρία καταστρώματα η συνολική της επιφάνεια έφτανε περίπου τα 8.900 τ. μ.

Στον Νώε ειπώθηκε να “φτιάξει ένα τσόχαρ [στέγη· ή παράθυρο] για την κιβωτό”. (Γε 6:16) Δεν είναι απολύτως σαφές τι ακριβώς ήταν αυτό ή πώς κατασκευάστηκε. Μερικοί λόγιοι πιστεύουν ότι η λέξη τσόχαρ είναι συγγενική της λέξης που αποδίδεται φως και τη μεταφράζουν «παράθυρο» (KJ, Mo, ΚΛΘ), «φως» (AS, JP), «χώρος για φως» (Ro). Άλλοι, ωστόσο, συσχετίζουν τη λέξη τσόχαρ με μια μεταγενέστερη αραβική ρίζα που σημαίνει «ράχη (του χεριού)», «ράχη (ζώου)», «κατάστρωμα (πλοίου)», δηλαδή αναφέρεται στο μέρος που βρίσκεται μακριά από το έδαφος ή το νερό, και γι’ αυτόν το λόγο τη μεταφράζουν «στέγη» (AT, JB, ΒΑΜ, ΓΛ). Στον Νώε ειπώθηκε ότι αυτό το τσόχαρ έπρεπε να τελειώνει «σε ύψος ενός πήχη από το πάνω μέρος».—Γε 6:16.

Επομένως, το τσόχαρ θα μπορούσε να είναι ένα μέσο που να εξασφαλίζει επαρκή φωτισμό και εξαερισμό, όχι απλώς ένας τετράγωνος φεγγίτης με πλευρά ενός πήχη, αλλά άνοιγμα ύψους ενός πήχη κοντά στη στέγη το οποίο εκτεινόταν περιμετρικά στις τέσσερις πλευρές της κιβωτού—άρα ένα άνοιγμα με επιφάνεια σχεδόν 140 τ. μ. Από την άλλη μεριά, η στέγη θα μπορούσε να έχει ελαφρώς κεκλιμένες πλευρές, και συγχρόνως να υπάρχει επαρκές άνοιγμα για εξαερισμό κάτω από τη στέγη ή αλλού. Σχετικά με αυτή την πιθανότητα, ο Τζέιμς Φ. Άρμστρονγκ έγραψε στο σύγγραμμα Παλαιά Διαθήκη ([Vetus Testamentum] Λέιντεν, 1960, σ. 333): «Η φράση “μέχρι έναν πήχη προς τα πάνω θα το τελειώσεις” είναι δυσνόητη όταν η λέξη σόχαρ μεταφράζεται είτε “φως (= παράθυρο)” είτε ακόμη και “(επίπεδη) στέγη”. Αν, ωστόσο, εννοήσουμε μια δικλινή στέγη, η φράση “ένας πήχης προς τα πάνω” μπορεί να υποδηλώνει την ανύψωση της ακμής της στέγης από το επίπεδο της κορυφής των τοίχων. Με σύγχρονους αρχιτεκτονικούς όρους, ο “ένας πήχης” θα ήταν το ύψος των κεντρικών ορθοστατών μεταξύ των οποίων τοποθετείται η δοκός της ράχης της στέγης. . . . Σύμφωνα με το επιχείρημα που παρουσιάστηκε, η στέγη της κιβωτού του Νώε θεωρείται ότι πρέπει να είχε κλίση τέσσερα τοις εκατό (1 πήχης ανύψωση—25 πήχεις από τον τοίχο μέχρι τη ράχη της στέγης), κλίση επαρκέστατη για την απορροή των ομβρίων υδάτων».

Ο Ιεχωβά διασαφήνισε από τι έπρεπε να κατασκευαστεί αυτή η τεράστια κιβωτός: «Φτιάξε μια κιβωτό από ξύλο ρητινοφόρου δέντρου [κατά κυριολεξία, δέντρα γκόφερ]». (Γε 6:14) Μερικοί πιστεύουν ότι το ρητινοφόρο ξύλο που καθορίζεται εδώ είναι το κυπαρίσσι ή κάποιο παρόμοιο δέντρο. Σε εκείνο το μέρος του κόσμου αφθονούσε το δέντρο που αποκαλείται σήμερα κυπαρίσσι. Τόσο οι Φοίνικες όσο και ο Μέγας Αλέξανδρος το θεωρούσαν ιδανικό για τη ναυπηγική—κάτι που ισχύει ακόμη και σήμερα—και είναι εξαιρετικά αδιάβροχο και άσηπτο. Αναφέρεται ότι πόρτες και παραστάτες από κυπαρίσσι έχουν διατηρηθεί επί 1.100 χρόνια. Επιπρόσθετα, ειπώθηκε στον Νώε, όχι απλώς να καλαφατίσει τους αρμούς της κιβωτού, αλλά να την “καλύψει εσωτερικά και εξωτερικά με πίσσα”.—Βλέπε ΑΣΦΑΛΤΟΣ.

Επαρκής Χωρητικότητα. Ο κατάλογος των επιβατών της κιβωτού ήταν πολύ εντυπωσιακός. Εκτός από τον Νώε, τη σύζυγό του, τους τρεις γιους του και τις συζύγους τους, έπρεπε να επιβιβαστούν ζωντανά πλάσματα «κάθε είδους σάρκας, δύο από το καθένα». «Αρσενικό και θηλυκό θα είναι. Από τα πετούμενα πλάσματα κατά τα είδη τους και από τα κατοικίδια ζώα κατά τα είδη τους, από όλα τα κινούμενα ζώα της γης κατά τα είδη τους, δύο από το καθένα θα μπουν εκεί μαζί σου για να τα διατηρήσεις στη ζωή». Όσον αφορά τα καθαρά ζώα και πτηνά, έπρεπε να ληφθούν εφτά από κάθε είδος. Έπρεπε επίσης να αποθηκευτεί μεγάλη ποσότητα και ποικιλία τροφής για όλα αυτά τα πλάσματα, η οποία να επαρκέσει για περισσότερο από έναν χρόνο.—Γε 6:18-21· 7:2, 3.

Ο όρος «είδη» που χρησιμοποιείται για τα επιλεγμένα ζώα αναφέρεται στα σαφώς καθορισμένα και αμετάβλητα όρια που τέθηκαν από τον Δημιουργό, όρια μέσα στα οποία τα πλάσματα είναι ικανά να αναπαραχθούν «κατά τα είδη τους». Σύμφωνα με τους υπολογισμούς ορισμένων, τα εκατοντάδες χιλιάδες υποείδη ζώων σήμερα θα μπορούσαν να αναχθούν σε συγκριτικά λίγες οικογένειες «ειδών»—φερ’ ειπείν το είδος του αλόγου και το είδος της αγελάδας. Τα αναπαραγωγικά όρια κατά το «είδος», όπως θεσπίστηκαν από τον Ιεχωβά, δεν παραβιάστηκαν ούτε και μπορούσαν να παραβιαστούν. Έχοντας αυτό υπόψη, μερικοί ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι, αν υπήρχαν μόλις 43 «είδη» θηλαστικών, 74 «είδη» πουλιών και 10 «είδη» ερπετών στην κιβωτό, αυτά θα μπορούσαν να παραγάγουν τα ποικίλα υποείδη που είναι γνωστά σήμερα. Άλλοι, κάνοντας πιο ελεύθερους υπολογισμούς, λένε ότι θα αρκούσαν 72 «είδη» τετραπόδων και λιγότερα από 200 «είδη» πουλιών. Το γεγονός ότι η μεγάλη ποικιλία πανίδας που είναι γνωστή σήμερα θα μπορούσε να έχει προέλθει από εσωτερική διασταύρωση εντός τόσο λίγων «ειδών» μετά τον Κατακλυσμό αποδεικνύεται από την ατέλειωτη ποικιλία που υπάρχει στο ανθρώπινο είδος—υπάρχουν άνθρωποι κοντοί, ψηλοί, παχείς, αδύνατοι, με αναρίθμητες παραλλαγές στο χρώμα των μαλλιών, των ματιών και του δέρματος—που στο σύνολό τους προήλθαν από μία οικογένεια, αυτήν του Νώε.

Οι συγκεκριμένοι υπολογισμοί μπορεί να φαίνονται υπερβολικά περιοριστικοί σε μερικούς, ειδικά επειδή πηγές όπως η Αμερικανική Εγκυκλοπαίδεια ([The Encyclopedia Americana] 1977, Τόμ. 1, σ. 859-873) υποστηρίζουν ότι υπάρχουν περισσότερα από 1.300.000 είδη ζώων. Ωστόσο, το 60 τοις εκατό και πλέον αυτών των ειδών είναι έντομα. Αναλύοντας περαιτέρω αυτά τα μεγέθη βρίσκουμε ότι, από τα 24.000 αμφίβια, ερπετά, πουλιά και θηλαστικά, 10.000 είναι πουλιά, 9.000 είναι ερπετά και αμφίβια, πολλά από τα οποία θα μπορούσαν να έχουν επιβιώσει έξω από την κιβωτό, και μόνο 5.000 είναι θηλαστικά, μεταξύ των οποίων φάλαινες και φώκαινες, οι οποίες επίσης θα είχαν παραμείνει έξω από την κιβωτό. Άλλοι ερευνητές υπολογίζουν ότι υπάρχουν μόνο περίπου 290 είδη χερσαίων θηλαστικών που είναι μεγαλύτερα από τα πρόβατα και περίπου 1.360 μικρότερα από τους αρουραίους. (Η Ιστορία του Κατακλυσμού σε Πέτρα [The Deluge Story in Stone], του Μπ. Σ. Νέλσον, 1949, σ. 156· Ο Κατακλυσμός στο Φως της Αγίας Γραφής, της Γεωλογίας και της Αρχαιολογίας [The Flood in the Light of the Bible, Geology, and Archaeology], του Ά. Μ. Ρεουίνκελ, 1957, σ. 69) Έτσι λοιπόν, ακόμη και αν οι υπολογισμοί βασιστούν σε αυτά τα προσαυξημένα μεγέθη, η κιβωτός θα μπορούσε άνετα να έχει φιλοξενήσει ένα ζευγάρι από όλα αυτά τα ζώα.

Πέντε μήνες αφότου άρχισε ο Κατακλυσμός, «η κιβωτός κάθησε στα βουνά του Αραράτ», πιθανότατα, όμως, όχι πάνω στην ψηλότερη κορυφή (σχεδόν 5.165 μ.), αλλά σε κατάλληλο έδαφος που διευκόλυνε τη διαβίωση όλων των επιβατών για μερικούς ακόμη μήνες. Τελικά, έναν χρόνο και δέκα ημέρες αφότου άρχισε ο Κατακλυσμός, η πόρτα ανοίχτηκε πάλι και αποβιβάστηκαν όλοι.—Γε 7:11· 8:4, 14.

Οι ισχυρισμοί ότι έχουν βρεθεί υπολείμματα της κιβωτού παραμένουν ανεπιβεβαίωτοι.

Η ίδια αυτή εβραϊκή λέξη (τεβάχ) χρησιμοποιείται για το μικρό κιβώτιο στο οποίο έκρυψε η Ιωχαβέδ το ηλικίας τριών μηνών “όμορφο” μωρό της, που αργότερα ονομάστηκε Μωυσής, και το οποίο βρήκε η κόρη του Φαραώ ανάμεσα στα καλάμια κοντά στην όχθη του Νείλου. Αυτό το κιβώτιο ήταν φτιαγμένο από πάπυρο και αλειμμένο με άσφαλτο και πίσσα για να είναι αδιάβροχο.—Εξ 2:2-4, 10, υποσ.· 6:20.

2. Το κιβώτιο από ξύλο ακακίας μέσα στο οποίο τοποθετήθηκαν προσωρινά οι δεύτερες πέτρινες πλάκες με το Νόμο που δόθηκαν στον Μωυσή στο Όρος Σινά, μέχρις ότου κατασκευάστηκε η κιβωτός της μαρτυρίας έπειτα από μερικούς μήνες. (Δευ 10:1-5) Η εβραϊκή λέξη ’αρών, που αποδίδεται «κιβωτός» στα εδάφια Δευτερονόμιο 10:1-5, αλλού αποδίδεται «φέρετρο» (Γε 50:26) και «κιβώτιο».—2Βα 12:9, 10, υποσ.· 2Χρ 24:8, 10, 11.

3. Βλέπε ΚΙΒΩΤΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ.

ΚΙΒΩΤΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ

Το ιερό κιβώτιο που βρισκόταν στα Άγια των Αγίων της σκηνής της μαρτυρίας και, κατόπιν, στο ναό τον οποίο έχτισε ο Σολομών. Η Κιβωτός φτιάχτηκε κατ’ εντολήν του Ιεχωβά και σύμφωνα με δικό του σχέδιο.

Οι Βιβλικοί συγγραφείς αναφέρονται στην κιβωτό της διαθήκης με περισσότερους από 20 διαφορετικούς τρόπους. Οι πιο κοινές από αυτές τις εκφράσεις—“η κιβωτός της διαθήκης [εβρ., ’αρών χαμπερίθ]” (Ιη 3:6· Εβρ 9:4) και “η κιβωτός της μαρτυρίας” (Εξ 25:22)—δεν αποτελούν ιδιαίτερο γνώρισμα κάποιου συγκεκριμένου συγγραφέα και χρησιμοποιούνται εναλλακτικά.

Υπόδειγμα και Σχέδιο. Το πρώτο πράγμα που έδωσε ο Ιεχωβά στον Μωυσή, όταν τον διέταξε να κατασκευάσει τη σκηνή της μαρτυρίας, ήταν το υπόδειγμα και το σχέδιο της Κιβωτού, διότι αυτή ήταν πράγματι το βασικότερο και σημαντικότερο αντικείμενο της σκηνής και ολόκληρου του στρατοπέδου του Ισραήλ. Αυτή καθαυτή η Κιβωτός είχε μήκος 2,5 πήχεις, πλάτος 1,5 πήχη και ύψος 1,5 πήχη (περ. 111 × 67 × 67 εκ.). Κατασκευάστηκε από ξύλο ακακίας και επικαλύφθηκε εσωτερικά και εξωτερικά με καθαρό χρυσάφι. Τη στεφάνωνε ένα περίτεχνο «χρυσό πλαίσιο» που ήταν τοποθετημένο “γύρω γύρω πάνω της”. Το δεύτερο τμήμα της Κιβωτού, το κάλυμμά της, φτιάχτηκε από ατόφιο χρυσάφι, όχι απλώς ξύλο επικαλυμμένο με χρυσάφι, και είχε ακριβώς το μήκος και το πλάτος της. Δύο σφυρήλατα χρυσά χερουβείμ ήταν τοποθετημένα πάνω σε αυτό το κάλυμμα, ένα στη μια του άκρη και ένα στην άλλη, με τα πρόσωπά τους αντικριστά, τα κεφάλια τους σε υπόκλιση και τις φτερούγες τους να εκτείνονται προς τα πάνω και να σκεπάζουν την Κιβωτό. (Εξ 25:10, 11, 17-22· 37:6-9) Το κάλυμμα αυτό ήταν επίσης γνωστό ως ἱλαστήριον ή «εξιλαστήριο κάλυμμα».—Εξ 25:17· Εβρ 9:5, Κείμενο· βλέπε ΕΞΙΛΑΣΤΗΡΙΟ ΚΑΛΥΜΜΑ.

Η Κιβωτός ήταν εφοδιασμένη με μακριά κοντάρια για τη μεταφορά της. Κατασκευάστηκαν και αυτά από ξύλο ακακίας επικαλυμμένο με χρυσάφι και περάστηκαν μέσα από δύο χρυσούς κρίκους στην κάθε πλευρά της. Τα κοντάρια δεν έπρεπε να βγαίνουν από τους κρίκους τους, άρα δεν ήταν ποτέ απαραίτητο να αγγίξουν την Κιβωτό αυτοί που τη μετέφεραν. Υπήρχαν τέσσερα πόδια, «πόδια για περπάτημα, λυγισμένα σαν να επρόκειτο να περπατήσουν», τα οποία βρίσκονταν στις γωνίες για να υψώνουν την Κιβωτό πάνω από το έδαφος, αλλά δεν αναφέρεται πόσο ψηλά. (Σχολιολόγιο της Παλαιάς Διαθήκης [Commentary on the Old Testament], των Κ. Φ. Κάιλ και Φ. Ντέλιτς, 1973, Τόμ. 1, Το Δεύτερο Βιβλίο του Μωυσή, σ. 167) Οι κρίκοι ίσως να ήταν τοποθετημένοι ακριβώς πάνω από τα πόδια, αν όχι πάνω στα ίδια τα πόδια.—Εξ 25:12-16· Αρ 4:5, 15· 1Βα 8:8· 1Χρ 15:15.

Εγκαινίαση και Χρήση. Ο Βεσελεήλ και οι βοηθοί του που είχαν σοφή καρδιά ακολούθησαν πιστά τα σχέδια, κατασκευάζοντας την Κιβωτό από τα υλικά που συνεισέφερε ο λαός. (Εξ 35:5, 7, 10, 12· 37:1-9) Όταν ολοκληρώθηκε η σκηνή της μαρτυρίας και στήθηκε έναν χρόνο μετά την Έξοδο, ο Μωυσής πήρε τις δύο πέτρινες πλάκες του Νόμου και τις έβαλε μέσα στην Κιβωτό. (Τα εδάφια Δευτερονόμιο 10:1-5 υποδεικνύουν ότι μια προσωρινή κιβωτός φτιαγμένη από ξύλο ακακίας στέγασε τις πλάκες για τους λίγους μόνο μήνες που μεσολάβησαν από τότε που ο Μωυσής τις παρέλαβε στο βουνό μέχρι τη μεταφορά τους στην Κιβωτό που έφτιαξε ο Βεσελεήλ.) Στη συνέχεια, ο Μωυσής πέρασε τα κοντάρια μέσα από τους κρίκους της Κιβωτού, τοποθέτησε το κάλυμμά της, την έφερε μέσα στη σκηνή και ανάρτησε το προπέτασμα που έπρεπε να διαχωρίζει τα Άγια από τα Άγια των Αγίων. Κατόπιν, στα πλαίσια της τελετής της εγκαινίασης, ο Μωυσής έχρισε την Κιβωτό και όλο τον άλλον εξοπλισμό με λάδι. Από τότε και έπειτα, όταν οι ιερείς αποσυναρμολογούσαν τη σκηνή για τη μεταφορά του στρατοπέδου, το ίδιο διαχωριστικό προπέτασμα, μαζί με δέρματα φώκιας και ένα μπλε ύφασμα, χρησιμοποιούνταν για να σκεπάζει την Κιβωτό, ώστε ο λαός να μην μπορεί να τη δει «ούτε για μια στιγμή, για να μην πεθάνουν».—Εξ 40:3, 9, 20, 21· Αρ 3:30, 31· 4:5, 6, 19, 20· 7:9· Δευ 10:8· 31:9· βλέπε ΣΚΗΝΗ ΤΗΣ ΜΑΡΤΥΡΙΑΣ.

Η Κιβωτός χρησίμευε ως άγια αρχειοθήκη για τη φύλαξη ιερών υπενθυμίσεων, ή αλλιώς μαρτυριών, τα δε κυριότερα περιεχόμενά της ήταν οι δύο πλάκες της μαρτυρίας, δηλαδή οι Δέκα Εντολές. (Εξ 25:16) Μια «χρυσή στάμνα που είχε το μάννα και το ραβδί του Ααρών που βλάστησε» προστέθηκαν στην Κιβωτό, αλλά αργότερα, κάποια στιγμή πριν από την οικοδόμηση του ναού του Σολομώντα, αφαιρέθηκαν. (Εβρ 9:4· Εξ 16:32-34· Αρ 17:10· 1Βα 8:9· 2Χρ 5:10) Ο Μωυσής, λίγο πριν πεθάνει, έδωσε ένα αντίγραφο “του βιβλίου του νόμου” στους Λευίτες ιερείς καθώς και οδηγίες για τη φύλαξή του, όχι μέσα, αλλά “δίπλα στην κιβωτό της διαθήκης του Ιεχωβά του Θεού τους, για να είναι μάρτυρας εκεί εναντίον τους”.—Δευ 31:24-26.

Συνδεόταν με την παρουσία του Θεού. Η Κιβωτός συνδεόταν με την παρουσία του Θεού σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της. Ο Ιεχωβά υποσχέθηκε: «Θα παρουσιάζομαι εκεί σε εσένα και θα μιλώ μαζί σου πάνω από το κάλυμμα, ανάμεσα από τα δύο χερουβείμ που βρίσκονται πάνω στην κιβωτό της μαρτυρίας». «Σε σύννεφο θα εμφανίζομαι πάνω από το κάλυμμα». (Εξ 25:22· Λευ 16:2) Ο Σαμουήλ έγραψε ότι ο Ιεχωβά «κάθεται πάνω στα χερουβείμ» (1Σα 4:4), άρα τα χερουβείμ αποτελούσαν «παράσταση του άρματος» του Ιεχωβά. (1Χρ 28:18) Συνεπώς, «όποτε ο Μωυσής έμπαινε στη σκηνή της συνάντησης για να μιλήσει μαζί [με τον Ιεχωβά], άκουγε τη φωνή να συνομιλεί με αυτόν πάνω από το κάλυμμα που βρισκόταν πάνω στην κιβωτό της μαρτυρίας, ανάμεσα από τα δύο χερουβείμ· και του μιλούσε». (Αρ 7:89) Αργότερα, ο Ιησούς του Ναυή και ο Αρχιερέας Φινεές ρώτησαν επίσης τον Ιεχωβά μπροστά στην Κιβωτό. (Ιη 7:6-10· Κρ 20:27, 28) Εντούτοις, μόνο ο αρχιερέας έμπαινε στα Άγια των Αγίων και έβλεπε την Κιβωτό, μία ημέρα το χρόνο, όχι για να επικοινωνήσει με τον Ιεχωβά, αλλά για να εκτελέσει το τελετουργικό της Ημέρας της Εξιλέωσης.—Λευ 16:2, 3, 13, 15, 17· Εβρ 9:7.

Η παρουσία του Ιεχωβά όπως αντιπροσωπευόταν από την Κιβωτό έφερνε ευλογίες στον Ισραήλ και με άλλους τρόπους. Όταν το στρατόπεδο του Ισραήλ μετακινούνταν, η καθιερωμένη διαδικασία ήταν να ηγείται της πορείας η Κιβωτός με το σύννεφο από πάνω της. (Αρ 10:33, 34) Έτσι λοιπόν, κατά τη διάβαση του Ιορδάνη, όταν οι ιερείς που μετέφεραν την Κιβωτό πάτησαν μέσα στο νερό του ποταμού, ο Ιεχωβά σταμάτησε το ρου του, επιτρέποντάς τους να περάσουν. (Ιη 3:1–4:18) Στη διάταξη της πορείας γύρω από την Ιεριχώ, οι δυνάμεις που ήταν εξοπλισμένες για πόλεμο ακολουθούνταν από εφτά ιερείς οι οποίοι σάλπιζαν με κέρατα, ύστερα ήταν η Κιβωτός και πίσω βρισκόταν η οπισθοφυλακή. (Ιη 6:3-13) Εκ διαμέτρου αντίθετη με τη νίκη στην Ιεριχώ ήταν η ήττα που επήλθε όταν ορισμένοι στασιαστές επιχείρησαν με αυθάδεια να καταλάβουν την Υποσχεμένη Γη παρά τις θεϊκές οδηγίες, οπότε «η κιβωτός της διαθήκης του Ιεχωβά και ο Μωυσής δεν απομακρύνθηκαν από το μέσο του στρατοπέδου». (Αρ 14:44, 45) Ακόμη και οι εχθρικοί Φιλισταίοι αναγνώρισαν την παρουσία του Ιεχωβά όταν η Κιβωτός εμφανίστηκε στο πεδίο της μάχης. Τρομοκρατημένοι κραύγασαν: «Ο Θεός ήρθε στο στρατόπεδο [του Ισραήλ]!» «Αλίμονο σε εμάς, γιατί τέτοιο πράγμα δεν ξανάγινε ποτέ! Αλίμονο σε εμάς! Ποιος θα μας σώσει από το χέρι του μεγαλοπρεπούς αυτού Θεού; Αυτός είναι ο Θεός που πάταξε την Αίγυπτο με κάθε είδους σφαγή στην έρημο».—1Σα 4:6-8.

Η παρουσία του Ιεχωβά εξακολούθησε να είναι έκδηλη όταν πιάστηκε η Κιβωτός από τους Φιλισταίους και οδηγήθηκε στην Άζωτο, όπου τοποθετήθηκε δίπλα στην εικόνα του Δαγών. Εκείνη τη νύχτα, ο Δαγών έπεσε μπρούμυτα. Την επόμενη νύχτα, ξανάπεσε μπροστά στην κιβωτό του Ιεχωβά, το δε κεφάλι του και οι παλάμες των δύο χεριών του κόπηκαν. Στη διάρκεια των επόμενων εφτά μηνών, καθώς η Κιβωτός κυκλοφορούσε από τη μια πόλη των Φιλισταίων στην άλλη, οι άνθρωποι πλήττονταν με αιμορροΐδες και η πόλη Ακκαρών περιήλθε σε «θανατηφόρα σύγχυση», μέχρις ότου η Κιβωτός επιστράφηκε τελικά στον Ισραήλ μαζί με τη δέουσα προσφορά.—1Σα 5:1–6:12.

Εφόσον η Κιβωτός συνδεόταν με την παρουσία του Ιεχωβά, απαιτούνταν να της δείχνεται κατάλληλος σεβασμός και υψηλή εκτίμηση. Ως εκ τούτου, όταν η Κιβωτός ξεκινούσε και όταν αναπαυόταν, ο Μωυσής διακήρυττε λόγια αίνου για τον Ιεχωβά. (Αρ 10:35, 36) Ο Αρχιερέας Ηλεί συγκλονίστηκε τόσο πολύ όταν άκουσε πως η Κιβωτός πιάστηκε από τους Φιλισταίους, ώστε έχασε την ισορροπία του και έπεσε προς τα πίσω σπάζοντας τον αυχένα του, ενώ η νύφη του, κατά την επιθανάτια αγωνία της, θρήνησε: «Η δόξα έφυγε από τον Ισραήλ και πήγε εξορία, επειδή πιάστηκε η κιβωτός του αληθινού Θεού». (1Σα 4:18-22) Ο Βασιλιάς Σολομών αναγνώρισε ότι «οι τόποι όπου έχει πάει η κιβωτός του Ιεχωβά είναι άγιοι».—2Χρ 8:11.

Δεν πρόσφερε μαγική προστασία. Ωστόσο, η Κιβωτός δεν πρόσφερε καμιά μαγική προστασία. Η παρουσία της και μόνο δεν εγγυόταν επιτυχία. Οι ευλογίες του Ιεχωβά εξαρτόνταν από την πνευματική υπόσταση και την πιστή υπακοή εκείνων που την είχαν στην κατοχή τους. Κατά συνέπεια, οι Ισραηλίτες υπό την ηγεσία του Ιησού του Ναυή υπέστησαν ήττα στη Γαι λόγω απιστίας, παρά το γεγονός ότι η Κιβωτός ήταν παρούσα στο στρατόπεδό τους. (Ιη 7:1-6) Παρόμοια, η εμπιστοσύνη που είχε ο Ισραήλ στην παρουσία της Κιβωτού ανάμεσα στα στρατεύματά του δεν εμπόδισε τους Φιλισταίους να θανατώσουν 30.000 Ισραηλίτες και να αρπάξουν την Κιβωτό. (1Σα 4:1-11) Η επιστροφή της Κιβωτού από τους Φιλισταίους αποτέλεσε περίσταση για μεγάλη χαρά, προσφορές θυσιών και απόδοση ευχαριστιών, όμως ο Ιεχωβά «πάταξε το λαό με μεγάλη σφαγή». Γιατί; «Επειδή κοίταξαν την κιβωτό του Ιεχωβά», παραβιάζοντας έτσι την εντολή του. (1Σα 6:11-21· Αρ 4:6, 20) Το πόσοι ακριβώς πέθαναν σε εκείνη την περίπτωση δεν είναι βέβαιο. Το Μασοριτικό κείμενο γράφει: «Πάταξε, λοιπόν, από το λαό εβδομήντα άντρες—πενήντα χιλιάδες άντρες». Αυτή η ασαφής διατύπωση ίσως υποδηλώνει ότι η φράση «πενήντα χιλιάδες άντρες» είναι εμβόλιμη. Η συριακή Πεσίτα και η αραβική μετάφραση λένε πως πατάχθηκαν «πέντε χιλιάδες και εβδομήντα άντρες». Το Ταργκούμ του Ιωνάθαν λέει: «Και πάταξε εβδομήντα άντρες από τους πρεσβυτέρους του λαού και πενήντα χιλιάδες από την εκκλησία». Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα λέει: ᾿Επάταξεν ἐν αὐτοῖς ἑβδομήκοντα ἂνδρας καὶ πεντήκοντα χιλιάδας ἀνδρῶν. Ο Ιώσηπος αναφέρει μόνο ότι θανατώθηκαν εβδομήντα άντρες.—Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΣΤ΄, 16 (i, 4).

Τοποθεσίες Όπου Φυλασσόταν η Κιβωτός. Η Κιβωτός δεν είχε μόνιμο τόπο ανάπαυσης μέχρι την ανέγερση του ναού του Σολομώντα. Όταν ολοκληρώθηκε το μεγαλύτερο μέρος της κατάκτησης της χώρας (περ. 1467 Π.Κ.Χ.), μεταφέρθηκε στη Σηλώ, και προφανώς παρέμεινε εκεί (με εξαίρεση κάποιο διάστημα που ήταν στη Βαιθήλ) ωσότου πιάστηκε από τους Φιλισταίους. (Ιη 18:1· Κρ 20:26, 27· 1Σα 3:3· 6:1) Μετά την επιστροφή της στην περιοχή των Ισραηλιτών, τοποθετήθηκε πρώτα στη Βαιθ-σεμές και κατόπιν στην Κιριάθ-ιαρίμ, όπου και παρέμεινε 70 περίπου χρόνια.—1Σα 6:11-14· 7:1, 2· 1Χρ 13:5, 6.

Σύμφωνα με το Μασοριτικό κείμενο, το εδάφιο 1 Σαμουήλ 14:18 υποδεικνύει ότι, στη διάρκεια μιας μάχης με τους Φιλισταίους, ο Βασιλιάς Σαούλ έβαλε τον Αρχιερέα Αχιά να φέρει την Κιβωτό στο στρατόπεδό του. Ωστόσο, η Μετάφραση των Εβδομήκοντα αναφέρει πως ο Σαούλ είπε στον Αχιά: «“Φέρε εδώ το εφόδ!” (Διότι αυτός φορούσε το εφόδ την ημέρα εκείνη ενώπιον του Ισραήλ.)»

Η επιθυμία που είχε ο Δαβίδ να φέρει την Κιβωτό στην Ιερουσαλήμ ήταν καλή, αλλά η μέθοδος την οποία αρχικά εφάρμοσε κατέληξε σε συμφορά. Αντί να διευθετήσει να μεταφερθεί με τα κοντάρια η Κιβωτός στους ώμους των Κααθιτών Λευιτών σύμφωνα με τις οδηγίες, ο Δαβίδ επέτρεψε να την τοποθετήσουν σε μια άμαξα. Τα βόδια παραλίγο να την ανατρέψουν και ο Ουζά πατάχθηκε επειδή άπλωσε το χέρι του για να πιάσει την Κιβωτό, ενεργώντας αντίθετα με το νόμο του Θεού.—2Σα 6:2-11· 1Χρ 13:1-11· 15:13· Αρ 4:15.

Η Κιβωτός φέρθηκε τελικά στην Ιερουσαλήμ με τον κατάλληλο τρόπο από τους Λευίτες (1Χρ 15:2, 15), και εκεί παρέμεινε σε μια σκηνή κατά το υπόλοιπο της βασιλείας του Δαβίδ. (2Σα 6:12-19· 11:11) Οι ιερείς επιχείρησαν να πάρουν την Κιβωτό μαζί τους όταν τράπηκαν σε φυγή εξαιτίας της ανταρσίας του Αβεσσαλώμ, όμως ο Δαβίδ επέμεινε να παραμείνει αυτή στην Ιερουσαλήμ, έχοντας την πεποίθηση ότι ο Ιεχωβά θα τους επανέφερε όλους ασφαλείς στην πόλη. (2Σα 15:24, 25, 29· 1Βα 2:26) Ο Δαβίδ επιθυμούσε να χτίσει μόνιμη κατοικία για την Κιβωτό, αλλά ο Ιεχωβά ανέβαλε το οικοδομικό αυτό έργο μέχρι τη βασιλεία του Σολομώντα. (2Σα 7:2-13· 1Βα 8:20, 21· 1Χρ 28:2, 6· 2Χρ 1:4) Κατά την αφιέρωση του ναού, η Κιβωτός μεταφέρθηκε από τη σκηνή, η οποία βρισκόταν στη Σιών, στα Άγια των Αγίων του ναού ο οποίος βρισκόταν ψηλά στο Όρος Μοριά, όπου τοποθετήθηκε κάτω από τις φτερούγες των δύο μεγάλων χερουβείμ που την επισκίαζαν. Αυτό ήταν το μόνο αντικείμενο από τον εξοπλισμό της αρχικής σκηνής της μαρτυρίας το οποίο αποτέλεσε μέρος του ναού του Σολομώντα.—1Βα 6:19· 8:1-11· 1Χρ 22:19· 2Χρ 5:2-10· 6:10, 11· βλέπε ΝΑΟΣ (Ο Ναός του Σολομώντα)· ΧΕΡΟΥΒ Αρ. 1.

Μετά την εποχή του Σολομώντα, η μόνη ιστορική αναφορά στην κιβωτό της διαθήκης, σχεδόν 900 χρόνια από την κατασκευή της, εμφανίζεται στο εδάφιο 2 Χρονικών 35:3 όπου λέγεται ότι ο Βασιλιάς Ιωσίας, το 642 Π.Κ.Χ., διέταξε να επιστραφεί αυτή στο ναό. Για το πώς είχε απομακρυνθεί από εκεί δεν γίνεται λόγος. Ο Ιωσίας ανήλθε στο θρόνο έπειτα από μερικούς άκρως αποστατικούς βασιλιάδες—ένας εκ των οποίων τοποθέτησε μια εικόνα στον οίκο του Ιεχωβά—και πιθανώς κάποιος από αυτούς τους πονηρούς βασιλιάδες απομάκρυνε την Κιβωτό. (2Χρ 33:1, 2, 7) Από την άλλη μεριά, ο Ιωσίας πραγματοποίησε εκτεταμένες επισκευές του ναού, και ίσως εκείνο το διάστημα η Κιβωτός να φυλασσόταν κάπου αλλού για να μην υποστεί ζημιά. (2Χρ 34:8–35:19) Δεν αναφέρεται αν η Κιβωτός πάρθηκε στη Βαβυλώνα. Η Κιβωτός δεν συγκαταλέγεται στα αντικείμενα του ναού που μεταφέρθηκαν εκεί. Παρόμοια, δεν αναφέρεται ότι επιστράφηκε και τοποθετήθηκε στον ανοικοδομημένο ναό του Ζοροβάβελ ούτε υπήρξε αντικατάστασή της. Το πότε και υπό ποιες συνθήκες εξαφανίστηκε η Κιβωτός είναι άγνωστο.—2Βα 25:13-17· 2Χρ 36:18· Εσδ 1:7-11· 7:12-19.

Ο Ιερεμίας προείπε ότι θα ερχόταν καιρός που η κιβωτός της διαθήκης δεν θα υπήρχε πλέον, αλλά δεν θα ήταν αντικείμενο νοσταλγίας και οι λάτρεις του Ιεχωβά δεν θα αντιμετώπιζαν κακουχίες επειδή δεν θα την είχαν. Αντίθετα, “θα αποκαλούσαν την Ιερουσαλήμ θρόνο του Ιεχωβά”.—Ιερ 3:16, 17.

Στην Αποκάλυψη, ένα βιβλίο γεμάτο συμβολισμούς, ο Ιωάννης λέει ότι «φάνηκε η κιβωτός της διαθήκης του μέσα στο αγιαστήριο του ναού του», στον ουρανό. Αυτή η κιβωτός της διαθήκης σχετίζεται με τη νέα διαθήκη που έχει κάνει ο Θεός με ανθρώπους, η δε εμφάνιση της Κιβωτού αποτελούσε ένδειξη πως ο Ιεχωβά κυβερνούσε ξανά μέσω του Χρισμένου του.—Απ 11:15, 19.

ΚΙΔΡΟΝ, ΚΟΙΛΑΔΑ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ

(Κιδρόν) [πιθανώς από μια ρίζα που σημαίνει «είμαι σκοτεινός»].

Βαθιά κοιλάδα που χωρίζει την Ιερουσαλήμ από το Όρος των Ελαιών και εκτείνεται πρώτα προς τα ΝΑ και κατόπιν προς τα Ν κατά μήκος της πόλης. Η Κοιλάδα Κιδρόν (Νάχαλ Κιντρόν) που είναι άνυδρη ακόμη και το χειμώνα, με εξαίρεση περιπτώσεις καταρρακτώδους βροχής, ξεκινάει από κάποια απόσταση Β των τειχών της Ιερουσαλήμ. Ενώ στην αρχή είναι πλατιά και ρηχή, στη συνέχεια στενεύει και βαθαίνει. Όταν φτάνει απέναντι από την πρώην περιοχή του ναού, έχει βάθος περίπου 30 μ. και πλάτος 120 μ. Ακόμη νοτιότερα η Κοιλάδα Κιδρόν ενωνόταν με την Κοιλάδα των Τυροποιών και την Κοιλάδα του Εννόμ αντίστοιχα. Από εκεί συνέχιζε προς τα ΝΑ διασχίζοντας την άγονη έρημο του Ιούδα μέχρι τη Νεκρά Θάλασσα. Η σύγχρονη ονομασία του κατώτερου τμήματος της κοιλάδας είναι Ουάντι εν-Ναρ (που σημαίνει «Πύρινο Ουάντι [κοιλάδα χειμάρρου]»)—σημάδι ότι τον περισσότερο καιρό επικρατεί εκεί ζέστη και ξηρασία.

Απέναντι από την Ιερουσαλήμ, στις απότομες και βραχώδεις πλαγιές της ανατολικής πλευράς της κοιλάδας, υπάρχουν μνήματα λαξευμένα στο βράχο. Στη δυτική πλευρά, περίπου στο μέσο της απόστασης ανάμεσα στην πρώην περιοχή του ναού και στη συμβολή της Κοιλάδας Κιδρόν με την Κοιλάδα των Τυροποιών, βρίσκεται η πηγή Γιών. (Βλέπε ΓΙΩΝ Αρ. 2.) Όχι μακριά από αυτή την πηγή, η Κοιλάδα Κιδρόν πλαταίνει και σχηματίζει έναν ανοιχτό χώρο. Έχει υποστηριχτεί η άποψη ότι αυτός ο ανοιχτός χώρος μπορεί να αντιστοιχεί στον αρχαίο «κήπο του βασιλιά».—2Βα 25:4.

Όταν ο Βασιλιάς Δαβίδ τράπηκε σε φυγή εξαιτίας του στασιαστή Αβεσσαλώμ, διέσχισε την Κοιλάδα Κιδρόν με τα πόδια. (2Σα 15:14, 23, 30) Επειδή ο Σιμεΐ καταράστηκε τον Δαβίδ σε εκείνη την περίπτωση, μεταγενέστερα ο Σολομών τον περιόρισε στην Ιερουσαλήμ και του απαγόρευσε να διασχίσει την Κοιλάδα Κιδρόν επί ποινή θανάτου. (1Βα 2:8, 9, 36, 37) Από την ίδια κοιλάδα πέρασε και ο Ιησούς πηγαίνοντας στον κήπο της Γεθσημανή. (Ιωα 18:1) Όταν βασίλευαν στον Ιούδα ο Ασά, ο Εζεκίας και ο Ιωσίας, η Κοιλάδα Κιδρόν χρησιμοποιούνταν ως σκουπιδότοπος για τα συναφή με την ειδωλολατρία αντικείμενα. (1Βα 15:13· 2Βα 23:4, 6, 12· 2Χρ 15:16· 29:16· 30:14) Αποτελούσε επίσης τόπο ταφής. (2Βα 23:6) Αυτό κατέστησε την Κοιλάδα Κιδρόν ακάθαρτη περιοχή, και επομένως είναι σημαντικό το ότι η προφητεία του Ιερεμία επισήμανε έναν καιρό κατά τον οποίο, αντίθετα με ό,τι ίσχυε προηγουμένως, «όλες οι αναβαθμίδες ως την κοιλάδα του χειμάρρου Κιδρόν» θα ήταν «κάτι άγιο για τον Ιεχωβά».—Ιερ 31:40.

ΚΙΛΙΚΙΑ

(Κιλικία).

Μια σχετικά μικρή και στενή περιοχή της νοτιοανατολικής Μικράς Ασίας. Στα Ν απλωνόταν η Μεσόγειος, στα Δ βρισκόταν η Παμφυλία, στα Β η οροσειρά του Ταύρου τη χώριζε από τη Λυκαονία και την Καππαδοκία, και στα Α η οροσειρά του Αμανού (τώρα Νουρ), η οποία αποτελεί μια νότια διακλάδωση της οροσειράς του Ταύρου, τη χώριζε από τη Συρία. Αυτά ήταν τα σύνορά της, τουλάχιστον για μια μεγάλη περίοδο της αρχαίας ιστορίας της.

Κατά βάση η περιοχή διαιρούνταν σε δύο τμήματα λόγω της μορφολογίας της: το δυτικό, το οποίο λεγόταν Τραχεία Κιλικία, και το ανατολικό, το οποίο λεγόταν Πεδιάς (Πεδινή Κιλικία). Η Τραχεία Κιλικία ήταν ένα αφιλόξενο υψίπεδο στα όρη του Ταύρου, γεμάτο δάση. Η τραχιά ακτογραμμή της, την οποία διέκοπταν βραχώδη ακρωτήρια, πρόσφερε πολυάριθμα υπήνεμα λιμάνια και κολπίσκους. Από την αρχαιότητα, ήταν άντρο ληστών και πειρατών οι οποίοι λυμαίνονταν τα πλοία που παρέπλεαν τις ακτές. Η Πεδινή Κιλικία περιλάμβανε τη μεγάλη παράκτια πεδιάδα, μια εξαιρετικά εύφορη περιοχή με άφθονα νερά. Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, σε αυτή την πεδιάδα υπήρχαν διάσπαρτες ημιαυτόνομες πόλεις, η κυριότερη από τις οποίες ήταν η Ταρσός, η γενέτειρα του Σαύλου (Παύλου).—Πρ 21:39· 22:3· 23:34.

Η Κιλικία, εκτός από σιτάρι, λινάρι και φρούτα, παρήγε ένα ύφασμα από τρίχες κατσικιών το οποίο κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους ήταν γνωστό ως κιλίκιο. Το χρησιμοποιούσαν στην κατασκευή σκηνών, πράγμα που μπορεί να εξηγεί εν μέρει το γεγονός ότι ο Παύλος έμαθε την τέχνη της σκηνοποιίας από μικρός.

Η Κιλικία κατείχε στρατηγική θέση, τόσο από στρατιωτική όσο και από εμπορική άποψη. Η κύρια εμπορική οδός που ερχόταν από τη Συρία περνούσε από τις Συριακές Πύλες, ένα ορεινό πέρασμα μέσα από την οροσειρά του Αμανού (τώρα Νουρ), περίπου 30 χλμ. Β της Αντιόχειας, κατόπιν διέσχιζε την Κιλικία μέχρι την Ταρσό και ανέβαινε τα όρη του Ταύρου προς τις Κιλίκιες Πύλες—τα στενά, δηλαδή τις απόκρημνες διαβάσεις, που οδηγούν στην κεντρική και στη δυτική Μικρά Ασία.

Στην αρχική περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η επαρχία είχε χωριστεί σε δύο τμήματα, και ένα μέρος του δυτικού τμήματος είχε παραχωρηθεί στην εξουσία τοπικών δυναστειών ενώ το υπόλοιπο προφανώς το διοικούσαν γειτονικά υποτελή βασίλεια. Η επανένωση του ανατολικού και του δυτικού τμήματος της Κιλικίας σε ενιαία επαρχία δεν έγινε παρά αργότερα, την εποχή του Βεσπασιανού (72 Κ.Χ.). Επομένως, κατά τους πρώτους αποστολικούς χρόνους υπήρχε ιδιαίτερα στενή σχέση ανάμεσα στην Κιλικία και στη Συρία, σχέση που φαίνεται να αντικατοπτρίζεται στα εδάφια Πράξεις 15:23, 41 και Γαλάτες 1:21, όπου σύμφωνα με μερικούς ερευνητές η λέξη «Κιλικία» αναφέρεται στην Πεδινή Κιλικία. Από την άλλη μεριά, στο εδάφιο Πράξεις 27:5 όπου λέγεται ότι ο Παύλος διέσχισε «το πέλαγος κατά μήκος της Κιλικίας και της Παμφυλίας» καθώς πήγαινε στη Ρώμη για να δικαστεί, η «Κιλικία» περιλαμβάνει προφανώς ολόκληρη την περιοχή της ανατολικής και της δυτικής Κιλικίας.

Ιουδαίοι από την Κιλικία ήταν μεταξύ εκείνων που λογομάχησαν με τον Στέφανο πριν από το θάνατό του. (Πρ 6:9) Γύρω στο 49 Κ.Χ. υπήρχαν ήδη εκκλησίες στην Κιλικία στις οποίες έστειλε επιστολή η Χριστιανική σύνοδος της Ιερουσαλήμ. (Πρ 15:23) Η διαδρομή που ακολούθησε ο Παύλος στη διάρκεια της δεύτερης και της τρίτης ιεραποστολικής περιοδείας του θα πρέπει κανονικά να τον οδήγησε μέσα από την Κιλικία και τις Κιλίκιες Πύλες.

ΚΙΜΑΧ, ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΣ

(Κιμάχ).

Αυτός ο όρος χρησιμοποιείται στα εδάφια Ιώβ 9:9· 38:31 και Αμώς 5:8 αναφερόμενος σε έναν ουράνιο αστερισμό. Συνήθως θεωρείται ότι αναφέρεται στις Πλειάδες, ένα αστρικό σύμπλεγμα αποτελούμενο από εφτά μεγάλα άστρα και άλλα μικρότερα, τα οποία περιβάλλονται από νεφέλωμα και απέχουν περίπου 380 έτη φωτός από τον ήλιο. Στο εδάφιο Ιώβ 38:31 ο Ιεχωβά ρωτάει τον Ιώβ αν μπορεί “να δέσει τους δεσμούς του αστερισμού Κιμάχ”, και μερικοί συσχετίζουν αυτή τη φράση με το γεγονός ότι το σμήνος των Πλειάδων είναι πυκνό—πιθανότατα το πιο αναγνωρίσιμο αστρικό σμήνος με γυμνό μάτι. Μολονότι δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί με βεβαιότητα ο εννοούμενος αστερισμός, προφανώς το νόημα του ερωτήματος είναι κατά πόσον μπορεί ένας απλός άνθρωπος να συνδέσει σε σμήνος μια ομάδα άστρων ώστε αυτά να συγκροτήσουν έναν μόνιμο αστερισμό. Έτσι λοιπόν, με αυτό το ερώτημα, ο Ιεχωβά τόνισε στον Ιώβ την κατωτερότητα του ανθρώπου σε σύγκριση με τον Παγκόσμιο Κυρίαρχο.

ΚΙΜΩΛΙΑ

Επιφανειακά κοιτάσματα αυτού του πολύ μαλακού, εύθρυπτου, ιζηματογενούς πετρώματος, το οποίο εμφανίζει υψηλή περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο, υπάρχουν σε διάφορα σημεία της Παλαιστίνης. Επειδή η πέτρα από κιμωλία δεν έχει καμιά αξία ως οικοδομικό υλικό και μπορεί να θρυμματιστεί και να κονιορτοποιηθεί πολύ εύκολα, ο προφήτης Ησαΐας τη χρησιμοποίησε σε μια εύστοχη παρομοίωση για να καταδείξει τι έπρεπε να συμβεί στα ειδωλολατρικά θυσιαστήρια του Ισραήλ προκειμένου να επιτευχθεί η συγχώρηση. (Ησ 27:9) Το αραμαϊκό αντίστοιχο της εβραϊκής λέξης γκιρ (κιμωλία) εμφανίζεται στο εδάφιο Δανιήλ 5:5 και μεταφράζεται “σοβάς”.—Βλέπε ΑΣΒΕΣΤΗΣ· ΣΟΒΑΣ.

Μια άλλη εβραϊκή λέξη, η λέξη σέρεδ, εμφανίζεται στο εδάφιο Ησαΐας 44:13 και αναφέρεται στην «κόκκινη κιμωλία» που χρησιμοποιούσαν οι ξυλουργοί για να κάνουν διάφορα σημάδια.

ΚΙΝΑ

(Κινά).

Πόλη του νότιου Ιούδα. (Ιη 15:21, 22) Μερικοί την ταυτίζουν με το Χίρμπετ Τάιγιμπ (Χορβάτ Τοβ), περίπου 30 χλμ. ΑΒΑ της Βηρ-σαβεέ. Το όνομα της Κινά φαίνεται ότι διασώζεται στο τοπωνύμιο του κοντινού Ουάντι ελ-Κέινι.

ΚΙΝΗΤΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ

Βλέπε ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ.

ΚΙΝΝΑΒΑΡΙ

Βλέπε ΧΡΩΜΑΤΑ.

ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΟ

Το ανώτερο τμήμα του κίονα ενός οικοδομήματος, το οποίο τον επιστέφει κοσμώντας τον. Ογκώδη κιονόκρανα υπήρχαν στην κορυφή του Ιαχίν και του Βοόζ, των στύλων που ορθώνονταν μπροστά στο ναό του Σολομώντα. (2Χρ 3:15-17) Τα κιονόκρανα αυτά, καθώς και οι στύλοι πάνω στους οποίους ήταν τοποθετημένα, κατασκευάστηκαν υπό την επιστασία του τεχνίτη Χιράμ, την εποχή της ανέγερσης του ναού (1034-1027 Π.Κ.Χ.), και διατηρήθηκαν 400 και πλέον χρόνια, μέχρι τη λεηλάτηση της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλωνίους το 607 Π.Κ.Χ. (2Χρ 4:11-13· Ιερ 52:17, 22) Σε όλες τις περιπτώσεις, πλην μιας εξαίρεσης, χρησιμοποιείται για τα εν λόγω κιονόκρανα η εβραϊκή λέξη κοθέρεθ. Η λέξη αυτή προέρχεται από τη ρίζα καθάρ (“περικυκλώνω”· Κρ 20:43) και είναι συγγενική της λέξης κέθερ (“κάλυμμα του κεφαλιού”· Εσθ 1:11). Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «κιονόκρανο» στο εδάφιο 2 Χρονικών 3:15 (τσέφεθ) προέρχεται από τη ρίζα τσαφάχ, που σημαίνει “επικαλύπτω”.—Εξ 25:11.

Οι στύλοι ήταν από χυτό χαλκό, με διάμετρο 1,7 μ. περίπου και ύψος 18 πήχεις (8 μ.). Τα κιονόκρανα είχαν επιπρόσθετο ύψος 5 πήχεις (2,2 μ.). (1Βα 7:15, 16) Με βάση τις περικοπές που δηλώνουν ότι τα κιονόκρανα είχαν ύψος πέντε πήχεις, κάποιοι λόγιοι συμπεραίνουν ότι η φράση «τρεις πήχεις» που αναφέρει το εδάφιο 2 Βασιλέων 25:17 είναι προϊόν λανθασμένης αντιγραφής. Γι’ αυτόν το λόγο μερικές μεταφράσεις της Αγίας Γραφής (όπως, για παράδειγμα, οι JB, NAB) έχουν αντικαταστήσει τη φράση «τρεις πήχεις» με τη φράση «πέντε πήχεις». Εφόσον οι στύλοι ήταν κούφιοι, με τοιχώματα πάχους 7,5 εκ. περίπου, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι τα κιονόκρανα ήταν παρόμοιας κατασκευής και ότι είχαν και αυτά χυτευτεί σε πήλινα καλούπια «στην Περιφέρεια του Ιορδάνη».—2Χρ 4:17· Ιερ 52:21.

Η ελλιπής περιγραφή αυτών των κιονόκρανων τα οποία είχαν σχήμα κούπας καθιστά αδύνατη την επακριβή αναπαράσταση της μορφής τους ή του σχεδίου τους. Γύρω από το κατώτερο μέρος του καθενός από αυτά, υπήρχαν εφτά δίχτυα από χάλκινο δικτυωτό, από τα οποία κρέμονταν δύο σειρές χάλκινα ρόδια, αναρτημένα σε χάλκινες αλυσίδες, με 100 ρόδια στην κάθε σειρά. Αυτά ήταν τοποθετημένα σαν περιδέραια γύρω από τα κιονόκρανα. (1Βα 7:17, 18, 20, 42· 2Χρ 3:16) Φαίνεται ότι από τα 100 ρόδια της κάθε αλυσίδας, τέσσερα—αυτά που βρίσκονταν από τη μέσα πλευρά του κιονόκρανου, προς το ναό—μάλλον δεν ήταν ορατά, δεδομένου ότι ο Ιερεμίας λέει πως «ήταν ενενήντα έξι, στις πλευρές» (κατά κυριολεξία, «στην προσήνεμη πλευρά»· «στην εξωτερική πλευρά», AT, ΛΧ· «αυτά που ήταν ορατά», Mo). (Ιερ 52:23) Πάνω από το διάκοσμο με τα ρόδια, τα κιονόκρανα είχαν «σχήμα κρίνου», μεγέθους 4 πήχεων (1,8 μ.).—1Βα 7:19, 22.

Άλλα κιονόκρανα που αναφέρονται στην Αγία Γραφή είναι τα «κιονόκρανα» της Νινευή (εβρ., καφτωρίμ), που καταδικάστηκαν να φιλοξενούν τον “πελεκάνο και το σκαντζόχοιρο”.—Σοφ 2:13, 14.

ΚΙΡ

Η περιοχή από όπου οι Αραμαίοι πήγαν στη Συρία, χωρίς να είναι αυτή απαραίτητα η κοιτίδα τους. (Αμ 9:7) Μέσω του Αμώς (1:5) του προφήτη του, ο Ιεχωβά έδειξε ότι οι Αραμαίοι θα επέστρεφαν στην Κιρ, αλλά ως εξόριστοι. Αυτή η προφητεία εκπληρώθηκε όταν ο Θεγλάθ-φελασάρ Γ΄, αφού δωροδοκήθηκε από τον Βασιλιά Άχαζ του Ιούδα, κατέλαβε τη Δαμασκό, την αραμαϊκή πρωτεύουσα, και εξόρισε τους κατοίκους της στην Κιρ.—2Βα 16:7-9.

Τα εδάφια Ησαΐας 22:5, 6 παρουσιάζουν την Κιρ να ετοιμάζεται εναντίον “της κοιλάδας του οράματος” (η οποία θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει την Ιερουσαλήμ). Αυτή η προφητεία πιστεύεται γενικά ότι εκπληρώθηκε κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του Ασσύριου Βασιλιά Σενναχειρείμ εναντίον του Ιούδα. Λόγω του ότι η Κιρ συνδέεται με το Ελάμ σε αυτό το εδάφιο, μερικοί έχουν προβάλει την άποψη ότι πρέπει να βρισκόταν στην ίδια γενική περιοχή με το Ελάμ, Α του ποταμού Τίγρη. (Παράβαλε Ησ 21:2 όπου η Μηδία, για την οποία είναι γνωστό ότι συνόρευε με το Ελάμ, αναφέρεται και αυτή παράλληλα με το Ελάμ.) Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα δεν χρησιμοποιεί το όνομα «Κιρ» σε κανένα από τα παραπάνω εδάφια, αλλά αποδίδει την εβραϊκή λέξη κιρ με διάφορες λέξεις. Το πού βρισκόταν πραγματικά η Κιρ, λοιπόν, παραμένει αβέβαιο.

ΚΙΡ-ΑΡΕΣΕΘ

(Κιρ-αρεσέθ).

Προφανώς άλλη ονομασία της Κιρ του Μωάβ, μιας πόλης που συνήθως ταυτίζεται με το σύγχρονο Κάρακ.—2Βα 3:25· Ησ 16:7· βλέπε ΚΙΡ ΤΟΥ ΜΩΑΒ.

ΚΙΡ-ΕΡΕΣ

(Κιρ-ερές).

Προφανώς εναλλακτική ονομασία της Κιρ-αρεσέθ ή Κιρ του Μωάβ, μιας πόλης που συνήθως συνδέεται με το σύγχρονο Κάρακ.—Ιερ 48:31, 36· βλέπε ΚΙΡ ΤΟΥ ΜΩΑΒ.

ΚΙΡΙΑΘ

(Κιριάθ) [Πόλη].

Πόλη του Βενιαμίν η οποία θεωρείται συνήθως ότι ταυτίζεται με την Κιριάθ-ιαρίμ. Μερικοί λόγιοι πιστεύουν ότι στο πρωτότυπο εβραϊκό κείμενο του εδαφίου Ιησούς του Ναυή 18:28 εμφανιζόταν το όνομα Κιριάθ-ιαρίμ, κάτι το οποίο αντικατοπτρίζει και το Αλεξανδρινό Χειρόγραφο (Ο΄).—Βλέπε ΚΙΡΙΑΘ-ΙΑΡΙΜ.

ΚΙΡΙΑΘΑΪΜ

(Κιριαθαΐμ) [Διπλή Πόλη].

1. Πόλη στα Α του Ιορδάνη η οποία είτε χτίστηκε είτε ανοικοδομήθηκε από τους Ρουβηνίτες. (Αρ 32:37· Ιη 13:15, 19) Σε μεταγενέστερη περίοδο η πόλη περιήλθε υπό μωαβιτική κυριαρχία. Αναφέρεται στις προφητείες του Ιερεμία (48:1) και του Ιεζεκιήλ (25:9) ως πόλη του Μωάβ η οποία θα υφίστατο συμφορά. Προγενέστερα, ο Μωαβίτης Βασιλιάς Μησά του δέκατου αιώνα Π.Κ.Χ. καυχιόταν ότι είχε χτίσει το Καριατέν (προφανώς την Κιριαθαΐμ).

Οι λόγιοι συνήθως την τοποθετούν στην περιοχή κοντά στο Κουράιγιατ, περίπου 10 χλμ. ΔΒΔ της Διβών. Ωστόσο, τα ερείπια που υπάρχουν εκεί δεν ανάγονται πριν από τον πρώτο αιώνα Π.Κ.Χ., γι’ αυτό και η ακριβής θέση της δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα.

2. Τοποθεσία στον Νεφθαλί η οποία παραχωρήθηκε στους Γηρσωνίτες Λευίτες (1Χρ 6:71, 76) και ονομάζεται Καρθάν στο εδάφιο Ιησούς του Ναυή 21:32.—Βλέπε ΚΑΡΘΑΝ.

ΚΙΡΙΑΘ-ΑΡΒΑ

(Κιριάθ-αρβά) [Πόλη του Αρβά].

Η αρχαία ονομασία της πόλης Χεβρών. Η ονομασία αυτή χρησιμοποιούνταν ακόμη και μετά τη βαβυλωνιακή εξορία. (Νε 11:25) Αυτή η πόλη, όπως υποδηλώνει η ονομασία της, φαίνεται ότι είχε ιδρυθεί από τον Αρβά, “το μεγάλο άνθρωπο ανάμεσα στους Ανακίμ”.—Ιη 14:15· βλέπε ΧΕΒΡΩΝ Αρ. 3.

ΚΙΡΙΑΘ-ΒΑΑΛ

(Κιριάθ-βάαλ) [Πόλη του Βάαλ].

Εναλλακτική ονομασία της πόλης Κιριάθ-ιαρίμ του Ιούδα. Αυτή η τοποθεσία ταυτίζεται συνήθως με το Ντιρ ελ-Άζαρ (Τελ Κιριάτ Γεαρίμ), περίπου 9 χλμ. Ν της Άνω Βαιθ-ορών.—Ιη 15:60· 18:14· βλέπε ΚΙΡΙΑΘ-ΙΑΡΙΜ.

ΚΙΡΙΑΘ-ΙΑΡΙΜ

(Κιριάθ-ιαρίμ) [Πόλη Δασών].

Πόλη των Ευαίων η οποία συνδέεται με τους Γαβαωνίτες (Ιη 9:17) και είναι γνωστή επίσης ως Βααλά (Ιη 15:9), Βααλέ-ιούδα (2Σα 6:2) και Κιριάθ-βάαλ (Ιη 15:60). Αργότερα η Κιριάθ-ιαρίμ περιήλθε στον Ιούδα και συνόρευε με την περιοχή του Βενιαμίν. (Ιη 15:1, 9· 18:11, 14· Κρ 18:12) Φαίνεται ότι εκεί εγκαταστάθηκαν απόγονοι του Ιούδα μέσω του Χάλεβ.—1Χρ 2:3, 50, 52, 53.

Το 12ο αιώνα Π.Κ.Χ., λίγο καιρό αφότου οι Φιλισταίοι επέστρεψαν την Κιβωτό, αυτή μεταφέρθηκε στην Κιριάθ-ιαρίμ έπειτα από αίτημα των αντρών της γειτονικής Βαιθ-σεμές. Προφανώς παρέμεινε εκεί ώσπου ο Βασιλιάς Δαβίδ τη μετέφερε στην Ιερουσαλήμ περίπου 70 χρόνια αργότερα.—1Σα 6:20–7:2· 1Χρ 13:5, 6· 16:1· 2Χρ 1:4.

Ο προφήτης Ουριγίας, σύγχρονος του Ιερεμία, ήταν γιος του Σεμαΐα από την Κιριάθ-ιαρίμ. (Ιερ 26:20) Απόγονοι των κατοίκων της πόλης υπήρχαν επίσης μεταξύ εκείνων που επέστρεψαν από τη βαβυλωνιακή εξορία.—Εσδ 2:1, 2, 25· Νε 7:6, 7, 29.

Το Ντιρ ελ-Άζαρ (Τελ Κιριάτ Γεαρίμ) παρουσιάζεται συνήθως ως η τοποθεσία που αντιστοιχεί στη Βιβλική περιγραφή της Κιριάθ-ιαρίμ, σύμφωνα με την οποία ήταν μια πόλη της ορεινής περιοχής (Ιη 15:48, 60), στο όριο ανάμεσα στον Ιούδα και στον Βενιαμίν, κοντά στις άλλες πόλεις των Γαβαωνιτών. Το μέρος αυτό βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο, πάνω σε έναν λόφο, περίπου 14 χλμ. ΑΒΑ της Βαιθ-σεμές και περίπου 13 χλμ. ΔΒΔ της Ιερουσαλήμ. Αυτή η τοποθεσία ταιριάζει σε γενικές γραμμές με τα λεγόμενα του Ευσέβιου, ο οποίος σε μία περίπτωση τοποθετεί την Κιριάθ-ιαρίμ 9 ρωμαϊκά μίλια (13 χλμ.) μακριά από την Ιερουσαλήμ και σε άλλη 10 ρωμαϊκά μίλια (15 χλμ.) μακριά της. Επίσης, το γεγονός ότι το Ντιρ ελ-Άζαρ βρίσκεται σε μια περιοχή που φαίνεται ότι κάποτε είχε πολλά δάση εναρμονίζεται με το όνομα Κιριάθ-ιαρίμ, που σημαίνει «Πόλη Δασών».

ΚΙΡΙΑΘ-ΟΥΖΩΘ

(Κιριάθ-ουζώθ) [Πόλη Δρόμων].

Τοποθεσία η οποία κατά πάσα πιθανότητα βρισκόταν στον Μωάβ, κάπου μεταξύ της κοιλάδας του χειμάρρου Αρνών και της Βαμώθ-βάαλ. (Αρ 22:36, 39, 41) Η ακριβής θέση της δεν είναι γνωστή σήμερα.

ΚΙΡΙΑΘ-ΣΑΝΝΑ

(Κιριάθ-σαννά) [Πόλη του Σαννά].

Εναλλακτική ονομασία της Δεβίρ, μιας πόλης του Ιούδα η οποία είχε παραχωρηθεί στους Ααρωνικούς ιερείς, περίπου 13 χλμ. ΝΔ της Χεβρών. (Ιη 15:49· 21:13, 15) Μερικοί θεωρούν ότι ο τύπος Κιριάθ-σαννά προέκυψε από λάθος αντιγραφέα κατά τη γραφή του ονόματος Κιριάθ-σεφέρ.—Βλέπε ΔΕΒΙΡ Αρ. 2.

ΚΙΡΙΑΘ-ΣΕΦΕΡ

(Κιριάθ-σεφέρ) [Πόλη του Βιβλίου].

Το αρχαίο όνομα της Δεβίρ, μιας ιερατικής πόλης στην περιοχή του Ιούδα, περίπου 13 χλμ. ΝΔ της Χεβρών.—Ιη 15:15, 16· 21:13, 15· Κρ 1:11, 12· βλέπε ΔΕΒΙΡ Αρ. 2.

ΚΙΡ ΤΟΥ ΜΩΑΒ

Σημαντική πόλη του Μωάβ, η οποία πιθανότατα υπήρξε σε κάποια εποχή πρωτεύουσά του. Το Αραμαϊκό Ταργκούμ αναφέρει συστηματικά την Κιρ (του Μωάβ), την Κιρ-αρεσέθ και την Κιρ-ερές ως Κάρακ, υποδηλώνοντας ότι όλα αυτά είναι διαφορετικά ονόματα της ίδιας τοποθεσίας. Γι’ αυτό, η «Κιρ του Μωάβ» ταυτίζεται συνήθως με το σύγχρονο Κάρακ. (Ησ 15:1) Αυτή η πόλη βρίσκεται σε ένα μικρό οροπέδιο 900 μ. και πλέον πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και περίπου 35 χλμ. Ν της Διβών. Απότομες κοιλάδες χωρίζουν το μεγαλύτερο μέρος του Κάρακ από τα ψηλότερα γειτονικά βουνά.

Προς το τέλος του δέκατου αιώνα Π.Κ.Χ., οι σύμμαχες δυνάμεις του Ισραήλ, του Ιούδα και του Εδώμ επιτέθηκαν στην Κιρ-αρεσέθ. Αν η ταύτιση αυτής της τοποθεσίας με το Κάρακ είναι σωστή, τότε χωρίς αμφιβολία το σφυροκόπημα της πόλης από σφενδονιστές έγινε από τα κοντινά βουνά. Παρότι η Κιρ-αρεσέθ προφανώς δεν έπεσε, η μάχη ήταν πολύ δύσκολη για το βασιλιά του Μωάβ. Για κάποιον αδιευκρίνιστο λόγο, αυτός και 700 πολεμιστές του επιχείρησαν να διασπάσουν τις γραμμές της μάχης και να φτάσουν ως το βασιλιά του Εδώμ, αλλά δεν τα κατάφεραν. Ως ύστατη λύση, ο βασιλιάς του Μωάβ φαίνεται ότι θυσίασε δημόσια τον πρωτότοκο γιο του, πιθανότατα για να εξευμενίσει τον θεό Χεμώς. (2Βα 3:5, 9, 25-27) Το εβραϊκό κείμενο (2Βα 3:27) θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί ότι αναφέρεται στον πρωτότοκο γιο του βασιλιά του Εδώμ, και μερικοί ισχυρίζονται ότι αυτό υπαινίσσεται το εδάφιο Αμώς 2:1. Αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι τόσο πιθανό.

Η προφητεία του Ησαΐα έδειχνε ότι οι Μωαβίτες θα θρηνούσαν για τις σταφιδόπιτες της Κιρ-αρεσέθ, οι οποίες ήταν ενδεχομένως ένα από τα κύρια εμπορικά προϊόντα της πόλης. (Ησ 16:6, 7) Ο Ησαΐας ανέφερε επίσης ότι τα σωθικά του θορυβούσαν σαν άρπα για τον Μωάβ και την Κιρ-αρεσέθ. Όπως οι χορδές μιας άρπας πάλλονται παράγοντας ήχο, έτσι και τα σπλάχνα του Ησαΐα αναστατώθηκαν από το άγγελμα συμφοράς για την Κιρ-αρεσέθ.—Ησ 16:11· βλέπε επίσης Ιερ 48:31, 36.

ΚΙΣΙ

(Κισί) [συντετμημένη μορφή του Κουσαΐας].

Προφανώς πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο με τον Μεραρίτη Λευίτη Κουσαΐα, τον πατέρα του μουσικού Εθάν.—1Χρ 6:19, 44· 15:17.

ΚΙΣΙΩΝ

(Κισιών).

Μεθόρια πόλη του Ισσάχαρ η οποία παραχωρήθηκε στους Γηρσωνίτες. (Ιη 19:17, 18, 20· 21:27, 28) Ο τύπος «Κέδες», ο οποίος εμφανίζεται στο εδάφιο 1 Χρονικών 6:72, φαίνεται να είναι εναλλακτική ονομασία της Κισιών.—Βλέπε ΚΕΔΕΣ Αρ. 3.

ΚΙΣΛΩΘ-ΘΑΒΩΡ

(Κισλώθ-θαβώρ) [Οσφύες [δηλαδή πλαγιές] του Θαβώρ].

Πόλη που οριοθετούσε το σύνορο του Ζαβουλών και της οποίας το όνομα προφανώς αποτελούσε άλλο τύπο του ονόματος Κεζουλώθ. (Ιη 19:12, 18) Συνήθως ταυτίζεται με το Ίκσαλ (Κισλότ Ταβόρ), 3 χλμ. ΝΑ της Ναζαρέτ, στους πρόποδες του Όρους Θαβώρ—τοποθεσία από την οποία ίσως πήρε το όνομά της.

ΚΙΣΩΝ, ΚΟΙΛΑΔΑ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ

(Κισών).

Ρεύμα που ταυτίζεται με το Ναχρ ελ-Μουκατά (Νάχαλ Κισόν). Ο Κισών διαγράφει ελικοειδή πορεία με κατεύθυνση προς τα βορειοδυτικά, κυλώντας από τους λόφους κοντά στη Θαανάχ διαμέσου της Κοιλάδας της Ιεζραέλ ή Εσδρηλών (Έμεκ Γιζραέλ), και αφού διαρρέει ένα στενό φαράγγι ανάμεσα στο Όρος Κάρμηλος και σε ένα παρακλάδι των λόφων της Γαλιλαίας, εισέρχεται στην Πεδιάδα της Ακό (Ακρ) προτού τελικά εκβάλει στη Μεσόγειο. Σε ευθεία γραμμή, η απόσταση από τις πηγές του Κισών μέχρι τις εκβολές του στον Κόλπο της Ακό είναι περίπου 37 χλμ. Το πλάτος του την περίοδο της άνοιξης είναι κατά προσέγγιση 6 μ., αλλά το τμήμα που διαρρέει την Κοιλάδα της Ιεζραέλ διαπλατύνεται κατά 3 μ. περίπου στη δυτική πλευρά της κοιλάδας. Ο Κισών φτάνει στο μέγιστο πλάτος του, που είναι γύρω στα 20 μ., στην Πεδιάδα της Ακό. Με εξαίρεση τα περίπου 10 τελευταία χλμ. του ρου του, είναι συνήθως ξερός το καλοκαίρι. Αλλά κατά την εποχή των βροχών γίνεται ορμητικός πλημμυρίζοντας τις όχθες του και σαρώνοντας τα πάντα στο πέρασμά του. Τότε, η πεδιάδα την οποία διαρρέει ο Κισών μετατρέπεται σε βαλτότοπο.

Την εποχή του Βαράκ και της Δεββώρας η κοιλάδα του χειμάρρου Κισών διαδραμάτισε κάποιον ρόλο στην απελευθέρωση των Ισραηλιτών από την καταδυνάστευση των Χαναναίων. Ο Βαράκ και τα στρατεύματά του παρατάχθηκαν στο Όρος Θαβώρ, κάτι που οδήγησε τον αρχηγό του αντίπαλου στρατεύματος, τον Σισάρα, μαζί με τις άρτια εξοπλισμένες δυνάμεις του και τα 900 άρματά του, στον Κισών. (Κρ 4:6, 7, 12, 13) Φαινομενικά, οι Ισραηλίτες μειονεκτούσαν στρατιωτικά. Ωστόσο, όταν τους δόθηκε η σχετική οδηγία, ο Βαράκ και οι 10.000 άντρες του κατέβηκαν από το Όρος Θαβώρ για να αντιμετωπίσουν τον εχθρό σε μάχη. Τότε παρενέβη ο Ιεχωβά Θεός. «Από τον ουρανό πολέμησαν τα άστρα, από τις τροχιές τους πολέμησαν εναντίον του Σισάρα».—Κρ 4:14, 15· 5:20.

Η άποψη την οποία δέχεται η Ιουδαϊκή παράδοση, όπως παρουσιάζεται στα συγγράμματα του Ιώσηπου, είναι ότι «έπεσε μεγάλη καταιγίδα, με πολλή βροχή και χαλάζι. Ο άνεμος έφερνε τη βροχή στα πρόσωπα των Χαναναίων και σκοτείνιαζε την όρασή τους, με αποτέλεσμα να τους είναι άχρηστα τα τόξα και οι σφεντόνες τους». (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Ε΄, 205 [v, 4]) Μια τέτοια νεροποντή θα μετέτρεπε το χώμα σε λάσπη, ακινητοποιώντας τα άρματα και κάνοντας τα άλογα να βουλιάζουν μέσα στο βούρκο και τον εχθρό να τρέπεται έντρομος σε φυγή μπροστά στους άντρες του Βαράκ. Ανεξάρτητα από τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν, με τη βοήθεια του Ιεχωβά, «όλο το στρατόπεδο του Σισάρα έπεσε από την κόψη του σπαθιού. Δεν απέμεινε ούτε ένας». (Κρ 4:15, 16· βλέπε επίσης Ψλ 83:9, 10.) Προφανώς ο ύπουλος χείμαρρος Κισών παρέσυρε μακριά τα πτώματα των εχθρών. (Κρ 5:21) Ο ίδιος ο Σισάρα διέφυγε πεζός και πέθανε άδοξα από το χέρι μιας γυναίκας, της Ιαήλ, της συζύγου του Χέβερ του Κεναίου.—Κρ 4:17-21.

Αργότερα, στη διάρκεια της βασιλείας του Αχαάβ, του βασιλιά του Ισραήλ, ο προφήτης Ηλίας έσφαξε 450 προφήτες του Βάαλ στην κοιλάδα του χειμάρρου Κισών.—1Βα 18:22, 40.

“Τα νερά της Μεγιδδώ” (Κρ 5:19) και “η κοιλάδα του χειμάρρου που βρίσκεται μπροστά στην Ιοκνεάμ” (Ιη 19:11) πιστεύεται ότι είναι ο Κισών.

ΚΙΤΡΩΝ

(Κιτρών) [από μια ρίζα που σημαίνει «υψώνω καπνό θυσίας»].

Πόλη της οποίας τους Χαναναίους κατοίκους δεν κατάφεραν να εκδιώξουν οι Ζαβουλωνίτες. (Κρ 1:30) Παρότι υποδεικνύονται διάφορες τοποθεσίες ως πιθανές θέσεις της, καμιά δεν είναι βέβαιη. Αυτή η αρχαία πόλη στον Ζαβουλών ενδέχεται να ταυτίζεται με την Καττάθ.—Ιη 19:15.

ΚΙΤΤΙΜ

(Κιττίμ).

Ο Κιττίμ αναφέρεται ως ένας από τους τέσσερις “γιους” του Ιαυάν, παρότι σε όλες τις περιπτώσεις όπου υπάρχει το όνομα στο εβραϊκό κείμενο της Γραφής εμφανίζεται μόνο στον πληθυντικό αριθμό. (Γε 10:4· 1Χρ 1:7) Ακολούθως, το όνομα χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει έναν λαό και μια περιοχή.

Ο Ιώσηπος (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Α΄, 128 [vi, 1]) αναφέρθηκε στον Κιττίμ με το όνομα «Χέθιμος» το οποίο συνέδεσε με την Κύπρο καθώς και με «το όνομα Χέθη που χρησιμοποιούν οι Εβραίοι για όλα τα νησιά και για τις περισσότερες ναυτικές χώρες». Οι αρχαίοι Φοίνικες ονόμαζαν το λαό της Κύπρου Κίττι. Σύγχρονοι ειδήμονες συμφωνούν γενικά ότι η Κιττίμ ταυτίζεται με την Κύπρο.

Η πόλη Κίτιο στη νοτιοανατολική ακτή της Κύπρου είναι γνωστότερη ως φοινικική αποικία, γι’ αυτό και μερικοί λόγιοι θεωρούν άτοπη την καταχώριση του Κιττίμ στους απογόνους του Ιάφεθ. (Γε 10:2, 4· 1Χρ 1:5, 7) Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι Φοίνικες έφτασαν στην Κύπρο σχετικά αργά, η δε αποικία τους στο Κίτιο χρονολογείται, όπως πιστεύεται, μόλις από τον ένατο αιώνα Π.Κ.Χ. Έτσι λοιπόν, Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα ([The New Encyclopædia Britannica] 1987, Τόμ. 3, σ. 332), αφού χαρακτηρίζει το Κίτιο «κύρια φοινικική πόλη της Κύπρου», προσθέτει: «Τα αρχαιότερα ερείπια στο Κίτιο ανήκουν σε μια αιγαιακή αποικία της Μυκηναϊκής Περιόδου (περ. 1400-1100 π.Χ.)».—Βλέπε επίσης Τόμ. 16, σ. 948.

Το ότι η Κιττίμ μπορεί να περιλαμβάνει και άλλες περιοχές εκτός από την Κύπρο υποδηλώνεται από την προαναφερθείσα δήλωση του Ιώσηπου ότι οι Εβραίοι χρησιμοποιούσαν αυτή την ονομασία και για άλλα νησιά και χώρες της Μεσογείου οι οποίες βρέχονταν από θάλασσα—με τη διαφορά ότι, μεταξύ των χωρών Κιττίμ, η Κύπρος ήταν η πλησιέστερη (στην Παλαιστίνη). Αυτό φαίνεται να εξάγεται από τις αναφορές στα «νησιά» ή στις «παράκτιες περιοχές» της Κιττίμ στα εδάφια Ιεζεκιήλ 27:6 και Ιερεμίας 2:10. Μερικοί σχολιαστές θεωρούν ότι η Κιττίμ χρησιμοποιείται με αυτή την ευρύτερη έννοια και στο εδάφιο Αριθμοί 24:24, όπου ο σύγχρονος του Μωυσή προφήτης Βαλαάμ προείπε ότι «πλοία από την ακτή της Κιττίμ» θα ταλαιπωρούσαν την Ασσυρία και τον Έβερ, προσθέτοντας όμως ότι και αυτός ακόμη ο επιτιθέμενος θα αφανιζόταν τελικά. Αυτή η άποψη αφήνει περιθώρια για την εκδοχή να προερχόταν η επίθεση από την παράκτια περιοχή της Μακεδονίας, από όπου άρχισε την προέλασή του ο Μέγας Αλέξανδρος κατακτώντας τη γη του «Ασσούρ» (Ασσυρία-Βαβυλωνία) καθώς και τη Μηδοπερσική Αυτοκρατορία. Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι επιτιθέμενοι ήταν Ρωμαίοι από τα παράλια της Μεσογείου στην Ιταλία. Η λατινική Βουλγάτα χρησιμοποιεί τη λέξη «Ιταλία» αντί της λέξης «Κιττίμ» στο εδάφιο Αριθμοί 24:24 και το Ταργκούμ του Ογκέλου λέει «Ρωμαίοι». Ωστόσο, το απόκρυφο βιβλίο Α΄ Μακκαβαίων (1:1) χρησιμοποιεί το όνομα «Χεττιίμ» (Κιττίμ) υποδηλώνοντας τη Μακεδονία.

Στην εξαγγελία του Ησαΐα κατά της Τύρου, η Κιττίμ (πιθανότατα η Κύπρος) είναι το σημείο όπου τα πλοία της Θαρσείς που κατευθύνονται προς την Ανατολή μαθαίνουν την είδηση για την πτώση της Τύρου, και ο Ιεχωβά λέει στην “παρθένα κόρη της Σιδώνας να περάσει απέναντι στην Κιττίμ”, στη μάταιη προσπάθειά της να βρει καταφύγιο. (Ησ 23:1, 11, 12) Αυτό εναρμονίζεται με τις ιστορικές αποδείξεις περί φοινικικών αποικιών στην Κύπρο την εποχή που προφήτευε ο Ησαΐας (περ. 778-μτ. το 732 Π.Κ.Χ.). Μια επιγραφή του Σενναχειρείμ εξιστορεί τη φυγή του Βασιλιά Λούλι της Σιδώνας στο νησί Γιαντνανά (Κύπρο) λόγω της επίθεσης των Ασσυρίων. (Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή [Ancient Near Eastern Texts], επιμέλεια Τζ. Πρίτσαρντ, 1974, σ. 287, 288) Παρόμοια, πολλοί από την Τύρο, σε εκπλήρωση της εξαγγελίας του Ησαΐα, προφανώς αναζήτησαν καταφύγιο στην Κύπρο κατά τη διάρκεια της 13χρονης πολιορκίας της Τύρου από τον Ναβουχοδονόσορα.

Η τελευταία μνεία της Κιττίμ (με αυτό το όνομα) βρίσκεται στην προφητεία που εξέφερε ο Δανιήλ για τον ανταγωνισμό ανάμεσα στο «βασιλιά του βορρά» και στο «βασιλιά του νότου», όπου και αναφέρεται ότι μια επίθεση του «βασιλιά του βορρά» αποτυγχάνει εξαιτίας των “πλοίων της Κιττίμ”.—Δα 11:30· βλέπε ΚΥΠΡΟΣ.

ΚΛΑΔΕΥΤΗΡΙ

Βλέπε ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ.

ΚΛΑΔΙ, ΒΛΑΣΤΟΣ

Η λέξη «κλαδί» («κλάδος») αναφέρεται σε μια από τις επιμέρους υποδιαιρέσεις ενός συνόλου, όπως ενός δέντρου, ενός ποταμού ή μιας οικογένειας. Στην Αγία Γραφή, αρκετές εβραϊκές και ελληνικές λέξεις μεταφράζονται κατά περίπτωση «κλαδί», «βλαστός», «κληματόβεργα», «βλαστάρι», «κλωνάρι», «κλαρί», «κλαδάκι» και «κορυφή» (δέντρου). Τα κλαδιά των δέντρων χρησιμοποιούνταν στη λατρεία του Ισραήλ. Στη Γιορτή των Σκηνών, που λάβαινε χώρα τον έβδομο μήνα—τον Εθανίμ ή Τισρί—κλαδιά διαφόρων δέντρων, όπως κλαδιά φοίνικα, ελιάς, μυρτιάς και λεύκας, χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή σκηνών στις οποίες κατοικούσε ο λαός κατά τη διάρκεια της γιορτής.—Λευ 23:40· Νε 8:15.

Όταν ο Ιησούς μπήκε στην Ιερουσαλήμ στις 9 Νισάν του 33 Κ.Χ., το πλήθος που είχε πάει εκεί για το Πάσχα και τη Γιορτή των Άζυμων Άρτων τον προϋπάντησε κουνώντας φοινικόκλαδα και χαιρετίζοντάς τον ως τον βασιλιά του Ισραήλ. (Ιωα 12:12, 13) Παρόμοια, το «μεγάλο πλήθος» του οράματος του Ιωάννη στο 7ο κεφάλαιο της Αποκάλυψης παρουσιάζεται να κουνάει φοινικόκλαδα, καθώς αποδίδει τη σωτηρία του στον Θεό, ο οποίος βρίσκεται στο θρόνο, και στο Αρνί.—Απ 7:9, 10.

Μεταφορική Χρήση. Ο Ιησούς ανατράφηκε στην κωμόπολη Ναζαρέτ, το όνομα της οποίας πιθανότατα σημαίνει «Πόλη Βλαστού». Ο απόστολος Ματθαίος επισημαίνει πως το γεγονός ότι ο Ιησούς αποκαλούνταν Ναζωραίος (προφανώς από την εβραϊκή λέξη νέτσερ, «βλαστός») αποτελούσε εκπλήρωση προφητείας, υπονοώντας την προφητεία του εδαφίου Ησαΐας 11:1.—Ματ 2:23.

Ο απόστολος Παύλος παρομοιάζει όσους γίνονται μέρος του σπέρματος του Αβραάμ και προορίζονται για την ουράνια Βασιλεία με κλαδιά σε ένα συμβολικό ελαιόδεντρο. Κλαδιά αγριελιάς (Εθνικοί) μπολιάστηκαν για να αντικαταστήσουν τα “κομμένα” φυσικά κλαδιά (τους Ιουδαίους) εφόσον μόνο λίγοι από εκείνους δέχτηκαν τον Χριστό, ενώ οι περισσότεροι τον απέρριψαν. Με αυτόν τον τρόπο συμπληρώθηκε ο πλήρης αριθμός που είχε καθορίσει ο Θεός, τον οποίο τελικά απαρτίζουν Ιουδαίοι και Εθνικοί.—Ρω 11:17-24.

Οι λέξεις «κλωνάρι», «βλαστάρι» ή «κλαρί» και οι προαναφερόμενοι συναφείς τους όροι χρησιμοποιούνται στις Γραφές για να υποδηλώσουν έναν γιο ή ένα παιδί, δηλαδή έναν απόγονο. Στις ευλογίες που απευθύνει ο Ιακώβ στους γιους του αποκαλεί τον Ιωσήφ «κλωνάρι» (εβρ., μπεν, «γιος»). (Γε 49:22, υποσ.) Η καταστροφή που δεν αφήνει ούτε ρίζα ούτε κλαρί συμβολίζει είτε την εξάλειψη της οικογένειας ή όλων όσων ανήκουν σε ένα ορισμένο είδος είτε την πλήρη καταστροφή από την οποία δεν υπάρχει δυνατότητα αναβίωσης.—Μαλ 4:1· παράβαλε Ησ 5:24· Ωσ 9:16.

Ο Ιησούς Χριστός ορίζεται προφητικά στις Εβραϊκές Γραφές ως ο υπηρέτης του Ιεχωβά, “ο Βλαστός” (Le, ΜΝΚ, ΒΑΜ, ΛΧ) ή «το Κλαδί» (KJ, AT), «το Βλαστάρι» (Ro). (Ζαχ 3:8) Στα εδάφια Ζαχαρίας 6:12, 13, «ο άνθρωπος του οποίου το όνομα είναι Βλαστός» περιγράφεται να χτίζει το ναό του Ιεχωβά και να κάθεται ως ιερέας στο θρόνο του. Αυτό δεν μπορεί να εφαρμόζεται σε κανέναν άλλον παρά στον Ιησού Χριστό, εφόσον μόνο αυτός θα μπορούσε να κατέχει το αξίωμα του Βασιλιά και Ιερέα στη διευθέτηση του Θεού. Σχετικά με τον Ιησού Χριστό δίνεται η υπόσχεση ότι θα εγερθεί ως δίκαιος “βλαστός” στον Δαβίδ. Αυτός θα εκτελέσει δικαιοσύνη και κρίση. (Ιερ 23:5· 33:15· παράβαλε Ησ 53:2· Απ 22:16.) Αποκαλείται επίσης κλαδάκι και βλαστός του Ιεσσαί, του πατέρα του Δαβίδ.—Ησ 11:1.

Το τέλος που θα είχε η δυναστεία των βασιλιάδων της Βαβυλώνας εξεικονίστηκε από την παρομοίωσή της με «απεχθή βλαστό», ο οποίος πετιέται και είναι ανάξιος ταφής.—Ησ 14:19.

Όπως ακριβώς ο Ιεχωβά ο Δημιουργός κάνει τα φυτά και τα δέντρα να βλαστάνουν και να αναπτύσσονται, έτσι και οι λέξεις «βλαστός», «κλαρί» και άλλοι παρόμοιοι όροι συνδέονται με την ευημερία, την αύξηση και τις ευλογίες που δίνει ο Ιεχωβά. (Ησ 4:2· 60:21, 22· Ιωβ 29:19) Ο ίδιος έχει υποσχεθεί ότι «σαν φύλλωμα [«κλαδί», KJ· «πράσινο φύλλο», RS, ΛΧ] θα ανθούν οι δίκαιοι».—Παρ 11:28.

ΚΛΑΜΑ

Εκδήλωση ισχυρών αισθημάτων (όπως η λύπη) με έκχυση δακρύων. Άντρες και γυναίκες του παρελθόντος, μεταξύ των οποίων και κραταιοί πολεμιστές όπως ο Δαβίδ, έκλαψαν, μη θεωρώντας το κλάμα σημάδι αδυναμίας. (Γε 42:24· 43:30· 45:2, 3, 14, 15· 46:29· Ρθ 1:9, 14· 2Σα 13:36· Ιωβ 30:25· Ψλ 6:6-8) Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου ή ενός φίλου ήταν μια από τις κύριες αιτίες για κλάμα. (2Σα 18:33–19:4· Λου 7:11-15· 8:49-56· Ιωα 20:11-15) Επίσης, ο θάνατος σεβαστών και αγαπητών ατόμων μπορεί να έκανε όλο το έθνος να κλάψει (2Σα 3:31-34), και μάλιστα σε μερικές περιπτώσεις αφιερώνονταν παρατεταμένες περίοδοι χρόνου σε τέτοιες εκδηλώσεις λύπης. (Γε 50:1-3, 10, 11· Αρ 20:29· Δευ 34:8) Άλλες αιτίες για κλάμα ήταν η ήττα στον πόλεμο (Δευ 1:44, 45· Ιερ 31:15· Θρ 1:16), η αιχμαλωσία (Ψλ 137:1), η καταδυνάστευση (Εκ 4:1), η μεγάλη συμφορά (Εσθ 3:13, 14· 4:1-4) και οι τύψεις για την αμαρτία (Εσδ 10:1-4· Ιερ 3:21, 22· 31:9· Ιωλ 2:12· Λου 22:54-62· Ιακ 4:8, 9· βλέπε ΠΕΝΘΟΣ). Το κλάμα στη διάρκεια θρησκευτικών τελετών συνδεόταν με τη λατρεία του βαβυλωνιακού θεού Ταμμούζ.—Ιεζ 8:14.

Εκτός από τα αισθήματα προσωπικής απώλειας ή οδύνης, η βαθιά ανησυχία και τα έντονα αισθήματα για τους άλλους προκαλούσαν πολλές φορές κλάμα. Παραδείγματος χάρη, ο απόστολος Παύλος είπε ότι νουθετούσε και διόρθωνε τους ομοπίστους του με δάκρυα. (Πρ 20:31· 2Κο 2:4) Κλαίγοντας, ανέφερε εκείνους που “περπατούσαν ως εχθροί του ξύλου βασανισμού του Χριστού”. (Φλπ 3:18, 19) Επίσης, λόγω του στενού δεσμού αγάπης που υπήρχε μεταξύ του Παύλου και των επισκόπων της εκκλησίας της Εφέσου, όλοι έκλαψαν μόλις έμαθαν ότι υπήρχε το ενδεχόμενο να μην ξαναδούν το πρόσωπο του αποστόλου.—Πρ 20:36-38.

Ενίοτε κάποιοι λάτρεις του Ιεχωβά έκλαιγαν ενόσω προσεύχονταν, όπως έκανε η Άννα, ο Εζεκίας και ο Νεεμίας. (1Σα 1:9-11· 2Βα 20:1-5· Νε 1:2-4· Ψλ 39:12) Ακόμη και ο Ιησούς Χριστός, όταν ήταν στη γη, πρόσφερε δεήσεις και ικεσίες στον Πατέρα του «με δυνατές κραυγές και δάκρυα».—Εβρ 5:7.

ΚΛΑΥΔΙΑ

(Κλαυδία).

Κάποια Χριστιανή στη Ρώμη, της οποίας τους χαιρετισμούς συμπεριέλαβε ο Παύλος στη δεύτερη επιστολή του προς τον Τιμόθεο.—2Τι 4:21.

ΚΛΑΥΔΙΟΣ

(Κλαύδιος).

Τέταρτος αυτοκράτορας της Ρώμης, γιος του Δρούσου, του αδελφού του Τιβέριου, και θείος του Καλιγούλα, τον οποίο διαδέχθηκε στο θρόνο το 41 Κ.Χ. Ο Κλαύδιος δεν είχε πολύ δυνατή κράση ούτε ήταν ιδιαίτερα αποφασιστικός, και μολονότι τον ενδιέφερε η ιστορία, η συγγραφή και άλλες φιλολογικές ενασχολήσεις, οι προκάτοχοί του τον θεωρούσαν διανοητικά ανίκανο να χειριστεί τα ηνία της εξουσίας και ευνοούσαν άλλους ως διαδόχους. Εντούτοις, στη διάρκεια της αναταραχής που ακολούθησε τη δολοφονία του Καλιγούλα, η Πραιτωριανή Φρουρά επέβαλε τη θέλησή της και ανακήρυξε τον Κλαύδιο αυτοκράτορα. Ένας από τους υποστηρικτές του σε αυτή την πάλη για την εξουσία υπήρξε και ο Ηρώδης Αγρίππας Α΄, τον οποίο ο Κλαύδιος αντάμειψε επικυρώνοντας τη βασιλεία του και προσθέτοντας την Ιουδαία και τη Σαμάρεια στην επικράτειά του. Ο Κλαύδιος κατόρθωσε επίσης να κερδίσει την εύνοια της Συγκλήτου. Λέγεται ότι η τέταρτη σύζυγός του τον δηλητηρίασε με μανιτάρια το 54 Κ.Χ., το 14ο έτος της διακυβέρνησής του. Τότε ήρθε στην εξουσία ο Νέρων.

Μια «μεγάλη πείνα σε ολόκληρη την κατοικημένη γη» προειπώθηκε από τον προφήτη Άγαβο, «η οποία και έγινε τον καιρό του Κλαύδιου». Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να συγκεντρωθεί γρήγορα μια “διακονία βοήθειας” από τους Χριστιανούς της Αντιόχειας για τους αδελφούς τους στην Ιερουσαλήμ και στην Ιουδαία. (Πρ 11:27-30) Μια τέτοια πείνα στην Παλαιστίνη κατά τη διακυβέρνηση του Κλαύδιου αποκαλείται από τον Ιώσηπο (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Κ΄, 49-53 [ii, 5]· Κ΄, 101 [v, 2]) ο “μεγάλος λιμός” και τοποθετείται γύρω στο 46 Κ.Χ.

«Ο Κλαύδιος είχε προστάξει όλους τους Ιουδαίους να φύγουν από τη Ρώμη», εκδίδοντας το διάταγμά του το 49 ή στις αρχές του 50 Κ.Χ., στο ένατο έτος της διακυβέρνησής του. Ο Ρωμαίος βιογράφος και ιστορικός Σουητώνιος επιβεβαιώνει ότι ο Κλαύδιος εκτόπισε τους Ιουδαίους από τη Ρώμη. (Οι Βίοι των Καισάρων, Κλαύδιος, XXV, 4) Ως συνέπεια αυτής της εντολής απέλασης, δύο Χριστιανοί Ιουδαίοι, ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα, έφυγαν από τη Ρώμη για την Κόρινθο, όπου λίγο μετά την άφιξή τους συνάντησαν τον απόστολο Παύλο όταν εκείνος έφτασε εκεί, πιθανότατα το φθινόπωρο του έτους 50 Κ.Χ. (Πρ 18:1-3) Στην αρχή της διακυβέρνησής του, ο Κλαύδιος ήταν ευνοϊκά διακείμενος προς τους Ιουδαίους, προστάζοντας μάλιστα να εκδηλώνεται ανοχή προς αυτούς και χορηγώντας τους διάφορες ελευθερίες σε όλη την αυτοκρατορία. Φαίνεται, όμως, ότι αρκετοί Ιουδαίοι στη Ρώμη δημιουργούσαν ταραχές, και γι’ αυτό ο Κλαύδιος τους έδιωξε από την πόλη.

ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΛΥΣΙΑΣ

(Κλαύδιος Λυσίας).

Στρατιωτικός διοικητής της ρωμαϊκής φρουράς στην Ιερουσαλήμ τον καιρό της τελευταίας επίσκεψης του αποστόλου Παύλου εκεί, περίπου το 56 Κ.Χ. Ως στρατιωτικός διοικητής (χιλίαρχος), ο Κλαύδιος Λυσίας είχε υπό τις διαταγές του 1.000 άντρες. Το ελληνικό του όνομα Λυσίας υποδηλώνει ότι ήταν Έλληνας στην καταγωγή. Απέκτησε τη ρωμαϊκή υπηκοότητα καταβάλλοντας μεγάλο χρηματικό ποσό, πιθανότατα στη διάρκεια της διακυβέρνησης του Κλαύδιου, και παράλληλα πήρε το όνομα του αυτοκράτορα που ήταν στην εξουσία, όπως συνήθιζαν να κάνουν όσοι εξασφάλιζαν την υπηκοότητα. (Πρ 22:28· 23:26) Σύμφωνα με τον ιστορικό Δίωνα τον Κάσσιο, κατά τα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης του Αυτοκράτορα Κλαύδιου, η ρωμαϊκή υπηκοότητα παραχωρούνταν συχνά έναντι μεγάλων χρηματικών ποσών.—Ρωμαϊκή Ιστορία του Δίωνος, Ξ΄, 17, 5, 6.

Ο Κλαύδιος Λυσίας εμφανίζεται στο υπόμνημα των Πράξεων σε σχέση με τον απόστολο Παύλο. Έχοντας μαζί του στρατιώτες και αξιωματικούς, έσωσε τη ζωή του Παύλου από τα χέρια ενός εξαγριωμένου όχλου. Πιάνοντας τον Παύλο, ο Κλαύδιος Λυσίας διέταξε να αλυσοδεθεί ο απόστολος, και όταν, εξαιτίας της οχλοβοής, δεν μπόρεσε να εξακριβώσει μέσω ερωτήσεων για ποιο πράγμα κατηγορούνταν, έδωσε εντολή να φέρουν τον απόστολο στο στρατώνα του Φρουρίου Αντωνία.—Πρ 21:30-34.

Ο Κλαύδιος Λυσίας συμπέρανε εσφαλμένα ότι ο Παύλος ήταν ο Αιγύπτιος ο οποίος παλιότερα είχε υποκινήσει στασιασμό και είχε οδηγήσει 4.000 «ξιφοφόρους» στην έρημο. Μόλις, όμως, έμαθε ότι δεν αλήθευε αυτό, ενέκρινε το αίτημα του αποστόλου να μιλήσει στο πλήθος από τα σκαλοπάτια—προφανώς του φρουρίου. Όταν ξανάρχισαν οι βιαιότητες τη στιγμή που ο Παύλος έκανε λόγο για την αποστολή του στα έθνη, ο Κλαύδιος Λυσίας πρόσταξε να τον φέρουν μέσα στο στρατώνα και να τον εξετάσουν επισταμένα με μαστίγωμα.—Πρ 21:35-40· 22:21-24.

Μόλις του αναφέρθηκε ότι ο Παύλος ήταν Ρωμαίος πολίτης, και αφού τον ρώτησε ο ίδιος προσωπικά, ο Κλαύδιος Λυσίας φοβήθηκε επειδή, αλυσοδένοντάς τον, είχε παραβιάσει τα δικαιώματα ενός Ρωμαίου. (Πρ 22:25-29) Το γεγονός ότι αποδέχτηκε τον ισχυρισμό του Παύλου περί ρωμαϊκής υπηκοότητας με μόνη βάση τη δήλωση του αποστόλου μπορεί να κατανοηθεί καλύτερα όταν λάβει κανείς υπόψη του πως υπήρχαν ελάχιστες πιθανότητες να ισχυριστεί κάποιος ψευδώς ότι είχε τα δικαιώματα του Ρωμαίου πολίτη, επειδή ένας τέτοιος ισχυρισμός θα επέσυρε στο άτομο την ποινή του θανάτου. Ο ιστορικός Σουητώνιος αναφέρει ότι ο αυτοκράτορας «απαγόρευσε στους ξένους να χρησιμοποιούν ρωμαϊκά ονόματα για το γένος τους. Εκτέλεσε στον Εσκυλίνο λόφο όσους σφετερίζονταν τα δικαιώματα του Ρωμαίου πολίτη».—Οι Βίοι των Καισάρων, Κλαύδιος, XXV, 3.

Επειδή εξακολουθούσε να θέλει να μάθει την αλήθεια σχετικά με την κατηγορία που είχε προσαφθεί στον Παύλο, ο Κλαύδιος Λυσίας διέταξε να συνεδριάσει το Σάνχεδριν. Σε εκείνη την περίπτωση, η αναφορά που έκανε ο Παύλος στο θέμα της ανάστασης κατέληξε σε τέτοια διένεξη μεταξύ των μελών του Σάνχεδριν ώστε ο Κλαύδιος Λυσίας, φοβούμενος μήπως κομματιάσουν τον Παύλο, πρόσταξε τους στρατιώτες να αρπάξουν τον απόστολο από ανάμεσά τους.—Πρ 22:30· 23:6-10.

Αργότερα, όταν έμαθε από τον ανιψιό του Παύλου ότι οι Ιουδαίοι είχαν στήσει πλεκτάνη για να σκοτώσουν τον απόστολο, ο Κλαύδιος Λυσίας κάλεσε δύο από τους αξιωματικούς του και τους διέταξε να ετοιμάσουν 200 στρατιώτες, 70 ιππείς και 200 λογχοφόρους με σκοπό να αναχωρήσουν για την Καισάρεια στις 9:00 μ.μ. περίπου, προκειμένου να οδηγήσουν τον Παύλο στον Κυβερνήτη Φήλικα. (Πρ 23:16-24) Σύμφωνα με τις απαιτήσεις του ρωμαϊκού νόμου, έστειλε επίσης μια αναφορά της υπόθεσης στον Κυβερνήτη Φήλικα. Αυτή η επιστολή, όμως, δεν παρουσίαζε όλη την πραγματική εικόνα. Μολονότι αναγνώριζε ότι ο Παύλος ήταν αθώος, ο Κλαύδιος Λυσίας έδινε την εντύπωση ότι είχε σώσει τον Παύλο επειδή είχε μάθει ότι ο απόστολος ήταν Ρωμαίος, ενώ στην πραγματικότητα είχε παραβιάσει τα πολιτικά δικαιώματα του Παύλου αλυσοδένοντάς τον και μάλιστα διατάζοντας να εξεταστεί με μαστίγωμα.—Πρ 23:25-30.

Όσον αφορά το πώς ο μαθητής Λουκάς γνώριζε το περιεχόμενο της επιστολής, μια πιθανότητα είναι να διαβάστηκε η επιστολή κατά την εκδίκαση της υπόθεσης του Παύλου. Ο απόστολος ίσως μάλιστα να είχε λάβει αντίγραφό της έπειτα από την προσφυγή του στον Καίσαρα.

ΚΛΕΙΔΑΡΙΑ

Μηχανισμός με τον οποίο ασφαλίζεται μια πόρτα ή μια πύλη ώστε να αποκλείεται η είσοδος. (Κρ 3:23, 24· Νε 3:3, 6, 13-15) Στους αρχαίους χρόνους η κλειδαριά αποτελούνταν συνήθως από έναν ξύλινο σύρτη, ο οποίος συρόταν μέσα στην εγκοπή ενός ξύλινου ορθοστάτη που ήταν στερεωμένος στην πόρτα. Για να κλειδώσει η πόρτα, ο σύρτης ωθούνταν μέσα σε μια υποδοχή στον παραστάτη της πόρτας και ασφαλιζόταν με ξύλινους ή σιδερένιους πίρους οι οποίοι έπεφταν από τον ορθοστάτη μέσα σε οπές που υπήρχαν στο σύρτη. Για να ξεκλειδώσει η πόρτα, έμπαινε ένα κλειδί το οποίο ανύψωνε τους πίρους, επιτρέποντας έτσι στο σύρτη να επιστρέψει στην ξεκλείδωτη θέση. Την υποδοχή, ή εσοχή, μέσα στην οποία έμπαινε ο σύρτης αναφέρει η Σουλαμίτισσα καθώς εξιστορεί ένα όνειρό της, στο οποίο ο βοσκός που αγαπούσε εμποδίστηκε να τη συναντήσει από μια κλειδωμένη πόρτα.—Ασμ 5:2-5· βλέπε ΚΛΕΙΔΙ.

ΚΛΕΙΔΙ

Εργαλείο που χρησιμοποιείται για να κλειδώνει ή να ξεκλειδώνει πόρτες και πύλες. Ο όρος «κλειδί» χρησιμοποιείται στην Αγία Γραφή τόσο κυριολεκτικά όσο και συμβολικά.

Το κλειδί των Βιβλικών χρόνων ήταν συνήθως ένα επίπεδο κομμάτι ξύλου με προεξοχές που αντιστοιχούσαν σε οπές μέσα σε έναν σύρτη ο οποίος βρισκόταν στην εσωτερική πλευρά της πόρτας του σπιτιού. Ένα τέτοιο κλειδί χρησίμευε στο να σπρώχνει την μπάρα ή το σύρτη που υπήρχε στο εσωτερικό της πόρτας, αντί να περιστρέφεται το ίδιο στο εσωτερικό της κλειδαριάς, όπως το σύγχρονο κλειδί. Το κλειδί το έβαζαν συνήθως στη ζώνη ή το έδεναν σε κάποιο άλλο αντικείμενο και το μετέφεραν στον ώμο.—Ησ 22:22.

Έχουν βρεθεί αιγυπτιακά κλειδιά από μπρούντζο ή σίδερο, αποτελούμενα από ένα ευθύγραμμο στέλεχος, μήκους περίπου 13 εκ., με τρεις ή περισσότερες οδοντωτές προεξοχές στο άκρο του. Οι Ρωμαίοι, επίσης, χρησιμοποιούσαν μεταλλικά κλειδιά, περιλαμβανομένου και του τύπου που περιστρέφεται στο εσωτερικό της κλειδαριάς. Στην Παλαιστίνη έχουν ανακαλυφτεί μπρούντζινα κλειδιά.

Ο Μωαβίτης Βασιλιάς Εγλών χρησιμοποιούσε κλειδαριά και κλειδί για την πόρτα του ανωγείου του. (Κρ 3:15-17, 20-25) Στη διάρκεια της μεταιχμαλωσιακής περιόδου, ανατέθηκε σε κάποιους Λευίτες η υπηρεσία φύλαξης του ναού, και αυτοί διορίστηκαν «υπεύθυνοι για το κλειδί, ώστε να ανοίγουν κάθε πρωί».—1Χρ 9:26, 27.

Μεταφορική Χρήση. Με μεταφορική έννοια, η Αγία Γραφή χρησιμοποιεί τον όρο «κλειδί» ως σύμβολο εξουσίας, διακυβέρνησης και δύναμης. Όταν ο Ελιακείμ εξυψώθηκε σε έμπιστη και τιμημένη θέση, τέθηκε στον ώμο του «το κλειδί του οίκου του Δαβίδ». (Ησ 22:20-22) Στη Μέση Ανατολή, πιο πρόσφατα, το να έχει κάποιος στον ώμο του ένα μεγάλο κλειδί τον προσδιόριζε ως σημαίνον ή εξέχον άτομο. Στην αρχαιότητα, ο σύμβουλος του βασιλιά που ήταν διορισμένος ως κλειδούχος ενδεχομένως είχε τη γενική επίβλεψη των βασιλικών διαμερισμάτων και επέλεγε, ανάμεσα από υποψηφίους, άτομα για την υπηρεσία του βασιλιά. Στο αγγελικό μήνυμα προς την εκκλησία της Φιλαδέλφειας ο εξυψωμένος Ιησούς Χριστός αναφέρεται ότι έχει «το κλειδί του Δαβίδ», και είναι εκείνος «που ανοίγει ώστε κανείς δεν θα κλείσει, και που κλείνει ώστε κανείς δεν ανοίγει». (Απ 3:7, 8) Στον Ιησού Χριστό, ως τον Κληρονόμο της διαθήκης για τη Βασιλεία που συνάφθηκε με τον Δαβίδ, έχει ανατεθεί η διακυβέρνηση του οίκου της πίστης και η ηγεσία του πνευματικού Ισραήλ. (Λου 1:32, 33) Μέσω της εξουσίας του, που συμβολίζεται από «το κλειδί του Δαβίδ», αυτός μπορεί να ανοίγει ή να κλείνει συμβολικές πόρτες ή ευκαιρίες και προνόμια.—Παράβαλε 1Κο 16:9· 2Κο 2:12, 13.

Πώς χρησιμοποίησε ο Πέτρος «τα κλειδιά της βασιλείας» που του δόθηκαν;

Ο Ιησούς είπε στον Πέτρο: «Θα σου δώσω τα κλειδιά της βασιλείας των ουρανών, και οτιδήποτε δέσεις στη γη θα είναι αυτό που έχει δεθεί στους ουρανούς, και οτιδήποτε λύσεις στη γη θα είναι αυτό που έχει λυθεί στους ουρανούς». (Ματ 16:19) Ο προσδιορισμός αυτών των κλειδιών θα πρέπει λογικά να βασίζεται σε άλλες Γραφικές πληροφορίες. Ο Ιησούς έκανε μια ακόμη αναφορά στο θέμα των κλειδιών όταν είπε στους θρησκευτικούς ηγέτες που ήταν ειδήμονες στο Νόμο: «Αφαιρέσατε το κλειδί της γνώσης· εσείς οι ίδιοι δεν μπήκατε, και αυτούς που έμπαιναν τους εμποδίσατε!» (Λου 11:52) Μια σύγκριση αυτού του εδαφίου με το εδάφιο Ματθαίος 23:13 αφήνει να εννοηθεί ότι το ρήμα «μπαίνω» χρησιμοποιείται εδώ σε συσχετισμό με την είσοδο στη «βασιλεία των ουρανών». Συνεπώς, η χρήση της λέξης «κλειδί» στα λόγια του Ιησού προς τον Πέτρο υποδήλωνε ότι ο Πέτρος θα είχε το προνόμιο να εγκαινιάσει ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα το οποίο θα διάνοιγε ειδικές ευκαιρίες αναφορικά με τη Βασιλεία των ουρανών.

Είναι σαφές ότι, ανόμοια με τους υποκριτές θρησκευτικούς ηγέτες εκείνης της εποχής, ο Πέτρος χρησιμοποίησε όντως θεόδοτη γνώση για να βοηθήσει ανθρώπους να “μπουν στη βασιλεία”, ιδίως σε τρεις περιπτώσεις. Η μία ήταν την ημέρα της Πεντηκοστής του έτους 33 Κ.Χ., όταν ο Πέτρος υπό θεϊκή έμπνευση αποκάλυψε σε ένα συγκεντρωμένο πλήθος ότι ο Ιεχωβά Θεός είχε αναστήσει τον Ιησού και τον είχε εξυψώσει στα δεξιά Του στους ουρανούς και ότι ο Ιησούς, από εκείνη τη βασιλική θέση, είχε εκχύσει άγιο πνεύμα στους συναγμένους μαθητές του. Ως αποτέλεσμα αυτής της γνώσης και ενεργώντας σύμφωνα με την παρότρυνση του Πέτρου ο οποίος είπε: «Μετανοήστε, και ας βαφτιστεί ο καθένας σας στο όνομα του Ιησού Χριστού για συγχώρηση των αμαρτιών σας και θα λάβετε τη δωρεά του αγίου πνεύματος», περίπου 3.000 Ιουδαίοι (και προσήλυτοι στον Ιουδαϊσμό) έκαναν το βήμα που τους διάνοιξε την προοπτική να γίνουν μέλη της «βασιλείας των ουρανών». Το παράδειγμά τους ακολούθησαν στη συνέχεια και άλλοι Ιουδαίοι.—Πρ 2:1-41.

Σε μια άλλη περίπτωση, ο Πέτρος και ο Ιωάννης στάλθηκαν στους Σαμαρείτες, οι οποίοι δεν είχαν λάβει το άγιο πνεύμα, παρότι είχαν βαφτιστεί. Ωστόσο, οι δύο απόστολοι «προσευχήθηκαν για αυτούς» και «έθεταν τα χέρια τους πάνω σε αυτούς», και αυτοί έλαβαν το άγιο πνεύμα.—Πρ 8:14-17.

Η τρίτη περίπτωση κατά την οποία ο Πέτρος χρησιμοποιήθηκε με ειδικό τρόπο για να ανοίξει την πόρτα των προνομίων σε άτομα ως κληρονόμους της Βασιλείας ήταν όταν στάλθηκε στην κατοικία του Εθνικού Κορνήλιου, ενός Ιταλού εκατόνταρχου. Μέσω θεϊκής αποκάλυψης ο Πέτρος αναγνώρισε και διακήρυξε την αμεροληψία του Θεού απέναντι στους Ιουδαίους και στους Εθνικούς, καθώς και ότι άνθρωποι από τα έθνη, εφόσον ήταν θεοφοβούμενοι και εργάζονταν δικαιοσύνη, ήταν πλέον εξίσου αποδεκτοί στον Θεό με όσους Ιουδαίους έκαναν το ίδιο. Ενώ ο Πέτρος παρουσίαζε στους Εθνικούς ακροατές του αυτές τις πληροφορίες, το ουράνιο δώρο του αγίου πνεύματος ήρθε πάνω τους και αυτοί άρχισαν να μιλούν θαυματουργικά γλώσσες. Στη συνέχεια βαφτίστηκαν και καταστάθηκαν οι πρώτοι Εθνικοί που είχαν την προοπτική να γίνουν μέλη «της βασιλείας των ουρανών». Έκτοτε η ξεκλείδωτη πόρτα της ευκαιρίας που είχε διανοιχτεί στους Εθνικούς πιστούς να γίνουν μέλη της Χριστιανικής εκκλησίας παρέμεινε ανοιχτή.—Πρ 10:1-48· 15:7-9.

Το εδάφιο Ματθαίος 16:19 αποδίδεται ορθώς γραμματικά ως εξής: «Οτιδήποτε δέσεις στη γη θα είναι αυτό που έχει δεθεί στους ουρανούς, και οτιδήποτε λύσεις στη γη θα είναι αυτό που έχει λυθεί στους ουρανούς». Η μετάφραση του Τσαρλς Μπ. Γουίλιαμς λέει στο σημείο αυτό: «Οτιδήποτε απαγορεύσετε εδώ στη γη θα πρέπει να είναι ό,τι έχει ήδη απαγορευτεί στον ουρανό, και οτιδήποτε επιτρέψετε εδώ στη γη θα πρέπει να είναι ό,τι έχει ήδη επιτραπεί στον ουρανό». Η κυριολεκτική μετάφραση του λογίου της ελληνικής γλώσσας Ρόμπερτ Γιανγκ αναφέρει: «Οτιδήποτε μπορεί να δέσετε πάνω στη γη θα έχει ήδη δεθεί στους ουρανούς, και οτιδήποτε μπορεί να λύσετε πάνω στη γη θα έχει ήδη λυθεί στους ουρανούς». Εφόσον άλλα εδάφια καθιστούν σαφές ότι ο αναστημένος Ιησούς παρέμεινε η μόνη αληθινή Κεφαλή της Χριστιανικής εκκλησίας, είναι προφανές ότι η υπόσχεσή του στον Πέτρο δεν σήμαινε ότι ο Πέτρος θα υπαγόρευε στον ουρανό τι έπρεπε να λυθεί και τι όχι, αλλά απεναντίας ότι ο Πέτρος θα χρησίμευε ως όργανο του ουρανού στο ξεκλείδωμα, ή στο λύσιμο, ορισμένων αποφασισμένων ζητημάτων.—1Κο 11:3· Εφ 4:15, 16· 5:23· Κολ 2:8-10.

«Κλειδί της αβύσσου». Στα εδάφια Αποκάλυψη 9:1-11 παρουσιάζεται ένα όραμα για κάποιο ουράνιο «άστρο» που λαβαίνει «το κλειδί του λάκκου της αβύσσου» και ανοίγει αυτόν το λάκκο, απελευθερώνοντας ένα σμήνος ακρίδων που έχουν ως βασιλιά τους «τον άγγελο της αβύσσου». Αφού η άβυσσος, όπως δείχνουν τα εδάφια Ρωμαίους 10:6, 7, προφανώς περιλαμβάνει τον Άδη (αν και δεν περιορίζεται στον Άδη), φαίνεται ότι «το κλειδί του λάκκου της αβύσσου» περιλαμβάνει «τα κλειδιά του θανάτου και του Άδη» που έχει στην κατοχή του ο αναστημένος Ιησούς Χριστός, σύμφωνα με τα όσα αναφέρονται στο εδάφιο Αποκάλυψη 1:18. Αυτά τα «κλειδιά» συμβολίζουν αναμφίβολα την εξουσία που έχει ο Ιησούς να απελευθερώνει άτομα από δεσμά που κανένας άλλος δεν έχει τη δύναμη να καταργήσει εκτός από τον Θεό ή τον εξουσιοδοτημένο εκπρόσωπό του. Επομένως, τα «κλειδιά» περιλαμβάνουν την εξουσία της κατά γράμμα ανάστασης ατόμων—με την κατάργηση των δεσμών του τάφου—καθώς και της απελευθέρωσης από μια κατάσταση συμβολικού θανάτου. (Ιωα 5:24-29· παράβαλε Απ 11:3-12· βλέπε ΘΑΝΑΤΟΣ [Αλλαγή στην πνευματική κατάσταση].) Η τελευταία αναφορά της φράσης «το κλειδί της αβύσσου» βρίσκεται στα εδάφια Αποκάλυψη 20:1-7, όπου το όραμα περιγράφει έναν άγγελο που έχει αυτό το κλειδί να ρίχνει τον Σατανά στην άβυσσο, κλείνοντάς την και σφραγίζοντάς την από πάνω του για χίλια χρόνια. Στο τέλος αυτής της περιόδου ο Σατανάς απελευθερώνεται από τη «φυλακή» του, όταν χρησιμοποιείται προφανώς το «κλειδί» που συμβολίζει την εξουσία για αυτό.—Βλέπε ΑΒΥΣΣΟΣ.

ΚΛΕΟΠΑΣ

(Κλεόπας) [πιθανώς συντετμημένη μορφή του Κλεόπατρος, που σημαίνει «Ένδοξος Πατέρας»].

Ο ένας από τους δύο μαθητές, από τους οποίους κανείς δεν ήταν απόστολος, οι οποίοι ταξίδευαν προς το χωριό Εμμαούς την ημέρα της ανάστασης του Ιησού. Όταν ο Ιησούς τούς πλησίασε ως ξένος και τους ρώτησε τι συζητούσαν, ο Κλεόπας απάντησε: «Μόνος σου παροικείς εσύ στην Ιερουσαλήμ και δεν ξέρεις όσα συνέβησαν σε αυτήν τούτες τις ημέρες;» Αφού ο Ιησούς τούς εξήγησε πολλές Γραφικές περικοπές και κατόπιν έκανε γνωστή την ταυτότητά του, ο Κλεόπας και ο σύντροφός του, αντί να διανυκτερεύσουν στο χωριό Εμμαούς, έσπευσαν να επιστρέψουν στην Ιερουσαλήμ και έφεραν τα νέα στους άλλους. (Λου 24:13-35) Το ελληνικό όνομα Κλεόπας δεν θα πρέπει να συγχέεται με το αραμαϊκό όνομα Κλωπάς.—Ιωα 19:25.

ΚΛΕΦΤΗΣ

Αυτός που εσκεμμένα παίρνει κάτι το οποίο ανήκει σε άλλον χωρίς άδεια, ειδικά κάποιος ο οποίος το κάνει αυτό με δόλο και απάτη ή κρυφά. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν οι κλέφτες στο παρελθόν ήταν σχεδόν πανομοιότυπες με τις σημερινές. Έκαναν συνήθως τις κλοπές τους τη νύχτα (Ιωβ 24:14· Ιερ 49:9· Ματ 24:43· Λου 12:39· Ιωα 10:10· 1Θε 5:2-5· 2Πε 3:10· Απ 3:3· 16:15), μπαίνοντας πολλές φορές μέσα από ένα παράθυρο. (Ιωλ 2:9) Από την άλλη πλευρά, οι ληστές παραμόνευαν τα θύματά τους και τους επιτίθεντο σε ερημικές περιοχές, όπου ήταν ουσιαστικά αδύνατον να βρουν βοήθεια. Συχνά δεν δίσταζαν να χρησιμοποιήσουν βία ή να απειλήσουν και να θέσουν σε κίνδυνο τη ζωή εκείνων από τους οποίους άρπαζαν ό,τι πολύτιμο είχαν.—Κρ 9:25· Λου 10:30, 36· 2Κο 11:26.

Οι λέξεις των πρωτότυπων γλωσσών που αποδίδονται «κλέβω», «ληστεύω» και «ληστής» είναι δυνατόν επίσης να σημαίνουν ότι κάποιος κατακρατεί από έναν άλλον κάτι που δικαιωματικά ανήκει σε εκείνον ή ότι αποσπά από άλλους πράγματα με δόλια μέσα ή ότι οικειοποιείται για δική του χρήση κάτι το οποίο ήταν υποχρεωμένος να δίνει σε άλλους. Μη πληρώνοντας δέκατα για την υποστήριξη της αληθινής λατρείας στο ναό, οι Ιουδαίοι της εποχής του Μαλαχία “έκλεβαν τον Θεό”. (Μαλ 3:8, 9) Το εδάφιο Παροιμίες 28:24 μιλάει για τον άνθρωπο που κλέβει τον πατέρα του ή τη μητέρα του, πράγμα που σημαίνει προφανώς ότι αυτός με κάποιον τρόπο αποστερεί τους γονείς του από κάτι δικαιωματικά δικό τους. Ο Ιησούς Χριστός καταδίκασε τους αργυραμοιβούς επειδή είχαν κάνει το ναό «σπηλιά ληστών». Αυτό αφήνει να εννοηθεί ότι οι αργυραμοιβοί ζητούσαν υπέρογκα ποσά για τις υπηρεσίες τους.—Ματ 21:12, 13.

Στη δεύτερη επιστολή του προς τους Κορινθίους, ο απόστολος Παύλος έγραψε: «Άλλες εκκλησίες λήστεψα δεχόμενος προμήθειες για να διακονήσω εσάς». (2Κο 11:8) Δεν υπήρχε τίποτα το δόλιο στο να λαβαίνει ο Παύλος προμήθειες από άλλους. Αλλά προφανώς έλεγε ότι ήταν σαν να είχε ληστέψει εκείνες τις εκκλησίες με την έννοια ότι είχε χρησιμοποιήσει ό,τι είχε δεχτεί από αυτές για να καλύψει τις ανάγκες του ενόσω κοπίαζε, όχι μαζί τους, αλλά για λογαριασμό των Κορινθίων.

Σε μερικές περιπτώσεις, μπορεί να χαρακτηρίζεται κλοπή η δικαιολογημένη πράξη με την οποία κάποιος παίρνει αυτό που δικαιούται να πάρει, η δε έμφαση δίνεται στο ότι αυτή η πράξη γίνεται στα κλεφτά. Για παράδειγμα, οι Ισραηλίτες “έκλεψαν” το σώμα του Σαούλ από την πλατεία της Βαιθ-σαν. (2Σα 21:12) Η θεία του νεαρού Ιωάς τού έσωσε τη ζωή όταν τον “έκλεψε μέσα από τους αδελφούς του”, οι οποίοι θανατώθηκαν από την πονηρή Γοθολία.—2Βα 11:1, 2· 2Χρ 22:10, 11.

Καταδικάζεται από τον Θεό. Ωστόσο, οι περισσότερες Βιβλικές αναφορές στην κλοπή αφορούν την παράνομη αφαίρεση αυτού που ανήκει σε κάποιον άλλον. Ο νόμος του Ιεχωβά προς τον Ισραήλ δήλωνε ρητά: «Δεν πρέπει να κλέψεις». (Εξ 20:15· Λευ 19:11, 13· Δευ 5:19· Ματ 19:18) Ο κλέφτης έπρεπε να αποδώσει το διπλάσιο, το τετραπλάσιο ή ακόμη και το πενταπλάσιο ως αποζημίωση, ανάλογα με ό,τι καθόριζε ο Νόμος. Αν δεν ήταν σε θέση να το κάνει αυτό, πουλιόταν ως δούλος, και προφανώς αποκτούσε πάλι την ελευθερία του αφού είχε καταβάλει ολόκληρη την αποζημίωση. (Εξ 22:1-12) Εκτός από την αποζημίωση που έπρεπε να καταβάλει, ο ντροπιασμένος κλέφτης (Ιερ 2:26) έπρεπε να φέρει μια προσφορά για ενοχή και να ζητήσει από τον ιερέα να κάνει εξιλέωση για τις αμαρτίες του.—Λευ 6:2-7.

Τελικά το έθνος του Ισραήλ απέρριψε αυτούς τους νόμους και, ως εκ τούτου, ο Ιεχωβά επέτρεψε σε ληστές και κλέφτες εντός και εκτός του έθνους να το λυμαίνονται. (Δευ 28:29, 31· Ιεζ 7:22) Οι δόλιες πράξεις, ειδικά η καταδυνάστευση των φτωχών και των ενδεών, έγιναν κάτι το συνηθισμένο.—Ησ 1:23· 3:14· Ιερ 7:9-11· 21:12· 22:3· Ιεζ 22:29· Μιχ 2:2.

Παρότι ο κλέφτης που κλέβει εξαιτίας της πείνας του ίσως δεν είναι τόσο κατακριτέος όσο ένας ο οποίος, όπως ο Αχάν και ο Ιούδας ο Ισκαριώτης, κλέβει από απληστία και εξαιτίας της κακής καρδιάς του (Ιη 7:11, 20, 21· Παρ 6:30· Ματ 15:19· Ιωα 12:4-6), εντούτοις όσοι επιθυμούν να έχουν την επιδοκιμασία του Θεού δεν μπορούν να είναι ένοχοι κλοπής. (Ησ 61:8· Ρω 2:21) Μολονότι οι Χριστιανοί δεν υπόκεινται στο Μωσαϊκό Νόμο, υπόκεινται στην εντολή να αγαπούν το συνάνθρωπό τους. «Η αγάπη δεν εργάζεται το κακό στον πλησίον», γι’ αυτό και η κλοπή δεν έχει θέση ανάμεσα στους Χριστιανούς. (Ρω 13:9, 10· Ματ 22:39· Ιακ 2:8) Κάθε κλέφτης που θέλει να ζήσει υπό τη διακυβέρνηση της Βασιλείας του Θεού πρέπει να μετανοήσει για την προηγούμενη πορεία διαγωγής του και να μάθει να εργάζεται σκληρά για τα προς το ζην. (1Κο 6:10· Εφ 4:28· 1Πε 4:15) Ο δε γνήσια μετανοημένος πρώην κλέφτης μπορεί να είναι βέβαιος για τη συγχώρηση του Ιεχωβά.—Ιεζ 33:14-16.

Ένας εβραϊκός ιδιωματισμός που σημαίνει κατά κυριολεξία «κλέβω την καρδιά» έχει την έννοια «ξεγελώ».—Γε 31:20, 26, υποσ.· παράβαλε 2Σα 15:6.

ΚΛΗΜΑ

Το κλήμα (άμπελος η οινοφόρος [Vitis vinifera]) είναι φυτό με μακριούς, λεπτούς και περιελισσόμενους βλαστούς οι οποίοι έρπουν στο έδαφος ή αναρριχώνται με έλικες. Η εβραϊκή λέξη γκέφεν αναφέρεται γενικά στο οινοφόρο «κλήμα» (Αρ 6:4· Κρ 13:14) και, κατ’ εξαίρεση, στο «άγριο κληματώδες φυτό» που παρήγε άγρια κολοκύθια. (2Βα 4:39) Η λέξη ἄμπελος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αναφέρεται στο καθαυτό φυτό, ενώ η λέξη ἀμπελών αναφέρεται σε έναν αγρό όπου υπάρχουν φυτεμένα κλήματα.

Η ιστορία της αμπελουργίας αρχίζει με τη δήλωση: «Ο Νώε . . . φύτεψε ένα αμπέλι». (Γε 9:20) Ο Μελχισεδέκ, βασιλιάς της Σαλήμ, έφερε έξω «ψωμί και κρασί» για να τα προσφέρει στον Αβραάμ, πράγμα που αποδεικνύει ότι παράγονταν σταφύλια στη γη Χαναάν πριν από το 1933 Π.Κ.Χ. (Γε 14:18) Αιγυπτιακά εγχάρακτα σχέδια απεικονίζουν σκηνές από τον τρύγο και το πάτημα των σταφυλιών τη δεύτερη χιλιετία Π.Κ.Χ., οι δε Φαραώ εκείνης της εποχής είχαν επίσημους οινοχόους. (Γε 40:9-13, 20-23) Εντούτοις, η οινοποιία της Αιγύπτου δέχτηκε ισχυρό πλήγμα όταν ο Ιεχωβά «αφάνισε τα κλήματά τους» με την πληγή του χαλαζιού.—Ψλ 78:47· 105:33.

Οι κατάσκοποι που μπήκαν στην Υποσχεμένη Γη, μια «γη με . . . κλήματα και σύκα και ρόδια», έφεραν από την κοιλάδα του χειμάρρου Εσχώλ ένα τσαμπί σταφύλια το οποίο ήταν τόσο μεγάλο ώστε έπρεπε να το μεταφέρουν με ένα ραβδί δύο άντρες. (Δευ 8:8· Αρ 13:20, 23, 26) Λέγεται ότι τα τσαμπιά των σταφυλιών από αυτή την περιοχή ζυγίζουν συνήθως 4,5 ως 5,5 κιλά. Αναφέρθηκε ότι κάποιο τσαμπί ζύγιζε 12 κιλά, ενώ κάποιο άλλο πάνω από 20.

Εκτός από την κοιλάδα του χειμάρρου Εσχώλ, άλλες περιοχές που παρήγαν σταφύλια και αναφέρονται στην Αγία Γραφή είναι η Εν-γαδί, δίπλα στη Νεκρά Θάλασσα (Ασμ 1:14), η Συχέμ (Κρ 9:26, 27), η Σηλώ (Κρ 21:20, 21), και στην απέναντι πλευρά του Ιορδάνη, η Σιβμά, η Εσεβών και η Ελεαλή.—Ησ 16:7-10· Ιερ 48:32.

Φύτεμα και Καλλιέργεια. Τα αμπέλια φυτεύονταν συχνά σε λοφοπλαγιές. Υπήρχε η συνήθεια να τα περιφράζουν ή να τα περιτοιχίζουν (Αρ 22:24· Παρ 24:30, 31), καθώς επίσης να φτιάχνουν στέγαστρα ή σκοπιές (Ησ 1:8· 5:2) για να τα προστατεύουν από τους κλέφτες ή από τις επιδρομές ζώων όπως οι αλεπούδες και οι αγριόχοιροι. (Ψλ 80:8, 13· Ασμ 2:15) Ο Μωσαϊκός Νόμος επέτρεπε σε έναν περαστικό να φάει μέχρι να χορτάσει, αλλά όχι και να πάρει μαζί του μέσα σε δοχείο, διότι αυτό θα ήταν κλοπή.—Δευ 23:24.

Για ευκολία, το πατητήρι και το άνοιγμά του σκάβονταν κοντά στο αμπέλι, εφόσον συνήθως τα περισσότερα από τα σταφύλια που τρυγούσαν τα πατούσαν για να φτιάξουν κρασί. (Ησ 5:2· Μαρ 12:1· βλέπε ΚΡΑΣΙ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΑ ΠΟΤΑ.) Φυσικά, τα σταφύλια τα έτρωγαν και νωπά σε αρκετά μεγάλες ποσότητες, ενώ παρήγαν επίσης σταφίδες αποξηραίνοντας σταφύλια στον ήλιο.—1Σα 25:18· 30:12· 2Σα 16:1· 1Χρ 12:40.

Στην αρχαιότητα, τα αμπέλια ήταν διαρρυθμισμένα με πολλούς και διάφορους τρόπους. Μερικές φορές, τα κλήματα φυτεύονταν συστηματικά σε σειρές που απείχαν μεταξύ τους 2,5 ή περισσότερα μέτρα, αφού πρώτα το έδαφος είχε προετοιμαστεί καλά. Σύμφωνα με το Μωσαϊκό Νόμο, δεν επιτρεπόταν να φυτεύονται στο αμπέλι άλλοι σπόροι, μπορούσαν όμως να φυτευτούν εκεί δέντρα, όπως η συκιά. (Δευ 22:9· Λου 13:6, 7) Μερικές φορές άφηναν τα κλήματα να μεγαλώσουν πάνω στο έδαφος, στην κατωφέρεια μιας λοφοπλαγιάς, οπότε και στήριζαν σε διχάλες μόνο τα τσαμπιά, αλλά συχνότερα κατηύθυναν τα κλήματα έτσι ώστε να απλωθούν πάνω σε ξύλινα πλέγματα ή σε σωρούς από πέτρες.

Το κλάδεμα είναι απαραίτητο για την παραγωγή καλών σταφυλιών. Ο Ιησούς είπε ότι «κάθε κλαδί . . . που δεν κάνει καρπό το αφαιρεί, και το καθένα που κάνει καρπό το καθαρίζει [κλαδεύοντάς το] για να κάνει περισσότερο καρπό». (Ιωα 15:2) Το κλάδεμα των παραγωγικών κλαδιών παράλληλα με το κόψιμο των άκαρπων επιτρέπουν στο φυτό να χρησιμοποιεί την πλήρη δύναμή του για να παράγει καρπούς ανώτερης ποιότητας. Το κλάδεμα στις Βιβλικές χώρες άρχιζε την άνοιξη, γύρω στον Μάρτιο, και επαναλαμβανόταν τον Απρίλιο και ξανά τον Μάιο, αν ήταν απαραίτητο.—2Χρ 26:10· Ησ 18:5· Λου 13:7.

Ένα καρποφόρο κλήμα μπορεί, με σωστή φροντίδα και καλό κλάδεμα, να φτάσει σε ασυνήθιστη ηλικία και μέγεθος. Παραδείγματος χάρη, αναφέρεται ότι ένα τέτοιο κλήμα στην Ιεριχώ ήταν πάνω από 300 ετών και η διάμετρος του κορμού του έφτανε σχεδόν τα 46 εκ. Μερικές φορές αυτά τα παλιά κλήματα ξεπερνούσαν σε ύψος τα 9 μ. και γίνονταν πραγματικά δέντρα, ολόκληρες “κληματαριές”. Παρ’ όλο το ύψος, όμως, στο οποίο φτάνει το κλήμα ανάμεσα στα δέντρα του δάσους, το ξύλο του δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ούτε ως “πάσσαλος για να κάνουν κάποια εργασία” ούτε ως «ξύλο για να κρεμάσουν οποιοδήποτε σκεύος», διότι είναι πολύ μαλακό. Επίσης, δεν είναι αρκετά ίσιο για να χρησιμεύσει ως ξυλεία. Μάλιστα το ξύλο του κλήματος υπήρξε ταιριαστό σύμβολο των άπιστων κατοίκων της Ιερουσαλήμ, οι οποίοι ήταν χρήσιμοι μόνο ως καύσιμο για τη φωτιά—τον τελικό προορισμό των άκαρπων κλημάτων, όπως είπε ο Ιησούς.—Ιεζ 15:2-7· Ιωα 15:6.

Ο επιτυχημένος τρύγος ήταν καιρός τραγουδιού και ευφροσύνης τόσο για τους τρυγητές όσο και για τους πατητές. (Κρ 9:27· Ησ 16:10· Ιερ 25:30· βλέπε ΠΑΤΗΤΗΡΙ.) Ήταν επίσης καιρός χαράς για τους φτωχούς και για τους πάροικους της γης, στους οποίους επιτρεπόταν να μαζεύουν τα αποτρυγήματα μετά το γενικό τρύγο. (Λευ 19:10· Δευ 24:21) Ίσχυε επίσης το αντίθετο—όταν τα κλήματα ξεραίνονταν ή δεν παρήγαν σταφύλια, ή όταν τα αμπέλια γίνονταν ερημότοποι γεμάτοι αγκάθια, ήταν καιρός συμφοράς και μεγάλης λύπης.—Ησ 24:7· 32:10, 12, 13· Ιερ 8:13.

Οι νόμοι του Σαββάτου απαιτούσαν από τους ιδιοκτήτες να αφήνουν τα αμπέλια ακαλλιέργητα, ακλάδευτα και ατρύγητα κάθε έβδομο έτος και στη διάρκεια του Ιωβηλαίου. (Λευ 25:3-5, 11) Αλλά στη διάρκεια εκείνων των ετών, όλοι οι άνθρωποι (ιδιοκτήτες, δούλοι, πάροικοι, φτωχοί), καθώς και τα ζώα, μπορούσαν να τρώνε ελεύθερα από ό,τι παραγόταν μόνο του.—Εξ 23:10, 11· Λευ 25:1-12.

Παραβολική και Μεταφορική Χρήση. Επειδή οι άνθρωποι ήταν εξοικειωμένοι με το κλήμα—είχαν γενικές γνώσεις γύρω από την καλλιέργεια και την παραγωγικότητά του, καθώς και γύρω από τις συναφείς δραστηριότητες του τρύγου και του αποτρυγήματος—οι Βιβλικοί συγγραφείς το ανέφεραν συχνά. Τα αμπέλια που παρήγαν άφθονο καρπό αντανακλούσαν την ευλογία του Ιεχωβά. (Λευ 26:5· Αγγ 2:19· Ζαχ 8:12· Μαλ 3:11· Ψλ 128:3) Η έκφραση “ο καθένας κάθεται κάτω από το κλήμα του και κάτω από τη συκιά του” έγινε παροιμιώδης και μετέδιδε την εικόνα της ειρήνης και της ασφάλειας.—1Βα 4:25· 2Βα 18:31· Ησ 36:16· Μιχ 4:4· Ζαχ 3:10.

Τα μη παραγωγικά κλήματα φανέρωναν τη δυσμένεια του Θεού. (Δευ 28:39) Ο Ισραήλ ήταν σαν σταφύλια στην έρημο, αλλά έγινε σαν εκφυλισμένο κλήμα (Ωσ 9:10· 10:1), σαν ξένο κλήμα που έβγαζε αγριοστάφυλα. (Ησ 5:4· Ιερ 2:21) Μια κοινή παροιμιώδης φράση τον καιρό του Ιερεμία και του Ιεζεκιήλ αναφερόταν στο γεγονός ότι τα άγουρα σταφύλια κάνουν τα δόντια να μουδιάζουν, επειδή είναι ξινά.—Ιερ 31:29, 30· Ιεζ 18:2.

Έχουν γίνει προσπάθειες να συσχετιστεί το «κλήμα των Σοδόμων» με διάφορα φυτά της περιοχής της Νεκράς Θαλάσσης, αλλά τα συμφραζόμενα αυτής της έκφρασης, στη μοναδική περίπτωση που εμφανίζεται (Δευ 32:32), δείχνουν καθαρά ότι χρησιμοποιείται μεταφορικά. Τα Σόδομα χρησιμοποιούνται επανειλημμένα στην Αγία Γραφή ως σύμβολο της ηθικής διαφθοράς και της πονηρίας.—Ησ 1:10· 3:9· Ιερ 23:14.

Ο Ιησούς μίλησε σε αρκετές περιπτώσεις για τα αμπέλια και τα σταφύλια τους. (Ματ 20:1-16) Μόλις τρεις ημέρες πριν από το θάνατό του, είπε την παραβολή των πονηρών καλλιεργητών.—Μαρ 12:1-9· Λου 20:9-16· βλέπε ΠΑΡΑΒΟΛΕΣ.

Όταν θέσπισε το Δείπνο του Κυρίου, ο Ιησούς χρησιμοποίησε κρασί, το «γέννημα του κλήματος», για να συμβολίσει το “αίμα του της διαθήκης”. Εκείνη την τελευταία νύχτα της επίγειας ζωής του, χαρακτήρισε επίσης τον εαυτό του ως «το αληθινό κλήμα» και τον Πατέρα του ως “τον καλλιεργητή”. Τους μαθητές του τους παρομοίασε με «τα κλαδιά» τα οποία είτε θα κλαδεύονταν για να κάνουν περισσότερο καρπό είτε θα κόβονταν τελείως.—Ματ 26:27-29· Μαρ 14:24, 25· Λου 22:18· Ιωα 15:1-10.

Προφητική Χρήση. Όταν ο Ιακώβ ευλόγησε τον Ιούδα, είχαν προφητική σημασία τα εξής λόγια του: «Δένοντας το ενήλικο γαϊδούρι του σε ένα κλήμα [λαγκέφεν] και τον απόγονο του θηλυκού γαϊδουριού του σε ένα εκλεκτό κλήμα [βελασσορεκάχ], θα πλύνει τα ρούχα του στο κρασί και το ένδυμά του στο αίμα των σταφυλιών. Κατακόκκινα είναι τα μάτια του από το κρασί». (Γε 49:8-12) Η εβραϊκή λέξη σορεκάχ υποδηλώνει ένα κόκκινο κλήμα που παράγει τους πιο πλούσιους ή εκλεκτούς καρπούς. (Παράβαλε Ησ 5:2· Ιερ 2:21, όπου εμφανίζεται ο συγγενικός όρος σορέκ.) Λίγες ημέρες προτού τοποθετηθεί η πινακίδα με την επιγραφή «Ο Βασιλιάς των Ιουδαίων» από πάνω του, στο ξύλο του βασανισμού (Μαρ 15:26), ο Ιησούς Χριστός, ο οποίος ήταν από τη φυλή του Ιούδα, μπήκε στην Ιερουσαλήμ πάνω σε ένα πουλάρι γαϊδουριού, παρουσιαζόμενος έτσι σε αυτήν ως ο βασιλιάς της. (Ματ 21:1-9· Ζαχ 9:9) Μολονότι ο Ιησούς δεν έδεσε το πουλάρι του θηλυκού γαϊδουριού σε ένα κατά γράμμα κλήμα, «έδεσε» ωστόσο την αξίωσή του ότι ήταν βασιλιάς σε ένα συμβολικό κλήμα, πνευματικό, δηλαδή στη Βασιλεία του Θεού.—Παράβαλε Ματ 21:41-43· Ιωα 15:1-5.

Εκτός από αυτή τη μεγαλύτερη σημασία, η προφητεία του Ιακώβ είχε και μια κυριολεκτική εφαρμογή σε σχέση με την κληρονομιά που έλαβε η φυλή του Ιούδα στην Υποσχεμένη Γη. Η κληρονομιά αυτή περιλάμβανε την ορεινή περιοχή, με τις καρποφόρες κοιλάδες της και τις υψηλές “εύφορες λοφοπλαγιές” της, στις αναβαθμίδες των οποίων καλλιεργούνταν αμπέλια.—Ησ 5:1.

Στο βιβλίο της Αποκάλυψης, αφού αναφέρεται ο «θερισμός της γης», ένας άγγελος ακούγεται να δίνει την προσταγή: «Τρύγησε τα τσαμπιά του κλήματος της γης, επειδή έχουν ωριμάσει τα σταφύλια του». Τότε «το κλήμα της γης» τρυγήθηκε και ρίχτηκε «στο μεγάλο πατητήρι του θυμού του Θεού». Αυτό το κλήμα είναι διαφορετικό από «το αληθινό κλήμα» που παράγει καρπό προς δόξα του Θεού. «Το κλήμα της γης» παράγει προφανώς κακό καρπό, διότι καταστρέφεται κατά προσταγή του Θεού.—Απ 14:15, 18, 19.

ΚΛΗΜΑ ΤΩΝ ΣΟΔΟΜΩΝ

Βλέπε ΚΛΗΜΑ.

ΚΛΗΜΗΣ

(Κλήμης).

Πιστός Χριστιανός ο οποίος αγωνίστηκε ώμο προς ώμο με τον απόστολο Παύλο, πιθανότατα στους Φιλίππους, για χάρη των “καλών νέων”. (Φλπ 4:3) Το όνομα Κλήμης ήταν πολύ συνηθισμένο, γι’ αυτό και δεν αποτελεί βάσιμο λόγο για να συνδέσει κανείς αυτό το πρόσωπο με τον Κλήμεντα της Ρώμης, όπως κάνει ο Ωριγένης.

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Κάθε περιουσιακό στοιχείο που μετά το θάνατο του κατόχου περιέρχεται στον κληρονόμο ή στους δικαιωματικούς διαδόχους· οτιδήποτε λαβαίνει κάποιος από τους προγεννήτορες ή τους προκατόχους του μέσω διαδοχής. Το εβραϊκό ρήμα που χρησιμοποιείται ως επί το πλείστον είναι το ρήμα ναχάλ (ουσιαστικό, ναχαλάχ). Το ρήμα αυτό έχει σχέση με την απόκτηση ή τη χορήγηση κληρονομιάς ή κληρονομικής ιδιοκτησίας, συνήθως εκ διαδοχής. (Αρ 26:55· Ιεζ 46:18) Το ρήμα γιαράς χρησιμοποιείται ενίοτε με τη σημασία «κληρονομώ», αλλά συχνότερα σημαίνει «παίρνω στην κατοχή μου» ανεξαρτήτως διαδοχής. (Γε 15:3· Λευ 20:24) Επίσης, έχει την έννοια «εκδιώκω· διώχνω», κάτι που υπονοεί στρατιωτικές επιχειρήσεις. (Δευ 2:12· 31:3) Οι λέξεις του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου που συνδέονται με την κληρονομιά είναι συγγενικές της λέξης κλῆρος, η οποία εκτός από την κυριολεκτική της σημασία σημαίνει επίσης «συμμετοχή» και «κληρονομιά».—Ματ 27:35· Πρ 1:17· 26:18.

Στον Ισραήλ η κληρονομιά αφορούσε κυρίως την ιδιοκτησία γης, μολονότι χρησιμοποιούνταν και για την κινητή περιουσία. Η Αγία Γραφή μιλάει επίσης για την κληρονομιά πραγμάτων πνευματικής φύσης. Οι γεννημένοι από το πνεύμα Χριστιανοί αποκαλούνται «κληρονόμοι μεν του Θεού, συγκληρονόμοι όμως με τον Χριστό». Εφόσον παραμείνουν πιστοί, αποβλέπουν στην “αιώνια κληρονομιά”.—Ρω 8:17· Εβρ 9:15.

Η Πατριαρχική Περίοδος. Οι πιστοί Εβραίοι πατριάρχες Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ δεν κατείχαν καμιά έκταση γης, εκτός από τον αγρό με τη σπηλιά που χρησιμοποιούνταν ως τόπος ταφής και τον αγρό κοντά στη Συχέμ τον οποίο αγόρασε ο Ιακώβ. (Γε 23:19, 20· 33:19) Σχετικά με τη διαμονή του Αβραάμ στη Χαναάν, ο Χριστιανός μάρτυρας Στέφανος είπε: «Όμως δεν του έδωσε καμιά κληρονομική ιδιοκτησία σε αυτήν, ούτε μια πατημασιά· αλλά υποσχέθηκε να του τη δώσει ως ιδιοκτησία, και έπειτα από αυτόν στο σπέρμα του, ενώ ως τότε δεν είχε παιδί». (Πρ 7:5) Η υλική κληρονομιά την οποία μεταβίβαζαν αυτοί οι άνθρωποι συνίστατο στα ζώα τους και στα κινητά τους αγαθά. Ο πρωτότοκος γιος κληρονομούσε διπλή μερίδα (δύο μέρη) της περιουσίας σε σύγκριση με ό,τι αναλογούσε στους άλλους γιους. Στην περίπτωση του πατριάρχη Ιώβ, οι κόρες του έλαβαν και αυτές κληρονομιά ανάμεσα στους αδελφούς τους, αλλά δεν δηλώνεται αν σε αυτήν περιλαμβανόταν και κληρονομιά γης.—Ιωβ 42:15.

Ο πατέρας μπορούσε να εκχωρήσει τα πρωτοτόκια σε άλλον γιο αν είχε σοβαρό λόγο, δίνοντας έτσι την κληρονομιά του πρωτότοκου γιου σε κάποιον νεότερο. Σε όσες συναφείς περιπτώσεις αναφέρονται στην Αγία Γραφή, αυτό δεν έγινε από ιδιοτροπία ή μεροληψία, αλλά υπήρχε βάσιμος λόγος για τον οποίο ο πατέρας αποφάσισε να κάνει αυτή την αλλαγή όσον αφορά την κληρονομιά που συνδεόταν με τα πρωτοτόκια. Ο Ισμαήλ, ως ο μεγαλύτερος γιος του Αβραάμ, ήταν επίδοξος κληρονόμος επί 14 χρόνια περίπου. (Γε 16:16· 17:18-21· 21:5) Εντούτοις, κατόπιν αιτήματος της Σάρρας και με την έγκριση του Ιεχωβά, ο Αβραάμ απέπεμψε τον Ισμαήλ, ο οποίος τότε ήταν περίπου 19 ετών. Έκτοτε ο Ισαάκ κατείχε το δικαίωμα του πρωτοτόκου και αργότερα έλαβε όλα όσα είχε ο Αβραάμ, εκτός από τα δώρα που έδωσε εκείνος στους γιους τους οποίους του γέννησε μεταγενέστερα η Χετούρα. (Γε 21:8-13· 25:5, 6) Ο Ρουβήν, ο πρωτότοκος του Ιακώβ, έχασε την κληρονομιά που συνδεόταν με τα πρωτοτόκια επειδή πόρνευσε με την παλλακίδα του πατέρα του. (Γε 49:3, 4· 1Χρ 5:1, 2) Ο Ιακώβ έδωσε τη μεγαλύτερη ευλογία στον Εφραΐμ, το νεότερο γιο του Ιωσήφ, και όχι στον Μανασσή, τον μεγαλύτερο.—Γε 48:13-19.

Ο θεσμός της παλλακείας ήταν νόμιμος. Μάλιστα, στην Αγία Γραφή η παλλακίδα χαρακτηρίζεται ενίοτε «σύζυγος» του άντρα με τον οποίο ζει και εκείνος χαρακτηρίζεται «σύζυγός» της. Ο πατέρας της αποκαλείται πεθερός του, και αυτός αποκαλείται γαμπρός του πατέρα της. (Γε 16:3· Κρ 19:3-5) Οι γιοι των παλλακίδων ήταν νόμιμοι και επομένως είχαν ίσα κληρονομικά δικαιώματα με τους γιους μιας κανονικής συζύγου.

Προτού ο Αβραάμ αποκτήσει παιδιά, αναφερόταν στο δούλο του τον Ελιέζερ ως το μελλοντικό κληρονόμο των αγαθών του, αλλά ο Ιεχωβά τού είπε ότι επρόκειτο να αποκτήσει ένα παιδί που θα τον κληρονομούσε.—Γε 15:1-4.

Η Περίοδος του Νόμου. Υπό το Νόμο, ο πατέρας δεν είχε το δικαίωμα να καταστήσει πρωτότοκό του το γιο της πιο αγαπημένης συζύγου σε βάρος του πραγματικού πρωτοτόκου—του γιου μιας συζύγου την οποία αγαπούσε λιγότερο. Υποχρεούνταν να δώσει στον πρωτότοκο διπλή μερίδα από όλα όσα είχε. (Δευ 21:15-17) Όταν δεν υπήρχαν γιοι, η κληρονομιά πήγαινε στις κόρες. (Αρ 27:6-8· Ιη 17:3-6) Ωστόσο, οι κόρες που κληρονομούσαν γη υποχρεούνταν να παντρευτούν μόνο εντός της οικογένειας της φυλής του πατέρα τους ώστε να μη μεταβιβάζεται η κληρονομιά τους από φυλή σε φυλή. (Αρ 36:6-9) Αν δεν υπήρχαν παιδιά, η σειρά μεταβίβασης της κληρονομιάς είχε ως εξής: (1) οι αδελφοί του εκλιπόντος, (2) οι αδελφοί του πατέρα του, (3) ο πλησιέστερος εξ αίματος συγγενής. (Αρ 27:9-11) Η σύζυγος δεν λάβαινε κληρονομιά από το σύζυγό της. Αν δεν υπήρχαν παιδιά, η σύζυγος θεωρούνταν ιδιοκτήτρια της γης μέχρις ότου εξαγοραστεί η γη από αυτόν που είχε το δικαίωμα της εξαγοράς. Σε αυτή την περίπτωση εξαγοραζόταν μαζί με την περιουσία και η σύζυγος. (Ρθ 4:1-12) Υπό το νόμο του ανδραδελφικού γάμου, το πρώτο παιδί που αποκτούσε η γυναίκα από τον εξαγοραστή γινόταν κληρονόμος του εκλιπόντος συζύγου και συνεχιστής του ονόματός του.—Δευ 25:5, 6.

Κληρονομικές εκτάσεις γης. Η κληρονομιά των γιων του Ισραήλ τούς δόθηκε από τον Ιεχωβά, ο οποίος καθόρισε στον Μωυσή τα όρια εκείνης της γης. (Αρ 34:1-12· Ιη 1:4) Οι γιοι του Γαδ, οι γιοι του Ρουβήν και η μισή φυλή του Μανασσή έλαβαν την εδαφική κληρονομιά τους από τον Μωυσή. (Αρ 32:33· Ιη 14:3) Οι υπόλοιπες φυλές έλαβαν την κληρονομιά τους με κλήρο υπό την καθοδήγηση του Ιησού του Ναυή και του Ελεάζαρ. (Ιη 14:1, 2) Σε αρμονία με την προφητεία του Ιακώβ στα εδάφια Γένεση 49:5, 7, ο Συμεών και ο Λευί δεν έλαβαν ως κληρονομιά αυτοτελείς περιοχές. Η περιοχή του Συμεών αποτελούνταν από γη (μαζί με παρεμβαλλόμενες πόλεις) μέσα στην περιοχή του Ιούδα (Ιη 19:1-9), ενώ στον Λευί παραχωρήθηκαν 48 πόλεις σε όλη την επικράτεια του Ισραήλ. Εφόσον οι Λευίτες διορίστηκαν να προσφέρουν ειδική υπηρεσία στο αγιαστήριο, κληρονομιά τους θεωρούνταν ο Ιεχωβά. Λάβαιναν τα δέκατα ως μερίδα ή κληρονομιά τους σε ανταπόδοση για την υπηρεσία τους. (Αρ 18:20, 21· 35:6, 7) Στις οικογένειες χορηγούνταν εκτάσεις μέσα στην περιοχή της φυλής τους. Καθώς οι οικογένειες αυξάνονταν και οι γιοι κληρονομούσαν, η γη διαιρούνταν σταδιακά σε ολοένα και μικρότερα τμήματα.

Εφόσον η γη παρέμενε στην κατοχή της ίδιας οικογένειας από γενιά σε γενιά, δεν μπορούσε να πουληθεί για πάντα. Στην ουσία, λοιπόν, η πώληση γης αποτελούσε απλώς εκμίσθωσή της αντί της αξίας των σοδειών που θα παρήγε, η δε τιμή αγοράς καθοριζόταν ανάλογα με το πόσα χρόνια απέμεναν μέχρι το επόμενο Ιωβηλαίο, οπότε κάθε εδαφική ιδιοκτησία επέστρεφε στον αρχικό ιδιοκτήτη αν δεν είχε αγοραστεί εκ νέου ή απολυτρωθεί πριν από το Ιωβηλαίο. (Λευ 25:13, 15, 23, 24) Η διάταξη αυτή περιλάμβανε και σπίτια σε ατείχιστες πόλεις, τα οποία θεωρούνταν μέρος της υπαίθρου. Όσο για ένα σπίτι σε περιτειχισμένη πόλη, το δικαίωμα εξαγοράς ίσχυε μόνο για ένα έτος από τον καιρό της πώλησής του, μετά την πάροδο του οποίου περιερχόταν στην κυριότητα του αγοραστή. Για τα σπίτια των Λευιτικών πόλεων το δικαίωμα εξαγοράς ίσχυε στον αιώνα επειδή οι Λευίτες δεν είχαν κληρονομιά γης.—Λευ 25:29-34.

Το απαραβίαστο της κληρονομικής ιδιοκτησίας φαίνεται παραστατικά από την περίπτωση του αμπελιού του Ναβουθέ. Ο Ναβουθέ αρνήθηκε να πουλήσει το αμπέλι του στο βασιλιά ή να το ανταλλάξει με άλλο. Το στέμμα δεν είχε το δικαίωμα της απαλλοτρίωσης. (1Βα 21:2-6) Ωστόσο, υπήρχε η δυνατότητα να αφιερώσει κανείς μέρος της κληρονομιάς του στον Ιεχωβά για το αγιαστήριο. Σε μια τέτοια περίπτωση, αυτό δεν μπορούσε να απολυτρωθεί, αλλά παρέμενε περιουσία του αγιαστηρίου και του ιερατείου του. Αν κάποιος επιθυμούσε να αγιάσει μέρος της περιουσίας του για προσωρινή χρήση του αγιαστηρίου, μπορούσε να το κάνει. Αν δε αργότερα επιθυμούσε να απολυτρώσει αυτό το μέρος της περιουσίας του, μπορούσε να το κάνει καταβάλλοντας επιπρόσθετα το ένα πέμπτο της υπολογισμένης αξίας του. Αυτό αναμφίβολα προστάτευε το θησαυροφυλάκιο του αγιαστηρίου από απώλειες και επιπλέον ενέπνεε περισσότερο σεβασμό για το αγιαστήριο και για ό,τι προσφερόταν στη λατρεία του Ιεχωβά. Αν ο αγιασμένος αγρός πουλιόταν σε άλλον, τότε κατά το Ιωβηλαίο θεωρούνταν αγρός αφιερωμένος και δεν επιστρεφόταν στον αρχικό ιδιοκτήτη, αλλά παρέμενε περιουσία του αγιαστηρίου και του ιερατείου του.—Λευ 27:15-21, 28· βλέπε ΑΓΙΑΣΜΟΣ (Αγιασμός μιας Έκτασης Γης).

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι στην εβραϊκή ορολογία ή πρακτική δεν είχαν θέση οι διαθήκες, εφόσον οι νόμοι περί κληρονομιάς καθιστούσαν τέτοια έγγραφα περιττά. Ακόμη και η κινητή περιουσία μεταβιβαζόταν είτε από τον ιδιοκτήτη ενόσω εκείνος ζούσε είτε σύμφωνα με τους νόμους περί κληρονομιάς όταν εκείνος πέθαινε. Στην παραβολή του Ιησού για τον άσωτο γιο, ο νεότερος γιος ζήτησε και πήρε το μερίδιό του από την περιουσία προτού πεθάνει ο πατέρας του.—Λου 15:12.

Οφέλη των νόμων περί κληρονομιάς. Οι νόμοι που αφορούσαν τις κληρονομικές ιδιοκτησίες και τη διαίρεσή τους σε μικρότερα τμήματα καθώς αύξανε ο πληθυσμός συντέλεσαν σε μεγαλύτερη οικογενειακή ενότητα. Σε μια χώρα όπως αυτή του Ισραήλ, σημαντικό μέρος της οποίας καλυπτόταν από λόφους, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Ιουδαία, αυτό ήταν επωφελές επειδή ωθούσε τους Ισραηλίτες να αξιοποιούν τη γη στο έπακρο, κατασκευάζοντας ακόμη και αναβαθμίδες στις λοφοπλαγιές. Το αποτέλεσμα ήταν ένα όμορφο, καταπράσινο τοπίο, ενώ οι ελιές, οι συκιές, οι φοίνικες και τα κλήματα παρείχαν τροφή για μεγάλο πληθυσμό. Το γεγονός ότι κάθε άντρας ήταν ιδιοκτήτης γης τον έκανε να αγαπάει περισσότερο το χώμα στο οποίο ζούσε, προήγε τη φιλοπονία και, σε συνδυασμό με τη διάταξη του Ιωβηλαίου, επανέφερε το έθνος στην αρχική θεοκρατική του κατάσταση κάθε 50ό έτος. Αυτό συνέβαλλε στη διατήρηση ισορροπημένης οικονομίας. Ωστόσο, όπως συνέβη και με άλλα χαρακτηριστικά του Νόμου, τελικά εισχώρησαν καταχρήσεις.

Όπως είχε πει ο Ιεχωβά στον Ισραήλ, εκείνος ήταν ο πραγματικός Ιδιοκτήτης της γης. Αυτοί ήταν πάροικοι και μέτοικοι από τη δική του άποψη. Επομένως, μπορούσε να τους εκδιώξει από τη γη όποτε το έκρινε κατάλληλο. (Λευ 25:23) Επειδή παραβίαζαν κατά κόρον το νόμο του Θεού, οδηγήθηκαν σε εξορία για 70 χρόνια υπό την εξουσία της Βαβυλώνας και παρέμειναν υπό την κυριαρχία των Εθνικών ακόμη και μετά την αποκατάστασή τους το 537 Π.Κ.Χ. Τελικά, το 70 Κ.Χ., οι Ρωμαίοι τούς εκδίωξαν ολοκληρωτικά από τη γη και πούλησαν χιλιάδες ως δούλους. Ακόμη και τα γενεαλογικά τους αρχεία χάθηκαν ή καταστράφηκαν.

Χριστιανική Κληρονομιά. Ο Ιησούς Χριστός, ως ο γιος του Δαβίδ, κληρονομεί το θρόνο του Δαβίδ. (Ησ 9:7· Λου 1:32) Ως ο Γιος του Θεού, κληρονομεί το αξίωμα του ουράνιου βασιλιά μέσω της διαθήκης που έκανε μαζί του ο Ιεχωβά. (Ψλ 110:4· Λου 22:28-30) Επομένως, ο Χριστός κληρονομεί τα έθνη, ώστε να συντρίψει όλους τους εναντιουμένους και να κυβερνάει για πάντα.—Ψλ 2:6-9.

Για τα χρισμένα μέλη της Χριστιανικής εκκλησίας λέγεται ότι έχουν ουράνια κληρονομιά και μερίδιο στην κληρονομιά του Ιησού ως «αδελφοί» του. (Εφ 1:14· Κολ 1:12· 1Πε 1:4, 5) Σε αυτή την κληρονομιά περιλαμβάνεται και η γη.—Ματ 5:5.

Επειδή ο Θεός απολύτρωσε τον Ισραήλ από την Αίγυπτο, οι Ισραηλίτες έγιναν ιδιοκτησία ή «κληρονομιά» του. (Δευ 32:9· Ψλ 33:12· 74:2· Μιχ 7:14) Προσκίαζαν το «έθνος» του πνευματικού Ισραήλ, το οποίο ο Θεός θεωρεί «κληρονομιά» του επειδή είναι ιδιοκτησία του, εφόσον τους έχει αγοράσει μέσω του αίματος του μονογενούς του Γιου, του Ιησού Χριστού.—1Πε 2:9· 5:2, 3· Πρ 20:28.

Ο Ιησούς Χριστός τόνισε ότι όποιοι εγκαταλείπουν πολύτιμα πράγματα για χάρη του ονόματός του και για χάρη των καλών νέων “θα κληρονομήσουν αιώνια ζωή”.—Ματ 19:29· Μαρ 10:29, 30· βλέπε ΑΝΔΡΑΔΕΛΦΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ· ΠΡΩΤΟΤΟΚΙΑ· ΠΡΩΤΟΤΟΚΟΣ.

ΚΛΗΡΟΝΟΜΟΣ

Βλέπε ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ.

ΚΛΗΡΟΣ

Το ρίξιμο κλήρου αποτελεί αρχαίο έθιμο για τη λήψη αποφάσεων σχετικά με αμφιλεγόμενα ζητήματα. Η μέθοδος που χρησιμοποιούσαν ήταν η εξής: Έριχναν βότσαλα ή μικρά κομματάκια ή πλακίδια από ξύλο ή πέτρα στην «ποδιά», τις πτυχές ενός ενδύματος που τις μάζευαν για να σχηματιστεί κοιλότητα, ή σε ένα αγγείο και τα κουνούσαν. Εκείνος του οποίου ο κλήρος έπεφτε έξω ή ανασυρόταν ήταν αυτός που εκλεγόταν. Το ρίξιμο κλήρου, όπως και ο όρκος, περιλάμβανε προσευχή. Με την προσευχή, είτε εκφραζόμενη είτε υποδηλούμενη, επιζητούσαν και ανέμεναν την παρέμβαση του Ιεχωβά. Ο κλήρος (εβρ., γκωράλ) χρησιμοποιείται κυριολεκτικά και μεταφορικά με την έννοια του “μεριδίου” ή της “μερίδας”.—Ιη 15:1· Ψλ 16:5· 125:3· Ησ 57:6· Ιερ 13:25.

Χρήσεις. Το εδάφιο Παροιμίες 16:33 λέει: «Στην ποδιά ρίχνεται ο κλήρος, αλλά κάθε απόφαση που παίρνεται μέσω αυτού είναι από τον Ιεχωβά». Στον Ισραήλ η κατάλληλη χρήση του κλήρου αποσκοπούσε στον τερματισμό μιας διένεξης: «Ο κλήρος παύει τις φιλονικίες και χωρίζει τους κραταιούς τον έναν από τον άλλον». (Παρ 18:18) Δεν τον χρησιμοποιούσαν για διασκέδαση ή ως τυχερό παιχνίδι. Δεν στοιχημάτιζαν ούτε ποντάριζαν—δεν υπήρχαν απώλειες ούτε κέρδη. Σκοπός του κλήρου δεν ήταν να πλουτίσει ο ναός ή οι ιερείς ούτε να συγκεντρωθούν χρήματα για φιλανθρωπίες. Αντίθετα, οι Ρωμαίοι στρατιώτες είχαν κατά νου το ιδιοτελές κέρδος όταν, όπως προειπώθηκε στο εδάφιο Ψαλμός 22:18, έριξαν κλήρο για τα ενδύματα του Ιησού.—Ματ 27:35.

Το τράβηγμα κλήρων αναφέρεται πρώτη φορά στην Αγία Γραφή σε σχέση με την επιλογή του κατσικιού για τον Ιεχωβά και του κατσικιού για τον Αζαζήλ την Ημέρα της Εξιλέωσης. (Λευ 16:7-10) Την εποχή του Ιησού αυτή η διαδικασία λάβαινε χώρα στο ναό του Ηρώδη όπου ο αρχιερέας τραβούσε από ένα δοχείο δύο κλήρους κατασκευασμένους, όπως λέγεται, από ξύλο πύξου ή χρυσάφι. Στη συνέχεια, οι κλήροι, στους οποίους αναγραφόταν αντίστοιχα «Για τον Ιεχωβά» και «Για τον Αζαζήλ», τοποθετούνταν στα κεφάλια των κατσικιών.

Κλήρος τραβήχτηκε για να καθοριστεί η σειρά υπηρεσίας των 24 υποδιαιρέσεων του ιερατείου στο ναό. (1Χρ 24:5-18) Σε αυτή την περίπτωση ο γραμματέας των Λευιτών έγραψε τα ονόματα των κεφαλών των πατρικών οίκων και αυτά προφανώς επιλέχθηκαν το ένα μετά το άλλο. Επίσης, με τον ίδιο τρόπο κληρώθηκαν οι Λευίτες που θα υπηρετούσαν στο ναό ως υμνωδοί, πυλωροί, θησαυροφύλακες, και ούτω καθεξής. (1Χρ 24:31· κεφ. 25, 26· Λου 1:8, 9) Μετά την επιστροφή από την εξορία χρησιμοποιήθηκε κλήρος για να καθοριστεί πώς θα γινόταν η προμήθεια ξύλων για την υπηρεσία του ναού, καθώς και ποιοι έπρεπε να μετακομίσουν στην Ιερουσαλήμ.—Νε 10:34· 11:1.

Μολονότι οι κλήροι δεν μνημονεύονται άμεσα σε σχέση με το Ουρίμ και το Θουμμίμ, τα οποία τοποθέτησε ο Μωυσής μέσα στο περιστήθιο του αρχιερέα (Λευ 8:7-9), και μολονότι δεν είναι γνωστό τι ακριβώς ήταν το Ουρίμ και το Θουμμίμ, εντούτοις αυτά χρησιμοποιούνταν για την επίλυση προβλημάτων όπως χρησιμοποιούνταν δύο κλήροι. Το Ουρίμ και το Θουμμίμ φαίνεται να συνδέονται με το ρίξιμο κλήρου στα εδάφια 1 Σαμουήλ 14:41, 42. Μερικές φορές αναφέρονται ως ιεροί κλήροι. Όταν ανέκυπτε κάποιο ζήτημα εθνικής σημασίας, σχετικά με το οποίο δεν μπορούσε να ληφθεί απόφαση, ο αρχιερέας στεκόταν ενώπιον του Ιεχωβά και εξακρίβωνε την απόφασή Του μέσω αυτών των ιερών κλήρων.

Ο Ιεχωβά πρόσταξε να διαμοιραστεί η Υποσχεμένη Γη μεταξύ των 12 φυλών με ρίξιμο κλήρου. (Αρ 26:55, 56) Το βιβλίο του Ιησού του Ναυή αναφέρεται διεξοδικά σε αυτή τη διαδικασία, η δε λέξη «κλήρος» εμφανίζεται πάνω από 20 φορές στα κεφάλαια 14 ως 21. Η κλήρωση έγινε ενώπιον του Ιεχωβά στη σκηνή της συνάντησης στη Σηλώ υπό την εποπτεία του Ιησού του Ναυή και του Αρχιερέα Ελεάζαρ. (Ιη 17:4· 18:6, 8) Οι Λευιτικές πόλεις επιλέχθηκαν επίσης με κλήρο. (Ιη 21:8) Προφανώς, ο Ιεχωβά έκανε να πέσει ο κλήρος έτσι ώστε να υπάρχει αρμονία με την προγενέστερη προφητεία του που αφορούσε τη γενική χωροθέτηση των φυλών.—Γε 49.

Ο κλήρος χρησιμοποιούνταν επίσης για την αποκάλυψη των παραβατών. Στην περίπτωση του Ιωνά, οι ναυτικοί έριξαν κλήρο ώστε να βρουν ποιος ευθυνόταν για τη θύελλα που τους είχε πλήξει. (Ιων 1:7, 8) Με τη χρήση κλήρου υποδείχτηκε ο Ιωνάθαν ως ο παραβάτης του όρκου που έκανε απερίσκεπτα ο Σαούλ.—1Σα 14:41, 42.

Οι εχθροί του Ισραήλ χρησιμοποιούσαν κλήρο για να μοιράσουν τα λάφυρα και τους αιχμαλώτους πολέμου. (Ιωλ 3:3· Αβδ 11) Ο Αμάν ζήτησε να ριχτεί “Πουρ, δηλαδή Κλήρος”, ασκώντας μια μορφή μαντείας προκειμένου να προσδιορίσει ποια ημέρα θα ήταν ευοίωνη για την εξολόθρευση των Ιουδαίων σε όλη την Περσική Αυτοκρατορία. (Εσθ 3:7) Ο πληθυντικός αριθμός είναι πουρίμ, λέξη από την οποία παίρνει την ονομασία της η Γιορτή των Πουρίμ, η αποκαλούμενη και Γιορτή των Κλήρων.—Εσθ 9:24-26.

Στην Εποχή των Αποστόλων. Κλήρο χρησιμοποίησαν οι μαθητές του Ιησού, σε συνδυασμό με προσευχή, για να καθοριστεί ποιος θα έπαιρνε τη θέση του Ιούδα του Ισκαριώτη ως ένας από τους 12 που είχαν παραστεί μάρτυρες της δράσης και της ανάστασης του Ιησού. Εκλέχθηκε ο Ματθίας. (Πρ 1:21-26) Η λέξη κλῆρος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου είναι συγγενική της λέξης κληρονομία. Στα εδάφια Κολοσσαείς 1:12 και 1 Πέτρου 5:3 χρησιμοποιείται αναφορικά με την κληρονομιά που έχει δώσει ο Θεός στους Χριστιανούς.

Ωστόσο, δεν αναφέρεται ότι χρησιμοποιήθηκε κλήρος μετά την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ. για την επιλογή των επισκόπων και των βοηθών τους ή για τη λήψη σπουδαίων αποφάσεων. Η επιλογή των επισκόπων και των βοηθών τους έπρεπε να βασίζεται στην εκδήλωση του καρπού του αγίου πνεύματος στη ζωή τους (1Τι 3· Τιτ 1), ενώ άλλες αποφάσεις βασίζονταν στην εκπλήρωση προφητειών, στην αγγελική καθοδήγηση, στις αρχές του Λόγου του Θεού και στις διδασκαλίες του Ιησού, καθώς επίσης στην κατεύθυνση του αγίου πνεύματος. (Πρ 5:19-21· 13:2, 3· 14:23· 15:15-19, 28) Ο απόστολος Παύλος δηλώνει: «Όλη η Γραφή είναι θεόπνευστη και ωφέλιμη . . . για τακτοποίηση ζητημάτων».—2Τι 3:16.

ΚΛΙΝΗ

Βλέπε ΚΡΕΒΑΤΙ.

ΚΛΟΙΟΣ

Όργανο που περικλείει το λαιμό και τους βραχίονες. Το χρησιμοποιούσαν για να τιμωρούν παραβάτες, εκθέτοντάς τους σε διαπόμπευση. Στο εδάφιο Ιερεμίας 29:26, ο “κλοιός” αποδίδει την εβραϊκή λέξη τσινόκ.

Από τη Βαβυλώνα όπου βρισκόταν εξόριστος, ο ψευδοπροφήτης Σεμαΐας έγραψε στους ιερείς της Ιερουσαλήμ παροτρύνοντάς τους να επιπλήξουν τον Ιερεμία και να τον βάλουν στον κλοιό.

ΚΛΟΠΗ

Βλέπε ΚΛΕΦΤΗΣ.

ΚΛΟΥΒΙ

Περιφραγμένος χώρος ή κατασκευή για τον εγκλεισμό πουλιών ή άλλων ζώων. (Ιερ 5:27· παράβαλε Αμ 8:1, 2, όπου η ίδια εβραϊκή λέξη, κελούβ, αποδίδεται «καλάθι».) Ο προφήτης Ιεζεκιήλ εννοούσε προφανώς τον Βασιλιά Σεδεκία του Ιούδα όταν μίλησε μεταφορικά για ένα λιοντάρι που κλείστηκε σε κλουβί (εβρ., σουγάρ) και φέρθηκε στο βασιλιά της Βαβυλώνας.—Ιεζ 19:9· παράβαλε Ιεζ 12:13· 17:20· 2Βα 25:5-7.

ΚΛΩΠΑΣ

(Κλωπάς).

Ο σύζυγος μιας από τις Μαρίες που στέκονταν κοντά στον Ιησού ενώ εκείνος ήταν κρεμασμένος στο ξύλο του βασανισμού. (Ιωα 19:25) Πιστεύεται ότι ήταν σύζυγος “της άλλης Μαρίας” και πατέρας του αποστόλου Ιακώβου του Μικρού και του αδελφού του τού Ιωσή. (Ματ 27:56· 28:1· Μαρ 15:40· 16:1· Λου 24:10) Είναι πολύ πιθανό και ευρέως αποδεκτό ότι ο Κλωπάς ήταν το ίδιο πρόσωπο με αυτόν που αποκαλούνταν Αλφαίος. (Ματ 10:3· Μαρ 3:18· Λου 6:15· Πρ 1:13) Τα δύο ονόματα μπορεί να οφείλονται σε κάποια παραλλαγή στην προφορά της πρωτότυπης αραμαϊκής λέξης ή μπορεί το ίδιο πρόσωπο να είχε δύο ονόματα τα οποία χρησιμοποιούνταν εναλλακτικά, κάτι που συνηθιζόταν εκείνον τον καιρό. Το ότι ο Κλωπάς ήταν αδελφός του Ιωσήφ, του θετού πατέρα του Ιησού, αποτελεί εικασία η οποία βασίζεται εξ ολοκλήρου στην παράδοση.

ΚΛΩΣΗ

Η διαδικασία τραβήγματος και συστροφής φυτικών ή ζωικών ινών, όπως είναι το λινάρι, το βαμβάκι, το μαλλί και οι τρίχες κατσικιού, με σκοπό τη συνένωσή τους σε κλωστή ή νήμα. Τα κλωσμένα νήματα χρησιμοποιούνταν στην ύφανση, στο ράψιμο, στο κέντημα ή στην κατασκευή σχοινιών.

Τόσο οι Εβραίοι όσο και άλλοι λαοί χρησιμοποιούσαν τη ρόκα και το αδράχτι για αυτή τη διαδικασία. Σε σχέση με την άξια σύζυγο λέγεται το εξής: «Βάζει τα χέρια της στη ρόκα, και τα χέρια της κρατούν το αδράχτι». (Παρ 31:19) Η ρόκα ήταν μια ράβδος πάνω στην οποία τύλιγαν χαλαρά τις καθαρισμένες και χτενισμένες ή ξασμένες ίνες. (Ησ 19:9) Ακολουθούσαν ποικίλες μεθόδους, αλλά μία από αυτές ήταν να κρατούν τη ρόκα με το αριστερό χέρι, τραβώντας από αυτήν τις ίνες σε ορισμένο μήκος και στερεώνοντάς τες στο αδράχτι. Αυτό ήταν μια πιο κοντή ράβδος με άγκιστρο στο ένα άκρο, όπου στερέωναν τις ίνες, και ένα σφοντύλι (δίσκο από βαρύ υλικό όπως η πέτρα) κοντά στο άλλο άκρο. Αυτός που έκλωθε στριφογύριζε με το δεξί του χέρι το αδράχτι που κρεμόταν ελεύθερο, και με τον τρόπο αυτό συνέστρεφε τις ίνες σε νήμα. Κατόπιν τύλιγε το κλωσμένο νήμα γύρω από το στέλεχος του αδραχτιού και το στερέωνε. Αυτή η διαδικασία επαναλαμβανόταν μέχρις ότου όλες οι ίνες που υπήρχαν στη ρόκα μετατρέπονταν σε μακριά κλωστή.

Στην αρχαία Αίγυπτο έκλωθαν και άντρες και γυναίκες, αλλά μεταξύ των Εβραίων φαίνεται ότι έκλωθαν κυρίως οι γυναίκες. Οι Ισραηλίτισσες είχαν το προνόμιο να κλώσουν και να συνεισφέρουν υλικά όταν κατασκευαζόταν η σκηνή της μαρτυρίας.—Εξ 35:25, 26.

Ο Ιησούς Χριστός αναφέρθηκε στην κλώση όταν πρότρεψε τους μαθητές του να μην ανησυχούν υπερβολικά για τα ρούχα, αλλά να εμπιστεύονται στον Θεό για την ενδυμασία τους. Ο Ιησούς είπε: «Προσέξτε πώς μεγαλώνουν τα κρίνα· ούτε μοχθούν ούτε κλώθουν· αλλά σας λέω: Ούτε και ο Σολομών με όλη του τη δόξα δεν ήταν στολισμένος όπως ένα από αυτά».—Λου 12:27, 28· Ματ 6:28-30.

ΚΝΙΔΟΣ

(Κνίδος).

Πόλη επί της Κνιδίας Χερσονήσου η οποία εκτείνεται από τη νοτιοδυτική γωνία της Μικράς Ασίας και εισχωρεί μέσα στο Αιγαίο Πέλαγος, ανάμεσα στη Ρόδο και στην Κω.

Ο απόστολος Παύλος πιθανότατα πέρασε από την Κνίδο επιστρέφοντας από το δεύτερο ιεραποστολικό ταξίδι του, γύρω στο 52 Κ.Χ. (Πρ 18:21, 22), και ξανά προς το τέλος του τρίτου ταξιδιού του, γύρω στο 56 Κ.Χ., όταν το πλοίο στο οποίο επέβαινε σταμάτησε στη Ρόδο και στην Κω (Πρ 21:1), αλλά η ίδια η πόλη δεν κατονομάζεται σε καμιά από τις δύο περιπτώσεις. Αναφέρεται, ωστόσο, συγκεκριμένα στο 27ο κεφάλαιο των Πράξεων σε συνάρτηση με το ταξίδι που έκανε ο Παύλος γύρω στο 58 Κ.Χ. προκειμένου να εμφανιστεί ενώπιον του Αυτοκράτορα Νέρωνα στη Ρώμη. Αφού απέπλευσε από τα Μύρα, το πλοίο στο οποίο επέβαινε ο Παύλος και άλλοι κρατούμενοι έφτασε στην Κνίδο. (Πρ 27:5-7) Με ευνοϊκούς ανέμους, αυτό το ταξίδι των 240 χλμ. περίπου θα μπορούσε να διαρκέσει μία μόνο ημέρα, αλλά ο αντίξοος άνεμος που αναφέρεται στην αφήγηση εξηγεί γιατί χρειάστηκαν «αρκετές ημέρες» για να καλύψουν αυτή την απόσταση. Το «πλοίο από την Αλεξάνδρεια» στο οποίο επέβαιναν ήταν σιταγωγό, πιθανώς ένα από τα πολλά που μετέφεραν σε τακτική βάση γεωργικά προϊόντα από την Αίγυπτο στη Ρώμη και τα οποία κανονικά ίσως ακολουθούσαν πιο ευθεία διαδρομή από την Αλεξάνδρεια ως τη Ρώμη διαπλέοντας τη Μεσόγειο. (Πρ 27:38) Ωστόσο, ο δυνατός άνεμος που αναφέρεται στα εδάφια 4 και 7 ίσως ανάγκασε το πλοίο να αλλάξει πορεία και να σταματήσει στα Μύρα. Ένα μεγάλο, δυσκίνητο σκάφος φορτωμένο με σιτάρι θα πρέπει να προχωρούσε αργά κόντρα στον άνεμο και είναι λογικό ότι θα έφτανε τελικά στην Κνίδο «με δυσκολία». Ανασκαφές που έγιναν στην περιοχή το δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα έχουν αποκαλύψει πολλά στοιχεία για αυτή την τοποθεσία. Το Βιβλικό Λεξικό του Ερμηνευτή (The Interpreter’s Dictionary of the Bible), Συμπληρωματικός Τόμος, σ. 169, περιγράφει την περιοχή ως εξής: «Ένας χαμηλός και στενός ισθμός . . . συνδέει το κύριο τμήμα της Κνιδίας χερσονήσου με ένα ψηλό ακρωτήριο, δημιουργώντας έτσι εκατέρωθεν του ισθμού δύο θαυμάσια απάνεμα λιμάνια. Το μεγαλύτερο λιμάνι στο Ν πρέπει να ήταν το εμπορικό λιμάνι όπου πλοία με προορισμό τη δύση ή το βορρά, όπως αυτό του Παύλου (Πρ 27:7), μπορούσαν να περιμένουν να υποχωρήσει η κακοκαιρία προτού συνεχίσουν το ταξίδι τους πέρα από το ανεμοδαρμένο ακρωτήριο. Στις όχθες των λιμανιών υπήρχαν προβλήτες, αποθήκες . . . , αγορές, μικρά θέατρα και ένας ναός του Διονύσου».—Επιμέλεια Κ. Κριμ, 1976.

Το υπόμνημα, αφού κάνει λόγο για την άφιξη στην Κνίδο, αναφέρει: «Επειδή ο άνεμος δεν μας άφηνε να συνεχίσουμε, πλεύσαμε στη Σαλμώνη, έχοντας την κάλυψη της Κρήτης». (Πρ 27:7) Φαίνεται ότι δεν μπορούσαν να “συνεχίσουν” στην κανονική διαδρομή τους, δηλαδή να διασχίσουν το Αιγαίο Πέλαγος προσπερνώντας το νοτιότερο άκρο της ηπειρωτικής Ελλάδας και συνεχίζοντας ως τη Ρώμη, καθώς οι αντίξοοι άνεμοι τους ανάγκασαν να ακολουθήσουν μια νοτιότερη διαδρομή προς την Κρήτη και να πλεύσουν υπό την κάλυψη των ακτών της. Όπως δείχνει το εδάφιο Πράξεις 27:9, ήταν φθινόπωρο, και οι υπεύθυνοι του πλοίου αναμφίβολα έβλεπαν ότι ήταν επείγον να προχωρήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο, προτού το ταξίδι γίνει ακόμη πιο επικίνδυνο εξαιτίας των εποχιακών συνθηκών.

ΚΟΙΛΑΔΑ

Κοίλωμα εδάφους ανάμεσα σε γκρεμούς, λόφους ή βουνά. Η διαμόρφωση των τοπογραφικών χαρακτηριστικών της γης, μεταξύ των οποίων είναι και οι πολλές κοιλάδες της, αποδίδεται κατάλληλα στον Ιεχωβά Θεό. (Παράβαλε Ψλ 104:8.) Στις Γραφές, ορισμένες κοιλάδες αποκαλούνταν απλώς με αυτόν τον όρο. (Ιη 8:11· 1Σα 13:18) Άλλες ήταν «λεκανοπέδια», δηλαδή βαθιές πεδιάδες ανάμεσα σε βουνά και λόφους. (Δευ 11:11· βλέπε ΠΕΔΙΑΔΑ.) Υπήρχαν επίσης «κοιλάδες χειμάρρων», στις οποίες μερικές φορές έρρεαν ρεύματα όλο το χρόνο, συχνά όμως μόνο κατά την εποχή των βροχών. (Δευ 8:7· βλέπε ΚΟΙΛΑΔΑ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ.) Ορισμένες μεταφράσεις χρησιμοποιούν τη λέξη «κοιλάδα» ή «χαμηλός τόπος» για τη «Σεφηλά», μια περιοχή με χαμηλούς λόφους ανάμεσα στην παράκτια πεδιάδα της Φιλιστίας και στα υψίπεδα της κεντρικής Παλαιστίνης.—Δευ 1:7· 1Βα 10:27.

Μεταξύ των σημαντικών κοιλάδων που αναφέρονται στις Γραφές είναι η Κοιλάδα του Μωάβ «μπροστά από τη Βαιθ-φεγώρ» (Δευ 3:29· 34:6) και η Κοιλάδα του Αλατιού (2Σα 8:13), καθώς επίσης η κοιλάδα του Εννόμ (Νε 11:30), η κοιλάδα Ιεφθά-ελ (Ιη 19:14), η κοιλάδα Ζεβωίμ (1Σα 13:18) και η κοιλάδα Σεφαθά (2Χρ 14:10). Στα “λεκανοπέδια” της Βιβλικής αφήγησης συγκαταλέγονται το λεκανοπέδιο της Σεναάρ (Γε 11:2), το λεκανοπέδιο της Ιεριχώς (Δευ 34:3), το λεκανοπέδιο Μισπέ (Ιη 11:8), το λεκανοπέδιο του Λιβάνου (Ιη 12:7), το λεκανοπέδιο της Ωνώ (Νε 6:2) και το λεκανοπέδιο της Μεγιδδώ (2Χρ 35:22· Ζαχ 12:11).

Μεταφορική και Προφητική Χρήση. Μια σκοτεινή κοιλάδα, ή χαράδρα, γεμάτη λάκκους και θηρία θα ήταν επικίνδυνη για ένα ποίμνιο, ειδικά τη νύχτα, αν έλειπε η φροντίδα ενός καλού ποιμένα. Μολονότι ο Δαβίδ αντιμετώπισε παρόμοια διάφορες συμφορές, αισθανόταν ασφάλεια γνωρίζοντας ότι ο Ιεχωβά ήταν ο Ποιμένας του. Γι’ αυτό, δήλωσε: «Αν και περπατώ σε κοιλάδα βαθιάς σκιάς, δεν φοβάμαι κανένα κακό».—Ψλ 23:1, 4.

«Η εξαγγελία για την κοιλάδα του οράματος» σχετίζεται προφανώς με την αρχαία Ιερουσαλήμ. Μολονότι η πόλη βρίσκεται σε αρκετά μεγάλο υψόμετρο, μοιάζει με «κοιλάδα», καθώς είναι περιτριγυρισμένη από ψηλότερα βουνά.—Ησ 22:1, 5.

Προφανώς, απομακρύνοντας όλα τα εμπόδια που βρίσκονταν στο δρόμο της επιστροφής του λαού του από τη βαβυλωνιακή εξορία, ο Ιεχωβά στην ουσία “ύψωσε κάθε κοιλάδα”, “χαμήλωσε λόφους και βουνά” και έκανε «το τραχύ έδαφος λεκανοπέδιο» για αυτούς. (Ησ 40:4) Καθ’ οδόν το Ιουδαϊκό υπόλοιπο δεν υπέφερε από δίψα. Εκπληρώθηκαν τα λόγια του Ιεχωβά μέσω του Ησαΐα: «Πάνω σε γυμνούς λόφους θα ανοίξω ποταμούς, και μέσα στα λεκανοπέδια πηγές».—Ησ 41:18· παράβαλε Ησ 35:6, 7, 10· 43:19-21· 48:20, 21.

Για πληροφορίες σχετικά με την Πύλη της Κοιλάδας, βλέπε ΠΥΛΗ.

ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΟΥ ΕΝΝΟΜ

Βλέπε ΕΝΝΟΜ, ΚΟΙΛΑΔΑ.

ΚΟΙΛΑΔΑ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ

Η εβραϊκή λέξη νάχαλ μπορεί να υποδηλώνει είτε την κοιλάδα, ή τη ρεματιά, μέσα από την οποία κυλάει ένα ρεύμα νερού (Γε 26:19· 2Βα 3:16· Ιωβ 30:6· Ασμ 6:11) είτε το ίδιο το ρεύμα νερού. (1Βα 17:4· Ψλ 110:7) Σχετικά με τη λέξη νάχαλ, ο Ά. Π. Στάνλεϊ, στο βιβλίο του Σινά και Παλαιστίνη ([Sinai and Palestine] 1885, σ. 590), παρατηρεί ότι ο όρος που ίσως αντιστοιχεί περισσότερο στη λέξη νάχαλ είναι «κοίτη χειμάρρου». Το λεξικό της εβραϊκής και της αραμαϊκής των Κέλερ και Μπαουμγκάρτνερ περιέχει τον όρο «κοιλάδα χειμάρρου» ως μια από τις αποδόσεις της εβραϊκής λέξης. (Λεξικό των Βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης [Lexicon in Veteris Testamenti Libros], Λέιντεν, 1958, σ. 607) Η αραβική λέξη «ουάντι» επίσης χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει την κοιλάδα ενός χειμάρρου.—Γε 32:23, υποσ.

Η Υποσχεμένη Γη περιγράφεται ως «γη με κοιλάδες χειμάρρων όπου τρέχει νερό, πηγές και υδάτινα βάθη που ξεχύνονται στο λεκανοπέδιο και στην ορεινή περιοχή». (Δευ 8:7) Μερικά από τα ποτάμια τροφοδοτούνται από πηγές και έτσι ρέουν όλο το χρόνο, ενώ άλλα είναι χείμαρροι που ρέουν την εποχή των βροχών, αλλά ξεραίνονται τελείως την εποχή της ανομβρίας. (1Βα 17:7· 18:5) Ο πιστός Ιώβ παρέβαλε τη δόλια συμπεριφορά των αδελφών του απέναντί του με χείμαρρο που ξεραίνεται το καλοκαίρι.—Ιωβ 6:15.

Μερικές από τις κοιλάδες των χειμάρρων που αναφέρονται στην Αγία Γραφή είναι της Αιγύπτου (Ιη 15:4), της Αραβά (Αμ 6:14), του Αρνών (Δευ 2:36), του Βεσόρ (1Σα 30:9), των Γεράρων (Γε 26:17), του Εσχώλ (Αρ 13:23), του Ζαρέδ (Δευ 2:13), του Ιαβόκ (Δευ 2:37), του Κανάχ (Ιη 16:8), του Κιδρόν (2Σα 15:23), του Κισών (Κρ 4:7), του Σωρήκ (Κρ 16:4) και του Χερίθ (1Βα 17:3· βλέπε λήμματα με τα ονόματα των χειμάρρων). Άλλοι χείμαρροι που δεν αναφέρονται αλλά είναι κύριοι παραπόταμοι του Ιορδάνη είναι ο Γιάρμουκ και ο Φάρα.

[Χάρτης στη σελίδα 113]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΚΟΙΛΑΔΕΣ ΧΕΙΜΑΡΡΩΝ

Μεγάλη Θάλασσα

Κ.Χ. Κισών

Κ.Χ. Κανάχ

Κ.Χ. Σωρήκ

Κ.Χ. των Γεράρων

Κ.Χ. Βεσόρ

Ποταμός Ιορδάνης

Κ.Χ. Γιάρμουκ

Κ.Χ. Φάρα

Κ.Χ. Ιαβόκ

Αλμυρή Θάλασσα

Κ.Χ. Αρνών

Κ.Χ. Ζαρέδ

ΚΟΙΛΙΑ

Το μπροστινό μέρος του ανθρώπινου κορμού το οποίο δεν περικλείεται από τα πλευρά και περιέχει το πεπτικό σύστημα και άλλα όργανα.

Η εβραϊκή λέξη μπέτεν, εκτός του ότι χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την περιοχή της κοιλιάς γενικά (Κρ 3:21, 22· Παρ 13:25), αρκετές φορές χρησιμοποιείται και σε σχέση με το σχηματισμό ενός παιδιού στο σώμα της μητέρας του. (Γε 25:23, 24· Ιωβ 1:21· Ψλ 127:3· Εκ 11:5· Ησ 44:2· Ωσ 9:11) Τα παιδιά είναι ο καρπός της μήτρας, που βρίσκεται στην κοιλιά. Ωστόσο, μια άλλη εβραϊκή λέξη, η λέξη ρέχεμ (ή ράχαμ), αναφέρεται ειδικά στη μήτρα, όπως μπορεί να δει κανείς στο εδάφιο Ιώβ 31:15: «Αυτός που έπλασε εμένα στην κοιλιά δεν έπλασε και εκείνον; Και Ένας δεν ήταν αυτός που μας ετοίμασε στη μήτρα;»—Βλέπε επίσης Γε 49:25· Ψλ 22:10· Παρ 30:16.

Η εβραϊκή λέξη μπέτεν (κοιλιά) χρησιμοποιείται επίσης ως αρχιτεκτονικός όρος στο εδάφιο 1 Βασιλέων 7:20, αναφερόμενη σε μια στρογγυλή προεξοχή.

Στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές η λέξη κοιλία σημαίνει «κοιλότητα» και αποδίδεται κατά περίπτωση «κοιλιά», εννοώντας το μέρος του σώματος όπου κατεβαίνουν οι τροφές (1Κο 6:13· Φλπ 3:19) ή εννοώντας τη μήτρα (Λου 1:15, 41), καθώς επίσης «έντερα» (Ματ 15:17) και «σωθικά» (Ιωα 7:38), ανάλογα με τα συμφραζόμενα.

Η λέξη «κοιλιά» χρησιμοποιείται μεταφορικά για να υποδηλώσει τη σαρκική όρεξη ή επιθυμία (Ρω 16:18· Φλπ 3:19), αλλά αναφέρεται επίσης ως πηγή ομιλίας ή επιχειρημάτων. (Ιωβ 15:2· 32:18, 19) Όταν βρισκόταν στην κοιλιά του ψαριού, ο Ιωνάς παρέβαλε το εσωτερικό του ψαριού με τον Σιεόλ, λέγοντας: «Μέσα από την κοιλιά του Σιεόλ κραύγασα για βοήθεια», επειδή δεν θα γλίτωνε το θάνατο αν δεν τον απελευθέρωνε θαυματουργικά ο Ιεχωβά.—Ιων 2:2· βλέπε ΜΗΤΡΑ· ΣΠΛΑΧΝΑ, ΕΝΤΕΡΑ.

ΚΟΚΑΛΑ, ΟΣΤΑ

Τα κόκαλα, ή αλλιώς οστά, αποτελούνται από ζωντανούς ιστούς και σχηματίζουν έναν δυνατό σκελετό στα σώματα των σπονδυλωτών. Ο άνθρωπος, του οποίου η δομή είναι τόσο περίπλοκη ώστε οι επιστήμονες δεν μπορούν να την κατανοήσουν πλήρως, είναι “υφασμένος” με σκελετό αποτελούμενο από 200 και πλέον κόκαλα με τους συνδετικούς τους τένοντες. (Ιωβ 10:11· Εκ 11:5) Αναλογικά, το κόκαλο είναι πιο γερό από το ατσάλι, ενώ η δομή του είναι όμοια με το ενισχυμένο σκυρόδεμα. Μάλιστα περιγράφοντας τον «Βεεμώθ», ο Ιεχωβά λέει: «Τα κόκαλά του είναι χάλκινοι σωλήνες· τα γερά του κόκαλα σαν σφυρήλατες σιδερόβεργες». (Ιωβ 40:15, 18) Η περιγραφή ταιριάζει πολύ στον ιπποπόταμο, του οποίου τα κόκαλα στα κοντά, δυνατά πόδια και στους ογκώδεις γοφούς του στηρίζουν το τεράστιο βάρος του που κυμαίνεται από 2.300 ως 3.600 κιλά.

Η συνήθης εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «κόκαλο» ή «οστό» είναι ‛έτσεμ (Γε 2:23), ενώ συνώνυμη είναι η λέξη γκέρεμ. (Παρ 25:15) Η αντίστοιχη λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου είναι ὀστέον.—Ιωα 19:36.

Η Εύα, η πρώτη γυναίκα, πλάστηκε από ένα πλευρό που πάρθηκε από τον Αδάμ. Αυτό ήταν κατάλληλο, εφόσον τα οστά είναι το θεμέλιο του σώματος, αποτελούνται εξ ολοκλήρου από ζωντανά κύτταρα και παράγουν κυτταρικά στοιχεία του αίματος. Ο Αδάμ μπορούσε όντως να πει για την Εύα: «Αυτό είναι επιτέλους οστό από τα οστά μου και σάρκα από τη σάρκα μου». Ήταν η στενότερη συγγενής που θα μπορούσε να έχει ο Αδάμ. (Γε 2:22, 23) Μια παρόμοια έκφραση χρησιμοποιείται αρκετές φορές στις Γραφές για να υποδηλώσει στενή συγγένεια.—Γε 29:14· Κρ 9:2· 2Σα 5:1· 19:12· 1Χρ 11:1.

Διαβεβαιώσεις Ενισχυτικές για την Πίστη. Ο Ιωσήφ γνώριζε ότι θα περνούσε αρκετός καιρός ώσπου να οδηγήσει ο Θεός τον Ισραήλ έξω από την Αίγυπτο και να τον εγκαταστήσει στη Χαναάν. Ως μαρτυρία προς τον Ισραήλ, έδωσε με πίστη την εντολή να μεταφερθούν τα κόκαλά του όταν ο Ισραήλ θα έφευγε από εκεί. (Γε 50:25· Εβρ 11:22) Ο Ισραήλ δεν το ξέχασε αυτό, και ο Μωυσής εκτέλεσε την εντολή όταν οδήγησε τον Ισραήλ έξω από την Αίγυπτο. (Εξ 13:19) Τελικά, τα κόκαλα του Ιωσήφ θάφτηκαν στη Συχέμ, στο χωράφι που είχε αγοράσει ο Ιακώβ.—Ιη 24:32.

Ένα θαύμα που έλαβε χώρα σε σχέση με τον Ελισαιέ (μετά το θάνατό του) ήταν η άμεση επαναφορά στη ζωή ενός ανθρώπου του οποίου το νεκρό σώμα ρίχτηκε στον τάφο του Ελισαιέ και άγγιξε τα κόκαλά του. Αυτό απέδειξε ότι η δύναμη του Θεού, και όχι του Ελισαιέ, ήταν εκείνη που εκτελούσε τα θαύματα τα οποία είχε κάνει ο Ελισαιέ, αποτέλεσε δε ισχυρή διαβεβαίωση ή επισφράγιση από μέρους του Θεού για τη γνησιότητα του πιστού προφήτη του.—2Βα 13:20, 21.

Μετά την ανάστασή του, ο Ιησούς εμφανίστηκε σε μερικούς μαθητές του, οι οποίοι νόμιζαν ότι έβλεπαν πνεύμα. Για να τους καθησυχάσει, ο Ιησούς είπε: «Ψηλαφήστε με και δείτε, επειδή ένα πνεύμα δεν έχει σάρκα και κόκαλα, όπως βλέπετε ότι έχω εγώ». (Λου 24:39) Επειδή ο Ιησούς δεν είπε ότι ήταν σάρκα και αίμα, μερικοί έχουν υποστηρίξει ότι είχε ένα «πνευματοποιημένο» σώμα από σάρκα και κόκαλα χωρίς αίμα. Το επιχείρημα αυτό είναι αβάσιμο, διότι οι μαθητές μπορούσαν να δουν ότι είχε κόκαλα και σάρκα, αλλά δεν έτρεχε αίμα από το σώμα του ώστε εκείνος να τους επιστήσει την προσοχή σε αυτό. Με αυτόν τον τρόπο ο Ιησούς απέδειξε μέσω του στόματος 11 αποστόλων και άλλων που ήταν συναγμένοι μαζί τους σε εκείνη την περίπτωση ότι είχε πράγματι αναστηθεί σε ζωή και ότι οι μαθητές δεν είχαν παραισθήσεις όταν διακήρυτταν την ανάστασή του.

Ακαθαρσία. Υπό το Νόμο που δόθηκε μέσω του Μωυσή, ένα άτομο ήταν θρησκευτικά ακάθαρτο επί εφτά ημέρες αν άγγιζε πτώμα, κόκαλο ανθρώπου ή τάφο. (Αρ 19:16) Ο Βασιλιάς Ιωσίας καταπολέμησε την ψεύτικη λατρεία με το να γεμίσει με ανθρώπινα κόκαλα τους τόπους όπου υπήρχαν ειδωλολατρικοί ιεροί στύλοι και με το να κάψει πάνω στα θυσιαστήρια κόκαλα από τάφους, μολύνοντας έτσι αυτά τα θυσιαστήρια και κάνοντάς τα ακατάλληλα για χρήση.—2Βα 23:14, 16, 19· 2Χρ 34:5.

Μεταφορική Χρήση. Η Αγία Γραφή, αναφερόμενη στα κόκαλα, επισημαίνει πόσο ζωτικά είναι αυτά, τόσο στην κυριολεξία για τη σωματική υγεία του ατόμου όσο και με μεταφορική έννοια για την πνευματική. Τα κόκαλα αποτελούν τον εσωτερικό στηρικτικό σκελετό του σώματος, και με αυτή την ιδιότητα χρησιμοποιούνται μεταφορικά στην Αγία Γραφή για να συμβολίσουν την ύπαρξη κάποιου, ιδίως όπως αυτή επηρεάζεται από βαθιά αισθήματα και συναισθήματα. Παραδείγματος χάρη, τα οστά ενός φοβισμένου ατόμου λέγεται ότι είναι “γεμάτα τρόμο”. (Ιωβ 4:14) Τα κόκαλα κάποιου μπορεί να τραντάζονται εξαιτίας υπερβολικής λύπης ή να “φλογίζονται από την ξηρότητα” εξαιτίας κάποιας ασθένειας. (Ιερ 23:9· Ιωβ 30:30) Ο φόβος του Ιεχωβά είναι «αναζωογόνηση για τα κόκαλα». (Παρ 3:8) Η καλή είδηση λέγεται ότι «παχαίνει τα κόκαλα», ή αλλιώς τα γεμίζει με μυελό, δηλαδή ζωογονεί ολόκληρο το σώμα. (Παρ 15:30) «Τα ευχάριστα λόγια είναι . . . γιατρειά στα κόκαλα». (Παρ 16:24) Από την άλλη πλευρά, τα αρνητικά αισθήματα μπορούν να βλάψουν τον οργανισμό κάποιου. «Το συντετριμμένο πνεύμα ξεραίνει τα κόκαλα». (Παρ 17:22) Η σύζυγος που ενεργεί επαίσχυντα λέγεται ότι είναι για το σύζυγό της «σαν σήψη στα κόκαλά του». (Παρ 12:4) Η ζήλια για τους άλλους μπορεί επίσης να καταστρέψει ένα άτομο σωματικά και πνευματικά, γι’ αυτό και «η ζήλια είναι σήψη στα κόκαλα».—Παρ 14:30.

Λόγω της ισχυρής δομής των οστών, το εδάφιο Παροιμίες 25:15 λέει σχετικά με τη δύναμη που έχουν η υπομονή και τα καλοσυνάτα λόγια να υπερνικούν τη σκληρή, άκαμπτη εναντίωση: «Με υπομονή πείθεται ο διοικητής, και η γλώσσα που εκδηλώνει πραότητα μπορεί να σπάσει κόκαλα».

Προφητική Χρήση. Κατά τη θέσπιση του Πάσχα, ο Ιεχωβά πρόσταξε να ψήνεται ολόκληρο το αρνί (ή το κατσίκι) και «δεν πρέπει να του σπάσετε κόκαλο». (Εξ 12:46) Αυτό εκπληρώθηκε στον Ιησού Χριστό, «το Αρνί του Θεού», ο οποίος είναι η αντιτυπική θυσία του Πάσχα. (Ιωα 1:29· 1Κο 5:7) Ο Ιησούς πέθανε στο ξύλο του βασανισμού. Οι στρατιώτες ήρθαν να σπάσουν τα πόδια αυτών που είχαν κρεμαστεί στο ξύλο εκείνη την ημέρα, όπως γινόταν συνήθως για να επισπευστεί ο θάνατος. Έσπασαν τα πόδια των δύο κακοποιών. Ωστόσο, διαπίστωσαν ότι ο Ιησούς είχε πεθάνει ήδη, γι’ αυτό και δεν του έσπασαν τα πόδια, αλλά κάποιος έμπηξε στην πλευρά του ένα δόρυ.—Ιωα 19:31-36· Ψλ 34:20.

Ο Ιεχωβά έδωσε στον Ιεζεκιήλ, στη Βαβυλώνα, ένα όραμα στο οποίο παρομοίασε τον Ισραήλ με ξερά κόκαλα που κείτονταν σε ένα λεκανοπέδιο. Στο όραμα, καθώς ο Ιεζεκιήλ προφήτευε προς τα κόκαλα, αυτά πλησίασαν το ένα το άλλο θαυματουργικά και εμφανίστηκε πάνω τους σάρκα. Κατόπιν εκείνος προφήτευσε προς τον άνεμο, ο οποίος έφερε πνοή στα σώματά τους και αυτά στάθηκαν όρθια σαν μεγάλος στρατός. Ο Ιεχωβά εξήγησε ότι το όραμα εφαρμοζόταν στον Ισραήλ που, παγιδευμένος στη βαβυλωνιακή εξορία, ήταν σαν λαός του οποίου η ελπίδα είχε χαθεί. (Ιεζ 37:1-11) Επίσης, ο Ιερεμίας παρομοίασε το βασιλιά της Ασσυρίας, που οδήγησε στην εξορία το δεκάφυλο βασίλειο, και τον Ναβουχοδονόσορα, το βασιλιά της Βαβυλώνας, που εκτόπισε τον Ιούδα, με λιοντάρια τα οποία καταβρόχθιζαν το λαό του Θεού και μασούσαν τα κόκαλά τους. (Ιερ 50:17) Ο Θεός είχε επιτρέψει να συμβεί αυτό λόγω της αποστασίας του Ισραήλ. Αλλά ο Ιεχωβά επρόκειτο να τους θυμηθεί και να βάλει μέσα τους το πνεύμα του, το οποίο θα τους επανέφερε στη ζωή και θα τους αναζωογονούσε, καθώς επίσης επρόκειτο να τους φέρει πίσω ώστε να εγκατασταθούν στην Υποσχεμένη Γη.—Ιεζ 37:12-14.

Αφού ο Ιεχωβά καταστρέψει τον Γωγ και τις ορδές του που ανεβαίνουν για να επιτεθούν στο λαό του Ιεχωβά, θα υπάρχει συνεχής απασχόληση επί “εφτά μήνες” για να σημαδευτούν τα μέρη όπου εντοπίζονται τα κόκαλα του πλήθους του Γωγ και να θαφτούν αυτά τα κόκαλα, ώστε να καθαριστεί η επιφάνεια της γης από κάθε ακαθαρσία και μόλυσμα.—Ιεζ 39:14-16.

Αναφερόμενος στο μυελό των οστών, ο Ιεχωβά περιγράφει μεταφορικά τις πλούσιες ευλογίες που θα φέρει στο λαό του όταν εξαλείψει το θάνατο, λέγοντας ότι θα κάνει για αυτούς ένα συμπόσιο με «φαγητά που έχουν άφθονο λάδι και είναι γεμάτα μυελό».—Ησ 25:6· βλέπε επίσης ΜΥΕΛΟΣ.

ΚΟΚΚΙΝΟ

Βλέπε ΧΡΩΜΑΤΑ.

ΚΟΛΑΪΑΣ

(Κολαΐας).

1. Πατέρας του ψευδοπροφήτη Αχαάβ, ενός από τους Ιουδαίους που ήταν εξόριστοι στη Βαβυλώνα πριν από την καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 607 Π.Κ.Χ.—Ιερ 29:21· βλέπε ΑΧΑΑΒ Αρ. 2.

2. Βενιαμίτης και, προφανώς, πρόγονος κάποιου Σαλλού ο οποίος κατοίκησε στην Ιερουσαλήμ την εποχή του Νεεμία, μετά τη βαβυλωνιακή εξορία.—Νε 11:4, 7.

ΚΟΛΑΚΕΙΑ

Πράξη που αποσκοπεί στην ευαρέστηση κάποιου μέσω επιδέξιων φιλοφρονήσεων· δουλοπρεπής εγκωμιασμός· ψεύτικος, ανειλικρινής ή υπερβολικός έπαινος. Γίνεται συνήθως για να ικανοποιηθεί η φιλαυτία ή η ματαιοδοξία του κολακευόμενου προσώπου και ως εκ τούτου είναι επιζήμια για αυτόν. Το κίνητρό της είναι να αποσπάσει χάρες ή υλικά οφέλη από κάποιο άλλο άτομο, να δημιουργήσει ένα αίσθημα υποχρέωσης προς τον κόλακα ή να του αποφέρει δόξα. Συχνά γίνεται κατόπιν σχεδίου ώστε να παγιδέψει το άλλο άτομο. (Παρ 29:5) Η χρήση κολακείας δεν είναι απόδειξη της σοφίας που κατεβαίνει από πάνω. Προέρχεται από αυτόν τον κόσμο και χαρακτηρίζεται από ιδιοτέλεια, μεροληπτικές διακρίσεις και υποκρισία. (Ιακ 3:17) Η ανειλικρίνεια, το ψέμα, ο δουλοπρεπής εγκωμιασμός ή η ενδόξαση ανθρώπων και η εκμετάλλευση της ματαιοδοξίας των άλλων, όλα αυτά δυσαρεστούν τον Θεό.—2Κο 1:12· Γα 1:10· Εφ 4:25· Κολ 3:9· Απ 21:8.

Η αντίθεση ανάμεσα στη Χριστιανική πορεία και στην πορεία της κολακείας φαίνεται στα λόγια του αποστόλου Παύλου που είναι καταγραμμένα στα εδάφια 1 Θεσσαλονικείς 2:3-6: «Διότι η προτροπή την οποία δίνουμε δεν πηγάζει από πλάνη ούτε από ακαθαρσία ούτε είναι με δόλο, αλλά όπως έχουμε δοκιμαστεί από τον Θεό και έχουμε αποδειχτεί άξιοι για να μας είναι εμπιστευμένα τα καλά νέα, έτσι μιλάμε, ως άτομα που ευαρεστούν, όχι ανθρώπους, αλλά τον Θεό, ο οποίος δοκιμάζει τις καρδιές μας. Διότι ούτε με κολακευτικά λόγια παρουσιαστήκαμε ποτέ (όπως γνωρίζετε) ούτε με προσποιητή εμφάνιση λόγω πλεονεξίας—ο Θεός είναι μάρτυρας! Ούτε έχουμε επιζητήσει δόξα από ανθρώπους, είτε από εσάς είτε από άλλους, αν και θα μπορούσαμε να αποτελέσουμε δαπανηρή επιβάρυνση ως απόστολοι του Χριστού».

Αν και η χρήση κολακείας μπορεί να φαίνεται επωφελής, η Αγία Γραφή τονίζει ότι «όποιος ελέγχει άνθρωπο θα βρει αργότερα περισσότερη εύνοια από ό,τι αυτός που κολακεύει με τη γλώσσα του». (Παρ 28:23) Το να επιστρατεύει κάποιος την κολακεία για να εκμεταλλευτεί κάποιο άλλο άτομο είναι το αντίθετο της αγάπης. Κάποιος που μισεί μπορεί να καταφύγει στην κολακεία, αλλά τελικά η απατηλή του συμπεριφορά θα επιστρέψει στον ίδιο σαν πέτρα που κυλάει προς τα πίσω.—Παρ 26:24-28.

Η κολακεία επιστρατεύει μελιστάλακτη ομιλία για να εξαπατήσει το θύμα της. Οι εκφράσεις «κολακεία», «μελιστάλακτη γλώσσα (χείλη ή λόγια)» (Ψλ 5:9· 12:2, 3· Δα 11:32), “μελιστάλακτος τρόπος” (Δα 11:34, υποσ.) και «διπλοπρόσωπη» (Ιεζ 12:24, υποσ.) είναι αποδόσεις της εβραϊκής ρίζας χαλάκ ή συγγενικών με αυτήν λέξεων. Σε κάθε περίπτωση κολακείας που αναφέρεται στην Αγία Γραφή, το κίνητρο του ατόμου που μιλάει μελιστάλακτα είναι κακό.

Ένα παράδειγμα των καταστροφικών συνεπειών που έχει η αποδοχή της κολακείας και του επαίνου από ανθρώπους είναι ο Ηρώδης Αγρίππας Α΄, στον οποίο το πλήθος απηύθυνε κολακευτικούς επαίνους λέγοντάς του ότι μιλούσε με «φωνή θεού». Επειδή αποδέχτηκε την κολακεία και δεν έδωσε τη δόξα στον Θεό, πατάχθηκε από έναν άγγελο του Θεού και πέθανε. (Πρ 12:21-23) Αντίθετα, ο Βαρνάβας και ο Παύλος απέτρεψαν άμεσα το πλήθος από το να τους θεοποιήσει. (Πρ 14:11-15) Επίσης, όταν ένας Ιουδαίος άρχοντας αποπειράθηκε να αποδώσει στον Ιησού Χριστό τον κολακευτικό τίτλο «Δάσκαλε Αγαθέ», ο Ιησούς αμέσως τον διόρθωσε, λέγοντας: «Γιατί με αποκαλείς αγαθό; Κανείς δεν είναι αγαθός παρά μόνο ένας, ο Θεός».—Λου 18:18, 19· παράβαλε Ιωβ 32:21, 22.

ΚΟΛΑΣΗ

Η λέξη «κόλαση» (“hell” στην αγγλική) χρησιμοποιείται στη Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου (καθώς επίσης στην Καθολική Μετάφραση Ντουαί και στην πλειονότητα των παλιότερων αγγλικών μεταφράσεων) ως απόδοση της λέξης σιε’όλ του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και της λέξης ᾅδης του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου. Η Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου αποδίδει ως «κόλαση» (“hell”) τη λέξη σιε’όλ 31 φορές και τη λέξη ᾅδης 10 φορές. Ωστόσο, αυτή η μετάφραση δεν είναι συνεπής, διότι αποδίδει επίσης τη λέξη σιε’όλ 31 φορές ως «τάφος» και 3 φορές ως «λάκκος». Στη Μετάφραση Ντουαί η λέξη σιε’όλ αποδίδεται 64 φορές «κόλαση», 1 φορά «λάκκος» και 1 φορά «θάνατος».

Το 1885, όταν εκδόθηκε ολόκληρη η Αγγλική Αναθεωρημένη Μετάφραση, η λέξη σιε’όλ του πρωτότυπου κειμένου αποδόθηκε μεταγραμμένη σε πολλά εδάφια στο αγγλικό κείμενο των Εβραϊκών Γραφών, μολονότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων χρησιμοποιήθηκαν οι αποδόσεις «τάφος» και «λάκκος», ενώ εμφανίζεται 14 φορές και η λέξη «κόλαση» (“hell”). Αυτό αποτέλεσε σημείο διαφωνίας ανάμεσα στην αμερικανική επιτροπή και στους Βρετανούς αναθεωρητές, και έτσι όταν κυκλοφόρησε η Αμερικανική Στερεότυπη Μετάφραση (1901) η επιτροπή αυτή χρησιμοποίησε τη μεταγραφή της λέξης σιε’όλ και στις 65 περιπτώσεις όπου εμφανίζεται η λέξη. Και οι δύο μεταφράσεις μετέγραψαν τη λέξη ᾅδης των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών στις 10 περιπτώσεις όπου αναφέρεται αυτή, μολονότι τη λέξη Γέεννα τη μετέφρασαν παντού ως «κόλαση» (“hell”), όπως κάνουν και πολλές άλλες σύγχρονες αγγλικές μεταφράσεις.

Αναφορικά με τη χρήση της λέξης «κόλαση» (“hell”) για τη μετάφραση αυτών των πρωτότυπων λέξεων του εβραϊκού και του ελληνικού κειμένου, Το Ερμηνευτικό Λεξικό των Λέξεων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, του Βάιν ([Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words] 1981, Τόμ. 2, σ. 187), λέει: «ΑΔΗΣ . . . Αντιστοιχεί στον “Σιεόλ” της Π.Δ. [Παλαιάς Διαθήκης]. Στην Εξουσιοδοτημένη Μετάφραση, τόσο στην Π.Δ. [Παλαιά Διαθήκη] όσο και στην Κ.Δ. [Καινή Διαθήκη], έχει χρησιμοποιηθεί η άστοχη απόδοση “Κόλαση” (“Hell”)».

Η Εγκυκλοπαίδεια Κόλιερ ([Collier’s Encyclopedia] 1986, Τόμ. 12, σ. 28) λέει αναφορικά με τη λέξη «Κόλαση» (“Hell”): «Κατ’ αρχάς, χρησιμοποιείται για την εβραϊκή λέξη σιε’όλ της Παλαιάς Διαθήκης και την ελληνική λέξη ᾅδης της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα και της Καινής Διαθήκης. Εφόσον ο σιε’όλ, κατά τους χρόνους της Παλαιάς Διαθήκης, αναφερόταν απλώς στο κατοικητήριο των νεκρών και δεν υποδήλωνε διακρίσεις με βάση την ηθική υπόσταση, η λέξη “κόλαση”, όπως κατανοείται σήμερα, δεν αποτελεί εύστοχη απόδοση».

Η έννοια με την οποία κατανοείται σήμερα η λέξη «κόλαση» είναι αυτή που σκιαγραφείται στη Θεία Κωμωδία του Δάντη και στον Χαμένο Παράδεισο του Μίλτον, έννοια που δεν έχει καμιά σχέση με την αρχική σημασία της λέξης. Η αντίληψη, όμως, περί «κόλασης» πύρινων βασάνων ανάγεται πολύ πριν από τον Δάντη ή τον Μίλτον. Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια Γκρόλιερ ([Grolier Universal Encyclopedia] 1971, Τόμ. 9, σ. 205), στο λήμμα «Κόλαση» (“Hell”), λέει: «Οι Ινδουιστές και οι Βουδιστές θεωρούν την κόλαση ως τόπο πνευματικής κάθαρσης και τελικής αποκατάστασης. Η Ισλαμική παράδοση την εκλαμβάνει ως τόπο αιώνιας τιμωρίας». Η αντίληψη περί μετά θάνατον παθημάτων εμφανίζεται στις ειδωλολατρικές θρησκευτικές διδασκαλίες των αρχαίων λαών της Βαβυλώνας και της Αιγύπτου. Οι βαβυλωνιακές και οι ασσυριακές δοξασίες παρουσίαζαν τον «κάτω κόσμο . . . ως έναν τόπο γεμάτο από φρικαλεότητες, . . . που τον επιβλέπουν θεοί και δαίμονες οι οποίοι έχουν μεγάλη δύναμη και αγριότητα». Μολονότι τα αρχαία αιγυπτιακά θρησκευτικά κείμενα δεν διδάσκουν ότι κάποια θύματα καίγονται αιώνια, ωστόσο σκιαγραφούν όντως τον «Άλλον Κόσμο» ως τόπο που χαρακτηρίζεται από «λάκκους φωτιάς» για «τους καταραμένους».—Η Θρησκεία της Βαβυλωνίας και της Ασσυρίας (The Religion of Babylonia and Assyria), του Μόρις Τζάστροου, 1898, σ. 581· Το Βιβλίο των Νεκρών, με πρόλογο από τον Ε. Γουόλις Μπατζ, 1960, σ. 135, 144, 149, 151, 153, 161, 200.

Η «πύρινη κόλαση» αποτελεί βασική διδασκαλία του Χριστιανικού κόσμου εδώ και πολλούς αιώνες. Δικαιολογημένα, λοιπόν, Η Αμερικανική Εγκυκλοπαίδεια ([The Encyclopedia Americana] 1956, Τόμ. 14, σ. 81) δηλώνει: «Έχει προκληθεί μεγάλη σύγχυση και πολλές παρανοήσεις εξαιτίας της εμμονής που είχαν οι παλιοί μεταφραστές της Γραφής να αποδίδουν τη λέξη σιε’όλ του εβραϊκού κειμένου και τις λέξεις ᾅδης και γέεννα του ελληνικού κειμένου με τη λέξη κόλαση (hell). Η απλή μεταγραφή αυτών των λέξεων από τους μεταφραστές των αναθεωρημένων Βιβλικών εκδόσεων δεν στάθηκε ικανή να ξεκαθαρίσει με σαφήνεια αυτή τη σύγχυση και την παρανόηση». Εντούτοις, αυτού του είδους η μεταγραφή, με συνέπεια στην απόδοση, δίνει στο μελετητή της Αγίας Γραφής τη δυνατότητα να συγκρίνει με ακρίβεια τα εδάφια όπου εμφανίζονται αυτές οι λέξεις των πρωτότυπων γλωσσών, και έτσι να καταλήξει με ανοιχτό μυαλό σε ορθή κατανόηση της αληθινής σημασίας τους.—Βλέπε ΑΔΗΣ· ΓΕΕΝΝΑ· ΕΚΚΟΠΗ· ΣΙΕΟΛ· ΤΑΡΤΑΡΟΣ· ΤΑΦΗ, ΤΑΦΟΣ.

ΚΟΛΛΥΡΙΟ

Αλοιφή την οποία έβαζαν στα μάτια λόγω των θεραπευτικών της ιδιοτήτων. Στην Αγία Γραφή η λέξη αυτή χρησιμοποιείται με μεταφορική έννοια. Στους πνευματικά τυφλούς Χριστιανούς της εκκλησίας της Λαοδίκειας δόθηκε η παρότρυνση να αγοράσουν “κολλύριο για να αλείψουν τα μάτια τους, ώστε να βλέπουν”. (Απ 3:17, 18) Η αντίστοιχη λέξη κολλούριον του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου σημαίνει κατά κυριολεξία κουλούρι ή στρογγυλό ψωμάκι, πράγμα που υπονοεί ότι πιθανώς τα κολλύρια ήταν σκευάσματα αυτού του σχήματος. Δεδομένου ότι η Λαοδίκεια ήταν φημισμένη για την ιατρική σχολή της και επίσης ήταν πιθανότατα ο τόπος όπου παρασκευαζόταν το οφθαλμικό φάρμακο γνωστό ως τέφρα φρυγία, η εισήγηση προς τους εκεί Χριστιανούς να αγοράσουν κολλύριο θα είχε ιδιαίτερο νόημα για αυτούς.

ΚΟΛΟΚΥΘΙ

[εβρ., πακκου‛όθ, πληθυντικός].

Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «κολοκύθια» εμφανίζεται στην Αγία Γραφή μόνο σε σχέση με ένα περιστατικό που συνέβη στη διάρκεια κάποιας πείνας, στις ημέρες του Ελισαιέ. Κάποιος μάζεψε μερικά άγνωστα άγρια κολοκύθια και, αφού τα έκοψε, τα έριξε μέσα στο φαγητό. Μόλις «οι γιοι των προφητών» δοκίμασαν το φαγητό, φοβήθηκαν ότι θα πάθαιναν τροφική δηλητηρίαση και σταμάτησαν να το τρώνε, αλλά ύστερα από τη θαυματουργική παρέμβαση του Ελισαιέ δεν χρειάστηκε να το πετάξουν.—2Βα 4:38-41.

Μολονότι έχουν διατυπωθεί αρκετές διαφορετικές απόψεις, γενικά υποστηρίζεται ότι το φυτό του οποίου ο καρπός αντιστοιχεί κατά πάσα πιθανότητα στα «άγρια κολοκύθια» της Γραφικής αφήγησης είναι η πικραγγουριά (κίτρουλλος η κολοκυνθίς [Citrullus colocynthis]), ένα φυτό που ανήκει στο ίδιο γένος με την καρπουζιά. Η πικραγγουριά έχει έρποντα βλαστό σαν της αγγουριάς, καθώς και παρόμοιο φύλλωμα. Ο καρπός της είναι περίπου ισομεγέθης με το πορτοκάλι, περιβάλλεται από παχιά και λεία φλούδα με πράσινα και κίτρινα στίγματα, έχει δε πολύ πικρή και δηλητηριώδη σπογγώδη σάρκα από την οποία εξάγεται η κολοκυνθίνη της ιατρικής. Τα χαρακτηριστικά της πικραγγουριάς ταιριάζουν με τα όσα λέει η Αγία Γραφή για μια άγρια κολοκυθιά η οποία ήταν προφανώς δηλητηριώδης, όπως υποδηλώνεται από την ίδια τη γεύση του καρπού της. (2Βα 4:40) Όταν τα περισσότερα φυτά έχουν ξεραθεί, η πικραγγουριά είναι ακόμη πράσινη, αποτελώντας πειρασμό για όποιον δεν τη γνωρίζει.

Τα στολίδια σε σχήμα κολοκύθας (εβρ., πεκα‛ίμ) που διακοσμούσαν τη χυτή θάλασσα και την επένδυση από ξύλο κέδρου στο εσωτερικό του ναού του Σολομώντα μπορεί να ήταν στρογγυλά όπως ο καρπός της πικραγγουριάς.—1Βα 6:18· 7:24· 2Χρ 4:3.

ΚΟΛΟΣΣΑΕΙΣ (ΕΠΙΣΤΟΛΗ)

Η θεόπνευστη επιστολή του αποστόλου Παύλου προς τους Χριστιανούς που βρίσκονταν στις Κολοσσές. Σύμφωνα με τη θέση που κατέχει συνήθως στις σύγχρονες εκδόσεις της Αγίας Γραφής, είναι το 12ο βιβλίο των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών. Ο Παύλος συστήνεται ως ο συγγραφέας αυτής της θεόπνευστης επιστολής, προλογίζοντάς την με τα εξής λόγια: «Ο Παύλος, απόστολος του Χριστού Ιησού μέσω του θελήματος του Θεού, και ο Τιμόθεος ο αδελφός μας προς τους αγίους και πιστούς αδελφούς που είναι σε ενότητα με τον Χριστό στις Κολοσσές». (Κολ 1:1, 2) Το γεγονός ότι ο απόστολος είναι ο συγγραφέας τεκμηριώνεται επίσης από τον τελικό χαιρετισμό, τον οποίο έγραψε με το ίδιο του το χέρι.—Κολ 4:18.

Υπάρχουν αρκετές ομοιότητες ανάμεσα στην επιστολή προς τους Κολοσσαείς και στην επιστολή προς τους Εφεσίους, που είναι και αυτή του Παύλου. Μολονότι αυτό ίσως οφείλεται στον σχεδόν κοινό χρόνο συγγραφής τους και στην πιθανότητα να επικρατούσαν παρόμοιες συνθήκες στις δύο πόλεις, η εν λόγω αντιστοιχία μπορεί επίσης να σημαίνει ότι, αν ο Παύλος είναι αποδεκτός ως ο συγγραφέας της επιστολής προς τους Εφεσίους, πρέπει επίσης να αναγνωρίζεται και ως ο συγγραφέας της επιστολής προς τους Κολοσσαείς. (Για παράδειγμα, παράβαλε Κολ 1:24-29 με Εφ 3:1-7· Κολ 2:13, 14 με Εφ 2:1-5, 13-16· Κολ 2:19 με Εφ 4:16· Κολ 3:8-10, 12, 13 με Εφ 4:20-25, 31, 32· Κολ 3:18-25· 4:1 με Εφ 5:21-23· 6:1-9.) Επιπλέον, η συγκαταρίθμηση της επιστολής προς τους Κολοσσαείς μεταξύ άλλων επιστολών του Παύλου στον Πάπυρο Τσέστερ Μπίτι Αρ. 2 (P⁴⁶, περ. 200 Κ.Χ.) δείχνει ξεκάθαρα ότι οι πρώτοι Χριστιανοί κατέτασσαν την επιστολή προς τους Κολοσσαείς στα θεόπνευστα συγγράμματα του Παύλου.

Δύο παράγοντες προφανώς υποκίνησαν τον Παύλο να γράψει την επιστολή του προς τους Κολοσσαείς. Ο ένας ήταν το γεγονός ότι ο Επαφράς είχε φέρει στον απόστολο μια έκθεση για την πνευματική κατάσταση της εκκλησίας. Μερικές από τις πληροφορίες ήταν ανησυχητικές. Αλλά υπήρχαν και καλά νέα, γιατί ο Παύλος είπε ότι ο Επαφράς «μάς φανέρωσε την αγάπη που έχετε με πνευματικό τρόπο». (Κολ 1:7, 8) Παρότι η εκκλησία είχε τα προβλήματά της, η κατάσταση δεν ήταν κρίσιμη και υπήρχαν επίσης πολλά σημεία άξια επαίνου. Επιπλέον, ο δούλος του Φιλήμονα ο Ονήσιμος επρόκειτο να επιστρέψει στον κύριό του στις Κολοσσές. Έτσι λοιπόν, ο Παύλος επωφελήθηκε της ευκαιρίας στέλνοντας την επιστολή του στην εκκλησία εκεί με τον Ονήσιμο και το σύντροφό του τον Τυχικό.—Κολ 4:7-9.

Τόπος και Χρόνος Συγγραφής. Δεν αναφέρεται ξεκάθαρα πού ήταν ο Παύλος όταν έγραψε την επιστολή του προς τους Κολοσσαείς. Μερικοί προβάλλουν την Έφεσο ως πιθανή τοποθεσία. Ωστόσο, η επιστολή δείχνει ότι ο απόστολος ήταν στη φυλακή (Κολ 1:24· 4:10, 18), και οι Γραφές δεν κάνουν λόγο για φυλάκισή του στην Έφεσο. Τα σχόλια που κάνει ο Παύλος στα εδάφια Κολοσσαείς 4:2-4, 11 φαίνεται να ταιριάζουν καλύτερα με τις περιστάσεις του αποστόλου κατά τη διάρκεια της πρώτης φυλάκισής του στη Ρώμη (περ. 59-61 Κ.Χ.). Ομολογουμένως, ο Παύλος είχε φυλακιστεί και στην Καισάρεια (Πρ 23:33-35), και ο Φήλιξ διέταξε να έχει ο απόστολος κάποια άνεση στην κράτηση. (Πρ 24:23) Αλλά προφανώς αυτή η άνεση δεν ήταν τόσο μεγάλη όσο η ελευθερία που είχε ο Παύλος στη διάρκεια της πρώτης φυλάκισής του στη Ρώμη, όταν παρέμεινε επί δύο χρόνια σε δικό του νοικιασμένο σπίτι και ήταν σε θέση να κηρύττει τη Βασιλεία του Θεού σε όσους τον επισκέπτονταν εκεί.—Πρ 28:16, 23, 30, 31.

Ένας άλλος παράγοντας που φαίνεται να υποδεικνύει ότι η επιστολή γράφτηκε στη Ρώμη είναι το γεγονός ότι ο Ονήσιμος βρισκόταν εκεί που έγραψε ο Παύλος την επιστολή και επρόκειτο να συνοδεύσει τον Τυχικό προκειμένου να την παραδώσουν στις Κολοσσές. Οπωσδήποτε η πυκνοκατοικημένη Ρώμη θα ήταν πολύ πιθανό καταφύγιο για έναν δραπέτη δούλο. Η επιστολή προς τους Κολοσσαείς προφανώς γράφτηκε προς το τέλος της πρώτης φυλάκισης του Παύλου στη Ρώμη, δηλαδή γύρω στο 60-61 Κ.Χ., όταν εκείνος συνέταξε επίσης την επιστολή προς τον Φιλήμονα. Ο Τυχικός και ο Ονήσιμος δεν παρέδωσαν μόνο την επιστολή προς τους Κολοσσαείς αλλά και την επιστολή του αποστόλου προς τον Φιλήμονα. (Φλμ 10-12) Εφόσον ο Παύλος, στην επιστολή του προς τον Φιλήμονα, εκφράζει την ελπίδα (εδ. 22) ότι θα αποφυλακιζόταν, μπορεί να συμπεράνει κανείς ότι, όπως η επιστολή προς τον Φιλήμονα, έτσι και η επιστολή προς τους Κολοσσαείς γράφτηκε προς το τέλος της πρώτης φυλάκισης του Παύλου στη Ρώμη.

Αντίκρουση Εσφαλμένων Απόψεων. Οι ψευδοδιδάσκαλοι στις Κολοσσές καλλιεργούσαν απατηλή φιλοσοφία. Έδιναν έμφαση στην τήρηση του Μωσαϊκού Νόμου. Παράλληλα, ενθάρρυναν την ασκητική ζωή. Ο απόστολος προειδοποίησε τους Κολοσσαείς Χριστιανούς να προσέχουν ώστε να μην τους αρπάξει κανείς «ως λεία του μέσω της φιλοσοφίας και της κενής απάτης σύμφωνα με την παράδοση των ανθρώπων, σύμφωνα με τα στοιχειώδη πράγματα του κόσμου και όχι σύμφωνα με τον Χριστό». (Κολ 2:8) Ο Παύλος παρότρυνε, επίσης, τους ομοπίστους του να μην αφήνουν κανέναν να τους κρίνει για φαγητό και ποτό «ή σχετικά με γιορτή ή με τήρηση της νέας σελήνης ή με σάββατο· διότι εκείνα τα πράγματα είναι σκιά των μελλοντικών πραγμάτων, αλλά η πραγματικότητα ανήκει στον Χριστό». (Κολ 2:16, 17) Ο απόστολος διέκρινε ότι αυτά ήταν προσποιητή ταπεινοφροσύνη και κατέκρινε τον ασκητισμό, λέγοντας: «Εκείνα τα πράγματα έχουν εμφάνιση σοφίας με αυτοεπιβαλλόμενη θρησκεία και προσποιητή ταπεινοφροσύνη, μια αυστηρή μεταχείριση του σώματος· αλλά δεν έχουν καμιά αξία για την καταπολέμηση της ικανοποίησης της σάρκας».—Κολ 2:20-23.

Ο Παύλος έδωσε έμφαση στη θεόδοτη θέση ανωτερότητας που κατέχει ο Χριστός. (Κολ 1:13-20) Η αλήθεια αυτή αντέκρουε την ειδωλολατρική φιλοσοφία, την Ιουδαϊκή παράδοση και μια άλλη μορφή λατρείας, τη «θρησκεία των αγγέλων». (Κολ 2:18) Οι Γραφές δεν αναφέρουν αν εκείνοι που επιδίδονταν σε αυτήν ισχυρίζονταν ότι ακολουθούσαν τη θρησκεία που υποτίθεται ότι ασκούσαν οι άγγελοι, αν θεωρούσαν ότι μιμούνταν την ευλαβική στάση των αγγέλων ή αν στην πραγματικότητα λάτρευαν αυτά τα πνευματικά πλάσματα.

[Πλαίσιο στη σελίδα 118]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΚΟΛΟΣΣΑΕΙΣ

Επιστολή που δίνει έμφαση στην εκτίμηση για τη θεόδοτη θέση του Χριστού ως το μέσο για την αντίκρουση εσφαλμένων απόψεων και συνηθειών

Γράφτηκε από τον Παύλο προς το τέλος της πρώτης φυλάκισής του στη Ρώμη

Εκτίμηση για τη θέση του Χριστού (1:1–2:12)

Επαινούνται για την πίστη τους σε σχέση με τον Χριστό και την αγάπη τους για όλους τους αγίους με τους οποίους μοιράζονται την ουράνια ελπίδα

Στον Χριστό δόθηκε προεξάρχουσα θέση: Αυτός είναι η εικόνα του Θεού, ο πρωτότοκος όλης της δημιουργίας, εκείνος μέσω του οποίου δημιουργήθηκαν όλα τα άλλα πράγματα, η κεφαλή της εκκλησίας, ο πρωτότοκος από τους νεκρούς

Μέσω του Χριστού γίνεται εφικτή η συμφιλίωση με τον Θεό

Στον Χριστό είναι αποκρυμμένοι όλοι οι θησαυροί της αληθινής σοφίας και της γνώσης

Συνεχίστε να περπατάτε σε ενότητα με αυτόν· μην αφήσετε κανέναν να σας αρπάξει ως λεία του μέσω της ανθρώπινης φιλοσοφίας

Ο Θεός έχει βγάλει από τη μέση το Μωσαϊκό Νόμο μέσω του Χριστού (2:13-23)

Ο Θεός κάρφωσε συμβολικά τη διαθήκη του Νόμου στο ξύλο του βασανισμού πάνω στο οποίο πέθανε ο Χριστός

Οι απαιτήσεις του Νόμου αποτελούσαν σκιά· η πραγματικότητα ανήκει στον Χριστό

Ας μη σας στερήσει κανείς το βραβείο δελεάζοντάς σας να ακολουθείτε εντολές και διδασκαλίες ανθρώπων αντί να μένετε σταθερά προσκολλημένοι στον Χριστό ως την κεφαλή

Ντυθείτε τη νέα προσωπικότητα, υποτασσόμενοι στην εξουσία του Χριστού (3:1-17)

Να κρατάτε το νου σας σε αυτά που βρίσκονται πάνω, όχι σε αυτά που βρίσκονται στη γη

Νεκρώστε τις ακάθαρτες επιθυμίες της σάρκας· αποβάλετε εσφαλμένη συμπεριφορά και ομιλία

Ντυθείτε τη συμπόνια, την καλοσύνη, την ταπεινοφροσύνη, την πραότητα, τη μακροθυμία, την αγάπη

Ας κυριαρχεί η ειρήνη του Χριστού στις καρδιές σας

Να κάνετε τα πάντα στο όνομα του Κυρίου Ιησού, ευχαριστώντας τον Θεό μέσω αυτού

Οι σχέσεις με τους άλλους πρέπει να επηρεάζονται από την εκτίμηση για τον Θεό και τον Χριστό (3:18–4:18)

Οι σύζυγοι, τα παιδιά, οι δούλοι, οι κύριοι πρέπει να εκπληρώνουν τις ευθύνες τους, όχι ως ανθρωπάρεσκοι, αλλά με φόβο του Ιεχωβά, αναγνωρίζοντας ότι ο Χριστός στον ουρανό είναι ο Κύριός μας

Να εμμένετε στην προσευχή· να περπατάτε με σοφία

Προσωπικοί χαιρετισμοί σε συνυπηρέτες του σε σχέση με τον Κύριο

ΚΟΛΟΣΣΕΣ

(Κολοσσές) [πιθανώς, Κολοσσιαίες].

Πόλη της νοτιοδυτικής Μικράς Ασίας. Στις ημέρες του αποστόλου Παύλου οι Κολοσσές ανήκαν στη ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας, αν και αποτελούσαν μέρος της αρχαίας περιοχής της Φρυγίας. Σήμερα η τοποθεσία αυτή δεν κατοικείται. Βρισκόταν κοντά στο άνω άκρο της κοιλάδας του ποταμού Λύκου, περίπου 18 χλμ. ΑΝΑ της Λαοδίκειας (κοντά στο σημερινό Ντενιζλί). Η κοιλάδα του ποταμού Λύκου είναι στενή στην περιοχή των Κολοσσών και περιβάλλεται από μεγάλους γκρεμούς, αλλά πλαταίνει καθώς εκτείνεται προς τα ΒΔ και προς τη συμβολή των ποταμών Λύκου και Μαιάνδρου (Μεντερές). Μέσα από αυτή την κοιλάδα περνούσε η κύρια οδός που οδηγούσε από την Έφεσο και τα παράλια του Αιγαίου προς τα Α ως τον Ευφράτη. Μια οδός διακλαδιζόταν από εκεί και κατευθυνόταν προς τις Σάρδεις και την Πέργαμο, προς τα ΒΔ. Ωστόσο, στη διάρκεια της ρωμαϊκής περιόδου το οδικό σύστημα άλλαξε, και η Λαοδίκεια καθώς και η γειτονική Ιεράπολη (Κολ 4:13) ξεπέρασαν σε σπουδαιότητα τις Κολοσσές. Παρ’ όλα αυτά, οι Κολοσσές εξακολούθησαν να είναι γνωστές ως κέντρο υφαντουργίας και φημίζονταν για ένα εκλεκτό είδος μαλλιού που παρήγαν το οποίο είχε ασυνήθιστη απόχρωση, το λεγόμενο κολοσσηνό μαλλί. Η πόλη βρισκόταν στις παρυφές μιας ερημικής στέπας, όπου έβοσκαν κοπάδια προβάτων. Περίπου 5 χλμ. νοτιότερα ορθώνεται το Χονάς Νταγί (όρος Κάδμος), το οποίο έχει ύψος 2.750 μ., και του οποίου τα χιόνια τροφοδοτούσαν τους χειμάρρους που έρρεαν κοντά στις Κολοσσές.

Την ημέρα της Πεντηκοστής του 33 Κ.Χ. ήταν παρόντες και Φρύγες στην Ιερουσαλήμ, μερικοί από τους οποίους ενδέχεται να ήταν από τις Κολοσσές. (Πρ 2:10) Αν και οι Κολοσσές βρίσκονταν πάνω στην κύρια οδό που συνέδεε Α και Δ, οι περισσότεροι λόγιοι πιστεύουν ότι ο Παύλος στη διάρκεια της τρίτης ιεραποστολικής περιοδείας του ακολούθησε μια κάπως βορειότερη διαδρομή, η οποία τον οδήγησε διά ξηράς στην Έφεσο. (Πρ 18:22, 23· 19:1) Η επιστολή του προς τους Κολοσσαείς αφήνει να εννοηθεί ότι ο ίδιος δεν είχε επισκεφτεί τις Κολοσσές και ότι η εκκλησία που υπήρχε εκεί ήταν καρπός του έργου του Επαφρά, σχετικά με τον οποίο ο Παύλος λέει ότι ήταν εκπρόσωπος του ίδιου και των συνεργατών του, καθώς διακονούσε όσια τους πιστούς στις Κολοσσές. (Κολ 1:7, 8· 2:1· 4:12) Ωστόσο, ο Παύλος γνώριζε αρκετούς Χριστιανούς από τις Κολοσσές. Κατονομάζει μάλιστα τον Ονήσιμο, τον Άρχιππο, τον Φιλήμονα και την Απφία.—Κολ 4:9, 17· Φλμ 1, 2, 10-12.

Στις Κολοσσές, εκτός από τον ιθαγενή φρυγικό πληθυσμό, υπήρχε και το ελληνικό καθώς και το Ιουδαϊκό στοιχείο. (Παράβαλε Κολ 3:11.) Οι αρχαίοι Φρύγες έτειναν σε μεγάλο βαθμό προς τον πνευματιστικό φανατισμό, οι Έλληνες αρέσκονταν σε πολλές εικασίες και φιλοσοφικά επιχειρήματα, ενώ οι Ιουδαίοι ήταν υπέρμαχοι του Μωσαϊκού Νόμου και των διατροφικών και σαββατιαίων απαιτήσεών του. Ο Παύλος καταπιάστηκε με όλες αυτές τις τάσεις στις συμβουλές που έδωσε στην εκκλησία των Κολοσσών.—Κολ 2:4, 8, 16, 18, 20-23.

ΚΟΛΠΟΣ, ΚΟΡΦΟΣ, ΑΓΚΑΛΙΑ

Οι όροι αυτοί χρησιμοποιούνται πολύ παρόμοια με τη λέξη «στήθος», παρότι συχνά αναφέρονται στις πτυχώσεις που σχημάτιζε το πάνω μέρος του ενδύματος παρά στο στήθος αυτό καθαυτό. Στο πρωτότυπο εβραϊκό κείμενο χρησιμοποιούνται οι λέξεις χαικ (1Βα 1:2), χότσεν (Νε 5:13) και ο δυϊκός αριθμός της λέξης νταδ («μαστοί», Ιεζ 23:3), στο δε πρωτότυπο ελληνικό κείμενο η λέξη κόλπος (Ιωα 13:23).

Ένα πολυαγαπημένο πρόσωπο το κρατούσαν στην αγκαλιά (εβρ., χαικ), όπως η Ναομί κρατούσε το μωρό της Ρουθ, τον Ωβήδ, αναγνωρίζοντάς το ως το νόμιμο κληρονόμο του νεκρού της συζύγου, του Ελιμέλεχ.—Ρθ 4:16.

Το ένδυμα που φορούσαν οι Ισραηλίτες στους Βιβλικούς χρόνους ήταν πολύ φαρδύ και πτυχωτό πάνω από το στέρνο, έτσι ώστε μπορούσε να βάζει κανείς μέσα στις πτυχώσεις του τα χέρια του, χρήματα ή άλλα αντικείμενα, ακόμη δε και να βαστάζει ένα μωρό ή ένα αρνάκι. (Εξ 4:6, 7· Αρ 11:12· 2Σα 12:3) Ο Ιεχωβά λέει ότι θα βαστάξει τα αρνιά του στην αγκαλιά του, μια παραστατική εικόνα της τρυφερής αγάπης του και της φροντίδας του για αυτά. (Ησ 40:11) Η έκφραση «γυναίκα του κόλπου [κάποιου]», η οποία εμφανίζεται σε ορισμένες μεταφράσεις (KJ· Ro· AT· ΒΑΜ), γίνεται σαφέστερη όταν αποδίδεται «η σύζυγος που κρατάς με αγάπη στην αγκαλιά σου» (Kx· βλέπε επίσης ΚΛΠ), «η πολυαγαπημένη σου σύζυγος». (ΜΝΚ) (Δευ 13:6· 28:54) Μερικές φορές εννοούνται οι σεξουαλικές σχέσεις.—Γε 16:5· 2Σα 12:8.

Οι φράσεις “δίνω την αμοιβή στον κόρφο τους” και “μετρώ το μισθό τους στον κόρφο τους” γίνονται κατανοητές αν σκεφτούμε ότι οι τσέπες των ρούχων δεν βρίσκονταν στο κάτω μέρος της φορεσιάς όπως συμβαίνει σήμερα. (Ησ 65:6, 7· Ψλ 79:12· Ιερ 32:18) Παρόμοια, οι φράσεις «μεταφέρω στον κόρφο μου τον ονειδισμό», “μαζεύω φωτιά στον κόρφο μου”, “παίρνω δώρο μέσα από τον κόρφο” και «αυτό που δίνεται στον κόρφο ως δωροδοκία» παραπέμπουν στη χρήση των πάνω πτυχώσεων του ενδύματος.—Ψλ 89:50· Παρ 6:27· 17:23· 21:14.

«Στον Κόλπο» Κάποιου. Σε μια παραβολή, ο Ιησούς μίλησε για κάποιον ζητιάνο ονόματι Λάζαρο που μεταφέρθηκε κατά το θάνατό του «στον κόλπο του Αβραάμ», ο δε Ιωάννης αναφέρει για τον Ιησού ότι βρίσκεται «στον κόλπο του Πατέρα». (Λου 16:22, 23· Ιωα 1:18) Η φράση «στον κόλπο» παραπέμπει στο έθιμο που υπήρχε να πλαγιάζουν κατά τα γεύματα, φέρνοντας στο νου την εικόνα κάποιου που πλαγιάζει μπροστά από κάποιον άλλον στο ίδιο ανάκλιντρο κατά το γεύμα.

Οι καλεσμένοι πλάγιαζαν στο αριστερό πλευρό, στηρίζοντας τον αριστερό τους αγκώνα σε ένα μαξιλάρι και έχοντας το δεξί τους βραχίονα ελεύθερο. Συνήθως σε κάθε ανάκλιντρο πλάγιαζαν τρία άτομα, αλλά μπορούσαν να πλαγιάσουν μέχρι και πέντε. Το κεφάλι του καθενός ακουμπούσε πάνω ή ήταν κοντά στο στήθος, δηλαδή στον κόλπο, του ατόμου που βρισκόταν πίσω του. Το άτομο που δεν είχε κανέναν πίσω του θεωρούνταν ότι κατείχε την υψηλότερη θέση, ενώ εκείνος που βρισκόταν δίπλα του, τη δεύτερη θέση τιμής. Επειδή οι καλεσμένοι βρίσκονταν τόσο κοντά ο ένας στον άλλον, συνήθιζαν να βάζουν τους φίλους δίπλα δίπλα, έτσι ώστε να τους είναι εύκολο να συζητούν εμπιστευτικά, αν το ήθελαν. Το να βρίσκεται κανείς στον κόλπο κάποιου άλλου σε ένα συμπόσιο σήμαινε πράγματι ότι κατείχε ιδιαίτερη θέση εύνοιας όσον αφορά εκείνο το άτομο. Γι’ αυτό, κατά τον εορτασμό του τελευταίου Πάσχα ο απόστολος Ιωάννης, τον οποίο ο Ιησούς αγαπούσε πολύ, “ήταν πλαγιασμένος μπροστά στον κόλπο του Ιησού”, και όντας σε αυτή τη θέση, «έγειρε πάνω στο στήθος του Ιησού» και του απηύθυνε ιδιαιτέρως μια ερώτηση.—Ιωα 13:23, 25· 21:20.

Γι’ αυτούς τους λόγους, ο Ιωάννης, περιγράφοντας την πολύ ιδιαίτερη θέση εύνοιας που κατείχε ο Ιησούς, είπε ότι βρισκόταν «στον κόλπο» του Πατέρα του, του Ιεχωβά, ως το πρόσωπο που είχε την πιο στενή σχέση με τον Ιεχωβά, το μόνο πρόσωπο που μπορούσε να εξηγήσει τον Θεό πληρέστερα και πιο διεξοδικά από κάθε άλλον. (Ιωα 1:18) Παρόμοια, στην παραβολή του Ιησού, ο Λάζαρος μεταφέρθηκε «στον κόλπο» του Αβραάμ, πράγμα που υποδήλωνε την εύνοια του Θεού, εφόσον αυτός ο ζητιάνος βρέθηκε εν τέλει στη θέση της ειδικής εύνοιας κάποιου ο οποίος ήταν ανώτερός του.—Βλέπε ΓΕΥΜΑ.

ΚΟΛΥΜΒΗΤΗΣ

Το άτομο που μπορεί να κινηθεί μέσα στο νερό με τη βοήθεια των χεριών και των ποδιών του. Η ικανότητα κολύμβησης ήταν κάτι το συνηθισμένο για τους αρχαίους. (Ιεζ 47:5· Πρ 27:42, 43) Σε κάποιο αρχαίο αιγυπτιακό κείμενο, ένας πατέρας αναφέρει ότι τα παιδιά του έκαναν μαθήματα κολύμβησης, ενώ ασσυριακά ανάγλυφα απεικονίζουν πολεμιστές να κολυμπούν, πολλές φορές με τη βοήθεια φουσκωμένων ασκιών.

Η ικανότητα κολύμβησης ήταν απαραίτητη για τους ψαράδες. Όταν χρησιμοποιούσαν συρόμενο δίχτυ, καταδύονταν μερικές φορές στο νερό και περνούσαν ένα τμήμα της εφοδιασμένης με βαρίδια άκρης του διχτυού κάτω από το υπόλοιπο δίχτυ για να σχηματίσουν πάτο. Αν και, ως ψαράς, ο Πέτρος ήταν προφανώς καλός κολυμβητής (Ιωα 21:7, 8), όταν περπάτησε πάνω στο νερό άρχισε να βουλιάζει και φώναξε στον Ιησού Χριστό να τον σώσει. Πιθανώς αυτό συνέβη ως αποτέλεσμα της ασυνήθιστης θαλασσοταραχής σε συνδυασμό με το φόβο του ίδιου του Πέτρου.—Ματ 14:27-31.

Σε μια προφητεία εναντίον του Μωάβ, ο Ησαΐας αναφέρθηκε στις κινήσεις ενός κολυμβητή, λέγοντας: «Το χέρι του Ιεχωβά θα αναπαυτεί πάνω σε αυτό το βουνό, και ο Μωάβ θα ποδοπατηθεί στον τόπο του όπως ποδοπατιέται ένας σωρός από άχυρα σε κοπρώνα. Και θα απλώσει τα χέρια του μέσα σε αυτόν όπως απλώνει ο κολυμβητής τα χέρια του για να κολυμπήσει, και θα υποβιβάσει την υπεροψία του με τις έντεχνες κινήσεις των χεριών του». (Ησ 25:10, 11) Αυτή η απόδοση, καθώς και εκείνη της Μετάφρασης των Εβδομήκοντα, υποδηλώνει ότι ο Ιεχωβά απλώνει τα χέρια του ενάντια στον Μωάβ για να καταφέρει καταστροφικά χτυπήματα. Εντούτοις, μια άλλη απόδοση των εδαφίων εμφανίζει τον Μωάβ ως εκείνον που κολυμπάει. Για παράδειγμα, η Αμερικανική Μετάφραση λέει: «Το χέρι του ΚΥΡΙΟΥ θα αναπαυτεί πάνω σε αυτό το βουνό, αλλά ο Μωάβ θα καταπατηθεί στο μέρος όπου στέκεται, όπως το άχυρο καταπατείται στο νερό ενός κοπρόλακκου· και μολονότι απλώνει τα χέρια του μέσα σε αυτόν, όπως ένας κολυμβητής απλώνει τα χέρια του για να κολυμπήσει, η υπερηφάνειά του θα ταπεινωθεί παρά τα τεχνάσματα των χεριών του».—Βλέπε επίσης ΛΧ, ΜΠΚ.

ΚΟΜΠΟΣ

Διακοσμητικό στοιχείο του χρυσού λυχνοστάτη που χρησιμοποιούνταν στη σκηνή της μαρτυρίας. Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται έτσι είναι η λέξη καφτώρ ή καφτόρ, η οποία αναφέρεται προφανώς σε μια στρογγυλή προεξοχή. (Εξ 25:31-36· 37:17-22) Αυτοί οι «κόμποι» εναλλάσσονταν με τα διακοσμητικά άνθη που βρίσκονταν στο κυρίως στέλεχος του λυχνοστάτη και σε καθένα από τα έξι κλαδιά του. Κάποιοι από τους κόμπους φαίνεται ότι σχημάτιζαν ένα εξόγκωμα, δηλαδή μια προεξέχουσα υποδοχή, για αυτά τα κλαδιά. Οι κόμποι διακρίνονται στο λυχνοστάτη που απεικονίζεται στο ανάγλυφο της Αψίδας του Τίτου (στη Ρώμη), όπου Ρωμαίοι στρατιώτες φαίνονται να μεταφέρουν λάφυρα από το ναό της Ιερουσαλήμ ο οποίος καταστράφηκε το 70 Κ.Χ.

ΚΟΜΠΡΑ

[εβρ., πέθεν].

Εξαιρετικά δηλητηριώδες φίδι της Ασίας και της Αφρικής. Η κόμπρα που αναφέρεται σε έξι εδάφια της Αγίας Γραφής είναι αναμφίβολα η αιγυπτιακή κόμπρα ή ασπίδα (νάγια η χάγια [Naja haje]), ένα είδος κόμπρας που χρησιμοποιείται συνήθως στη γοητεία φιδιών από τους Βιβλικούς χρόνους ως σήμερα. Όπως η κοινή ινδική κόμπρα και η βασιλική κόμπρα της Ασίας, έτσι και η αιγυπτιακή κόμπρα φουσκώνει το λαιμό της όταν θυμώνει.

Η κόμπρα επιτίθεται τινάζοντας το ανασηκωμένο σώμα της προς τα εμπρός, ενώ ταυτόχρονα παράγει έναν οξύ συριγμό. Όταν δαγκώσει τη λεία της, την κρατάει γερά με το σαγόνι της και κατόπιν αρχίζει μια χαρακτηριστική μάσηση για να διασφαλίσει ότι θα εκχυθεί άφθονο δηλητήριο στην πληγή. Λόγω αυτής της τακτικής, καθώς και του εξαιρετικά τοξικού δηλητηρίου τους, οι κόμπρες είναι από τα πιο επικίνδυνα πλάσματα που υπάρχουν.

Οι Ισραηλίτες γνώριζαν καλά αυτό το φίδι, όχι μόνο ενόσω βρίσκονταν στην Αίγυπτο, αλλά και κατά τη διάρκεια της περιπλάνησής τους στην έρημο. Ο Μωυσής, απευθυνόμενος στους Ισραηλίτες στην έρημο, αναφέρθηκε στο «αμείλικτο δηλητήριο από κόμπρες». (Δευ 32:33) Ο χαρακτηρισμός «αμείλικτο» περιγράφει εύστοχα την επίδραση του εν λόγω δηλητηρίου. Σχετικά με αυτήν, ο γιατρός Φίντλεϊ Ράσελ, στο βιβλίο του Προσβολή από Δηλητήριο Φιδιών ([Snake Venom Poisoning] 1980, σ. 362), λέει ότι τα συμπτώματα αρχίζουν με ατονία των βλεφάρων, ενώ κατόπιν μπορεί να εμφανιστεί δύσπνοια, παράλυση των ματιών, της γλώσσας και του λάρυγγα, και ίσως μάλιστα επέλθουν σπασμοί και ανακοπή καρδιάς.

Το δηλητήριο της κόμπρας προσβάλλει τα νεύρα, προκαλεί παράλυση του αναπνευστικού συστήματος και συχνά αποβαίνει μοιραίο για τον άνθρωπο, αν δεν χορηγηθεί έγκαιρα αντιοφικός ορός. Ο Σωφάρ αναφέρεται στη «χολή [της] κόμπρας» και στο «δηλητήριο [της] κόμπρας».—Ιωβ 20:14, 16.

Χρησιμοποιώντας μεταφορική γλώσσα, ο ψαλμωδός συνδέει τη θανατηφόρα κόμπρα με το λιοντάρι και λέει σχετικά με εκείνους που έχουν κάνει τον Ιεχωβά καταφύγιό τους: «Πάνω στο νεαρό λιοντάρι και στην κόμπρα θα πατήσεις· θα ποδοπατήσεις το χαιτοφόρο νεαρό λιοντάρι και το μεγάλο φίδι». (Ψλ 91:13) Ο Ησαΐας, μιλώντας για την επανασύναξη του λαού του Ιεχωβά, προφητεύει αλλαγή συνθηκών για αυτούς και περιγράφει έναν καιρό κατά τον οποίο «το παιδί που θηλάζει θα παίζει στην τρύπα της κόμπρας· και στο άνοιγμα της φωλιάς του δηλητηριώδους φιδιού θα βάζει το χέρι του το απογαλακτισμένο παιδί».—Ησ 11:8, 11, 12.

Πώς μπορεί η κόμπρα “να ακούει τη φωνή των γοητευτών”;

Η Αγία Γραφή αναφέρεται στο αφτί της κόμπρας και υποδηλώνει την ικανότητα που έχει η κόμπρα “να ακούει τη φωνή των γοητευτών”. (Ψλ 58:4, 5) Εφόσον τα φίδια δεν διαθέτουν έξω ακουστικούς πόρους, και η εντύπωση που έδιναν στους φυσιοδίφες ήταν ότι δεν ανταποκρίνονται στον ήχο, πολλοί υπέθεταν ότι αυτά τα ερπετά είναι κουφά. Σχολιάζοντας αυτό το λάθος, Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα ([The New Encyclopædia Britannica] 1987, Τόμ. 27, σ. 159) δηλώνει: «Η υπόθεση αυτή είναι λανθασμένη. Τα φίδια είναι ευαίσθητα σε ορισμένα ηχητικά κύματα που μεταδίδονται με τον αέρα και μπορούν να τα συλλάβουν με τη βοήθεια ενός μηχανισμού ο οποίος υποκαθιστά την τυμπανική μεμβράνη. . . . Επιπλέον, ενώ η ευαισθησία των περισσότερων φιδιών στο μέσο της κλίμακας των χαμηλών τόνων είναι μικρότερη από αυτήν που διαθέτουν οι περισσότεροι τύποι διαφορετικών αφτιών, η διαφορά δεν είναι πολύ σημαντική. Σε κάποια φίδια, όμως, η ευαισθησία αυτή είναι σχεδόν τόσο οξεία όσο και στις περισσότερες σαύρες που έχουν συμβατικούς ακουστικούς πόρους και μηχανισμούς στο μέσο αφτί».

ΚΟΝΙΑΜΑ

Σύνθετο υλικό που τοποθετείται ως πηλός ανάμεσα στους πλίθους και στις πέτρες για να επιτευχθεί η συγκόλλησή τους (όπως σε έναν τοίχο) ή χρησιμοποιείται ως επίχρισμα τοίχου. (Λευ 14:42, 45· 1Χρ 29:2· Ησ 54:11· Ιερ 43:9) Ένα μείγμα ανθεκτικό στις καιρικές συνθήκες, αποτελούμενο από ασβέστη, άμμο και νερό, χρησιμοποιούνταν στην οικοδόμηση των πολυτελών σπιτιών της αρχαίας Παλαιστίνης. Ένα άλλο είδος κονιάματος, που χρησιμοποιούνταν ως σοβάς, παρασκευαζόταν με την ανάμειξη άμμου, στάχτης και ασβέστη. Μερικές φορές πρόσθεταν στο μείγμα λάδι ή άλειβαν τον τοίχο με λάδι μετά το σοβάτισμα, ώστε να δημιουργηθεί μια σχεδόν αδιάβροχη επιφάνεια. Στην Αίγυπτο (μέχρι και τη σύγχρονη εποχή), το κονίαμα για το σοβάτισμα των τοίχων αποτελείται από δύο μέρη πηλού, ένα μέρος ασβέστη και ένα μέρος άχυρου με στάχτη.

Αντί του συμβατικού κονιάματος, οι οικοδόμοι του Πύργου της Βαβέλ χρησιμοποίησαν άσφαλτο, η οποία «τους χρησίμευσε ως κονίαμα». (Γε 11:3) Οι μεταγενέστεροι Βαβυλώνιοι πιθανότατα προμηθεύονταν την άσφαλτο για το κονίαμα που χρησιμοποιούσαν από υπόγειες πηγές στα περίχωρα της πόλης Χιτ, η οποία βρίσκεται όχι μακριά από τη Βαβυλώνα, στις όχθες του ποταμού Ευφράτη. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (Α΄, 179), χρησιμοποίησαν ζεστή άσφαλτο ως συγκολλητικό υλικό, δηλαδή κονίαμα, όταν κατασκεύασαν τα πρανή της τάφρου της Βαβυλώνας και όταν έχτισαν το τείχος της πόλης.

Ενόσω οι Ισραηλίτες ήταν δούλοι στην Αίγυπτο, οι Αιγύπτιοι «τους έκαναν πικρή τη ζωή με σκληρή δουλεία στον πηλό [που χρησιμοποιούνταν ως κονίαμα] και στους πλίθους». (Εξ 1:14) Το κονίαμα το ανακάτευαν μέχρι να αποκτήσει περίπου την πυκνότητα της μελάσας, πατώντας το συνήθως με τα πόδια. Για να δέσει ακόμη περισσότερο το μείγμα, πρόσθεταν κομμένο άχυρο. Αργότερα, όταν οι Ισραηλίτες εγκαταστάθηκαν στη γη τους, ο πηλός και οι πλίθοι ήταν τα βασικά οικοδομικά υλικά που χρησιμοποιούσαν στις περιοχές όπου υπήρχαν λίγες μόνο οικοδομικές πέτρες καλής ποιότητας.

Οι πλίθοι δεν άντεχαν πολύ στον υγρό καιρό. Γι’ αυτό, προκειμένου να προστατέψουν έναν καινούριο τοίχο ή να σώσουν και να ενισχύσουν κάποιον που είχε φθαρεί, χρησιμοποιούσαν μερικές φορές ένα επίχρισμα κονιάματος, δηλαδή σοβά. Ωστόσο, αν απλώς άσπριζαν τον τοίχο ή του έβαζαν κακής ποιότητας κονίαμα, το οποίο περιείχε λίγο ή καθόλου ασβέστη, δεν μπορούσαν να περιμένουν ότι θα άντεχε στις δυνατές καταιγίδες.—Παράβαλε Ιεζ 13:11-16.

ΚΟΝΤΑΡΙ

Βλέπε ΟΠΛΑ, ΠΑΝΟΠΛΙΑ.

ΚΟΠΕΛΑ

Βλέπε ΠΑΡΘΕΝΑ.

ΚΟΠΗ ΤΩΝ ΤΕΝΟΝΤΩΝ

Με τη φράση αυτή εννοείται η κοπή των οπίσθιων τενόντων πάνω από το ακροτάρσιο των πίσω ποδιών των τετραπόδων. Αυτή η κοπή καθιστά το ζώο ανάπηρο και ως εκ τούτου ακατάλληλο για εργασία ή πόλεμο. Ο Συμεών και ο Λευί, γιοι του Ιακώβ, εκδήλωσαν την αυθαιρεσία τους κόβοντας τους τένοντες ταύρων, πιθανότατα όταν εκδικήθηκαν τους Ευαίους της Συχέμ. (Γε 49:5, 6) Όταν πολεμούσαν, οι Ισραηλίτες έκοβαν τους τένοντες των αλόγων των εχθρών τους, και μάλιστα σε μια περίπτωση ο Ιησούς του Ναυή έλαβε συγκεκριμένη οδηγία για αυτό από τον Ιεχωβά. (Ιη 11:6, 9· 2Σα 8:3, 4· 1Χρ 18:3, 4) Αυτή ήταν η απλούστερη μέθοδος για να τεθούν τα άλογα εκτός μάχης και, αφού τα καθιστούσαν ανάπηρα με αυτόν τον τρόπο, αναμφίβολα τα θανάτωναν, καταστρέφοντάς τα μαζί με τα πολεμικά άρματα. Με το να μην ιδιοποιούνται τα άλογα των εχθρών τους προκειμένου να τα χρησιμοποιήσουν κατόπιν στον πόλεμο, οι Ισραηλίτες θα προφυλάσσονταν από την παγίδα τού να βασίζονται για προστασία στα άλογα αντί στον Ιεχωβά.—Παράβαλε Δευ 17:16· Ησ 31:1, 3.

ΚΟΠΡΑΝΑ, ΚΟΠΡΙΑ

Τα περιττώματα ανθρώπων, πουλιών και ζώων προσδιορίζονται με διάφορες λέξεις στις Βιβλικές γλώσσες. Στις Γραφές, οι λέξεις «κοπριά» και «κόπρανα» έχουν πολλές φορές μεταφορικές αποχρώσεις.

Οι στρατιώτες του Ισραήλ είχαν στη διάθεσή τους ένα «ιδιαίτερο μέρος», ή αλλιώς «αποχωρητήριο», έξω από τα στρατόπεδά τους, έπρεπε δε να καλύπτουν τα περιττώματά τους. (Δευ 23:12-14) Έτσι ο στρατός διατηρούνταν καθαρός ενώπιον του Ιεχωβά και οι λοιμώδεις νόσοι που μεταδίδονται μέσω των μυγών δεν εξαπλώνονταν εύκολα.

Μια από τις πύλες της Ιερουσαλήμ ήταν η «Πύλη των Σωρών της Στάχτης», η οποία ονομαζόταν συνήθως «Πύλη της Κοπριάς». (Νε 2:13· 3:13, 14· 12:31) Βρισκόταν χίλιους πήχεις (445 μ.) Α της Πύλης της Κοιλάδας και επομένως Ν του Όρους Σιών. Αυτή η πύλη πιθανότατα είχε ονομαστεί έτσι εξαιτίας των απορριμμάτων που συσσωρεύονταν στην Κοιλάδα του Εννόμ η οποία βρισκόταν πιο κάτω και στην οποία οδηγούσε η πύλη. Ίσως η αποκομιδή των απορριμμάτων της πόλης να γινόταν μέσω αυτής της πύλης.

Μερικοί νομαδικοί λαοί μπορεί να χρησιμοποιούσαν την κοπριά ως καύσιμο. Ο Ιεζεκιήλ, αναπαριστώντας μια σκηνή προφητική της πολιορκίας της Ιερουσαλήμ, εξέφρασε αντιρρήσεις όταν ο Θεός τον πρόσταξε να χρησιμοποιήσει ανθρώπινα περιττώματα ως καύσιμο για να ψήσει ψωμί. Αντί για αυτά, ο Θεός τού επέτρεψε φιλάγαθα να χρησιμοποιήσει κοπριά βοδιού. (Ιεζ 4:12-17) Από αυτό αφήνεται να εννοηθεί ότι η εν λόγω χρήση της κοπριάς δεν αποτελούσε συνηθισμένη τακτική στον Ισραήλ.

Η κοπριά χρησιμοποιούνταν ως λίπασμα για το χώμα. Φαίνεται ότι ανακάτευαν άχυρο και κοπριά σε «κοπρώνα», πιθανόν με το να βάζουν ζώα να ποδοπατούν το άχυρο ανακατεύοντάς το με την κοπριά. (Ησ 25:10) Ένας τρόπος με τον οποίο μπορούσε να λιπάνει κανείς μια συκιά ήταν να “σκάψει γύρω της και να βάλει κοπριά”.—Λου 13:8.

Γενικά, τα κόπρανα θεωρούνταν αηδιαστικά απορρίμματα. Ενδεικτικά της αηδίας που προκαλούσαν είναι τα λόγια του Ιεχωβά σχετικά με τον αχαλίνωτο οίκο του Βασιλιά Ιεροβοάμ του Ισραήλ, με τα οποία δίνεται επίσης έμφαση στο γεγονός ότι έπρεπε να απαλλάσσεται κανείς από αυτά: «Θα σαρώσω τα πάντα πίσω από τον οίκο του Ιεροβοάμ, όπως καθαρίζει κάποιος τα κόπρανα μέχρι να μη μείνει τίποτα».—1Βα 14:10.

Η μετατροπή του σπιτιού κάποιου σε δημόσιο αποχωρητήριο ήταν η μεγαλύτερη προσβολή και αποτελούσε τιμωρία. (Εσδ 6:11· Δα 2:5· 3:29) Στη διάρκεια της δοκιμής που έλαβε χώρα στην κορυφή του Όρους Κάρμηλος για να καταδειχτεί ποιος ήταν ο αληθινός Θεός, ο Ηλίας ενέπαιζε τους προφήτες του Βάαλ, ο οποίος δεν απαντούσε, με τα εξής λόγια: «Θα είναι απασχολημένος με κάτι ή έχει περιττώματα και πρέπει να πάει στο αποχωρητήριο». (1Βα 18:27) Αργότερα ο Ιηού έβαλε να γκρεμίσουν τον οίκο του Βάαλ, και «τον κατέστησαν αποχωρητήριο».—2Βα 10:27.

Η κοπριά χρησιμοποιείται επίσης σε παρομοιώσεις για να υποδηλώσει το ατιμωτικό τέλος ενός ατόμου ή ενός έθνους. (2Βα 9:36, 37· Ψλ 83:10· Ιερ 8:1, 2· 9:22· 16:4) Ο Θεός προείπε ότι, κατά την αντιδικία του με τα έθνη, δεν θα γινόταν θρήνος για εκείνους που θα θανατώνονταν από τον Ιεχωβά και αυτοί δεν θα συνάγονταν ούτε θα θάβονταν, αλλά θα γίνονταν «κοπριά στην επιφάνεια της γης».—Ιερ 25:31-33· παράβαλε Σοφ 1:14-18.

Σύμφωνα με το Νόμο, ο ιερέας δεν έπρεπε να φάει καμιά προσφορά για αμαρτία, το αίμα της οποίας φερόταν μέσα στο αγιαστήριο για να γίνει εξιλέωση. Το κουφάρι και τα κόπρανα του ζώου έπρεπε να καούν σε έναν καθαρό τόπο έξω από το στρατόπεδο. (Λευ 4:11, 12· 6:30· 16:27) Αυτό συνέβαινε επειδή κανένα μέρος του ζώου δεν έπρεπε να χρησιμοποιηθεί για άλλον σκοπό ή να αποσυντεθεί. Το ζώο ήταν «καθαρό», δηλαδή αγιασμένο για τον Ιεχωβά και επομένως έπρεπε να καεί σε έναν καθαρό τόπο.—Παράβαλε Εβρ 13:11-13.

Ο Παύλος, που είχε σε μεγάλη υπόληψη τα πνευματικά πράγματα και εκτιμούσε πολύ την ελπίδα του στον Χριστό, δήλωσε: «Για χάρη του έχω ζημιωθεί τα πάντα και τα θεωρώ σκουπίδια, για να κερδίσω τον Χριστό και να βρεθώ σε ενότητα με αυτόν». (Φλπ 3:8, 9) Η λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου η οποία αποδίδεται εδώ «σκουπίδια» (σκύβαλα) υποδηλώνει είτε περιττώματα είτε αποφάγια που πετιούνται από το τραπέζι. Ακόμη και αν ο απόστολος είχε κατά νου τη δεύτερη έννοια, το γεγονός ότι χαρακτηρίζει «τα πάντα» «σκουπίδια» τονίζει τη μεγάλη αξία την οποία προσέδιδε στο να κερδίσει τον Χριστό και να βρεθεί σε ενότητα με αυτόν.—Βλέπε ΚΟΠΡΑΝΑ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΩΝ.

Για την έκφραση «κοπρώδη είδωλα», βλέπε ΕΙΔΩΛΟ, ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑ (Η Σωστή Άποψη για την Ειδωλολατρία).

ΚΟΠΡΑΝΑ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΩΝ

Σύμφωνα με την αφήγηση για την πολιορκία της Σαμάρειας από τον Σύριο Βασιλιά Βεν-αδάδ, η πείνα που προκλήθηκε έγινε τόσο μεγάλη ώστε «ένα κεφάλι γαϊδουριού έφτασε να στοιχίζει ογδόντα κομμάτια ασήμι και ένα τέταρτο του καβ κόπρανα περιστεριών στοίχιζε πέντε κομμάτια ασήμι». (2Βα 6:24, 25) Ένα κεφάλι γαϊδουριού κόστιζε περίπου $176 (αν τα «κομμάτια ασήμι» ήταν σίκλοι) και «ένα τέταρτο του καβ [0,3 λίτρα] κόπρανα περιστεριών» στοίχιζε περίπου $11. Αυτό υποδηλώνει ότι, επειδή τα τρόφιμα σπάνιζαν, κάτι όπως το οστεώδες, λιπόσαρκο κεφάλι ενός γαϊδουριού είχε γίνει ακριβή τροφή (μολονότι το γαϊδούρι θεωρούνταν ακάθαρτο ζώο σύμφωνα με το Μωσαϊκό Νόμο) και ότι ακόμη και τα κόπρανα των περιστεριών ήταν πανάκριβα. Η αναφορά στα κόπρανα των περιστεριών έχει πυροδοτήσει πολλές συζητήσεις για το αν αυτός ο όρος είναι κυριολεκτικός και το πώς χρησιμοποιούσε τα κόπρανα ο αγοραστής.

Μερικοί λένε ότι ο όρος «κόπρανα περιστεριών» μπορεί να προσδιόριζε κάποιο φυτό. Ωστόσο, δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι τα φυτά στα οποία αναφέρονται οι υποστηρικτές αυτής της άποψης ήταν ποτέ γνωστά με αυτό το όνομα ή ότι όσοι ήταν αποκλεισμένοι στη Σαμάρεια από την πολιορκία μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε αυτά τα φυτά.

Όσοι δέχονται ότι η έκφραση έχει κυριολεκτική σημασία διαφωνούν με τη σειρά τους για τη χρήση που μπορεί να είχε αυτό το υλικό. Μερικοί επισημαίνουν ότι τα κόπρανα των περιστεριών χρησιμοποιούνταν ανέκαθεν από τους κατοίκους της Μέσης Ανατολής ως λίπασμα για την καλλιέργεια πεπονιών, αλλά λογικά εκείνοι οι άνθρωποι που λιμοκτονούσαν θα ενδιαφέρονταν για άμεσα καταναλώσιμες τροφές και όχι για σοδειές που ίσως θα έπρεπε να περάσουν μήνες μέχρι να γίνουν διαθέσιμες.

Πολλοί είναι υπέρ της άποψης ότι τα κόπρανα των περιστεριών χρησίμευαν όντως ως τροφή, τονίζοντας ότι το θέμα της αφήγησης είναι ο λιμός και οι φρικτές, ακραίες καταστάσεις στις οποίες οδηγεί τους ανθρώπους το βασανιστικό αίσθημα της πείνας. Η απειλή του αξιωματικού του Σενναχειρείμ, του Ραβσάκη, ότι η πολιορκία από την Ασσυρία θα ανάγκαζε τους κατοίκους της Ιερουσαλήμ να «φάνε τα ίδια τους τα περιττώματα και να πιουν τα ίδια τους τα ούρα», αν και σκόπιμα ακραία και σκληρή για να κάνει τους ακροατές να παραλύσουν από το φόβο τους, ίσως είχε στην πραγματικότητα κάποια βάση. (2Βα 18:27) Μολονότι η σκέψη ότι άνθρωποι θα μπορούσαν να καταναλώσουν κατά γράμμα κόπρανα είναι εξαιρετικά αποκρουστική, δεν καθιστά αυτομάτως τη συγκεκριμένη άποψη απορριπτέα. Το γεγονός ότι η πείνα στη Σαμάρεια ήταν τόσο μεγάλη ώστε κάποιες γυναίκες έβρασαν και έφαγαν τα ίδια τους τα παιδιά δείχνει ότι είχαν φτάσει στο σημείο να καταναλώνουν ό,τι έβρισκαν. (2Βα 6:26-29) Αν και ορισμένοι επισημαίνουν ότι τα κόπρανα έχουν μηδαμινή θρεπτική αξία, αυτό από μόνο του δεν αποκλείει την πιθανότητα να τα αγόραζαν για τροφή, δεδομένου ότι όσοι λιμοκτονούν φέρονται πολλές φορές παράλογα και τρώνε οτιδήποτε προκειμένου να κατασιγάσουν το βασανιστικό αίσθημα της πείνας.

Μια ακόμη πιθανότερη άποψη ίσως είναι αυτή κάποιων ραβίνων οι οποίοι διατείνονται ότι τα κόπρανα χρησιμοποιούνταν ως καύσιμο. Αυτό έχει Γραφικό παράλληλο, δεδομένου ότι ο προφήτης Ιεζεκιήλ έλαβε την εντολή να καταδείξει παραστατικά τις εξίσου φρικτές συνθήκες πολιορκίας που θα επικρατούσαν στην Ιερουσαλήμ με το να μαγειρέψει την τροφή του χρησιμοποιώντας ως καύσιμο κόπρανα. (Ιεζ 4:12-17) Τα ξερά κόπρανα των βοοειδών αποτελούν συνηθισμένη καύσιμη ύλη σε πολλά μέρη της γης μέχρι σήμερα. Αν αυτή η άποψη είναι σωστή, τότε η αφήγηση μπορεί απλώς να δηλώνει το κόστος της τροφής (σε αυτή την περίπτωση ενός κεφαλιού γαϊδουριού) και το κόστος του καυσίμου για το μαγείρεμά της. Τα επόμενα εδάφια δείχνουν ότι δεν έτρωγαν ακόμη το κρέας ωμό.

ΚΟΠΤΗΡΑΣ

Βλέπε ΓΑΜΨΟΣ ΚΟΠΤΗΡΑΣ.

ΚΟΡ

Μέτρο στερεών που χρησιμοποιούνταν επίσης για τη μέτρηση του λαδιού. Το κορ αντιστοιχούσε στο χομόρ και είχε χωρητικότητα δέκα βαθ. (1Βα 4:22· 5:11· 2Χρ 2:10· Ιεζ 45:14) Εφόσον το βαθ υπολογίζεται στα 22 λίτρα, το κορ ισοδυναμεί με 220 λίτρα.

ΚΟΡΑΚΙ

[εβρ. κείμενο, ‛ορέβ· ελλ. κείμενο, κόραξ].

Το πρώτο πουλί που κατονομάζεται στην Αγία Γραφή. (Γε 8:7) Το κοράκι, το μεγαλύτερο από τα κορακοειδή πουλιά, έχει μήκος περίπου 60 εκ. και το άνοιγμα των φτερών του μπορεί να ξεπεράσει το 1 μ. Το στιλπνό φτέρωμά του φημίζεται για το κατάμαυρο χρώμα του (Ασμ 5:11) με τις ιριδίζουσες γκριζογάλανες και πορφυρές ανταύγειες, ενώ το κάτω μέρος του ενίοτε έχει λίγο πράσινο. Το διαιτολόγιό του είναι εξαιρετικά ποικίλο εφόσον τρώει τα πάντα, από κάθε είδους καρπούς, φρούτα και σιτηρά μέχρι τρωκτικά, ερπετά, ψάρια και νεοσσούς πουλιών. Αν και επιτίθεται σε νεαρά και αδύναμα μικρά ζώα, είναι κυρίως νεκροφάγο πουλί. Όταν τρώει θνησιμαία, συνηθίζει να τρώει τα μάτια και άλλα μαλακά μέρη του θύματος προτού ξεσκίσει την κοιλιά με το ισχυρό του ράμφος. (Παρ 30:17) Χαρακτηρίζεται από μεγάλη αντοχή στην πτήση—χτυπάει τις φτερούγες του με δυνατό, σταθερό ρυθμό ή αερολισθαίνει αβίαστα διαγράφοντας μεγάλους κύκλους ενόσω επιθεωρεί την περιοχή για να βρει τροφή. Λόγω της συνεχούς αναζήτησης τροφής, ταξιδεύει σε ασυνήθιστα μακρινές αποστάσεις.

Σύμφωνα με τους φυσιοδίφες, το πανέξυπνο κοράκι θεωρείται ένα από τα πιο ευπροσάρμοστα και εφευρετικά πουλιά. Λόγω όλων αυτών, καθώς και λόγω της πτητικής του ικανότητας και της δυνατότητας που έχει να τρέφεται με μεγάλη ποικιλία τροφών, ακόμη και με θνησιμαία, το κοράκι ήταν κατάλληλο για να χρησιμοποιηθεί ως το πρώτο πλάσμα που θα έστελνε ο Νώε έξω από την κιβωτό όταν τα νερά του Κατακλυσμού άρχισαν να υποχωρούν. Η περικοπή δείχνει ότι έκτοτε το κοράκι έμεινε έξω από την κιβωτό, χρησιμοποιώντας την μόνο ως μέρος ανάπαυσης.—Γε 8:5-7.

Το κοράκι είχε χαρακτηριστεί ακάθαρτο σύμφωνα με τη διαθήκη του Νόμου (Λευ 11:13, 15· Δευ 14:12, 14), και η φράση «κατά το είδος του» θεωρείται ότι περιλαμβάνει την κουρούνα και άλλα προφανώς συγγενή κορακοειδή πουλιά όπως είναι το χαβαρόνι, η κάργια και η καλιακούδα, πουλιά που υπάρχουν όλα στην Παλαιστίνη.

Το κοράκι, ανόμοια με την κουρούνα, είναι συνήθως πουλί των απομονωμένων περιοχών και συχνά ζει στα βουνά, ακόμη δε και σε ερήμους. Ήταν ένα από τα πλάσματα που είδε σε όραμα ο Ησαΐας ότι κατοικούσαν στην κενή και έρημη περιοχή του κατεστραμμένου Εδώμ. (Ησ 34:11) Επίσης, το κοράκι έχει τη συνήθεια να συσσωρεύει περισσεύματα τροφής σε σχισμές βράχων ή να τα θάβει κάτω από φύλλα. Πολύ κατάλληλα, λοιπόν, ο Θεός επέλεξε αυτά τα πουλιά και τα χρησιμοποίησε θαυματουργικά για να μεταφέρουν ψωμί και κρέας στον Ηλία δύο φορές την ημέρα, ενόσω ο προφήτης κρυβόταν στην κοιλάδα του χειμάρρου Χερίθ.—1Βα 17:2-6.

Τα κοράκια φωλιάζουν σε γκρεμούς ή σε βραχώδη ακρωτήρια, καθώς και σε ψηλά δέντρα. Ζευγαρώνουν με το ίδιο ταίρι ισόβια και είναι αφοσιωμένοι γονείς. Ο Ιεχωβά Θεός, ο πραγματικός Προμηθευτής για όλα τα πλάσματά Του, έστρεψε την προσοχή του Ιώβ στον Εαυτό του θέτοντας το ερώτημα: «Ποιος ετοιμάζει για το κοράκι την τροφή του, όταν τα μικρά του κραυγάζουν προς τον Θεό για βοήθεια, όταν περιπλανιούνται επειδή δεν έχουν τίποτα να φάνε;» (Ιωβ 38:41) Ο ψαλμωδός έδειξε, επίσης, ότι η τροφή που φέρνουν από μακριά οι γονείς κόρακες στα πεινασμένα μικρά τους προκειμένου να κατευνάσουν τις βραχνές κραυγές τους υπάρχει χάρη στις στοργικές προμήθειες του Δημιουργού (Ψλ 147:7-9), ενώ ο Ιησούς αναφέρθηκε με παρόμοιο τρόπο στα κοράκια για να διαβεβαιώσει τους ακολούθους του ότι Εκείνος που φροντίζει για αυτά τα πουλιά του ουρανού αναμφίβολα θα καλύψει τις ανάγκες των ανθρώπινων υπηρετών Του.—Λου 12:24· παράβαλε Ψλ 104:27, 28· Ματ 6:26.

Προφανώς επειδή το κοράκι έχει εντυπωσιακό μέγεθος, σκούρα χρώματα και πένθιμο κρώξιμο, οι ειδωλολατρικοί λαοί της αρχαιότητας θεωρούσαν ότι αποτελούσε κακό οιωνό και προμήνυμα θανάτου. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι το θαρραλέο, συχνά παράτολμο, κοράκι ήταν προφητικό πουλί, ίσως επειδή φημιζόταν για την πανουργία και την εξυπνάδα του. Θεωρούνταν ιερό πουλί του θεού Απόλλωνα και ενός χρησμοδοτικού τάγματος ιερέων, μερικοί από τους οποίους ντύνονταν στα μαύρα.

Ένας άρχοντας του Μαδιάμ στην εποχή του Κριτή Γεδεών ονομαζόταν Ωρήβ, που σημαίνει «Κοράκι».—Κρ 7:25.

ΚΟΡΑΛΛΙ

Οι ασβεστολιθικές αποθέσεις ορισμένων θαλάσσιων οργανισμών που ονομάζονται πολύποδες. Αυτά τα μικροσκοπικά πλάσματα των θερμών νερών, που ζουν σε αποικίες, παίρνουν τα άλατα του ασβεστίου από τη θάλασσα και φτιάχνουν από αυτά σκελετούς, όμοιους με όμορφα κλαδωτά δενδρύλλια και τόσο σκληρούς όσο η πέτρα. Με την πάροδο του χρόνου, οι σχηματισμοί μερικών ειδών κοραλλιού μπορεί να πάρουν διαστάσεις μεγάλων κοραλλιογενών υφάλων και να αποτελέσουν τα θεμέλια κοραλλιογενών νησιών. Υπάρχουν κοράλλια σε διάφορα χρώματα—ποικιλίες λευκών, μαύρων και κόκκινων κοραλλιών—η δε κόκκινη ποικιλία ήταν η πιο ακριβή και η πιο περιζήτητη στην αρχαιότητα. (Παράβαλε Θρ 4:7.) Η Τύρος ήταν κάποτε ξακουστή για το ότι εμπορευόταν κοράλλια, τα οποία αλιεύονταν από τη Μεσόγειο, την Ερυθρά Θάλασσα και τον Ινδικό Ωκεανό. (Ιεζ 27:16) Από ακατέργαστα κοράλλια οι τεχνίτες κατασκεύαζαν με επιδεξιότητα διάφορα πολύτιμα κομψοτεχνήματα.

Λόγω της μεγάλης αξίας που είχαν τα κοράλλια, η Γραφή κάνει διάφορες ενδιαφέρουσες συγκρίσεις. Η γνώση και η σοφία αξίζουν οπωσδήποτε περισσότερο από το κοράλλι. (Ιωβ 28:18· Παρ 3:15· 8:11· 20:15) Το ίδιο ισχύει για την άξια σύζυγο, η οποία «αξίζει πολύ περισσότερο από τα κοράλλια».—Παρ 31:10.

ΚΟΡΒΑΝ

(κορβάν).

Σύμφωνα με την εξήγηση που δίνεται στο εδάφιο Μάρκος 7:11, το «κορβάν» είναι «δώρο αφιερωμένο στον Θεό». Η λέξη κορβάν του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αποτελεί μεταγραφή της εβραϊκής λέξης κορμπάν που σημαίνει προσφορά. Αυτή η εβραϊκή λέξη χρησιμοποιείται στα βιβλία Λευιτικό και Αριθμοί, αναφερόμενη τόσο σε αιματηρές όσο και σε αναίμακτες προσφορές. (Λευ 1:2, 3· 2:1· Αρ 5:15· 6:14, 21) Χρησιμοποιείται επίσης στα εδάφια Ιεζεκιήλ 20:28 και 40:43. Συναφής με τη λέξη κορβάν του ελληνικού κειμένου είναι η λέξη κορβανᾶς, που εμφανίζεται στο εδάφιο Ματθαίος 27:6, όπου περιέχεται η δήλωση των πρωθιερέων ότι δεν θα ήταν νόμιμο να πάρουν τα χρήματα της προδοσίας, τα ασημένια νομίσματα που είχε ρίξει στο ναό ο Ιούδας, και να τα βάλουν στο «ιερό θησαυροφυλάκιο [κορβανᾶν]», διότι ήταν «τιμή αίματος».

Την εποχή της επίγειας διακονίας του Ιησού Χριστού είχε αναπτυχθεί μια αξιόμεμπτη συνήθεια σε σχέση με τα δώρα τα οποία αφιέρωναν στον Θεό. Αναφορικά με αυτό, ο Ιησούς κατήγγειλε τους Φαρισαίους ως υποκριτές, επειδή έθεταν τη δική τους παράδοση πάνω από το νόμο του Θεού. Προφασιζόμενοι ότι περιφρουρούσαν για λογαριασμό του Θεού κάτι που είχε χαρακτηριστεί «κορβάν», παραμέριζαν τη θεϊκή απαίτηση που υπαγόρευε απόδοση τιμής στους γονείς. (Ματ 15:3-6) Κάποιος μπορούσε απλώς να πει: «Ας γίνει κορβάν» ή «Είναι κορβάν», αναφορικά με την περιουσία του ή κάποιο μέρος της. Εκείνον τον καιρό οι Φαρισαίοι δίδασκαν ότι από τη στιγμή που κάποιος χαρακτήριζε τα υπάρχοντά του «κορβάν», δηλαδή δώρο αφιερωμένο στον Θεό, δεν μπορούσε να τα χρησιμοποιήσει για να καλύψει τις ανάγκες των γονέων του, όσο φτωχοί και αν ήταν αυτοί, αν και είχε τη δυνατότητα να τα χρησιμοποιεί ο ίδιος μέχρι το θάνατό του, εφόσον επέλεγε κάτι τέτοιο. Επομένως, μολονότι αυτοί οι Φαρισαίοι ισχυρίζονταν ότι τιμούσαν τον Θεό, οι καρδιές τους δεν βρίσκονταν σε αρμονία με τις δίκαιες απαιτήσεις του.—Μαρ 7:9-13.

Ο ιστορικός Ιώσηπος εφάρμοσε το «κορβάν» σε άτομα, αναφέροντας: «Όσοι χαρακτηρίζουν τον εαυτό τους “κορβάν” στον Θεό, πράγμα που στην ελληνική γλώσσα σημαίνει “δώρο”, όταν θελήσουν να απαλλαχτούν από αυτή την υποχρέωση, οφείλουν να καταβάλουν ένα ορισμένο ποσό στους ιερείς». (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Δ΄, 73 [iv, 4]) Μολαταύτα, ο όρος «κορβάν» χρησιμοποιούνταν γενικότερα για κάθε ιδιοκτησία την οποία αφιέρωναν στον Θεό ως δώρο.

ΚΟΡΔΟΝΙ

Βλέπε ΣΧΟΙΝΙ.

ΚΟΡΕ

(Κορέ) [πιθανώς, Φαλακρός· Φαλάκρα].

1. Ένας από τους τρεις γιους που απέκτησε ο Ησαύ από την Ευαία σύζυγό του, την Οολιβαμά. Γεννήθηκε στη Χαναάν προτού μετακινηθεί ο Ησαύ στην ορεινή περιοχή του Σηείρ. (Γε 36:2, 5-8, 14· 1Χρ 1:35) Ο Κορέ ήταν σεΐχης στη γη του Εδώμ.—Γε 36:18.

Κάποιος «σεΐχης Κορέ» αναφέρεται στο εδάφιο Γένεση 36:16 ως γιος του Ελιφάς και εγγονός του Ησαύ. Ωστόσο, το όνομα αυτό δεν εμφανίζεται μεταξύ των απογόνων του Ελιφάς στα εδάφια Γένεση 36:11, 12 ή στο εδάφιο 1 Χρονικών 1:36. Η σαμαρειτική Πεντάτευχος παραλείπει το όνομα στο εδάφιο Γένεση 36:16, και μερικοί λόγιοι υποστηρίζουν πως υπάρχει στο Μασοριτικό κείμενο ενδεχομένως από λάθος κάποιου αντιγραφέα.

2. Γιος του Χεβρών από τη φυλή του Ιούδα.—1Χρ 2:43.

3. Κααθίτης Λευίτης από την οικογένεια του Ισαάρ. (Εξ 6:16, 18, 21· 1Χρ 6:1, 2, 22 [«Αμμιναδάβ» ήταν πιθανώς ένα άλλο όνομα του Ισαάρ.]) Στη διάρκεια της οδοιπορίας του Ισραήλ στην έρημο, ο Κορέ στασίασε εναντίον της εξουσίας του Μωυσή και του Ααρών με την υποστήριξη των Ρουβηνιτών Δαθάν, Αβιρών και Ων, καθώς και 250 “αρχηγών της σύναξης”, “αντρών φημισμένων”. (Αρ 16:1, 2) Αυτοί ισχυρίστηκαν ότι «ολόκληρη η σύναξη, όλοι τους είναι άγιοι και ο Ιεχωβά βρίσκεται ανάμεσά τους», και ρώτησαν: «Γιατί, λοιπόν, υψώνετε τον εαυτό σας πάνω από την εκκλησία του Ιεχωβά;» (Αρ 16:3-11) Ο Μωυσής έστειλε αργότερα και κάλεσε τον Δαθάν και τον Αβιρών, αλλά εκείνοι αρνήθηκαν να παρουσιαστούν, με το σκεπτικό ότι ο Μωυσής δεν είχε το δικαίωμα να τους καλέσει. (Αρ 16:12-15) Ο Κορέ, η σύναξή του και ο Αρχιερέας Ααρών έλαβαν την οδηγία να παρουσιαστούν ενώπιον του Ιεχωβά, έχοντας όλοι τους πυροδοχεία και θυμίαμα.—Αρ 16:16, 17.

Την επομένη ο Κορέ και οι 250 άντρες που ήταν μαζί του, κρατώντας όλοι πυροδοχεία με θυμίαμα, στάθηκαν στην είσοδο της σκηνής της συνάντησης μαζί με τον Μωυσή και τον Ααρών. Η δόξα του Ιεχωβά εμφανίστηκε σε όλη τη σύναξη και ο Θεός μίλησε στον Μωυσή και στον Ααρών λέγοντάς τους να αποχωριστούν από το μέσο της σύναξης, «για να τους εξοντώσω μέσα σε μια στιγμή». Ωστόσο, ο Μωυσής και ο Ααρών μεσολάβησαν υπέρ του λαού, και τότε ο Θεός διέταξε τον Μωυσή να ζητήσει από τη σύναξη να φύγει μακριά από τις σκηνές του Κορέ, του Δαθάν και του Αβιρών. Έτσι και έγινε. (Αρ 16:18-27) Λίγο αργότερα, «η γη άνοιξε το στόμα της και κατάπιε τους ίδιους και τα σπιτικά τους και όλους τους ανθρώπους που ανήκαν στον Κορέ και όλα τα αγαθά». Αυτοί και όλα όσα ανήκαν σε αυτούς κατέβηκαν ζωντανοί στον Σιεόλ και η γη τούς κάλυψε από πάνω.—Αρ 16:28-34.

Όσοι βρίσκονταν μπροστά στη σκηνή της συνάντησης κρατώντας τα πυροδοχεία με το θυμίαμα δεν γλίτωσαν, διότι «βγήκε φωτιά από τον Ιεχωβά και κατέφαγε τους διακόσιους πενήντα άντρες που πρόσφεραν το θυμίαμα». (Αρ 16:35) Ο ίδιος ο Κορέ ήταν μαζί τους εκείνη τη στιγμή και έτσι αφανίστηκε από αυτή τη θεόσταλτη φωτιά.—Αρ 26:10.

Από τα πυροδοχεία εκείνων που συνωμότησαν μαζί με τον Κορέ κατασκευάστηκαν μεταλλικές πλάκες ως επικάλυψη για το θυσιαστήριο. Αυτό έγινε «επειδή τα έφεραν ενώπιον του Ιεχωβά, με αποτέλεσμα να γίνουν άγια· και πρέπει να αποτελούν σημείο για τους γιους του Ισραήλ». (Αρ 16:36-40) Παρά τη δυναμική αυτή απόδειξη της θεϊκής κρίσης, την επόμενη κιόλας ημέρα ολόκληρη η σύναξη του Ισραήλ γόγγυσε εναντίον του Μωυσή και του Ααρών παραπονούμενη: «Εσείς θανατώσατε το λαό του Ιεχωβά». Αυτό προκάλεσε την αγανάκτηση του Θεού, και παρά τις εκκλήσεις του Μωυσή και του Ααρών, 14.700 άτομα πέθαναν ως αποτέλεσμα μιας μάστιγας από τον Ιεχωβά η οποία σταμάτησε μόνο όταν ο Ααρών έκανε εξιλέωση για το λαό. (Αρ 16:41-50) Κατόπιν αυτού, η ιερατική θέση του Ααρών επιβεβαιώθηκε όταν βλάστησε το ραβδί του.—Αρ 17.

Οι γιοι του Κορέ δεν ακολούθησαν τον πατέρα τους στο στασιασμό, πράγμα που φαίνεται καθαρά από το Βιβλικό υπόμνημα το οποίο λέει: «Ωστόσο, οι γιοι του Κορέ δεν πέθαναν». (Αρ 26:9-11) Μεταγενέστερα, απόγονοι του Κορέ διακρίθηκαν στη Λευιτική υπηρεσία.—Βλέπε ΚΟΡΕΪΤΗΣ.

Ο συγγραφέας της επιστολής του Ιούδα συσχέτισε τον Κορέ με τον Κάιν και τον Βαλαάμ όταν έδωσε στους Χριστιανούς την προειδοποίηση να φυλάγονται από ζωώδεις άντρες που «έχουν αφανιστεί με τη στασιαστική ομιλία του Κορέ!» Ο Κορέ προφανώς επιζητούσε δόξα για τον εαυτό του. Αμφισβήτησε τους διορισμούς του Ιεχωβά και έγινε στασιαστής, γι’ αυτό και υπέστη δίκαια θάνατο ως αποτέλεσμα της ακατάλληλης πορείας που ακολούθησε.—Ιου 10, 11.

ΚΟΡΕΪΤΗΣ

(Κορεΐτης) [Του (Από τον) Κορέ].

Απόγονος του Κορέ, του ανθρώπου που στασίασε στις ημέρες του Μωυσή. Οι Κορεΐτες απάρτιζαν έναν πατρικό οίκο Κααθιτών Λευιτών και κατάγονταν από τον Κορέ μέσω των τριών γιων του: του Ασσίρ, του Ελκανά και του Αβιασάφ. (Εξ 6:18, 21, 24· Αρ 16:1-3) «Οι γιοι του Κορέ δεν πέθαναν» με τον πατέρα τους (Αρ 26:10, 11), προφανώς επειδή δεν τον ακολούθησαν στο στασιασμό.

Στην απογραφή του Ισραήλ που έλαβε χώρα στις Πεδιάδες του Μωάβ, «η οικογένεια των Κορεϊτών» απογράφηκε μαζί με τις Λευιτικές οικογένειες. (Αρ 26:57, 58) Ενώ ο Δαβίδ εξακολουθούσε να βρίσκεται κάτω από τους περιορισμούς που του είχε επιβάλει ο Βασιλιάς Σαούλ, ορισμένοι Κορεΐτες ήταν ανάμεσα στους κραταιούς άντρες οι οποίοι συντάχθηκαν μαζί του στη Σικλάγ. (1Χρ 12:1, 6) Ο Λευίτης υμνωδός Αιμάν και ο προφήτης Σαμουήλ ήταν Κορεΐτες. (1Χρ 6:33-38) Επίσης, ο Βασιλιάς Δαβίδ οργάνωσε κάποια μέλη της οικογένειας του Αιμάν ώστε να υπηρετούν ως υμνωδοί. (1Χρ 15:16, 17· 16:37, 41, 42· 25:1, 4-6) Μεταξύ των πυλωρών του οίκου του Ιεχωβά υπήρχαν και Κορεΐτες (1Χρ 26:1-9, 19), και στις ημέρες του Ιωσαφάτ «Λευίτες από τους γιους των Κααθιτών και από τους γιους των Κορεϊτών σηκώθηκαν να αινέσουν τον Ιεχωβά, τον Θεό του Ισραήλ, με εξαιρετικά δυνατή φωνή», για την απελευθέρωση που υποσχέθηκε ότι θα έφερνε εκείνος από τις συνδυασμένες δυνάμεις του Μωάβ, του Αμμών και του Σηείρ.—2Χρ 20:14-19.

Οι επιγραφές των Ψαλμών 42, 44-49, 84, 85, 87 και 88 αναφέρουν συγκεκριμένα τους γιους του Κορέ. Μολονότι ο προπάτοράς τους υπήρξε στασιαστής, ο Ιεχωβά δεν θεώρησε τους γιους του Κορέ υπόλογους για το σφάλμα εκείνου, λόγω δε της πιστότητάς τους αυτοί έλαβαν την ευλογία και την τιμή να υπηρετούν στο ναό.

ΚΟΡΗ

Παιδί θηλυκού γένους. Ο όρος του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου είναι μπαθ και ο αντίστοιχος όρος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου είναι θυγάτηρ. (Γε 5:4· Ματ 14:6· Πρ 21:9) Η γέννηση θυγατέρων στο σπιτικό των Βιβλικών χρόνων δεν ήταν τόσο σπουδαία περίσταση όσο η γέννηση γιων. Η θέση τους ήταν λιγότερο τιμημένη από των αγοριών, και τα ονόματά τους δεν έχουν καταγραφεί με την ίδια συχνότητα. (1Χρ 2:34, 35) Εντούτοις, οι περισσότεροι γονείς αγαπούσαν πολύ τις κόρες τους και προστάτευαν τα συμφέροντά τους. Ο Ιησούς γιάτρεψε την κόρη μιας Φοίνισσας και ανέστησε την κόρη του Ιαείρου, όταν αυτοί οι θλιμμένοι γονείς τού απηύθυναν σχετική έκκληση.—Ματ 15:22-28· Λου 8:41, 42, 49-56.

Στην πατριαρχική κοινωνία, οι κόρες είχαν ορισμένα δικαιώματα, ευθύνες, καθώς και περιορισμούς. Τους ανατίθεντο διάφορα καθήκοντα μέσα στο σπίτι. Οι κόρες των ιερέων έτρωγαν από τις ιερατικές μερίδες των θυσιών. (Γε 24:16, 19, 20· 29:6-9· Λευ 10:14) Η κόρη αποτελούσε ιδιοκτησία του πατέρα της ώσπου να την παντρέψει (Ιη 15:16, 17· 1Σα 18:17, 19, 27), και ως ιδιοκτησία του μπορούσε ακόμη και να χρησιμοποιηθεί ως εγγύηση ή να πουληθεί ως δούλη, αλλά όχι σε κάποιον αλλοεθνή. (Εξ 21:7-10· Νε 5:2-5) Μέχρι το γάμο της, ο πατέρας της είχε το δικαίωμα να ακυρώνει τις ευχές με τις οποίες είχε δεσμευτεί. (Αρ 30:3-5) Σύμφωνα με το Νόμο ο πατέρας δεν μπορούσε να κάνει την κόρη του πόρνη, και αν κάποιος την ατίμαζε, ο πατέρας μπορούσε να εισπράξει αποζημίωση. (Εξ 22:16, 17· Λευ 19:29· Δευ 22:28, 29) Υπήρξαν περιπτώσεις στις οποίες πατέρες πρόσφεραν τις παρθένες κόρες τους σε εξαχρειωμένους όχλους για να προστατέψουν τους φιλοξενουμένους τους. (Γε 19:6-8· Κρ 19:22-24) Στις κόρες δινόταν μερικές φορές κληρονομιά μαζί με τους αδελφούς τους, αλλά στην περίπτωση των πέντε θυγατέρων του Σαλπαάδ—των οποίων ο πατέρας πέθανε χωρίς να έχει αποκτήσει γιους—ολόκληρη η κληρονομιά των προπατόρων τους δόθηκε σε αυτές, με τον όρο να παντρευτούν γιους του Μανασσή ώστε να παραμείνει η περιουσία στην ίδια φυλή. (Αρ 36:1-12· Ιη 15:19· Ιωβ 42:15) Αν μια κόρη ήταν διαζευγμένη ή χήρα, μπορούσε να επιστρέψει στο σπιτικό του πατέρα της.—Γε 38:11· Λευ 22:13.

«Κόρη»—πρόκειται πάντοτε για άμεση απόγονο;

Ο όρος «κόρη» εφαρμοζόταν και σε άλλες συγγένειες εκτός από αυτήν της άμεσης απογόνου. Παραδείγματος χάρη, σε ορισμένες περιπτώσεις αυτός ο όρος χρησιμοποιήθηκε για να υποδηλώσει την αδελφή ενός ατόμου (Γε 34:8, 17), τη θετή κόρη (Εσθ 2:7, 15), τη νύφη (Κρ 12:9· Ρθ 1:11-13), την εγγονή (1Βα 15:2, 10, όπου η εβραϊκή λέξη μπαθ που σημαίνει «κόρη» έχει μεταφραστεί «εγγονή» στις Mo, ΜΝΚ· βλέπε 2Χρ 13:1, 2) και κάποια απόγονο.—Γε 27:46· Λου 1:5· 13:16.

Εκτός από αυτές τις άμεσες συγγενείς, ο όρος «κόρη» αναφερόταν στις γυναίκες εν γένει (Γε 6:2, 4· 30:13· Παρ 31:29), στις γυναίκες ενός ορισμένου τόπου, λαού ή πόλης (Γε 24:37· Κρ 11:40· 21:21) και στις γυναίκες που λάτρευαν ψεύτικους θεούς (Μαλ 2:11). Αποτελούσε κοινή προσφώνηση ευγένειας από κάποιον που είχε εξουσία ή από κάποιον γηραιότερο προς μια νεότερη γυναίκα. (Ρθ 3:10, 11· Μαρ 5:34) Τύποι της λέξης μπαθ χρησιμοποιούνται επίσης όταν γίνεται αναφορά στα «κλαδιά» ενός δέντρου (Γε 49:22) και στις «εξαρτώμενες κωμοπόλεις» μιας μεγαλύτερης πόλης. (Αρ 21:25· Ιη 17:11· Ιερ 49:2) Ο όρος «κόρη», με τις πολλές έννοιές του, εμφανίζεται πάνω από 600 φορές στην Αγία Γραφή.

ΚΟΡΗ ΜΑΤΙΟΥ

Η οπή της έγχρωμης ίριδας του ματιού. Φαίνεται μαύρη επειδή πίσω της υπάρχει το σκοτεινό εσωτερικό του ματιού. Η κόρη του ματιού αλλάζει μέγεθος καθώς η ίριδα προσαρμόζεται στις εκάστοτε συνθήκες φωτός. Το φως εισδύει στο διαφανή κερατοειδή χιτώνα, περνάει μέσα από την κόρη και φτάνει στο φακό του ματιού.

Η εβραϊκή λέξη ’ισών (Δευ 32:10· Παρ 7:2), όταν χρησιμοποιείται με τη λέξη ‛άγιν (μάτι), σημαίνει κατά κυριολεξία «ανθρωπάκι του ματιού» και αναφέρεται στην κόρη του ματιού, ενώ με την ίδια έννοια χρησιμοποιείται στο εδάφιο Θρήνοι 2:18 και η λέξη μπαθ (κόρη· θυγατέρα). Οι δύο αυτές λέξεις συνδυάζονται για έμφαση στο εδάφιο Ψαλμός 17:8 (’ισών μπαθ-‛άγιν) και σημαίνουν κατά κυριολεξία «ανθρωπάκι, κόρη του ματιού». Προφανώς γίνεται αναφορά στο μικροσκοπικό είδωλο του εαυτού μας που βλέπουμε να αντανακλάται στην κόρη του ματιού κάποιου άλλου.

Το μάτι είναι ένα όργανο εξαιρετικά λεπτό και ευαίσθητο. Ακόμη και μια μικρή τρίχα ή ένας κόκκος σκόνης ανάμεσα στο βλέφαρο και στο βολβό του ματιού γίνονται αμέσως αντιληπτά. Πρέπει κανείς να προσέχει και να φροντίζει το διαφανές τμήμα του ματιού του (τον κερατοειδή χιτώνα) που καλύπτει την κόρη επειδή, αν αυτό το τμήμα τραυματιστεί ή θολώσει εξαιτίας κάποιας αρρώστιας, μπορεί να προκληθεί βλάβη στην όραση ή τύφλωση. Η Αγία Γραφή χρησιμοποιεί τη δυνατή και ωστόσο τρυφερή έκφραση «η κόρη των ματιών σου» μιλώντας για κάτι που πρέπει να περιβάλλεται με τη μεγαλύτερη δυνατή φροντίδα. Ο νόμος του Θεού πρέπει να τυχαίνει τέτοιας μεταχείρισης. (Παρ 7:2) Αναφερόμενο στην πατρική φροντίδα του Θεού προς τον Ισραήλ, το εδάφιο Δευτερονόμιο 32:10 λέει ότι Εκείνος διαφύλαττε το έθνος «σαν την κόρη του ματιού του». Ο Δαβίδ προσευχόταν να τον προστατεύει και να τον φροντίζει ο Θεός σαν «την κόρη του ματιού». (Ψλ 17:8) Ήθελε να ενεργεί ο Ιεχωβά γρήγορα για λογαριασμό του όταν δεχόταν επίθεση από εχθρούς. (Παράβαλε Ζαχ 2:8, όπου χρησιμοποιείται η εβραϊκή έκφραση μπαβάθ ‛άγιν, «κόρη του ματιού».)—Βλέπε ΜΑΤΙ.

ΚΟΡΙ

(Κορί).

1. Κααθίτης Λευίτης «από τους γιους του Ασάφ» και απόγονος του Κορέ. (Εξ 6:16, 18, 21· 1Χρ 9:19· 26:1) Στο εδάφιο 1 Χρονικών 9:19 ο Σαλλούμ, ένας από τους “θυρωρούς της σκηνής”, περιγράφεται ως «γιος του Κορί, γιου του Εβιασάφ, γιου του Κορέ». Αυτό το εδάφιο δεν αναφέρει όλες τις γενιές που μεσολαβούν ανάμεσα στον Σαλλούμ και στον Εβιασάφ, αλλά τα ονόματα που αναφέρονται αποτελούν κρίκους της ίδιας γενεαλογίας. Το εδάφιο 1 Χρονικών 26:1 αποκαλεί τον πυλωρό Μεσελεμία “γιο του Κορί”.

2. Λευίτης, «γιος του Ιμνά» και “πυλωρός στο ανατολικό τμήμα” του ναού την εποχή του Βασιλιά Εζεκία. Ήταν «υπεύθυνος για τις εθελοντικές προσφορές του αληθινού Θεού, για να δίνει τη συνεισφορά του Ιεχωβά και τα αγιότατα πράγματα», και είχε άλλους υπό την επιστασία του.—2Χρ 31:14-16.

ΚΟΡΙΑΝΔΡΟ

[εβρ., γκαδ].

Το μάννα που έτρωγαν οι Ισραηλίτες στην έρημο λέγεται ότι ήταν «λευκό σαν σπόρος κορίανδρου» (Εξ 16:31), πράγμα που σημαίνει προφανώς ότι δεν έμοιαζε με το κορίανδρο μόνο στο χρώμα, αλλά και στην εμφάνιση γενικά.—Αρ 11:7.

Το κορίανδρο, ή αλλιώς κόλιαντρο (κορίανδρο το εδώδιμο [Coriandrum sativum]), είναι ένα ετήσιο φυτό που ανήκει στην οικογένεια Σκιαδοφόρα, φτάνει σε ύψος περίπου τα 40 ως 50 εκ., έχει δε φύλλα παρόμοια με του μαϊντανού και ροζ ή λευκές ταξιανθίες. Οι καρποί του είναι σφαιρικοί σπόροι με γκριζωπό χρώμα και διάμετρο 1 ως 3 χλστ. Επειδή περιέχουν ένα αιθέριο έλαιο, έχουν ευχάριστη γεύση και χρησιμοποιούνται ως μπαχαρικό, καθώς και ως φάρμακο για τις ελαφρές στομαχικές διαταραχές.

Το κορίανδρο χρησιμοποιούνταν στην Αίγυπτο από την αρχαιότητα και ως εκ τούτου ήταν αναμφίβολα γνωστό στους Ισραηλίτες πριν από την Έξοδο. Είναι αυτοφυές σε αυτή τη χώρα καθώς και στην περιοχή της Παλαιστίνης.

ΚΟΡΙΝΘΙΟΥΣ (ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ)

Δύο θεόπνευστες κανονικές επιστολές τις οποίες έγραψε ο απόστολος Παύλος σε Χριστιανούς στην Ελλάδα τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. Οι επιστολές κατέχουν την έβδομη και την όγδοη θέση αντίστοιχα στις περισσότερες μεταφράσεις των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών. Ο Παύλος συστήνεται ως συγγραφέας και των δύο επιστολών απευθύνοντας την Πρώτη Προς τους Κορινθίους “στην εκκλησία του Θεού η οποία είναι στην Κόρινθο” και τη Δεύτερη Προς τους Κορινθίους “στην εκκλησία του Θεού η οποία είναι στην Κόρινθο, μαζί με όλους τους αγίους που βρίσκονται σε όλη την Αχαΐα”.—1Κο 1:1, 2· 2Κο 1:1.

Το ότι ο Παύλος έγραψε όντως την Πρώτη και τη Δεύτερη Επιστολή Προς τους Κορινθίους δεν επιδέχεται σοβαρή αμφισβήτηση. Πέραν της μαρτυρίας του ίδιου του αποστόλου, η αυθεντικότητα και η γενική αποδοχή και των δύο επιστολών πιστοποιούνται από εξωτερικές μαρτυρίες. Οι δύο επιστολές αποδίδονται στον Παύλο και παρατίθενται από συγγραφείς του πρώτου ως και του τρίτου αιώνα. Επίσης, ο γνωστός ως «Κανών του Αθανασίου» (367 Κ.Χ.) συγκαταλέγει μεταξύ των “δεκατεσσάρων επιστολών του αποστόλου Παύλου” “δύο προς Κορινθίους”. Αυτός ο κατάλογος είναι ο πρώτος που απαριθμεί τα βιβλία των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών όπως τα έχουμε σήμερα, δεδομένου ότι είναι κατά 30 χρόνια προγενέστερος του καταλόγου που εξέδωσε η Σύνοδος της Καρχηδόνας στην Αφρική το 397 Κ.Χ.

Η Διακονία του Παύλου στην Κόρινθο. Ο Παύλος έφτασε στην Κόρινθο γύρω στο 50 Κ.Χ. Αρχικά έκανε ομιλία στη συναγωγή κάθε Σάββατο «και έπειθε Ιουδαίους και Έλληνες». (Πρ 18:1-4) Εντούτοις, οι Ιουδαίοι στη συναγωγή τού εναντιώνονταν και του μιλούσαν υβριστικά, γι’ αυτό και στη συνέχεια ο απόστολος έστρεψε την προσοχή του στους «εθνικούς» της Κορίνθου. Οι συναντήσεις του Παύλου μαζί τους μεταφέρθηκαν σε ένα σπίτι ακριβώς δίπλα στη συναγωγή, και πολλοί «άρχισαν να πιστεύουν και να βαφτίζονται». Εφόσον ο Κύριος του είπε σε όραμα: «Έχω πολύ λαό σε αυτή την πόλη», ο απόστολος παρέμεινε εκεί έναν χρόνο και έξι μήνες «διδάσκοντας ανάμεσά τους το λόγο του Θεού». (Πρ 18:5-11) Επειδή ο Παύλος έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ίδρυση της Χριστιανικής εκκλησίας της Κορίνθου, ήταν σε θέση να τους πει: «Αν και μπορεί να έχετε δέκα χιλιάδες παιδαγωγούς όσον αφορά τον Χριστό, σίγουρα δεν έχετε πολλούς πατέρες· διότι όσον αφορά τον Χριστό Ιησού εγώ έγινα ο πατέρας σας μέσω των καλών νέων».—1Κο 4:15.

Στην Κόρινθο επικρατούσε χονδροειδής ανηθικότητα, η οποία με τον καιρό επηρέασε ακόμη και τη Χριστιανική εκκλησία εκείνης της πόλης. Ο Παύλος θεώρησε αναγκαίο να επιπλήξει μέσω επιστολής την εκκλησία για το γεγονός ότι ανάμεσά τους ανέκυψε μια υπόθεση “τέτοιας πορνείας που δεν υπάρχει ούτε ανάμεσα στα έθνη”, καθώς κάποιος άντρας είχε πάρει τη σύζυγο του πατέρα του. (1Κο 5:1-5) Παράλληλα, χρησιμοποιώντας ένα παράδειγμα που θα μπορούσαν να κατανοήσουν, τους παρότρυνε να εκδηλώνουν πιστότητα. Ήξερε ότι ήταν εξοικειωμένοι με τα Ίσθμια, τους αθλητικούς αγώνες που διεξάγονταν κοντά στην Κόρινθο. Έτσι λοιπόν, έγραψε: «Δεν γνωρίζετε ότι οι δρομείς σε έναν αγώνα τρέχουν όλοι, αλλά μόνο ένας λαβαίνει το βραβείο; Να τρέχετε με τέτοιον τρόπο ώστε να το κερδίσετε. Εξάλλου, όποιος λαβαίνει μέρος σε έναν αγώνα ασκεί εγκράτεια σε όλα. Και εκείνοι μεν το κάνουν αυτό για να πάρουν φθαρτό στεφάνι, εμείς όμως άφθαρτο».—1Κο 9:24, 25.

Η Πρώτη Επιστολή Προς τους Κορινθίους. Κατά τη διάρκεια της τρίτης ιεραποστολικής του περιοδείας ο Παύλος έμεινε κάποιο διάστημα στην Έφεσο. (Πρ 19:1) Πιθανότατα τον τελευταίο χρόνο της παραμονής του εκεί, ο απόστολος έλαβε ανησυχητικά νέα για την κατάσταση στην εκκλησία της Κορίνθου. “Εκείνοι που ανήκαν στο σπιτικό της Χλόης” είχαν πει στον Παύλο ότι υπήρχαν διενέξεις μεταξύ των Κορινθίων. (1Κο 1:11) Επίσης, ο Στεφανάς, ο Φορτουνάτος και ο Αχαϊκός είχαν έρθει από την Κόρινθο και ίσως είχαν δώσει κάποιες πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση που επικρατούσε εκεί. (1Κο 16:17, 18) Επιπρόσθετα, ο Παύλος είχε λάβει μια επιστολή με ερωτήματα από τη Χριστιανική εκκλησία της Κορίνθου. (1Κο 7:1) Έτσι λοιπόν, το βαθύ ενδιαφέρον του Παύλου για την πνευματική ευημερία των ομοπίστων του εκεί τον υποκίνησε να γράψει αυτή την πρώτη επιστολή προς τη Χριστιανική εκκλησία της Κορίνθου, γύρω στο 55 Κ.Χ. Το ότι η Έφεσος ήταν ο τόπος συγγραφής επιβεβαιώνεται από τα λόγια του Παύλου στο εδάφιο 1 Κορινθίους 16:8: «Πρόκειται όμως να μείνω στην Έφεσο μέχρι τη γιορτή της Πεντηκοστής».

Στην εισαγωγή της Πρώτης Επιστολής Προς τους Κορινθίους ο Παύλος αναφέρει έναν συνεργάτη του, τον Σωσθένη, ο οποίος ίσως έγραψε το κείμενο της επιστολής καθ’ υπαγόρευση του Παύλου. Κάτι τέτοιο είναι πολύ πιθανό, επειδή προς το τέλος της επιστολής διαβάζουμε: «Αυτός είναι ο χαιρετισμός μου, εμένα του Παύλου, με το ίδιο μου το χέρι».—1Κο 1:1· 16:21.

Η Δεύτερη Επιστολή Προς τους Κορινθίους. Ο Παύλος έγραψε τη δεύτερη επιστολή του προς τους Κορινθίους πιθανότατα στα τέλη του καλοκαιριού ή στις αρχές του φθινοπώρου του 55 Κ.Χ. Ο απόστολος είχε γράψει την πρώτη επιστολή από την Έφεσο, όπου πιθανότατα έμεινε, όπως είχε σχεδιάσει, μέχρι την Πεντηκοστή εκείνου του έτους ή αργότερα. (1Κο 16:8) Κατόπιν έφυγε για την Τρωάδα όπου απογοητεύτηκε επειδή δεν συνάντησε τον Τίτο, ο οποίος είχε σταλεί στην Κόρινθο για να βοηθήσει στη συλλογή συνεισφορών για τους αγίους στην Ιουδαία, οπότε προχώρησε στη Μακεδονία, όπου τον συνάντησε ο Τίτος δίνοντάς του έκθεση για την αντίδραση των Κορινθίων στην πρώτη του επιστολή. (2Κο 2:12, 13· 7:5-7) Ακολούθως ο Παύλος τούς έγραψε τη δεύτερη επιστολή από τη Μακεδονία, προφανώς αποστέλλοντάς την με τον Τίτο. Τελικά, έπειτα από μερικούς μήνες οι προσπάθειές του να επισκεφτεί την Κόρινθο ευοδώθηκαν. Άρα, ο Παύλος επισκέφτηκε τους Κορινθίους δύο φορές. Μετά την πρώτη του επίσκεψη, κατά την οποία ίδρυσε την εκκλησία, έκανε σχέδια για δεύτερη επίσκεψη, τα οποία απέτυχαν. Αλλά «την τρίτη φορά» που σχεδίαζε ή ήταν «έτοιμος» να πάει τα κατάφερε, δεδομένου ότι μπόρεσε να δει τους Κορινθίους ξανά γύρω στο 56 Κ.Χ. (2Κο 1:15· 12:14· 13:1) Κατά τη δεύτερη επίσκεψή του στην Κόρινθο, ο Παύλος έγραψε την επιστολή του προς τους Ρωμαίους.

Λόγοι για τους οποίους γράφτηκε. Η έκθεση που μετέφερε ο Τίτος στον Παύλο ήταν ευνοϊκή. Η πρώτη επιστολή προς τους Κορινθίους είχε εγείρει μέσα τους λύπη με θεοσεβή τρόπο, μετάνοια, θέρμη, την επιθυμία για απαλλαγή από την ενοχή, αγανάκτηση, φόβο και διόρθωση της αδικίας. Στη δεύτερη επιστολή του ο Παύλος ανταποκρίθηκε επαινώντας τους για την ευνοϊκή αποδοχή και εφαρμογή της συμβουλής, παροτρύνοντάς τους να “συγχωρήσουν με καλοσύνη και να παρηγορήσουν” το μετανοημένο άνθρωπο τον οποίο είχαν προφανώς αποβάλει από την εκκλησία. (2Κο 7:8-12· 2:1-11· παράβαλε 1Κο 5:1-5.) Ο Παύλος ήθελε ακόμη να τους παρακινήσει να προωθήσουν περαιτέρω το έργο παροχής βοήθειας για τους άπορους ομοπίστους τους στην Ιουδαία. (2Κο 8:1-15) Επιπλέον, υπήρχαν άτομα στην εκκλησία που εξακολουθούσαν να αμφισβητούν τη θέση και την εξουσία του Παύλου ως αποστόλου, αναγκάζοντάς τον να υπερασπιστεί την αποστολική του θέση. Πράγματι, ο Παύλος μίλησε πολύ δυναμικά στην επιστολή του και “καυχήθηκε” για τα διαπιστευτήριά του ως αποστόλου, όχι όμως για τον εαυτό του, αλλά «για τον Θεό», δηλαδή για να σώσει την εκκλησία που ανήκε στον Θεό.—2Κο 5:12, 13· 10:7-12· 11:16-20, 30-33· 12:11-13.

Φως σε Εδάφια που Είχαν Γραφτεί Παλιότερα. Ο Παύλος ισχυροποίησε τα επιχειρήματά του χρησιμοποιώντας τις Εβραϊκές Γραφές στις θεόπνευστες επιστολές που έγραψε προς τους Κορινθίους. Εκθέτοντας την ανοησία της κοσμικής σοφίας που εκδήλωναν οι ψευδαπόστολοι, απέδειξε πόσο σπουδαία είναι η απόκτηση της ανώτερης σοφίας του Θεού. Προς αυτόν το σκοπό επικαλέστηκε τα όσα είχε πει ο ψαλμωδός σε μια γενιά που έζησε αιώνες νωρίτερα, ότι οι «σκέψεις των ανθρώπων . . . είναι σαν μια εκπνοή» (Ψλ 94:11· 1Κο 3:20), και έθεσε το ίδιο ερώτημα που είχε θέσει ο Ησαΐας στους στασιαστικούς Ιουδαίους: «Ποιος υπολόγισε τις διαστάσεις του πνεύματος του Ιεχωβά, και ποιος μπορεί . . . να του μάθει οτιδήποτε;» (Ησ 40:13· 1Κο 2:16) Ο Παύλος απέδειξε ότι ο Χριστιανός διάκονος έχει το δικαίωμα να λαβαίνει υλική βοήθεια δείχνοντας ότι το εδάφιο Δευτερονόμιο 25:4—«Δεν πρέπει να φιμώσεις ταύρο όταν αλωνίζει»—στην πραγματικότητα είχε γραφτεί πρωτίστως για χάρη των διακόνων. (1Κο 9:9, 10) Κατέδειξε ότι ο Θεός είχε δώσει από παλιά την υπόσχεση της ανάστασης, επικαλούμενος τις δηλώσεις των εδαφίων Ησαΐας 25:8 και Ωσηέ 13:14 σχετικά με το ότι ο θάνατος «καταπίνεται». (1Κο 15:54, 55) Επιπρόσθετα, έδωσε πολλές διαφωτιστικές πληροφορίες για το Δείπνο του Κυρίου αναλύοντας διεξοδικά τα λόγια που είπε ο Ιησούς όταν θέσπισε την τήρηση αυτού του δείπνου.—Λου 22:19, 20· 1Κο 11:23-34.

Ο Παύλος διασαφήνισε ποια ήταν ανέκαθεν η στάση του Θεού απέναντι στην πνευματική καθαρότητα χρησιμοποιώντας τα εδάφια Δευτερονόμιο 17:7· Λευιτικό 26:11, 12· Ησαΐας 43:6· 52:11 και Ωσηέ 1:10, είτε παραθέτοντας άμεσα από αυτά είτε κάνοντας έμμεσες αναφορές. (1Κο 5:13· 2Κο 6:14-18) Έδειξε ότι οι υπηρέτες του Θεού στο παρελθόν δεν παρέλειπαν να προσφέρουν υλική υποστήριξη σε άλλους και ότι ο Ιεχωβά βλέπει ευνοϊκά το γενναιόδωρο Χριστιανό. (Ψλ 112:9· 2Κο 9:9) Επιπλέον, επισήμανε ότι η αρχή του Νόμου περί εδραίωσης κάθε ζητήματος με το στόμα δύο ή τριών μαρτύρων ισχύει στη Χριστιανική εκκλησία. (Δευ 19:15· 2Κο 13:1) Αυτές και άλλες αναφορές σε εδάφια που είχαν γραφτεί παλιότερα εξηγούν τις εν λόγω περικοπές και διασαφηνίζουν με ποιον τρόπο εφαρμόζονται σε εμάς.

[Πλαίσιο στη σελίδα 129]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΚΟΡΙΝΘΙΟΥΣ

Επιστολή την οποία έστειλε ο Παύλος στην εκκλησία της Κορίνθου όταν έμαθε συγκλονιστικά νέα για την ύπαρξη διενέξεων και ανηθικότητας, καθώς και σε απάντηση μιας ερώτησης για το γάμο

Γράφτηκε από την Έφεσο, γύρω στο 55 Κ.Χ.

Προτροπή για ενότητα (1:1–4:21)

Το να ακολουθεί κανείς ανθρώπους καταλήγει σε διαιρέσεις

Αυτό που έχει σημασία είναι η άποψη του Θεού για το τι είναι σοφό και τι ανόητο

Να καυχιέστε όχι για ανθρώπους αλλά για τον Ιεχωβά, ο οποίος χορηγεί τα πάντα μέσω του Χριστού

Να είστε ώριμα, πνευματικά άτομα και να κατανοείτε ότι ο Θεός φέρνει την πνευματική ανάπτυξη και ότι ο Χριστός είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζεται η Χριστιανική προσωπικότητα

Κανείς ας μη φουσκώνει από υπερηφάνεια, θεωρώντας ότι είναι καλύτερος από τους συγχριστιανούς του

Διατήρηση της ηθικής καθαρότητας της εκκλησίας (5:1–6:20)

Να αποκόπτονται όποιοι γίνονται πόρνοι, άπληστοι, ειδωλολάτρες, υβριστές, μέθυσοι ή άρπαγες

Καλύτερα να αφήσει κανείς να τον αποστερήσουν παρά να πάει έναν συγχριστιανό του στο δικαστήριο ενώπιον απίστων

Η ηθική ακαθαρσία μολύνει το ναό του Θεού, εμποδίζει κάποιον να εισέλθει στη Βασιλεία

Συμβουλές για το γάμο και την αγαμία (7:1-40)

Η γαμήλια οφειλή πρέπει να αποδίδεται, αλλά με στοχαστικότητα

Ο γάμος είναι καλύτερος από την αγαμία για άτομα που ανάβουν από το πάθος

Ο έγγαμος Χριστιανός να μην εγκαταλείπει το μη ομόπιστο σύντροφο· τελικά ίσως μπορέσει να βοηθήσει το σύντροφό του να σωθεί

Δεν είναι απαραίτητο να αλλάξει κάποιος την κατάστασή του όταν γίνεται Χριστιανός

Ο γάμος φέρνει αυξημένες ανησυχίες· η αγαμία μπορεί να είναι πλεονέκτημα για όποιον επιθυμεί να υπηρετεί τον Κύριο χωρίς περισπασμούς

Στοχαστικό ενδιαφέρον για την πνευματική ευημερία των άλλων (8:1–10:33)

Μην κάνετε τους άλλους να προσκόπτουν τρώγοντας τροφές που έχουν προσφερθεί σε είδωλα

Για να μην εμποδίσει κανέναν να δεχτεί τα καλά νέα, ο Παύλος δεν άσκησε το δικαίωμά του να λαβαίνει υλική βοήθεια

Δώστε προσοχή στα προειδοποιητικά παραδείγματα από τις εμπειρίες του Ισραήλ στην έρημο—για να ωφελήσετε τον εαυτό σας και να μη γίνεστε αιτία προσκόμματος σε άλλους

Αν και νόμιμα, δεν εποικοδομούν όλα τα πράγματα

Τάξη στην εκκλησία (11:1–14:40)

Να σέβεστε τη Χριστιανική αρχή της ηγεσίας· χρήση καλύμματος για το κεφάλι από μέρους των γυναικών

Να δείχνετε σεβασμό για το Δείπνο του Κυρίου

Να χρησιμοποιείτε τα χαρίσματα του πνεύματος με εκτίμηση για την προέλευση και το σκοπό τους

Η αγάπη είναι η υπερέχουσα οδός

Διατήρηση ευταξίας στις συναθροίσεις

Βεβαιότητα για την ελπίδα της ανάστασης (15:1–16:24)

Η ανάσταση του Χριστού είναι εγγύηση

Οι χρισμένοι Χριστιανοί πρέπει να πεθάνουν για να εγερθούν σε αθανασία και αφθαρσία

Ο κόπος σας δεν είναι μάταιος σε σχέση με τον Κύριο· να στέκεστε σταθεροί στην πίστη

[Πλαίσιο στη σελίδα 130]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΚΟΡΙΝΘΙΟΥΣ

Επιστολή σε συνέχεια της πρώτης αναφορικά με τα μέτρα που λήφθηκαν για να παραμείνει η εκκλησία καθαρή, να μεγαλώσει η επιθυμία για την υποβοήθηση των αδελφών στην Ιουδαία και να εξουδετερωθεί η επιρροή των ψευδαποστόλων

Γράφτηκε από τον Παύλο το 55 Κ.Χ., λίγους μήνες προτού φτάσει στην Κόρινθο για τη δεύτερη και τελευταία επίσκεψή του

Το στοργικό ενδιαφέρον του Παύλου και η θέση του Παύλου και του Τιμόθεου σε σχέση με τους αδελφούς τους (1:1–7:16)

Οι θλίψεις που αντιμετώπισαν ο Παύλος και ο Τιμόθεος ως Χριστιανοί τούς έφεραν κοντά στο θάνατο, αλλά η απελευθέρωση που τους παρείχε ο Θεός μπορεί να παρηγορήσει άλλους

Έχουν συμπεριφερθεί με αγιότητα και ειλικρίνεια Θεού· δεν εξουσιάζουν την πίστη των άλλων αλλά είναι συνεργάτες για τη χαρά τους

Η πρώτη επιστολή γράφτηκε από αγάπη και με πολλά δάκρυα· τώρα ο άνθρωπος που προηγουμένως ήταν ανήθικος πρέπει να λάβει συγχώρηση και παρηγοριά

Ο Παύλος και οι συνεργάτες του έχουν από τον Θεό τα προσόντα για να είναι διάκονοι της νέας διαθήκης· οι Κορίνθιοι είναι η συστατική τους επιστολή, η οποία γράφτηκε στις καρδιές αυτών των διακόνων

Καθώς εκτελούν τη διακονία τους, δεν νοθεύουν το λόγο του Θεού αλλά κηρύττουν τον Χριστό ως Κύριο· αυτά τα καλά νέα δεν είναι καλυμμένα παρά μόνο ανάμεσα σε όσους είναι τυφλωμένοι από το θεό αυτού του συστήματος πραγμάτων

Αν και σε επίγειες σκηνές, τόσο ο Παύλος και ο Τιμόθεος όσο και οι Κορίνθιοι τρέφουν από κοινού την ελπίδα των αιώνιων ουράνιων κατοικιών, ωστόσο ο καθένας πρέπει να φανερωθεί μπροστά στη δικαστική έδρα του Χριστού

Όποιος είναι σε ενότητα με τον Χριστό είναι νέα δημιουργία· όλοι αυτοί συμμετέχουν στη διακονία της συμφιλίωσης· όλοι ως πρεσβευτές προτρέπουν: «Συμφιλιωθείτε με τον Θεό»

Τα όσα έχουν υπομείνει ο Παύλος και οι συνεργάτες του στη διακονία τους τούς συνιστούν ως διακόνους του Θεού, αποδεικνύοντας την ύπαρξη του πνεύματος του Θεού στη ζωή τους

Έχοντας πλατύνει την καρδιά τους κάνουν έκκληση στους αδελφούς τους να πλατύνουν τα δικά τους αισθήματα στοργής, να μην μπαίνουν άνισα κάτω από τον ίδιο ζυγό με απίστους, να καθαρίσουν τον εαυτό τους από κάθε μόλυσμα σάρκας και πνεύματος

Ο Παύλος παρηγορείται πολύ μαθαίνοντας ότι ανταποκρίθηκαν καλά στις συμβουλές της πρώτης επιστολής

Παρότρυνση για υποστήριξη των αδελφών που αντιμετωπίζουν αντιξοότητες στην Ιουδαία (8:1–9:15)

Οι Μακεδόνες, αν και πολύ φτωχοί, παρακαλούσαν να συμμετάσχουν στη βοήθεια

Ο Χριστός έγινε φτωχός ώστε οι Κορίνθιοι (και άλλοι) να γίνουν πλούσιοι

Οι Κορίνθιοι επαινούνται για την προθυμία που έχουν να συνεισφέρουν

Ο καθένας ας ενεργήσει όπως έχει αποφασίσει στην καρδιά του· ο Θεός αγαπάει το χαρωπό δότη

Επιχειρήματα προς εξουδετέρωση της επιρροής των ψευδαποστόλων (10:1–13:14)

Απαντήσεις στους εναντιουμένους που ισχυρίζονταν ότι ο Παύλος είναι “στο δικό τους τομέα”, «αδύναμος», «κατώτερος», «αδέξιος στο λόγο», «παράλογος» και ότι απέδειξε πως δεν είναι απόστολος σαν εκείνους όταν ταπείνωσε τον εαυτό του προκειμένου να κάνει κοσμική εργασία

Ο Παύλος ίσος από πλευράς γενεαλογίας· ανώτερος σε υπόμνημα διωγμού και ταλαιπωριών που υπέμεινε για τον Χριστό, στο στοργικό του ενδιαφέρον για τις εκκλησίες, σε οράματα, σε σημεία αποστολικής ιδιότητας

Να δοκιμάζετε τον εαυτό σας σχετικά με το αν είστε στην πίστη

ΚΟΡΙΝΘΟΣ

(Κόρινθος).

Μια από τις αρχαιότερες και σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας η οποία βρισκόταν περίπου 5 χλμ. ΝΔ της σημερινής πόλης. Η σπουδαιότητα της Κορίνθου ήταν σε μεγάλο βαθμό απόρροια της στρατηγικής θέσης της στο δυτικό άκρο του ισθμού ο οποίος συνδέει το κεντρικό ή ηπειρωτικό τμήμα της Ελλάδας με τη νότια χερσόνησο, την Πελοπόννησο. Όλη η χερσαία κίνηση, είτε εμπορική είτε άλλου είδους, με κατεύθυνση προς Β και προς Ν έπρεπε να περάσει από την Κόρινθο για να διασχίσει τον ισθμό, το στενότερο σημείο του οποίου έχει πλάτος μόνο γύρω στα 6 χλμ. Η Κόρινθος, όμως, προσέλκυε και τη διεθνή ναυτική κίνηση, καθώς οι θαλασσοπόροι προτιμούσαν γενικά να χρησιμοποιούν τον ισθμό που υπήρχε ανάμεσα στον Κορινθιακό και στον Σαρωνικό Κόλπο αντί να διακινδυνεύουν το μακρύ και επικίνδυνο ταξίδι γύρω από τα ανεμοδαρμένα ακρωτήρια του νότιου άκρου της χερσονήσου. Έτσι λοιπόν, τα πλοία από την Ιταλία, τη Σικελία και την Ισπανία διέσχιζαν το Ιόνιο Πέλαγος, έπλεαν μέσα στον Κορινθιακό Κόλπο και αγκυροβολούσαν στο βαθύ λιμάνι του Λέχαιου—το δυτικό επίνειο της πόλης που συνδεόταν με την Κόρινθο μέσω δύο συνεχόμενων τειχών. Τα πλοία από τη Μικρά Ασία, τη Συρία και την Αίγυπτο διέσχιζαν το Αιγαίο Πέλαγος και αγκυροβολούσαν στις εγκαταστάσεις του ανατολικού επίνειου, του επίνειου των Κεγχρεών, ή ίσως στο μικρότερο λιμάνι του Σχοινούντα. (Ρω 16:1) Τα εμπορεύματα των μεγάλων πλοίων τα ξεφόρτωναν στο ένα λιμάνι και τα μετέφεραν διά ξηράς στο άλλο, λίγα χιλιόμετρα μακριά, όπου τα φόρτωναν σε άλλο πλοίο. Τα μικρότερα πλοία, όπως ήταν φορτωμένα, τα ρυμουλκούσαν στην απέναντι πλευρά του ισθμού πάνω σε έναν ειδικά διαμορφωμένο δρόμο ο οποίος λεγόταν δίολκος. Εύλογα, ο ισθμός της Κορίνθου ήταν γνωστός ως η γέφυρα της θάλασσας.

Ιστορία. Η Κόρινθος άκμαζε ήδη τον έβδομο αιώνα Π.Κ.Χ. όταν καθιερώθηκαν τα Ίσθμια, οι αγώνες που διεξάγονταν κάθε δύο χρόνια στο ιερό της Ισθμίας, αφιερωμένο στον Ποσειδώνα (το θεό της θάλασσας), και από τους οποίους άντλησε ο απόστολος Παύλος μερικά από τα πιο εντυπωσιακά του παραδείγματα. (1Κο 9:24-27) Από τον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ. και έπειτα η Κόρινθος βρισκόταν γενικά υπό μακεδονική κυριαρχία μέχρις ότου οι Ρωμαίοι της έδωσαν την ελευθερία της το 196 Π.Κ.Χ. Ως ανεξάρτητη πόλη-κράτος εντάχθηκε στην Αχαϊκή Συμπολιτεία στην οποία μετείχαν διάφορες πόλεις, εναντιώθηκε από κοινού με αυτές στη Ρώμη και καταστράφηκε από τον Ρωμαίο ύπατο Λ. Μόμμιο το 146 Π.Κ.Χ. Οι άντρες της πόλης σφαγιάστηκαν ενώ οι γυναίκες και τα παιδιά πουλήθηκαν δούλοι. Επί έναν αιώνα η πόλη παρέμενε σχετικά έρημη μέχρις ότου το 44 Π.Κ.Χ. (κατ’ άλλους το 46 Π.Κ.Χ.) ο Ιούλιος Καίσαρας επανίδρυσε την πόλη ως ρωμαϊκή αποικία με το όνομα Colonia Laus Julia Corinthiensis. Η Αχαΐα, όπως αποκαλούσαν οι Ρωμαίοι το τμήμα της Ελλάδας που δεν περιλάμβανε τη Μακεδονία, έγινε ρωμαϊκή συγκλητική επαρχία στη διάρκεια της διακυβέρνησης του Καίσαρα Αυγούστου και η Κόρινθος έγινε η πρωτεύουσα.

Βιοτεχνία και Οικοδόμηση. Η πόλη, λοιπόν, της Κορίνθου όπου έφτασε ο Παύλος γύρω στο έτος 50 Κ.Χ. ήταν ένα πολύβουο εμπορικό σταυροδρόμι και πολιτικό κέντρο. Οι δασμοί που επιβάλλονταν στα φορτία τα οποία κατέφθαναν σωρηδόν και μεταφέρονταν στην άλλη πλευρά του ισθμού συνέβαλλαν πολύ στον πλούτο της Κορίνθου, η οποία όμως ήταν και βιοτεχνικό κέντρο, φημισμένο για τα είδη κεραμικής και χαλκουργίας που παρήγε. Η ίδια η πόλη ήταν χτισμένη σε δύο επίπεδα, το ένα από τα οποία βρισκόταν γύρω στα 30 μ. πιο πάνω από το άλλο. Στο κέντρο της πόλης βρισκόταν η ευρύχωρη αγορά η οποία περιβαλλόταν από στοές και δημόσια κτίρια. Υπήρχαν σειρές καταστημάτων με πρόσοψη προς την αγορά, και μερικά από τα ερείπια που έχουν έρθει στο φως παρέχουν στοιχεία για την ύπαρξη καταστημάτων που πουλούσαν κρέας και άλλα τρόφιμα, καθώς και κρασί. Η λέξη macellum που βρέθηκε σε μια επιγραφή ήταν η ονομασία ενός καταστήματος. Αυτή η λατινική λέξη είναι το αντίστοιχο της ελληνικής λέξης μάκελλον, την οποία χρησιμοποιεί ο Παύλος αναφερόμενος στην «κρεαταγορά», στο εδάφιο 1 Κορινθίους 10:25. Μια άλλη επιγραφή που βρέθηκε σε ένα σκαλοπάτι έλεγε «Λούκιος λάνιος», δηλαδή «Λούκιος ο κρεοπώλης».

Κοντά στο κέντρο της αγοράς, οι ανασκαφές έφεραν στο φως μια υπαίθρια, υπερυψωμένη εξέδρα αγόρευσης—το βήμα (rostra), όπως το αποκαλούσαν, το οποίο προεξείχε από την αναβαθμίδα που χώριζε το πάνω από το κάτω επίπεδο της αγοράς. Κατασκευασμένο από λευκό και κυανό μάρμαρο και πλούσια διακοσμημένο με λεπτεπίλεπτα ανάγλυφα, το βήμα διέθετε δύο αίθουσες αναμονής παραπλεύρως, με ψηφιδωτό δάπεδο και μαρμάρινους πάγκους. Το βήμα πιστεύεται ότι ήταν η «δικαστική έδρα» όπου οι Ιουδαίοι εχθροί του Χριστιανικού αγγέλματος προσήγαγαν τον Παύλο ενώπιον του Ανθύπατου Γαλλίωνα. (Πρ 18:12-16) Μια επιγραφή που βρέθηκε στους Δελφούς, στη βόρεια πλευρά του Κορινθιακού Κόλπου, φέρει το όνομα του Γαλλίωνα και δείχνει ότι ήταν ανθύπατος.—Βλέπε ΓΑΛΛΙΩΝ.

Στα ΒΔ της αγοράς βρίσκονταν δύο θέατρα, το ένα από τα οποία είχε χωρητικότητα περίπου 18.000 άτομα. Οι Κορίνθιοι Χριστιανοί μπορούσαν να κατανοήσουν καλά αυτό που ανέφερε ο Παύλος, ότι οι απόστολοι ήταν «θεατρικό θέαμα στον κόσμο». (1Κο 4:9) Σε μια πλατεία κοντά στο θέατρο, οι αρχαιολόγοι βρήκαν μια επιγραφή σχετικά με κάποιον Έραστο ο οποίος έφερε το λατινικό τίτλο aedile («αγορανόμος»)—τίτλο που μερικοί μεταφράζουν ως «επίτροπο δημοσίων έργων». Ο εν λόγω Έραστος θα μπορούσε να είναι ο ομώνυμος «οικονόμος της πόλης» τον οποίο μνημονεύει ο Παύλος στην επιστολή που έγραψε προς τους Ρωμαίους από την Κόρινθο. (Ρω 16:23) Η λέξη οἰκονόμος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου που χρησιμοποιεί ο Παύλος σημαίνει κατά βάση «διαχειριστής οίκου».—Παράβαλε Γα 4:2, υποσ.· βλέπε ΕΡΑΣΤΟΣ Αρ. 2.

Θρησκεία και Πολιτισμός. Όσο ξακουστή και αν ήταν η Κόρινθος ως διοικητική έδρα και ως η κύρια εμπορική πόλη της Ελλάδας, στο μυαλό πολλών η πόλη συμβόλιζε την αποχαλίνωση και την ακόλαστη χλιδή, σε σημείο που η λέξη «κορινθιάζομαι» χρησιμοποιούνταν με την έννοια «επιδίδομαι σε ανηθικότητα». Αυτός ο αισθησιασμός ήταν απόρροια της κορινθιακής λατρείας, και ιδιαίτερα της λατρείας της θεάς Αφροδίτης (αντίστοιχης της ρωμαϊκής Βένους, της φοινικικής και χαναανιτικής Αστάρτης και της βαβυλωνιακής Ιστάρ). Ένας ναός αφιερωμένος στη λατρεία της βρισκόταν στην κορυφή του Ακροκόρινθου, ενός απόκρημνου, βραχώδους λόφου που υψωνόταν 513 μ. πάνω από την αγορά. (ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 2, σ. 336) Ο Παύλος είχε ισχυρούς λόγους να δώσει στους Κορίνθιους Χριστιανούς έντονη συμβουλή και προειδοποίηση αναφορικά με την ηθική διαγωγή. (1Κο 6:9–7:11· 2Κο 12:21) Στην Κόρινθο, φυσικά, υπήρχαν ναοί αφιερωμένοι σε πολλούς άλλους θεούς και θεές. Στο ναό του Ασκληπιού, του θεού της ιατρικής, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν πήλινες αναπαραστάσεις μελών του ανθρώπινου σώματος στο χρώμα της σάρκας. Αυτά τα αντικείμενα τα άφηναν στο ναό οι πιστοί ως αναθηματικές προσφορές, καθεμιά από τις οποίες αναπαριστούσε το συγκεκριμένο πάσχον μέλος (χέρι, πόδι, μάτι κτλ.) του πιστού.

Εκτός από τους Έλληνες, υπήρχε και ένας αρκετά μεγάλος πυρήνας Ιταλών που ήταν απόγονοι των παλιότερων αποίκων. Πολλοί από τους Χριστιανούς μαθητές της Κορίνθου είχαν λατινικά ονόματα, όπως Ιούστος, Τέρτιος, Κούαρτος, Γάιος, Κρίσπος, Φορτουνάτος και Αχαϊκός. (Πρ 18:7· Ρω 16:22, 23· 1Κο 1:14· 16:17) Μεγάλος αριθμός Ιουδαίων είχε εγκατασταθεί εκεί και είχε ιδρύσει μια συναγωγή που προσέλκυε και μερικούς Έλληνες. (Πρ 18:4) Η παρουσία Ιουδαίων στην Κόρινθο υποδηλώνεται από μια αρχαία ελληνική επιγραφή σκαλισμένη σε ένα μαρμάρινο ανώφλι, η οποία βρέθηκε κοντά στην πύλη που οδηγούσε στο Λέχαιο. Η επιγραφή έλεγε: «[ΣΥΝΑ]ΓΩΓΗ ΕΒΡ[ΑΙΩΝ]». Επίσης, υπήρχε διαρκής συρροή ταξιδιωτών και εμπόρων, καθώς και άλλων που επισκέπτονταν αυτό το ψυχαγωγικό και αθλητικό κέντρο προς αναζήτηση απολαύσεων. Αναμφίβολα αυτό συνέβαλλε σε μια πιο ευρεία αντίληψη των πραγμάτων συγκριτικά με αυτήν που επικρατούσε σε άλλες πόλεις τις οποίες είχε επισκεφτεί ο απόστολος, περιλαμβανομένης και της Αθήνας που ήταν το κέντρο του ελληνικού πολιτισμού. Ο Παύλος έλαβε ένα όραμα το οποίο τον διαβεβαίωσε ότι στην Κόρινθο υπήρχαν πολλά άτομα με δίκαιη διάθεση, γι’ αυτό και έμεινε έναν χρόνο και έξι μήνες σε αυτό το στρατηγικής σημασίας σταυροδρόμι Ανατολής και Δύσης. (Πρ 18:9-11) Πιθανότατα τότε έγραψε τις δύο επιστολές του προς τους Θεσσαλονικείς.

Χριστιανική Εκκλησία. Ο Ακύλας και η Πρίσκιλλα—συνεργάτες του Παύλου στη σκηνοποιία και συγχριστιανοί του—τον ακολούθησαν όταν εκείνος απέπλευσε τελικά από το ανατολικό λιμάνι, το λιμάνι των Κεγχρεών, με προορισμό την Έφεσο στη Μικρά Ασία, διαμέσου του Αιγαίου Πελάγους. (Πρ 18:18, 19) Αντίθετα, ο εύγλωττος Απολλώς συνέχισε τη δράση του Παύλου ποτίζοντας τους σπόρους που είχαν σπαρθεί στην Κόρινθο. (Πρ 18:24-28· 19:1· 1Κο 3:6) Ο Παύλος έδειξε βαθύ ενδιαφέρον για την εκκλησία που είχε δημιουργήσει στην Κόρινθο, στέλνοντας τον Τίτο εκεί ως εκπρόσωπό του δύο φορές και γράφοντας τις δύο βαρυσήμαντες επιστολές του προς την εκκλησία της Κορίνθου. (2Κο 7:6, 7, 13· 8:6, 16, 17· 12:17, 18) Ο Παύλος, ο οποίος δεν κατάφερε να κάνει την προγραμματισμένη του στάση στην Κόρινθο καθ’ οδόν προς τη Μακεδονία (2Κο 1:15, 16, 23), έμεινε αργότερα τρεις μήνες στην Ελλάδα, πιθανότατα το 55-56 Κ.Χ., και μέρος αυτού του χρόνου το διέθεσε στην Κόρινθο από όπου και έγραψε την επιστολή του προς τους Ρωμαίους.—Πρ 20:2, 3· Ρω 16:1, 23· 1Κο 1:14.

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ

(Κορνήλιος).

Αξιωματικός (ἑκατοντάρχης, Κείμενο) ο οποίος διοικούσε 100 στρατιώτες της ιταλικής μονάδας. (Βλέπε ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ.) Η βάση του ήταν στην Καισάρεια όπου είχε δικό του σπίτι. Το ρωμαϊκό του όνομα υποδηλώνει ότι ίσως ανήκε σε οικογένεια ευγενών της αυτοκρατορικής πόλης. Ήταν «ευλαβής» άνθρωπος ο οποίος «έκανε πολλά δώρα ελέους στο λαό και ανέπεμπε συνεχώς δεήσεις στον Θεό», “άντρας δίκαιος που φοβόταν τον Θεό και είχε καλή φήμη μεταξύ όλου του έθνους των Ιουδαίων”. Σε αυτόν τον άντρα εμφανίστηκε σε όραμα ένας άγγελος το φθινόπωρο του 36 Κ.Χ. και του είπε: «Οι προσευχές και τα δώρα του ελέους σου ανέβηκαν ως ενθύμηση ενώπιον του Θεού». Ο άγγελος είπε επίσης στον Κορνήλιο να καλέσει τον Πέτρο από την Ιόππη.—Πρ 10:1-22.

Όταν έφτασε ο Πέτρος, ο Κορνήλιος, παρουσία “των συγγενών και των στενών του φίλων”, είπε στον απόστολο: «Είμαστε όλοι παρόντες ενώπιον του Θεού για να ακούσουμε όλα όσα έχεις πάρει εντολή από τον Ιεχωβά να πεις». (Πρ 10:24, 33) «Ενώ ο Πέτρος μιλούσε ακόμη . . . , το άγιο πνεύμα ήρθε πάνω σε όλους όσους άκουγαν το λόγο». Αυτή η ομάδα, λοιπόν, από την οποία αναφέρεται ονομαστικά ο Κορνήλιος ως ο πιο εξέχων, ήταν οι πρώτοι απερίτμητοι Εθνικοί, δηλαδή μη Ιουδαίοι, οι οποίοι έλαβαν τη «δωρεά του αγίου πνεύματος». (Πρ 10:44, 45) Αμέσως μετά, ακολούθησε το βάφτισμα στο νερό. Τίποτα παραπάνω δεν είναι γνωστό για τη μετέπειτα ζωή και τη δραστηριότητα του Κορνήλιου.

Γιατί ήταν ιδιαίτερα αξιοσημείωτο γεγονός η μεταστροφή του Κορνήλιου;

Ο Κορνήλιος δεν ήταν προσήλυτο μέλος της Ιουδαϊκής κοινότητας, όπως διατείνονται μερικοί, παρότι ήταν εξοικειωμένος με τα συγγράμματα των προφητών, έδινε δώρα ελέους στους Ιουδαίους, φοβόταν τον Θεό, προσευχόταν συνεχώς και χρησιμοποιούσε το όνομα Ιεχωβά. Οι Γραφές αποδεικνύουν αδιαμφισβήτητα ότι αυτός ο αξιωματικός ήταν απερίτμητος Εθνικός με την πλήρη έννοια. Αν ο Κορνήλιος ήταν προσήλυτος, ο Πέτρος δεν θα είχε πει ότι ήταν παράνομο για αυτόν, ως Ιουδαίος που ήταν, να συναναστραφεί με αυτόν τον «αλλόφυλο», δεδομένων των όσων έλεγε ο Νόμος σχετικά με τους πάροικους. (Λευ 19:33, 34· Πρ 10:28) Αν ήταν προσήλυτος, οι άλλοι έξι Ιουδαίοι που ήταν μαζί με τον Πέτρο δεν θα είχαν νιώσει «κατάπληξη» βλέποντας το άγιο πνεύμα να εκχέεται «πάνω σε εθνικούς». (Πρ 10:45· 11:12) Αν ήταν προσήλυτος, γιατί φιλονίκησαν με τον Πέτρο σχετικά με αυτό το ζήτημα «οι υποστηρικτές της περιτομής»;—Πρ 11:2.

Στην πραγματικότητα, ο Κορνήλιος ήταν ο πρώτος απερίτμητος μη Ιουδαίος που έγινε Χριστιανός, καταδεικνύοντας έτσι ότι από τότε και έπειτα δεν ήταν πια απαραίτητο για τους Εθνικούς να γίνονται προσήλυτοι στον Ιουδαϊσμό όπως ο Αιθίοπας ευνούχος προτού γίνουν δεκτοί στη Χριστιανική εκκλησία. «Πραγματικά», αναφώνησε ο Πέτρος εκείνη την ιστορική στιγμή, «αντιλαμβάνομαι ότι ο Θεός δεν είναι προσωπολήπτης, αλλά σε κάθε έθνος όποιος τον φοβάται και εργάζεται δικαιοσύνη είναι ευπρόσδεκτος σε αυτόν». (Πρ 10:34, 35) Ο Πέτρος, όπως ήταν ο πρώτος που άνοιξε την Οδό στους Ιουδαίους την Πεντηκοστή, έτσι και σε αυτή την περίπτωση ήταν ο πρώτος που έφερε τα καλά νέα της σωτηρίας στους απερίτμητους Εθνικούς. Και ο Ιάκωβος επίσης συμφώνησε ότι αυτή ήταν η «πρώτη φορά» που ο Θεός έστρεψε την προσοχή του «στα έθνη».—Πρ 15:7, 14.

ΚΟΡΦΟΣ

Βλέπε ΚΟΛΠΟΣ, ΚΟΡΦΟΣ, ΑΓΚΑΛΙΑ.

ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ

Βλέπε ΠΟΛΥΤΙΜΕΣ ΠΕΤΡΕΣ· ΣΤΟΛΙΔΙΑ.

ΚΟΣΜΟΣ

Η λέξη κόσμος υπάρχει στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο και διατηρείται αυτούσια στη σύγχρονη απόδοσή του, σε όλες τις περιπτώσεις στις οποίες εμφανίζεται, με εξαίρεση το εδάφιο 1 Πέτρου 3:3 όπου αποδίδεται «στολισμός». Η λέξη «κόσμος» μπορεί να σημαίνει (1) το ανθρώπινο γένος συνολικά, ανεξάρτητα από την ηθική του κατάσταση ή την πορεία της ζωής του, (2) το πλαίσιο των ανθρώπινων συνθηκών μέσα στο οποίο γεννιέται και ζει κάποιος (με αυτή δε την έννοια είναι σε κάποιες περιπτώσεις πολύ παρόμοια με τη λέξη αἰών του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, η οποία αποδίδεται «σύστημα πραγμάτων») ή (3) τη μάζα της ανθρωπότητας που διαχωρίζεται από τους επιδοκιμασμένους υπηρέτες του Ιεχωβά.

Η Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου αποδίδει σε ορισμένες περιπτώσεις με τη λέξη «κόσμος» τρεις ακόμη λέξεις του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου (γῆ, αἰών, οἰκουμένη) και πέντε διαφορετικές εβραϊκές λέξεις (’έρετς· χέδελ· χέλεδ· ‛ωλάμ· τεβέλ). Αυτό έχει περιπλέξει τις έννοιες προκαλώντας ασάφεια ή σύγχυση, η οποία δυσχεραίνει την ορθή κατανόηση των σχετικών εδαφίων. Μεταγενέστερες μεταφράσεις έχουν ξεδιαλύνει σε μεγάλο βαθμό αυτή τη σύγχυση.

Η λέξη ’έρετς του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και η λέξη γῆ του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου (από την οποία προέρχονται λέξεις όπως «γεωγραφία» και «γεωλογία») αναφέρονται στον πλανήτη γη, στο έδαφος, στο χώμα ή σε κάποια χώρα ή περιοχή (Γε 6:4· Αρ 1:1· Ματ 2:6· 5:5· 10:29· 13:5), παρ’ όλο που σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να αναφέρονται συμβολικά στους ανθρώπους της γης, όπως στα εδάφια Ψαλμός 66:4 και Αποκάλυψη 13:3. Τόσο η εβραϊκή λέξη ‛ωλάμ όσο και η λέξη αἰών σχετίζονται βασικά με μια χρονική περίοδο ακαθόριστης διάρκειας. (Γε 6:3· 17:13· Λου 1:70) Η λέξη αἰών μπορεί επίσης να υποδηλώνει το «σύστημα πραγμάτων» που χαρακτηρίζει μια συγκεκριμένη περίοδο ή εποχή. (Γα 1:4) Η εβραϊκή λέξη χέλεδ έχει κάπως παρόμοια έννοια και μπορεί να αποδοθεί με όρους όπως “διάρκεια ζωής” και “σύστημα πραγμάτων”. (Ιωβ 11:17· Ψλ 17:14) Η λέξη οἰκουμένη σημαίνει την «κατοικημένη γη» (Λου 21:26), και η εβραϊκή λέξη τεβέλ μπορεί να αποδοθεί “παραγωγική γη”. (2Σα 22:16) Η εβραϊκή λέξη χέδελ εμφανίζεται μόνο στο εδάφιο Ησαΐας 38:11, και στη Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου (βλέπε επίσης ΒΑΜ) αποδίδεται «κόσμος» στη φράση «κατοίκους του κόσμου». Το Βιβλικό Λεξικό του Ερμηνευτή ([The Interpreter’s Dictionary of the Bible] επιμέλεια Τζ. Μπάτρικ, 1962, Τόμ. 4, σ. 874) υποδεικνύει την απόδοση «κατοίκους (του κόσμου) της κατάπαυσης», ενώ τονίζει ότι οι περισσότεροι λόγιοι κλίνουν υπέρ του κειμένου κάποιων εβραϊκών χειρογράφων που έχουν τη λέξη χέλεδ αντί της λέξης χέδελ. Η Μετάφραση Νέου Κόσμου έχει την απόδοση «κατοίκους της γης της κατάπαυσης».—Βλέπε ΑΙΩΝΑΣ· ΓΗ· ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ.

Η Λέξη «Κόσμος» και οι Διάφορες Έννοιές Της. Η βασική έννοια της λέξης κόσμος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου είναι «τάξη» ή «διευθέτηση». Εφόσον η έννοια της ομορφιάς συνδέεται ως έναν βαθμό με την τάξη και τη συμμετρία, η λέξη κόσμος μεταδίδει και αυτή την έννοια, και γι’ αυτό χρησιμοποιούνταν συχνά από τους Έλληνες με την έννοια του «στολισμού», ιδιαίτερα για τις γυναίκες. Ανάλογη χρήση της λέξης έχουμε και στο εδάφιο 1 Πέτρου 3:3. Από την ίδια ρίζα προέρχεται και η λέξη «κόσμημα». Το συγγενικό ρήμα κοσμέω έχει την έννοια “τακτοποιώ” στο εδάφιο Ματθαίος 25:7 και την έννοια του “στολισμού” σε άλλα σημεία. (Ματ 12:44· 23:29· Λου 11:25· 21:5· 1Τι 2:9· Τιτ 2:10· 1Πε 3:5· Απ 21:2, 19) Το επίθετο κόσμιος στα εδάφια 1 Τιμόθεο 2:9 και 3:2 περιγράφει κάτι το οποίο είναι “εύτακτο”.

Προφανώς λόγω της τάξης που χαρακτηρίζει το σύμπαν, οι Έλληνες φιλόσοφοι χρησιμοποιούσαν τη λέξη κόσμος σε μερικές περιπτώσεις για ολόκληρη την ορατή δημιουργία. Ωστόσο, οι απόψεις τους στην πραγματικότητα διίσταντο, καθώς μερικοί περιόριζαν την έννοια της λέξης μόνο στα ουράνια σώματα, ενώ άλλοι τη χρησιμοποιούσαν για ολόκληρο το σύμπαν. Η χρήση της λέξης κόσμος για την περιγραφή της υλικής δημιουργίας στο σύνολό της εμφανίζεται σε ορισμένα απόκρυφα συγγράμματα (παράβαλε Σοφία Σολομώντος 9:9· 11:17) που γράφτηκαν την περίοδο κατά την οποία η ελληνική φιλοσοφία κέρδιζε έδαφος σε πολλές Ιουδαϊκές περιοχές. Ωστόσο, στα θεόπνευστα συγγράμματα των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών αυτή η έννοια ουσιαστικά απουσιάζει, ίσως εντελώς. Σε μερικά εδάφια πιθανόν να φαίνεται ότι η λέξη κόσμος χρησιμοποιείται με αυτή την έννοια, όπως στην αφήγηση για την ομιλία του αποστόλου Παύλου προς τους Αθηναίους στον Άρειο Πάγο. Εκεί ο Παύλος είπε: «Ο Θεός που έκανε τον κόσμο και όλα όσα υπάρχουν σε αυτόν, καθώς Αυτός είναι Κύριος ουρανού και γης, δεν κατοικεί σε χειροποίητους ναούς». (Πρ 17:22-24) Εφόσον η χρήση της λέξης κόσμος με την έννοια του σύμπαντος ήταν διαδεδομένη ανάμεσα στους Έλληνες, ο Παύλος μπορεί να τη χρησιμοποίησε με αυτή την έννοια. Ακόμη και εδώ, όμως, είναι απολύτως πιθανό να τη χρησιμοποίησε με έναν από τους τρόπους που θα εξεταστούν στο υπόλοιπο λήμμα.

Σχετίζεται με την Ανθρωπότητα. Το σύγγραμμα Συνώνυμα της Καινής Διαθήκης ([Synonyms of the New Testament] Λονδίνο, 1961, σ. 201, 202) του Ρίτσαρντ Σ. Τρεντς, αφού παρουσιάζει τη φιλοσοφική χρήση της λέξης κόσμος για το σύμπαν, δηλώνει: «Από αυτή τη σημασία της αναφερόμενης στο υλικό σύμπαν λέξης κόσμος, . . . προέκυψε η σημασία του κόσμου ως του εξωτερικού πλαισίου των πραγμάτων μέσα στο οποίο ζει και κινείται ο άνθρωπος—ενός πλαισίου που υπάρχει για αυτόν και του οποίου ο άνθρωπος αποτελεί το ηθικό κέντρο (Ιωάν. 16:21· 1 Κορ. 14:10· 1 Ιωάν. 3:17)· . . . και στη συνέχεια η σημασία που αναφέρεται στους ίδιους τους ανθρώπους, στο σύνολο των ανθρώπων που ζουν στον κόσμο (Ιωάν. 1:29· 4:42· 2 Κορ. 5:19)· επιπρόσθετα δε, και από ηθικής πλευράς, σε όλους όσους δεν ανήκουν στην ἐκκλησία, οι οποίοι είναι αποξενωμένοι από τη ζωή του Θεού και είναι μέσω των πονηρών τους έργων εχθροί Του (1 Κορ. 1:20, 21· 2 Κορ. 7:10· Ιακ. 4:4)».

Παρόμοια, το βιβλίο Μελέτες στο Λεξιλόγιο της Ελληνικής Καινής Διαθήκης ([Studies in the Vocabulary of the Greek New Testament] 1946, σ. 57), του Κ. Σ. Γιούεστ, παραθέτει την εξής δήλωση του Κρέμερ, λογίου της ελληνικής: «Εφόσον κόσμος θεωρείται η τάξη πραγμάτων της οποίας κέντρο είναι ο άνθρωπος, η προσοχή στρέφεται κατά κύριο λόγο στον άνθρωπο, και ο κόσμος υποδηλώνει το ανθρώπινο γένος μέσα σε αυτή την τάξη πραγμάτων, την ανθρωπότητα όπως φανερώνεται μέσα σε αυτή την τάξη και μέσω αυτής (Ματθ. 18:7)».

Όλη η ανθρωπότητα. Ως εκ τούτου ο κόσμος σχετίζεται στενά με την ανθρωπότητα, είναι αλληλένδετος με αυτήν. Αυτό ισχύει στη μη Βιβλική ελληνική γραμματεία, αλλά κυρίως ισχύει στις Γραφές. Όταν ο Ιησούς είπε ότι ο άνθρωπος που περπατάει στο φως της ημέρας «βλέπει το φως αυτού του κόσμου» (Ιωα 11:9), θα μπορούσε να σχηματίσει κάποιος την εντύπωση ότι η λέξη «κόσμος» είχε απλώς την έννοια του πλανήτη Γη που την ημέρα φωτίζεται από τον ήλιο. Τα επόμενα λόγια του Ιησού, όμως, μιλούν για κάποιον που περπατάει τη νύχτα και σκοντάφτει «επειδή το φως δεν είναι σε αυτόν». (Ιωα 11:10) Ο Θεός έδωσε τον ήλιο και τα άλλα ουράνια σώματα πρωτίστως για την ανθρωπότητα. (Παράβαλε Γε 1:14· Ψλ 8:3-8· Ματ 5:45.) Παρόμοια, χρησιμοποιώντας το φως με πνευματική έννοια, ο Ιησούς είπε στους ακολούθους του ότι θα ήταν «το φως του κόσμου» (Ματ 5:14), και σίγουρα δεν εννοούσε ότι θα φώτιζαν τον πλανήτη, διότι στη συνέχεια έδειξε ότι το φως τους θα ήταν για την ανθρωπότητα, «μπροστά στους ανθρώπους». (Ματ 5:16· παράβαλε Ιωα 3:19· 8:12· 9:5· 12:46· Φλπ 2:15.) Το κήρυγμα των καλών νέων «σε όλο τον κόσμο» (Ματ 26:13) σημαίνει και αυτό κήρυγμα στην ανθρωπότητα ως σύνολο, πράγμα που ισχύει σε μερικές γλώσσες στις οποίες η έκφραση «όλος ο κόσμος» είναι ο κοινός τρόπος για να πει κανείς «όλοι οι άνθρωποι».—Παράβαλε Ιωα 8:26· 18:20· Ρω 1:8· Κολ 1:5, 6.

Κατά μία βασική έννοια, λοιπόν, η λέξη κόσμος αναφέρεται σε όλη την ανθρωπότητα. Ως εκ τούτου, η Γραφή περιγράφει τον κόσμο ως ένοχο αμαρτιών (Ιωα 1:29· Ρω 3:19· 5:12, 13) που έχει την ανάγκη ενός σωτήρα για να του δώσει ζωή (Ιωα 4:42· 6:33, 51· 12:47· 1Ιω 4:14)—πράγματα που εφαρμόζονται μόνο στην ανθρωπότητα, και όχι στην άψυχη δημιουργία ή στα ζώα. Αυτός είναι ο κόσμος που ο Θεός αγάπησε τόσο πολύ ώστε «έδωσε τον μονογενή του Γιο, για να μην καταστραφεί όποιος ασκεί πίστη σε αυτόν, αλλά να έχει αιώνια ζωή». (Ιωα 3:16, 17· παράβαλε 2Κο 5:19· 1Τι 1:15· 1Ιω 2:2.) Αυτός ο κόσμος της ανθρωπότητας είναι ο αγρός στον οποίο ο Ιησούς Χριστός έσπειρε τον καλό σπόρο, τους “γιους της βασιλείας”.—Ματ 13:24, 37, 38.

Όταν ο Παύλος λέει ότι «οι αόρατες ιδιότητες [του Θεού] . . . βλέπονται καθαρά από τη δημιουργία του κόσμου και έπειτα, επειδή γίνονται αντιληπτές μέσω των πραγμάτων που έχουν φτιαχτεί», πρέπει να εννοεί από τη δημιουργία της ανθρωπότητας και μετά, διότι μόνο αφότου εμφανίστηκε η ανθρωπότητα υπάρχουν στη γη διάνοιες ικανές να “αντιληφθούν” αυτές τις αόρατες ιδιότητες μέσω της ορατής δημιουργίας.—Ρω 1:20.

Παρόμοια, το εδάφιο Ιωάννης 1:10 λέει για τον Ιησού ότι «ο κόσμος ήρθε σε ύπαρξη μέσω αυτού». Αν και είναι αλήθεια ότι ο Ιησούς συμμετείχε στη δημιουργία όλων των πραγμάτων, περιλαμβανομένου του ουρανού και του πλανήτη Γη και όλων όσων υπάρχουν σε αυτόν, η λέξη κόσμος εδώ εφαρμόζεται κατά κύριο λόγο στο ανθρώπινο γένος, στη δημιουργία του οποίου επίσης συμμετείχε ο Ιησούς. (Παράβαλε Ιωα 1:3· Κολ 1:15-17· Γε 1:26.) Γι’ αυτό λοιπόν, η συνέχεια του εδαφίου αναφέρει: «Αλλά ο κόσμος [δηλαδή ο κόσμος της ανθρωπότητας] δεν τον γνώρισε».

Η «θεμελίωση του κόσμου». Αυτή η σαφής συσχέτιση της λέξης κόσμος με τον κόσμο της ανθρωπότητας μας βοηθάει επίσης να κατανοήσουμε τι σημαίνει η φράση η «θεμελίωση του κόσμου» που αναφέρεται σε αρκετά εδάφια. Αυτά τα εδάφια δείχνουν ότι ορισμένα πράγματα συμβαίνουν “από τη θεμελίωση του κόσμου”. Μερικά από αυτά τα πράγματα είναι η “έκχυση του αίματος των προφητών” από την εποχή του Άβελ και έπειτα, “η ετοιμασία μιας βασιλείας” και “η καταγραφή ονομάτων στο ρόλο της ζωής”. (Λου 11:50, 51· Ματ 25:34· Απ 13:8· 17:8· παράβαλε Ματ 13:35· Εβρ 9:26.) Αυτά τα πράγματα σχετίζονται με την ανθρώπινη ζωή και δραστηριότητα, και επομένως η «θεμελίωση του κόσμου» πρέπει να συνδέεται με την αρχή της ανθρωπότητας, όχι της άψυχης δημιουργίας ή της ζωικής δημιουργίας. Το εδάφιο Εβραίους 4:3 δείχνει ότι τα δημιουργικά έργα του Θεού «είχαν τελειώσει από τη θεμελίωση του κόσμου», και ότι δεν άρχισαν τότε. Δεδομένου ότι η Εύα ήταν προφανώς το τελευταίο από τα επίγεια δημιουργικά έργα του Ιεχωβά, η θεμελίωση του κόσμου δεν μπορεί να έλαβε χώρα πριν από τη δημιουργία της.

Όπως φαίνεται στα λήμματα ΑΒΕΛ (Αρ. 1) και ΠΡΟΓΝΩΣΗ, ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ (Προορισμός του Μεσσία), η λέξη καταβολή του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου που αποδίδεται «θεμελίωση» μπορεί να αναφέρεται στη σύλληψη ανθρώπινου σπέρματος. Καταβολή σημαίνει κατά κυριολεξία «το καταγής ρίξιμο» και στο εδάφιο Εβραίους 11:11 μπορεί να αποδοθεί “συλλαμβάνω” (RS, ΜΝΚ, ΚΔΤΚ, ΦΙΛ). Η χρήση της λέξης αυτής εκεί αναφέρεται προφανώς στην καταβολή ανθρώπινου σπέρματος από μέρους του Αβραάμ ώστε να γεννηθεί ένας γιος και στο γεγονός ότι η Σάρρα έλαβε αυτό το σπέρμα προς γονιμοποίηση.

Επομένως, η «θεμελίωση του κόσμου» δεν είναι απαραίτητο να εκλαμβάνεται ως η αρχή της δημιουργίας του υλικού σύμπαντος, ούτε και η φράση «πριν από τη θεμελίωση του κόσμου» (Ιωα 17:5, 24· Εφ 1:4· 1Πε 1:20) αναφέρεται σε κάποιο χρονικό σημείο πριν από τη δημιουργία του υλικού σύμπαντος. Απεναντίας, οι εν λόγω φράσεις προφανώς συνδέονται με τον καιρό κατά τον οποίο η ανθρώπινη φυλή “θεμελιώθηκε” μέσω του πρώτου ανθρώπινου ζευγαριού, του Αδάμ και της Εύας, που έξω από την Εδέμ άρχισε να συλλαμβάνει σπέρμα το οποίο θα μπορούσε να ωφεληθεί από τις προμήθειες του Θεού για απελευθέρωση από την κληρονομημένη αμαρτία.—Γε 3:20-24· 4:1, 2.

«Θέαμα στον κόσμο, τόσο σε αγγέλους όσο και σε ανθρώπους». Μερικοί θεωρούν ότι η χρήση της λέξης κόσμος στο εδάφιο 1 Κορινθίους 4:9 περιλαμβάνει τόσο τα αόρατα πνευματικά πλάσματα όσο και τα ορατά ανθρώπινα πλάσματα, λόγω της ακόλουθης απόδοσης: «Γινόμαστε θέαμα στον κόσμο, τόσο σε αγγέλους όσο και σε ανθρώπους». (AS) Ωστόσο, η υποσημείωση δίνει μια εναλλακτική απόδοση, λέγοντας: «Ή, και σε αγγέλους και σε ανθρώπους». Αυτή η δεύτερη απόδοση συμπίπτει με τον τρόπο με τον οποίο έχουν αποδώσει άλλες μεταφράσεις το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο σε αυτό το σημείο. (KJ· La· Mo· Vg· CC· Murdock· ΒΑΜ) Η μετάφραση του Γιανγκ λέει: «Θέαμα γίναμε στον κόσμο και σε αγγελιοφόρους και σε ανθρώπους». Ακριβώς πριν από αυτό, στα εδάφια 1 Κορινθίους 1:20, 21, 27, 28· 2:12· 3:19, 22 ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τη λέξη κόσμος με την έννοια της ανθρωπότητας, οπότε προφανώς δεν αποκλίνει από αυτή την έννοια αμέσως μετά, στα εδάφια 1 Κορινθίους 4:9, 13. Επομένως, αν δεχτούμε την απόδοση «τόσο σε αγγέλους όσο και σε ανθρώπους», τότε η έκφραση αυτή είναι απλώς επιτατική και δεν χρησιμοποιείται για να διευρύνει τη σημασία της λέξης κόσμος, αλλά για να διευρύνει το φάσμα των θεατών, δείχνοντας ότι επεκτείνεται πέρα από τον κόσμο της ανθρωπότητας ώστε να περιλάβει και «αγγέλους» εκτός από «ανθρώπους».—Παράβαλε Ro.

Η σφαίρα της ανθρώπινης ζωής και το πλαίσιό της. Αυτό δεν σημαίνει ότι η λέξη κόσμος χάνει εντελώς την αρχική της σημασία της «τάξης» και της «διευθέτησης» και γίνεται απλώς συνώνυμη της λέξης «ανθρωπότητα». Αυτή καθαυτή η ανθρωπότητα αντανακλά μια ορισμένη τάξη, καθώς αποτελείται από οικογένειες και φυλές, και έχει αναπτυχθεί κατά έθνη και γλωσσικούς ομίλους (1Κο 14:10· Απ 7:9· 14:6), που διακρίνονται σε πλούσιες και φτωχές τάξεις και σε άλλες ομάδες. (Ιακ 2:5, 6) Εδώ στη γη έχει διαμορφωθεί ένα πλαίσιο πραγμάτων που περιβάλλουν και επηρεάζουν την ανθρωπότητα καθώς αυτή αυξάνεται αριθμητικά αλλά και πληθαίνουν τα έτη ύπαρξής της. Όταν ο Ιησούς είπε ότι ένας άνθρωπος “κερδίζει όλο τον κόσμο αλλά ζημιώνεται την ψυχή του” προφανώς εννοούσε ότι αυτός κερδίζει όλα όσα μπορεί να προσφέρει η σφαίρα της ανθρώπινης ζωής και η ανθρώπινη κοινωνία συνολικά. (Ματ 16:26· παράβαλε 6:25-32.) Παρόμοια έννοια είχαν τα λόγια του Παύλου σχετικά με εκείνους που «χρησιμοποιούν τον κόσμο» και σχετικά με την “ανησυχία για τα πράγματα του κόσμου” που διακατέχει τους έγγαμους (1Κο 7:31-34), καθώς και η αναφορά που κάνει ο Ιωάννης στα «μέσα αυτού του κόσμου για τη συντήρηση της ζωής».—1Ιω 3:17· παράβαλε 1Κο 3:22.

Όταν η λέξη κόσμος εννοείται ως το πλαίσιο, η τάξη ή η σφαίρα της ανθρώπινης ζωής, έχει παρόμοια σημασία με τη λέξη αἰών. Σε μερικές περιπτώσεις, οι δύο αυτές λέξεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν σχεδόν εναλλακτικά. Για παράδειγμα, αναφέρεται ότι ο Δημάς εγκατέλειψε τον απόστολο Παύλο επειδή «αγάπησε το παρόν σύστημα πραγμάτων [αἰῶνα]», ενώ ο απόστολος Ιωάννης προειδοποίησε ότι δεν πρέπει να “αγαπάμε τον κόσμο” και τον τρόπο ζωής του κόσμου που ασκεί έλξη στην αμαρτωλή σάρκα. (2Τι 4:10· 1Ιω 2:15-17) Επίσης, αυτός που περιγράφεται στο εδάφιο Ιωάννης 12:31 ως «ο άρχοντας αυτού του κόσμου» προσδιορίζεται στο εδάφιο 2 Κορινθίους 4:4 ως «ο θεός αυτού του συστήματος πραγμάτων [αἰῶνος]».

Ο απόστολος Ιωάννης λέει στο τέλος του Ευαγγελίου του ότι, αν όλα τα πράγματα που έκανε ο Ιησούς γράφονταν με κάθε λεπτομέρεια, τότε κατά τη γνώμη του «ο κόσμος ο ίδιος . . . δεν θα μπορούσε να χωρέσει τους ρόλους που θα γράφονταν». (Ιωα 21:25) Ο Ιωάννης δεν χρησιμοποίησε τη λέξη γῆ ή τη λέξη οἰκουμένη (που σημαίνει την κατοικημένη γη), λέγοντας έτσι ότι ο πλανήτης δεν θα χωρούσε τους ρόλους, αλλά χρησιμοποίησε τη λέξη κόσμος, εννοώντας προφανώς ότι η ανθρώπινη κοινωνία (με το χώρο που διέθετε τότε στις βιβλιοθήκες της) δεν θα ήταν σε θέση να φιλοξενήσει τα ογκώδη συγγράμματα (με τη μορφή των βιβλίων εκείνης της εποχής) που θα συνεπαγόταν κάτι τέτοιο. Παράβαλε επίσης εδάφια όπως Ιωάννης 7:4· 12:19 για παρόμοιες χρήσεις της λέξης κόσμος.

Οι φράσεις “έρχομαι στον κόσμο” ή “αποστέλλομαι στον κόσμο”. Όταν κάποιος “γεννιέται σε αυτόν τον κόσμο”, δεν γεννιέται απλώς ως μέρος της ανθρωπότητας, αλλά εισέρχεται επίσης στο πλαίσιο των συνθηκών υπό τις οποίες ζουν οι άνθρωποι. (Ιωα 16:21· 1Τι 6:7) Εντούτοις, ενώ οι δηλώσεις σχετικά με το ότι κάποιος έρχεται στον κόσμο μπορεί να αναφέρονται στη γέννησή του εντός της σφαίρας της ανθρώπινης ζωής, αυτό δεν ισχύει πάντοτε. Για παράδειγμα, ο Ιησούς, προσευχόμενος στον Θεό, είπε: «Όπως απέστειλες εμένα στον κόσμο, έτσι και εγώ απέστειλα αυτούς [τους μαθητές του] στον κόσμο». (Ιωα 17:18) Τους απέστειλε στον κόσμο ως ενήλικους άντρες, όχι ως νεογέννητα βρέφη. Ο Ιωάννης μιλάει για ψευδοπροφήτες και απατεώνες που έχουν «βγει στον κόσμο».—1Ιω 4:1· 2Ιω 7.

Οι πολλές περιπτώσεις στις οποίες λέγεται ότι ο Ιησούς “ήρθε ή στάλθηκε στον κόσμο” προφανώς δεν αναφέρονται πρωτίστως—αν αναφέρονται καν—στην ανθρώπινη γέννησή του, αλλά είναι πιο λογικό να αφορούν το ότι εκείνος εξήλθε στην ανθρωπότητα, επιτελώντας δημόσια τη διακονία που του ανατέθηκε αφότου βαφτίστηκε και χρίστηκε, ως φωτοδότης για τον κόσμο της ανθρωπότητας. (Παράβαλε Ιωα 1:9· 3:17, 19· 6:14· 9:39· 10:36· 11:27· 12:46· 1Ιω 4:9.) Η ανθρώπινη γέννησή του δεν ήταν παρά ένα αναγκαίο μέσο για την πραγματοποίηση αυτού του σκοπού. (Ιωα 18:37) Σε επιβεβαίωση αυτού, ο συγγραφέας της επιστολής προς τους Εβραίους παρουσιάζει τον Ιησού να λέει τα λόγια των εδαφίων Ψαλμός 40:6-8 «όταν . . . έρχεται στον κόσμο», και ο Ιησούς λογικά δεν το έκανε αυτό ως νεογέννητο βρέφος.—Εβρ 10:5-10.

Όταν η δημόσια διακονία του στην ανθρωπότητα έφτασε στο τέλος της, ο Ιησούς γνώριζε ότι «είχε έρθει η ώρα του να αποχωρήσει από αυτόν τον κόσμο και να πάει στον Πατέρα». Θα πέθαινε ως άνθρωπος και θα ανασταινόταν σε ζωή στο πνευματικό βασίλειο από το οποίο είχε έρθει.—Ιωα 13:1· 16:28· 17:11· παράβαλε Ιωα 8:23.

«Τα στοιχειώδη πράγματα του κόσμου». Στα εδάφια Γαλάτες 4:1-3, ο Παύλος, αφού δείχνει ότι ένα παιδί είναι σαν δούλος με την έννοια ότι είναι υπό την επίβλεψη άλλων μέχρι να ενηλικιωθεί, δηλώνει: «Παρόμοια και εμείς, όταν ήμασταν νήπια, παραμέναμε υποδουλωμένοι από τα στοιχειώδη πράγματα [στοιχεῖα] του κόσμου». Στη συνέχεια δείχνει ότι ο Γιος του Θεού ήρθε στο «πλήρωμα του χρόνου» και απάλλαξε από το Νόμο αυτούς που έγιναν μαθητές του, ώστε να λάβουν την υιοθεσία. (Γα 4:4-7) Ανάλογα, στα εδάφια Κολοσσαείς 2:8, 9, 20 ο Παύλος προειδοποιεί τους Χριστιανούς στις Κολοσσές να μην αφήσουν να τους αρπάξουν «μέσω της φιλοσοφίας και της κενής απάτης σύμφωνα με την παράδοση των ανθρώπων, σύμφωνα με τα στοιχειώδη πράγματα [στοιχεῖα] του κόσμου και όχι σύμφωνα με τον Χριστό· επειδή σε αυτόν κατοικεί σωματικά όλη η πληρότητα της θεϊκής ιδιότητας», τονίζοντας ότι αυτοί είχαν “πεθάνει μαζί με τον Χριστό ως προς τα στοιχειώδη πράγματα του κόσμου”.

Σχετικά με τη λέξη στοιχεῖα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, την οποία χρησιμοποίησε ο Παύλος, Το Σχολιολόγιο του Άμβωνα ([The Pulpit Commentary] Γαλάτες, σ. 181) λέει: «Από την αρχική έννοια, αυτή των “στοιχισμένων πασσάλων”, . . . ο όρος [στοιχεῖα] εφαρμόστηκε στις σειρές των γραμμάτων της αλφαβήτου, και από εκεί στα πρωταρχικά συστατικά της ομιλίας· έπειτα στα πρωταρχικά συστατικά όλων των αντικειμένων της φύσης, όπως για παράδειγμα στα τέσσερα “στοιχεία” (βλέπε 2 Πέτρ. 3:10, 12)· επίσης, στις “βασικές αρχές” ή στα “στοιχειώδη” οποιουδήποτε κλάδου γνώσης. Με αυτή την τελευταία έννοια εμφανίζεται στο εδ. Εβρ. 5:12». (Επιμέλεια Κ. Σπενς, Λονδίνο, 1885) Το συγγενικό ρήμα στοιχέω αποδίδεται «περπατώ εύτακτα».—Γα 6:16.

Είναι φανερό ότι ο Παύλος, στις επιστολές του προς τους Γαλάτες και τους Κολοσσαείς, δεν αναφέρεται στα βασικά ή στα συστατικά μέρη της υλικής δημιουργίας αλλά, όπως παρατηρεί το Κριτικό και Ερμηνευτικό Εγχειρίδιο της Επιστολής προς τους Γαλάτες ([Kritisch exegetisches Handbuch über den Brief an die Galater] 1870, σ. 201), του Γερμανού λογίου Χάινριχ Α. Β. Μάγιερ, στα «στοιχεία της μη Χριστιανικής ανθρωπότητας», δηλαδή στις θεμελιώδεις ή βασικές της αρχές. Τα συγγράμματα του Παύλου δείχνουν ότι αυτό θα περιλάμβανε φιλοσοφίες και απατηλές διδασκαλίες που βασίζονταν μόνο σε ανθρώπινα κριτήρια, αντιλήψεις, συλλογισμούς και μυθολογίες, σαν αυτές στις οποίες εντρυφούσαν οι αρχαίοι Έλληνες και άλλοι ειδωλολατρικοί λαοί. (Κολ 2:8) Ωστόσο, είναι σαφές ότι χρησιμοποιούσε επίσης τον όρο για να περιλάβει πράγματα Ιουδαϊκής φύσης, όχι μόνο μη Βιβλικές Ιουδαϊκές διδασκαλίες που επέβαλλαν τον ασκητισμό ή τη «θρησκεία των αγγέλων», αλλά και τη διδασκαλία ότι οι Χριστιανοί θα έπρεπε να θέτουν τον εαυτό τους υπό την υποχρέωση να τηρεί το Μωσαϊκό Νόμο.—Κολ 2:16-18· Γα 4:4, 5, 21.

Ασφαλώς, ο Μωσαϊκός Νόμος είχε θεϊκή προέλευση. Ωστόσο, είχε πλέον εκπληρωθεί στο πρόσωπο του Χριστού Ιησού, ο οποίος είναι η «πραγματικότητα» που υποδείκνυαν οι σκιές του Νόμου, και γι’ αυτό είχε πλέον παλιώσει. (Κολ 2:13-17) Επιπλέον, η σκηνή της μαρτυρίας (και αργότερα ο ναός) ήταν “κοσμική” ή ανθρώπινης κατασκευής, και άρα “επίγεια” (κοσμικόν, Κείμενο· Εβρ 9:1), δηλαδή ανήκε στην ανθρώπινη σφαίρα, όχι στην ουράνια ή στην πνευματική, και οι συναφείς με αυτήν απαιτήσεις ήταν «νομικές απαιτήσεις που είχαν σχέση με τη σάρκα και επιβλήθηκαν μέχρι τον προσδιορισμένο καιρό που θα τακτοποιούνταν τα ζητήματα». Ο Χριστός Ιησούς είχε πλέον μπει στη “μεγαλύτερη και τελειότερη σκηνή η οποία δεν είναι φτιαγμένη από χέρια, δηλαδή δεν είναι από αυτή τη δημιουργία”, στον ίδιο τον ουρανό. (Εβρ 9:8-14, 23, 24) Ο ίδιος είχε πει σε μια Σαμαρείτισσα ότι θα ερχόταν ο καιρός κατά τον οποίο ο ναός στην Ιερουσαλήμ δεν θα χρησιμοποιούνταν πλέον ως βασικό στοιχείο της αληθινής λατρείας, αλλά οι αληθινοί λάτρεις θα “λάτρευαν τον Πατέρα με πνεύμα και αλήθεια”. (Ιωα 4:21-24) Ως εκ τούτου, η ανάγκη για τη χρήση πραγμάτων που ήταν απλώς «συμβολικές απεικονίσεις» (Εβρ 9:23) μέσα στην ανθρώπινη σφαίρα, και οι οποίες εξεικόνιζαν μεγαλύτερα πράγματα ουράνιας φύσης, είχε πάψει να υφίσταται με το θάνατο του Χριστού Ιησού, την ανάστασή του και την ανάληψή του στον ουρανό.

Επομένως οι Γαλάτες και οι Κολοσσαείς Χριστιανοί μπορούσαν τώρα να αποδίδουν λατρεία σύμφωνα με την ανώτερη οδό, η οποία ήταν βασισμένη στον Χριστό Ιησού. Αυτός—και όχι οι άνθρωποι και οι αρχές τους ή οι διδασκαλίες τους, ούτε ακόμη και οι «νομικές απαιτήσεις [της διαθήκης του Νόμου] που είχαν σχέση με τη σάρκα»—θα έπρεπε να αναγνωρίζεται ως το προσδιορισμένο πρότυπο και το πλήρες μέτρο με βάση το οποίο θα καθόριζαν το κατά πόσον ήταν αληθινή μια διδασκαλία ή ένας τρόπος ζωής. (Κολ 2:9) Οι Χριστιανοί δεν έπρεπε να είναι σαν παιδιά με το να θέτουν εκούσια τον εαυτό τους κάτω από εκείνο που παρομοιάστηκε με παιδαγωγό, δηλαδή κάτω από το Μωσαϊκό Νόμο (Γα 3:23-26), αλλά έπρεπε η σχέση τους με τον Θεό να είναι όμοια με αυτήν ενός ενήλικου γιου και του πατέρα του. Ο νόμος ήταν στοιχειώδης, «το αλφαβητάριο της θρησκείας», συγκρινόμενος με τη Χριστιανική διδαχή. (Κριτικό και Ερμηνευτικό Εγχειρίδιο των Επιστολών του Παύλου προς τους Φιλιππησίους, τους Κολοσσαείς και τον Φιλήμονα ([Kritisch exegetisches Handbuch über die Briefe Pauli an die Philipper, Kolosser und an Philemon] 1874, σ. 311, του Χ. Μάγιερ) Οι χρισμένοι Χριστιανοί, λόγω του ότι είχαν αναγεννηθεί για ουράνια ζωή, είχαν ουσιαστικά πεθάνει και είχαν κρεμαστεί στο ξύλο σε σχέση με τον κόσμο ο οποίος αναφέρεται στη σφαίρα της ανθρώπινης ζωής, και στον οποίο είχαν ισχύσει διατάξεις όπως αυτή της σαρκικής περιτομής· είχαν γίνει «νέα δημιουργία». (2Κο 5:17· Κολ 2:11, 12, 20-23· παράβαλε Γα 6:12-15· Ιωα 8:23.) Γνώριζαν ότι η Βασιλεία του Ιησού δεν είχε ανθρώπινη προέλευση. (Ιωα 18:36) Ασφαλώς δεν έπρεπε να επιστρέψουν ξανά «στα αδύναμα και πενιχρά στοιχειώδη πράγματα» της ανθρώπινης σφαίρας (Γα 4:9) και έτσι να παροδηγηθούν και να εγκαταλείψουν «τον πλούτο της πλήρους βεβαιότητας της κατανόησής τους» και την «ακριβή γνώση του ιερού μυστικού του Θεού, το οποίο είναι ο Χριστός», στον οποίο Χριστό είναι αποκρυμμένοι «όλοι οι θησαυροί της σοφίας και της γνώσης».—Κολ 2:1-4.

Ο κόσμος που είναι αποξενωμένος από τον Θεό. Μια έννοια της λέξης κόσμος που συναντάται αποκλειστικά στις Γραφές είναι αυτή του κόσμου της ανθρωπότητας ο οποίος διαχωρίζεται από τους υπηρέτες του Θεού. Ο Πέτρος γράφει ότι ο Θεός έφερε τον Κατακλυσμό «σε έναν κόσμο ασεβών ανθρώπων», ενώ διαφύλαξε τον Νώε και την οικογένειά του. Κατ’ αυτόν τον τρόπο «ο κόσμος εκείνου του καιρού υπέστη καταστροφή όταν κατακλύστηκε με νερό». (2Πε 2:5· 3:6) Ας σημειωθεί και πάλι ότι αυτό το σχόλιο δεν αφορά την καταστροφή του πλανήτη ή των ουράνιων σωμάτων του σύμπαντος, αλλά περιορίζεται στην ανθρώπινη σφαίρα και, στην προκειμένη περίπτωση, στην άδικη ανθρώπινη κοινωνία. Αυτόν τον «κόσμο» καταδίκασε ο Νώε με την πιστή του πορεία.—Εβρ 11:7.

Ο άδικος προκατακλυσμιαίος κόσμος, δηλαδή η ανθρώπινη κοινωνία, έλαβε τέλος, όχι όμως και το ίδιο το ανθρώπινο γένος, εφόσον διαφυλάχτηκε ο Νώε και η οικογένειά του. Μετά τον Κατακλυσμό, η πλειονότητα της ανθρωπότητας παρέκκλινε και πάλι από τη δικαιοσύνη, με αποτέλεσμα να έρθει σε ύπαρξη άλλη μια πονηρή ανθρώπινη κοινωνία. Παρ’ όλα αυτά, υπήρχαν κάποιοι που ακολουθούσαν διαφορετική πορεία, προσκολλούμενοι στη δικαιοσύνη. Αργότερα, ο Θεός προσδιόρισε τον Ισραήλ ως τον εκλεγμένο λαό του και σύναψε μαζί του σχέση διαθήκης. Επειδή αυτό επέφερε το διαχωρισμό των Ισραηλιτών από τον κόσμο γενικά, ο Παύλος μπορούσε να χρησιμοποιήσει τη λέξη κόσμος ως αντίστοιχο των μη Ισραηλιτών, των “Εθνικών”, στα εδάφια Ρωμαίους 11:12-15. (KJ· ΜΝΚ) Εκεί τόνισε ότι η αποστασία του Ισραήλ οδήγησε στο να καταργήσει ο Θεός τη σχέση διαθήκης που είχε συνάψει μαζί τους και ότι άνοιξε στους Εθνικούς το δρόμο ώστε να εισέλθουν σε αυτή τη σχέση και στα πλούτη της μέσω συμφιλίωσης με τον Θεό. (Παράβαλε Εφ 2:11-13.) Η λέξη κόσμος τότε, κατά τη μετακατακλυσμιαία και προχριστιανική περίοδο, αναφερόταν και πάλι σε ολόκληρη την ανθρωπότητα εκτός των επιδοκιμασμένων υπηρετών του Θεού, και ιδιαίτερα σε όσους δεν ανήκαν στον Ισραήλ την περίοδο που ο Ιεχωβά είχε σχέση διαθήκης μαζί του.—Παράβαλε Εβρ 11:38.

Με παρόμοιο τρόπο και με μεγάλη συχνότητα, η λέξη κόσμος χρησιμοποιείται με την έννοια ολόκληρης της μη Χριστιανικής ανθρώπινης κοινωνίας, ανεξαρτήτως φυλής. Αυτός είναι ο κόσμος ο οποίος μισούσε τον Ιησού και τους ακολούθους του λόγω της μαρτυρίας που έδιναν για την αδικία του κόσμου και λόγω του ότι παρέμεναν αποχωρισμένοι από αυτόν. Κατά συνέπεια εκδήλωσε μίσος για τον ίδιο τον Ιεχωβά Θεό και δεν τον γνώρισε. (Ιωα 7:7· 15:17-25· 16:19, 20· 17:14, 25· 1Ιω 3:1, 13) Σε αυτόν τον κόσμο της άδικης ανθρώπινης κοινωνίας και στα βασίλειά του ασκεί εξουσία ο Αντίδικος του Θεού, ο Σατανάς ο Διάβολος, ο οποίος μάλιστα έχει καταστήσει τον εαυτό του “θεό” του εν λόγω κόσμου. (Ματ 4:8, 9· Ιωα 12:31· 14:30· 16:11· παράβαλε 2Κο 4:4.) Αυτόν τον άδικο κόσμο δεν τον παρήγαγε ο Θεός. Η εμφάνισή του οφείλεται στον κυριότερο Εναντιούμενο του Θεού, στην εξουσία του οποίου “βρίσκεται ολόκληρος ο κόσμος”. (1Ιω 4:4, 5· 5:18, 19) Ο Σατανάς και οι “πονηρές πνευματικές δυνάμεις του στους ουράνιους τόπους” δρουν ως οι αόρατοι «κοσμοκράτορες», δηλαδή άρχοντες του κόσμου που είναι αποξενωμένος από τον Θεό.—Εφ 6:11, 12.

Σε αυτά τα εδάφια δεν εννοείται απλώς η ανθρωπότητα, της οποίας μέρος ήταν και οι μαθητές του Ιησού, αλλά ολόκληρη η οργανωμένη ανθρώπινη κοινωνία που υφίσταται έξω από την αληθινή Χριστιανική εκκλησία. Αλλιώς, οι Χριστιανοί δεν θα μπορούσαν να πάψουν να είναι «μέρος του κόσμου» παρά μόνο αν πέθαιναν και έπαυαν να υπάρχουν κατά σάρκα. (Ιωα 17:6· 15:19) Αν και αναγκάζονται να ζουν σε μια κοινωνία κοσμικών ατόμων, της οποίας μέρος είναι άτομα που επιδίδονται σε πορνεία, ειδωλολατρία, αρπαγή και παρόμοιες πράξεις (1Κο 5:9-13), αυτοί οι Χριστιανοί πρέπει να κρατούν τον εαυτό τους καθαρό και ακηλίδωτο από τη διαφθορά και τα μολύσματα αυτού του κόσμου, μη έχοντας φιλικές σχέσεις με αυτόν για να μην καταδικαστούν μαζί του. (1Κο 11:32· Ιακ 1:27· 4:4· 2Πε 1:4· 2:20· παράβαλε 1Πε 4:3-6.) Δεν μπορούν να καθοδηγούνται από την κοσμική σοφία, η οποία είναι ανοησία στα μάτια του Θεού, ούτε μπορούν να “εισπνέουν” το «πνεύμα του κόσμου», δηλαδή την ιδιοτελή και αμαρτωλή υποκινούσα δύναμή του. (1Κο 1:21· 2:12· 3:19· 2Κο 1:12· Τιτ 2:12· παράβαλε Ιωα 14:16, 17· Εφ 2:1, 2· 1Ιω 2:15-17· βλέπε ΠΝΕΥΜΑ [Υποκινούσα Διανοητική Τάση].) Ως εκ τούτου, μέσω της πίστης τους, “νικούν τον κόσμο” της άδικης ανθρώπινης κοινωνίας, όπως έκανε και ο Γιος του Θεού. (Ιωα 16:33· 1Ιω 4:4· 5:4, 5) Αυτή η άδικη ανθρώπινη κοινωνία πρόκειται να παρέλθει μέσω θεϊκής καταστροφής (1Ιω 2:17), όπως αφανίστηκε ο ασεβής προκατακλυσμιαίος κόσμος.—2Πε 3:6.

Ο ασεβής κόσμος τερματίζεται· το ανθρώπινο γένος διαφυλάττεται. Επομένως, ο κόσμος για τον οποίο πέθανε ο Ιησούς πρέπει να είναι απλώς η ανθρώπινη οικογένεια, κάθε ανθρώπινη σάρκα. (Ιωα 3:16, 17) Όσον αφορά τον κόσμο με την έννοια της ανθρώπινης κοινωνίας που είναι αποξενωμένη από τον Θεό και που βρίσκεται σε πραγματική έχθρα με τον Θεό, ο Ιησούς δεν προσευχήθηκε για χάρη αυτού του κόσμου, αλλά μόνο για όσους εξέρχονταν από αυτόν τον κόσμο και έθεταν πίστη σε εκείνον. (Ιωα 17:8, 9) Ο Ιησούς έδειξε ότι όπως επέζησε ανθρώπινη σάρκα από την καταστροφή της ασεβούς ανθρώπινης κοινωνίας, δηλαδή του κόσμου, στον Κατακλυσμό, έτσι θα επιβιώσει ανθρώπινη σάρκα από τη μεγάλη θλίψη την οποία παρομοίασε με εκείνον τον Κατακλυσμό. (Ματ 24:21, 22, 36-39· παράβαλε Απ 7:9-17.) Σύμφωνα δε με σχετική υπόσχεση, «η βασιλεία του κόσμου» (προφανώς, με την έννοια της ανθρωπότητας) θα γινόταν η «βασιλεία του Κυρίου μας και του Χριστού του» και αυτοί που θα βασίλευαν με τον Χριστό στην ουράνια Βασιλεία του επρόκειτο να “κυβερνήσουν ως βασιλιάδες τη γη”, και ως εκ τούτου την ανθρωπότητα, εξαιρουμένης της εξουσιαζόμενης από τον Σατανά ασεβούς ανθρώπινης κοινωνίας η οποία θα είχε εκλείψει.—Απ 11:15· 5:9, 10.

ΚΟΤΑ

[ελλ. κείμενο, ὄρνις].

Στις Εβραϊκές Γραφές δεν γίνεται καμιά προφανής αναφορά στην κατοικίδια κότα (όρνις η κατοικίδιος [Gallus domesticus]), αλλά στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές ο Ιησούς Χριστός ανέφερε ότι η κότα συγκεντρώνει τα κλωσόπουλά της κάτω από τις προστατευτικές της φτερούγες, παρομοιάζοντας με αυτό το γεγονός την επιθυμία που είχε ο ίδιος να συγκεντρώσει την Ιερουσαλήμ η οποία δεν έδειχνε ανταπόκριση. (Ματ 23:37· Λου 13:34) Η λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου (ὄρνις) που χρησιμοποιείται σε αυτά τα εδάφια έχει ευρεία σημασία και συνεπώς μπορεί να αναφέρεται σε κάθε πτηνό, άγριο ή κατοικίδιο. Αλλά στην αττική διάλεκτο συνήθως αναφερόταν στην κότα, εφόσον αυτό ήταν το συνηθέστερο και χρησιμότερο από τα κατοικίδια πτηνά. Η αναφορά του Ιησού σε έναν γιο που ζητάει αβγό από τον πατέρα του (Λου 11:11, 12) υποδηλώνει ότι η κατοικίδια κότα ήταν κοινή στην Παλαιστίνη εκείνη την εποχή. (Βλέπε ΠΕΤΕΙΝΟΣ.) Από τη λέξη ὄρνις προέρχεται η λέξη «ορνιθολογία», ο κλάδος της ζωολογίας που ασχολείται με τα πτηνά.

Μερικοί ραβινικοί νόμοι απαγόρευαν τη βρώση αβγών που είχαν γεννήσει οι κότες την ημέρα του Σαββάτου, διότι θεωρούνταν ότι οι κότες είχαν εκτελέσει εργασία γεννώντας τα. Ορισμένοι, όμως, επέτρεπαν τη βρώση αυτών των αβγών, αν η συγκεκριμένη κότα εκτρεφόταν με σκοπό να φαγωθεί και όχι να γεννάει αβγά. (Βαβυλωνιακό Ταλμούδ, Μπέζα 2α, β) Εντούτοις, η Αγία Γραφή δεν περιλαμβάνει τέτοιους κανόνες.

ΚΟΥΑΡΤΟΣ

(Κούαρτος) [από το λατ. Quartus· σημαίνει «Τέταρτος»].

Κάποιος που ζούσε στην Κόρινθο, του οποίου τους χαιρετισμούς περιέλαβε ο Παύλος στην επιστολή του προς τους Ρωμαίους, γύρω στο 56 Κ.Χ. (Ρω 16:23) Δεδομένου ότι είχε ρωμαϊκό όνομα και γνώριζε τους αδελφούς της Ρώμης, μπορεί στο παρελθόν να ανήκε σε εκείνη την εκκλησία.

ΚΟΥΔΟΥΝΙ

Κοίλο, μεταλλικό αντικείμενο. Αυτό το όργανο είναι συνήθως απιοειδές ή κυπελλοειδές, και με την κρούση παράγει δυνατό μουσικό τόνο.

Τα κουδούνια αναφέρονται για πρώτη φορά στη Γραφή σε σχέση με την υπηρεσία στη σκηνή της μαρτυρίας, στο βιβλίο της Εξόδου, όπου η εβραϊκή λέξη πα‛αμών εμφανίζεται εφτά φορές. Από την άκρη του πανωφοριού του αρχιερέα, το οποίο ήταν εξ ολοκλήρου μπλε, κρέμονταν εναλλάξ χρυσά κουδούνια και ρόδια από μπλε, πορφυρή και κόκκινη κλωστή.—Εξ 28:33-35· 39:25, 26.

Στο εδάφιο Ζαχαρίας 14:20 η εβραϊκή λέξη μετσιλλάχ χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει τα κουδούνια που ήταν προσαρμοσμένα στα χάμουρα των αλόγων. Η λέξη αυτή προέρχεται από μια ρίζα που σημαίνει «κουδουνίζω». (1Σα 3:11) Το γεγονός ότι πάνω στα κουδούνια των αλόγων έπρεπε να είναι χαραγμένα τα λόγια «Η αγιότητα ανήκει στον Ιεχωβά»—τα ίδια λόγια που υπήρχαν στην «αστραφτερή πλάκα» πάνω στο τουρμπάνι του αρχιερέα του Ισραήλ—υποδήλωνε ότι τα πάντα έπρεπε να εμφορούνται από την επίγνωση της αγιότητας του Ιεχωβά.—Εξ 39:30, 31· παράβαλε Ζαχ 14:21.

ΚΟΥΚΙΑ

[εβρ., πωλ].

Ο εβραϊκός όρος αντιστοιχεί στον αραβικό όρο φουλ και ταυτίζεται με το φυτό κουκιά (κύαμος ο κοινός [Vicia faba]), ένα ετήσιο φυτό που καλλιεργείται ευρέως στη Συρία και στην Παλαιστίνη. Κουκιά έχουν βρεθεί μέσα σε φέρετρα με αιγυπτιακές μούμιες, πράγμα που δείχνει ότι στην Αίγυπτο χρησιμοποιούνταν από την αρχαιότητα.

Το εν λόγω φυτό έχει στέλεχος ανθεκτικό και όρθιο, φτάνει σε ύψος περίπου το 1 μ. και ευωδιάζει όταν είναι ανθισμένο. Οι ώριμοι λοβοί είναι μεγάλοι και παχείς, τα δε σπέρματα καφέ ή μαύρα. Σπέρνονται μετά τα φθινοπωρινά πρωτοβρόχια και η συγκομιδή τους γίνεται συνήθως στα τέλη της άνοιξης, όταν κοντεύει να τελειώσει ο θερισμός του κριθαριού και του σιταριού. Τα φυτά λιχνίζονται όπως περίπου τα σιτηρά. Για να φαγωθούν, τα χλωρά, άγουρα κουκιά βράζονται ολόκληρα ως λαχανικά, ενώ τα ξερά κουκιά μαγειρεύονται συνήθως με λάδι και κρέας.

Όταν ο Δαβίδ έφυγε από την Ιερουσαλήμ και πέρασε στην άλλη πλευρά του Ιορδάνη εξαιτίας της ανταρσίας του Αβεσσαλώμ, μια αντιπροσωπεία υποδέχτηκε τη συνοδεία του στη Μαχαναΐμ προσφέροντας εθελοντικά εξοπλισμό και τρόφιμα, στα οποία περιλαμβάνονταν και κουκιά. (2Σα 17:24-29) Στον Ιεζεκιήλ δόθηκε η οδηγία να αναμείξει κουκιά με φακές και σιτηρά και να φτιάξει σκληρό ψωμί το οποίο θα έπρεπε να τρώει με το ζύγι, ώστε να αναπαραστήσει την πείνα που θα επικρατούσε.—Ιεζ 4:9, 10.

ΚΟΥΚΟΣ

[εβρ., πληθυντικός, μπαρμπουρίμ].

Στην Αγία Γραφή, αυτή η ονομασία εμφανίζεται μόνο μία φορά, στο εδάφιο 1 Βασιλέων 4:23, όπου ο κατάλογος με τις καθημερινές προμήθειες τροφής για την αυλή του Σολομώντα περιλαμβάνει και “κούκους [μπαρμπουρίμ]”. (JB· ΜΝΚ) Μολονότι άλλες μεταφράσεις (KJ, RS, ΒΑΜ) χρησιμοποιούν σε αυτό το εδάφιο τη λέξη “πτηνά”, φαίνεται ότι η λέξη μπαρμπουρίμ υποδηλώνει ένα συγκεκριμένο είδος πουλιού και δεν αποτελεί απλώς γενικό όρο. Αν και ορισμένοι έχουν ταυτίσει αυτή τη λέξη με το καπόνι, τη φραγκόκοτα ή τη χήνα, ο λεξικογράφος Β. Μπαουμγκάρτνερ (Εβραϊκό και Αραμαϊκό Λεξικό της Παλαιάς Διαθήκης [Hebräisches und Aramäisches Lexikon zum Alten Testament], Λέιντεν, 1967, σ. 147) προτείνει την απόδοση «κούκος», που φαίνεται πως υποστηρίζεται και από την αραβική ονομασία αυτού του πουλιού—άμπου μπούρμπουρ.

Ο κοινός κούκος (κόκκυξ ο ωδικός [Cuculus canorus]) και ο κισσόκουκος (κοκκυστής ο βαλανοφάγος [Clamator glandarius]), όταν μεταναστεύουν προς το Β, περνούν και οι δύο από την Παλαιστίνη, όπου φτάνουν στις αρχές Μαρτίου. Ο κούκος είναι πουλί μετρίου μεγέθους που μοιάζει με ξεφτέρι και έχει ελαφρώς κυρτό, κοφτερό και αιχμηρό ράμφος. Συνήθως, οι κούκοι έχουν άτονα χρώματα, όπως ανοιχτό γκρίζο ή ανοιχτό καστανό μέχρι καστανοκόκκινο ή μαύρο. Το κάτω μέρος τους είναι συχνά υπόλευκο με στενές μαύρες λωρίδες.

Μολονότι ορισμένοι θεωρούν ότι, λόγω του σχετικά μικρού μεγέθους του, ο κούκος δεν θα μπορούσε να περιλαμβάνεται στα εδέσματα του Σολομώντα, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι στην αρχαιότητα πουλιούνταν στις αγορές της Μέσης Ανατολής ακόμη και μαδημένα σπουργίτια. (Ματ 10:29) Επιπλέον, οι συγκεκριμένοι κούκοι ήταν «θρεμμένοι», και σχετικά με τέτοιου είδους κούκους Η Εγκυκλοπαίδεια της Αμερικής (The American Cyclopædia) αναφέρει: «Το φθινόπωρο είναι παχείς και θεωρούνται πολύ καλή τροφή. Οι αρχαίοι τούς προτιμούσαν ιδιαίτερα και πίστευαν ότι το κρέας τους είχε πολύτιμες ιαματικές ιδιότητες».—1883, Τόμ. 5, σ. 557.

Ο κούκος δεν είναι ούτε νεκροφάγο ούτε αρπακτικό πουλί, αλλά πολύτιμο εντομοφάγο. Σύμφωνα με το νόμο, ήταν «καθαρός» και κατάλληλος για να σερβίρεται στο βασιλικό τραπέζι του Σολομώντα. Μολονότι η Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου, στα εδάφια Λευιτικό 11:16 και Δευτερονόμιο 14:15, συγκαταλέγει τον κούκο στα ακάθαρτα πουλιά, αυτή η απόδοση (της εβραϊκής λέξης σάχαφ) δεν θεωρείται πια αποδεκτή.—Βλέπε ΓΛΑΡΟΣ.

ΚΟΥΚΟΥΒΑΓΙΑ

Νυκτόβιο αρπακτικό πουλί που αναφέρεται αρκετές φορές στη Βιβλική αφήγηση. Παλιότερα πίστευαν ότι συγγένευε με τα ιερακόμορφα, αλλά σήμερα συσχετίζεται γενικά με άλλα νυκτόβια πουλιά, όπως ο αιγοθήλης ο κεκράκτης και ο νυχτοπάτης.

Η κουκουβάγια έχει κοντό, αγκιστροειδές ράμφος και ισχυρά νύχια που μοιάζουν με του γερακιού και λειτουργούν σαν μέγκενη, αλλά διαφέρει από το γεράκι επειδή έχει πλατύ κεφάλι, μεγάλα μάτια και αφτιά, καθώς και ένα αναστρεφόμενο δάχτυλο σε κάθε πόδι έτσι ώστε, ενώ τα υπόλοιπα δάχτυλά της είναι στραμμένα προς τα εμπρός, αυτό το εξωτερικό δάχτυλο μπορεί να στρέφεται προς τα έξω ή ακόμη και προς τα πίσω, δίνοντάς της τη δυνατότητα να γαντζώνεται γερά σε διάφορα αντικείμενα. Χάρη στα μεγάλα μάτια της με τις διαστελλόμενες ίριδές τους, η κουκουβάγια αξιοποιεί στο έπακρο το αμυδρό φως της νύχτας, ανόμοια δε με τα περισσότερα άλλα πουλιά, τα μάτια της κοιτάζουν και τα δύο προς τα εμπρός, πράγμα που την καθιστά ικανή να βλέπει κάθε αντικείμενο και με τα δύο μάτια ταυτόχρονα. Το μαλακό φτέρωμά της έχει καστανά, γκρίζα, μαύρα και λευκά στίγματα, με πούπουλα που σχηματίζουν περίτεχνο σχέδιο, συνήθως δίνει δε την εντύπωση ότι το σώμα της είναι πολύ πιο ογκώδες. Σύμφωνα με ένα άρθρο του περιοδικού Σαϊεντίφικ Αμέρικαν ([Scientific American], Απρίλιος 1962, σ. 78), οι φτερούγες της κουκουβάγιας δεν παράγουν υπερηχητικές ταλαντώσεις, το δε μαλακό χνούδι της επάνω επιφάνειας και τα πούπουλα στα κροσσωτά άκρα του πρόσθιου και του οπίσθιου χείλους της φτερούγας προφανώς συμβάλλουν στη μείωση των αναταράξεων που προκαλεί η ροή του αέρα. Έτσι λοιπόν, η κουκουβάγια ορμάει μέσα στο σκοτάδι χωρίς να παράγει κανέναν ήχο και πέφτει αθόρυβα πάνω στην ανύποπτη λεία της, σκοτώνοντας κυρίως τρωκτικά, μολονότι μερικές κουκουβάγιες τρώνε επίσης μικρότερα πουλιά και έντομα. Οι κραυγές που βγάζουν οι κουκουβάγιες ποικίλλουν από το διαπεραστικό στρίγκλισμα μέχρι τον υπόκωφο κρωγμό.

Η εβραϊκή λέξη ταχμάς υποδηλώνει τον “γκιώνη”, ένα είδος κουκουβάγιας, και περιλαμβάνεται στον κατάλογο των “ακάθαρτων” πουλιών. (Λευ 11:13, 16· Δευ 14:15) Αυτή η εβραϊκή λέξη, η οποία συγγενεύει με ένα ρήμα που σημαίνει «ασκώ βία», ταιριάζει στον γκιώνη, ο οποίος τρέφεται κυνηγώντας μικρά τρωκτικά και πουλιά. Ο συγκεκριμένος γκιώνης έχει προσδιοριστεί ως το είδος Otus brucei.

Ένα από τα “ακάθαρτα” πουλιά είναι και αυτό που ονομάζεται στην εβραϊκή κως, λέξη η οποία αποδίδεται από ορισμένους «κουκουβάγια» και ορίζεται ως το είδος αθήνη η σκότιος (Athene noctua). (Δευ 14:16, KJ, RS, ΜΝΚ· βλέπε επίσης Λεξικό των Βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης [Lexicon in Veteris Testamenti Libros], των Λ. Κέλερ και Β. Μπαουμγκάρτνερ, Λέιντεν, 1958, σ. 428) Το είδος αυτό, που έχει μήκος περίπου 25 εκ., είναι μια από τις πιο διαδεδομένες κουκουβάγιες στην Παλαιστίνη και ζει σε συστάδες δέντρων, ελαιώνες και ερείπια. Ο ψαλμωδός, όταν ήταν μόνος και ταλαιπωρημένος, ένιωθε σαν «την κουκουβάγια των ερημωμένων τόπων». (Ψλ 102:6) Είναι ταιριαστή, λοιπόν, η αραβική ονομασία αυτής της ποικιλίας, που σημαίνει «μητέρα ερειπίων».

Ένα άλλο είδος κουκουβάγιας που συγκαταλεγόταν στα “ακάθαρτα” πουλιά σύμφωνα με το Μωσαϊκό Νόμο ονομαζόταν στην εβραϊκή γιανσούφ, ονομασία η οποία, σύμφωνα με ορισμένους, υποδηλώνει «φρίμασμα» ή «τραχύ φύσημα» (η εβρ. λέξη που αποδίδεται «φυσώ» είναι νασάφ). Άλλοι συνδέουν αυτή την ονομασία με τη λέξη «λυκόφως» (εβρ., νέσεφ), θεωρώντας ότι υποδηλώνει απλώς ένα νυκτόβιο πουλί. (Λευ 11:17· Δευ 14:16) Το Λεξικό των Βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης (σ. 386) προσδιορίζει αυτό το πουλί ως το «μικρό μπούφο» (άσιος ο ώτος [Asio otus]). Ο μικρός μπούφος, που έχει μήκος περίπου 38 εκ., ονομάζεται και μπούφος ο μακρόωτος επειδή έχει στα πλάγια του πλατιού κεφαλιού του ανορθώσιμες φούντες που μοιάζουν με αφτιά. Συναντάται σε δενδρόφυτες και ερημωμένες εκτάσεις και απεικονίζεται ως ένα από τα πλάσματα που θα κατοικούσαν στα ερείπια του Εδώμ.—Ησ 34:11.

Τα εγκαταλειμμένα σπίτια στα ερείπια της Βαβυλώνας προειπώθηκε ότι θα “γέμιζαν μπούφους [πληθυντικός της λέξης ’όαχ]”. (Ησ 13:21) Οι περιστάσεις αυτές σε συνδυασμό με την εβραϊκή ονομασία, που θεωρείται ότι υποδηλώνει ένα πλάσμα το οποίο «ουρλιάζει» βγάζοντας μια λυπητερή κραυγή, ταιριάζουν πολύ στον μπούφο. Μερικοί ταυτίζουν το πουλί που ονομάζεται στην εβραϊκή ’όαχ με το είδος Bubo bubo aharonii, μια ποικιλία μπούφου που κατοικεί στις ερήμους της Παλαιστίνης. Εντούτοις, η ταύτιση αυτού του πουλιού με τον μπούφο του είδους Bubo bubo ascalaphus, που συναντάται από το Μαρόκο ως το Ιράκ, εναρμονίζεται με την τοποθεσία στην οποία αναφέρεται η προφητεία του 13ου κεφαλαίου του Ησαΐα. Ο μπούφος ξεπερνάει σε μέγεθος και σε δύναμη τις υπόλοιπες κουκουβάγιες αυτών των περιοχών. Η κραυγή του είναι ένας ηχηρός, παρατεταμένος δυνατός κρωγμός. Όπως και στα άλλα είδη κουκουβάγιας, τα μεγάλα μάτια του αποκτούν τη νύχτα μια σπινθηροβόλα και κιτρινοκόκκινη λάμψη όταν αντανακλούν το φως, και σε συνδυασμό με την πένθιμη κραυγή του, αυτό το χαρακτηριστικό αναμφίβολα συνέβαλε στο να θεωρείται αυτό το πουλί κακός οιωνός από τους δεισιδαιμονικούς ειδωλολατρικούς λαούς.

Μερικοί λόγιοι πιστεύουν ότι η λέξη λιλίθ, που χρησιμοποιείται στο εδάφιο Ησαΐας 34:14 για να προσδιορίσει ένα από τα πλάσματα που θα τριγυρνούσαν στα ερείπια του Εδώμ, εφαρμόζεται σε κάποιο είδος κουκουβάγιας. Λέγεται ότι αυτή η ονομασία χρησιμοποιείται σήμερα «για το χουχουριστή του είδους στριξ (Strix)» (είδος κουκουβάγιας). (Το Βιβλικό Λεξικό του Ερμηνευτή [The Interpreter’s Dictionary of the Bible], επιμέλεια Τζ. Ά. Μπάτρικ, 1962, Τόμ. 2, σ. 252) Ωστόσο, βλέπε λήμμα ΝΥΧΤΟΠΑΤΗΣ.

ΚΟΥΛΟΥΡΑ

Βλέπε ΠΙΤΑ.

ΚΟΥΝΟΥΠΙ

[εβρ. κείμενο, κέρετς· ελλ. κείμενο, κώνωψ].

Οποιοδήποτε από τη μεγάλη ποικιλία δίπτερων εντόμων που έχουν στρογγυλό κεφάλι και μακριά, λεπτά πόδια με πέντε αρθρώσεις. Τα θηλυκά κουνούπια διαθέτουν μια δυνατή προβοσκίδα με την οποία διατρυπούν το δέρμα ανθρώπων και ζώων και ρουφούν το αίμα τους. Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «κουνούπι» (ΜΝΚ) εμφανίζεται ως ουσιαστικό μόνο στο εδάφιο Ιερεμίας 46:20, όπου χρησιμοποιείται ως σύμβολο των Βαβυλωνίων υπό τον Ναβουχοδονόσορα, του εχθρού από το βορρά ο οποίος θα ερχόταν εναντίον της Αιγύπτου, της “ωραίας δαμαλίδας”.

Η μόνη άλλη αναφορά των Γραφών στο κουνούπι εμπεριέχεται στην κατάκριση που απηύθυνε ο Ιησούς στους γραμματείς και στους Φαρισαίους λέγοντάς τους ότι διύλιζαν το κουνούπι αλλά κατάπιναν την καμήλα. Οι Ιουδαίοι θρησκευτικοί ηγέτες ήταν σχολαστικοί στα μικρά πράγματα και διηθούσαν ό,τι έπιναν για να μη γίνουν τελετουργικά ακάθαρτοι καταπίνοντας κάποιο κουνούπι. (Λευ 11:21-24) Ωστόσο, αδιαφορώντας για τα πιο βαρυσήμαντα ζητήματα του Νόμου ήταν σαν να κατάπιναν καμήλα, ζώο που ήταν επίσης τελετουργικά ακάθαρτο.—Λευ 11:4· Ματ 23:23, 24.

ΚΟΥΠΑ

Βλέπε ΛΕΚΑΝΗ· ΣΚΕΥΗ.

ΚΟΥΠΙ

Βλέπε ΠΛΟΙΟ.

ΚΟΥΣΑΪΑΣ

(Κουσαΐας).

Λευίτης της οικογένειας του Μεραρί και πατέρας ή πρόγονος του Εθάν, ενός από τους Λευίτες υμνωδούς και μουσικούς της εποχής του Δαβίδ. (1Χρ 15:16, 17) Ο Κουσαΐας προφανώς ονομάζεται Κισί στο εδάφιο 1 Χρονικών 6:44.

ΚΟΥΤΣΟΜΠΟΛΙΟ

Βλέπε ΣΠΕΡΜΟΛΟΓΙΑ, ΣΥΚΟΦΑΝΤΙΑ.

ΚΟΥΤΣΟΣ, ΧΩΛΟΤΗΤΑ

Σωματική αναπηρία που εμποδίζει ένα άτομο να βαδίζει φυσιολογικά. Η χωλότητα μπορεί να υπάρχει από τη στιγμή της γέννησης και να οφείλεται σε συγγενείς δυσμορφίες (Πρ 3:2· 14:8), αλλά οι περισσότερες περιπτώσεις προκαλούνται από ατυχήματα ή ασθένειες.

Ααρωνικό Ιερατείο. Ένα άτομο που ήταν απόγονος του Ααρών αλλά ήταν κουτσό δεν μπορούσε να υπηρετεί στο ιερατείο, μολονότι επιτρεπόταν να τρώει από τα πράγματα που χορηγούνταν στους ιερείς για τη συντήρησή τους. (Λευ 21:16-23) Ο Ιεχωβά έθεσε ένα υψηλό πρότυπο φυσικής κατάστασης για το ιερατείο του, διότι οι ιερείς εκπροσωπούσαν τον ίδιο στο αγιαστήριό του. Έτσι και ο Χριστός, ο μεγάλος Αρχιερέας, ήταν «όσιος, άκακος, αμόλυντος, χωρισμένος από τους αμαρτωλούς».—Εβρ 7:26.

Θυσίες. Επίσης, ο Νόμος απαγόρευε να προσφέρεται ως θυσία οποιοδήποτε ζώο είχε το ελάττωμα της χωλότητας, επειδή τα ζώα των θυσιών προσκίαζαν την τέλεια θυσία του Χριστού. (Δευ 15:21· Λευ 22:19, 20) Αυτός ο νόμος παραβιαζόταν από τους αποστάτες Ισραηλίτες, πράγμα για το οποίο ο Θεός τούς έλεγξε, λέγοντας: «Όταν προσφέρετε ένα κουτσό ζώο [για θυσία, λέτε]: “Δεν είναι τίποτα κακό”. Φέρε το, παρακαλώ, στον κυβερνήτη σου. Μήπως θα ευαρεστηθεί σε εσένα, ή μήπως θα σε δεχτεί με καλοσύνη; . . . Μπορώ να ευαρεστηθώ σε αυτό που βρίσκεται στο χέρι σας;» (Μαλ 1:8, 13) Ο απόστολος Παύλος εφαρμόζει προφανώς αυτή την απαίτηση με πνευματικό τρόπο στους Χριστιανούς, ικετεύοντάς τους: «Να παρουσιάσετε τα σώματά σας ως θυσία ζωντανή, άγια, ευπρόσδεκτη στον Θεό, ως ιερή υπηρεσία με τη δύναμη της λογικής σας».—Ρω 12:1.

Η Χωλότητα του Ιακώβ. Όταν ο Ιακώβ ήταν περίπου 97 χρονών, είχε την εμπειρία να παλέψει όλη νύχτα με έναν υλοποιημένο άγγελο του Θεού. Υπερίσχυσε με την έννοια ότι δεν άφησε τον άγγελο να φύγει ώσπου εκείνος τον ευλόγησε. Στη διάρκεια της πάλης, ο άγγελος άγγιξε την κοιλότητα της άρθρωσης του μηρού του Ιακώβ και την εξάρθρωσε. Ως αποτέλεσμα, ο Ιακώβ άρχισε να κουτσαίνει. (Γε 32:24-32· Ωσ 12:2-4) Έκτοτε το γεγονός αυτό υπενθύμιζε στον Ιακώβ πως, μολονότι είχε “αναμετρηθεί με τον Θεό [τον άγγελο του Θεού] και τους ανθρώπους και στο τέλος υπερίσχυσε”, όπως είπε ο άγγελος, δεν είχε νικήσει πραγματικά έναν ισχυρό άγγελο του Θεού. Μόνο επειδή το θέλησε και το επέτρεψε ο Θεός μπόρεσε ο Ιακώβ να αναμετρηθεί με τον άγγελο, ώστε να αποδειχτεί πόσο καλά κατανοούσε ο Ιακώβ ότι χρειαζόταν την ευλογία του Θεού.

Στοχαστικό Ενδιαφέρον. Οι Γραφές ενσταλάζουν στοχαστικό ενδιαφέρον για τους κουτσούς. Ο Ιώβ σχολίασε πως, ακόμη και όταν ευημερούσε, γινόταν «πόδια για τον κουτσό». (Ιωβ 29:15) Ο Ιησούς και οι μαθητές του ένιωθαν συμπόνια για τους αρρώστους και τους κουτσούς, και θεράπευσαν πολλά τέτοια άτομα.—Ματ 11:4, 5· 15:30, 31· 21:14· Πρ 3:1-10· 8:5-7· 14:8-10.

Συμβολικές και Μεταφορικές Χρήσεις. Οι Ιεβουσαίοι εξέφρασαν παραστατικά την αλαζονική σιγουριά τους για την ασφάλεια του οχυρού τους, όταν ενέπαιξαν τον Δαβίδ με τα εξής λόγια: «“Δεν θα μπεις εδώ, αλλά οι τυφλοί και οι κουτσοί θα σε απωθήσουν”, σκεπτόμενοι: “Ο Δαβίδ δεν θα μπει εδώ”». Ίσως να είχαν τοποθετήσει πράγματι τέτοια άτομα στο τείχος για να το υπερασπίσουν, όπως λέει ο Ιώσηπος (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Ζ΄, 61 [iii, 1]), και ίσως γι’ αυτόν το λόγο είπε ο Δαβίδ: «Όποιος χτυπήσει τους Ιεβουσαίους ας φτάσει μέσω της σήραγγας του νερού στους κουτσούς και στους τυφλούς, που είναι μισητοί στην ψυχή του Δαβίδ!» Αυτοί οι κουτσοί και οι τυφλοί αποτελούσαν το σύμβολο της προσβολής των Ιεβουσαίων προς τον Δαβίδ και, κάτι ακόμη πιο σοβαρό, του εμπαιγμού τους εναντίον των στρατευμάτων του Ιεχωβά. Ο Δαβίδ μισούσε τους Ιεβουσαίους, περιλαμβανομένων των κουτσών και των τυφλών τους, για αυτή την αλαζονεία. Ίσως μάλιστα να αποκαλούσε τους ίδιους τους αρχηγούς των Ιεβουσαίων “κουτσούς και τυφλούς” περιπαικτικά.—2Σα 5:6-8.

Όσο για τη δήλωση του εδαφίου 8: «Να γιατί λένε: “Ο τυφλός και ο κουτσός δεν θα μπουν στο σπίτι”», έχουν προταθεί αρκετές εξηγήσεις. Σε αυτό το εδάφιο η συγκεκριμένη δήλωση δεν αποδίδεται στον Δαβίδ, άρα μπορεί κάποιοι άλλοι να έφτιαξαν αυτή την παροιμιώδη φράση αναφορικά με όσους, όπως οι Ιεβουσαίοι, κόμπαζαν ή ήταν υπερβολικά σίγουροι για την ασφαλή τους θέση. Ή η παροιμία μπορεί να σήμαινε: “Κανείς ο οποίος διατηρεί σχέσεις με αηδιαστικούς ανθρώπους όπως οι Ιεβουσαίοι δεν θα μπει μέσα”. Σύμφωνα με κάποιους άλλους, το κείμενο θα μπορούσε να αποδοθεί: «Επειδή οι τυφλοί και οι κουτσοί έλεγαν: Δεν θα μπει σε αυτό το σπίτι» ή «Επειδή είχαν πει, ακόμη και οι τυφλοί και οι κουτσοί: Δεν θα μπει στο σπίτι».—Σύνοψη Κριτικών Σχολίων (Synopsis of Criticisms) του Μπάρετ, Λονδίνο, 1847, Τόμ. 2, Μέρος 2ο, σ. 518· περιθωριακή σημείωση στην KJ.

Σε μια μεταγενέστερη περίπτωση, ο Ηλίας ρώτησε τους Ισραηλίτες: «Ως πότε θα παραπαίετε ανάμεσα σε δύο διαφορετικές απόψεις; Αν είναι ο Ιεχωβά ο αληθινός Θεός, ακολουθήστε αυτόν· αλλά αν είναι ο Βάαλ, ακολουθήστε εκείνον». Εκείνη την εποχή οι Ισραηλίτες ισχυρίζονταν ότι λάτρευαν τον Ιεχωβά, αλλά συγχρόνως λάτρευαν και τον Βάαλ. Η πορεία τους ήταν ασταθής και διστακτική, όπως το βάδισμα ενός κουτσού ανθρώπου. Στην αναμέτρηση που ακολούθησε, κατά την οποία οι προφήτες του Βάαλ προσπαθούσαν μάταια από το πρωί μέχρι το μεσημέρι να κάνουν το θεό τους να τους απαντήσει, αυτοί «παρέπαιαν γύρω από το θυσιαστήριο που είχαν φτιάξει». Ίσως πρόκειται για περιπαικτική περιγραφή του τελετουργικού τρόπου με τον οποίο χόρευαν ή τρέκλιζαν οι φανατικοί λάτρεις του Βάαλ ή ίσως αυτοί παρέπαιαν κουρασμένοι από την πολύωρη, μάταιη τελετουργία.—1Βα 18:21-29.

Το παραπάτημα, η χωλότητα και το σκόνταμμα χρησιμοποιούνται ως σχήματα λόγου για να υποδηλώσουν διακοπή του κανονικού ρυθμού ή αστάθεια στην πορεία ζωής, στο σκοπό ή στα λόγια κάποιου. Ο Βιλδάδ, ο οποίος υποτίθεται ότι προειδοποιούσε τον Ιώβ για μελλοντικούς κινδύνους, είπε σχετικά με το άτομο που ακολουθεί πονηρή πορεία: «Η συμφορά είναι έτοιμη να τον κάνει να παραπατήσει». (Ιωβ 18:12) Χρησιμοποιώντας ένα παρόμοιο σχήμα λόγου, ο Δαβίδ και ο Ιερεμίας είπαν ότι οι εχθροί τους ανυπομονούσαν να δουν ένα ασταθές βήμα τους, περίμεναν το παραπάτημά τους, ώστε, όπως έλεγαν οι εχθροί του Ιερεμία, «να υπερισχύσουμε εναντίον του και να πάρουμε την εκδίκησή μας από αυτόν». (Ιερ 20:10· Ψλ 38:16, 17) Οι εχθροί του Ιησού Χριστού ήθελαν να τον δουν να ολισθαίνει με τα λόγια του ώστε να τον παγιδέψουν.—Ματ 22:15.

Χρήση σε παροιμίες. «Σαν κάποιον που κόβει τα ίδια του τα πόδια [κάτι που θα τον έκανε κουτσό], σαν κάποιον που πίνει βία, είναι αυτός που αναθέτει ζητήματα στο χέρι του άφρονα», είπε ο σοφός Βασιλιάς Σολομών. Αληθινά, ο άνθρωπος που χρησιμοποιεί έναν άφρονα για να χειριστεί οποιαδήποτε υπόθεση για λογαριασμό του βιαιοπραγεί ανεπανόρθωτα εναντίον των ίδιων του των συμφερόντων. Είναι βέβαιο ότι θα δει να καταρρέει το έργο που σχεδίαζε, και ο ίδιος θα υποστεί ζημιά.—Παρ 26:6.

Οι Παροιμίες συνεχίζουν με ένα παρόμοιο σχήμα λόγου: «Αντλούν νερό τα πόδια του κουτσού; Τότε υπάρχει και παροιμία στο στόμα των αφρόνων». (Παρ 26:7) Στην αρχαιότητα, ιδιαίτερα σε πόλεις χτισμένες πάνω σε ύψωμα, ήταν συχνά απαραίτητο να κατεβεί κανείς μια κινητή σκάλα ή πολλά σκαλοπάτια για να βγάλει νερό από το πηγάδι. Ο άφρονας που προσπαθεί να πει ή να εφαρμόσει μια παροιμία είναι τόσο αδέξιος και αναποτελεσματικός όσο και ένας κουτσός που προσπαθεί να μεταφέρει νερό ενώ ανεβαίνει σκαλοπάτια.

Το αρχαίο έθνος του Θεού. Μιλώντας για την αποκατάσταση του λαού του, ο Ιεχωβά υποσχέθηκε να τους ενισχύσει ώστε να φύγουν από τη Βαβυλώνα και να πραγματοποιήσουν το επικίνδυνο ταξίδι της επιστροφής στην ερημωμένη Ιερουσαλήμ. Οποιαδήποτε πνευματική χωλότητα, διστακτικότητα ή αναποφασιστικότητα θα εξαφανιζόταν. Μέσω του προφήτη Ησαΐα, ο Θεός τούς ενθάρρυνε: «Εκείνον τον καιρό ο κουτσός θα σκαρφαλώνει σαν το ελάφι». (Ησ 35:6) Το έθνος του Θεού προηγουμένως κούτσαινε και είχε πέσει σε αιχμαλωσία, αλλά «εκείνη την ημέρα», είπε ο Ιεχωβά, «θα συγκεντρώσω αυτήν που κούτσαινε· . . . και θα κάνω αυτήν που κούτσαινε υπόλοιπο και αυτήν που διώχτηκε μακριά κραταιό έθνος».—Μιχ 4:6, 7· Σοφ 3:19.

Παρηγορώντας περαιτέρω το λαό του, ο Ιεχωβά υποσχέθηκε, ως ο Βασιλιάς τους, να τους προστατέψει από τους επιτιθέμενους. Είπε ότι οι εχθροί της Σιών θα ήταν τόσο αβοήθητοι όσο και ένα πλοίο που τα ξάρτια του είναι χαλαρά, το κατάρτι του κουνιέται πέρα δώθε και το πανί του λείπει. Στη συνέχεια είπε: «Εκείνον τον καιρό, άφθονα λάφυρα [του εχθρού] θα μοιραστούν· οι κουτσοί θα πάρουν μεγάλη λεία». Τα λάφυρα θα ήταν τόσο πολλά ώστε ακόμη και εκείνοι που συνήθως δεν μπορούν να συμμετάσχουν στη λαφυραγώγηση θα μπορούσαν αυτή τη φορά να έχουν μερίδιο.—Ησ 33:23.

Στοχαστικό ενδιαφέρον για τους πνευματικά κουτσούς. Ο Χριστιανός συγγραφέας της επιστολής προς τους Εβραίους επισήμανε ότι μεταξύ τους υπήρχαν πολλοί πνευματικά ανώριμοι, οι οποίοι έπρεπε να σημειώσουν καλύτερη πρόοδο. (Εβρ 5:12-14) Κατόπιν, αφού μίλησε για τη διαπαιδαγώγηση, είπε: «Να κάνετε ευθείς δρόμους για τα πόδια σας, ώστε να μην εξαρθρωθεί το κουτσό, αλλά απεναντίας να γιατρευτεί». (Εβρ 12:13) Ακόμη και οι πιο ισχυροί θα έπρεπε να προσέχουν πώς περπατούν στη Χριστιανική τους πορεία, για να μην προσκόψουν ή τραυματιστούν οι πιο αδύναμοι, οι πνευματικά «κουτσοί». Αν οι ισχυρότεροι στην πίστη χρησιμοποιούσαν την πνευματική τους ελευθερία για να κάνουν ορισμένα πράγματα που ήταν νόμιμα, οι πιο αδύναμοι στην πίστη μπορεί να πρόσκοπταν εξαιτίας των πράξεών τους.—Ρω 15:1.

Ο απόστολος Παύλος θέτει ως παράδειγμα αυτής της αρχής το ζήτημα του φαγητού και του ποτού. (Ρω 14:13-18, 21) Σε αυτή την περικοπή, συμβουλεύει εν μέρει: «Να είστε αποφασισμένοι να μη βάζετε μπροστά σε αδελφό πρόσκομμα ή αιτία για να σκοντάψει». Επίσης λέει: «Είναι καλό να μη φας κρέας ούτε να πιεις κρασί ούτε να κάνεις οτιδήποτε εξαιτίας του οποίου προσκόπτει ο αδελφός σου».—Παράβαλε 1Κο 8:7-13.

Από την άλλη πλευρά, ο απόστολος δείχνει ότι ο Χριστιανός πρέπει να ενισχύει τα δικά του πνευματικά “πόδια” ώστε να μην παραπατάει ούτε να προσκόπτει από τα όσα συμβαίνουν ή από ό,τι κάνει κάποιος άλλος. Πρέπει να ισχυροποιεί τον εαυτό του ώστε να παραμένει σταθερός στη Χριστιανική πορεία. Ο Παύλος λέει: «Αυτός που τρώει ας μην περιφρονεί εκείνον που δεν τρώει, και εκείνος που δεν τρώει ας μην κρίνει αυτόν που τρώει, γιατί ο Θεός τον έχει καλοδεχτεί αυτόν». (Ρω 14:3) Αυτή η αρχή εκφράστηκε από τον ψαλμωδό: «Άφθονη ειρήνη έχουν εκείνοι που αγαπούν το νόμο σου και για αυτούς δεν υπάρχει πρόσκομμα». (Ψλ 119:165) Τίποτα δεν μπορεί να κάνει όσους αγαπούν το νόμο του Θεού να κουτσαίνουν με πνευματική χωλότητα.

Πλήρης Θεραπεία. Η χωλότητα έχει προκαλέσει πολλά δάκρυα. Όπως ο Ιησούς Χριστός γιάτρεψε πολλούς κουτσούς και κουλούς όταν ήταν στη γη, αποκαθιστώντας μάλιστα ξεραμένα μέλη (Μαρ 3:1, 5· παράβαλε Λου 22:50, 51), μέσω του “νέου ουρανού” ο Γιος του Θεού θα κάνει και πάλι παρόμοιες θεραπείες. Αυτό θα το επιτελέσει πλήρως ως Αρχιερέας και Βασιλιάς διορισμένος από τον Θεό, εξαλείφοντας κάθε δάκρυ από τα μάτια του ανθρωπίνου γένους.—Ματ 8:16, 17· Απ 21:1, 4.

ΚΡΑΝΙΟΥ ΤΟΠΟΣ

Βλέπε ΓΟΛΓΟΘΑΣ.

ΚΡΑΣΙ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΑ ΠΟΤΑ

Υπάρχουν αρκετές λέξεις των γλωσσών του πρωτότυπου κειμένου που συνήθως αναφέρονται σε κάποιο είδος κρασιού (εβρ., τιρώς [Γε 27:28, 37· Ωσ 2:8, 9, 22]· εβρ., χέμερ [Δευ 32:14· Ησ 27:2] και η αντίστοιχη αραμαϊκή λέξη χαμάρ [Δα 5:1, 2, 4, 23]· καθώς και η λέξη γλεῦκος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου [Πρ 2:13]). Συχνότερα, όμως, συναντάται στις Γραφές η εβραϊκή λέξη γιάγιν. Πρώτη φορά εμφανίζεται στα εδάφια Γένεση 9:20-24, όπου αναφέρεται ότι ο Νώε φύτεψε ένα αμπέλι μετά τον Κατακλυσμό και μέθυσε από το κρασί του. Η λέξη οἶνος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου (που βασικά αντιστοιχεί στον εβραϊκό όρο γιάγιν) εμφανίζεται πρώτη φορά στα σχόλια του Ιησού σχετικά με το ότι δεν είναι συνετό να χρησιμοποιούνται παλιά ασκιά για καινούριο κρασί που έχει υποστεί μερική ζύμωση, εφόσον η πίεση που ασκείται μέσω της ζύμωσης θα έσκιζε τα παλιά ασκιά.—Ματ 9:17· Μαρ 2:22· Λου 5:37, 38.

Για διάφορα δυνατά οινοπνευματώδη ποτά που προφανώς παράγονταν από ρόδια, χουρμάδες, σύκα και τα παρόμοια χρησιμοποιούνταν συνήθως ο εβραϊκός όρος σεχάρ. (Αρ 28:7· Δευ 14:26· Ψλ 69:12) Η εβραϊκή λέξη ‛ασίς που υπάρχει στο εδάφιο Άσμα Ασμάτων 8:2 αναφέρεται σε «φρέσκο χυμό» από ρόδια, αλλά σε άλλα εδάφια τα συμφραζόμενα υποδεικνύουν το κρασί. (Ησ 49:26· Ιωλ 1:5) Για την μπίρα ενδεχομένως χρησιμοποιούνταν η εβραϊκή λέξη σόβε’.—Ησ 1:22· Να 1:10.

Οινοποιία. Στην Παλαιστίνη ο τρύγος γινόταν τον Αύγουστο και τον Σεπτέμβριο, ανάλογα με το είδος των σταφυλιών και το κλίμα της περιοχής. Η περίοδος του τρύγου ουσιαστικά τελείωνε όταν ερχόταν ο καιρός για «τη γιορτή των σκηνών» η οποία τηρούνταν στις αρχές του φθινοπώρου. (Δευ 16:13) Μετά τη συγκομιδή έβαζαν τα σταφύλια σε λεκάνες ή γούρνες από ασβεστόλιθο όπου συνήθως τα πατούσαν ξυπόλητοι άντρες τραγουδώντας. (Ησ 16:10· Ιερ 25:30· 48:33) Με τέτοιες σχετικά ήπιες μεθόδους έκθλιψης, τα κοτσάνια και τα κουκούτσια δεν έσπαζαν, και έτσι δεν έβγαινε πολλή τανίνη από τις φλούδες. Αυτό με τη σειρά του είχε ως αποτέλεσμα κρασί υψηλής ποιότητας, το οποίο ήταν ευχάριστο και απαλό στον ουρανίσκο. (Ασμ 7:9) Μερικές φορές το πάτημα δεν γινόταν με τα πόδια αλλά με βαριές πέτρες.—Βλέπε ΠΑΤΗΤΗΡΙ.

Ο πρώτος «μούστος», δηλαδή ο φρέσκος χυμός, που ρέει όταν σπάζουν οι φλούδες των σταφυλιών, αν κρατηθεί χωριστά από την κυρίως ποσότητα του χυμού που εξάγεται υπό πίεση, κάνει τα πλουσιότερα και καλύτερα κρασιά. Η ζύμωση ξεκινάει μέσα σε έξι ώρες μετά την έκθλιψη χωρίς την προσθήκη ειδικών ουσιών—ενώ ο χυμός είναι ακόμη στις λεκάνες—και συνεχίζεται αργά για μια περίοδο αρκετών μηνών. Η περιεκτικότητα των φυσικών κρασιών σε οινόπνευμα κυμαίνεται από 8 ως 16 τοις εκατό του όγκου, αλλά το ποσοστό αυτό μπορεί να αυξηθεί με την προσθήκη αλκοολούχων αποσταγμάτων αργότερα. Αν τα σταφύλια έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα, και η ζύμωση συνεχιστεί επί πολύ καιρό, ή αν το κρασί δεν προστατεύεται κατάλληλα από οξείδωση, μετατρέπεται σε οξικό οξύ, δηλαδή ξίδι.—Ρθ 2:14.

Στη διάρκεια της περιόδου ωρίμανσης το κρασί διατηρούνταν σε στάμνες ή σε ασκιά. (Ιερ 13:12) Αυτά τα δοχεία πιθανώς αερίζονταν με τρόπο που επέτρεπε στο διοξείδιο του άνθρακα (ένα υποπροϊόν της μετατροπής των σακχάρων σε οινόπνευμα μέσω ζύμωσης) να διαφεύγει χωρίς να αφήνει το οξυγόνο από τον αέρα να έρθει σε επαφή με το κρασί και να προκαλέσει αντίδραση. (Ιωβ 32:19) Καθώς άφηναν τα κρασιά να σταθούν χωρίς να ανακινούνται, η τρυγία καθόταν στον πάτο με αποτέλεσμα να «καθαρίζουν» αυτά σιγά σιγά και να βελτιώνεται το άρωμα και η γεύση τους. (Λου 5:39) Κατόπιν τα μετάγγιζαν συνήθως σε άλλα σκεύη.—Ησ 25:6· Ιερ 48:11· βλέπε ΤΡΥΓΙΑ.

Χρήσεις. Από αμνημονεύτων χρόνων το κρασί χρησιμοποιείται ως ποτό στα γεύματα. (Γε 27:25· Εκ 9:7) Το κρασί, το ψωμί και άλλες τροφές συχνά συσχετίζονται. (1Σα 16:20· Ασμ 5:1· Ησ 22:13· 55:1) Ο Μελχισεδέκ έβαλε «ψωμί και κρασί» μπροστά στον Αβραάμ. (Γε 14:18-20) Όταν υπήρχε κρασί, ο Ιησούς συνόδευε με αυτό τα γεύματά του. (Ματ 11:19· Λου 7:34) Το κρασί κατείχε σημαντική θέση στα συμπόσια (Εσθ 1:7· 5:6· 7:2, 7, 8), στους γάμους (Ιωα 2:2, 3, 9, 10· 4:46) και σε άλλες εορταστικές περιστάσεις (1Χρ 12:39, 40· Ιωβ 1:13, 18). Οι βασιλικές αποθήκες τροφίμων είχαν αποθέματα κρασιών. (1Χρ 27:27· 2Χρ 11:11) Το κρασί ήταν το καθιερωμένο ποτό των βασιλιάδων και των κυβερνητών. (Νε 2:1· 5:15, 18· Δα 1:5, 8, 16) Οι ταξιδιώτες πολλές φορές έπαιρναν μαζί τους κρασί μαζί με τις υπόλοιπες προμήθειές τους.—Ιη 9:4, 13· Κρ 19:19.

Λόγω της ευρείας χρήσης του το κρασί εξελίχθηκε σε εμπορικό αγαθό (Νε 13:15), ιδιαιτέρως δε φημισμένο ήταν «το κρασί της Χελβών» (το προτιμούσαν οι βασιλιάδες της Περσίας) και «το κρασί του Λιβάνου». (Ιεζ 27:18· Ωσ 14:7) Το κρασί ήταν μέσο πληρωμής των εργατών οι οποίοι εργάστηκαν για την ξυλεία που χρησιμοποιήθηκε στην οικοδόμηση του ναού. (2Χρ 2:8-10, 15) Θεωρούνταν εξαίρετο δώρο για τους ανωτέρους κάποιου (1Σα 25:18· 2Σα 16:1, 2) και περιλαμβανόταν στη συνεισφορά του δεκάτου που δινόταν για την υποστήριξη των ιερέων και των Λευιτών. (Δευ 18:3, 4· 2Χρ 31:4, 5· Νε 10:37, 39· 13:5, 12) Ήταν επίσης ένα από τα εκλεκτά πράγματα τα οποία προσφέρονταν στον Ιεχωβά στα πλαίσια των θυσιών που περιλάμβανε η λατρεία του.—Εξ 29:38, 40· Λευ 23:13· Αρ 15:5, 7, 10· 28:14· 1Σα 1:24· 10:3· Ωσ 9:4.

Αρχικά το κρασί δεν ήταν μέρος του πασχαλινού γεύματος αλλά προστέθηκε αργότερα, ίσως μετά την επιστροφή από τη βαβυλωνιακή εξορία. Επομένως υπήρχε στο τραπέζι όταν ο Ιησούς γιόρτασε για τελευταία φορά το Πάσχα με τους αποστόλους του, και έτσι μπόρεσε ο Ιησούς να το χρησιμοποιήσει για να θεσπίσει την Ανάμνηση του θανάτου του. Το κόκκινο «αίμα των σταφυλιών» αποτελούσε κατάλληλο σύμβολο του αίματος του Ιησού το οποίο προσφέρθηκε ως θυσία. Σε εκείνη την περίπτωση ο Ιησούς αναφέρθηκε στο κρασί με τα λόγια «αυτό το γέννημα του κλήματος», και εφόσον είχαν πιθανότατα περάσει εφτά μήνες από τον τρύγο, το κρασί αυτό ήταν χωρίς αμφιβολία χυμός σταφυλιού που είχε υποστεί ζύμωση.—Γε 49:11· Ματ 26:18, 27-29.

Όπως έδειξε ο Ιησούς και ανέφερε ο γιατρός Λουκάς, το κρασί είχε κάποια φαρμακευτική αξία ως αντισηπτικό και ήπιο απολυμαντικό. (Λου 10:34) Η Αγία Γραφή το συνιστά επίσης ως φάρμακο για ορισμένες εντερικές διαταραχές. Ο Παύλος συμβούλεψε τον Τιμόθεο: «Μην πίνεις πια νερό, αλλά να χρησιμοποιείς λίγο κρασί για το στομάχι σου και τις συχνές σου αρρώστιες». (1Τι 5:23) Αυτή ήταν σωστή ιατρική συμβουλή. Όπως γράφει ο Δρ Σαλβατόρε Π. Λουτσία, καθηγητής ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας: «Το κρασί είναι το αρχαιότερο ποτό στο διαιτολόγιο του ανθρώπου και το σπουδαιότερο από τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται ανελλιπώς σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας. . . . Στην πραγματικότητα, λίγες από τις ουσίες που έχει στη διάθεσή του ο άνθρωπος συνιστώνται σε τόσο ευρεία κλίμακα για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες όσο το κρασί».—Το Κρασί ως Τροφή και Φάρμακο (Wine as Food and Medicine), 1954, σ. 5· βλέπε ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ.

Αντίθετα με ό,τι πιστεύουν εσφαλμένα μερικοί, τα οινοπνευματώδη ποτά δεν λειτουργούν ως διεγερτικά της διάνοιας αλλά στην πραγματικότητα είναι κατευναστικά και κατασταλτικά του κεντρικού νευρικού συστήματος. «Να δίνετε μεθυστικό ποτό σε αυτόν που αφανίζεται και κρασί σε εκείνους που είναι πικραμένοι στην ψυχή», όχι ως διεγερτικό της διάνοιας που θα κάνει αυτά τα άτομα να αποκτήσουν μεγαλύτερη συναίσθηση της δυστυχίας τους, αλλά μάλλον, όπως λέει η παροιμία, για να μπορέσουν να “ξεχάσουν τα προβλήματά τους”. (Παρ 31:6, 7) Στην αρχαιότητα οι Ρωμαίοι είχαν το έθιμο να δίνουν στους εγκληματίες κρασί αναμειγμένο με ναρκωτικές ουσίες για να αμβλύνουν τον πόνο της εκτέλεσης. Πιθανότατα γι’ αυτόν το λόγο οι Ρωμαίοι στρατιώτες πρόσφεραν στον Ιησού κρασί που περιείχε ναρκωτικό όταν επρόκειτο να τον κρεμάσουν στο ξύλο.—Μαρ 15:23.

Είναι προφανές ότι το κρασί είναι ένα δώρο του Ιεχωβά το οποίο συγκαταλέγεται στις ευλογίες του για το ανθρώπινο γένος. Το κρασί «ευφραίνει την καρδιά του θνητού ανθρώπου», φέρνει την καρδιά σε «ευθυμία». (Ψλ 104:15· Εσθ 1:10· 2Σα 13:28· Εκ 2:3· 10:19· Ζαχ 10:7) Γι’ αυτόν το λόγο, ο Δανιήλ όταν πενθούσε δεν έπινε κρασί. (Δα 10:2, 3) Το άφθονο απόθεμα κρασιού που συμβολίζεται από το «κλήμα» στη συχνά επαναλαμβανόμενη φράση «ο καθένας κάτω από το κλήμα του και κάτω από τη συκιά του» υποδηλώνει ευημερία και ασφάλεια υπό τη δίκαιη διακυβέρνηση του Ιεχωβά. (1Βα 4:25· 2Βα 18:31· Ησ 36:16· Μιχ 4:4· Ζαχ 3:10) Το κρασί περιλαμβάνεται επίσης στις ευλογίες αποκατάστασης που υποσχέθηκε ο Ιεχωβά.—Ιωλ 3:18· Αμ 9:13, 14· Ζαχ 9:17.

Μετριοπαθής Χρήση. Η μετριοπάθεια σε όλα τα πράγματα είναι αρχή της Αγίας Γραφής. Ακόμη και το μέλι δεν εξαιρείται από αυτή την αρχή, καθώς η μετριοπαθής χρήση του κάνει καλό αλλά η υπερβολή είναι επιζήμια. (Παρ 25:27) Το ίδιο ισχύει και για το κρασί και τα δυνατά ποτά τα οποία είναι δώρα του Ιεχωβά. Πρέπει να χρησιμοποιούνται όπως εκείνος κατευθύνει. Η υπερβολική κατανάλωση και η περιφρόνηση των Βιβλικών αρχών αναφορικά με τη χρήση αυτών των προμηθειών φέρνουν την αποδοκιμασία του Ιεχωβά και οδηγούν σε ασωτία και θάνατο. Η Αγία Γραφή είναι κατηγορηματική σε αυτό το ζήτημα, τόσο με τις εντολές της όσο και με τα παραδείγματά της.—Παρ 23:29-31· βλέπε ΜΕΘΗ.

Μπορεί να υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες η κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, ακόμη και σε μικρές ποσότητες, αντενδείκνυται και είναι επιβλαβής για την υγεία κάποιου. Σε άλλες περιπτώσεις κάποιος μπορεί να απέχει από την κατανάλωση μεθυστικού ποτού για να μην κάνει άλλους να προσκόψουν, καθώς και από αγάπη και περίσκεψη για τους άλλους.—Ρω 14:21.

Ο Ιεχωβά απαγόρευε στους ιερείς και στους Λευίτες, όταν ήταν σε υπηρεσία στη σκηνή της μαρτυρίας ή στο ναό, να πίνουν αλκοόλ σε οποιαδήποτε μορφή, επί ποινή θανάτου. (Λευ 10:8, 9· Ιεζ 44:21) Εκτός υπηρεσίας ήταν ελεύθεροι να πίνουν με μετριοπάθεια. (1Χρ 9:29) Παρόμοια, η αποχή των Ναζηραίων από κάθε είδους οινοπνευματώδες ποτό ενόσω υπόκειντο σε αυτή την ειδική ευχή αποτελούσε θεϊκή διάταξη. (Αρ 6:2-4, 13-20· Αμ 2:12) Επειδή ο Σαμψών επρόκειτο να είναι Ναζηραίος από τη γέννησή του, η μητέρα του δεν επιτρεπόταν να αγγίξει κρασί ή ποτό κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης της. (Κρ 13:4, 5, 7, 14) Σε ώρα υπηρεσίας «δεν αρμόζει σε βασιλιάδες να πίνουν κρασί ούτε σε ανώτερους αξιωματούχους να λένε: “Πού υπάρχει μεθυστικό ποτό;”» για να μην «ξεχάσουν αυτά που έχουν θεσπιστεί και διαστρέψουν την υπόθεση κάποιου από τους γιους της ταλαιπωρίας». (Παρ 31:4, 5) Οι επίσκοποι στη Χριστιανική εκκλησία δεν πρέπει να είναι “μέθυσοι καβγατζήδες” και οι διακονικοί υπηρέτες «παρόμοια . . . πρέπει να είναι σοβαροί, . . . να μην είναι δοσμένοι σε πολύ κρασί».—1Τι 3:3, 8.

Εξεικονιστική Σημασία. Όταν η αρχαία Βαβυλώνα ενεργούσε ως εκτελεστικό όργανο του Ιεχωβά, “μεθούσε με κρασί” όλα τα έθνη, ένα κρασί που συμβόλιζε την οργή του Ιεχωβά εναντίον των εθνών. (Ιερ 51:7) Επίσης, σε άλλα εδάφια οι αντίδικοι του Ιεχωβά παρουσιάζονται αναγκασμένοι να πιουν από τη δίκαιη αγανάκτηση του Θεού, η οποία παρομοιάζεται με «κρασί [που] αφρίζει», «κρασί της οργής», «κρασί του θυμού του Θεού». (Ψλ 75:8· Ιερ 25:15· Απ 14:10· 16:19) Ένα πικρό ποτό που δεν έχει καμιά σχέση με το θεϊκό θυμό είναι «το κρασί της [πνευματικής] πορνείας» της “Βαβυλώνας της Μεγάλης” με το οποίο εκείνη ποτίζει όλα τα έθνη.—Απ 14:8· 17:2· 18:3, 13.

ΚΡΑΤΗΣΗ

Εγκλεισμός ενός ατόμου με νόμιμη διαδικασία ή από αρμόδια αρχή· φυλάκιση.

Ένα παράδειγμα προσωποκράτησης αφορά κάποιον κατά το ήμισυ Ισραηλίτη ο οποίος εξύβρισε το όνομα του Ιεχωβά ενόσω βρισκόταν στο στρατόπεδο του Ισραήλ. Αφού αυτός παραβίασε το Νόμο, η αφήγηση αναφέρει: «Κατόπιν τον έθεσαν υπό κράτηση μέχρι να τους αναγγελθεί κάτι συγκεκριμένο σύμφωνα με το λόγο του Ιεχωβά». (Λευ 24:10-16, 23) Κατά κανόνα, ο Ισραήλ δεν έθετε τους εγκληματίες υπό παρατεταμένη κράτηση, διότι υπήρχε η απαίτηση να απονέμεται γρήγορα δικαιοσύνη. (Ιη 7:20, 22-25) Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση, καθώς και στην περίπτωση του ατόμου που παραβίασε το Σάββατο όπως αναφέρεται στα εδάφια Αριθμοί 15:32-36, περίμεναν μέχρις ότου διευκρινιστεί ο νόμος. Μόλις όμως διασαφηνίστηκε ο λόγος του Ιεχωβά για αυτό το ζήτημα, η ποινή εκτελέστηκε αμέσως. Παρόμοια, ο Πέτρος και οι άλλοι απόστολοι τέθηκαν υπό κράτηση, αν και άδικα, περιμένοντας να δικαστούν ενώπιον του Σάνχεδριν την επόμενη ημέρα. (Πρ 4:3· 5:17, 18) Επίσης, οι Γραφές επισημαίνουν το γεγονός ότι ο Ιερεμίας τέθηκε άδικα υπό κράτηση, όχι απλώς ως υπόδικος, αλλά εκτίοντας κανονική ποινή φυλάκισης.—Ιερ 37:21.

Στα εδάφια Γαλάτες 3:19-25, γίνεται πνευματική εφαρμογή των όρων “φρούρηση” και «κράτηση». Ο Παύλος λέει ότι ο Νόμος έκανε τις παραβάσεις φανερές και ότι «η Γραφή έθεσε όλα μαζί τα πράγματα υπό κράτηση στην αμαρτία». Αλλά συνεχίζει λέγοντας: «Ωστόσο, προτού έρθει η πίστη, εμείς φρουρούμασταν κάτω από νόμο, έχοντας τεθεί μαζί υπό κράτηση, αποβλέποντας στην πίστη που έμελλε να αποκαλυφτεί». Ο Παύλος τόνισε έτσι ότι ο φυσικός Ισραήλ βρισκόταν υπό πνευματική κράτηση, καθώς φρουρούνταν ή φυλασσόταν από το Νόμο, μέχρις ότου ήρθε η πίστη στον Χριστό.

ΚΡΕΑΣ

Βλέπε ΚΡΕΑΤΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΠΡΟΣΦΕΡΘΕΙ ΣΤΑ ΕΙΔΩΛΑ· ΣΑΡΚΑ· ΤΡΟΦΗ.

ΚΡΕΑΤΑ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΠΡΟΣΦΕΡΘΕΙ ΣΤΑ ΕΙΔΩΛΑ

Στον ειδωλολατρικό κόσμο του πρώτου αιώνα Κ.Χ., η τελετουργική προσφορά κρεάτων στα είδωλα ήταν κάτι το συνηθισμένο. Σε αυτές τις περιπτώσεις, κάποια μέρη του ζώου που προσφερόταν ως θυσία τοποθετούνταν στον ειδωλολατρικό βωμό, μια μερίδα πήγαινε στους ιερείς και μια άλλη στους λάτρεις, οι οποίοι την κατανάλωναν στη διάρκεια γεύματος ή συμποσίου, είτε στο ναό είτε σε ιδιωτική κατοικία. Εντούτοις, κάποια ποσότητα από το κρέας που είχε προσφερθεί στα είδωλα κατέληγε συνήθως στο μάκελλον, δηλαδή στην κρεαταγορά, για να πουληθεί.

Πολλοί, προτού γίνουν Χριστιανοί, είχαν συνηθίσει να τρώνε κρέατα που είχαν προσφερθεί στα είδωλα αισθανόμενοι ευλάβεια για το είδωλο. (1Κο 8:7) Ενεργώντας έτσι, αυτοί οι πρώην ειδωλολάτρες ήταν συμμέτοχοι με το δαιμονικό θεό τον οποίο αντιπροσώπευε το είδωλο. (1Κο 10:20) Πολύ σωστά, λοιπόν, με επίσημη επιστολή που έστειλε από την Ιερουσαλήμ, το κυβερνών σώμα της πρώτης Χριστιανικής εκκλησίας, υπό την καθοδήγηση του αγίου πνεύματος, απαγόρευσε την τελετουργική, θρησκευτική βρώση κρεάτων τα οποία είχαν προσφερθεί στα είδωλα, προστατεύοντας έτσι τους Χριστιανούς από την ειδωλολατρία σε αυτόν τον τομέα.—Πρ 15:19-23, 28, 29.

Διάφοροι Χριστιανοί, όπως αυτοί που ζούσαν στην ειδωλολατρική Κόρινθο, είχαν πολλά ερωτήματα γύρω από αυτό το ζήτημα. Μπορούσαν με καθαρή συνείδηση να μπουν σε έναν ειδωλολατρικό ναό και να φάνε κρέας εφόσον δεν είχαν την πρόθεση να τιμήσουν το είδωλο; Και θα υπήρχε πρόβλημα αν αγόραζαν από το μάκελλον κρέατα τα οποία είχαν προσφερθεί τελετουργικά στα είδωλα; Τέλος, πώς θα έπρεπε να χειρίζεται αυτό το ζήτημα ένας Χριστιανός όταν έτρωγε ως καλεσμένος στο σπίτι κάποιου άλλου;

Υπό θεϊκή έμπνευση, ο Παύλος έδωσε στους Κορίνθιους Χριστιανούς επίκαιρες πληροφορίες για να τους βοηθήσει να πάρουν τις σωστές αποφάσεις. Αν και «το είδωλο δεν είναι τίποτα», δεν θα ήταν ενδεδειγμένο να πηγαίνει ένας Χριστιανός σε κάποιον ειδωλολατρικό ναό για να φάει κρέας (παρότι δεν θα το έκανε αυτό στα πλαίσια θρησκευτικής τελετής), επειδή αυτό ίσως δημιουργούσε λανθασμένη εντύπωση στους πνευματικά αδύναμους παρατηρητές. Αυτοί πιθανόν να συμπέραιναν ότι ο Χριστιανός λάτρευε το είδωλο και μπορεί να πρόσκοπταν. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να κάνει αυτά τα πιο αδύναμα άτομα να φάνε κρέατα θυσιασμένα στα είδωλα παίρνοντας όντως μέρος σε κάποια θρησκευτική τελετουργία, πράγμα που θα αποτελούσε κατάφωρη παραβίαση του διατάγματος του κυβερνώντος σώματος. Ο Χριστιανός που έτρωγε κινδύνευε επίσης να παραβιάσει τη δική του συνείδηση και να ενδώσει στην ειδωλολατρία.—1Κο 8:1-13.

Εντούτοις, εφόσον η τελετουργική προσφορά κρεάτων στα είδωλα δεν επέφερε καμιά αλλαγή στο κρέας, ο Χριστιανός μπορούσε με αγαθή συνείδηση να αγοράζει κρέας από αγορά που προμηθευόταν μέρος των κρεάτων της από ναούς. Αυτό το κρέας είχε χάσει την «ιερή» του σημασία. Ήταν ίδιο με οποιοδήποτε άλλο, και συνεπώς ο Χριστιανός δεν ήταν υποχρεωμένος να ζητάει πληροφορίες σχετικά με την προέλευσή του.—1Κο 10:25, 26.

Επιπλέον, ο Χριστιανός που προσκαλούνταν σε γεύμα δεν χρειαζόταν να ζητάει να μάθει από πού είχαν προμηθευτεί το κρέας, αλλά μπορούσε να το φάει με αγαθή συνείδηση. Αν, όμως, κάποιος από τους συνδαιτυμόνες επισήμαινε ότι το κρέας είχε “προσφερθεί ως θυσία”, τότε ο Χριστιανός δεν θα το έτρωγε για να μη γίνει αιτία να προσκόψουν άλλοι.—1Κο 10:27-29.

Τα λόγια του ενδοξασμένου Ιησού Χριστού στον Ιωάννη όσον αφορά τις Χριστιανικές εκκλησίες της Περγάμου και των Θυατείρων δείχνουν ότι μερικοί δεν είχαν δώσει προσοχή στο αποστολικό διάταγμα και δεν είχαν διατηρηθεί καθαροί από τα πράγματα που ήταν θυσιασμένα σε είδωλα.—Απ 2:12, 14, 18, 20.

ΚΡΕΒΑΤΙ

Όπως στην εποχή μας, έτσι και κατά τη διάρκεια των Βιβλικών χρόνων, τα έπιπλα για τον ύπνο διέφεραν ως προς τον τύπο, την τεχνοτροπία και την κατασκευή, ανάλογα με την οικονομική κατάσταση των ανθρώπων, την κοινωνική τους θέση και τις συνήθειές τους. Ως επί το πλείστον, το γυμνό έδαφος, πάνω στο οποίο έβαζαν μερικές φορές κάτι μαλακό ή ένα αχυρόστρωμα, αρκούσε για τον φτωχό, το βοσκό και τον ταξιδιώτη. Πολύ ακριβά και περίτεχνα κρεβάτια είχαν οι άρχοντες και οι πλούσιοι στις μόνιμες κατοικίες τους.

Η εβραϊκή λέξη με την οποία ορίζεται κοινώς το «κρεβάτι» είναι η λέξη μισκάβ, από τη ρίζα σαχάβ (πλαγιάζω· ξαπλώνω). (Γε 49:4· Λευ 26:6· Δευ 6:7) Η λέξη που χρησιμοποιείται συχνότερα στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο είναι η λέξη κλίνη, από το κλίνω (γέρνω). (Ματ 9:2· Λου 9:58) Μια άλλη λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου που αποδίδεται «κρεβάτι», η λέξη κοίτη, η οποία βασικά αναφέρεται στο μέρος όπου πλαγιάζει κάποιος (Λου 11:7), χρησιμοποιείται επίσης για το «συζυγικό κρεβάτι» (Εβρ 13:4) και για τις «αθέμιτες σεξουαλικές σχέσεις». (Ρω 13:13) Μετωνυμικά σημαίνει τη σύλληψη παιδιού. (Ρω 9:10) Άλλες εβραϊκές λέξεις που δείχνουν πού ξάπλωνε κάποιος είναι οι λέξεις μιττάχ (ντιβάνι, κλίνη), ‛έρες (ντιβάνι) και γιατσούα‛ (κλίνη). Η λέξη κράβαττος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου χρησιμοποιείται με την έννοια του φορείου. (Μαρ 2:4) Οι Βιβλικοί συγγραφείς δεν έκαναν πάντοτε διάκριση μεταξύ των διαφόρων αυτών λέξεων, και χρησιμοποιούσαν συχνά δύο ή και περισσότερες από αυτές για το ίδιο πράγμα, αποκαλώντας το κρεβάτι ντιβάνι (Ιωβ 7:13) αλλά και φορείο (Ματ 9:6· Μαρ 2:11), την κλίνη ντιβάνι (Ψλ 6:6) και το κρεβάτι κλίνη (Γε 49:4). Οι λέξεις αυτές χρησιμοποιούνταν για να ορίζουν πού πλάγιαζαν όταν κοιμούνταν το μεσημέρι ή το βράδυ (2Σα 4:5-7· Ιωβ 33:15), όταν ήταν άρρωστοι και όταν είχαν σεξουαλικές σχέσεις (Ψλ 41:3· Ιεζ 23:17), ενώ οι ίδιες λέξεις χρησιμοποιούνταν για τον τόπο ανάπαυσης νεκρών σε μεγαλοπρεπή τάφο (2Χρ 16:14). Η συνήθεια που είχαν να πλαγιάζουν την ώρα του γεύματος προϋπέθετε ντιβάνια. (Εσθ 7:8· Ματ 26:20· Λου 22:14) Ένα ντιβάνι βασιλικών προδιαγραφών, ειδικά σχεδιασμένο για τη μεταφορά κάποιου, ονομαζόταν φορητό ανάκλιντρο. (Ασμ 3:7-10· βλέπε ΦΟΡΗΤΟ ΑΝΑΚΛΙΝΤΡΟ.) Η λέξη σορός του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αναφέρεται στο νεκροκρέβατο ή φέρετρο με το οποίο μεταφερόταν το λείψανο του νεκρού.—Λου 7:14.

Μαζί με τα κρεβάτια αναφέρονται συνήθως κάποια σχετικά είδη, όπως, για παράδειγμα, τα μαξιλάρια. Ο Ιησούς, κάποια φορά που διέσχιζε τη Θάλασσα της Γαλιλαίας, αποκοιμήθηκε «πάνω σε ένα μαξιλάρι» στην πρύμνη του πλοιαρίου. (Μαρ 4:38) Όταν ψύχραινε ο καιρός χρησιμοποιούσαν ένα «υφαντό σεντόνι» ή κάποιο άλλο σκέπασμα (Ησ 28:20), αλλά ήταν συνηθισμένο να κοιμάται κάποιος με τα καθημερινά του ρούχα. Γι’ αυτό και ο Μωσαϊκός Νόμος απαγόρευε να κρατήσει κάποιος τα ρούχα ενός άλλου ατόμου μετά τη δύση του ήλιου: «Αυτό είναι το μοναδικό του σκέπασμα. . . . Με τι θα πλαγιάσει;»—Εξ 22:26, 27.

Στην Ανατολή το κρεβάτι ήταν συχνά ένα απλό χαλάκι φτιαγμένο από άχυρα ή βούρλα, πάνω στο οποίο πιθανώς έβαζαν ένα πάπλωμα ή ένα είδος στρώματος για μεγαλύτερη άνεση. Όταν δεν το χρησιμοποιούσαν, το τύλιγαν και το αποθήκευαν. Μια πιο μόνιμη λύση ήταν ένα ξύλινο πλαίσιο ή ένας σκελετός κρεβατιού, οπότε το άτομο κοιμόταν ψηλότερα από το επίπεδο του εδάφους ή του πατώματος. (Μαρ 4:21) Τα κρεβάτια αυτά χρησίμευαν ως ντιβάνια όπου μπορούσε να καθήσει κάποιος κατά τη διάρκεια της ημέρας. Τα πιο απλά κρεβάτια που έμοιαζαν με φορεία ήταν ελαφριά και μπορούσε εύκολα να τα σηκώσει κανείς και να τα μεταφέρει.—Λου 5:18, 19· Ιωα 5:8· Πρ 5:15.

Τα κρεβάτια των πλουσίων ήταν καλαίσθητα στολισμένα με ολοκέντητα καλύμματα. «Με κλινοσκεπάσματα στόλισα το ντιβάνι μου, με πολύχρωμα πράγματα, λινά από την Αίγυπτο. Ράντισα το κρεβάτι μου με σμύρνα, αλόη και κανέλα», είπε η πλανεύτρα πόρνη. (Παρ 7:16, 17) Όπως το περσικό ανάκτορο διέθετε «χρυσά και ασημένια ντιβάνια», έτσι και ο αποστατικός Ισραήλ είχε, σύμφωνα με την περιγραφή του προφήτη, “εξαίρετες κλίνες”, “ντιβάνια από τη Δαμασκό” και «κλίνες από ελεφαντόδοντο».—Εσθ 1:6· Αμ 3:12· 6:4.

Ξεχωριστά ή εσωτερικά υπνοδωμάτια είχαν όσοι διέθεταν μεγάλα σπίτια. (Εξ 8:3· 2Βα 6:12· 11:2) Το καλοκαίρι με τη ζέστη κοιμούνταν συχνά στις ταράτσες όπου ήταν πιο δροσερά.

Τα κρεβάτια, τα ντιβάνια και οι κλίνες αναφέρονται στις Γραφές και με μεταφορική έννοια. Η κατάσταση των νεκρών, για παράδειγμα, μοιάζει με την κατάσταση εκείνων που πλαγιάζουν στο κρεβάτι. (Ιωβ 17:13· Ιεζ 32:25) Οι όσιοι του Ιεχωβά «κραυγάζουν χαρούμενα πάνω στα κρεβάτια τους» σε αντιδιαστολή με τα αχαλίνωτα άτομα που θρηνούν γοερά και σχεδιάζουν ό,τι είναι κακό όταν πλαγιάζουν στο κρεβάτι. (Ψλ 149:5· Ωσ 7:14· Μιχ 2:1) Αντίθετα με τον Ρουβήν, ο οποίος έδειξε απερίσκεπτη ασυδοσία έχοντας σχέσεις με την παλλακίδα του πατέρα του, του Ιακώβ, και με αυτή την έννοια βεβήλωσε το κρεβάτι του πατέρα του (Γε 35:22· 49:4), οι Χριστιανοί δεν πρέπει να μολύνουν τον ιερό θεσμό του γάμου, «το συζυγικό κρεβάτι», με κανέναν τρόπο.—Εβρ 13:4.

ΚΡΕΜΑΣΜΑ ΣΤΟ ΞΥΛΟ

Κατά κυριολεξία, η καθήλωση νεκρού ή ζωντανού θύματος πάνω σε ξύλο, δηλαδή πάσσαλο. Η εκτέλεση του Ιησού Χριστού είναι η πιο γνωστή περίπτωση. (Λου 24:20· Ιωα 19:14-16· Πρ 2:23, 36) Υπό το νόμο που έδωσε ο Ιεχωβά στον Ισραήλ, ορισμένοι εγκληματίες που ήταν ένοχοι για ειδεχθή εγκλήματα, παραδείγματος χάρη για βλασφημία ή ειδωλολατρία, θανατώνονταν πρώτα με λιθοβολισμό ή με άλλον τρόπο και, στη συνέχεια, επειδή ήταν “καταραμένοι από τον Θεό”, τα πτώματά τους εκτίθεντο πάνω σε ξύλα, δηλαδή σε δέντρα, ως προειδοποιητικά παραδείγματα για τους άλλους. Ο νεκρός που ήταν κρεμασμένος κατ’ αυτόν τον τρόπο έπρεπε να αποκαθηλωθεί προτού πέσει η νύχτα και να ταφεί. Αν τον άφηναν στο ξύλο όλη τη νύχτα, θα μόλυναν τη γη που είχε δώσει ο Θεός στους Ισραηλίτες. (Δευ 21:22, 23) Οι Ισραηλίτες ακολουθούσαν αυτόν τον κανόνα ακόμη και αν ο εκτελεσμένος δεν ήταν Ισραηλίτης.—Ιη 8:29· 10:26, 27.

Οι δύο γιοι και οι πέντε εγγονοί του Σαούλ τους οποίους παρέδωσε ο Δαβίδ στους Γαβαωνίτες για εκτέλεση δεν θάφτηκαν προτού πέσει η νύχτα. Αφέθηκαν στο ύπαιθρο από την έναρξη του θερισμού του κριθαριού (Μάρτιος-Απρίλιος) μέχρις ότου έβρεξε, προφανώς μετά το τέλος της εποχής του θερισμού. Ο λόγος για τον οποίο επιτράπηκε στους Γαβαωνίτες να ακολουθήσουν διαφορετική διαδικασία σε αυτή την περίπτωση φαίνεται να είναι το ότι ο Βασιλιάς Σαούλ είχε διαπράξει εθνική αμαρτία θανατώνοντας μερικούς από αυτούς, και επομένως παραβιάζοντας τη διαθήκη που είχε κάνει μαζί τους ο Ιησούς του Ναυή αιώνες νωρίτερα. (Ιη 9:15) Τώρα ο Θεός είχε επιφέρει στη χώρα τριετή πείνα ως απόδειξη του θυμού του. Γι’ αυτό, τα σώματα των κρεμασμένων αφέθηκαν εκτεθειμένα μέχρις ότου ο Ιεχωβά έδειξε ότι η οργή του είχε κατευναστεί τερματίζοντας την περίοδο της ξηρασίας με βροχόπτωση. Τότε ο Δαβίδ διέταξε να ταφούν τα κόκαλα αυτών των αντρών, και στη συνέχεια «ο Θεός δέχτηκε να ακούσει την ικεσία για τη χώρα».—2Σα 21:1-14.

Τα έθνη γύρω από τον Ισραήλ έδειχναν γενικά μεγαλύτερη σκληρότητα από τους Ισραηλίτες όσον αφορά τις μεθόδους επιβολής ποινών και τον ονειδισμό των εκτελεσμένων. Όταν τα στρατεύματα της Βαβυλώνας κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ, επέβαλαν σκληρές ποινές στους ευγενείς, κρεμώντας μερικούς άρχοντες «από το χέρι τους». (Θρ 5:12) Στην αρχαιότητα τα έθνη εφάρμοζαν το κρέμασμα στο ξύλο ποικιλοτρόπως.

Οι Ασσύριοι, γνωστοί για την αγριότητά τους στον πόλεμο, κρεμούσαν στο ξύλο τους αιχμαλώτους καρφώνοντας τα γυμνά τους σώματα πάνω σε αιχμηρούς πασσάλους οι οποίοι διαπερνούσαν την κοιλιά των θυμάτων και εισχωρούσαν στη θωρακική τους κοιλότητα. Έχουν ανακαλυφτεί αρκετά ανάγλυφα σε μνημεία, σε ένα δε από αυτά, το οποίο απεικονίζει την ασσυριακή επίθεση εναντίον της Λαχείς και την κατάληψη της πόλης, φαίνεται το κρέμασμα στο ξύλο με τη συγκεκριμένη μέθοδο.—2Βα 19:8· ΕΙΚΟΝΑ, Τόμ. 1, σ. 958.

Οι Πέρσες, επίσης, χρησιμοποιούσαν το κρέμασμα στο ξύλο ως ένα είδος ποινής. Μερικοί λένε ότι συνήθιζαν πρώτα να αποκεφαλίζουν ή να γδέρνουν αυτούς που κρεμούσαν στο ξύλο. Ο Δαρείος ο Μέγας απαγόρευσε κάθε παρέμβαση στην ανοικοδόμηση του ναού στην Ιερουσαλήμ, και όποιος παραβίαζε αυτό το διάταγμα έπρεπε να κρεμαστεί σε ξύλο που θα έβγαζαν από το ίδιο του το σπίτι. (Εσδ 6:11) Η αφήγηση του βιβλίου της Εσθήρ, το οποίο περιγράφει γεγονότα που έλαβαν χώρα κατά τη βασιλεία του Ασσουήρη (Ξέρξη Α΄), γιου του Δαρείου, κάνει λόγο για το κρέμασμα αρκετών ατόμων. Σε κάθε περίπτωση χρησιμοποιείται η ίδια εβραϊκή λέξη (η λέξη ταλάχ, που σημαίνει «κρεμώ»). Δύο θυρωροί του ανακτόρου κρεμάστηκαν σε ξύλο, τιμωρούμενοι με την ποινή την οποία επέβαλλαν συνήθως οι Πέρσες στους προδότες. Τα πτώματά τους εκτέθηκαν ψηλά, ενώπιον του κοινού, επειδή τα εγκλήματά τους στρέφονταν εναντίον του βασιλιά. (Εσθ 2:21-23· 7:9, 10) Παρόμοια κρεμάστηκαν σε ξύλο ο Αμάν και οι δέκα γιοι του, αναφέρεται δε συγκεκριμένα ότι οι γιοι του θανατώθηκαν από τους Ιουδαίους και κρεμάστηκαν την επομένη. (Εσθ 5:14· 6:4· 9:7-10, 13, 14, 25) Ο Ηρόδοτος (Γ΄, 125, 159· Δ΄, 43) παραθέτει επίσης περιπτώσεις στις οποίες οι Πέρσες κρέμασαν κάποιους στο ξύλο.

Οι Αιγύπτιοι, όπως και οι Ισραηλίτες, ενδέχεται να εκτελούσαν πρώτα τους εγκληματίες τους προτού τους καθηλώσουν σε ξύλα όπως υποδηλώνεται από τα προφητικά λόγια του Ιωσήφ προς τον αρχιαρτοποιό του Φαραώ: «Ο Φαραώ θα υψώσει το κεφάλι σου αφαιρώντας το από πάνω σου και θα σε κρεμάσει πάνω σε ξύλο». (Γε 40:19, 22· 41:13) Η ίδια εβραϊκή λέξη, η λέξη ταλάχ, που εμφανίζεται στο βιβλίο της Εσθήρ, χρησιμοποιείται και εδώ.

Λέγεται ότι οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν την τακτική να κρεμούν ανθρώπους στο ξύλο από τους Φοίνικες—τακτική που καταργήθηκε στην αυτοκρατορία μόλις στις ημέρες του Κωνσταντίνου. Πολύ σπάνια υφίσταντο αυτή την ποινή οι Ρωμαίοι πολίτες διότι επρόκειτο για τιμωρία που επιβαλλόταν συνήθως στους δούλους και στους εγκληματίες του χειρίστου είδους. Το κρέμασμα στο ξύλο θεωρούνταν τόσο από τους Ιουδαίους όσο και από τους Ρωμαίους σύμβολο ταπείνωσης και εξευτελισμού, τιμωρία για καταραμένους.—Δευ 21:23· Φλπ 2:8.

Τον πρώτο αιώνα, ακόμη και αν οι Ιουδαίοι είχαν το δικαίωμα να κρεμάσουν κάποιον στο ξύλο για θρησκευτικούς λόγους (πράγμα για το οποίο υπάρχουν κάποιες αμφιβολίες), είναι απολύτως βέβαιο ότι δεν μπορούσαν να κάνουν κάτι τέτοιο για ποινικά αδικήματα. Μόνο κάποιος Ρωμαίος αξιωματούχος όπως ο Πόντιος Πιλάτος είχε τέτοια εξουσία. (Ιωα 18:31· 19:10) Ωστόσο, οι Ιουδαίοι, και ιδιαίτερα οι πρωθιερείς και οι άρχοντές τους, ήταν πρωτίστως υπεύθυνοι για το ότι ο Χριστός κρεμάστηκε στο ξύλο.—Μαρ 15:1-15· Πρ 2:36· 4:10· 5:30· 1Κο 2:8.

Ο Ιησούς Χριστός κρεμάστηκε ζωντανός, καρφωμένος σε ξύλο, με διαταγή της ρωμαϊκής διοίκησης στην Παλαιστίνη. (Ιωα 20:25, 27) Ο απόστολος Παύλος εξηγεί ότι ο τρόπος με τον οποίο πέθανε ο Ιησούς είχε τεράστια σημασία για τους Ιουδαίους, διότι «ο Χριστός, μέσω εξαγοράς, μας απελευθέρωσε από την κατάρα του Νόμου με το να γίνει κατάρα αντί για εμάς, επειδή είναι γραμμένο: “Καταραμένος είναι κάθε κρεμασμένος πάνω σε ξύλο”».—Γα 3:13.

Οι Ρωμαίοι μερικές φορές έδεναν το θύμα στο ξύλο, οπότε το άτομο μπορεί να ζούσε αρκετές ημέρες προτού υποκύψει λόγω του βασανιστικού πόνου, της δίψας, της πείνας και της έκθεσης στον ήλιο. Όπως φαίνεται από την περίπτωση του Ιησού, οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να καρφώνουν τα χέρια (ίσως και τα πόδια) του κατηγορουμένου στο ξύλο. (Λου 24:39· Ψλ 22:16, υποσ.· Κολ 2:14) Εφόσον οι ανατόμοι θεωρούσαν ανέκαθεν τους καρπούς μέρος των χεριών, ορισμένοι ειδικοί της ιατρικής πιστεύουν ότι έμπηγαν τα καρφιά ανάμεσα στα οστάρια των καρπών έτσι ώστε να μη σκιστεί η σάρκα, πράγμα που θα μπορούσε να συμβεί αν τα έμπηγαν στις παλάμες. (Βλέπε Το Περιοδικό του Αμερικανικού Ιατρικού Συλλόγου [The Journal of the American Medical Association], 21 Μαρτίου 1986, σ. 1460.) Αυτό θα ήταν σε αρμονία με το γεγονός ότι η Γραφή χρησιμοποιεί τη λέξη «χέρι» για να περιλάβει και τον καρπό σε περικοπές όπως το εδάφιο Γένεση 24:47, όπου λέγεται ότι τα βραχιόλια φοριούνταν στα «χέρια», και το εδάφιο Κριτές 15:14, όπου γίνεται λόγος για τα δεσμά στα «χέρια» του Σαμψών.

Το υπόμνημα δεν αναφέρει αν οι κακοποιοί που κρεμάστηκαν δίπλα στον Ιησού ήταν καρφωμένοι ή απλώς δεμένοι στα ξύλα. Αν ήταν απλώς δεμένοι, αυτό ίσως εξηγεί το γιατί, ενώ ο Ιησούς βρέθηκε νεκρός, εκείνοι ήταν ακόμη ζωντανοί και χρειάστηκε να τους σπάσουν τα πόδια. (Ιωα 19:32, 33) Λίγο μετά το σπάσιμο των ποδιών πέθαναν από ασφυξία, εφόσον, όπως πιστεύουν μερικοί, δεν μπορούσαν πλέον να ανασηκώνουν το σώμα τους για να μετριάζουν την πίεση στους μυς του στήθους. Βεβαίως, αυτό δεν αποτελεί καθοριστικό στοιχείο όσον αφορά το γιατί οι κακοποιοί έζησαν περισσότερο από τον Ιησού, διότι αυτοί δεν είχαν περάσει τα ψυχολογικά και τα σωματικά βασανιστήρια που έγιναν σε εκείνον. Ο Ιησούς είχε υποστεί προηγουμένως ένα ολονύχτιο μαρτύριο στα χέρια των εχθρών του, επιπρόσθετα δε οι Ρωμαίοι στρατιώτες τον είχαν χτυπήσει πιθανόν μέχρι του σημείου να μην μπορεί να μεταφέρει ο ίδιος το ξύλο του βασανισμού του, όπως ήταν το έθιμο.—Μαρ 14:32–15:21· Λου 22:39–23:26.

Τι φανερώνει το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο ως προς το σχήμα του οργάνου πάνω στο οποίο θανατώθηκε ο Ιησούς;

Οι περισσότερες μεταφράσεις της Αγίας Γραφής αναφέρουν ότι ο Χριστός «σταυρώθηκε», όχι ότι «κρεμάστηκε στο ξύλο». Η κοινή πεποίθηση είναι ότι το όργανο βασανισμού στο οποίο κρεμάστηκε ήταν ένας «σταυρός» φτιαγμένος από δύο κομμάτια ξύλο παρά ένας και μόνο πάσσαλος, ή αλλιώς ένα και μόνο ξύλο. Η παράδοση, όχι η Γραφή, αναφέρει επίσης ότι ο καταδικασμένος μετέφερε μόνο το οριζόντιο δοκάρι του σταυρού, το λεγόμενο patibulum ή antenna, αντί και για τα δύο μέρη. Με αυτόν τον τρόπο μερικοί προσπαθούν να παρακάμψουν το πρόβλημα του πώς θα μπορούσε να σύρει ή να μεταφέρει μόνος του ένας άντρας τόσο μεγάλο βάρος μέχρι τον Γολγοθά.

Ωστόσο, τι είπαν οι ίδιοι οι Βιβλικοί συγγραφείς για αυτά τα ζητήματα; Στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο αυτοί χρησιμοποίησαν το ουσιαστικό σταυρός 27 φορές, το ρήμα σταυρόω 46 φορές, το ρήμα συνσταυρόω (η πρόθεση σύν σημαίνει «μαζί με») 5 φορές και το ρήμα ἀνασταυρόω (η πρόθεση ἀνά σημαίνει «ξανά») μία φορά. Χρησιμοποίησαν επίσης τη λέξη ξύλον 5 φορές αναφερόμενοι στο όργανο βασανισμού στο οποίο καρφώθηκε ο Ιησούς.

Η λέξη σταυρός, τόσο στην κλασική αρχαία ελληνική όσο και στην Κοινή Ελληνική, δεν μεταδίδει την ιδέα ενός «σταυρού» φτιαγμένου από δύο ξύλα. Σημαίνει μόνο ένα όρθιο ξύλο, ένα παλούκι, έναν πάσσαλο ή στύλο, όπως αυτά που χρησιμοποιούνται για φράχτες, πασσαλοπήγματα ή μάντρες. Το Νέο Λεξικό της Αγίας Γραφής (New Bible Dictionary), του Ντάγκλας, έκδοση 1985, αναφέρει κάτω από το λήμμα «Σταυρός» στη σελίδα 253: «Η λέξη σταυρός του ελληνικού κειμένου (ρήμα σταυρόω) σημαίνει πρωτίστως ένα όρθιο ξύλο ή δοκάρι και κατά δεύτερο λόγο ένα ξύλο που χρησιμοποιείται ως όργανο τιμωρίας και εκτέλεσης».

Το γεγονός ότι ο Λουκάς, ο Πέτρος και ο Παύλος χρησιμοποίησαν επίσης τη λέξη ξύλον ως συνώνυμο της λέξης σταυρός αποδεικνύει περαιτέρω ότι ο Ιησούς κρεμάστηκε σε ένα όρθιο ξύλο που δεν είχε οριζόντιο δοκάρι, διότι αυτό σημαίνει η λέξη ξύλον με αυτή την ειδική έννοια. (Πρ 5:30· 10:39· 13:29· Γα 3:13· 1Πε 2:24) Η λέξη ξύλον εμφανίζεται επίσης στη Μετάφραση των Εβδομήκοντα, στο εδάφιο Έσδρας 6:11, όπου γίνεται λόγος για ένα και μόνο δοκάρι ή ξύλο πάνω στο οποίο έπρεπε να κρεμαστεί ο παραβάτης.

Επομένως, η Μετάφραση Νέου Κόσμου μεταφέρει πιστά στον αναγνώστη αυτή τη βασική ιδέα του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αποδίδοντας τη λέξη σταυρός ως «ξύλο βασανισμού», το δε ρήμα σταυρόω ως «κρεμώ στο ξύλο», δηλαδή καθηλώνω σε ξύλο ή πάσσαλο. Με αυτόν τον τρόπο δεν συγχέεται η λέξη σταυρός του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου με τους παραδοσιακούς εκκλησιαστικούς σταυρούς. (Βλέπε ΞΥΛΟ ΒΑΣΑΝΙΣΜΟΥ.) Είναι δε απόλυτα λογικό να σήκωσε το ξύλο του βασανισμού ένας και μόνο άντρας όπως δηλώνουν οι Γραφές—σε αυτή την περίπτωση ο Σίμων από την Κυρήνη—διότι αν αυτό είχε διάμετρο 15 εκ. και μήκος 3,5 μ., πιθανόν να ζύγιζε λίγο περισσότερο από 45 κιλά.—Μαρ 15:21.

Προσέξτε τι αναφέρει ο Γ. Ε. Βάιν για αυτό το θέμα: «Η λέξη ΣΤΑΥΡΟΣ δηλώνει, κυρίως, έναν όρθιο πάσσαλο ή ξύλο. Σε αυτό καρφώνονταν οι κακούργοι προκειμένου να εκτελεστούν. Τόσο το ουσιαστικό όσο και το ρήμα σταυρόω, δηλαδή καθηλώνω σε ένα ξύλο ή πάσσαλο, πρέπει εξαρχής να διαφοροποιηθούν από τον εκκλησιαστικό τύπο του σταυρού με τα δύο δοκάρια». Κατόπιν, αυτός ο λόγιος της ελληνικής αναφέρει ότι ο διμερής σταυρός προήλθε από τη Χαλδαία και ο Χριστιανικός κόσμος τον υιοθέτησε τον τρίτο αιώνα Κ.Χ. από τους ειδωλολάτρες ως σύμβολο του θανάτου του Χριστού πάνω στο ξύλο.—Το Ερμηνευτικό Λεξικό των Λέξεων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, του Βάιν (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words), 1981, Τόμ. 1, σ. 256.

Σημαντικό είναι επίσης το σχόλιο στο βιβλίο Ο Σταυρός στο Τελετουργικό, στην Αρχιτεκτονική και στην Τέχνη (The Cross in Ritual, Architecture, and Art): «Είναι περίεργο, και όμως αδιαμφισβήτητο γεγονός, ότι αιώνες πριν από τη γέννηση του Χριστού, και έκτοτε σε χώρες ανέπαφες από τη διδασκαλία της Εκκλησίας, ο Σταυρός έχει χρησιμοποιηθεί ως ιερό σύμβολο. . . . Οι λάτρεις του Βάκχου των Ελλήνων, του Ταμμούζ των Τυρίων, του Βηλ των Χαλδαίων και του Οντίν των Σκανδιναβών χρησιμοποιούσαν ως έμβλημα καθενός από αυτούς ένα σταυροειδές σύμβολο».—Του Τζ. Σ. Ταϊάκ, Λονδίνο, 1900, σ. 1.

Το βιβλίο Ο Μη Χριστιανικός Σταυρός ([The Non-Christian Cross] Λονδίνο, 1896), του Τζ. Ντ. Πάρσονς, λέει: «Δεν υπάρχει ούτε μία πρόταση σε κάποιο από τα διάφορα συγγράμματα που αποτελούν την Καινή Διαθήκη η οποία, στο πρωτότυπο ελληνικό κείμενο, να αποδεικνύει έστω και έμμεσα ότι ο σταυρός που χρησιμοποιήθηκε στην περίπτωση του Ιησού ήταν διαφορετικός από το συνηθισμένο σταυρό, πόσο μάλλον ότι αποτελούνταν, όχι από ένα κομμάτι ξύλο, αλλά από δύο, καρφωμένα μεταξύ τους στο σχήμα του σημερινού σταυρού. . . . Είναι σαφώς παραπλανητικό από μέρους των δασκάλων μας το ότι αποδίδουν τη λέξη σταυρός με την έννοια των δύο διασταυρούμενων ξύλων όταν μεταφράζουν τα ελληνικά χειρόγραφα της Εκκλησίας στη μητρική μας γλώσσα, καθώς και το ότι υποστηρίζουν αυτή τους την ενέργεια με το να ορίζουν στα λεξικά μας τη λέξη σταυρός με την εν λόγω έννοια χωρίς να εξηγούν προσεκτικά ότι σε καμιά περίπτωση δεν ήταν αυτή η πρωταρχική έννοια της λέξης στις ημέρες των Αποστόλων, ότι δεν απέκτησε αυτή την πρωταρχική σημασία παρά μόνο πολύ αργότερα και ότι, αν τελικά την απέκτησε, αυτό συνέβη απλώς και μόνο επειδή, παρά την απουσία επιβεβαιωτικών αποδεικτικών στοιχείων, θεωρήθηκε για τον έναν ή τον άλλον λόγο ότι ο συγκεκριμένος σταυρός πάνω στον οποίο εκτελέστηκε ο Ιησούς είχε εκείνο το συγκεκριμένο σχήμα».—Σ. 23, 24· βλέπε επίσης Δε Κομπάνιον Μπάιμπλ (The Companion Bible), 1974, Παράρτημα Αρ. 162.

Μεταφορική Χρήση. Οι Γραφές, όχι μόνο δίνουν πλήρη μαρτυρία για το κατά γράμμα κρέμασμα του Κυρίου Ιησού Χριστού στο ξύλο (1Κο 1:13, 23· 2:2· 2Κο 13:4· Απ 11:8), αλλά μιλούν επίσης για το κρέμασμα στο ξύλο με μεταφορική έννοια, όπως στο εδάφιο Γαλάτες 2:20. Οι Χριστιανοί έχουν θανατώσει την παλιά τους προσωπικότητα μέσω πίστης στον κρεμασμένο στο ξύλο Χριστό. (Ρω 6:6· Κολ 3:5, 9, 10) «Εκείνοι δε που ανήκουν στον Χριστό Ιησού κρέμασαν στο ξύλο τη σάρκα μαζί με τα πάθη και τις επιθυμίες της», γράφει ο Παύλος, προσθέτοντας ότι μέσω του Χριστού «ο κόσμος έχει κρεμαστεί στο ξύλο σε ό,τι αφορά εμένα και εγώ σε ό,τι αφορά τον κόσμο».—Γα 5:24· 6:14.

Οι αποστάτες στην ουσία «ξανακρεμούν στο ξύλο τον Γιο του Θεού και τον ντροπιάζουν δημόσια», στασιάζοντας σαν τον Ιούδα ενάντια στη διευθέτηση του Θεού για σωτηρία.—Εβρ 6:4-6.

Βλέπε επίσης ΑΠΑΓΧΟΝΙΣΜΟΣ.

ΚΡΕΜΜΥΔΙ

[εβρ., μπατσάλ].

Βολβώδες, διετές φυτό με έντονη γεύση το οποίο έχει λεπτά, σωληνοειδή φύλλα. Το κρεμμύδι (άλλιο το κρόμμυο [Allium cepa]) ήταν μια από τις τροφές που επιθύμησαν στην έρημο το μεικτό πλήθος και οι Ισραηλίτες μετά την απελευθέρωσή τους από την Αίγυπτο. (Αρ 11:4, 5) Σε εκείνη τη χώρα, όπου έζησε υπόδουλος ο Ισραήλ, τα κρεμμύδια καλλιεργούνταν ευρέως. Μάλιστα ο ιστορικός Ηρόδοτος (Β΄, 125) μιλάει για κάποια επιγραφή η οποία ανέφερε τα κρεμμύδια ως μια από τις χορηγούμενες τροφές στους εργάτες που έχτιζαν κάποια αιγυπτιακή πυραμίδα. Στην Αίγυπτο, τα κρεμμύδια, πιασμένα συνήθως σε δεμάτια, προσφέρονταν στις θεότητες, αλλά οι ιερείς δεν επιτρεπόταν να τα τρώνε. Για το κρεμμύδι της Αιγύπτου έχει λεχθεί ότι είναι μαλακό, και επομένως πιο εύπεπτο από άλλες ποικιλίες, καθώς και γλυκό—όχι καυτερό ή δριμύ.

ΚΡΗΣΚΗΣ

(Κρήσκης) [από το λατ. Crescens· σημαίνει «Αυτός που Μεγαλώνει· Αυτός που Αυξάνεται»].

Κάποιος για τον οποίο ο Παύλος, στη δεύτερη επιστολή του προς τον Τιμόθεο, αναφέρει ότι είχε πάει στη Γαλατία.—2Τι 4:10.

ΚΡΗΤΗ, ΚΡΗΤΙΚΟΙ

Το πέμπτο σε μέγεθος νησί της Μεσογείου και οι κάτοικοί του. Το νησί έχει μήκος περίπου 250 χλμ., ενώ το πλάτος του ποικίλλει από 13 ως 56 χλμ. περίπου. Η Κρήτη βρίσκεται στο νότιο άκρο του Αιγαίου Πελάγους, γύρω στα 100 χλμ. ΝΑ της ηπειρωτικής Ελλάδας. Σε όλο το μήκος του στενού αυτού νησιού εκτείνονται βουνά, μερικά από τα οποία καλύπτονται από χιόνια κάποια περίοδο του έτους. Κοντά στο κέντρο της Κρήτης, το όρος Ίδη ορθώνεται 2.456 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η βόρεια ακτή διαθέτει κάποια καλά λιμάνια, αλλά η νότια ακτογραμμή είναι πιο ευθύγραμμη και κατά μήκος μεγάλου τμήματός της τα βουνά καταλήγουν απότομα στη θάλασσα. Έτσι λοιπόν, η νότια ακτή διαθέτει λίγα κατάλληλα λιμάνια, όπως φαίνεται από το υπόμνημα σχετικά με το ταξίδι του Παύλου προς τη Ρώμη, το οποίο εξετάζεται παρακάτω.

Η Κρήτη είναι κατά γενική παραδοχή η «Καφθόρ» των Εβραϊκών Γραφών, και επομένως είναι το μέρος από όπου οι Φιλισταίοι μετανάστευσαν στη Χαναάν. (Ιερ 47:4· Αμ 9:7) Μερικοί λόγιοι συνδέουν και τους «Χερεθαίους» με τους Κρητικούς. Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα, τόσο στα εδάφια Ιεζεκιήλ 25:15-17 όσο και στα εδάφια Σοφονίας 2:5-7, χρησιμοποιεί αντί της απόδοσης «Χερεθαίοι» την απόδοση «Κρήτες». (Βλέπε ΧΕΡΕΘΑΙΟΙ.) Αν η ταύτιση της Καφθόρ με την Κρήτη είναι αποδεκτή, πράγμα που φαίνεται λογικό, τότε οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν απόγονοι του Μισραΐμ, το όνομα του οποίου είναι αντίστοιχο της Αιγύπτου στην Αγία Γραφή.—Γε 10:13, 14.

Ο πολιτισμός που ανέπτυξαν οι Κρήτες διέφερε πολύ από τον πολιτισμό της Μεσοποταμίας και της Αιγύπτου αλλά ήταν εξίσου λαμπρός. Η θρησκεία των αρχαίων Κρητών προσέδιδε έμφαση στο γυναικείο στοιχείο και η μητέρα θεά κατείχε την πιο εξέχουσα θέση. Όπως και σε άλλες θρησκείες της γονιμότητας, το φίδι εμφανίζεται με συνέπεια στις απεικονίσεις της θεάς, η οποία είτε το κρατάει στα χέρια της είτε το έχει τυλιγμένο γύρω από το σώμα της. Με τη θεά αυτή συνδέεται συνήθως ένας κατώτερος θεός, πιθανώς στα πλαίσια της σχέσης μητέρας-γιου η οποία συναντάται συχνά σε αυτό το είδος λατρείας. Στην Κνωσό βρέθηκε ένας μαρμάρινος σταυρός—άλλο ένα αρχαίο σεξουαλικό σύμβολο. Ο αρχαίος πολιτισμός χάθηκε από το προσκήνιο κατά τους τελευταίους αιώνες της δεύτερης χιλιετίας. Στη διάρκεια της πρώτης χιλιετίας Π.Κ.Χ. η Κρήτη περιήλθε τελικά υπό την κυριαρχία των Ελλήνων. Το δεύτερο αιώνα Π.Κ.Χ. το νησί είχε γίνει ορμητήριο και κρησφύγετο πειρατών οι οποίοι λυμαίνονταν τα πλοία στη Μεσόγειο. Ακολούθως, το 67 Π.Κ.Χ. ο Πομπήιος υπέταξε την Κρήτη και την κατέστησε ρωμαϊκή επαρχία μαζί με την Κυρήνη της βόρειας Αφρικής.

Η Δράση του Παύλου Εκεί. Κρητικοί Ιουδαίοι ή προσήλυτοι παρευρίσκονταν την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ. στην Ιερουσαλήμ. (Πρ 2:5, 11) Ενδεχομένως ως αποτέλεσμα αυτού, η Χριστιανοσύνη διαδόθηκε στην Κρήτη.

Ο απόστολος Παύλος, πηγαίνοντας στη Ρώμη για να δικαστεί, πέρασε από την Κρήτη επιβιβασμένος σε ένα σιταγωγό πλοίο από την Αλεξάνδρεια, γύρω στο φθινόπωρο του έτους 58 Κ.Χ. Το πλοίο, στο οποίο επέβαιναν 276 άτομα, έπλευσε υπό «την κάλυψη της Κρήτης», δηλαδή κατά μήκος της νότιας πλευράς του νησιού, της υπήνεμης πλευράς, όπου το πλοίο προστατευόταν από τους αντίξοους βορειοδυτικούς ανέμους. Από τη Σαλμώνη στην ανατολική ακτή της Κρήτης, το πλοίο κατευθύνθηκε αργά προς τα δυτικά μέχρις ότου έφτασε στους Καλούς Λιμένες—έναν μικρό όρμο κατάλληλο για αγκυροβόλημα, όπου αμέσως μετά η νότια ακτογραμμή στρίβει απότομα προς το Β. Εδώ, αντίθετα με τη συμβουλή του Παύλου, πήραν την απόφαση να κάνουν μια απόπειρα να φτάσουν στον Φοίνικα, ένα άλλο λιμάνι γύρω στα 65 χλμ. πιο πάνω. Αφού περιέπλευσαν το Λίθινο Ακρωτήριο (Μάταλα), το πλοίο “άρχισε να πλέει κοντά στην ακτή”, όταν ένας αιφνίδιος θυελλώδης ανατολικός-βορειοανατολικός άνεμος, πνέοντας σαρωτικά από τα βουνά, έπληξε το πλοίο ανακόπτοντας την πορεία του και παρασύροντάς το προς την κατεύθυνση του ανέμου. Από εκεί, το πλοίο οδηγήθηκε προς ένα νησί που ονομαζόταν Καύδα, περίπου 65 χλμ. μακριά από τους Καλούς Λιμένες.—Πρ 27:6-16, 37, 38.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι, μετά τη διετή φυλάκισή του στη Ρώμη, ο Παύλος επισκέφτηκε την Κρήτη και ανέπτυξε Χριστιανική δράση εκεί στη διάρκεια της τελικής περιόδου της διακονίας του. Φεύγοντας, ανέθεσε στον Τίτο να παραμείνει στην Κρήτη προκειμένου να διορθώσει κάποιες καταστάσεις που υπήρχαν στις εκκλησίες, διορίζοντας πρεσβυτέρους «στη μια πόλη μετά την άλλη». (Τιτ 1:5) Αργότερα, σε επιστολή του προς τον Τίτο, αναφερόμενος σε κάποια εκκλησιαστικά προβλήματα, ο Παύλος παρέθεσε τα λόγια ενός Κρητικού προφήτη σύμφωνα με τα οποία «οι Κρητικοί είναι πάντοτε ψεύτες, βλαβερά θηρία, λαίμαργοι και αργόσχολοι». (Τιτ 1:10-12) Αυτά τα λόγια αποδίδονται στον Επιμενίδη, έναν Κρητικό ποιητή του έκτου αιώνα Π.Κ.Χ. Την άποψη αυτή για τους αρχαίους Κρήτες τη συμμερίζονταν και οι άλλοι Έλληνες, μεταξύ των οποίων ο προσδιορισμός «Κρητικός» είχε γίνει συνώνυμο του «ψεύτης».

[Χάρτης στη σελίδα 152]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Μεγάλη Θάλασσα

ΚΡΗΤΗ

Σαλμώνη

Φοίνιξ

Καλοί Λιμένες

ΚΑΥΔΑ

ΚΡΙΘΑΡΙ

[εβρ. κείμενο, σε‛οράχ· ελλ. κείμενο, κριθή].

Σημαντικό δημητριακό, του γένους Όρδεο (Hordeum), το οποίο καλλιεργείται ευρύτατα από την αρχαιότητα ως τώρα. Ήταν ένα από τα πολύτιμα προϊόντα που επρόκειτο να βρουν οι Ισραηλίτες στην Υποσχεμένη Γη, και αυτή η περιοχή εξακολουθεί να είναι «γη με σιτάρι και κριθάρι» μέχρι σήμερα.—Δευ 8:8.

Η εβραϊκή ονομασία του κριθαριού (σε‛οράχ) συγγενεύει με τη λέξη η οποία σημαίνει «τρίχες» (σε‛άρ) και περιγράφει τα μακριά και λεπτά άγανα, ή αλλιώς αθέρες, που σχηματίζουν τα χαρακτηριστικά γένια στο στάχυ του κριθαριού. Είναι πολύ ανθεκτικό φυτό, ικανότερο να υπομείνει την ξηρασία και να προσαρμοστεί σε μεγαλύτερο φάσμα κλιματολογικών συνθηκών από όλα τα άλλα σιτηρά. Όταν ωριμάσει φτάνει σε ύψος περίπου το 1 μ., τα δε φύλλα του είναι κάπως πλατύτερα από του σιταριού.

Ο θερισμός του κριθαριού πρωταγωνιστεί στα συναρπαστικά γεγονότα του βιβλίου της Ρουθ. Η σπορά του κριθαριού γινόταν στον Ισραήλ το μήνα Βουλ (Οκτώβριος-Νοέμβριος) αφού είχαν αρχίσει να πέφτουν οι πρώιμες βροχές και το έδαφος μπορούσε να οργωθεί. (Ησ 28:24, 25) Το κριθάρι ωριμάζει πιο γρήγορα από το σιτάρι (Εξ 9:31, 32), ο δε θερισμός του ξεκινούσε στις αρχές της άνοιξης, το μήνα Νισάν (Μάρτιος-Απρίλιος), από τη ζεστή Κοιλάδα του Ιορδάνη, συνεχιζόταν στα ψηλότερα, πιο εύκρατα εδάφη και κατέληγε στο ορεινό υψίπεδο Α του Ιορδάνη το μήνα Ζιβ (Απρίλιος-Μάιος). Συνεπώς, ο θερισμός του κριθαριού σηματοδοτούσε μια ορισμένη περίοδο του έτους (Ρθ 1:22· 2Σα 21:9), ενώ η αρχή του αντιστοιχούσε με τον καιρό του Πάσχα—το δεμάτι που κινούσε πέρα δώθε ο ιερέας τη 16η ημέρα του Νισάν ήταν από τους πρώτους καρπούς του κριθαριού.—Λευ 23:10, 11.

Το κριθάρι θεωρούνταν κατώτερης αξίας από το σιτάρι—στο όραμα του Ιωάννη που περιγράφεται στο εδάφιο Αποκάλυψη 6:6 έχει μόλις το ένα τρίτο της αξίας του σιταριού. Ήταν αρκούντως διαδεδομένο και άφθονο ώστε να χρησιμοποιείται ως ζωοτροφή για τα άλογα του Σολομώντα (1Βα 4:28), χρησιμότητα την οποία εξακολουθεί να έχει στους σύγχρονους καιρούς. Το άλεθαν και από το αλεύρι του έφτιαχναν ψωμί στο οποίο έδιναν συνήθως τη μορφή στρογγυλής πίτας (2Βα 4:42· Ιεζ 4:12· Ιωα 6:9, 13), ενώ μερικές φορές το αναμείγνυαν και με άλλους σπόρους.—Ιεζ 4:9.

Μολονότι είναι σαφές ότι το κριθάρι το χρησιμοποιούσαν συχνότερα οι φτωχοί εφόσον ήταν φτηνότερο, δεν υπάρχει τίποτα που να υποδηλώνει ότι οι Ισραηλίτες το περιφρονούσαν, ακόμη και εκείνοι που είχαν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν σιτάρι. Το κριθάρι, λοιπόν, περιλαμβανόταν στις προμήθειες που θεωρήθηκαν κατάλληλες για να προσφερθούν στη συνοδεία του Βασιλιά Δαβίδ κατά την άφιξή τους στη Γαλαάδ, την εποχή της ανταρσίας του Αβεσσαλώμ. (2Σα 17:27-29) Ο Σολομών έστειλε στον Χιράμ 20.000 κορ (4.400 kl) κριθάρι και ισόποσο σιτάρι, όπως επίσης μεγάλες ποσότητες λαδιού και κρασιού, ως προμήθειες για τους υπηρέτες του Τύριου βασιλιά που ετοίμαζαν υλικά για το ναό. (2Χρ 2:10, 15) Ο Βασιλιάς Ιωθάμ του Ιούδα απαίτησε από το βασιλιά του Αμμών φόρο υποτελείας στον οποίο περιλαμβάνονταν 10.000 κορ (2.200 kl) κριθάρι. (2Χρ 27:5) Κάποιοι άντρες, προσπαθώντας να αποφύγουν το θάνατο από τα χέρια του δολοφόνου Ισμαήλ μετά την πτώση της Ιερουσαλήμ, τον διαβεβαίωσαν ότι είχαν «κρυμμένους θησαυρούς στον αγρό, σιτάρι και κριθάρι και λάδι και μέλι».—Ιερ 41:8.

Παρ’ όλα αυτά, το κριθάρι ήταν κοινή και υποδεέστερη τροφή, ορισμένοι δε σχολιαστές είναι της άποψης ότι αυτές τις ιδιότητες αντιπροσωπεύει το «στρογγυλό κριθαρένιο ψωμί» που είδε στο όνειρό του ένας Μαδιανίτης και το οποίο συμβόλιζε τον ταπεινό στρατό του Γεδεών.—Κρ 7:13, 14.

Ο Ωσηέ κατέβαλε 15 κομμάτια ασήμι (αν επρόκειτο για σίκλους, $33) και ενάμισι χομόρ (330 λίτρα) κριθάρι για να αγοράσει τη μοιχαλίδα Γόμερ και να την πάρει πάλι ως σύζυγό του (Ωσ 1:3· 3:1, 2), αντίτιμο που ορισμένοι σχολιαστές θεωρούν ότι ισοδυναμούσε συνολικά με την τιμή ενός δούλου, δηλαδή 30 σίκλους ασήμι ($66). (Εξ 21:32) Η “προσφορά που αφορούσε ζήλια”, την οποία απαιτούσε ο Νόμος όταν ένας άντρας υποπτευόταν τη σύζυγό του για σεξουαλική απιστία, έπρεπε να είναι ένα δέκατο του εφά (2,2 λίτρα) κριθαρένιο αλεύρι. (Αρ 5:14, 15) Το κριθάρι χρησιμοποιούνταν επίσης στους υπολογισμούς—η ποσότητα που χρειαζόταν για να σπαρθεί ένας αγρός αποτελούσε το νομικό μέσο για τον καθορισμό της αξίας αυτού του αγρού.—Λευ 27:16.

ΚΡΙΚΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΥΤΗ

Κρίκος που τον φορούσαν στη μύτη ως κόσμημα. Τον έβαζαν είτε στην αριστερή είτε στη δεξιά πλευρά της μύτης είτε ανάμεσα στα ρουθούνια, και τον φορούσαν κυρίως γυναίκες. (Γε 24:22, 30, 47· Ησ 3:21) Ωστόσο, σύμφωνα με κάποιες μεταφράσεις, κρίκους στη μύτη φορούσαν και οι άντρες της φυλής των Ισμαηλιτών.—Κρ 8:24-26.

Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «κρίκος για τη μύτη» (νέζεμ) μπορεί να σημαίνει και σκουλαρίκι, σε κάποιες περιπτώσεις δε το σχήμα αυτών των κοσμημάτων ίσως διέφερε ελάχιστα. Μερικές φορές τα συμφραζόμενα καθιστούν δυνατό να προσδιορίσουμε αν εννοείται κρίκος για τη μύτη ή σκουλαρίκι.—Παράβαλε Γε 24:47 με Γε 35:4· Ιεζ 16:12· βλέπε ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ.

Παρότι οι κρίκοι για τη μύτη φτιάχνονταν γενικά από χρυσό, χρησιμοποιούνταν και άλλα υλικά, όπως το ασήμι. Μπορεί να κοσμούνταν με χάντρες, κοράλλια ή πετράδια που κρέμονταν από τον κρίκο. Η διάμετρός τους ποίκιλλε από 2,5 μέχρι και 7,5 εκ. Επειδή ο κρίκος κρεμόταν πάνω από το στόμα, έπρεπε να τον σηκώνουν όταν έτρωγαν.

Στο εδάφιο Παροιμίες 11:22 μια γυναίκα με ωραία εξωτερική εμφάνιση που απορρίπτει τη σύνεση παρομοιάζεται με «χρυσό σκουλαρίκι της μύτης το οποίο βρίσκεται στο ρύγχος γουρουνιού».

ΚΡΙΝΟ

Ο όρος σουσάν του πρωτότυπου εβραϊκού κειμένου και ο αντίστοιχος όρος κρίνον του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου, που αποδίδονται και οι δύο «κρίνο», κατά πάσα πιθανότητα προσδιορίζουν μια μεγάλη ποικιλία λουλουδιών, όπως είναι οι τουλίπες, οι ανεμώνες, οι υάκινθοι, οι ίριδες και οι γλαδιόλες. Σύμφωνα με τους Κέλερ και Μπαουμγκάρτνερ, η συγκεκριμένη εβραϊκή ονομασία παράγεται από μια αιγυπτιακή λέξη που σημαίνει «μεγάλο λουλούδι». (Λεξικό των Βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης [Lexicon in Veteris Testamenti Libros], Λέιντεν, 1958, σ. 958) Ο ιστορικός Ηρόδοτος (Β΄, 92) αποκαλεί τα λουλούδια του αιγυπτιακού λωτού «κρίνα», και πολλοί πιστεύουν ότι, όπου η Αγία Γραφή αναφέρεται σε “κρίνα” ή στο «σχήμα κρίνου» που χρησιμοποιούνταν στη διακόσμηση, εννοείται ο αιγυπτιακός λωτός, ένα είδος νούφαρου. (1Βα 7:19, 22, 26· 2Χρ 4:5) Εντούτοις, εφόσον ο λωτός κατείχε εξέχουσα θέση ανάμεσα στα σύμβολα της ψεύτικης θρησκείας της Αιγύπτου, η ταύτιση του κρίνου με το λωτό είναι αμφισβητήσιμη.

Τα κρίνα του Γραφικού υπομνήματος βρίσκονταν στις κοιλάδες, ανάμεσα σε αγκαθιές, καθώς και σε λιβάδια όπου έβοσκαν ποίμνια και γαζέλες. (Ασμ 2:1, 2, 16· 4:5) Πιθανόν να καλλιεργούνταν και σε κήπους (Ασμ 6:2, 3), ενώ γίνεται επίσης νύξη για το γλυκό άρωμά τους. (Ασμ 5:13) Υπονοώντας ίσως την ομορφιά του κρίνου, ο Ωσηέ προείπε σχετικά με την αποκατάσταση του Ισραήλ ότι θα ερχόταν καιρός κατά τον οποίο ο λαός του Θεού θα άνθιζε σαν κρίνο.—Ωσ 14:5.

Μειώνοντας τη σημασία που προσδίδεται γενικά στα υλικά πράγματα, ο Ιησούς Χριστός τόνισε ότι ούτε ο Σολομών σε όλη του τη δόξα δεν ήταν τόσο όμορφα στολισμένος όσο τα κρίνα του αγρού. Έχει υποστηριχτεί η άποψη ότι ο Ιησούς πιθανότατα είχε υπόψη του την ανεμώνα. Ωστόσο, μπορεί απλώς να αναφερόταν γενικά σε λουλούδια παρόμοια με τα κρίνα, όπως μπορεί να εξαχθεί από το γεγονός ότι η έκφραση «τα κρίνα του αγρού» χρησιμοποιείται παράλληλα με την έκφραση «βλάστηση του αγρού».—Ματ 6:28-30· Λου 12:27, 28.

Η σημασία των εκφράσεων «το Κρίνο» και «τα Κρίνα», οι οποίες εμφανίζονται στις επιγραφές των Ψαλμών 45, 60, 69 και 80, είναι άγνωστη.

ΚΡΙΣΗ

Βλέπε ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, ΚΡΙΣΗ· ΔΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ· ΗΜΕΡΑ ΚΡΙΣΗΣ.

ΚΡΙΣΠΟΣ

(Κρίσπος) [από το λατ. Crispus· σημαίνει «Σγουρός»].

Ο αρχισυνάγωγος της Κορίνθου τον οποίο βάφτισε ο ίδιος ο απόστολος Παύλος και του οποίου ολόκληρο το σπιτικό ασπάστηκε τη Χριστιανοσύνη.—Πρ 18:8· 1Κο 1:14.

ΚΡΙΤΕΣ (ΒΙΒΛΙΟ)

Βιβλίο της Αγίας Γραφής που καλύπτει βασικά κάποια περίοδο περίπου 330 ετών ανάμεσα στην κατάκτηση της Χαναάν από τον Ισραήλ και στην έναρξη της μοναρχίας. Νωρίτερα, οι Ισραηλίτες είχαν λάβει την προειδοποίηση ότι αν δεν εκδίωκαν τους κατοίκους εκείνης της γης, σύμφωνα με τη θεϊκή εντολή, θα κατέληγαν να υιοθετήσουν τις εξαχρειωμένες θρησκευτικές συνήθειες των Χαναναίων. Αυτό θα επέφερε τελικά τη δυσμένεια του Ιεχωβά ο οποίος θα τους εγκατέλειπε στα χέρια των εχθρών τους. (Εξ 23:32, 33· 34:11-17· Αρ 33:55· Δευ 7:2-5) Το ιστορικό υπόμνημα του βιβλίου των Κριτών δείχνει πώς αυτή η προειδοποίηση έγινε πραγματικότητα. Ωστόσο, το βιβλίο δεν ασχολείται διεξοδικά με την απιστία των Ισραηλιτών και την επακόλουθη καταδυνάστευση από τους ξένους, αλλά αφηγείται κυρίως τα επιτεύγματα των κριτών και την εκάστοτε θαυμαστή απελευθέρωση που έφερνε ο Ιεχωβά μέσω αυτών. Κατά συνέπεια, τονίζεται η ικανότητα που έχει ο Ιεχωβά να παρέχει σωτηρία, καθώς επίσης η μακροθυμία, το έλεος, η παρ’ αξία καλοσύνη και η δικαιοσύνη του. Οι ίδιοι οι κριτές ξεχωρίζουν ως λαμπρά παραδείγματα πίστης.—Εβρ 11:32-34, 39, 40.

Διάταξη. Το βιβλίο των Κριτών συνδέεται με το προηγούμενο βιβλίο της Γραφής με τα εναρκτήρια λόγια: «Και έπειτα από το θάνατο του Ιησού». Ωστόσο, κάποια συμβάντα που αναγράφονται σε αυτό το βιβλίο προφανώς έλαβαν χώρα προτού πεθάνει ο Ιησούς του Ναυή. Για παράδειγμα, το εδάφιο Κριτές 2:6 αναφέρει: «Όταν ο Ιησούς εξαπέστειλε το λαό, τότε οι γιοι του Ισραήλ έφυγαν, πηγαίνοντας ο καθένας στην κληρονομιά του, προκειμένου να πάρουν στην κατοχή τους εκείνη τη γη». Άρα, φαίνεται ότι τα εδάφια Κριτές 1:1–3:6 χρησιμεύουν ως πρόλογος στον οποίο ο συγγραφέας, βασιζόμενος σε περιστατικά που έλαβαν χώρα πριν και μετά το θάνατο του Ιησού του Ναυή, θέτει το ιστορικό φόντο για την αφήγηση που ακολουθεί. Το τμήμα που αρχίζει από το 7ο εδάφιο του 3ου κεφαλαίου και φτάνει ως το τέλος του 16ου κεφαλαίου είναι γραμμένο γενικά με χρονολογική σειρά και αφηγείται τη δράση 12 κριτών (μη συμπεριλαμβανομένης της Δεββώρας), αρχίζοντας με τον Γοθονιήλ και τελειώνοντας με τον Σαμψών. Το τελευταίο τμήμα του βιβλίου θα μπορούσε να χαρακτηριστεί παράρτημα και αφορά κάποια περίοδο πολύ προγενέστερη εκείνης κατά την οποία υπηρέτησε ως κριτής ο Σαμψών. Η κατάληψη της Λαΐς από τους Δανίτες θα μπορούσε λογικά να είχε λάβει χώρα πριν από το θάνατο του Ιησού του Ναυή. (Παράβαλε Ιη 19:47· Κρ 18:27-29.) Το ομαδικό σεξουαλικό έγκλημα των αντρών της Γαβαά και τα επακόλουθα γεγονότα που παραλίγο να οδηγήσουν στην εξόντωση της φυλής του Βενιαμίν συνέβησαν πιθανότατα λίγα χρόνια έπειτα από το θάνατο του Ιησού. (Κρ 19:1–21:25· Ιη 24:31) Επομένως, μεσολάβησε αρκετός χρόνος για να αυξηθούν οι Βενιαμίτες από περίπου 600 άντρες (Κρ 20:47) σε σχεδόν 60.000 πολεμιστές κατά τη βασιλεία του Δαβίδ.—1Χρ 7:6-12.

Συγγραφέας και Χρόνος Συγγραφής. Οι εσωτερικές αποδείξεις παρέχουν τη βάση για να καθοριστεί πότε γράφτηκε το βιβλίο των Κριτών. Η συγγραφή του έγινε ενόσω κυβερνούσε τον Ισραήλ βασιλιάς. Διαφορετικά, δεν θα είχε πει ο συγγραφέας, αναφερόμενος στο παρελθόν, ότι «εκείνες τις ημέρες δεν υπήρχε βασιλιάς στον Ισραήλ». (Κρ 17:6· 18:1· 19:1· 21:25) Εξάλλου, γράφτηκε ενώ κατοικούσαν ακόμη στην Ιερουσαλήμ οι Ιεβουσαίοι. (Κρ 1:21) Εφόσον το 1070 Π.Κ.Χ. ο Δαβίδ πήρε «το οχυρό της Σιών» (τμήμα της Ιερουσαλήμ) από τους Ιεβουσαίους και μετέφερε την πρωτεύουσά του εκεί (2Σα 5:6-9), το βιβλίο των Κριτών πρέπει να γράφτηκε πριν από εκείνη τη χρονολογία, πιθανότατα κατά τη βασιλεία του Σαούλ. Εκείνη την εποχή, ο Σαμουήλ ήταν ο κύριος υποστηρικτής της αληθινής λατρείας και, ως προφήτης του Ιεχωβά, αυτός πρέπει να είναι λογικά ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου.

Αυθεντικότητα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το βιβλίο των Κριτών ανήκει δικαίως στο Βιβλικό κανόνα. Διακρίνεται από ειλικρίνεια και εντιμότητα και δεν αποκρύπτει τις χονδροειδείς αμαρτίες των Ισραηλιτών. Από την αρχή ως το τέλος, δίνει δόξα και τιμή, όχι στους ανθρώπινους κριτές, αλλά στον Ιεχωβά Θεό ως τον πραγματικό Απελευθερωτή του Ισραήλ. Καταδεικνύει ότι το πνεύμα του Θεού εξουσιοδοτούσε τους κριτές (Κρ 3:9, 10· 6:34· 11:29· 13:24, 25· 14:6, 19· 15:14, 18· 16:20, 28-30) και αυτοί, με τη σειρά τους, αναγνώριζαν τον Ιεχωβά ως Κριτή (11:27) και Βασιλιά (8:23). Και άλλα θεόπνευστα βιβλία της Αγίας Γραφής αναφέρονται σε περιστατικά καταγραμμένα σε αυτό το βιβλίο.—1Σα 12:9-11· 2Σα 11:21· Ψλ 83:9-12· Ησ 9:4· 10:26· Εβρ 11:32-34.

[Πλαίσιο στη σελίδα 155]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΚΡΙΤΕΣ

Ζωηρή περιγραφή των περιπτώσεων στις οποίες ο Ιεχωβά ελευθέρωσε επανειλημμένα τον Ισραήλ μέσω των Κριτών όταν ο Ισραήλ εγκατέλειπε τις ειδωλολατρικές συνήθειες και ζητούσε ένθερμα τη βοήθειά του

Το βιβλίο γράφτηκε πιθανότατα από τον Σαμουήλ και καλύπτει κάποια περίοδο περίπου 330 ετών ανάμεσα στην κατάκτηση της Χαναάν και στην έναρξη της μοναρχίας

Οι συνθήκες που επικρατούσαν την εποχή των Κριτών (1:1–3:6)

Έπειτα από το θάνατο του Ιησού του Ναυή, οι φυλές του Ισραήλ δεν εκδιώκουν από τη Χαναάν τους υπόλοιπους κατοίκους της

Αντιθέτως, έρχονται σε επιγαμία με αυτούς τους ειδωλολάτρες και παγιδεύονται από την ψεύτικη θρησκεία τους

Ο Ιεχωβά τούς εγκαταλείπει στους εχθρούς τους, αλλά ενίοτε εγείρει Κριτές για να τους ελευθερώσουν

Περιπτώσεις απελευθέρωσης από την καταδυνάστευση όταν ο Ισραήλ εγκατέλειπε την ψεύτικη λατρεία και επικαλούνταν τον Ιεχωβά για βοήθεια (3:7–16:31)

Μέσω του Γοθονιήλ, ο Ισραήλ απελευθερώνεται από την οχτάχρονη υποδούλωση στον Χουσάν-ρισαθαΐμ, βασιλιά της Μεσοποταμίας

Η 18χρονη επικυριαρχία του Μωαβίτη Βασιλιά Εγλών τερματίζεται όταν αυτός θανατώνεται από τον Αώδ, ο οποίος κατόπιν συγκεντρώνει έναν ισραηλιτικό στρατό και καθυποτάσσει τους Μωαβίτες

Ο Σαμεγάρ πατάσσει μόνος του 600 Φιλισταίους και σώζει τον Ισραήλ

Ο Βαράκ, ενισχυόμενος από την προφήτισσα Δεββώρα, νικάει τον Ιαβίν και θέτει τέλος στην 20χρονη καταδυνάστευση του Ισραήλ από αυτόν· ο Σισάρα, ο αρχηγός του στρατεύματος του Ιαβίν, θανατώνεται από την Ιαήλ, τη σύζυγο του Χέβερ του Κεναίου· η Δεββώρα και ο Βαράκ αποτυπώνουν αυτή τη νίκη σε έναν ύμνο

Ο Γεδεών λαβαίνει την εντολή να ελευθερώσει τον Ισραήλ από την εφτάχρονη ταλαιπωρία που υφίσταται από τους Μαδιανίτες· ο Ιεχωβά δίνει τη νίκη αφού πρώτα μειώνει το στρατό του Γεδεών σε 300 μόνο άντρες· στη συνέχεια ο Γεδεών αρνείται να γίνει βασιλιάς

Ο Θωλά κρίνει τον Ισραήλ 23 χρόνια, ο δε Ιαείρ 22 χρόνια

Ο Ισραήλ δεινοπαθεί στα χέρια των Αμμωνιτών· ο Ιεχωβά προμηθεύει απελευθέρωση μέσω του Ιεφθάε, ο οποίος στη συνέχεια εκπληρώνει την ευχή που έκανε να αφιερώσει το μοναχοπαίδι του, μια κόρη, στην υπηρεσία του Ιεχωβά

Ο Αβαισάν, ο Αιλών και ο Αβδών κρίνουν τον Ισραήλ συνολικά 25 περίπου χρόνια

Ο Ιεχωβά δίνει στον Σαμψών τεράστια δύναμη και τον χρησιμοποιεί για να ελευθερώσει τον Ισραήλ από τη 40χρονη επικυριαρχία των Φιλισταίων· η μνηστεία του με μια Φιλισταία από τη Θιμνάχ τού δίνει ευκαιρίες να δράσει εναντίον τους· η προδοσία του από τη Δαλιδά οδηγεί τελικά σε μια κατάσταση κατά την οποία σκοτώνει περισσότερους Φιλισταίους στο θάνατό του από όσους είχε σκοτώσει στη διάρκεια της ζωής του

Άλλες ανεπιθύμητες καταστάσεις που ανέκυψαν την εποχή των Κριτών (17:1–21:25)

Στον Εφραΐμ, ο Μιχαίας στήνει μια εικόνα στο σπίτι του και προσλαμβάνει έναν νεαρό Λευίτη ως ιερέα

Ορισμένοι Δανίτες έρχονται στο σπίτι του Μιχαία και αργότερα κλέβουν τα ειδωλολατρικά του αντικείμενα· παίρνουν επίσης τον Λευίτη για να είναι ιερέας τους

Κάποιοι άντρες της πόλης Γαβαά των Βενιαμιτών διαπράττουν ομαδικό σεξουαλικό έγκλημα σε βάρος της παλλακίδας ενός Λευίτη· επειδή ο Βενιαμίν δεν παραδίδει τους ενόχους για τιμωρία, οι άλλες φυλές ξεκινούν πόλεμο αντιποίνων εναντίον του· η φυλή σχεδόν εξοντώνεται

ΚΡΙΤΗΣ

Οι άντρες τους οποίους ήγειρε ο Ιεχωβά για να ελευθερώσουν το λαό του πριν από την περίοδο των ανθρώπινων βασιλιάδων του Ισραήλ ήταν γνωστοί ως κριτές. (Κρ 2:16) Ο Μωυσής, ως μεσίτης της διαθήκης του Νόμου και ηγέτης διορισμένος από τον Θεό, έκρινε τον Ισραήλ επί 40 χρόνια. Αλλά η περίοδος των Κριτών συνήθως θεωρείται ότι άρχισε με τον Γοθονιήλ, κάποιο διάστημα μετά το θάνατο του Ιησού του Ναυή, και συνεχίστηκε μέχρι τον Σαμουήλ τον προφήτη. Συνήθως ο Σαμουήλ δεν συνυπολογίζεται με τους Κριτές. Επομένως, η περίοδος των Κριτών διήρκεσε περίπου 300 χρόνια.—Κρ 2:16· Πρ 13:20.

Οι κριτές εκλέχθηκαν και διορίστηκαν από τον Ιεχωβά ανάμεσα από διάφορες φυλές του Ισραήλ. Μεταξύ του Ιησού του Ναυή και του Σαμουήλ αναφέρονται ονομαστικά οι εξής 12 κριτές (μη συμπεριλαμβανομένης της Δεββώρας):

Κριτής Φυλή Κριτής Φυλή

Γοθονιήλ Ιούδα Ιαείρ Μανασσή

Αώδ Βενιαμίν Ιεφθάε Μανασσή

Σαμεγάρ (;) Αβαισάν Ζαβουλών (;)

Βαράκ Νεφθαλί (;) Αιλών Ζαβουλών

Γεδεών Μανασσή Αβδών Εφραΐμ

Θωλά Ισσάχαρ Σαμψών Δαν

Η συγκεκριμένη περιοχή στην οποία έδρασε ο καθένας από τους κριτές και το χρονικό διάστημα κατά το οποίο υπηρέτησε με αυτή την ιδιότητα δεν μπορούν να προσδιοριστούν σε κάθε περίπτωση. Μερικοί μπορεί να υπηρετούσαν ως κριτές συγχρόνως με άλλους σε διαφορετικά μέρη του Ισραήλ, ενώ μεσολαβούσαν και περίοδοι καταδυνάστευσης.—Βλέπε ΧΑΡΤΗ, Τόμ. 1, σ. 743· ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ· ΗΜΕΡΑ ΚΡΙΣΗΣ· επίσης λήμματα με τα ονόματα των κριτών του Ισραήλ.

ΚΡΟΚΟΔΕΙΛΟΣ

Βλέπε ΛΕΥΙΑΘΑΝ.

ΚΡΥΣΤΑΛΛΟ

Η λέξη «κρύσταλλο» στην Αγία Γραφή προσδιορίζει ένα διαυγές, διαφανές ορυκτό, πιθανότατα την ποικιλία του χαλαζία που σήμερα ονομάζεται ορεία κρύσταλλος. Η ορεία κρύσταλλος είναι χαλαζίας της καθαρότερης μορφής, αποτελούμενη από πυρίτιο και οξυγόνο. Εμφανίζεται με τη χαρακτηριστική εξάπλευρη μορφή της σε όλα σχεδόν τα είδη πετρωμάτων και είναι άχρωμη, διαυγής και υαλώδης. Η ορεία κρύσταλλος είναι πολύ σκληρότερη από άλλα κοινά ορυκτά και μερικές φορές κόβεται σε κομμάτια που χρησιμοποιούνται στην κοσμηματοποιία.

Η συγκριτική αξία που είχε η “ορεία κρύσταλλος” (εβρ., γκαβίς) στις ημέρες του Ιώβ ίσως διαφαίνεται από το ότι ο Ιώβ την εγκωμίασε μαζί με το κοράλλι και τα μαργαριτάρια, αποδίδοντας όμως σε όλα αυτά μικρότερη αξία από ό,τι στη σοφία. (Ιωβ 28:18) Η Αποκάλυψη χρησιμοποιεί το καθαρό, λαμπερό, γνήσιο κρύσταλλο (κρύσταλλος, Κείμενο) για να περιγράψει μια «γυάλινη θάλασσα όμοια με κρύσταλλο», την ακτινοβολία της άγιας πόλης, της Νέας Ιερουσαλήμ, την οποία παραβάλλει με «πέτρα ίασπη που λάμπει καθαρά σαν κρύσταλλο», καθώς επίσης έναν «ποταμό νερού ζωής, καθαρό σαν κρύσταλλο».—Απ 4:6· 21:11· 22:1.

ΚΤΗΝΟΒΑΣΙΑ

Αφύσικη σεξουαλική επαφή ενός άντρα ή μιας γυναίκας με κάποιο ζώο. Ο Μωσαϊκός Νόμος καταδίκαζε έντονα αυτή τη διεστραμμένη πράξη, επιβάλλοντας την ποινή του θανάτου στο ένοχο άτομο και στο ζώο. «Όταν ένας άντρας δώσει τη σπερματική του έκκριση σε ζώο, αυτός πρέπει εξάπαντος να θανατωθεί, και το ζώο πρέπει να το σκοτώσετε. Και όταν μια γυναίκα πλησιάσει οποιοδήποτε ζώο για να έχει επαφή με αυτό, πρέπει να σκοτώσεις τη γυναίκα και το ζώο».—Λευ 20:15, 16· 18:23· Εξ 22:19· Δευ 27:21.

Αυτή η απαγόρευση, μαζί με τους υπόλοιπους νόμους του Θεού για τις σεξουαλικές σχέσεις, τοποθέτησε τους Ισραηλίτες σε πολύ υψηλότερο ηθικό επίπεδο από τους γείτονές τους. Στην Αίγυπτο, η κτηνοβασία αποτελούσε μέρος της παγανιστικής λατρείας ζώων. Για παράδειγμα, οι ιστορικοί επιβεβαιώνουν τη συνεύρεση γυναικών με τράγους. Παρόμοιες πράξεις ήταν επίσης διαδεδομένες μεταξύ των Χαναναίων (Λευ 18:23-30), και σύμφωνα με σχετικά στοιχεία και στη Ρώμη.

Η εξαχρειωτική πράξη της κτηνοβασίας συμπεριλαμβάνεται στην έννοια της λέξης πορνεία του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου. (Βλέπε ΠΟΡΝΕΙΑ.) Όποιος εντρυφά σε τέτοια ρυπαρή πράξη είναι ηθικά ακάθαρτος, και αν ένα μέλος της Χριστιανικής εκκλησίας εντρυφήσει σε τέτοια πράξη, υπόκειται σε αποκοπή.—Εφ 5:3· Κολ 3:5, 6.

ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

Η καθοδήγηση και οι περιορισμοί που επιβάλλονται από την εξουσία στις πράξεις των ατόμων σε κοινότητες, κοινωνίες και κράτη. Επίσης, το άτομο, το σύνολο των ατόμων ή τα συλλογικά όργανα που απαρτίζουν την κυβερνητική εξουσία.

Στο πρωτότυπο κείμενο των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών χρησιμοποιούνται διάφοροι τύποι της λέξης ἀρχή οι οποίοι αποδίδονται κατά περίπτωση «αρχές», «κυβερνήσεις», «άρχοντες» και «Κυριαρχίες». (KJ· AT· JB· ΜΝΚ· ΒΑΜ· ΜΠΚ) Η λέξη κυβέρνησις του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου ερμηνεύεται ορθά ως «καθοδήγηση [ή κατεύθυνση]». Στις Εβραϊκές Γραφές, τόσο η λέξη μεμσαλάχ, «εξουσία» (Ησ 22:21), όσο και η λέξη μισράχ, «εξουσία» ή «αρχοντική διακυβέρνηση» (Ησ 9:6), αποδίδονται από μερικές μεταφράσεις με τον όρο «κυβέρνηση».

Η Αγία Γραφή αποκαλύπτει ότι υπάρχουν αόρατες κυβερνήσεις οι οποίες είναι καλές και εγκαθιδρυμένες από τον Θεό (Εφ 3:10), καθώς και άλλες οι οποίες είναι πονηρές και εγκαθιδρυμένες από τον Σατανά και τους δαίμονες. (Εφ 6:12) Ο Ιησούς Χριστός ήταν ο παράγοντας τον οποίο χρησιμοποίησε ο Θεός όταν εγκατέστησε αρχικά όλες τις δίκαιες κυβερνήσεις και εξουσίες, αόρατες και ορατές. (Κολ 1:15, 16) Ο Ιεχωβά, ο Πατέρας του, τον έχει καταστήσει κεφαλή κάθε κυβέρνησης (Κολ 2:8-10), και αυτός θα κυβερνάει μέχρις ότου εκμηδενιστεί κάθε αντιτασσόμενη κυβέρνηση, αόρατη και ορατή. (1Κο 15:24) Ο απόστολος Παύλος κατέδειξε ότι επρόκειτο να έρθει ένα σύστημα πραγμάτων στο οποίο θα υπήρχε μια κυβέρνηση υπό την εξουσία του Χριστού.—Εφ 1:19-21.

Οι Κυβερνήσεις του Κόσμου. Η Αγία Γραφή απεικονίζει τις κυβερνήσεις του κόσμου ως «θηρία» και λέει ότι παίρνουν την εξουσία τους από τον Δράκοντα, τον Σατανά τον Διάβολο. Ο Θεός έχει επιτρέψει σε αυτές να παραμείνουν και έχει περιορίσει το φάσμα και τη διάρκεια της διακυβέρνησής τους, σε αρμονία με το σκοπό του.—Δα κεφ. 7, 8· Απ κεφ. 13, 17· Δα 4:25, 35· Ιωα 19:11· Πρ 17:26· 2Κο 4:3, 4· βλέπε ΘΗΡΙΑ, ΣΥΜΒΟΛΙΚΑ.

Οι Χριστιανοί και οι Κυβερνήσεις. Ο Ιησούς Χριστός και οι πρώτοι Χριστιανοί δεν αναμείχθηκαν διόλου με τις ανθρώπινες κυβερνήσεις της εποχής τους. (Ιωα 6:15· 17:16· 18:36· Ιακ 1:27· 4:4) Αναγνώριζαν ότι η ύπαρξη της κοινωνίας προϋποθέτει κάποια μορφή κυβέρνησης και δεν υποκίνησαν ποτέ επανάσταση ούτε παρότρυναν τους πολίτες να δείχνουν ανυπακοή. (Ρω 13:1-7· Τιτ 3:1) Ο Ιησούς έθεσε την κατευθυντήρια αρχή την οποία πρέπει να ακολουθούν οι αληθινοί λάτρεις του Θεού, λέγοντας: «Αποδώστε, λοιπόν, αυτά που είναι του Καίσαρα στον Καίσαρα, αλλά αυτά που είναι του Θεού στον Θεό». (Ματ 22:21) Χάρη σε αυτή την αρχή μπόρεσαν οι πρώτοι Χριστιανοί (αλλά και οι Χριστιανοί έκτοτε) να διατηρήσουν σωστή ισορροπία όσον αφορά τις σχέσεις με τις δύο εξουσίες: την εξουσία των πολιτικών κυβερνήσεων και την εξουσία του Θεού. Επιπλέον, ο Ιησούς έδειξε ότι η στάση που διακρατούσε ενόσω βρισκόταν στη γη—επομένως η στάση που πρέπει να διακρατούν και οι μαθητές του—δεν ήταν στάση διαμάχης με τις κυβερνήσεις του «Καίσαρα», αλλά απεναντίας στάση συμμόρφωσης με όσες διατάξεις τους δεν συγκρούονταν με το νόμο του Θεού. Ο ίδιος ο Πιλάτος το αναγνώρισε αυτό, όταν είπε: «Εγώ δεν βρίσκω κανένα σφάλμα σε αυτόν». (Ιωα 18:38) Οι απόστολοι ακολούθησαν το παράδειγμα του Ιησού.—Πρ 4:19, 20· 5:29· 24:16· 25:10, 11, 18, 19, 25· 26:31, 32· βλέπε ΑΝΩΤΕΡΕΣ ΕΞΟΥΣΙΕΣ· ΒΑΣΙΛΕΙΑ, ΒΑΣΙΛΕΙΟ.

ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ

Οι κυβερνήτες στους Βιβλικούς χρόνους είχαν γενικά στρατιωτική και δικαστική εξουσία, καθώς και την ευθύνη να εξασφαλίζουν την καταβολή κάθε είδους φόρων στο βασιλιά ή στον ανώτερο άρχοντα από τις διοικητικές περιφέρειες ή τις επαρχίες που κυβερνούσαν. (Λου 2:1, 2) Πολλοί κυβερνήτες επέβαλλαν στο λαό βαρύ φορτίο προκειμένου να έχουν τροφή οι ίδιοι και το μεγάλο υπηρετικό προσωπικό τους.—Νε 5:15-18.

Ο Βασιλιάς Σολομών διόρισε κυβερνήτες στις περιφέρειες του Ισραήλ. Μνεία για αυτούς γίνεται στο εδάφιο 1 Βασιλέων 10:15, και ίσως είναι τα ίδια πρόσωπα με τους 12 διαχειριστές που αναφέρονται στα εδάφια 1 Βασιλέων 4:7-19, καθήκον των οποίων ήταν να προμηθεύουν τροφή στο βασιλιά και στο σπιτικό του, ο καθένας έναν μήνα το χρόνο.

Στην ουσία όλες οι μεγάλες δυνάμεις των Βιβλικών χρόνων φέρονται να διατηρούσαν άρχοντες της τάξης των κυβερνητών, είτε επρόκειτο για αυτόχθονες τοπικούς άρχοντες είτε για κυβερνήτες που έλεγχαν κατεχόμενες περιοχές. (Σύριοι, 1Βα 20:24· Ασσύριοι, Ιεζ 23:5, 6, 12, 23· Βαβυλώνιοι, Ιερ 51:57· Πέρσες, Εσδ 8:36· Νε 2:7, 9· Άραβες, 2Κο 11:32· Ρωμαίοι, Λου 3:1) Ο Ιωσήφ ήταν κυβερνήτης με ευρεία έννοια, σε ολόκληρη την Αίγυπτο, υπόλογος μόνο στο βασιλιά. (Γε 41:40, 41· Πρ 7:9, 10) Ο Ραβσάκης, αξιωματούχος του Βασιλιά Σενναχειρείμ της Ασσυρίας, ενέπαιξε τον Εζεκία για την αδυναμία της Ιερουσαλήμ, λέγοντας ότι η πόλη δεν θα μπορούσε να αποκρούσει έστω και έναν από τους κατώτερους κυβερνήτες του Σενναχειρείμ. Ωστόσο, ο Ραβσάκης δεν έλαβε υπόψη του ότι ο Εζεκίας είχε με το μέρος του την ανυπέρβλητη δύναμη του Ιεχωβά.—Ησ 36:4, 9· 37:36.

Αφού οδήγησε πολλούς στην εξορία το 607 Π.Κ.Χ., ο Ναβουχοδονόσορ διόρισε τον Γεδαλία κυβερνήτη των υπόλοιπων Ισραηλιτών που απέμειναν στη γη του Ιούδα. Ο Γεδαλίας δολοφονήθηκε περίπου δύο μήνες αργότερα. (2Βα 25:8-12, 22, 25) Καθώς η 70χρονη περίοδος της εξορίας έφτανε στο τέλος της, ο Βασιλιάς Κύρος της Περσίας διόρισε τον Σασαβασσάρ (πιθανώς τον Ζοροβάβελ) κυβερνήτη των Ιουδαίων που επέστρεψαν στην Ιερουσαλήμ το 537 Π.Κ.Χ. (Εσδ 5:14· Αγγ 1:1, 14· 2:2, 21) Υπό τον Βασιλιά Αρταξέρξη της Περσίας, ο Νεεμίας έγινε κυβερνήτης όταν επέστρεψε για να ανοικοδομήσει το τείχος της Ιερουσαλήμ, το 455 Π.Κ.Χ.—Νε 5:14· βλέπε ΘΙΡΣΑΘΑ.

Η εβραϊκή λέξη σεγανίμ (πάντοτε στον πληθυντικό), που αποδίδεται «άρχοντες» (KJ), «διαχειριστές» (Ro) ή «υποκυβερνήτες» (ΜΝΚ), εμφανίζεται 17 φορές στην Αγία Γραφή, όπως για παράδειγμα στα εδάφια Έσδρας 9:2· Ησαΐας 41:25· Ιερεμίας 51:23 και Ιεζεκιήλ 23:6. Χρησιμοποιείται αναφορικά με Ιουδαίους άρχοντες που υπόκειντο στην Περσική Αυτοκρατορία (Νε 2:16· 5:7), καθώς επίσης αναφορικά με άτομα που κατείχαν εξουσία αλλά υπόκειντο στους βασιλιάδες της Μηδίας, της Ασσυρίας και της Βαβυλώνας. (Ιερ 51:28· Ιεζ 23:12, 23) Ο όρος «υποκυβερνήτες» διαφοροποιεί αυτούς τους κατώτερους αξιωματούχους από τους ευγενείς, τους υπόλοιπους άρχοντες και τους κυβερνήτες.

Υπό τη ρωμαϊκή κυριαρχία, η Ιουδαία ήταν αυτοκρατορική επαρχία, και οι κυβερνήτες της λογοδοτούσαν για τις πράξεις τους απευθείας στον αυτοκράτορα. Ο Πιλάτος ήταν ο πέμπτος στη σειρά κυβερνήτης της Ιουδαίας. (Ματ 27:2· Λου 3:1) Ο Φήλιξ και ο Φήστος ήταν αντίστοιχα ο 11ος και ο 12ος κυβερνήτης (αν δεν συνυπολογίσουμε τον Πόπλιο Πετρώνιο και το διάδοχό του τον Μάρσο, οι οποίοι, έχοντας διοριστεί κυβερνήτες της Συρίας, διαχειρίζονταν και τις υποθέσεις των Ιουδαίων). (Πρ 23:24-26· 24:27) Αυτοί οι Ρωμαίοι κυβερνήτες είχαν την εξουσία να επιβάλλουν τη θανατική ποινή, όπως βλέπουμε από την περίπτωση του Ιησού, τον οποίο δίκασε ο Πιλάτος.—Ματ 27:11-14· Ιωα 19:10.

Ο Ιησούς αναφέρθηκε γενικά στους κυβερνήτες των εθνών όταν είπε στους ακολούθους του ότι θα τους έφερναν ενώπιον τέτοιων ανθρώπων για να δώσουν μαρτυρία. Οι Χριστιανοί δεν πρέπει να φοβούνται αυτούς τους άρχοντες, παρά τη δύναμη που διαθέτουν, ούτε να ανησυχούν για το τι θα πουν όταν δίνουν μαρτυρία ενώπιόν τους. (Ματ 10:18-20, 26) Όλοι αυτοί οι κυβερνήτες αποτελούν μέρος των ανώτερων εξουσιών στις οποίες οι Χριστιανοί οφείλουν σχετική και όχι απόλυτη υποταγή. (Ρω 13:1-7· Τιτ 3:1· 1Πε 2:13, 14· Πρ 4:19, 20· 5:29· Ματ 22:21) Ο οφειλόμενος σεβασμός στο αξίωμα του κυβερνήτη υποκίνησε τον Παύλο να προσαγορεύσει τον Φήστο, ενώπιον του οποίου δικαζόταν, με τα λόγια: «Εξοχότατε Φήστε». (Πρ 26:25) Εντούτοις, σε αντίθεση με τους αποστόλους, οι οποίοι απέδιδαν σεβασμό και τιμή πρώτα στον Ιεχωβά, τον κυβερνήτη των πάντων, το έθνος του Ισραήλ ξέπεσε μέχρι του σημείου να αποδίδει στους επίγειους κυβερνήτες περισσότερο σεβασμό από ό,τι στον Ιεχωβά. Ο Ιεχωβά χρησιμοποίησε αυτή την κατάσταση για να δώσει αυστηρό έλεγχο στο έθνος μέσω του Μαλαχία, του προφήτη του.—Μαλ 1:6-8· βλέπε ΑΝΩΤΕΡΕΣ ΕΞΟΥΣΙΕΣ.

Παραθέτοντας το εδάφιο Μιχαίας 5:2, ο Ματθαίος δείχνει ότι η Βηθλεέμ, μολονότι πολύ ασήμαντη όσον αφορά την κυβερνητική ισχύ στον Ιούδα, θα γινόταν σημαντική επειδή ο μεγαλύτερος από όλους τους κυβερνήτες θα προερχόταν από αυτή την πόλη και θα ποίμαινε το λαό του Ιεχωβά, τον Ισραήλ. Αυτή η προφητεία βρίσκει εκπλήρωση στο πρόσωπο του Χριστού Ιησού, του Μεγάλου Κυβερνήτη, υπό τον Πατέρα του τον Ιεχωβά Θεό.—Ματ 2:6.

ΚΥΚΝΟΣ

[εβρ., τινσέμεθ].

Μεγάλο, υδρόβιο πουλί γεμάτο χάρη, με μακρύ, λεπτό, καμπυλωτό λαιμό. Μερικοί κύκνοι μπορεί να ζυγίζουν μέχρι και 18 κιλά και να έχουν άνοιγμα φτερών περίπου 2,5 μ.

Η εβραϊκή ονομασία (τινσέμεθ), που εμφανίζεται στον κατάλογο με τα ακάθαρτα πετούμενα πλάσματα (Λευ 11:13, 18· Δευ 14:12, 16), προέρχεται από μια ρίζα που σημαίνει «αγκομαχώ». (Ησ 42:14) Ίσως περιγράφει τον κύκνο, ο οποίος βγάζει έναν δυνατό σφυριχτό ήχο όταν ερεθιστεί ή θυμώσει, και αυτή είναι η απόδοση που χρησιμοποιούν αρκετές μεταφράσεις (KJ, Ro, Yg, ΜΝΚ, ΒΑΜ, ΛΧ). Αυτή η εκδοχή χρονολογείται τουλάχιστον από την εποχή της λατινικής Βουλγάτας, όπου ο Ιερώνυμος απέδωσε την εβραϊκή λέξη τινσέμεθ (στο εδ. Λευ 11:18) με τη λατινική λέξη cycnus. Η Μετάφραση των Εβδομήκοντα, που είναι προγενέστερη, χρησιμοποιεί σε αυτό το εδάφιο τη λέξη πορφυρίων, αναφερόμενη προφανώς στη σουλτανοπουλάδα (πορφυρίων ο γνήσιος [Porphyrio porphyrio]). Ωστόσο, και οι δύο αυτές αρχαίες μεταφράσεις αποδίδουν τη λέξη τινσέμεθ ως “ίβις” στο εδάφιο Δευτερονόμιο 14:16, πράγμα που φανερώνει την αβεβαιότητά τους.

Ο κύκνος, αν και υπάρχει στην Παλαιστίνη, στη σύγχρονη εποχή δεν συναντάται συχνά σε αυτή την περιοχή. Γι’ αυτόν το λόγο, καθώς και επειδή ο κύκνος είναι κυρίως φυτοφάγος, πολλοί σύγχρονοι μεταφραστές προτιμούν να αποδίδουν τη λέξη τινσέμεθ με τις λέξεις «νερόκοτα» (RS, Mo), «μπούφος» (AT), «ίβις» (JB) ή να χρησιμοποιούν ονομασίες άλλων πουλιών που είναι γνωστά ως σαρκοφάγα ή νεκροφάγα. Εντούτοις, το γεγονός ότι στη σύγχρονη εποχή οι κύκνοι είναι σπάνιοι στην Παλαιστίνη δεν αποδεικνύει με βεβαιότητα ότι δεν υπήρχαν σε μεγαλύτερη αφθονία εκεί στην αρχαιότητα. Παρόμοια, πρέπει να αναγνωρίσουμε πως η άποψη σύμφωνα με την οποία η κατάταξη ορισμένων πουλιών ως ακάθαρτων βασιζόταν στο ότι ήταν είτε αρπακτικά είτε νεκροφάγα αποτελεί απλώς ένα έμμεσο συμπέρασμα και δεν δηλώνεται ευθέως στην Αγία Γραφή.

Ο κύκνος είναι γνωστό ότι τρέφεται και με οστρακοειδή, εκτός από τους σπόρους, τις ρίζες υδρόφυτων και τα σκουλήκια που περιλαμβάνονται συνήθως στο διαιτολόγιό του.

ΚΥΜΒΑΛΑ

Κρουστό μουσικό όργανο των Βιβλικών χρόνων, παρόμοιο με τα σημερινά κύμβαλα, το οποίο χρησιμοποιούνταν για να συνοδεύει την άρπα, τη σάλπιγγα και άλλα όργανα. (2Σα 6:5· 1Χρ 15:28· 2Χρ 5:12, 13) Οι δύο εβραϊκές λέξεις που αποδίδονται κύμβαλα (τσελτσελίμ και μετσιλτάγιμ) προέρχονται από τη ρίζα τσαλάλ, που σημαίνει «κουδουνίζω· τρέμω». (1Σα 3:11· Αββ 3:16) Σύμφωνα με το εδάφιο 1 Χρονικών 15:19, τα κύμβαλα που χρησιμοποιούνταν στο ναό του Ιεχωβά ήταν χάλκινα, αλλά εκτός από αυτό το στοιχείο η Γραφή δεν δίνει άλλη πληροφορία. Σε έναν αρχαίο αιγυπτιακό τάφο βρέθηκε ένα ζευγάρι κύμβαλα που μπορεί να μοιάζουν κάπως με τα Βιβλικά. Έχουν διάμετρο περίπου 14 εκ., φέρουν λαβές στο κέντρο και είναι φτιαγμένα από κράμα χαλκού και ελάχιστου ασημιού.

Το εδάφιο Ψαλμός 150:5 αφήνει να εννοηθεί ότι στον Ισραήλ μπορεί να ήταν γνωστά διάφορα είδη κυμβάλων. Στην πρώτη περίπτωση που αναφέρεται η συγκεκριμένη λέξη σε αυτό το εδάφιο, γίνεται λόγος για «κύμβαλα μελωδικού ήχου», ενώ στη δεύτερη γίνεται αναφορά σε «κύμβαλα κρουστά». Εφόσον η κάθε στροφή των εδαφίων 3 και 4 αυτού του ψαλμού αναφέρεται σε ένα ή περισσότερα διαφορετικά μουσικά όργανα, οι δύο στροφές του εδαφίου 5 θα μπορούσαν ανάλογα να αναφέρονται, πρώτον, σε μικρότερα κύμβαλα που παρήγαν ευχάριστο ήχο και, δεύτερον, σε κύμβαλα μεγαλύτερης διαμέτρου που παρήγαν εντονότερους, βαθύτερους ήχους, όταν τα χτυπούσαν δυνατά μεταξύ τους.

Η εικόνα ενός “κυμβάλου που βροντάει” χρησιμοποιήθηκε από τον απόστολο Παύλο για να δείξει παραστατικά πόσο ρηχή είναι η γλωσσολαλιά αν δεν υποκινείται από αγάπη. (1Κο 13:1) Ωστόσο, άλλες αναφορές στα κύμβαλα, εκτός από αυτές που μνημονεύθηκαν ήδη, σχετίζονται με τη λατρεία του Ιεχωβά. (1Χρ 13:8· 16:5, 42· 25:1, 6· 2Χρ 29:25· Εσδ 3:10· Νε 12:27) Οποτεδήποτε τα όργανα αυτά χρησιμοποιούνταν στην υπηρεσία του ναού, οι οργανοπαίκτες ήταν εκπαιδευμένοι Λευίτες. (1Χρ 16:4, 5, 42) Ενώ μερικοί μελετητές είναι της άποψης ότι τα κύμβαλα ήταν αποκλειστικά και μόνο Λευιτικά, ακόμη δε και ιερατικά, όργανα, τα εδάφια Ψαλμός 150:1, 5 μπορεί να υποδεικνύουν ευρύτερη χρήση: «Αινείτε τον Γιαχ! . . . Αινείτε τον με κύμβαλα».

ΚΥΜΙΝΟ

[εβρ. κείμενο, καμμόν· ελλ. κείμενο, κύμινον].

Αυτό το φυτό (κύμινο το κύμινο [Cuminum cyminum]) ανήκει στην οικογένεια Σκιαδοφόρα, φτάνει σε ύψος περίπου τα 30 ως 60 εκ. και έχει μακρόστενα φύλλα, καθώς και σκιάδια (ταξιανθίες όμοιες με ανθοδέσμες) αποτελούμενα από μικρά ροζ ή λευκά λουλούδια που αναπτύσσονται στις απολήξεις των όρθιων βλαστών. Το φυτό φημίζεται για το έντονο άρωμα των σπόρων του που, στη Μέση Ανατολή και αλλού, χρησιμοποιούνται ως καρύκευμα στο ψωμί, στα γλυκά, στα μαγειρευτά φαγητά, ακόμη και στα ποτά. Οι σπόροι του φυτού κάρο, με τους οποίους μοιάζουν οι σπόροι του κύμινου γευστικά και οπτικά, χρησιμοποιούνται σήμερα περισσότερο από το κύμινο επειδή έχουν ηπιότερη γεύση και μεγαλύτερη θρεπτική αξία.

Στα εδάφια Ησαΐας 28:25, 27, μαζί με το κύμινο αναφέρεται και το μαυροσούσαμο. Μολονότι σήμερα στην περιοχή της Παλαιστίνης δεν καλλιεργείται ευρέως ούτε το κύμινο ούτε το μαυροσούσαμο, στους Βιβλικούς χρόνους ήταν και τα δύο πιο δημοφιλή εκεί. Ο Ιεχωβά, μέσω του προφήτη Ησαΐα, περιγράφει το πώς ο Ισραηλίτης γεωργός σκόρπιζε στα πεταχτά τους σπόρους στην επιφάνεια της οργωμένης γης, ενώ έδινε μεγαλύτερη προσοχή στη σπορά των πολυτιμότερων σιτηρών, όπως το σιτάρι, το κεχρί και το κριθάρι. Δείχνει επίσης ότι, μετά το θερισμό, το αλώνισμα των σπόρων του κύμινου και του μαυροσούσαμου δεν γινόταν με βαρείς τροχούς ή κυλίνδρους αλωνιστικών εργαλείων, αλλά χτυπώντας τα περικάρπια με βέργα ή, όσον αφορά τις ανθεκτικότερες κάψες του μαυροσούσαμου, με ραβδί ώστε να μην πάθουν τίποτα οι μικροί και τρυφεροί σπόροι. Αυτή η παραβολή, δεδομένου ότι αναφέρεται μετά την έκκληση που απηύθυνε ο Ιεχωβά προς το λαό του Ισραήλ να πάψουν να μιλούν σαρκαστικά ενόψει της επικείμενης εξόντωσης που επρόκειτο να υποστεί το βόρειο βασίλειο, δόθηκε προφανώς για να καταδείξει ότι ο λαός είχε να διαλέξει μεταξύ δύο πραγμάτων: είτε να ανταποκριθεί στη διαπαιδαγώγηση που του παρείχαν τα χτυπήματα από το ραβδί του Ιεχωβά είτε να υποβληθεί σε σκληρό και αδιάκοπο αλώνισμα σαν να βρισκόταν κάτω από το συντριπτικό βάρος μιας άμαξας με βαρύ κύλινδρο.—Ησ 28:22-29.

Υπό το Μωσαϊκό Νόμο, οι Ισραηλίτες έπρεπε να πληρώνουν το ένα δέκατο «από ολόκληρη την παραγωγή του σπόρου» τους, φράση που φαίνεται ότι περιλάμβανε όλες τις καλλιέργειες. (Δευ 14:22· Λευ 27:30) Στις ημέρες του Ιησού οι Φαρισαίοι πλήρωναν σχολαστικά το δέκατο από μικρά προϊόντα όπως ο δυόσμος, ο άνηθος και το κύμινο (όλα είδη εμπορίου), αλλά ήταν ένοχοι για το ότι παρέβλεπαν τις σοβαρότερες υποχρεώσεις.—Ματ 23:23· παράβαλε Λου 11:42.

ΚΥΝΗΓΙ ΚΑΙ ΨΑΡΕΜΑ

Μόνο μετά τον Κατακλυσμό επιτράπηκε στον άνθρωπο να κυνηγάει και να ψαρεύει για τροφή. (Γε 9:3, 4) Ωστόσο, ακόμη και στην προκατακλυσμιαία περίοδο, οι άνθρωποι ίσως ασχολούνταν με το κυνήγι για να παίρνουν τα δέρματα των ζώων και να φτιάχνουν από αυτά ρούχα και άλλα είδη.—Παράβαλε Γε 3:21.

Μετά τον Κατακλυσμό, ο Νεβρώδ ήταν ο πρώτος άνθρωπος που ξεχώρισε ως «κραταιός κυνηγός εναντίον του Ιεχωβά» (Γε 10:8, 9)—αναμφίβολα κυνηγούσε για αναψυχή, όπως έκαναν αργότερα οι βασιλιάδες της Ασσυρίας, της Αιγύπτου και άλλων χωρών. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποδηλώνουν ότι οι Ισραηλίτες κυνηγούσαν ποτέ για αναψυχή, μολονότι κυνηγούσαν ζώα όπως γαζέλες και ελάφια για τροφή (1Βα 4:22, 23) και σκότωναν άγρια θηρία σε αυτοάμυνα (Κρ 14:5, 6) ή για να προστατέψουν τα κατοικίδια ζώα τους ή τις σοδειές τους.—1Σα 17:34-36· Ασμ 2:15.

Αναφορικά με το κυνήγι, ο Μωσαϊκός Νόμος επανέλαβε την απαγόρευση της βρώσης αίματος που είχε εξαγγελθεί μετά τον Κατακλυσμό. (Γε 9:4· Λευ 17:12-14· βλέπε ΑΙΜΑ.) Επιπρόσθετα, ορισμένα άγρια ζώα χαρακτηρίστηκαν ακάθαρτα για τροφή. (Λευ 11:2-20· Δευ 14:3-20) Ένας άλλος νόμος όριζε ότι ήταν εσφαλμένο να πιάσουν οι Ισραηλίτες ένα θηλυκό πουλί μαζί με τους νεοσσούς ή τα αβγά του. Σε πολλές περιπτώσεις, η προσκόλληση της μητέρας στα μικρά της την καθιστούσε εύκολη λεία, αλλά έπρεπε να αφεθεί ελεύθερη, πιθανότατα για να έχει την ευκαιρία να αποκτήσει και άλλα πουλάκια.—Δευ 22:6, 7.

Στο κυνήγι χρησιμοποιούνταν διάφορα σύνεργα και μηχανισμοί, μεταξύ άλλων τόξα και βέλη (Γε 21:20· 27:3), σφεντόνες (1Σα 17:34, 40· Ιωβ 41:1, 28), παγίδες, δίχτυα, λάκκοι και άγκιστρα (Ψλ 140:5· Ιεζ 17:20· 19:4, 9). Χωρίς αμφιβολία, χρησιμοποιούνταν επίσης σπαθιά, δόρατα, σαΐτες, ρόπαλα και ακόντια.—Ιωβ 41:1, 26-29.

Πολλές φορές, για να αιχμαλωτίσουν ζώα έστηναν δίχτυα. Κατόπιν, μια ομάδα κυνηγών φόβιζε τα ζώα, συνήθως κάνοντας θόρυβο, με αποτέλεσμα να τρέχουν αυτά προς τα δίχτυα που ήταν έτσι τοποθετημένα ώστε να πέφτουν πάνω τους. Επίσης, έσκαβαν λάκκους και μετά τους κάλυπταν με λεπτό στρώμα από κλαδιά και χώμα. Τα ζώα παγιδεύονταν με το να εξαναγκάζονται να τραπούν σε φυγή περνώντας πάνω από το άνοιγμα. Επιπλέον, γινόταν χρήση παγίδων που έπιαναν τα πόδια των ζώων, ενώ ίσως χρησιμοποιούνταν και συνδυασμός λάκκων και διχτυών.—Παράβαλε Ιωβ 18:8-11· Ιερ 18:22· 48:42-44· βλέπε ΚΥΝΗΓΟΣ ΠΟΥΛΙΩΝ· ΠΑΓΙΔΑ.

Ψάρεμα. Για τους Εβραίους το ψάρεμα ήταν επάγγελμα. Δεν αναφέρεται σαν κάτι που γινόταν απλώς και μόνο για αναψυχή. Οι ψαράδες χρησιμοποιούσαν δίχτυα, καμάκια, κοντάρια, καθώς και αγκίστρια με πετονιά. (Ιωβ 41:1, 7· Ιεζ 26:5, 14· Αββ 1:15, 17· Ματ 17:27) Συχνά το ψάρεμα γινόταν τη νύχτα. Έριχναν συρόμενα δίχτυα από πλοιάρια και στη συνέχεια είτε τα τραβούσαν στη στεριά είτε άδειαζαν την ψαριά πάνω στα πλοιάρια. Κατόπιν ξεχώριζαν τα ψάρια. Όσα ήταν κατάλληλα για τροφή σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου τα κρατούσαν, ενώ τα ακατάλληλα είδη τα πετούσαν. (Ματ 13:47, 48· Λου 5:5-7· Ιωα 21:6, 8, 11) Ένα δίχτυ πολύ μικρότερο από το συρόμενο ενδεχομένως να ριχνόταν από ψαράδες που πατούσαν στα ρηχά ή στέκονταν στη στεριά.—Βλέπε ΣΥΡΟΜΕΝΟ ΔΙΧΤΥ.

Το ψάρεμα ήταν επίπονη εργασία. Απαιτούσε έντονη σωματική προσπάθεια, ιδίως όταν οι άντρες έπρεπε να τραβήξουν τα δίχτυα που ήταν γεμάτα ψάρια (Ιωα 21:6, 11) ή να κωπηλατήσουν αντίθετα στον άνεμο. (Μαρ 6:47, 48) Μερικές φορές οι ψαράδες μοχθούσαν όλη τη νύχτα χωρίς να πιάσουν τίποτα. (Λου 5:5· Ιωα 21:3) Έπειτα έπρεπε να στεγνώσουν τα δίχτυα και να τα επισκευάσουν.—Ιεζ 47:10· Ματ 4:21.

Οι ψαράδες Πέτρος, Ανδρέας, Ιάκωβος και Ιωάννης εργάζονταν μαζί ως συνέταιροι. (Ματ 4:18, 21· Λου 5:3, 7, 10) Σε μία τουλάχιστον περίπτωση, εφτά από τους μαθητές του Ιησού, μεταξύ των οποίων ο Ναθαναήλ και ο Θωμάς, ψάρευαν μαζί. (Ιωα 21:2, 3) Ο ένας από τους δύο ψαράδες που αναφέρονται αλλά δεν κατονομάζονται στο εδάφιο Ιωάννης 21:2 ίσως ήταν ο Ανδρέας, ο αδελφός του Πέτρου. Ο άλλος ενδεχομένως να ήταν ο Φίλιππος, όπως υποδηλώνεται από το γεγονός ότι το σπίτι του βρισκόταν στη Βηθσαϊδά (που σημαίνει «Οίκος του Κυνηγού (ή, του Ψαρά)»).—Ιωα 1:43, 44.

Μεταφορική έννοια. Το ψάρεμα μπορεί να συμβολίζει στρατιωτικές κατακτήσεις. (Αμ 4:2· Αββ 1:14, 15) Από την άλλη μεριά, ο Ιησούς παρομοίασε το έργο μαθήτευσης με το ψάρεμα ανθρώπων. (Ματ 4:19) Στο εδάφιο Ιερεμίας 16:16, η δήλωση ότι ο Ιεχωβά “στέλνει για να καλέσει πολλούς ψαράδες και κυνηγούς” μπορεί να κατανοηθεί είτε με ευνοϊκή είτε με δυσμενή έννοια. Αν αυτά τα λόγια σχετίζονται άμεσα με το εδάφιο 15, το οποίο αναφέρεται στην αποκατάσταση των Ισραηλιτών στη γη τους, τότε υπονοείται η αναζήτηση για το μετανοημένο Ιουδαϊκό υπόλοιπο. Διαφορετικά, οι ψαράδες και οι κυνηγοί είναι εχθρικές δυνάμεις που αποστέλλονται για να βρουν τους άπιστους Ισραηλίτες, μη αφήνοντας κανέναν τους να ξεφύγει από την κρίση του Ιεχωβά.—Παράβαλε Ιεζ 9:2-7.

ΚΥΝΗΓΟΣ ΠΟΥΛΙΩΝ

Κάποιος που ασχολείται με τη θήρευση πουλιών. (Παρ 6:5· Ψλ 124:7) Μεταξύ των Εβραίων, το κυνήγι πουλιών φαίνεται ότι γινόταν κυρίως με παγίδες, θηλιές ή δίχτυα, μολονότι ίσως χρησιμοποιούνταν και άλλα μέσα, όπως το τόξο και το βέλος, καθώς και η σφεντόνα.

Μετά τον Κατακλυσμό, επιτράπηκε στον άνθρωπο να τρώει πουλιά από τα οποία το αίμα είχε στραγγίξει εντελώς. (Γε 9:2-4) Αν και ο Μωσαϊκός Νόμος απαγόρευσε αργότερα τη βρώση συγκεκριμένων ειδών, πολλά ήταν τα πουλιά που θεωρούνταν “καθαρά” για τροφή. (Δευ 14:11-20) Το αίμα των πουλιών που θηρεύονταν στο κυνήγι έπρεπε “να χυθεί και να σκεπαστεί με χώμα”. (Λευ 17:13, 14) Εκτός από τη χρήση τους ως τροφής (Νε 5:18· 1Βα 4:22, 23), μερικά από τα θηρευμένα πουλιά, ιδίως νεαρά περιστέρια και τρυγόνια, μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε θυσίες (Λευ 1:14), οι δε κυνηγοί πουλιών πιθανότατα προμήθευαν κάποια από τα περιστέρια που πουλιούνταν στο ναό της Ιερουσαλήμ τον καιρό που ο Ιησούς ήταν στη γη. (Ιωα 2:14, 16) Μερικά πουλιά που είχαν όμορφο φτέρωμα ή ωραίο κελάηδημα πιθανώς πουλιούνταν ως κατοικίδια.—Παράβαλε Ιωβ 41:5· 1Βα 10:22.

Παγίδες και Θηλιές. Από τις εβραϊκές λέξεις που χρησιμοποιούνται για να προσδιορίσουν τις παγίδες και τις θηλιές, δύο (οι λέξεις μωκές και παχ) θεωρείται ότι αναφέρονται κυρίως στα συγκεκριμένα μέσα που μεταχειρίζονταν οι κυνηγοί πουλιών. Έχει υποστηριχτεί η άποψη ότι η λέξη μωκές («θηλιά»· Αμ 3:5) δηλώνει μια θηλιά την οποία χειριζόταν ο κυνηγός πουλιών (ή μια ομάδα κυνηγών), ενώ η λέξη παχ (Ιωβ 22:10· Ψλ 91:3) περιγράφει μια παγίδα η οποία ενεργοποιούνταν αυτομάτως με την είσοδο του πουλιού. Το πουλί προσελκυόταν στην παγίδα με κάποιο δόλωμα. (Παρ 7:23) Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «κυνηγός πουλιών» (γιακούς ή γιακώς) προέρχεται από τη ρίζα γιακός, ένα ρήμα που σημαίνει «στήνω παγίδα».—Ιερ 50:24.

Ο κυνηγός πουλιών στους αρχαίους χρόνους έπρεπε να μελετάει τις ποικίλες συνήθειες και ιδιαιτερότητες του κάθε είδους και να μεταχειρίζεται έξυπνες μεθόδους για να κρύβει και να καλύπτει τις παγίδες. (Παράβαλε Ιωβ 18:10· Ψλ 64:5, 6· 140:5.) Λόγω της θέσης στην οποία βρίσκονται τα μάτια των πουλιών στην κάθε πλευρά του κεφαλιού τους, τα περισσότερα πουλιά διαθέτουν ευρύτερη οπτική εμβέλεια από τους ανθρώπους. Επίσης, ορισμένα πουλιά μπορούν να διακρίνουν αντικείμενα σε απόσταση που θα απαιτούσε κιάλια για τον άνθρωπο. Τέτοια όραση, σε συνδυασμό με την εκ φύσεως επιφυλακτικότητα των πουλιών, επαληθεύει την παροιμία που αναφέρει ότι «μάταια απλώνεται δίχτυ μπροστά στα μάτια οποιουδήποτε φτερωτού πλάσματος».—Παρ 1:17.

Ο άνθρωπος, καθώς δεν έχει την ικανότητα να προβλέπει το μέλλον και διαθέτει περιορισμένη αποτελεσματικότητα στην αντιμετώπιση των συμφορών, παρομοιάζεται με «τα πουλιά που πιάνονται σε παγίδα [εβρ., μπαππάχ], . . . παγιδεύονται σε καιρό συμφοράς, όταν αυτή πέφτει πάνω τους ξαφνικά». (Εκ 9:12) Οι δίκαιοι έχουν να αντιμετωπίσουν ύπουλες, κρυμμένες παγίδες, ελκυστικά δελεάσματα, καθώς και δολώματα που τοποθετούνται στο δρόμο τους για να τους εκτρέψουν προς τον κόσμο των πονηρών, οι οποίοι επιδιώκουν να τους οδηγήσουν σε ηθική και πνευματική καταστροφή. (Ψλ 119:110· 142:3· Ωσ 9:8) Οι ψευδοπροφήτισσες καταδικάζονται διότι «κυνηγούν . . . ψυχές σαν να ήταν πετούμενα». (Ιεζ 13:17-23) Ωστόσο, επειδή ο Ιεχωβά είναι μαζί με τους πιστούς υπηρέτες του, “η ψυχή τους είναι σαν πουλί που ξέφυγε από την παγίδα αυτών που βάζουν δόλωμα. Η παγίδα έσπασε και εκείνοι ξέφυγαν”. (Ψλ 124:1, 7, 8) Ο ψαλμωδός προσευχήθηκε: «Φύλαξέ με από την αρπάγη της παγίδας [φαχ] την οποία μου έχουν στήσει και από τις θηλιές [ουμοκεσώθ, πληθυντικός θηλυκού γένους της λέξης μωκές] εκείνων που πράττουν βλαβερά πράγματα. Οι πονηροί θα πέσουν όλοι μαζί μέσα στα ίδια τους τα δίχτυα, ενώ εγώ θα προσπεράσω».—Ψλ 141:9, 10.

ΚΥΠΑΡΙΣΣΙ

[εβρ., τε’ασσούρ].

Αειθαλές δέντρο που ανήκει στην τάξη Κωνοφόρα. Το κυπαρίσσι αναφέρεται μαζί με άλλα δέντρα ως μέρος της “δόξας του Λιβάνου”, φράση που υποδεικνύει τον τόπο όπου φυόταν, αλλά επίσης υποδηλώνει ένα δέντρο με επιθυμητές ιδιότητες ή με εντυπωσιακή εμφάνιση. Ο «πύξος» που αναφέρει η Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου και η Μετάφραση του Βάμβα είναι απίθανο να αποτελεί σωστή απόδοση εφόσον, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, αυτό το φυτό δεν φύεται στην Παλαιστίνη, στη δε Συρία αναπτύσσεται μόνο ως μικρός θάμνος. (Βιβλικό Λεξικό του Άνγκερ [Unger’s Bible Dictionary], 1965, σ. 1134· Το Βιβλικό Λεξικό του Ερμηνευτή [The Interpreter’s Dictionary of the Bible], επιμέλεια Τζ. Μπάτρικ, 1962, Τόμ. 2, σ. 292) Πολλοί θεωρούν ότι το κυπαρίσσι είναι το δέντρο που πιθανότατα εννοείται με αυτή την εβραϊκή λέξη στα εδάφια Ησαΐας 41:19 και 60:13.—Βλέπε μετάφραση του Μόφατ· επίσης εδ. Ησ 60:13 στη ΜΠΚ και υποσημείωση του ΤΗ στο εδ. Ησ 41:19· Λεξικό της Ζωής στους Βιβλικούς Χρόνους (A Dictionary of Life in Bible Times), του Γ. Κόρσγουοντ, Σάφοκ, 1960, σ. 55· Το Βιβλικό Λεξικό του Ερμηνευτή, Τόμ. 1, σ. 459· Τόμ. 2, σ. 292· Λεξικό των Βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης (Lexicon in Veteris Testamenti Libros), των Λ. Κέλερ και Β. Μπαουμγκάρτνερ, Λέιντεν, 1958, σ. 1017.

Το κυπαρίσσι (κυπάρισσος η αειθαλής [Cupressus sempervirens]) έχει βαθυπράσινο φύλλωμα και κλαδιά που εκτείνονται προς τα πάνω. Κατά μέσο όρο, φτάνει σε ύψος τα 9 ως 15 μ., αλλά μερικές φορές μπορεί να φτάσει και τα 24 μ. Καλλιεργείται ευρέως σε όλη την Παλαιστίνη, ενώ έχουν βρεθεί μερικά αυτοφυή δέντρα στη Γαλαάδ, στον Εδώμ και στις πλαγιές του Όρους Λίβανος. Το ξύλο του έχει έντονη κοκκινωπή απόχρωση, και είναι αρωματικό καθώς και πολύ ανθεκτικό. Πιθανόν να το χρησιμοποιούσαν στη ναυπηγική οι Φοίνικες, οι Κρήτες και οι άλλοι Έλληνες. (Ιεζ 27:6) Μερικοί υποστηρίζουν ότι το “ρητινοφόρο δέντρο” από το οποίο πήρε ο Νώε ξυλεία για την κιβωτό ήταν το κυπαρίσσι.—Γε 6:14· βλέπε ΡΗΤΙΝΟΦΟΡΟ ΔΕΝΤΡΟ.

Στο εδάφιο Ησαΐας 41:19, ο Ιεχωβά υπόσχεται να κάνει δέντρα που φυσιολογικά φύονται σε γόνιμα εδάφη να ευδοκιμήσουν και σε περιοχές της ερήμου, ενώ σε μια προφητεία σχετικά με τη μελλοντική εξύψωση και ευημερία της Σιών, προλέγεται ότι το κυπαρίσσι, μαζί με τη μελία και την άρκευθο, θα χρησιμοποιηθεί για να προσδώσει ωραιότητα στον τόπο του αγιαστηρίου του Θεού.—Ησ 60:13.

Στο εδάφιο Ιεζεκιήλ 27:6, η έκφραση «σε κυπαρισσόξυλο» συμφωνεί με τα Ταργκούμ. Εντούτοις, το εβραϊκό κείμενο χρησιμοποιεί τις λέξεις μπαθ-’ασουρίμ, που σημαίνει «η κόρη των Ασουριτών». Αρκετοί λόγιοι έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι αυτές οι δύο εβραϊκές λέξεις πρέπει να διαβάζονται ως μία, μπιθ’ασσουρίμ, που σημαίνει «σε κυπαρισσόξυλο».

ΚΥΠΡΟΣ

(Κύπρος).

Νησί στην ανατολική Μεσόγειο, το οποίο βρίσκεται σε απόσταση 70 περίπου χλμ. από την ακτή της Κιλικίας στη Μικρά Ασία και 100 περίπου χλμ. από την ακτή της Συρίας. Η Κύπρος είναι το τρίτο σε μέγεθος νησί της Μεσογείου μετά τη Σικελία και τη Σαρδηνία. Το κύριο τμήμα της Κύπρου έχει μήκος περίπου 160 χλμ., αλλά στη βορειοανατολική της γωνία, ένας στενός βραχίονας ξηράς εκτείνεται άλλα 72 χλμ. Το νησί έχει μέγιστο πλάτος 97 χλμ. Το ψηλότερο βουνό του, ο Όλυμπος, βρίσκεται στην οροσειρά του Τροόδους στα νοτιοδυτικά και ορθώνεται σε ύψος 1.951 μ. Μια άλλη οροσειρά διατρέχει τη βόρεια ακτή, και ανάμεσα σε αυτές τις δύο οροσειρές βρίσκεται η κεντρική πεδιάδα. Το χειμώνα οι βουνοκορφές καλύπτονται από χιόνι, ενώ το καλοκαίρι ο καιρός στις πεδιάδες είναι πολύ ζεστός και ξηρός. Από τα αρχαία χρόνια, το νησί φημιζόταν για τα πλούσια αποθέματα χαλκού που διέθετε, και το όνομα του νησιού έγινε συνώνυμο αυτού του μετάλλου. (Μάλιστα η αγγλική λέξη για το χαλκό, “copper”, προέρχεται από την ελληνική λέξη Κύπρος).

Τα ιστορικά στοιχεία υποδεικνύουν πρωτίστως την Κύπρο ως την «Κιττίμ» των Εβραϊκών Γραφών. (Ησ 23:1, 12· Δα 11:30) Το νησί αυτό ήταν γνωστό όχι μόνο για το χαλκό του αλλά και για την εκλεκτή ξυλεία του—κυρίως κυπαρισσόξυλο—την οποία προφανώς εξήγαν στην Τύρο, στα φοινικικά παράλια, όπου τη χρησιμοποιούσαν στη ναυπηγική.—Ιεζ 27:2, 6.

Λόγω του συσχετισμού της με τον Βιβλικό Κιττίμ, είναι επόμενο ότι ο αρχικός πληθυσμός της Κύπρου θα είχε κάποια σχέση με την Ελλάδα. (Βλέπε Γε 10:4· ο Ιαυάν είναι ο προγεννήτορας των Ιώνων, όπως αποκαλούνταν αλλιώς οι αρχαίοι Έλληνες.) Όπως φαίνεται δε στο λήμμα ΚΙΤΤΙΜ, υπήρχε όντως τέτοια σχέση.

Οι βασιλιάδες των πόλεων-κρατών της Κύπρου περιήλθαν υπό ελληνική κυριαρχία μετά τη νίκη του Μεγάλου Αλεξάνδρου στη Μάχη της Ισσού το 333 Π.Κ.Χ. Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου, ανέλαβε τον έλεγχο η πτολεμαϊκή δυναστεία της Αιγύπτου, και η Κύπρος κατά το μεγαλύτερο διάστημα παρέμεινε στη σφαίρα της αιγυπτιακής επιρροής μέχρι το 58 Π.Κ.Χ., οπότε προσαρτήθηκε στη Ρώμη. Πιθανολογείται ότι στη γιορτή της Πεντηκοστής του 33 Κ.Χ. υπήρχαν Ιουδαίοι από την Κύπρο στην Ιερουσαλήμ, αν και δεν αναφέρεται κάτι συγκεκριμένο σχετικά με αυτό. Ο Λευίτης Ιωσήφ, γνωστότερος ως Βαρνάβας, γεννήθηκε στην Κύπρο.—Πρ 4:36.

Χριστιανοσύνη. Λόγω του διωγμού των Χριστιανών ο οποίος ξέσπασε μετά το μαρτυρικό θάνατο του Στεφάνου, οι μαθητές διασκορπίστηκαν και μερικοί από αυτούς πήγαν στην Κύπρο, όπου έδωσαν μαρτυρία στους Ιουδαίους που κατοικούσαν εκεί. Ορισμένοι Κύπριοι Χριστιανοί πήγαν στην πόλη της Αντιόχειας, που βρισκόταν απέναντι από την Κύπρο στα παράλια της Συρίας, και κήρυξαν με μεγάλη επιτυχία σε άτομα που, όπως και οι ίδιοι, ήταν ελληνόφωνοι. (Πρ 11:19, 20) Όταν ο Παύλος και ο Βαρνάβας, συνοδευόμενοι από τον Ιωάννη Μάρκο, στάλθηκαν από την Αντιόχεια στην πρώτη ιεραποστολική περιοδεία τους (περ. 47-48 Κ.Χ.), ο πρώτος τομέας τους ήταν η πατρίδα του Βαρνάβα, η Κύπρος. Φτάνοντας στη Σαλαμίνα, μια σημαντική εμπορική πόλη στην ανατολική ακτή της Κύπρου, βρήκαν περισσότερες από μία συναγωγές, γεγονός που υποδήλωνε την παρουσία αρκετά μεγάλου Ιουδαϊκού πληθυσμού. Αφού διήγγειλαν το λόγο του Θεού εκεί, διέσχισαν ολόκληρο το νησί ως την Πάφο στη δυτική ακτή, την τότε πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας. Εκεί συνάντησαν τον ανθύπατο Σέργιο Παύλο, ο οποίος έδειξε ενδιαφέρον, και τον εναντιούμενο μάγο Ελύμα (Βαρ-Ιησού).—Πρ 13:1-12.

Η αναφορά του ιστορικού Λουκά στην ύπαρξη ανθύπατου στην Κύπρο είναι ακριβής. Το 22 Π.Κ.Χ. η Κύπρος τέθηκε υπό τον έλεγχο της Ρωμαϊκής Συγκλήτου, και έκτοτε ο διορισμένος κυβερνήτης του νησιού έφερε τον τίτλο, όχι του λεγάτου, αλλά του ανθύπατου, ενός τοποτηρητή που κυβερνούσε ως εκπρόσωπος της Συγκλήτου.

Από το λιμάνι της Πάφου, ο Παύλος και οι σύντροφοί του αναχώρησαν για την Παμφυλία στα παράλια της Μικράς Ασίας. (Πρ 13:13) Περίπου δύο χρόνια αργότερα, ο Βαρνάβας επέστρεψε στην πατρίδα του με τον Ιωάννη Μάρκο προκειμένου να κάνει περαιτέρω έργο μαθήτευσης, ενώ ο Παύλος ξεκίνησε το δεύτερο ιεραποστολικό ταξίδι του μέσω της Μικράς Ασίας (περ. 49 Κ.Χ.). (Πρ 15:36-41) Στο τέλος της τρίτης περιοδείας του Παύλου (περ. 56 Κ.Χ.), πλέοντας από τα Πάταρα που βρίσκονταν στη νοτιοδυτική ακτή της Μικράς Ασίας προς τη Φοινίκη, ο απόστολος αντίκρισε την Κύπρο καθώς περνούσαν αλλά “την άφησαν πίσω, στα αριστερά”, προφανώς προσπερνώντας το νοτιοδυτικό άκρο του νησιού ενώ το πλοίο κατευθυνόταν προς την Τύρο. (Πρ 21:1-3) Λίγο αργότερα, όταν ο Παύλος έφτασε στην Ιερουσαλήμ, φιλοξενήθηκε στο σπίτι του Μνάσονα, ο οποίος καταγόταν από την Κύπρο όπως και ο Βαρνάβας. (Πρ 21:15, 16) Στο ταξίδι του Παύλου προς τη Ρώμη, το πλοίο του έπλευσε «έχοντας την κάλυψη της Κύπρου, επειδή οι άνεμοι ήταν αντίθετοι». Εφόσον οι άνεμοι που επικρατούν εκείνη την εποχή του χρόνου πνέουν από τα Δ και τα ΒΔ, πράγμα που θα τους εμπόδιζε να πλεύσουν στην ανοιχτή θάλασσα, το πλοίο προφανώς αναγκάστηκε να περιπλεύσει το ανατολικό άκρο της Κύπρου και κατόπιν να προχωρήσει κατά μήκος των μικρασιατικών ακτών, όπου οι ήπιοι άνεμοι από τη στεριά θα υποβοηθούσαν την πορεία του προς τα δυτικά.—Πρ 27:4, 5, 9, 12.

[Χάρτης στη σελίδα 162]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΚΙΛΙΚΙΑ

ΚΥΠΡΟΣ

Πάφος

Σαλαμίνα

Μεγάλη Θάλασσα

ΣΥΡΙΑ

Αντιόχεια

ΚΥΡΗΝΗ

(Κυρήνη), ΚΥΡΗΝΑΙΟΣ (Κυρηναίος).

Η Κυρήνη ήταν κατά την αρχαιότητα η πρώτη πρωτεύουσα της περιφέρειας της Κυρηναϊκής στη βόρεια ακτή της Αφρικής, απέναντι σχεδόν από την Κρήτη. Απείχε περίπου 16 χλμ. από τα παράλια και βρισκόταν σε ένα υψίπεδο 550 μ. πάνω από την επιφάνεια της Μεσογείου. Η αρχαία Κυρήνη είναι στις ημέρες μας ένας σωρός από ακατοίκητα ερείπια κοντά στο σημερινό Σαχάτ στη Λιβύη.

Η Κυρήνη είχε προφανώς αποικιστεί αρχικά από τους Έλληνες τον έβδομο αιώνα Π.Κ.Χ. και έφτασε στο σημείο να θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες αποικίες τους. Το 96 Π.Κ.Χ. η Κυρήνη περιήλθε υπό την πολιτική κυριαρχία της Ρώμης, και το 67 Π.Κ.Χ. η περιφέρεια της Κυρηναϊκής καθώς και η Κρήτη έγιναν ενιαία επαρχία.

Για τον Σίμωνα από την Κυρήνη (πιθανώς ελληνόφωνο Ιουδαίο), τον οποίο αγγάρεψαν να βοηθήσει τον Ιησού στη μεταφορά του ξύλου του βασανισμού του, αναφέρεται ότι «καταγόταν» από αυτή την πόλη. (Ματ 27:32· Μαρ 15:21· Λου 23:26) Ο Σίμων ενδέχεται να γεννήθηκε στην Κυρήνη και να εγκαταστάθηκε αργότερα στην Παλαιστίνη. Με βάση το εδάφιο Πράξεις 6:9 το οποίο μιλάει για «Κυρηναίους» που λογομάχησαν με τον Στέφανο, πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι θα πρέπει να υπήρχαν αρκετοί Ιουδαίοι από την Κυρήνη που να ήταν μόνιμοι κάτοικοι της Παλαιστίνης, δεδομένου ότι είχαν ιδρύσει τη δική τους συναγωγή στην Ιερουσαλήμ.

Από την άλλη μεριά, ο Σίμων «που καταγόταν από την Κυρήνη» πιθανόν να ήταν ένας από τους ξένους που συνέρρεαν στην Ιερουσαλήμ το Πάσχα. Παρόμοια, 51 ημέρες αργότερα, μεγάλος αριθμός “ευλαβών αντρών, από κάθε έθνος”, συμπεριλαμβανομένων μερικών από “τις περιοχές της Λιβύης, η οποία είναι προς την Κυρήνη”, παρευρέθηκε στην Ιουδαϊκή Γιορτή της Πεντηκοστής. (Πρ 2:5, 10, 41) Μερικοί από αυτούς ήταν πιθανώς ανάμεσα στις «περίπου τρεις χιλιάδες ψυχές» που βαφτίστηκαν μετά την έκχυση του αγίου πνεύματος και την ομιλία του Πέτρου που επακολούθησε, και κατόπιν ενδέχεται να μετέφεραν το άγγελμα της Χριστιανοσύνης πίσω στην πατρίδα τους.

Χριστιανοσύνη. Μερικά χρόνια αργότερα, και ενώ ο Κορνήλιος είχε γίνει Χριστιανός, άντρες από την Κυρήνη συνέβαλαν με σημαντικό τρόπο στην εξάπλωση “των καλών νέων για τον Κύριο Ιησού” ανάμεσα στους Ἑλληνιστάς, όπως αυτοί αναφέρονται (στα περισσότερα πρωτότυπα ελληνικά κείμενα, εδ. Πρ 11:20), στην Αντιόχεια της Συρίας. Εφόσον αυτή η λέξη του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου αποδίδεται “ελληνόφωνοι Ιουδαίοι” στο εδάφιο Πράξεις 6:1 (AT, ΜΝΚ, ΛΘΖ), μερικοί έχουν συμπεράνει ότι τα άτομα στην Αντιόχεια της Συρίας στα οποία απευθύνθηκε το κήρυγμα θα πρέπει να ήταν και αυτά περιτμημένοι Ιουδαίοι ή προσήλυτοι που μιλούσαν την ελληνική γλώσσα. Ωστόσο, αν και το κήρυγμα σε ελληνόφωνους Ιουδαίους και προσήλυτους γινόταν ήδη από την ημέρα της Πεντηκοστής του 33 Κ.Χ., αυτή η μεταστροφή πολυάριθμων ατόμων που έλαβε χώρα στην Αντιόχεια φαίνεται ότι ήταν κάτι καινούριο και ασυνήθιστο, δεδομένου ότι στάλθηκε στην πόλη ο Βαρνάβας πιθανώς για να διερευνήσει αλλά και για να προωθήσει το έργο εκεί. (Πρ 11:22, 23) Ενδεικτικό του ότι επρόκειτο για αλλαγή στην τακτική της μαθήτευσης είναι επίσης το γεγονός ότι το έργο που έκαναν οι Κυρηναίοι και οι συνεργάτες τους φαίνεται να αντιδιαστέλλεται με το κήρυγμα που έκαναν «μόνο στους Ιουδαίους» κάποιοι άλλοι οι οποίοι είχαν ταξιδέψει στην Αντιόχεια. (Πρ 11:19, 20) Με βάση αυτό, καθώς και το γεγονός ότι ορισμένα αξιόπιστα αρχαία ελληνικά χειρόγραφα χρησιμοποιούν τη λέξη Ἕλληνας (βλέπε Πρ 16:3) και όχι Ἑλληνιστάς, οι περισσότεροι σύγχρονοι μεταφραστές προσδιορίζουν ως «Έλληνες» (AS, AT, Da, Fn, JB, Mo, RS) όσους μεταστράφηκαν με τη βοήθεια των αντρών από την Κυρήνη, ενώ άλλοι προτιμούν αποδόσεις όπως «ειδωλολάτρες» (CK) ή «Εθνικούς» (TEV, NE), οι οποίες δείχνουν ότι οι εν λόγω Αντιοχείς δεν ανήκαν στην Ιουδαϊκή θρησκεία. Ωστόσο, μερικοί λόγιοι διακρίνουν το ενδεχόμενο να ήταν μεταξύ αυτών των Αντιοχέων και Ιουδαίοι και Εθνικοί που γνώριζαν την ελληνική γλώσσα, γι’ αυτό και τους περιγράφουν ως «ελληνόφωνους». (ΜΝΚ) «Ο Λούκιος από την Κυρήνη» συγκαταλέγεται στους δασκάλους και στους προφήτες που υπήρχαν στην εκκλησία της Αντιόχειας όταν ο Παύλος ξεκίνησε την πρώτη ιεραποστολική περιοδεία του γύρω στο 47 Κ.Χ.—Πρ 11:20· 13:1.

ΚΥΡΗΝΙΟΣ

(Κυρήνιος).

Ρωμαίος κυβερνήτης της Συρίας την εποχή της “απογραφής” την οποία διέταξε ο Καίσαρας Αύγουστος και η οποία είχε ως αποτέλεσμα να γεννηθεί ο Ιησούς στη Βηθλεέμ. (Λου 2:1, 2) Το πλήρες όνομά του ήταν Πόπλιος Σουλπίκιος Κυρήνιος.

Στον Χρονογράφο του Έτους 354, έναν κατάλογο Ρωμαίων υπάτων, το όνομα του Κυρήνιου εμφανίζεται στο έτος 12 Π.Κ.Χ. μαζί με το όνομα κάποιου Μεσσάλα. (Κρόνικα Μινόρα [Chronica Minora], επιμέλεια Θ. Μόμσεν, Μόναχο, 1981, Τόμ. 1, σ. 56) Ο Ρωμαίος ιστορικός Τάκιτος αφηγείται με συντομία την ιστορία του Κυρήνιου, λέγοντας: «Καταγόταν από το δήμο του Λανούβιου—δεν είχε διασυνδέσεις, αλλά ως ατρόμητος στρατιώτης και ως δραστήριος υπηρέτης κατάφερε να γίνει ύπατος υπό τον θεοποιημένο Αύγουστο και, λίγο αργότερα, καταλαμβάνοντας τα οχυρά των Ομαναδένσιων πέρα από τα σύνορα της Κιλικίας, κέρδισε τα εμβλήματα του θριάμβου . . . , σύμβουλος του Γάιου Καίσαρα ενόσω ήταν διοικητής της Αρμενίας». (Χρονικά [Annales], III, XLVIII) Πέθανε το 21 Κ.Χ.

Ο Τάκιτος δεν αναφέρει τη σχέση του Κυρήνιου με τη Συρία. Ο Ιουδαίος ιστορικός Ιώσηπος μιλάει για το διορισμό του Κυρήνιου στη Συρία ως κυβερνήτη σε συνδυασμό με τον ταυτόχρονο διορισμό του Κοπόνιου ως Ρωμαίου άρχοντα της Ιουδαίας, δηλώνοντας: «Ο Κυρήνιος, Ρωμαίος συγκλητικός που είχε περάσει από όλα τα αξιώματα μέχρι να γίνει ύπατος και άνθρωπος εξαιρετικός από κάθε άποψη, έφτασε στη Συρία κατόπιν εντολών του Καίσαρα για να γίνει κυβερνήτης του έθνους και να εκτιμήσει τις περιουσίες. Ο Κοπόνιος, που ανήκε στην τάξη των ιππέων, στάλθηκε μαζί του για να κυβερνήσει τους Ιουδαίους με πλήρη εξουσία». Στη συνέχεια ο Ιώσηπος αναφέρει ότι ο Κυρήνιος πήγε στην Ιουδαία, η οποία είχε περιέλθει στη δικαιοδοσία του, και διέταξε απογραφή των περιουσιών εκεί. Αυτό προκάλεσε μεγάλη δυσφορία και οδήγησε σε μια ανεπιτυχή απόπειρα στασιασμού, επικεφαλής της οποίας ήταν κάποιος «Ιούδας, Γαυλανίτης». (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΗ΄, 1, 2, 3, 4 [i, 1]) Προφανώς, πρόκειται για το στασιασμό που μνημονεύει ο Λουκάς στο εδάφιο Πράξεις 5:37. Σύμφωνα με την αφήγηση του Ιώσηπου, ο στασιασμός έλαβε χώρα «τον τριακοστό έβδομο χρόνο μετά την ήττα του Αντώνιου από τον Καίσαρα στο Άκτιο». (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΗ΄, 26 [ii, 1]) Αυτό υποδεικνύει ότι ο Κυρήνιος ήταν κυβερνήτης της Συρίας το 6 Κ.Χ.

Για μεγάλο διάστημα, η ιστορία επιβεβαίωνε μόνο αυτή τη θητεία του Κυρήνιου ως κυβερνήτη της Συρίας. Ωστόσο, το έτος 1764 ανακαλύφτηκε στη Ρώμη μια επιγραφή γνωστή ως Λάπις Τιμπουρτίνους η οποία, αν και δεν αναφέρει το όνομα του Κυρήνιου, περιέχει πληροφορίες που οι περισσότεροι λόγιοι παραδέχονται ότι θα μπορούσαν να εφαρμόζονται μόνο σε αυτόν. (Κόρπους Λατινικών Επιγραφών [Corpus Inscriptionum Latinarum], επιμέλεια Χ. Ντεσάου, Βερολίνο, 1887, Τόμ. 14, σ. 397, Αρ. 3613) Η επιγραφή περιέχει τη δήλωση ότι, πηγαίνοντας στη Συρία, αυτός έγινε κυβερνήτης (ή αλλιώς λεγάτος) για “δεύτερη φορά”. Με βάση επιγραφές που ανακαλύφτηκαν στην Αντιόχεια και μνημονεύουν το όνομα του Κυρήνιου, πολλοί ιστορικοί παραδέχονται ότι ο Κυρήνιος ήταν κυβερνήτης της Συρίας και πριν από την Κοινή μας Χρονολογία.

Δεν είναι βέβαιοι, όμως, ανάμεσα σε ποιους κυβερνήτες της Συρίας, όπως τους καταχωρίζει η ιστορία, πρέπει να τοποθετηθεί χρονολογικά ο Κυρήνιος. Ο Ιώσηπος κατονομάζει τον Κοϊντίλιο Ούαρο ως κυβερνήτη της Συρίας την εποχή που πέθανε ο Ηρώδης ο Μέγας, καθώς και μετά το θάνατό του. (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΖ΄, 89 [v, 2]· ΙΖ΄, 221 [ix, 3]) Και ο Τάκιτος επίσης λέει ότι ο Ούαρος ήταν κυβερνήτης την εποχή που πέθανε ο Ηρώδης. (Ιστορίες [Historiae], V, IX) Ο Ιώσηπος δηλώνει ότι προκάτοχος του Ούαρου ήταν ο Σατουρνίνος (Γ. Σέντιος Σατουρνίνος).

Πολλοί λόγιοι, λαβαίνοντας υπόψη τα στοιχεία που δείχνουν ότι ο Κυρήνιος είχε διατελέσει κυβερνήτης και στο παρελθόν, προτείνουν τα έτη 3-2 Π.Κ.Χ. για τη θητεία του ως κυβερνήτη. Μολονότι αυτές οι χρονολογίες εναρμονίζονται ικανοποιητικά με το Βιβλικό υπόμνημα, η βάση με την οποία τις επιλέγουν είναι εσφαλμένη. Δηλαδή τοποθετούν τον Κυρήνιο ως κυβερνήτη στη διάρκεια αυτών των ετών επειδή κατατάσσουν τη διακυβέρνησή του μετά τη διακυβέρνηση του Ούαρου και επομένως μετά το θάνατο του Ηρώδη του Μεγάλου—θάνατος για τον οποίο δέχονται ότι συνέβη το 4 Π.Κ.Χ., μια χρονολογία ευρέως αποδεκτή αλλά εσφαλμένη. (Βλέπε ΗΡΩΔΗΣ Αρ. 1 [Η Χρονολογία του Θανάτου Του]· ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ.) (Για τον ίδιο λόγο, δηλαδή επειδή δέχονται ότι ο θάνατος του Ηρώδη συνέβη την αναπόδεικτη χρονολογία του 4 Π.Κ.Χ., προσδιορίζουν και τη θητεία του Ούαρου ως κυβερνήτη από το 6 ως το 4 Π.Κ.Χ. Η διάρκεια της διακυβέρνησής του, όμως, βασίζεται σε εικασίες, δεδομένου ότι ο Ιώσηπος δεν καθορίζει τη χρονολογία της έναρξης ή του τέλους της.) Τα πιο αξιόπιστα από τα υπάρχοντα στοιχεία υποδεικνύουν το 2 Π.Κ.Χ. ως το έτος γέννησης του Ιησού. Επομένως, η θητεία του Κυρήνιου ως κυβερνήτη πρέπει να περιέλαβε και αυτό το έτος ή μέρος του.

Ορισμένοι λόγιοι επισημαίνουν ότι ο όρος που χρησιμοποιεί ο Λουκάς, και ο οποίος μεταφράζεται συνήθως «κυβερνήτης», είναι ἡγεμονεύων. Αυτός ο όρος του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει Ρωμαίους λεγάτους, αυτοκρατορικούς επιτρόπους και ανθύπατους, και η βασική του έννοια είναι «αρχηγός» ή «ανώτερος αξιωματούχος με εκτελεστική εξουσία». Μερικοί, λοιπόν, υποστηρίζουν ότι, την εποχή κατά την οποία έλαβε χώρα αυτό που ο Λουκάς ονομάζει «πρώτη απογραφή», ο Κυρήνιος υπηρετούσε στη Συρία με την ιδιότητα του ειδικού λεγάτου του αυτοκράτορα ο οποίος είχε επαυξημένες εξουσίες. Ένας παράγοντας που μπορεί επίσης να συμβάλει στην κατανόηση του ζητήματος είναι η σαφής αναφορά του Ιώσηπου στο σύστημα διπλής διακυβέρνησης της Συρίας, εφόσον στην αφήγησή του αναφέρει ότι δύο άτομα, ο Σατουρνίνος και ο Ουολόμνιος, υπηρετούσαν ταυτόχρονα ως «κυβερνήτες της Συρίας». (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, ΙΣΤ΄, 277, 280 [ix, 1]· ΙΣΤ΄, 344 [x, 8]) Άρα, αν ο Ιώσηπος κατατάσσει ορθά τον Σατουρνίνο και τον Ούαρο ως διαδοχικούς ηγεμόνες της Συρίας, είναι πιθανό να υπηρέτησε ο Κυρήνιος ταυτόχρονα είτε με τον Σατουρνίνο (όπως ο Ουολόμνιος) είτε με τον Ούαρο πριν από το θάνατο του Ηρώδη (ο οποίος πιθανώς έλαβε χώρα το 1 Π.Κ.Χ.). Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Θρησκευτικής Γνώσης των Σαφ-Χέρτσογκ (The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge) παρουσιάζει την εξής άποψη: «Ο Κυρήνιος είχε την ίδια ακριβώς θέση σε σχέση με τον Ούαρο, τον κυβερνήτη της Συρίας, την οποία είχε μεταγενέστερα ο Βεσπασιανός με τον Μουκιανό. Ο Βεσπασιανός διεξήγε τον πόλεμο στην Παλαιστίνη ενόσω ο Μουκιανός ήταν κυβερνήτης της Συρίας, και ο Βεσπασιανός ήταν λεγκάτους Αουγκούστι (λεγάτος του Σεβαστού), κατέχοντας ακριβώς τον ίδιο τίτλο και την ίδια θέση στην ιεραρχία με τον Μουκιανό».—1957, Τόμ. 9, σ. 375, 376.

Κάποια επιγραφή που ανακαλύφτηκε στη Βενετία (Λάπις Βένετους) κάνει λόγο για μια απογραφή που διεξήγαγε ο Κυρήνιος στη Συρία. Ωστόσο, δεν παρέχει στοιχεία με βάση τα οποία να καθορίζεται κατά πόσον αυτό συνέβη στην πρώτη ή στη μεταγενέστερη θητεία του ως κυβερνήτη.—Κόρπους Λατινικών Επιγραφών, επιμέλεια Θ. Μόμσεν, Ο. Χίρσφελντ και Α. Ντομασέφσκι, 1902, Τόμ. 3, σ. 1222, Αρ. 6687.

Η αποδεδειγμένη ακρίβεια του Λουκά σε ιστορικά θέματα αποτελεί βάσιμο λόγο για να αποδεχτούμε ως αληθινή την αναφορά του στον Κυρήνιο ως κυβερνήτη της Συρίας την εποχή της γέννησης του Ιησού. Είναι καλό να θυμόμαστε ότι ο Ιώσηπος—ουσιαστικά η μόνη άλλη πηγή πληροφοριών—γεννήθηκε μόλις το 37 Κ.Χ., δηλαδή σχεδόν τέσσερις δεκαετίες μετά τη γέννηση του Ιησού. Απεναντίας, γύρω στο 49 Κ.Χ. ο Λουκάς ήταν ήδη γιατρός και ταξίδευε με τον απόστολο Παύλο, ενώ ο Ιώσηπος δεν ήταν παρά ένα 12χρονο παιδί. Από τους δύο, ο Λουκάς, ακόμη και με τα συνήθη κριτήρια, είναι η πιθανότερη πηγή έγκυρων πληροφοριών σχετικά με το ποιος ήταν κυβερνήτης της Συρίας λίγο πριν από τη γέννηση του Ιησού. Ο Ιουστίνος ο Μάρτυρας, ένας Παλαιστίνιος του δεύτερου αιώνα Κ.Χ., επικαλέστηκε τα ρωμαϊκά αρχεία για να πιστοποιήσει την ακρίβεια της δήλωσης του Λουκά ότι ο Κυρήνιος ήταν κυβερνήτης την εποχή της γέννησης του Ιησού. (Καθολικό Σχολιολόγιο της Αγίας Γραφής [A Catholic Commentary on Holy Scripture], επιμέλεια Μπ. Όρτσαρντ, 1953, σ. 943) Δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η αφήγηση του Λουκά αμφισβητήθηκε ποτέ από τους ιστορικούς των πρώτων αιώνων, ακόμη και από τους πρώτους επικριτές όπως ο Κέλσος.

ΚΥΡΙΑ

Βλέπε ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ.

ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

Η υπέρτατη εξουσία ή δύναμη· η ηγεμονία ή η διακυβέρνηση ενός άρχοντα, βασιλιά, αυτοκράτορα ή κάποιου αντίστοιχου προσώπου· η εξουσία που διέπει σε τελική ανάλυση την κυβέρνηση ενός κράτους.

Στις Εβραϊκές Γραφές η λέξη ’Αδονάι εμφανίζεται συχνά, και η φράση ’Αδονάι Γεχβίχ εμφανίζεται 285 φορές. Η λέξη ’Αδονάι είναι ένας τύπος του πληθυντικού αριθμού της λέξης ’αδών, που σημαίνει «κύριος». Ο τύπος ’αδονίμ, επίσης στον πληθυντικό αριθμό, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να υποδηλώσει απλώς περισσότερους από έναν ανθρώπους ως «κυρίους». Ωστόσο στις Γραφές, η λέξη ’Αδονάι, όταν δεν ακολουθείται από κάποιο επίθημα, χρησιμοποιείται πάντοτε αναφορικά με τον Θεό, ο δε πληθυντικός αριθμός χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει εξοχότητα ή μεγαλειότητα και, ως επί το πλείστον, αποδίδεται «Κύριος» από τους μεταφραστές. Όταν συνοδεύεται από το όνομα του Θεού (’Αδονάι Γεχβίχ), όπως λόγου χάρη στο εδάφιο Ψαλμός 73:28, η φράση μεταφράζεται «Κύριος ΘΕΟΣ» (AT, KJ, RS)· «Κύριος Θεός» (Dy [72:28], ΒΑΜ, ΛΧ)· «Κύριος, ο Κύριός μου» (Kx [72:28])· «Κύριος Ιεχωβά» (Yg)· «Υπέρτατος Κύριος Ιεχωβά» (ΜΝΚ). Στα εδάφια Ψαλμός 47:9· 138:5· 150:2, ο Μόφατ χρησιμοποιεί τη λέξη «κυρίαρχος», όχι όμως ως απόδοση της λέξης ’Αδονάι.

Η λέξη δεσπότης του πρωτότυπου ελληνικού κειμένου έχει την έννοια ότι κάποιος κατέχει υπέρτατη εξουσία ή απόλυτη κυριότητα και ανεξέλεγκτη δύναμη. (Το Ερμηνευτικό Λεξικό των Λέξεων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, του Βάιν [Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words], 1981, Τόμ. 3, σ. 18, 46) Η λέξη αυτή αποδίδεται «κύριος» και «ιδιοκτήτης», και όταν χρησιμοποιείται ως άμεση προσφώνηση του Θεού αποδίδεται «Κύριος» (KJ, Yg και άλλες), «Άρχοντας των πάντων» (Kx), «Υπέρτατος Κύριος» (ΜΝΚ), στα εδάφια Λουκάς 2:29, Πράξεις 4:24 και Αποκάλυψη 6:10. Στο τελευταίο εδάφιο, η μετάφραση του Νοξ, Η Νέα Αγγλική Βίβλος, η μετάφραση του Μόφατ και η Αναθεωρημένη Στερεότυπη Μετάφραση έχουν την απόδοση «Υπέρτατος Κύριος».

Έτσι λοιπόν, ενώ το πρωτότυπο εβραϊκό και ελληνικό κείμενο δεν έχουν κάποιον ξεχωριστό προσδιορισμό που να αντιστοιχεί στη λέξη «υπέρτατος», αυτή η έννοια εμπεριέχεται στις λέξεις ’Αδονάι και δεσπότης όταν χρησιμοποιούνται στις Γραφές σε σχέση με τον Ιεχωβά Θεό, οπότε υποδηλώνεται η εξοχότητα της κυριότητάς του.

Η Κυριαρχία του Ιεχωβά. Ο Ιεχωβά Θεός είναι ο Κυρίαρχος του σύμπαντος («κυρίαρχος του κόσμου», Ψλ 47:9, Mo) λόγω της ιδιότητάς του ως Δημιουργού, της Θειότητάς του και της υπεροχής του ως Παντοδυνάμου. (Γε 17:1· Εξ 6:3· Απ 16:14) Αυτός είναι ο Ιδιοκτήτης των πάντων, η Πηγή κάθε εξουσίας και δύναμης, ο Υπέρτατος Άρχοντας ως προς τη διακυβέρνηση. (Ψλ 24:1· Ησ 40:21-23· Απ 4:11· 11:15) Ο ψαλμωδός έψαλε για αυτόν: «Ο Ιεχωβά έχει εδραιώσει το θρόνο του στους ουρανούς· και στο καθετί ασκεί εξουσία η βασιλεία του». (Ψλ 103:19· 145:13) Οι μαθητές του Ιησού προσευχήθηκαν, απευθυνόμενοι στον Θεό: «Υπέρτατε Κύριε, εσύ είσαι Αυτός ο οποίος έκανε τον ουρανό και τη γη». (Πρ 4:24, ΜΝΚ· Mo) Στο έθνος του Ισραήλ, και τα τρία είδη εξουσίας, η δικαστική, η νομοθετική και η εκτελεστική, ήταν συγκεντρωμένα στο πρόσωπο του Θεού. Ο προφήτης Ησαΐας είπε: «Ο Ιεχωβά είναι ο Κριτής μας, ο Ιεχωβά είναι ο Νομοθέτης μας, ο Ιεχωβά είναι ο Βασιλιάς μας· αυτός θα μας σώσει». (Ησ 33:22) Ο Μωυσής περιγράφει με χαρακτηριστικό τρόπο τον Θεό ως Κυρίαρχο στο εδάφιο Δευτερονόμιο 10:17.

Δεδομένης της κυρίαρχης θέσης του, ο Ιεχωβά έχει το δικαίωμα και την εξουσία να αναθέτει εξουσιαστικές ευθύνες. Ο Δαβίδ έγινε βασιλιάς του Ισραήλ, και οι Γραφές μιλούν για “τη βασιλεία του Δαβίδ” σαν να επρόκειτο για δική του βασιλεία. Ωστόσο, ο Δαβίδ αναγνώρισε τον Ιεχωβά ως τον μεγαλειώδη Υπέρτατο Κυρίαρχο, λέγοντας: «Δική σου είναι, Ιεχωβά, η μεγαλοσύνη και η κραταιότητα και η ωραιότητα και η εξοχότητα και η αξιοπρέπεια· διότι τα πάντα στους ουρανούς και στη γη είναι δικά σου. Δική σου είναι η βασιλεία, Ιεχωβά, που μάλιστα υψώνεις τον εαυτό σου ως κεφαλή πάνω από όλους».—1Χρ 29:11.

Επίγειοι Άρχοντες. Οι άρχοντες των εθνών στη γη ασκούν την περιορισμένης κλίμακας εξουσία τους επειδή το ανέχεται ή το επιτρέπει αυτό ο Υπέρτατος Κύριος Ιεχωβά. Το ότι οι πολιτικές κυβερνήσεις δεν λαβαίνουν την εξουσία τους από τον Θεό, δηλαδή το ότι η δράση τους δεν οφείλεται στο γεγονός ότι εκείνος τους παραχώρησε την ανάλογη εξουσία ή δύναμη, φαίνεται στα εδάφια Αποκάλυψη 13:1, 2, όπου αναφέρεται ότι το θηρίο με τα εφτά κεφάλια και τα δέκα κέρατα λαβαίνει «τη δύναμή του και το θρόνο του και μεγάλη εξουσία» από τον Δράκοντα, τον Σατανά τον Διάβολο.—Απ 12:9· βλέπε ΘΗΡΙΑ, ΣΥΜΒΟΛΙΚΑ.

Έτσι λοιπόν, αν και ο Θεός έχει επιτρέψει στις διάφορες ανθρώπινες κυβερνήσεις να έρχονται και να παρέρχονται, ένας από τους κραταιούς βασιλιάδες αυτών των κυβερνήσεων—αφού του καταδείχτηκε μέσα από προσωπική του εμπειρία το γεγονός της κυριαρχίας του Ιεχωβά—αισθάνθηκε την ανάγκη να πει: «Η εξουσία του για διακυβέρνηση είναι εξουσία που διαρκεί στον αιώνα και η βασιλεία του είναι επί γενεές γενεών. Και όλοι οι κάτοικοι της γης λογίζονται ως ένα τίποτα, και αυτός ενεργεί σύμφωνα με το δικό του θέλημα ανάμεσα στο στράτευμα των ουρανών και στους κατοίκους της γης. Και δεν υπάρχει κανείς που να μπορεί να εμποδίσει το χέρι του ή που να μπορεί να του πει: “Τι έκανες;”»—Δα 4:34, 35.

Κατά συνέπεια, για όσο διάστημα είναι θέλημα Θεού να επιτρέπεται στις ανθρωποποίητες κυβερνήσεις να άρχουν, θα ισχύει η νουθεσία που έδωσε ο απόστολος Παύλος στους Χριστιανούς: «Κάθε ψυχή ας υποτάσσεται στις ανώτερες εξουσίες, γιατί δεν υπάρχει εξουσία παρά μόνο από τον Θεό· οι υπάρχουσες εξουσίες βρίσκονται τοποθετημένες στις σχετικές τους θέσεις από τον Θεό». Ο απόστολος δείχνει κατόπιν πως όταν αυτές οι κυβερνήσεις τιμωρούν όποιον κάνει το κακό, η “ανώτερη εξουσία” ή ο άρχοντας (παρότι δεν είναι πιστός λάτρης του Θεού) ενεργεί έμμεσα ως διάκονος του Θεού αναλαμβάνοντας αυτόν το συγκεκριμένο ρόλο, καθώς εκδηλώνει οργή σε εκείνον που πράττει το κακό.—Ρω 13:1-6.

Όσο για τη φράση ότι οι εν λόγω εξουσίες είναι «τοποθετημένες στις σχετικές τους θέσεις από τον Θεό», οι Γραφές υποδεικνύουν ότι αυτό δεν σημαίνει πως ο Θεός συγκρότησε αυτές τις κυβερνήσεις ή πως τις υποστηρίζει. Απεναντίας, τις έχει χειραγωγήσει επιδέξια έτσι ώστε να εξυπηρετούν τον αγαθό σκοπό του σε σχέση με το θέλημά του για τους υπηρέτες του στη γη. Ο Μωυσής είπε: «Όταν ο Ύψιστος έδωσε στα έθνη κληρονομιά, όταν χώρισε τους γιους του Αδάμ τον έναν από τον άλλον, στερέωσε το όριο των λαών με τον αριθμό των γιων του Ισραήλ υπόψη».—Δευ 32:8.

Ο Γιος του Θεού ως Βασιλιάς. Ύστερα από την ανατροπή του τελευταίου βασιλιά που καθόταν στο «θρόνο του Ιεχωβά» στην Ιερουσαλήμ (1Χρ 29:23), ο προφήτης Δανιήλ έλαβε ένα όραμα το οποίο περιέγραφε το μελλοντικό διορισμό του ίδιου του Γιου του Θεού ως Βασιλιά. Η θέση του Ιεχωβά τονίζεται σαφώς καθώς αυτός χορηγεί, ως ο Παλαιός των Ημερών, εξουσία διακυβέρνησης στον Γιο του. Η αφήγηση αναφέρει: «Εξακολούθησα να βλέπω στα οράματα της νύχτας, και ορίστε! με τα σύννεφα των ουρανών ερχόταν κάποιος που ήταν σαν γιος ανθρώπου· και απέκτησε πρόσβαση στον Παλαιό των Ημερών, και τον έφεραν μπροστά σε Εκείνον. Και σε αυτόν δόθηκε εξουσία διακυβέρνησης και αξιοπρέπεια και βασιλεία, ώστε όλοι οι λαοί, οι εθνότητες και οι γλώσσες να υπηρετούν αυτόν. Η εξουσία του για διακυβέρνηση είναι εξουσία που θα διαρκέσει στον αιώνα και δεν θα παρέλθει, και η βασιλεία του είναι βασιλεία που δεν θα καταστραφεί». (Δα 7:13, 14) Μια σύγκριση αυτής της περικοπής με τα εδάφια Ματθαίος 26:63, 64 δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για το ότι «ο γιος ανθρώπου» στο όραμα του Δανιήλ είναι ο Ιησούς Χριστός. Αυτός αποκτάει πρόσβαση στην παρουσία του Ιεχωβά και του δίνεται εξουσία διακυβέρνησης.—Παράβαλε Ψλ 2:8, 9· Ματ 28:18.

Η Κυριαρχία του Ιεχωβά Προκαλείται. Η πονηρία υφίσταται στη γη σχεδόν τόσα χρόνια όσα και ο άνθρωπος, σύμφωνα με τη Βιβλική χρονολόγηση για την ύπαρξη του ανθρώπου. Ολόκληρη η ανθρωπότητα βρίσκεται σε θνήσκουσα κατάσταση, ενώ οι αμαρτίες και οι παραβάσεις εναντίον του Θεού έχουν πολλαπλασιαστεί. (Ρω 5:12, 15, 16) Εφόσον η Γραφή δείχνει ότι ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο ένα τέλειο ξεκίνημα, γεννιούνται τα εξής ερωτήματα: Πώς ξεκίνησε η αμαρτία, η ατέλεια και η πονηρία; Και γιατί έχει επιτρέψει ο Παντοδύναμος Θεός να συνεχίζονται όλα αυτά επί αιώνες; Οι απαντήσεις σχετίζονται με μια πρόκληση εναντίον της κυριαρχίας του Θεού, η οποία έφερε στο προσκήνιο ένα ζήτημα υψίστης σημασίας που περιλαμβάνει την ανθρωπότητα.

Τι θέλει ο Θεός από εκείνους που τον υπηρετούν. Στο διάβα των αιώνων ο Ιεχωβά Θεός έχει αποδείξει με τα λόγια του και με τις ενέργειές του ότι είναι Θεός αγάπης και παρ’ αξία καλοσύνης, ο οποίος ασκεί τέλεια δικαιοσύνη και κρίση και δείχνει έλεος σε εκείνους που επιζητούν να τον υπηρετούν. (Εξ 34:6, 7· Ψλ 89:14· βλέπε ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ, ΚΡΙΣΗ· ΕΛΕΟΣ.) Ακόμη και στους αγνώμονες και στους πονηρούς εκείνος έχει δείξει καλοσύνη. (Ματ 5:45· Λου 6:35· Ρω 5:8) Αντλεί ευχαρίστηση από το γεγονός ότι η κυριαρχία του ασκείται με αγάπη.—Ιερ 9:24.

Επομένως, θέλει να έχει στο σύμπαν του άτομα που τον υπηρετούν από αγάπη για αυτόν και για τις θαυμάσιες ιδιότητές του. Αυτά τα άτομα πρέπει να αγαπούν πρώτα τον Θεό και έπειτα τον πλησίον τους. (Ματ 22:37-39) Πρέπει να αγαπούν την κυριαρχία του Ιεχωβά, πρέπει να τη θέλουν και να την προτιμούν από οποιαδήποτε άλλη. (Ψλ 84:10) Πρέπει να είναι άτομα που, ακόμη και αν είχαν τη δυνατότητα να γίνουν ανεξάρτητα, θα επέλεγαν την κυριαρχία Του επειδή γνωρίζουν πως η διακυβέρνησή του είναι απείρως σοφότερη, δικαιότερη και καλύτερη από οποιαδήποτε άλλη. (Ησ 55:8-11· Ιερ 10:23· Ρω 7:18) Τέτοιου είδους άτομα υπηρετούν τον Θεό, όχι απλώς από φόβο για την παντοδυναμία του ούτε από ιδιοτέλεια, αλλά από αγάπη για τη δικαιοσύνη, την κρίση και τη σοφία του και επειδή έχουν γνώση της μεγαλοσύνης και της στοργικής καλοσύνης του Ιεχωβά. (Ψλ 97:10· 119:104, 128, 163) Αναφωνούν μαζί με τον απόστολο Παύλο: «Ω! βάθος πλούτου και σοφίας και γνώσης του Θεού! Πόσο ανεξερεύνητες είναι οι κρίσεις του και ανεξιχνίαστες οι οδοί του! Διότι “ποιος έχει γνωρίσει το νου του Ιεχωβά, ή ποιος έχει γίνει σύμβουλός του;” Ή “ποιος του έχει δώσει πρώτος, ώστε να πρέπει να του ανταποδοθεί;” Επειδή από αυτόν και μέσω αυτού και για αυτόν είναι τα πάντα. Σε αυτόν ας είναι η δόξα στους αιώνες. Αμήν».—Ρω 11:33-36.

Αυτά τα άτομα φτάνουν στο σημείο να γνωρίσουν τον Θεό, και το να τον γνωρίσουν πραγματικά σημαίνει να τον αγαπήσουν και να προσκολληθούν στην κυριαρχία του. Ο απόστολος Ιωάννης γράφει: «Όποιος παραμένει σε ενότητα με αυτόν δεν αμαρτάνει· όποιος αμαρτάνει δεν τον έχει δει ούτε τον έχει γνωρίσει». Επιπλέον, «αυτός που δεν αγαπάει δεν έχει γνωρίσει τον Θεό, επειδή ο Θεός είναι αγάπη». (1Ιω 3:6· 4:8) Ο Ιησούς γνώριζε τον Πατέρα του καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον. Μάλιστα είπε: «Όλα έχουν παραδοθεί σε εμένα από τον Πατέρα μου, και κανείς δεν γνωρίζει πλήρως τον Γιο, εκτός από τον Πατέρα, ούτε γνωρίζει κανείς πλήρως τον Πατέρα, εκτός από τον Γιο και εκείνον στον οποίο ο Γιος θέλει να τον αποκαλύψει».—Ματ 11:27.

Έλλειψη αγάπης και εκτίμησης. Κατά συνέπεια, η πρόκληση εναντίον της κυριαρχίας του Ιεχωβά προήλθε από κάποιον ο οποίος, παρότι απολάμβανε τα οφέλη της κυριαρχίας του Θεού, δεν εκτίμησε ούτε ανέπτυξε τη γνώση που είχε για τον Θεό, έτσι ώστε να βαθύνει την αγάπη του για εκείνον. Αυτός ήταν πνευματικό πλάσμα του Θεού, άγγελος. Όταν το ανθρώπινο ζευγάρι, ο Αδάμ και η Εύα, τέθηκε στη γη, ο εν λόγω άγγελος διέβλεψε την ευκαιρία να αρχίσει επίθεση κατά της κυριαρχίας του Θεού. Πρώτα έκανε μια (επιτυχή, όπως αποδείχτηκε) απόπειρα να απομακρύνει την Εύα, και έπειτα τον Αδάμ, από την υποταγή στην κυριαρχία του Θεού. Έλπιζε να εγκαθιδρύσει μια αντίπαλη κυριαρχία.

Η Εύα, την οποία αυτός ο άγγελος προσέγγισε πρώτη, σίγουρα δεν είχε εκτιμήσει τον Δημιουργό και Θεό της και δεν είχε επωφεληθεί από την ευκαιρία που της δόθηκε να τον γνωρίσει. Έδωσε προσοχή στη φωνή ενός υποδεέστερου πλάσματος, που φαινομενικά ήταν ένα φίδι, αλλά στην πραγματικότητα ήταν ο στασιαστής άγγελος. Η Αγία Γραφή δεν αφήνει να εννοηθεί ότι η Εύα εξεπλάγη όταν άκουσε το φίδι να μιλάει. Λέει, όμως, ότι το φίδι ήταν «το πιο προσεκτικό από όλα τα θηρία του αγρού που είχε κάνει ο Ιεχωβά Θεός». (Γε 3:1) Το αν έφαγε από τον απαγορευμένο καρπό “του δέντρου της γνώσης του καλού και του κακού” και κατόπιν παρουσιάστηκε ως σοφό και ικανό να μιλάει δεν αναφέρεται. Ο στασιαστής άγγελος, χρησιμοποιώντας το φίδι για να της μιλήσει, της πρόσφερε (όπως εκείνη υπέθεσε) την ευκαιρία να ανεξαρτητοποιηθεί, “να γίνει σαν τον Θεό, γνωρίζοντας το καλό και το κακό”, και κατάφερε να την πείσει πως δεν θα πέθαινε.—Γε 2:17· 3:4, 5· 2Κο 11:3.

Ο Αδάμ, που επίσης δεν έδειξε εκτίμηση και αγάπη για τον Δημιουργό και Προμηθευτή του όταν ήρθε αντιμέτωπος με το στασιασμό στο σπιτικό του, και ο οποίος δεν έδειξε οσιότητα ώστε να ταχθεί υπέρ του Θεού του όταν υποβλήθηκε σε δοκιμή, υπέκυψε στην πειστικότητα της Εύας. Προφανώς έχασε την πίστη του στον Θεό και στην ικανότητα που έχει Αυτός να προμηθεύει καθετί καλό στον όσιο υπηρέτη Του. (Παράβαλε τι είπε ο Ιεχωβά στον Δαβίδ όταν εκείνος αμάρτησε με τη Βηθ-σαβεέ, στα εδ. 2Σα 12:7-9.) Επιπλέον, ο Αδάμ φάνηκε να επιρρίπτει την ευθύνη στον Ιεχωβά, κάτι που υποδηλώνεται από την απάντησή του όταν ρωτήθηκε για την εσφαλμένη πράξη του: «Η γυναίκα που μου έδωσες να είναι μαζί μου, αυτή μου έδωσε καρπό από το δέντρο και έφαγα». (Γε 3:12) Ο Αδάμ δεν πίστεψε το ψέμα του Φιδιού ότι δεν θα πέθαινε, κάτι που είχε πιστέψει η Εύα, αλλά τόσο ο Αδάμ όσο και η Εύα επέλεξαν εσκεμμένα μια πορεία αυτοδιάθεσης και στασιασμού κατά του Θεού.—1Τι 2:14.

Ο Αδάμ δεν μπορούσε να πει: «Από τον Θεό δοκιμάζομαι». Τουναντίον, ίσχυσε η εξής αρχή: «Ο καθένας δοκιμάζεται με το να ελκύεται και να δελεάζεται από την ίδια του την επιθυμία. Έπειτα η επιθυμία, αφού συλλάβει, γεννάει την αμαρτία· και η αμαρτία, αφού επιτελεστεί, γεννάει το θάνατο». (Ιακ 1:13-15) Έτσι λοιπόν, οι τρεις στασιαστές—ο άγγελος, η Εύα και ο Αδάμ—χρησιμοποίησαν την ελευθερία βούλησης με την οποία τους είχε προικίσει ο Θεός, για να μεταβούν από την αναμάρτητη κατάσταση στην οποία βρίσκονταν σε μια πορεία εκούσιας αμαρτίας.—Βλέπε ΑΜΑΡΤΙΑ· ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ.

Το επίμαχο ζήτημα. Ποιο ήταν το αντικείμενο της πρόκλησης; Ποιος ήταν αυτός που ονειδίστηκε και δυσφημίστηκε από την πρόκληση του αγγέλου που ονομάστηκε αργότερα Σατανάς ο Διάβολος—μια πρόκληση την οποία υποστήριξε ο Αδάμ με τη στασιαστική του πράξη; Ήταν αυτή καθαυτή η υπεροχή του Ιεχωβά, το αν η κυριαρχία του υφίστατο; Μήπως διακυβεύτηκε η κυριαρχία του Θεού; Όχι, διότι ο Ιεχωβά κατέχει την υπέρτατη εξουσία και δύναμη και κανείς στον ουρανό ή στη γη δεν μπορεί να την αφαιρέσει από το χέρι του. (Ρω 9:19) Επομένως, η πρόκληση πρέπει να σχετίζεται με το κατά πόσον η κυριαρχία του Θεού ήταν δικαιωματική, αρμόζουσα και δίκαιη—αν ασκούνταν όπως έπρεπε, δίκαια, και με γνώμονα τα καλύτερα συμφέροντα των υπηκόων του ή όχι. Αυτό αφήνεται να εννοηθεί από τα όσα ειπώθηκαν στην Εύα: «Είπε πράγματι ο Θεός ότι δεν πρέπει να τρώτε από κάθε δέντρο του κήπου;» Εν προκειμένω, το Φίδι υπαινίχθηκε πως κάτι τέτοιο ήταν απίστευτο—πως ο Θεός ήταν υπέρμετρα περιοριστικός, κατακρατώντας κάτι που δικαιωματικά ανήκε στο ανθρώπινο ζευγάρι.—Γε 3:1.

Τι ήταν «το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού»;

Τρώγοντας από τον καρπό του «δέντρου της γνώσης του καλού και του κακού», ο Αδάμ και η Εύα εκδήλωσαν το στασιασμό τους. Ο Δημιουργός, ως ο Παγκόσμιος Κυρίαρχος, είχε κάθε δικαίωμα να θεσπίσει το νόμο σχετικά με το δέντρο, διότι ο Αδάμ, όντας δημιούργημα και όχι κυρίαρχος, είχε περιορισμούς και έπρεπε να αναγνωρίζει αυτό το γεγονός. Για να υπάρχει ειρήνη και αρμονία στο σύμπαν, όλα τα νοήμονα πλάσματα όφειλαν να αναγνωρίζουν και να υποστηρίζουν την κυριαρχία του Δημιουργού. Ο Αδάμ θα έδειχνε ότι αποδεχόταν αυτό το γεγονός με το να μη φάει από τον καρπό εκείνου του δέντρου. Ως ο μελλοντικός πατέρας της οικουμένης, έπρεπε να αποδειχτεί υπάκουος και όσιος, ακόμη και στο παραμικρό. Ίσχυε η εξής αρχή: «Ο πιστός στο ελάχιστο είναι πιστός και στο πολύ, και ο άδικος στο ελάχιστο είναι άδικος και στο πολύ». (Λου 16:10) Ο Αδάμ είχε τη δυνατότητα να δείξει τέτοια τέλεια υπακοή. Προφανώς, ο καρπός του δέντρου δεν ήταν εγγενώς κακός. (Ο απαγορευμένος καρπός δεν ήταν οι σεξουαλικές σχέσεις, διότι ο Θεός είχε διατάξει το ζευγάρι να “γεμίσει τη γη”. [Γε 1:28] Ήταν ο καρπός ενός πραγματικού δέντρου, όπως λέει η Αγία Γραφή.) Το τι αντιπροσώπευε αυτό το δέντρο το εκφράζει ωραία Η Βίβλος της Ιερουσαλήμ (1966) σε μια υποσημείωση του εδαφίου Γένεση 2:17:

«Αυτή η γνώση είναι ένα προνόμιο το οποίο ο Θεός κρατάει για τον εαυτό του και το οποίο ο άνθρωπος με το αμάρτημά του επιθυμεί να σφετεριστεί, 3:5, 22. Άρα, δεν σημαίνει παντογνωσία, την οποία ο ξεπεσμένος άνθρωπος δεν διαθέτει, ούτε είναι η ηθική διάκριση, διότι ο άνθρωπος την είχε ήδη προτού πέσει, και διότι ο Θεός δεν θα την αρνούνταν σε ένα λογικό ον. Είναι η εξουσία να αποφασίζει ο ίδιος τι είναι καλό και τι είναι κακό και να ενεργεί ανάλογα, μια αξίωση για πλήρη ηθική ανεξαρτησία, μέσω της οποίας ο άνθρωπος αρνείται να αναγνωρίσει τη θέση του ως δημιουργημένου όντος. Η πρώτη αμαρτία αποτελούσε επίθεση στην κυριαρχία του Θεού, ήταν μια αμαρτία υπερηφάνειας».

Οι υπηρέτες του Θεού κατηγορούνται για ιδιοτέλεια. Μια άλλη πτυχή του ζητήματος εντοπίζεται στη δήλωση του Σατανά προς τον Θεό σχετικά με τον πιστό υπηρέτη του, τον Ιώβ. Ο Σατανάς είπε: «Μήπως δωρεάν φοβάται ο Ιώβ τον Θεό; Δεν έστησες ο ίδιος περίφραξη γύρω του και γύρω από το σπίτι του και γύρω από όλα όσα έχει; Το έργο των χεριών του το ευλόγησες και τα ζωντανά του πληθύνθηκαν στη γη. Αλλά άπλωσε τώρα το χέρι σου, παρακαλώ, και άγγιξε όλα όσα έχει και δες αν δεν σε καταραστεί κατά πρόσωπο». Επίσης σε μια άλλη περίπτωση διατύπωσε την εξής κατηγορία: «Δέρμα για χάρη δέρματος, και όλα όσα έχει ο άνθρωπος θα τα δώσει για χάρη της ψυχής του». (Ιωβ 1:9-11· 2:4) Με τα λόγια αυτά ο Σατανάς κατηγόρησε τον Ιώβ ότι η καρδιά του δεν ήταν σε αρμονία με τον Θεό, ότι υπηρετούσε τον Θεό υπάκουα απλώς και μόνο για ιδιοτελείς λόγους, για όφελος. Με αυτόν τον τρόπο, ο Σατανάς συκοφάντησε τον Θεό σε σχέση με την κυριαρχία του, και τους υπηρέτες του Θεού σε σχέση με την ακεραιότητά τους υπέρ αυτής της κυριαρχίας. Στην πραγματικότητα, είπε ότι κανένας άνθρωπος στη γη δεν θα διακρατούσε ακεραιότητα υπέρ της κυριαρχίας του Ιεχωβά αν αυτός, ο Σατανάς, είχε το ελεύθερο να τον υποβάλει σε δοκιμή.

Ο Ιεχωβά επέτρεψε να δοθεί συνέχεια σε αυτό το ζήτημα. Όχι, όμως, επειδή δεν ήταν βέβαιος για το αν είναι δίκαιη η κυριαρχία του. Δεν χρειαζόταν να αποδείξει τίποτα στον εαυτό του. Ο λόγος για τον οποίο άφησε χρόνο για τη διαλεύκανση του ζητήματος ήταν η αγάπη του για τα νοήμονα πλάσματά του. Επέτρεψε στον Σατανά να υποβάλει τους ανθρώπους σε δοκιμή, ενώπιον όλου του σύμπαντος. Επιπρόσθετα, έδωσε στα πλάσματά του το προνόμιο να αποδείξουν τον Διάβολο ψεύτη και να απαλλάξουν από τη συκοφαντία όχι μόνο το όνομα του Θεού αλλά και το δικό τους. Ο Σατανάς, με την εγωιστική του στάση, “παραδόθηκε σε μια αποδοκιμασμένη διανοητική κατάσταση”. Το σκεπτικό με το οποίο προσέγγισε την Εύα χαρακτηριζόταν από μια προφανή αντιφατικότητα. (Ρω 1:28) Διότι ενώ κατηγορούσε τον Θεό για αθέμιτη και άδικη άσκηση της κυριαρχίας του, ταυτόχρονα ο ίδιος βασιζόταν φανερά στη δικαιοσύνη του Θεού: Πίστευε, όπως φαίνεται, πως ο Θεός θα ένιωθε υποχρεωμένος να τον αφήσει ζωντανό αν αποδείκνυε την κατηγορία του περί απιστίας των πλασμάτων του Θεού.

Τακτοποίηση του ζητήματος, μια ζωτική ανάγκη. Η τακτοποίηση του ζητήματος ήταν πράγματι θέμα ζωτικής σημασίας για όλα τα ζωντανά πλάσματα, σε ό,τι αφορούσε τη σχέση τους με την κυριαρχία του Θεού. Διότι άπαξ και τακτοποιούνταν το ζήτημα, δεν θα χρειαζόταν να εκδικαστεί ποτέ ξανά. Είναι προφανές πως ο Ιεχωβά επιθυμούσε να γνωστοποιηθούν πλήρως και να κατανοηθούν διεξοδικά όλες οι πτυχές αυτού του ζητήματος. Η δράση που ανέλαβε ο Θεός εμπνέει πεποίθηση στο γεγονός ότι παραμένει αναλλοίωτος, εξαίρει την κυριαρχία του, την κάνει πιο επιθυμητή και την εδραιώνει ακόμη περισσότερο στις διάνοιες όλων όσων την επιλέγουν.—Παράβαλε Μαλ 3:6.

Ηθικό ζήτημα. Δεν επρόκειτο, λοιπόν, για ζήτημα ισχύος ή φυσικής δύναμης. Απεναντίας, επρόκειτο κυρίως για ηθικό ζήτημα. Εντούτοις, επειδή ο Θεός είναι αόρατος και επειδή ο Σατανάς έχει καταβάλει κάθε προσπάθεια για να τυφλώσει τις διάνοιες των ανθρώπων, κατά καιρούς έχει αμφισβητηθεί η δύναμη του Ιεχωβά, ακόμη δε και η ύπαρξή του. (1Ιω 5:19· Απ 12:9) Οι άνθρωποι έχουν παρερμηνεύσει το λόγο που βρίσκεται πίσω από την υπομονή και την καλοσύνη του Θεού και έχουν γίνει πιο στασιαστικοί. (Εκ 8:11· 2Πε 3:9) Εξαιτίας αυτού, το να υπηρετεί κανείς τον Θεό με ακεραιότητα προϋποθέτει πίστη και συνεπάγεται παθήματα. (Εβρ 11:6, 35-38) Εντούτοις, ο Ιεχωβά σκοπεύει να γνωστοποιήσει την κυριαρχία του και το όνομά του σε όλους. Στην Αίγυπτο είπε στον Φαραώ: «Στην πραγματικότητα, γι’ αυτόν το λόγο σε κράτησα στη ζωή, για να σου δείξω τη δύναμή μου και για να κάνω το όνομά μου να διακηρυχτεί σε όλη τη γη». (Εξ 9:16) Παρόμοια, ο Θεός έχει αφήσει κάποιον χρόνο για αυτόν τον κόσμο και για το θεό του, τον Σατανά τον Διάβολο, ώστε να υπάρχουν και να εξελίσσονται στα πλαίσια της πονηρίας τους, και έχει ορίσει κάποιον χρόνο για την καταστροφή τους. (2Κο 4:4· 2Πε 3:7) Η προφητική προσευχή του ψαλμωδού ήταν η εξής: «Για να γνωρίσουν οι άνθρωποι ότι εσύ, του οποίου το όνομα είναι Ιεχωβά, είσαι ο μόνος Ύψιστος όλης της γης». (Ψλ 83:18) Ο Ιεχωβά ο ίδιος έχει ορκιστεί: «Σε εμένα θα λυγίσει κάθε γόνατο, κάθε γλώσσα θα ορκιστεί, λέγοντας: “Ασφαλώς στον Ιεχωβά υπάρχει πλήρης δικαιοσύνη και ισχύς”».—Ησ 45:23, 24.

Ποιες ήταν οι προεκτάσεις του ζητήματος. Ποιες προεκτάσεις είχε αυτό το ζήτημα; Εφόσον ο άνθρωπος παρασύρθηκε στην αμαρτία, και εφόσον αμάρτησε ένας άγγελος, το ζήτημα περιέλαβε μέχρι και τα ουράνια πλάσματα του Θεού, ακόμη και τον μονογενή Γιο του Θεού που βρίσκεται πιο κοντά στον Ιεχωβά Θεό από οποιονδήποτε άλλον. Αυτός, που πάντοτε έκανε ό,τι ευαρεστούσε τον Πατέρα του, θα επιθυμούσε έντονα να συμβάλει στη δικαίωση της κυριαρχίας του Ιεχωβά. (Ιωα 8:29· Εβρ 1:9) Ο Θεός τον επέλεξε για αυτόν το διορισμό, στέλνοντάς τον στη γη, όπου γεννήθηκε ως άρρενας από την παρθένα Μαρία. (Λου 1:35) Ήταν τέλειος, και διακράτησε αυτή την τελειότητα και την άμεμπτη διαγωγή του σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, ακόμη και ως τον επονείδιστο θάνατό του. (Εβρ 7:26) Πριν από το θάνατό του είπε: «Τώρα γίνεται κρίση αυτού του κόσμου· τώρα ο άρχοντας αυτού του κόσμου θα ριχτεί έξω». Επίσης: «Έρχεται ο άρχοντας του κόσμου. Και δεν έχει καμιά επιρροή πάνω μου». (Ιωα 12:31· 14:30) Ο Σατανάς δεν κατάφερε να ασκήσει καμιά επιρροή στον Χριστό ώστε να διαρρήξει την ακεραιότητά του, και επομένως η κρίση που εκφέρθηκε εναντίον του ήταν ότι απέτυχε και επρόκειτο να ριχτεί έξω. Ο Ιησούς “νίκησε τον κόσμο”.—Ιωα 16:33.

Ιησούς Χριστός, Αυτός που δικαιώνει την κυριαρχία του Ιεχωβά. Κατά συνέπεια, ο Ιησούς Χριστός, με έναν απόλυτα τέλειο τρόπο, απέδειξε τον Διάβολο ψεύτη, δίνοντας πλήρη απάντηση στο ερώτημα αν θα υπήρχε άνθρωπος που θα ήταν πιστός στον Θεό κάτω από οποιαδήποτε δοκιμασία. Γι’ αυτό και ο Ιησούς διορίστηκε από τον Κυρίαρχο Θεό ως ο Εκτελεστής των σκοπών Του, ως εκείνος που θα χρησιμοποιηθεί για την εξάλειψη της πονηρίας, περιλαμβανομένου και του Διαβόλου, από το σύμπαν. Ο Ιησούς θα ασκήσει αυτή την εξουσία, και “κάθε γόνατο θα λυγίσει και κάθε γλώσσα θα ομολογήσει φανερά ότι ο Ιησούς Χριστός είναι Κύριος για τη δόξα του Θεού του Πατέρα”.—Φλπ 2:5-11· Εβρ 2:14· 1Ιω 3:8.

Στην επικράτεια που του παραχωρείται, ο Γιος άρχει στο όνομα του Πατέρα του, “εκμηδενίζοντας” κάθε κυβέρνηση, κάθε εξουσία και κάθε δύναμη που ανθίσταται στην κυριαρχία του Ιεχωβά. Ο απόστολος Παύλος αποκαλύπτει ότι κατόπιν ο Ιησούς Χριστός θα αποδώσει το μέγιστο φόρο τιμής στην κυριαρχία του Ιεχωβά, διότι, «όταν τα πάντα θα έχουν υποταχθεί σε αυτόν, τότε και ο ίδιος ο Γιος θα υποταχθεί σε Εκείνον που υπέταξε τα πάντα σε αυτόν, ώστε να είναι ο Θεός τα πάντα για όλους».—1Κο 15:24-28.

Το βιβλίο της Αποκάλυψης δείχνει πως μετά το τέλος της Χιλιετούς Βασιλείας του Χριστού, στη διάρκεια της οποίας εκείνος θα εξουδετερώσει κάθε εξουσία που θα επιχειρήσει να ανταγωνιστεί την κυριαρχία του Ιεχωβά, ο Διάβολος θα λυθεί για λίγο καιρό. Αυτός θα προσπαθήσει να ανακινήσει το ζήτημα, αλλά δεν θα παραχωρηθεί πολύς χρόνος για ένα ζήτημα που θα έχει ήδη τακτοποιηθεί. Ο Σατανάς και οι ακόλουθοί του θα αφανιστούν ολοκληρωτικά.—Απ 20:7-10.

Άλλοι που υποστηρίζουν την πλευρά του Ιεχωβά. Αν και η πιστότητα του Χριστού δικαίωσε πέρα για πέρα την πλευρά του Θεού σε αυτό το ζήτημα, έχει επιτραπεί και σε άλλους να συμβάλουν σε αυτό. (Παρ 27:11) Τα αποτελέσματα από την πορεία ακεραιότητας του Χριστού, περιλαμβανομένου του θυσιαστικού του θανάτου, εξαίρονται από τον απόστολο Παύλο: «Μέσω μιας πράξης δικαίωσης το αποτέλεσμα για ανθρώπους κάθε είδους είναι το ότι ανακηρύσσονται δίκαιοι για ζωή». (Ρω 5:18) Ο Χριστός έγινε η Κεφαλή ενός εκκλησιαστικού «σώματος» (Κολ 1:18), τα μέλη του οποίου μετέχουν στο θάνατο ακεραιότητας εκείνου, και αυτός είναι ευτυχής για το ότι είναι συμμέτοχοι με αυτόν ως συγκληρονόμοι, ως συμβασιλείς στη διακυβέρνηση της Βασιλείας του. (Λου 22:28-30· Ρω 6:3-5· 8:17· Απ 20:4, 6) Πιστοί άνθρωποι της αρχαιότητας, αποβλέποντας στη μέριμνα του Θεού, διακράτησαν ακεραιότητα, αν και ήταν ατελείς στο σώμα. (Εβρ 11:13-16) Και οι πολλοί άλλοι που τελικά θα λυγίσουν το γόνατο με αίσθημα αναγνώρισης θα κάνουν και αυτοί το ίδιο αποδεχόμενοι εγκάρδια τη δίκαιη και αρμόζουσα κυριαρχία του Θεού. Όπως έψαλε προφητικά ο ψαλμωδός: «Καθετί που έχει πνοή ας αινεί τον Γιαχ. Αινείτε τον Γιαχ!»—Ψλ 150:6.